12th Hsc Marathi Yuvakbharati

 

cenejeä^ jep³e ceeO³eefcekeÀ Je G®®e ceeO³eefcekeÀ efµe#eCe ceb[U, HegCes 2013 – 2014   Je ³eeHeg{erue DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle

cejeþer

³egJekeÀYeejleer F³ellee yeejeJeer

 

 

First Edition: July 2014 First Edition: July 2014

           

þUkeÀ JewefMeäîes :  • • •

 

•

 

•

 

•

 

•

meesHeer Je DeesIeJeleer Yee<ee. DeY³eeme¬eÀceeleerue meJe& efveyebOeÒekeÀejeb®es cegodosmeto uesKeve. HegmlekeÀeleerue meJe& mJeeO³ee³e Òeµveeb®eer Je GHe¬eÀceeb®eer Deeoµe& Gllejs. DeefOekeÀ mejeJeemeeþer cenllJeHetCe& Òeµveeb®eer cegodosmeto Gllejs. J³eekeÀjCeeleerue ÒeµveÒekeÀejeb®es meefJemlej mHe<ìerkeÀjCe. yees[e&®³ee veJeerve DeejeKe[îeevegmeej mejeJe ÒeµveHeef$ekeÀeb®ee meceeJesµe. yees[e&®³ee ÒeµveHeef$ekesÀ®ee meceeJesµe.

       

Printed at: India Printing Works Mumbai

No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical including photocopying; recording or by any information storage and retrieval system without permission in writing from the Publisher.

 

  TEID : 754  

 

ÒemleeJevee vecemkeÀej, efJeoîeeLeea efce$ecewef$eCeeRvees. Dee³eg<³eeleerue cenllJee®³ee Je<ee&le HeoeHe&Ce kesÀuesu³ee meJe& efJeoîeeL³ee¥®es mJeeiele. 12 Jeer ®es Je<e& DeeHeu³ee Dee³eg<³eeuee KeN³ee DeLee&ves keÀueeìCeer osCeejs Deens. ³ee µew#eefCekeÀ Je<ee&le efceUefJeuesues iegCe efJeoîeeL³ee¥®es YeefJeleJ³e efveefµ®ele keÀjerle Demeleele. ³ee ³eµemJeer Jeeì®eeueer®³ee JeUCeeJej ìeiexì ÒekeÀeµeve®es `cejeþer ³egJekeÀ Yeejleer F³ellee yeejeJeer' ns HegmlekeÀ DeeHeu³ee neleer osleevee Deecnebuee Del³eble Deevebo nesle Deens. yeouel³ee keÀeUeleerue DeeJneveebvee meceLe&HeCes meeceesjs peelee ³eeJes ³ee Godosµeeuee keWÀêmLeeveer þsJetve veJeerve HeeþîeHegmlekeÀeJej DeeOeeefjle ³ee HegmlekeÀe®eer efveefce&leer keÀjC³eele Deeueer Deens. ³ee HegmlekeÀe®³ee ceeO³eceeletve DeeHeCe HeÀkeÌle cejeþer ³egJekeÀYeejleer ³ee HegmlekeÀe®ee®e efJe®eej keÀjCeej veener, lej SketÀCe®e cejeþer Yee<es®ee efJe®eej keÀjCeej Deenesle, l³ee®eÒeceeCes legce®es íbo, legce®eer DeeJe[ DeeefCe DeY³eemee®es efJe<e³e ³ee meeN³eeb®eer meebie[ Ieeuele yeejeJeer®es Je<e& ³eµemJeerHeCes keÀmes HetCe& keÀje³e®es ³ee®ee efJe®eej keÀjCeej Deenesle. Yee<ee ner DeekeÀueve, j®evee DeeefCe DeefYeJ³ekeÌleer ³ee leerve ceeO³eceeletve efµekeÀeJeer ueeieles. cnCetve®e DeeHeu³ee ³ee HegmlekeÀele efJeoîeeL³ee¥vee ³eesi³e DeekeÀueve nesC³ee®³ee ¢<ìerves efveyebOe ³ee ÒekeÀjCee®ee ÒeLece efJe®eej kesÀuee Deens. efveyebOe ns cegodosmeto Je efJeoîeeL³ee¥®es uesKeve me#ece keÀjCeejs þjeJes ³ee ¢<ìerves DeY³eeme¬eÀceeleerue meJe& efveyebOeÒekeÀejeb®es efJeµues<eCeelcekeÀ efJeJes®eve kesÀuesues Deens. efveyebOee®³ee DeefOekeÀ mejeJeemeeþer efJeefJeOe efJe<e³eeb®es efveyebOe cegodoîeebmen osC³eele Deeues Deensle. Yee<esJej ÒeYeglJe mebHeeoveemeeþer Yeeef<ekeÀ keÀewµeu³eeb®ee efJekeÀeme GHe³egkeÌle þjlees. l³ee ¢<ìerves DeeHeCe `mepe&veµeerue uesKeve' ³ee ÒekeÀjCeele meceeefJe<ì Demeuesu³ee meJe& DeY³eemeIeìkeÀeb®es meceHe&keÀ GoenjCeebmen efJeµues<eCe kesÀues Deens. cejeþer Yee<es®ee Hee³ee cepeyetle nesC³eemeeþer Je J³eekeÀjCee®ee DeY³eeme efJeoîeeL³ee¥vee Deevebveoe³eer JneJee ³ee¢<ìerves megueYe Je meesH³ee µeyoeble J³eekeÀjCeeleerue IeìkeÀeb®es uesKeve kesÀues Deens. jbpekeÀlesyejesyej®e SkeÀe veJ³ee Jee*dce³e ÒekeÀeje®ee efJeoîeeL³ee¥vee Heefj®e³e JneJee ³eekeÀefjlee `efJeveeso : SkeÀ Jee*dce³e ÒekeÀej' ³ee IeìkeÀe®es meefJemlej mHe<ìerkeÀjCe kesÀues Deens. ÒeµveHeef$ekesÀ®ee DeejeKe[e ue#eele Iesle mJeeO³ee³eeceO³es J³eekeÀjCe efJeYeeieeleerue Òeµveeb®eer j®evee kesÀueer Deens. ³ee HegmlekeÀele, HeeþîeHegmlekeÀeleerue Òeµveebyejesyej®e DeefOekeÀ cenllJee®es Òeµve Je ³ee meJe& Òeµveeb®eer meesH³ee Je meceHe&keÀ µeyoeble Gllejs efoueer Deensle. keÀefJeles®ee DeLe& menpe mecepesue Deµee µeyoeble efouesuee Deens. ieoîe, Heoîe Yeeieebleerue uesKeve, GHe¬eÀce, mebJeeokeÀewµeu³e, Yee<eeY³eeme mJe³ebDeO³e³eveeme ®eeuevee osCeejs efJe®eejÒeJe=lle keÀjCeejs Deensle. DeefOekeÀ mejeJeemeeþer HeeþebceO³es ³ee®es Deeoµe& vecegvesner osC³eele Deeues Deensle. efJeoîeeL³ee¥vee kesÀJeU Hejer#eeLeea ve yeveefJelee l³eebvee efJeefJeOeebieer efJe<e³eeb®ee owvebefove J³eJenejele GHe³eesie nesC³eemeeþer uesKe-DeûeuesKe, Yee<es®es GHe³eespeve: DeekeÀeµeJeeCeer Je otjef®e$eJeeCeer, cegueeKele, mebieCekeÀ ³ee IeìkeÀeb®eer ceeefnleer ³ee HegmlekeÀele efJemle=leHeCes efJeµuesef<ele kesÀueer Deens. efJeoîeeL³ee¥®ee Je³eesieì, l³eeb®eer DeekeÀueve#ecelee, l³eeb®³ee iejpee ue#eele Ieslee ner SkeÀ HeefjHetCe& ceeie&oefµe&keÀe efJeoîeeL³ee¥vee DeY³eemeemeeþer Je Hejer#esmeeþer GHe³egkeÌle þjsue. ìeiexì ÒekeÀeµeve®es `cejeþer ³egJekeÀYeejleer' ns HegmlekeÀ efJeoîeeL³ee¥®es DeO³e³eve megueYe nesC³eemeeþer lemes®e efµe#ekeÀebveener ÒeYeeJeer DeO³eeHeveemeeþer mene³³ekeÀejer þjCeejs Deens. Hejer#es®³ee ¢<ìerves JesUs®es meg³eesi³e efve³eespeve nesC³eemeeþer Je efJeoîeeL³ee¥®ee DeelceefJeµJeeme efÜiegefCele nesC³eemeeþer vecegvee ÒeµveHeef$ekeÀeb®ee meceeJesµe keÀjC³eele Deeuee Deens. O³es³eeÒele Heesnes®eC³eemeeþer ³eesi³e efve³eespeve keÀje. leCeeJeefJejefnle DeY³eeme keÀje. ceveve, ef®elebve Je mejeJeeves ³eµe ÒeeHleer keÀje. legce®³ee meJe& µebkeÀeb®³ee efvejmeveemeeþer Deecner meowJe lelHej Deenesle. HegmlekeÀ meJeexllece nesC³eemeeþer meJeexleesHejer Òe³elve keÀjC³eele Deeues Deensle. les DeefOekeÀeefOekeÀ Gllece JneJes ³eekeÀefjlee DeeHeu³ee yengcetu³e met®evee DeeefCe DeefYeÒee³e mJeeieleen& Deens. Hejer#esmeeþer neefo&keÀ MegYes®íe ! ÒekeÀeµekeÀ  

 

F³ellee : 12 Jeer cejeþer iegCeefJeYeeieCeer  

De. ¬eÀ

HeeþîeIeìkeÀ

iegCe

1.

efveyebOeuesKeve

10

2.

mepe&veµeerue uesKeve

10

3.

J³eekeÀjCe

12

4.

efJeveeso: SkeÀ Jee*dce³eÒekeÀej

07

5.

ieoîe efJeYeeie

12

6.

Heoîe efJeYeeie

11

7.

GHe³eesefpele cejeþer

18 80

8.

leeW[er Hejer#ee

20 SketÀCe iegCe

 

 

 

 

100

¬eÀ.

uesKekeÀ / uesefKekeÀe

Heeþe®es veeJe

He=<þ ¬eÀ.

uesKeve Je J³eekeÀjCe 1 2 3

efveyebOeuesKeve mepe&veµeerue uesKeve J³eekeÀjCe efJeveeso : SkeÀ Jee*dce³eÒekeÀej De) efJeveeso : SkeÀ Jee*dce³eÒekeÀej ye) Yeglee®ee pevce o. cee. efcejemeoej keÀ) oneJeer®eer (De) HetJe&le³eejer cegkegbÀo ìekeÀmeeUs [) ®eeHeÀe kesÀµeJekegÀceej ieoîe-efJeYeeie 1 p³ee®eb l³ee®eb veboveJeve jJeeRê efHebies [e@. S. Heer. pes. 2 Deeoµee¥®³ee µeesOeele Deyogue keÀueece 3 ceeP³ee Dee³eg<³ee®eer iees<ì efieefjpee keÀerj ues. keÀve&ue µ³eece 4 .... DeeefCe kewÀosle ®eJneCe 5 Deefle keÀeUpeer®es HeefjCeece efvejbpeve Ieeìs 6 mees³eje Je=#eJeuueeR®ee DeefJeveeµe nUyes Heoîe-efJeYeeie 1

mebleJeeCeer De) meebefieleueer KetCe ceveW ceeP³ee ye) letb ³esjs yee efJeþdþuee keÀ) DeYekeÌlee®eer DeesUKe

1 30 48 59 71 87 99 110 122 140 157 171 187

meble veeceosJe

201

meble peveeyeeF& meble µesKe cenbceo

209 216

cenelcee peesleerjeJe HegÀues yeefnCeeyeeF& 3 osJe Depeye ieejes[er ®eewOejer 4 DeeJeenve kegÀmegceeûepe 5 ³ee pevceeuee HegÀìs ve Yee<ee efJeboe keÀjboerkeÀj 6 Keebye µeeblee µesUkesÀ 7 efJe®eej veeje³eCe megJex 8 yenjleerue ceUs HeÀ.cegb.efµebos 9 veJ³ee µenjeefJe<e³eer ueeskeÀveeLe ³eµeJeble GHe³eesefpele cejeþer 1 uesKe-DeûeuesKe Yee<es®es GHe³eespeve : 2 DeekeÀeµeJeeCeer Yee<es®es GHe³eespeve : 3 otjef®e$eJeeCeer 4 cegueeKele 5 mebieCekeÀ Heefjefµe<ìs Hejer#esefJe<e³ekeÀ cenllJee®³ee yeeyeer  ÒeµveHeef$ekeÀe DeejeKe[e  vecegvee ÒeµveHeef$ekeÀe − 1 vecegvee ÒeµveHeef$ekeÀe − 2 yees[& ÒeµveHeef$ekeÀe − 2014 2

  

 

 

DeKeb[

221 228 236 244 252 260 267 272 277 289 300 313 324 334 340 342 347 352

Target Publications Pvt. Ltd.

01: efveyebOeuesKeve

uesKeve Je J³eekeÀjCe

01

efveyebOeuesKeve

`efveyebOeuesKeve' cnCepes ÒeµveHeef$ekesÀleerue keÀþerCe JeeìCeeje HeCe lejerner meesHee Demee Òeµve. F³ellee yeejeJeer®³ee ÒeµveHeef$ekesÀle ne Òeµve 10 iegCeebmeeþer ³eslees. IeìkeÀefvene³e iegCeefJeYeeieCeer yeIelee ne Òeµve meJee&eOf ekeÀ iegCe DemeCeeje Deens. cejeþer Yee<es®ee HesHej efueefnleevee meeOeejCele: JesU DeHegje He[lees DeeefCe cnCetve®e meJee&eOf ekeÀ iegCe DemeCeeN³ee efveyebOeuesKeveekeÀ[s ogue&#e nesles. keÀOeerkeÀOeer keÀener efJeoîeeLeea ³ee ÒekeÀejeuee cenÊJe ve osTve efveyebOe efueefnCes ìeUleele. ÒeµveHeef$ekesÀleerue `efveyebOeuesKeve' ne ÒekeÀej legce®eer cejeþer Yee<es®eer Hejer#ee IesCeeje Demelees. legce®es cejeþer Yee<es®es %eeve, meYeesJeleeueer Ie[CeeN³ee Ieìveeb®eer peeCe, legce®es DeekeÀueve, legce®eer Yee<ee, legce®ee Flej DeY³eeme, legce®es efJe®eej ceeb[C³ee®es keÀmeye ³ee meieȳee iees<ìeR®eer ®ee®eHeCeer ³ee efveyebOeuesKeveeletve kesÀueer peeles. F³ellee 12 Jeer®³ee HeeþîeHegmlekeÀeleerue `uesKeve Je J³eekeÀjCe' ³ee DeY³eeme IeìkeÀebleie&le ³esCeeje `efveyebOe uesKeve' ne Heefnuee®e DeY³eeme IeìkeÀ. Yee<es®ee DeY³eeme keÀjleevee `efveyebOe uesKeve' ne cenllJee®ee IeìkeÀ þjlees. efveyebOe uesKevee®es mJele:®es Demes SkeÀ keÀewMeu³e Demeles. Jee®eve, uesKeve Je mejeJee®³ee ceeO³eceeletve ns keÀewMeu³e efJekeÀefmele keÀjlee ³esles. efveyebOe uesKeveecegUs DeeHeCe DeeHeu³ee ceveeleerue efJe®eejeb®es, YeeJeveeb®es, keÀuHeveeb®es efJe<e³eeb®³ee Deveg<ebieeves met$eyeodOe jerleerves ÒekeÀìerkeÀjCe keÀª MekeÀlees. `efveyeO³eles Deeqmceve Fefle'. efpe®³eeceO³es efJe<e³e iegbHeÀuee peelees DeMeer Jee*dce³eerve j®evee cnCepes `efveyebOe'. DeMeer mebmke=ÀleceO³es efveyebOee®eer J³eeK³ee kesÀuesueer Deens. lemes®e efveyebOe nîee Meyoe®eer HeÀes[ efve + yebOe DeMeer keÀjlee ³esles. l³ee®ee DeLe& yeebOeCes, iegbHeÀCes, pegUefJeCes, SkeÀef$ele keÀjCes Demee Deens. DeeMe³ee®³ee megmebiele ceeb[Ceerme efveyebOe uesKeveele HeÀej cenllJe Deens. ³eesi³e, DeLe&HetCe& Meyoj®evee GHeces³e GHeceebveer mepeuesueer megboj Yee<ee efveyebOee®eer jbiele Jee{Jeles. 1

efveyebOeuesKevee®es leb$e: efveyebOe uesKevee®es mJele:®es Demes SkeÀ efJeefMe<ì leb$e Deens. 1. DeekeÀ<e&keÀ meg©Jeele, efJe<e³eefJeJes®eve Je efveyebOee®ee ³eesi³e meceejesHe ner efveyebOe uesKevee®eer cenllJee®eer Debies Deensle. 2. efveyebOe efJe<e³eeMeer megmebiele Demes keÀener megefJe®eej, keÀeJ³eHebkeÌleer, megYeeef<eles efkebÀJee SKeeoîee Ieìvee Òemebieeves efveyebOee®eer DeekeÀ<e&keÀ meg©Jeele keÀjlee ³esles. 3. efJe<e³e efJeJes®eve keÀjleevee l³eele efJe®eejeb®ee cegodosmetoHeCee DeeJeM³ekeÀ Deens. 4. ³eesi³e GoenjCes, oeKeu³eeb®³ee DeeOeejeves cegodoe DeefOekeÀeefOekeÀ ÒeYeeJeerHeCes mHe<ì keÀjeJee. 5. MesJeìer efveyebOe uesKevee®ee meceejesHe ne megodOee HeefjCeecekeÀejkeÀ DemeeJee. 6. mebHetCe& efveyebOeele DeeHeCe ceeb[uesues efJe®eej Jee®ekeÀebvee efJe®eejÒeJeCe keÀjCeejs DemeeJesle. efveyebOe uesKeve keÀjleevee I³eeJe³ee®eer keÀeUpeer : 1. efveyebOe uesKevee®ee ÒeMve ÒeMveHeef$ekesÀle Heefnuee Demeuee lejer GllejHeef$ekesÀle lees Deieoer meg©Jeeleerme Jee Deieoer®e MesJeìer efuent vekeÀe. meeOeejCele: oesve-leerve ÒeMve mees[Jeu³eeveblej efveyebOe efuenC³eeme I³eeJee. yejs®eoe efJeoîeeLeea efveyebOe meJee&le MesJeìer efuenC³eeme nesleele Je HegjsMee JesUsDeYeeJeer lees efveyebOe HetCe& nesle veener. 2. ÒeµveHeef$ekesÀle Deeuesu³ee efveyebOeeHewkeÀer legcner keÀesCelee efveyebOe efuent µekeÀlee, ³ee®ee ÒeLece efJe®eej keÀje. 3. p³ee efJe<e³ee®eer peemle lemes®e ³eesi³e ceeefnleer Deens l³ee®ee efJe®eej keÀªve®e efJe<e³e efveJe[e. 4. l³ee efJe<e³eeJej DeeOeeefjle keÀener cenÊJee®³ee DeesUer, SKeeoer pegveer yeeleceer, megefJe®eej, mebyebefOele J³ekeÌleer ³ee iees<ìeR®eener efJe®eej keÀje. 5. µegodOeuesKevee®³ee ®egkeÀe nesCeej veenerle ³ee®eer keÀeUpeer I³ee. 1

Target Publications Pvt. Ltd.

6.

SKeeoe efJe<e³e efveJe[u³eeJej DeeHeues mJele:®es efJe®eej, Flejeb®es efJe®eej ³eeb®eer ieuuele ve keÀjlee legcnebuee ceeb[lee ³esCes iejpes®es Deens. 7. DeeHeu³ee efveyebOeeletve veJee efJe®eej osC³ee®ee Òe³elve keÀje. 8. ÒeLece Heseqvmeueves l³ee efJe<e³eeyeodoue legcnebuee JeeìCeejs cegodos efuentve keÀe{e, l³ee cegodoîeebvee ³eesi³e ¬eÀceebkeÀ oîee DeeefCe ceie efuene³euee meg©Jeele keÀje. 9. legce®ee Òel³eskeÀ cegodoe efveyebOee®³ee efJe<e³eeuee Oeªve Demesue ³eekeÀ[s ue#e Demet oîee. 10. megmebiele ceeb[Ceer kesÀu³eeme efveyebOeeuee DeeJeµ³ekeÀ DeLe& ÒeeHle nesF&ue. 11. efveyebOeuesKevee®eer DeekeÀ<e&keÀ meg©Jeele, efJe<e³e mHe<ìerkeÀjCeeleerue cegodosmetoHeCee DeeefCe efJe<e³eevegmeej efveyebOe uesKevee®ee meceejesHe ³eecegUs efveyebOe Jee®eveer³e neslees Je l³eeme DeefOekeÀ iegCe efceUleele.

efveyebOee®eer meg©Jeele: efveyebOee®eer meg©Jeele efJe<e³e ue#eele IesTve DeekeÀ<e&keÀ keÀjeJeer. l³ee efJe<e³ee®eer J³eeK³ee osTve, SKeeoîee keÀefJeles®³ee DeesUer osTve, SKeeoe Òemebie meebietve, SKeeoer Jele&ceeveHe$eeleerue yeeleceer meebietve, SKeeoer cnCe, megefJe®eej efkebÀJee JeekedÀÒe®eej meebietve, SKeeoer iees<ì meebietve efkebÀJee SKeeoe mebJeeo Lees[ke̳eele osTve efveyebOee®eer meg©Jeele keÀjlee ³esF&ue. efveyebOeeleerue DeekeÀ<e&keÀ meg©JeeleercegUs legcner Jee®ekeÀeuee efveyebOe kee®eC³eeme ÒeJe=lle kesÀues Heeefnpes. efveyebOee®ee ceO³eYeeie: efveyebOee®ee ceO³eYeeie cnCepes legce®ee Keje efveyebOe, efpeLes efveyebOee®ee cetU efJe®eej mHe<ì nesle Demelees. efveyebOee®³ee efJe<e³ee®ee ieeYee FLes efomeuee Heeefnpes. DeveeJeµ³ekeÀ yeeyeer ìeUtve cetU efJe<e³e ceeb[eJee. JesieJesieUer efJeµes<eCes, ef¬eÀ³eeHeos JeeHeªve leer®e leer®e Jeeke̳es Hegvne ³esCeej veenerle ³ee®eer keÀeUpeer I³eeJeer. Òel³eskeÀ cegodoe veJeerve Heefj®ísoele ceeb[eJee. cegodoîeeuee Devegmeªve GoenjCes, Òemebie efueneJesle. 2

F³ellee 12 Jeer : cejeþer efveyebOee®ee µesJeì: efveyebOee®ee µesJeì ne Jee®ekeÀe®³ee mcejCeele jnele Demelees, cnCetve®e efveyebOee®eer DeekeÀ<e&keÀ meg©Jeele ue#eele IesTve µesJeìner DeekeÀ<e&keÀ Je HeefjCeecekeÀejkeÀ keÀjeJee. ³eele DeeHeCe mebHetCe& efveyebOeele ceeb[uesues efJe®eej, DeeHeues cnCeCes Jee®ekeÀeuee efJe®eej keÀje³euee ueeJeCeejs DemeeJes. DeeHeu³ee HetCe& efveyebOeeleerue cegodos, efJe®eej ³eeb®es meej l³eele DemeeJes, pesCeskeÀªve Jee®ekeÀeuee mebHetCe& efveyebOe l³ee µesJe쮳ee Heefj®ísoele DeeþJesue. DeeHeues efJe®eej Del³eble mHe<ìHeCes ceeb[C³ee®es keÀmeye DeeHeu³eekeÀ[s Demee³euee nJes. DeµeeÒekeÀejs mebHetCe& efveyebOe®e megmebiele ceeb[CeerodJeejs efueefnu³eeme efveyebOeemeejK³ee uesKeve ÒekeÀejelener DeeHeCe YejHetj iegCe efceUJet µekeÀlees. iegCeoeve : efouesu³ee ®eej efveyebOe ÒekeÀejeHewkeÀer SkeÀe efveyebOee®es uesKeve 300 MeyoebHe³e¥le efueneJes. efveyebOeeuee iegCe osleevee Heg{erue iees<ìer ue#eele Iesleu³ee peeleele. 1. DeekeÀ<e&keÀ ÒeejbYe (meg©Jeele) 1 iegCe 2. leke&Àmegmebiele Je cegodosmeto DeeMe³e 3 iegCe 3. efveyebOe ÒekeÀejevegmeej Yee<ee Mewueer 3 iegCe 4. MegodOeuesKeve, efJejeceef®evneb®ee JeeHej 1 iegCe 5. De#ej meeQo³e& 1 iegCe 6. GHemebnej (meceejesHe) 1 iegCe ns meJe& IeìkeÀ ue#eele IesTve SkeÀef$ekeÀ iegCeoeve kesÀues peeles. DeY³eeme¬eÀceeleerue efveyebOe uesKevee®es ÒekeÀej : F³ellee 12 Jeer ®³ee cejeþer efJe<e³ee®³ee DeY³eeme¬eÀceele Heg{erue efveyebOe uesKevee®³ee ÒekeÀejeb®ee meeceeJesMe kesÀuesuee Deens. 1. Jew®eeefjkeÀ efveyebOe 2. keÀuHeveejc³e efveyebOe 3. JeCe&veelcekeÀ efveyebOe 4. DeelceJe=lleelcekeÀ efveyebOe

Target Publications Pvt. Ltd.

1.

Jew®eeefjkeÀ efveyebOe : Jew®eeefjkeÀ efveyebOeele efJe®eejeuee cenllJe Demeles. efouesu³ee efJe<e³eeme Devegmeªve DeeHeu³eeuee DeeHeues efJe®eej ceeb[Ces FLes DeHesef#ele Demeles. efJe®eej ceeb[leevee megodOee l³eeb®eer ceeb[Ceer megmebiele DemeeJeer. l³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ lesLes meceHe&keÀ GoenjCes, Meem$eer³e ¢ef<ìkeÀesve, meboYee¥®eener JeeHej keÀjeJee. efJe<e³ee®³ee meJe& Hewuetb®eer cnCepes mekeÀejelcekeÀ Je vekeÀejelcekeÀ cegodoîeeb®eer ceeb[Ceer keÀjeJeer. efJe®eejeb®eer DeMeer Keb[Ce-ceb[veelcekeÀ ceeb[Ceer keÀªve MesJeìer efve
1.

`Ye´ceCeOJeveer : MeeHe keÀer Jejoeve?' [cegodos − Ye´ceCe OJeveer®ee MeesOe − ceneve MeesOe −

og
01: efveyebOeuesKeve Deieoer DeuHeeJeOeerle®e meJe&®e Je³eesieìeleerue ueeskeÀ ³ee Ye´ceCeOJeveer®³ee HetCe& Deenejer iesues Deensle. kegÀþsner pee, ueeskeÀ Ye´ceCeOJeveerJeªve keÀesCeeMeer vee keÀesCeeMeer lejer yeesuele Demeleele®e. iee[îeebletve ÒeJeeme keÀjleevee, jml³eeves ®eeueleevee, iee[er ®eeueJele Demeleeveener ueeskeÀ yeesuele Demeleele. l³eecegUs DeHeIeelee®ee OeeskeÀe efoJemeWefoJeme Jee{lees Deens. melele Ye´ceCeOJeveerJej yeesuele jeefnu³eeves kegÀìbgyeeleerue meom³e, veelesJeeF&keÀ, efce$e-ceb[Uer ³eeb®³ee menJeemeeleerue mebJeeoe®es megKe ogjeHeemle Peeues Deens. ³eecegUs ceeCemes YeeJeefvekeÀ¢<ìîee SkeÀceskeÀebHeemetve ogjeJele ®eeueuesueer Deensle. efoJemeeleerue peemleerle peemle JesU Ye´ceCeOJeveerceO³es IeeueJeu³eecegUs Deepe ceeCemeeuee mJele:keÀ[sner efveJeebleHeCes Heenlee ³esle veener. ³ee Ye´ceCeOJeveer®es MeejerefjkeÀ og
Target Publications Pvt. Ltd.

µekeÀlees. leer íe³eeef®e$es SkeÀceskeÀebvee HeeþJeC³ee®eer mees³e ³eele Demeu³eecegUs DeeHeu³ee DeeHles<ìebveener ³ee iees[ DeeþJeCeeR®ee Yeeie neslee ³esles. DeeOegefvekeÀ keÀeUeleerue ieefleceeve peerJeveµewueer®ee Ye´ceCeOJeveer ne SkeÀ DeefJeYeep³e Yeeie yeveuesuee Deens. ³ee Ye´ceCeOJeveercegUs Iejyemeu³ee efyeueeb®eer ceeefnleer efceUles. veeìkeÀ, efmevescee, jsuJes, efJeceeve ³eeb®eer eflekeÀerìs Kejsoer keÀjCes menpe µeke̳e nesTve ueebye®e ueebye jebiee ueeJeC³ee®ee $eeme keÀceer neslees. Ye´ceCeOJeveer vemelee lej DeeHeu³eeuee HetCe&HeCes mebieCekeÀeJej DeJeuebyetve jneJes ueeieues Demeles. Ye´ceCeOJeveer ne mebieCekeÀe®³ee leguevesle nuekeÀe Demeu³eecegUs lees neleeUCes meesHes peeles Je menpe kegÀþsner vesCes µeke̳e nesles. Ye´ceCeOJeveer ne meieȳee GHe³egkeÌle meeOeveeb®ee peCet Hesìeje®e Deens. Ye´ceCeOJeveerle mebHekeÀe&meeþer, mebosµe HeeþJeC³eemeeþer mees³e lej Demeles®e, HeCe íe³eeef®e$e IesC³eemeeþer ke@Àcesje, JesU HeenC³eemeeþer Ie[îeeU, leejerKe Je Jeej yeIeC³eemeeþer efoveoefµe&keÀe Deµee meieȳee mees³eer SkeÀ$e GHeueyOe Demeleele, l³eecegUs ³ee meieȳee iees<ìer JesieJesieȳee meesyele yeeUieC³ee®eer DeeJeµ³ekeÀlee jnele veener. Ye´ceCeOJeveer®es HeÀe³eos Deensle®e ! HeCe leesìsner Demeues lejer lees Ye´ceCeOJeveer®ee oes<e vemetve les GHekeÀjCe JeeHejCeeN³ee ceeCemee®ee oes<e Deens. lesJne Ye´ceCeOJeveeruee kesÀJeU µeeHe cnCetve keÀmes ®eeuesue? 2.

`efJeveesoe®es cenllJe / ceeveJeer peerJeveeleerue efJeveesoe®es mLeeve' [cegodos − megKe og:Keeves Yejuesues ceeveJeer peerJeve − keÀjceCegkeÀer®eer iejpe − og:Ke efvejeµes®³ee ielexletve yeensj He[C³ee®ee ceeie& − efJeveesoe®es cenllJee®es keÀe³e& − Deevebo efveefce&leer − nem³e efJeveesoe®³ee ceeO³eceeletve meceepeÒeyeesOeve − Gllece efJeveeso efveefce&leer peerJeveekeÀ[s KesUkeÀj ¢<ìerves yeIeeJe³eeme ueeJelees − efJeveesoeefµeJee³e ceeveJeer peerJeve veerjme − Deevebooe³eer peerJeveemeeþer efJeveeso nJee®e !] 4

F³ellee 12 Jeer : cejeþer `efJeveesoe®es cenllJe' efkebÀJee `ceeveJeer peerJeveeleerue efJeveesoe®es mLeeve' `megKe Heenlee peJeeHee[s~ og:Ke HeJe&leeSJe{s' YeeieJele Oecee&®³ee cebefojeJej keÀUme ®e{efJeCeeN³ee meble efµejesceCeer legkeÀejece cenejepeeb®es ns yeesue Deensle. Dee³eg<³eele Òel³eskeÀeuee og:Kee®es [eWiej Heej keÀjeJes ueeieleele, lesJne DeuHe Demes megKe l³ee®³ee Jeeìîeeuee ³esles. ceeveJeer peerJeveeleerue HeJe&leeSJe{îee og:Keeves Yej[tve peeleevee efJeveesoe®ee DeeOeej ceesuee®ee þjlees. efJeveesoecegUs nem³e efvecee&Ce nesles; DeeefCe `nem³e' ner ceeCemee®eer menpeÒeJe=lleer Deens. cnCetve®e lej ceeveJeer peerJeveele efJeveesoe®es cenllJe Devev³emeeOeejCe Deens. HetJeea jepes-cenejepeeb®³ee keÀeUele jepeojyeejer efJeot<ekeÀe®eer vesceCetkeÀ keÀjle Demes. efvel³ee®³ee keÀecekeÀepeeletve jepee®eer Je ojyeeje®eer keÀjceCetkeÀ JneJeer, ns l³eeceeie®es keÀejCe Demes. efJeveesoeves IeìkeÀeYej keÀe nesF&vee, HeCe og:Kee®ee efJemej He[lees DeeefCe l³ee og:Keeletve yeensj ³esC³ee®ee ceeie& megmenîe neslees. ceeveJeer peerJeveeleerue efJeveeso ne yejs®eoe µeyoeb®³ee, DeLee¥®³ee, Òemebieeb®³ee DeLeJee keÀuHeves®³ee ®ecelke=ÀleerHetCe& JeeHejecegUs neslees. ceeveJeer peerJeveeleerue DeveskeÀ leNns®³ee efJemebieleer ns efJeveesoe®es GiecemLeeve Deens. cejeþer meeefnl³eeleerue efJeveesoer uesKevee®es oeueve DeveskeÀ ceev³eJej efJeveesoer uesKekeÀebveer mece=odOe kesÀuesues Deens. ef®e. efJe. peesµeer (ef®eceCejeJeeb®es ®eNneì), Òe. kesÀ. De$es (PeW[t®eer HegÀues), Heg. ue. osµeHeeb[s (J³ekeÌleer DeeefCe Jeuueer), o. cee. efcejemeoej (ceeP³ee yeeHee®eer HeW[), ÞeerHeeo ke=À
Target Publications Pvt. Ltd.

³eecegUs DeeHeCe Lees[s Debleceg&Ke nesTve DeelceHeefj#eCe keÀjC³eeme ÒeJe=lle neslees. ³eeHetJeea®esner pej meble Jee*dce³e DeeHeCe Heeefnues, lej l³eelemegodOee efJeveesoeuee Devev³e meeOeejCe cenllJe efouesues efomeles. ³ee®es Gllece GoenjCe cnCepes meble SkeÀveeLe efueefKele `ceuee oeouee vekeÀes ie yeeF&....' meejKeer meceepe ÒeyeesOeveHej efJeveesoer Debieeves peeCeejer `Yeeª[' ner keÀeJ³e j®evee. ³ee j®evesle kesÀJeU nmeJeCes, ceveesjbpeve keÀjCes ns®e efJeveesoe®es Gefodo<ì ce³ee&oerle ve jenlee l³eeletve ueeskeÀpeeie=leerner Ie[leevee efomeles. Deepe®³ee mHeOex®³ee ³egieele peieleevee p³ee leeCe-leCeeJeeletve peeJes ueeieles, l³eele Lees[e efJemeeJee, efJejbiegUe cnCetve otjoµe&ve, Keepeieer ìer.Jner. ®e@vesumeJejmegodOee efJeefJeOe efJeveesoer keÀe³e&¬eÀceeb®eer cespeJeeveer®e DeeHeu³eeuee efceUles Deens. Deµee JesUer pesJne Iejeleerue ueneve-Leesj ceb[Uer SkeÀ$e yemetve cevecegjeo nmeleele, lesJne kegÀìgbyeeleerue meJe& leeCe-leCeeJe veeefnmes Peeu³eemeejKes Jeeìleele DeeefCe SkeÀ JesieUe efvejHes#e, efveKeU Deevebo meJee¥vee®e DevegYeJee³euee efceUlees. efJeveesoecegUs peerJeveeuee ÒeJeenerHeCee ³esTve peerJevee®ee Deevebo KeN³ee DeLee&ves KesUkeÀjHeCeeves GHeYeesieC³ee®eer ueppele Jee{les, cnCetve®e `efJeveeso' ns peerJevee®es cenllJee®es Debie Deens, lej `nmee DeeefCe ueþdþ Jne' ne megKeer peerJevee®ee ceb$e Deens. 3.

`ceneieeF&®ee Yemceemetj' [cegood s − ceneieeF&ves efvecee&Ce Peeuesueer DemJemLelee − pegv³ee keÀeUeleerue mJeleeF&leerue efoJeme − ceneieeF&®es HeefjCeece − YetkeÀyeUer, ®eesN³ee-ceeN³ee, Deelcenl³ee − Jee{leer ueeskeÀmebK³ee − GlHeeove µekeÌleer Jee{JeCes − Goîeesie J³eJemee³eeb®eer efveefce&leer − Ghee³e.] `ceneieeF&®ee Yemceemetj' Deepe meieȳee®e Jemletb®³ee efkebÀceleer Deieoer ieieveeuee efYe[uesu³ee Deensle. SKeeoîee Jemlet®eer efkebÀcele Jee{ueer keÀer leer keÀceer nesC³ee®es veeJe®e veener ! yeepeejeleerue DevveOeev³e, YeepeerHeeuee, HeÀUHeÀUeJeU 5

01: efveyebOeuesKeve Jeiewjs peerJeveeJeµ³ekeÀ Jemletb®³ee efkebÀceleerle efoJemeWefoJeme Yejcemeeì Jee{ nesle Deens, l³eecegUs meJe&®e mlejeleerue ueeskeÀeb®eer DeeefLe&keÀ kegÀ®ebyeCee Peeueer Deens. Jee{l³ee ceneieeF&cegUs meJe&®e DemJemLe Peeues Deensle. Iejeleerue Deepeer efle®³ee le©CeHeCeeleerue mJemleeF&®es JeCe&ve keÀjleevee meebieles, ’Deece®³ee keÀeUele veejU oesve ©He³eeves efceUle neslee, µebYej-oesveµes ©He³eeble ceefnv³ee®ee Ke®e& efveIetve Hevveeme-µebYej ©He³es efµeuuekeÀ jenle. Deepeer®³ee ³ee meJe& iees<ìer Deepe ®ecelkeÀeefjkeÀ keÀLee®e Jeeìleele. Devve, Jem$e DeeefCe efveJeeje ³ee ceeCemee®³ee cetueYetle iejpee Deensle. HeCe Jee{l³ee efkebÀceleercegUs ³ee cetueYetle iejpeeb®eer Hetle&lee nesCes efoJemeWefoJeme keÀþerCe Peeues Deens. Jele&ceeveHe$eele kegÀHees<eCee®³ee yeelec³ee ³esleele. ieefjyeercegUs mJele:®es Je kegÀìgbyee®es oesve JesUs®es HeesìmegodOee Yeª ve µekeÀu³eeves Deelcenl³ee keÀjCeeN³ee HeleerHelveeR®³ee keÀneC³ee Jee®eleevee ceve ieueyeuetve peeles. Deepe meceepeele nesCeeN³ee ®eesN³eeceeN³ee, uee®eueg®eHele, Ye´<ìe®eej ³eebmeejKes meceeefpekeÀ iegvns ns Deel³ebeflekeÀ oeefjêîeecegUs Ie[le Deensle. ueeskeÀmebK³ee Jee{les Deens. l³eeÒeceeCeele jespeieej Oeboe ve Jee{u³eeves yeskeÀejer®es ÒeceeCe SkeÀmeejKes Jee{les Deens. ceneieeF& jesKeC³eemeeþer mejkeÀejuee OeejsJej Oejues peeles. JesieJesieUs cees®ex keÀe{le nîee Jee{l³ee ceneieeF&uee efJejesOe keÀjC³ee®es Òe³elvener ®eeuet®e Deensle. peerJeveesHe³eesieer Jemletb®³ee ieieveeuee efYe[CeeN³ee efkeÀceleer JeepeJeer Je efmLej þsJeC³eemeeþer JesieJesieȳee jepekeÀer³e He#eeb®³ee vesle=lJeeKeeueer Deeboesueves kesÀueer peele Demeueer, lejer l³ee®ee DeHesef#ele HeefjCeece ogozJeeves efomele®e veener. melele Jee{Ceejer ueeskeÀmebK³ee ns®e ceneieeF& Jee{C³ee®es cetU keÀejCe Deens. GlHeeefole Jemletb®es GlHeeove pejer Jee{ues, lejer Jee{l³ee ueeskeÀmebK³escegUs GlHeeove keÀceer®e þjles Je ceeieCeer lej Jee{le®e peeles. l³eecegUs ceeieCeer peemle HegjJeþe keÀceer, Deµeer efmLeleer Demeu³eeme µeem$ee®³ee efve³eceevegmeej, Jemlet ceeuee®³ee efkebÀceleer Jee{tve ceneieeF& Jee{les. yejs®eoe, Jemletb®³ee Kejsoer-efJe¬eÀer®³ee J³eJenejele ceOeu³ee oueeue Jeiee&cegUsmegodOee efkebÀceleer 5

Target Publications Pvt. Ltd.

Jee{leele. yejs®eoe yeepeejele cegodoece Jemletuee YeeJe peemle efceUeJee, cnCetve ke=Àef$ece mJeªHee®eer ìb®eeF& efvecee&Ce keÀªve Jemletb®es YeeJe Jee{Jele peeleele. ceie Deµee JesUer HeÀkeÌle ueeskeÀmebK³ee efve³eb$eCeele þsJeueer lej ceneieeF& keÀceer nesF&ue Demes veener, lej ueeskeÀeb®eer ke=Àleer#ecelee Jee{ueer Heeefnpes. l³ee®es oj[esF& GlHevve Jee{ues Heeefnpes, cnCepes ueeskeÀebvee veeskeÀjer, J³eJemee³e, GoîeesieOebos GHeueyOe nesleerue, Demee efJekeÀeme DeejeKe[e kesÀuee Heeefnpes. pesCeskeÀªve ueeskeÀebkeÀ[s Hewmee GHeueyOe Demesue, lej efJeefJeOe #es$eeleerue GlHeeove Jee{tve DeefOekeÀeefOekeÀ veeskeÀjer-jespeieeje®³ee mebO³ee GHeueyOe nesleerue. GlHeeovee®ee Jesie Jee{sue. ueeskeÀmebK³es®³ee ceeieCeerSJe{e HegjJeþe ÒeeHle nesle iesu³eeme ceneieeF&®eer ìebieleer leueJeej ve jenlee DeLe&J³eJemLeener cepeyetle nesF&ue. Kes[esHee[er, µenjele ³eesi³eÒekeÀejs Goîeesie efveefce&leer nesTve GlHeeove #ecelee Jee{u³eeme ceeieCeer-HegjJeþîee®es DeLe&µeem$eer³e ieefCele efmLej jentve ceneieeF&uee vekeÌkeÀer®e DeeUe yemesue. 4. `Jee®eve : SkeÀ Gllece íbo' [cegodos − JesieJesieUs íbo − Jee®eve ne GHe³egkeÌle íbo − Jee®evee®es ueeYe − %eeve − ceveesjbpeve − meowJe meeLe keÀjC³eeme le³eej −J³eeqkeÌlecellJee®ee efJekeÀeme, yengÞeglelee − peerJeveele ÒesjCee osCeeje − yegodefOepeerJeer J³ekeÌleeR®es Jee®eveeyeeyele cele − Jee®evee®ee Deevebo ne Þes<þ Deevebo.] `Jee®eve : SkeÀ Gllece íbo' `Demee Oejer íbo~ peeF& legìesefve³ee YeeJeyebOe~' meblecenelc³eeb®³ee ³ee efµekeÀJeCeerÒeceeCes DeeHeCe kegÀþuee vee kegÀþuee lejer íbo peesHeemee³euee®e nJee. íbo peesHeemeu³eeves DeeHeu³eeuee jespe®³ee OekeÀeOekeÀer®³ee, ®eekeÀesjeryeodOe peerJevee®ee kebÀìeUe ³esle veener. kegÀCeeuee Heesmìe®eer efleefkeÀìs, pegveer veeCeer peceJeC³ee®ee íbo Demelees, kegÀCeeuee ieeC³ee®ee, lej kegÀCeeuee ef®e$e jsKeeìC³ee®ee íbo Demelees. Òel³eskeÀ peCe DeeHeu³ee ³ee íboeletve cevecegjeo Deevebo uegìle Demelees. 6

F³ellee 12 Jeer : cejeþer Deµee ³ee DeveskeÀ íboebHewkeÀer `Jee®eve' ne SkeÀ GHe³egkeÌle Je Gllece Demee íbo Deens. Jee®evee®ee íbo DeeHeCe Flejebvee $eeme ve oslee peesHeemet µekeÀlees Je ne íbo KetHe Keef®e&keÀner veener. efoJeeUerceO³es ceneje<ì^ele efoJeeUer DebkeÀ µeskeÀ[eW®³ee Iejele ÒeefmeodOe nesTve l³ee®eer Jee®ekeÀebvee peCet cespeJeeCeer®e efceUle Demeles. megìdìîeeb®³ee keÀeUele efþkeÀefþkeÀeCeer YeJ³e HegmlekeÀ Òeoµe&ves Deepener Yejleele Je Jee®ekeÀeb®ee l³eeuee Òe®eb[ Òeeflemeeoner efceUlees. Jee®evee®ee íbo kesÀJeU DeeHeueer %eevee®eer®e YetkeÀ YeeieJele veener, lej ceve Òemevve keÀjCeejs, Glmeener keÀjCeejs Demes ceveesjbpevener keÀjles. otj®³ee ÒeJeemeeleerue kebÀìeUJeeCee efjkeÀecee JesU Jee®evee®³ee íboecegUs megKekeÀejkeÀ þjlees. mJeeleb$³eue{îeele Yeeie Iesleuesu³ee Leesj osµeYekeÌleebvee, ¬eÀebeflekeÀejkeÀebvee pesJne keÀejeJeeme YeesieeJee ueeieuee, lesJne l³eebveer efye´efìµe mejkeÀejuee HegmlekesÀ GHeueyOe keÀªve osC³eeyeeyele efJevebleer kesÀueer. Jee®evee®³ee ³ee íboeves l³eeb®eer %eevee®eer YetkeÀ Yeeietve ³ee keÀþerCe ÒeJeemeele HegmlekeÀebveer l³eeb®eer meeLe kesÀueer. DeµeeÒekeÀejs og:Kee®³ee Òemebieer, SkeÀìs Demeleevee, ÒeJeemeele HegmlekesÀ DeeHeueer meeLe keÀjleele. keÀoeef®ele efce$e kebÀìeUleerue, SkeÀ JesU DeeF&-Je[eruener LekeÀleerue; HeCe HegmlekesÀ keÀOeer kebÀìeUe keÀjle veener keÀer LekeÀlener veener. DeeHeu³eeuee keÀµeerner, kegÀþsner nJeer lesJne, nJeer efleLes meeLe keÀje³euee leer meowJe le³eej®e Demeleele. Gllece HegmlekeÀe®³ee Jee®eveele DeeHeCe DeeHeu³ee ef®eblee keÀener JesU keÀe nesF&vee, HeCe efJemejlees. Gllece HegmlekeÀeb®³ee Jee®eveeves efceUCeeje Deevebo G®®e opee&®ee Demelees. melele Glleceesllece Jee®eve kesÀu³eeves J³ekeÌleer®ee meJee¥ieerCe efJekeÀeme nesTve J³ekeÌleer yengÞegle nesles. Jee®evee®³ee íboecegUs DeeHeu³ee peerJeveele ³esCeeN³ee De[®eCeerletve ceeie& keÀe{C³eeme ÒesjCee efceUles. Goe. `JeerCee ieJeeCekeÀj' DevegJeeoerle `SkeÀ neslee keÀeJn&j' `efJeþdþue keÀecele' ³eeb®es `F[ueer Dee@keÀea[ DeeefCe ceer' ner DeeefCe Flej HegmlekesÀ Dee³eg<³eeleerue De[®eCeeRJej ceele keÀjle Heg{s ÒeieleerHeLeeJej peeC³eeme ÒesjCee®e osleele. `efµeJeepeer meeJeble' ³eeb®eer `ce=l³egbpe³e' `³egiebOej' nîee

Target Publications Pvt. Ltd.

HegmlekeÀeletve npeejes Je<ee&HetJeea®³ee Òee®eerve SsefleneefmekeÀ, HeewjeefCekeÀ keÀeUe®es JeCe&ve Jee®eleevee l³ee keÀeueKeb[ele efHeÀªve Deeu³ee®ee DevegYeJe efceUlees. l³ee keÀeUeleerue efjleer-efjJeepe, Keeve-Heeve, HejbHeje, J³eeHeej Goerce, efµe<ìe®eej F. IeìkeÀeb®eer ceeefnleer efceUles. l³eecegUs Jee®evee®³ee íboeletve kesÀJeU %eeve ve efceUlee YetlekeÀeUeleerue keÀeueKeb[e®eer Ye´cebleer kesÀu³ee®eemegodOee DevegYeJe ÒeeHle neslees. DeepeJej peieele nesTve iesuesu³ee Leesj efJe®eejJeble, yegoed Of epeerJeer J³ekeÌleeRveer lej DeeHeu³ee Jee®evee®³ee íboeyeodoue YejYeªve efueefnues Deens. megÒeefmeodOe µeem$e%e `pe³eble veejUerkeÀj' ³eebveer `ceePee íbo ceePee Deevebo' ³ee uesKeele DeeHeCe HegmlekeÀe®³ee Jee®eveemeeþer keÀmes Òe³elve kesÀues Je µesJeìer les HegmlekeÀ efceUeu³eeJej Peeuesu³ee Deeveboe®ee DevegYeJe efkeÀleer Deewj neslee, ns DeeJepetv& e meebeif eleues Deens. Yeejleer³e jep³eIeìves®es efµeuHekeÀej `[e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj' ³eeb®³ee Jee®evee®³ee íboeyeeyele meJee¥vee®e þeJetkeÀ Deens. meueie leemeved leeme ûebLeeue³eele yemetve Jee®evee®ee Deevebo les Iesle Demele. `Jee®eeue lej Jee®eeue' Demee Deveceesue meboµs e l³eebveer DeeHeCee meJee¥vee efouee. DeeHeu³ee cejeþer Yee<esle Glke=À<ì opee&®eer meeefnl³e efveefce&leer efJeefJeOe meeefnl³e ÒekeÀejebletve Peeuesueer efomeles. DeeO³eeeqlcekeÀ ûebLe Jee®eveeves ceveeuee GYeejer ³esles. Gllece DeYebie, keÀeJ³e Jee®eveeves jefmekeÀlee ne iegCe Jee{erme ueeielees, ueefuele meeefnl³ee®³ee Jee®eveecegUs DeeHeCeeme DevegYeJeeb®³ee Hegve:Òel³e³ee®ee Deevebo Ieslee ³eslees. Jee®eveecegUs®e ceeCemee®eer efJe®eejµekeÌleer, keÀuHeveeµekeÌleer, mebJesoveµekeÌleer Deµee µekeÌleeR®ee efJekeÀeme neslees. cnCetve peerJevee®³ee meJe& Debiee®es oµe&ve Ie[JeCeeje Je ceveeJej mebmkeÀej keÀjCeeje Jee®evee®ee Deevebo ne Þes<þ Deevebo vekeÌkeÀer®e Deens. 5.

`Je=#eeb®es ceeveJeer peerJeveeleerue mLeeve' [cegodos − Je=#e DeeefCe ceeveJee®es Òee®eerve veeles −

Pee[eb®eer DeeJeµ³ekeÀlee − ueeskeÀmebK³es®es Jee{les ÒeceeCe − jnoejer®eer mecem³ee − Je=#eecegUs nesCeejs 7

01: efveyebOeuesKeve ueeYe − Je=#eeb®³ee menJeemeele meeefneql³ekeÀeb®³ee ÒeefleYesuee mHegÀjCe − Òeot<eCeeJej efve³eb$eCe þsJeC³eeme ceole − Je=#eJeuueer Kejs mees³ejs − µeeues³e, meeceeefpekeÀ Je µeemekeÀer³e HeeleUerJej keÀjC³eele ³esCeejs Je=#emebJeOe&ve.] `Je=#eeb®es ceeveJeer peerJeveeleerue mLeeve' meieUerkeÀ[s ner SkeÀ®e ®e®ee& megª Deens keÀer, ces ceefnvee mebHetve petve megª Peeuee, lejer HeeTme kegÀþs o[er ceeªve yemeuee Deens keÀesCeeme þeTkeÀ? GkeÀe[îeeves nwjeCe Peeuesues ueeskeÀ ®eelekeÀ He#eemeejKeer HeeJemee®eer GlkeÀìlesves Jeeì Heenle Deensle. efoJemeWefoJeme efvemeiee&®ee uenjerHeCee Jee{C³ee®es keÀejCe ceesþîee ÒeceeCeele nesCeejer Je=#elees[ Deens. p³ee efvemeiee&keÀ[tve, Je=#eebkeÀ[tve ceeveJeeves YejYeªve Iesleues Deens, Iesle Deens, l³ee ceeCemee®es efvemeiee&yejesyej®es veeles Deieoer Òee®eerve Deens; keÀejCe ceeveJee®ee Òee®eerve Fefleneme DeeHeCeeme ns®e meebielees keÀer, Je=#eeb®³ee meesyeleerves®e ceeveJee®ee Je l³ee®³ee mebmke=Àleer®ee efJekeÀeme Peeuee. Deepe efoJemeWefoJeme ueeskeÀmebK³es®es ÒeceeCe Jee{le Deens. DeeHeu³eemeceesj peer Flej DeeJneves Deensle, l³eele ueeskeÀmebK³es®es Jee{les ÒeceeCe Je l³eeJej DeeUe IeeueCes ns SkeÀ DeeJeenve Deens. ³ee Jee{CeeN³ee ueeskeÀmebK³escegUs ueeskeÀebvee jenC³eemeeþer peeies®eer keÀcelejlee Yeemeles. jnoejer®eer mecem³ee Jee{les. ceie ³eeletve SkeÀ ceeie& µeesOeuee peelees, lees cnCepes Je=#elees[. Iejemeeþer ueeketÀ[ nJes. jml³eeb®es ®eewHeojerkeÀjCe keÀªve JeenletkeÀer®eer keÀeW[er otj keÀjC³eemeeþer Deepetyeepet®eer, jml³eeueiele®eer Je<ee&vegJe<ee¥®eer Pee[s DeeHeCe lees[tve ìekeÀlees. ³ee meJe& ke=Àleerletve DeeHeCe DeeHeuee efJekeÀeme DeeefCe Òeieleer meeOele Demeleevee, vekeÀUleHeCes efvemeiee&®ee leesue efyeIe[Jele Deenesle, ns®e efJemeªve peelees. ceeveJeeuee l³ee®³ee owvebefove peerJeveele iejpes®³ee meJe&®e iees<ìer Deieoer efvejHes#e nsletves Je=#e osleele. ceeveJee®eer DevveOeev³ee®eer iejpe YeeieJeC³eeHeemetve les IejmepeeJeìermeeþer ueeieCeeN³ee Jemlet ner Je=#eeb®eer®e osCe 7

Target Publications Pvt. Ltd.

Deens. Dee³egJexoeleerue Jeveew<eOeeR®ee HegjJeþe, meeQo³e&ÒemeeOevee®eer GHeueyOelee Je=#eebcegUs nesles. owvebefove keÀecekeÀepeeleerue LekeÀJee, cevee®ee µeerCe IeeueJeC³eemeeþer He³e&ìve menueeR®es Dee³eespeve kesÀues peeles, lesJne efvemeiee&®³ee meeefvveO³eeleerue lees Deevebo keÀener Deewj®e Demelees. efnjJ³eeieej Ieveoeì Je=#eebveer Dee®íeouesueer HeJe&lejebie ves$emegKee®ee DeJeCe&veer³e Deevebo osTve peeles. Je=#eeb®³ee menJeemeele yeN³ee®e meeefneql³ekeÀeb®eer ÒeefleYee mHegÀjCe HeeJeuesueer Deens. yeesefOeJe=#eeKeeueer %eeve meeOevesletve peerJevee®es leÊJe%eeve ÒeeHle keÀjCeejs `ieewlece yegodOe', JevemHeleeRvee Ëo³e Deens meebieCeejs megÒeefmeodOe µeem$e%e `peieoerµe yeesme', osJeveej Je=#eeb®³ee mebieleerle jentve keÀeJ³e j®eCeejs ceneve keÀJeer `µesues' Deµeer efkeÀleerlejer veeJes meebielee ³esleele. Jee{l³ee DeewoîeesefiekeÀjCeecegUs efvecee&Ce nesCeeN³ee Òeot<eCeeJej ceele keÀjC³eemener Je=#eeb®eer ceole nesles. Pee[s µJeemeeyejesyej keÀeye&ve[e³eDee@keÌmeeF&[ Iesleele DeeefCe Dee@eqkeÌmepeve mees[leele, ³eecegUs JeeleeJejCe µegodOe jenC³eeme ceole nesles. lemes®e jml³ee®³ee Deepegyeepetme DemeCeeN³ee Je=#eebcegUs LekeÀu³ee-Yeeieu³ee ÒeJeeµeebvee, peveeJejebvee Je=#eeb®³ee íe³esle Deejece efceUlees. Heµeg-He#eebvee efveJeeje efceUlees. `meble legkeÀejeceebveer' lej DeeHeu³ee DeYebieele megodOee Je=#eeb®es cenllJe meebieleevee l³eebvee `mees³ejs' cnCepes meies-mees³ejs, veelesJeeF&keÀ cnìues Deens. keÀejCe DeeHeu³ee Dee³eg<³eele DeeHeueer peµeer peJeU®eer ceeCemes Deevebo Je megKe osleele, lemes®e Je=#emegodOee megKe osleele. Deepe ogozJeeves Deleesveele nesCeejer Je=#e-lees[, {emeUuesuee He³ee&JejCee®ee leesue, Oeeske̳eele Demeuesueer Jev³epeerJeme=<ìer yeIelee, µeeues³e lemes®e meeceeefpekeÀ mlejeJej, efJeoîeeLeea Je meeceeefpekeÀ mebmLeekeÀ[tve pevepeeie=leer keÀjCeejs GHe¬eÀce neleer Iesleues peele Deensle. `SkeÀlejer Pee[ peieJee !' ³ee Deepe®³ee ³egiee®³ee mebosµeeÒeceeCes DeeHeCe Jeeieuees, lej ner He=LJeer Hegvne efnjJeeF&ves veìsue Je DeeHeCeebme yengneleebveer mece=odOe keÀjerue. 8

F³ellee 12 Jeer : cejeþer Jew®eeefjkeÀ efveyebOeemeeþer mJeeO³ee³e : 1

`ueeskeÀmebK³es®ee Yemceemegj' [cegodos − Yeejlee®eer ueeskeÀmebK³ee SkeÀ Deype®³ee Heg{s − Yeejlee®³ee DeveskeÀ mecem³eeb®es cetU ³ee ueeskeÀmebK³eeJee{erle − ueeskeÀmebK³ee Jee{er®eer keÀejCes − ueeskeÀmebK³eeJee{er®es og
2.

`Deepe®es ef®e$eHeì DeeefCe meceepe' [cegodos − keÀle&J³e, O³es³e Je JeemleJeles®es Yeeve efJemeªve ef®e$eHeìeleerue cee³eeJeer peielee®eer Dees{ − JeemleefJekeÀ ueeskeÀefµe#eCee®es meeOeve cnCetve ÒeejbYeer l³ee®ee GHe³eesie − Hejbleg Deepe l³ee®ee DeYeeJe − Òes#ekeÀebvee DeekeÀef<e&le keÀjC³eemeeþer ieuueeYeª ef®e$eHeìeb®eer efveefce&leer − neCeeceeN³ee, µe=bieeefjkeÀ ¢µ³es, ojes[sKeesjer, Del³ee®eej Fl³eeoer Ye[keÀ ¢µ³es DemeCeeN³ee ef®e$eHeìeb®ee Deepe®³ee le©CeebJej ÒeYeeJe − ®ewveermeeþer iegvnsieejer®ee DeJeuebye − le©Ce efHe{er megmebmkeÀeefjle nesC³eemeeþer Deeoµe& ef®e$eHeìeb®³ee efveefce&leer®eer iejpe.]

3.

`Ye´<ìe®eej SkeÀ DeeJneve' [cegodos − ³eb$e³egieecegUs megKee®³ee meeOeveeble Jee{ − ceeCetme ³ee megKeeb®³ee ceeies OeeJet ueeieuee − l³eeletve Hewµee®eer iejpe − lees keÀesCel³eener ceeiee&ves efceUJeC³ee®eer Je=lleer − Ye´<ìe®eeje®eer efveefce&leer Je Jee{ − DebieJeUCeer He[uesueer SkeÀ meJe³e − Hewmes ve IesCeeje ceeCetme cetKe& − Ye´<ìe®eej meY³eHeCee®es ue#eCe − meJe&meeceev³e ceeCemeebvee ve[Ceejs J³eeHeejer, mejkeÀejer veeskeÀj − l³eeb®³ee yeboesyemlee®eer iejpe − meceepeele meoe®eejer ÒeJe=lleer®eer Jee{ keÀjC³ee®eer iejpe.]

Target Publications Pvt. Ltd.

4. `ueeskeÀµeener DeeefCe efveJe[CegkeÀe' [cegodos − ueeskeÀµeener − jep³eJ³eJemLes®ee SkeÀ ÒekeÀej −

J³eeK³ee − KeN³ee DeLee&ves ueeskeÀµeener ³eµemJeer nesC³eemeeþer − mJeeleb$³e, mecelee, SkeÀlee peesHemeC³eemeeþer meecegoeef³ekeÀ Òe³elve − ueeskeÀµeener®eer cetu³es keÀe³e DemeeJeerle? − efveJe[CegkeÀe − efveJe[CetkeÀ HeodOele − Kejer ueeskeÀµeener efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer ueeskeÀpeeie=leer DeeJeµ³ekeÀ − ³eesi³e GcesoJeeje®eer efveJe[ − efJeµJeemeen& HeodOeleerves efveJe[CegkeÀe nesC³ee®eer iejpe − celeoeveeyeeyele peeie©keÀlee − efveJe[tve efouesu³ee ÒeefleefveOeerJej osµee®eer Òeieleer Je veeieefjkeÀeb®es YeefJeleJ³e DeJeuebyetve − Deepe®³ee efveJe[CegkeÀeb®es JeemleJe oµe&ve.] 5.

`m$eer-Heg©<e meceevelee-keÀeUe®eer iejpe' [cegodos − cevet®³ee keÀeUele m$eer®es mJeeleb$³e ue³eeuee iesues

− m$eer HejeJeuebyeer − m$eerves ®etue DeeefCe cetue SJe{s®e keÀe³e& keÀje³e®es − meceepemegOeejkeÀeb®es Òe³elve − efm$e³eebvee nkeÌkeÀ efceUJetve osC³eemeeþer keÀe³eos kesÀues − efJeefJeOe #es$eeble efm$e³eebb®eer keÀle&yeieejer − efm$e³eebceO³es peeie=leer − efm$e³ee kegÀìgbyee®³ee, cegueeyeeUeb®³ee Òeieleermeeþer Peìleele − lejer efm$e³eebJej yebOeves, Del³ee®eej − m$eer-Heg©<e meceevelee ©peJeCes ne®e Ghee³e.] 2.

keÀuHeveejc³e efveyebOe : peer iees<ì JeemleJeele efceUle veener efkebÀJee pej leer efceUeueer lej keÀe³e nesF&ue, ³ee®eer keÀuHevee keÀªve leer Meyoeble ceeb[Ces cnCepes `keÀuHeveejc³e efveyebOe' nes³e. FLes keÀuHevee efJemleejeuee YejHetj JeeJe Demeuee lejer keÀuHeves®ee efJemleej cegodosmetoHeCes keÀªve l³eele megmebieleer þsJele efveyebOee®ee meceejesHe keÀjleevee keÀuHevesletve yeensj ³esCes cenllJee®es Demeles.

1.

`Jele&ceeveHe$es yebo Peeueer lej...' [cegodos − Je=lleHe$e − meceepepeerJevee®ee Deejmee −

leep³ee Ie[ecees[er − iejce ®ene®³ee Ieesìeyejesyej 9

01: efveyebOeuesKeve yeelec³ee Jee®eC³ee®eer ceewpe − ®eebieu³ee-JeeF&ì Ieìveeb®es efJeµues<eCe − ÒeyeesOevee®es SkeÀ ÒeYeeJeer meeOeve − mJeeleb$³eHetJe&keÀeUele je<ì^er³e SkeÀelceles®eer YeeJevee peesHeemeC³eeme ceole − meceepemegOeejkeÀebveerner Iesleuee Jele&ceeveHe$eeb®ee DeeOeej − meJe& mlejeJejerue Ie[ecees[er, %eeve, ceeefnleer meeceev³epeveebHe³e¥le Heesn®eJeles − ueeskeÀefµe#eCee®es ceeO³ece − meeceeefpekeÀ Òeieleermeeþer Jele&ceeveHe$eeb®eer iejpe.] `Jele&ceeveHe$es yebo Peeueer lej...' jespe mekeÀeUer Gþu³eeyejesyej Jele&ceeveHe$e meJee&le DeeOeer Jee®eC³eeJeªve ceePeer DeeefCe leeF&®eer vesnceer®e Yeeb[Ces nesleele. Deepe mekeÀeUer ner®e Yeeb[Ces SsketÀve DeeF& jeieeves®e Godieejueer. ’Iejele µeeblelee jenerue keÀe?, mekeÀeU®eer ner Jele&ceeveHe$es keÀe³ece®eer yebo Peeueer lej yejs®e nesF&ue !“ DeeF&ves cnìu³eeÒeceeCes, Jele&ceeveHe$es Kejs®e yebo He[ueer lej? ... lej keÀe³e nesF&ue? yeeUµeem$eer peebYeskeÀjebveer cejeþer Yee<esleerue Heefnues Jele&ceeveHe$e megª kesÀues, l³ee®es Deieoer jemle veeJe þsJeues nesles oHe&Ce. `oHeCe&' cnCepes `Deejmee'. Jele&ceeveHe$e ne meceepepeerJevee®ee Deejmee Demelees. meceepeele meeceeefpekeÀ, DeeefLe&keÀ, jepekeÀer³e, µeemekeÀer³e Deµee efJeefJeOe HeeleUerJej pes pes Ie[les, l³ee®es He[meeo Jele&ceeveHe$eele Gceìleele. Jele&ceeveHe$es vemeleer lej ns keÀmes µeke̳e Peeues Demeles? Jele&ceeveHe$es yebo He[ueer, lej meeceev³e ceeCemee®eer meieUer mekeÀeU®e efvejmeJeeCeer peeF&ue. keÀejCe mekeÀeUer iejce iejce ®ene®³ee Ieesìemeesyele Jele&ceeveHe$eeleerue efJeefJeOe meojeleerue yeelec³ee Jee®eC³ee®eer ceewpe keÀener JesieUer®e Demeles. Jele&ceeveHe$ee®³ee DeYeeJeer Jee®ekeÀebvee osµeefJeosµeeleerue ®eebieu³ee-JeeF&ì Ieìvee, Ie[ecees[er keÀµee keÀUleerue? mejkeÀejer ³eespevee ueeskeÀebHe³e&le keÀµee Heesn®eleerue? SkeÀe®e Ieìvee ÒemebieeJej DeeHeu³ee efJeefJeOe meceepeyeebOeJeeb®es JesieJesieUs efJe®eej Jele&ceeveHe$eeletve mecepetve Ieslee ³esleele. 9

Target Publications Pvt. Ltd.

2.

F³ellee 12 Jeer : cejeþer

Jele&ceeveHe$eebveer ceeveJee®³ee meJe&®e Debiee®ee efJekeÀeme keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee Deens. Je=lleHe$e ns ÒeyeesOevee®es SkeÀ ÒeYeeJeer meeOeve Deens, ns DeeHeu³eekeÀ[erue efJe®eejJebleebveer efmeodOe kesÀues Deens. mJeeleb$³eHetJe& keÀeUele ueeskeÀceev³e efìUkeÀeb®³ee `cejeþe', `kesÀmejer' Jele&ceeveHe$eebveer meeceev³e ueeskeÀeble je<ì^er³e SkeÀelceles®eer YeeJevee peesHeemeC³eeme ceole kesÀueer. meceepeele veJ³ee-®eebieu³ee efJe®eejeb®eer HesjCeer keÀjC³eeme efkebÀJee pegv³ee ©{erJej efìkeÀe keÀjC³eeme jepeejece ceesnveje@³e, peesleerjeJe HegÀues ³eebmeejK³ee meceepemegOeejkeÀebveer Jele&ceeveHe$eeb®ee DeeOeej Iesleuee. Jele&ceeveHe$es Jew³eeqkeÌlekeÀ Dee³eg<³e megKekeÀj keÀjC³eemeeþer cenlJee®eer YetefcekeÀe yepeeJeleele. veJes %eeve, efJe%eeve, µeesOe, jepekeÀer³e, meeceeefpekeÀ, DeeefLe&keÀ, µeemekeÀer³e mlejeJejerue Ie[cees[er, ef®e$eHeìme=<ìerleerue yeelec³ee, veJ³ee ûebLeeb®eer DeesUKe DeeHeCeeme Jele&ceeveHe$eeletve®e nesles. peeiee efJekeÀCes-Kejsoer keÀjC³ee®ee J³eJenej keÀUlees. veeskeÀjermeeþer efjkeÀec³ee Heoeb®eer ceeefnleer keÀUles. ¬eÀer[eÒesceeRmeeþerner YejHetj ceeefnleer ³eele Demeles, lemes®e veeìkeÀ-efmevescee Je Flej keÀe³e&¬eÀceeb®³ee peeefnjeleerner Jele&ceeveHe$eeletve keÀUleele. Jele&ceeveHe$es yebo Peeueer, lej ³ee meJe& iees<ìer meeceev³e ceeCemeebHe³e¥le keÀµee Heesnes®eCeej? Lees[ke̳eele, Jele&ceeveHe$e ns keÀjceCegkeÀeryejesyej ueeskeÀefµe#eCee®esner ceeO³ece Deens. ³ee Jele&ceeveHe$eebcegUs peie ueneve Peeues Deens. Deµeer ner ceeveJee®³ee peerJevee®ee DeefJeYeep³e Yeeie DemeCeejer Jele&ceeveHe$es yebo Peeueer lej efµe#eCee®es SkeÀ ceesþs meeOeve®e veenermes nesF&ue Je meceepee®eer Òeieleer®e Kegbìsue.

yeveues Demeles cetkeÀHeì − uesKevekeÀuee vemeleer − Deeìuee Demelee %eevee®ee cenemeeiej − meeefnl³e, %eeve, DevegYeJeeb®ee Òe®eej-Òemeej Peeuee vemelee − µeyo ceeCemee®eer µekeÌleer − Deµee µeyoebvee ceeCetme veenermes nesT osCeej veener.]

`µeyo njJeues lej...'

HeCe µeyo vemeles, lej DeeHeCe KetHe keÀener ieceeJeues Demeles. µeyo ner ceesþer efveefce&leer Deens. µeyoeb®³ee meene³³eeves DeeHeCe DeeHeu³ee YeeJevee, efJe®eej J³ekeÌle keÀª µekeÀlees. `JeeCeer'®eer Decetu³e osCeieer kesÀJeU ceeveJeeuee efceUeueer Deens. ceeveJee®³ee efJekeÀemeele JeeCeer®³ee DemeCeeN³ee µekeÌleer meeceL³ee&cegUs®e ceeCetme Þes<þ ÒeeCeer Deens.

[cegodos − OJeefveÒeot<eCeeletve megìkeÀe − µeyoebefµeJee³e

mebJeeo − keÀìt µeyoeb®es Ëo³eeJej DeeIeele − efJe®eej-YeeJevee J³ekeÌle keÀjC³ee®es µeyo ns ceeO³ece − µeyo vemeu³eecegUs nesCeejs leesìs − efJe®eejeb®es Deeoeve-Òeoeve Peeues vemeles − otjoµe&ve, ef®e$eHeì 10

`µeyo njJeues lej...' yejs®e efoJeme HeÀesve ve kesÀu³eeves oeoe ceeP³eeJej jeieeJeuee. ceuee cnCeeuee, ’keÀejCes osT vekeÀesme. ieHHe yewme SkeÀ µeyoner yeesuet vekeÀesme ceeP³eeµeer?“ DeeefCe l³eeves HeÀesve þsTve efouee. ceuee JeeF&ì Jeeìues; HeCe l³ee®es µesJeì®es Jeeke̳e ceuee l³eeJesUer Deieoer cepesµeerj Jeeìues. Kejs®e SkeÀner µeyo ve yeesuelee ceeCetme keÀmee jeefnue? ns µeyo®e pej njJeues lej .... µeyo njJeues Demeles lej SkeÀ HeÀej ®eebieuee HeefjCeece Ie[uee Demelee lees Demee keÀer, µeyo vemeu³eeves ceeCemeeuee neJeYeeJe, neleJeejs keÀªve yeesueeJes ueeieues Demeles. l³eecegUs jmlee, yeepeej Fl³eeoer efþkeÀeCeer, ieeWieeìeves nesCeeje $eeme Peeuee vemelee. OJeefveÒeot<eCeeHeemetve ceeCemee®eer megìkeÀe Peeueer Demeleer; HeCe µeyo veener, cnCepes DeeHeu³eeuee neJeYeeJeeb®³ee ceeO³eceeletve Deeµe³e J³ekeÌle keÀjeJee ueeiesue Je ³eecegUs DeeHeu³ee DeJeleerYeJeleer efJeveesoer Òemebieeb®ee osKeeJee®e peCet yeIee³euee efceUsue. µeyo ns ogOeejer µem$e Deens. keÀìt µeyoeb®³ee JeeHejeves ceeCemes SkeÀceskeÀebHeemetve otj peeleele. SkeÀJesU µem$eeHeemetve nesCeejer µeejerefjkeÀ peKece ueJekeÀj Yeªve ³esF&ue; HeCe keÀìt µeyoebveer Ëo³eeJej Peeuesuee DeeIeele ceeCemeeceeCemeeble keÀe³ece®es Jewj efvecee&Ce keÀjlees.

Target Publications Pvt. Ltd.

Deepe DeeHeCe Ye´ceCeOJeveerJej yeesuelees, ceie les kegÀìgbyeeleerue meom³e veelesJeeF&keÀebµeer Demees, efce$eceb[UeRµeer Demees Jee Flej keÀener keÀeceemeboYee&leues yeesueCes Demees. pej µeyo®e vemeles lej DeeHeCe keÀmes yeesueuees Demelees? efJe®eejeb®es Deeoeve-Òeoeve keÀmes Peeues Demeles. otjoµe&ve, ef®e$eHeì ns cetkeÀHeì®e yeveues Demeles. cegK³e cnCepes µeyo vemeles, lej uesKevekeÀuee efvecee&Ce Peeueer vemeleer. íHeeF& keÀejKeev³eeb®ee µeesOe ueeieuee vemelee. peieeleerue meJe& Yee<eeble efueefnu³ee iesuesu³ee Leesj uesKekeÀ, keÀJeeR®³ee meeefnl³eke=Àleer DeefmlelJeele®e Deeu³ee vemel³ee. YeieJeodieerlee, jecee³eCe-ceneYeejle, FmeeHeveerleer, DekeÀyej-efyejyeue keÀLee, Fl³eeoer meeefnl³eeb®ee, Oece&ûebLeeb®ee DeemJeeo Ieslee Deeuee vemelee. %eevee®ee Òe®eb[ cenemeeiej®e peCet ³ee µeyoebDeYeeJeer Deeìuee Demelee. npeejes Je<ee¥HetJeea®ee ceeveJee®ee Fefleneme µeyoebcegUs lej keÀUlees. µeyoebcegUs lej ceeveJeeuee DeeHeu³ee %eevee®es, DevegYeJee®es peleve Heg{®³ee efHe{ermeeþer keÀjlee ³esCes µeke̳e Peeues Deens. Flej Deveceesue jlveebÒeceeCes µeyo megodOee Deveceesue jlve Deens. ueeskeÀeb®eer ceves efpebkeÀe³e®eer Demeleerue, lej meYeemLeeveer ceeve efceUJee³e®ee Demesue, lej µeyoeb®eer meeLe-mebiele nJeer®e nJeer. DeeF&-Je[erue, ieg©peveebkeÀ[tve kesÀues peeCeejs keÀewlegkeÀ, Òemebieer keÀjC³eele ³esCeeje GHeosµe ns meJe& µeyoeble®e Demeles. keÀener keÀueeke=Àleer peµee Depejecej þjleele. lemes®e keÀener µeyoebveer Yeejleer³e mJeeleb$³ee®³ee ue{îeeuee Gb®eer ÒeeHle keÀ©ve efoueer. `Jebos ceelejce' `®euees efouueer', `keÀjWies ³ee cejWies' ³eebmeejK³ee Iees<eCeebveer Yeejleer³eeb®eer Deble:keÀjCes Hesìtve Gþueer, cnCetve µeyo ns kesÀJeU OJeveer vemetve l³eele ceeCemee®eer meejer µekeÌleerr meeceeJeuesueer Deens. Deµee µeyoebvee ceeCetme veenermes keÀmes nesT osF&ue? 3.

`ceer HebleÒeOeeve Peeuees lej...' [cegodos − Jele&ceeveHe$eeleerue yeeleceerves $emLe −

HebleÒeOeeve Peeu³ee®eer keÀuHevee − meeOeer jenCeer®es lellJe − meeceev³epeveebmeeþer Keeme lejlegoer − 11

01: efveyebOeuesKeve Ye´<ìe®eejeme DeeUe − Jee{leer ueeskeÀmebK³ee efve³eb$eCe − ceneieeF&Jej Ghee³e³eespevee − µew#eefCekeÀ megefJeOee − meJe&Oece& meceYeeJe − jep³ekeÀejYeeje®eer megJ³eJemLee] `ceer HebleÒeOeeve Peeuees lej...' yeelec³ee Jee®eC³eemeeþer cnCetve Jele&ceeveHe$e GIe[ues DeeefCe vesnceermeejKeer®e Ye´<ìe®eejeves yejyeìuesueer ÒekeÀjCes, uee®eueg®eHele, IeesìeUs ³ee yeelec³eebveer®e Jele&ceeveHe$e ie®®e Yejues nesles. jespe l³ee®e mecem³ee, l³ee®e yeelec³ee, peerJe Jewleeietve iesuee. Jeeìueb, ceer®e HebleÒeOeeve Peeues lej ...? Deieoer Lees[îee keÀeUele osµee®es ef®e$e®e yeouetve ìekesÀve. ceer HebleÒeOeeve Peeuees lej Yeejleceeles®ee, Yeejleer³e peveles®ee ceer mesJekeÀ Deens, ns keÀOeer®e efJemejCeej veener. pevelesves ceeP³eeJej efJeµJeeme þsJetve ceuee efveJe[tve osTve l³eeb®eer mesJee keÀjC³ee®eer peer mebOeer efoueer Deens leer meeLe& þjJesve. `meeOeer jenCeer Je G®®e efJe®eejmejCeer' nîee ueeueyeneotj µeem$eeR®³ee lellJee®ee DeJeuebye peerJeveele keÀjerve DeeefCe meJe&®e cebef$eceb[U meom³eebvee ³ee lellJee®es cenllJe HeìJetve osTve, l³eebveemegodOee ns lellJe DeJeuebyeJee³euee ueeJeerve. ceb$³eeb®³ee oewN³eebJej nesCeejs DeefleefjkeÌle Ke®e& keÀceer keÀmee keÀjlee ³esF&ue, ³eekeÀ[s ue#e osF&ve. ceer HebleÒeOeeve Peeuees lej `meeceev³e ceeCemeeuee megKeer keÀjCes' Je `osµee®ee Gllejesllej efJekeÀeme meeOeCes' ³ee oesve iees<ìer ceeP³ee peeefnjveec³eele cegK³e Demeleerue. osµee®³ee keÀu³eeCeemeeþer keÀesCelesner OeesjCe DeeKeleevee, ³eespevee keÀe³ee&efvJele keÀjleevee osµeeleerue keÀe³eoslep%e, efJeodJeeve, lep%e J³ekeÌleeRµeer meuueecemeuele keÀjsve. l³ee l³ee Keel³eeleerue ceb$eer Jeiee&®eer efveJe[ keÀjleevee, l³eebvee l³ee l³ee Keel³eemebyebOeer Demeuesueer DeeJeµ³ekeÀ ceeefnleer, efvemHe=nlee ³ee iees<ìer efJe®eejele IesF&ve. Òel³eskeÀ ceb$³ee®es %eeve DeeefCe DevegYeJe ue#eele IesTve®e KeelesJeeìHe keÀjsve. DeejesHe DemeCeeN³ee Ye´<ì vesl³eebvee ueeskeÀmeYesle ³eslee ³esCeej veener, ³eeyeeyele keÀ[keÀ keÀejJeeF& keÀjC³ee®ee efJe®eej keÀjsve. 11

Target Publications Pvt. Ltd.

meeceeefpekeÀ mecem³eebyejesyej®e Deepe meieȳeele cenllJee®ee De[LeUe cnCepes Ye´<ì^e®eeje®ee Jee{lee Yemceemetj. ne Ye´<ì^e®eeje®ee Yemceemetj meeceev³e pevelesuee osµeesOe[erme ueeJeCeeje Je meceepeele JewHeÀu³e HemejJeCeeje Deens. ceer HebleÒeOeeve Peeuees lej Ye´<ì^e®eeje®es DeejesHe efmeodOe nesCeeN³eebJej keÀ[keÀ keÀejJeeF& nesF&ue, Deµeer v³ee³³e J³eJemLee efvecee&Ce keÀjsve. Jee{l³ee ueeskeÀmebK³es®³ee cenllJee®³ee mecem³escegUs meeceev³eeleu³ee meeceev³e ceeCemeeb®³ee cetueYetle iejpeeosKeerue HetCe& nesF& µekeÀle veenerle. l³eeletve®e Heg{s Deieoer ÒeeLeefcekeÀ efµe#eCee®ee DeYeeJe Demeu³eecegUs Deveejesi³e, oeefjêîe, efvej#ejlee DeeefCe yeskeÀejer ³ee mecem³eeb®ee pevce neslees. l³eeletve iegvnsieejer Je=lleer®ee DeeefCe iegvnsieejeb®ee pevce neslees. cnCetve ceer ÒeLece ³eeyeeyele peeie=keÀlee efvecee&Ce keÀjerve. ueeskeÀmebK³ee efve³eb$eCee®es Òe³elve DeeefCe Òel³e#eele ³eespeveeb®eer keÀe³e&Jeener keÀjsve. meJe& meeceev³eebvee owvebefove peerJeve peieleevee ueeieCeejs Oeev³e-YeepeerHeeuee, Iejiegleer ie@me Flej Jemletb®³ee efkebÀceleer®es oj efmLej jenleerue, ³eekeÀ[s ue#e osF&ve. Je³eesJe=odOe p³es<þ veeieefjkeÀebkeÀefjlee ³eespeveeb®eer DeeKeCeer keÀjerve. Deepener DeeHeu³ee osµeele ÒeeLeefcekeÀ efµe#eCee®³ee mees³eer GHeueyOe vemeu³eeves Deejesi³eefJe<e³ekeÀ peeie=leer veener, l³eecegUs ueeskeÀebvee Deejesi³eefJe<e³ekeÀ meesF&-megefJeOee GHeueyOe keÀªve osF&ve. DeeHeu³ee osµee®ee µew#eefCekeÀ mlej Gb®eeJeC³eemeeþer ÒeeLeefcekeÀ efµe#eCeeyejesyej G®®e efµe#eCe Ieslee ³eeJes, ³eemeeþer DeeJeµ³ekeÀlesvegmeej efJeoîeeue³eeb®eer mLeeHevee keÀjerve. G®®e leb$e%eevee®³ee meJe& megefJeOee DeeHeu³eekeÀ[s GHeueyOe nesleerue, ³eemeeþer Òe³elve keÀjerve. Oece&efvejHes#elee Je meJe&Oece&meceYeeJe ner DeeHeu³ee osµee®eer ceeie&oµe&keÀ lelJes jep³eIeìvesle veceto kesÀuesueer Deensle. ³ee lellJeebvee OekeÌkeÀe ueeiet osCeej veener. peeleer-Oecee&®³ee veeJeeKeeueer nesCeeN³ee obieueeryeeyele keÀ[keÀ keÀejJeeF& keÀjsve. YeejleemeejK³ee Keb[Òee³e osµee®ee efJe®eej keÀjlee Demes efomeles keÀer efJeefJeOe Yee<ee, yeesueer yeesueCeeN³ee jep³ee12

F³ellee 12 Jeer : cejeþer jep³eeble SkeÀlee Demeueer keÀer keÀesCel³eener ÒekeÀejs Debleie&le Je yeefni& ele µe$et®b ee GHeêJe nesCeej veener. SkeÀlee Je µeebleles®es JeeleeJejCe osµeele jeefnues keÀer, osµee®eer meJee¥ieerCe Òeieleer nesC³eeme efJeuebye nesCeej veener. l³ee ¢<ìerves SkeÀ meJe&meeceeJesµekeÀ OeesjCe jeyeJetve jep³ee-jep³eebleerue µeemeveele SkeÀ mecevJe³e jeKeC³ee®es keÀece ceer keÀjsve. SkeÀobj Heenlee jep³ekeÀejYeej keÀjCes, HeenCes ner Del³eble cenllJee®eer peyeeyeoejer Deens. ³eemeeþer pes Leesj jepes-cenejepes nesTve iesues, p³eebveer YeefJe<³eeleerue keÀeUe®ee JesOe Iesle keÀener GHe³egkeÌle OeesjCeeb®eer DebceueyepeeJeCeer kesÀueer, l³eeb®³ee jep³ekeÀejYeeje®ee DeY³eeme keÀjsve. Keeme keÀªve efµeJeepeer jepeeb®es De<ìÒeOeeve ceb[Ue®ee keÀejYeej DeY³eemeC³eemeejKee Deens. l³eeleerue keÀener GHe³egkeÌle, ceeie&oµe&keÀ lellJeeb®ee JeeHej keÀjlee ³esF&ue keÀe, ns pe©j Heeefnue. mebHetCe& Yeejlee®ee jep³ekeÀejYeej cnCepes peievveeLee®ee jLe Deens. l³eeuee DeveskeÀeb®es neleYeej ueeieCes DeeJeµ³ekeÀ Deens. ceer HebleÒeOeeve Peeuees lej ceer meJe& mlejebleerue efve:mJeeLeea, mesJeeYeeJeer, keÀle&J³eo#e Deµee keÀe³e&keÀl³eeb®eer mebIeìvee le³eej keÀjerve DeeefCe `megjep³e' efvecee&Ce keÀjC³ee®ee efveefµ®ele Òe³elve keÀjerve. ceer HebleÒeOeeve Peeuees lej peieele Yeejleeuee ieewjJe DeeefCe mevceevee®es mLeeve efceUJetve osF&ve. 4. `pej Hejer#ee vemel³ee lej...' [cegood s − v³etpe ®e@veumeJej efvekeÀeuee®eer yeeleceer −

iegCeJeble efJeoîeeL³ee¥®³ee cegueeKeleer − HeÀjkeÀ keÀjCeeN³ee Hejer#ee vemel³ee lej? − Hejer#es®³ee efJeefJeOe ªHeebHeemetve megìkeÀe − DeHe³eMeer efJeoîeeLeea v³etveieb[eletve yeensj − Heeme, veeHeeme, ngMeej, { Demee YesoYeeJe veener − ceveeJejerue leeCe keÀceer − ®egkeÀer®³ee ceeiee¥®es, Deelcenl³es®es ÒeceeCe keÀceer − cee$e Òeieleer þjJeCes DeMeke̳e − keÀeceebJej HeefjCeece − J³ekeÌleer Dee³eg<³eYej efJeoîeeLeea − Hejer#eeb®es ³eesi³e ÒeceeCe Je HeodOele − `nJ³eele l³ee Hejer#ee' Demee Iees<e.]

Target Publications Pvt. Ltd.

`pej Hejer#ee vemel³ee lej...' mekeÀeUHeemetve meueie DeY³eemeeuee yemeu³eecegUs ceePes Debie Deieoer cees[vt e Deeues nesles. `F³ellee yeejeJeer cnCepes Dee³eg<³eeleerue ìefve¥ie Hee@Fì¥ ', `Je<ee&®³ee meg©JeeleerHeemetve®e DeY³eeme keÀje³euee nJee', `legce®³ee keÀefj³ej®ee ne cenllJee®ee ìHHee', DeMee veevee leNns®³ee GHeosMeebveer keÀeve jespe Oev³e nesle nesles. pesJeCee®eer JesU Peeueer, leMeer DeeF&ves pesJeCeemeeþer nekeÀ ceejueer. efJejbiegȳeemeeþer Lees[e JesU pesJelee pesJelee efì.Jner. yeIeeJee, cnCetve yeensj Deeues DeeefCe efì.Jner. ueeJeuee. ®e@veue yeouelee yeouelee v³etpe ®e@veueJej ceePeer vepej efmLejeJeueer. Deepe v³etpe ®e@veume®ee vetj keÀener JesieUe®e neslee. keÀejCe Deepe ye´sefkebÀie v³etpe nesleer, leer yeejeJeer®³ee efvekeÀeuee®eer. meieȳee ®e@veumeJej efle®e yeeleceer nesleer. SkebÀoefjle efvekeÀeue Henelee, efJeoîeeL³ee¥Jej efJe¬eÀcelees[ DeMee iegCeeb®eer yejmeele keÀjC³eele Deeueer Deens, ns ue#eele Deeues. Òel³eskeÀ ®e@veueJej meJee&¥le DeefOekeÀ iegCe efceUJeuesu³ee efJeoîeeL³ee¥®³ee, l³eeb®³ee HeeuekeÀeb®³ee, efMe#ekeÀeb®³ee cegueeKeleer ®eeuet nesl³ee. l³eeb®³ee ³eMee®es keÀes[keÀewlegkeÀ ®eeueues nesles. l³ee keÀewlegkeÀeme les Hee$ener nesles cnCee; HeCe lejer SkeÀ efJe®eej ceveele ®eceketÀve iesuee. keÀceer iegCe efceUeuesues efJeoîeeLeea efkebÀJee 75… ntve DeefOekeÀ iegCe efceUeuesues efJeoîeeLeea, nîee 90-95… ntve DeefOekeÀ iegCe efceUJeCeeN³eeb®³ee ieoeale kegÀþs njJetve®e iesues nesles. efJeoîeeL³ee¥®³ee iegCeebcegUs l³eeb®³eele HeÀjkeÀ keÀje³euee ueeJeCeeN³ee ³ee Hejer#ee®e vemel³ee lej? Kejb®e ! Hejer#ee vemel³ee lej SkeÀe Hejer#esHeemetve veener lej Hejer#es®³ee efJeefJeOe ªHeebHeemetve efJeoîeeL³ee¥®eer megìkeÀe Peeueer Demeleer. leeW[er Hejer#ee, uesKeer Hejer#ee, IeìkeÀ ®ee®eCeer, meneceener, Jeeef<e&keÀ DeMee Meeues³e, ceneefJeoîeeue³eerve Hejer#eebmeesyele®e [e@. nesceerYeeYee, efìUkeÀ efJeoîeeHeerþ, efMe<³eJe=lleer, ef®e$ekeÀues®³ee SefueceWìe^ ,r Fbìjefcepesì DeMee SkeÀ vee DeveskeÀ Hejer#eeªHeer leesHesÀ®³ee leeW[er efJeoîeeL³ee¥vee peeJeb ueeieleb. Meeues³e Je ceneefJeoîeeue³eerve Hejer#ee®e veenerle lej Heg{s efJeefJeOe DeY³eeme¬eÀceeb®³ee ÒeJesMe Hejer#ee, De@Hìerìîet[ ìsmì, 13

01: efveyebOeuesKeve ieì®e®ee&, cegueeKele DeMee Hejer#eebceO³es®e efJeoîeeLeea iegjHeÀìues peeleele. ³ee Fleke̳ee meieȳee Hejer#eeb®ee efJe®eej keÀªve efJeoîeeLeea nJeeueefoue neslees. Hejer#esle peemle iegCe efceUJeCeejs efveeqµ®eble nesleele, DeeHeu³ee iegCeeb®ee DenbkeÀej yeeUieleele, lej keÀceer iegCe efceUeuesues efJeoîeeLeea vewjeM³eele yeg[leele, v³etveieb[eves ûeemeleele. ³ee Hejer#ee®e jodo Peeu³ee, lej ³ee iegCeeb®eer leHeÀeJelener veeefnMeer nesFu& e. efJeoîeeL³ee¥ceO³es Hejer#ee vemeu³eeves Heeme, veeHeeme, ngMeej, { Demee HeÀjkeÀ jneCeej veener. ÒeLece ÞesCeer, eqodJeleer³e ÞesCeer ³ee®ee efJe®eej®e yebo nesF&ue. F³ellee oneJeer, yeejeJeer ³ee Dee³eg<³ee®³ee cenllJee®³ee Je<ee¥le efJeoîeeL³ee¥Jej DeY³eeme keÀjeJee, ³eemeeþer kesÀu³ee peeCeeN³ee veeveeefJeOe GHeosMeebJej yebOeves ³esleerue. DeLee&le l³eecegUs efJeoîeeL³ee¥Jej, l³eeb®³ee ceveeJej ³esCeeje leeCe DeeHeesDeeHe®e keÀceer nesF&ue. Hejer#esle Heeme nesC³eemeeþer keÀener efJeoîeeLeea HesHej HeÀes[C³ee®es, keÀe@Heer keÀjC³ee®es ®egkeÀer®es ceeie& DeJeuebyeleele. Hejer#ee vemel³ee lej l³eeb®es ®egkeÀer®³ee ceeiee&Jej HeeTue He[Ceej®e veener. Hejer#esle DeHe³eMe Deeu³eeves vewjeM³ee®³ee ielexle yeg[euesues keÀener efJeoîeeLeea Deelcenl³es®ee ceeie& peJeU keÀjleele; HeCe Hejer#ee vemeu³eeves l³eele ³esCeeN³ee DeHe³eMee®ee ÒeMve®e GjCeej veener DeeefCe DeesIeeves efJeoîeeL³ee¥®³ee ceveele Deelcenl³es®ee efJe®eejner ³esCeej veener. Kejb®e ³ee Hejer#ee jodo Peeu³ee lej `vekeÀesle l³ee Hejer#ee' cnCeCeeN³ee efJeoîeeL³ee¥®es mJeHve meekeÀej nesF&ue. veeC³eeuee oesve yeepet Demeleele ³ee GkeÌleerÒeceeCes Hejer#ee vemeC³ee®es pemes HeÀe³eos Deensle lemes leesìns er Deensle®e. Hejer#ee vemeC³eeves efJeoîeeL³ee¥®eer Òeieleer þjJeC³ee®ee ceeie&®e yebo nesFu& e. efJeoîeeL³ee&uee efouesues %eeve efkeÀleHele l³ee®³eeHe³e¥le Heesn®eues Deens, ns þjJeCes DeMeke̳e nesFu& e. Hejer#eebcegUs efJeoîeeL³ee¥ceOeerue keÀueeiegCeeb®ee þeJe Ieslee ³eslees, l³eeb®³ee YeefJe<³eemeeþer ³eesi³e efoMee efceUles, Hejbleg ³ee Hejer#ee®e vemeleerue lej efJeoîeeLeea efoMeenerve nesleerue. ®egkeÀer®es #es$e efveJe[u³eeves efJeoîeeLeea Òeieleer meeOet MekeÀCeej veenerle. Òel³eskeÀ keÀeceeuee v³ee³e osCeejer uee³ekeÀ ceeCemes vemeleerue. DeMeeves meJe& keÀeces efyeIe[leerue. 13

Target Publications Pvt. Ltd.

Òel³eskeÀ J³ekeÌleer ner Dee³eg<³eYej efJeoîeeLeea®e Demeles. veJeveJeerve iees<ìer efMekeÀle Demeles, l³ee®ee owvebefove J³eJenejele GHe³eesie keÀjerle Demeles. peerJevee®³ee Òel³eskeÀ JeeìsJej ®eebieues JeeF&ì DevegYeJe Iesle Hejer#ee osle Demeles. DeMee Hejer#eebceOetve®e ceeCemeeves Òeieleer meeOeueer Deens. Hejer#eeªHeer Ieìdì cegUeb®³ee DeeOeejs Òeieleer®ee Je=#e [sjsoej nesT MekeÀlees. Hejer#ee nJ³eele; HeCe l³eeb®ee DeeflejskeÀ vekeÀes. Hejer#eeb®eer ³eesi³e HeodOele DeJeuebyeueer, lej Òel³eskeÀ efJeoîeeL³ee&uee Hejer#ee nJeernJeerMeer Jeeìsue. `vekeÀesle l³ee Hejer#ee' SsJepeer `nJ³eele l³ee Hejer#ee' Demes efJeoîeeLeea cnCet ueeieleerue. 5.

`Jeerpe vemeleer lej...' [cegodos − DeY³eeme keÀj cnCetve DeeF&®eer YegCeYegCe − Jeerpe peeT os cnCetve ÒeeLe&vee − ³eesiee³eesieeves Jeerpe peeCes − ceveele Deevebo − keÀener keÀeUeves DemJemLelee − Iej®³eeb®eer leMeer®e HeefjefmLeleer − je$eYej Jeerpe ³esCeej vemeu³ee®eer ceeefnleer − Jeerpe vemeleer lej? − meJe&$e keÀeUesKe − cesCeyelleer, kebÀoerue DeHeefjne³e& − Iej®³ee Òel³eskeÀ iees<ìerle efJepes®eer iejpe − DeewoîeesefiekeÀ #es$e, jsuJes, JewoîeefkeÀ³e #es$e, Mew#eefCekeÀ #es$e, Jew%eeefvekeÀ #es$e meieUerkeÀ[s iejpes®eer Jeerpe − efJepesefMeJee³e ceeCetme Demene³e − Jeerpe SkeÀ OeeskeÀeoe³ekeÀ µeesOe.] `Jeerpe vemeleer lej...' keÀe@uespe, keÌueemesme DeeìHetve ceer mebO³eekeÀeUer 6 Jeepelee Iejer Heesn®euees. ®ene, veeMlee DeeìHele veener; leesHe³e¥le DeeF&ves DeY³eemeeuee yeme, DeMeer YegCeYegCe megª kesÀueer. lemes DeeF&®es ns JeeieCes jespe®es®e. ceeP³eeceeies DeY³eemee®ee leieeoe ueeJeu³eeefMeJee³e efle®ee efoJeme HetCe& nesle veener, ³eeJej ceePee þece efJeMJeeme yemeuee³e. Lees[eJesU ìbieUcebieU kesÀueer. ceie cee$e DeeF&®ee DeeJeepe ®e{t ueeieu³ee®es O³eeveele Deeues. DeeF&ves ©êeJeleej OeejCe keÀjC³eeDeeOeer DeeHeCe DeY³eemeeuee yemeeJes ³ee efJe®eejeves, peje veeF&ueepeeves®e ceer HegmlekeÀ GIe[ues. yeensj ®eebieues®e 14

F³ellee 12 Jeer : cejeþer DebOeeªve Deeues nesles. Deelee pej Jeerpe iesueer lej DeY³eemeeuee megìdìer efceUsue ne efJe®eej ceveele Deeuee DeeefCe keÀe³e ³eesiee³eesie, Jeerpe Kejb®e iesueer ! ceer Deeveboeves G[er®e ceejueer. IejYej cesCeyell³ee ueeJetve Gpes[ kesÀuee. ceveeleerue Deevebo ®esnN³eeJej ve oeKeJelee ®egHe®eeHe efKe[keÀerle yemetve jeefnuees. yeensj yeefIeleu³eeJej ue#eele Deeues keÀer, meieUerkeÀ[s®e Jeerpe iesueer nesleer. yeensj®³ee íesìîeeM³ee cewoeveele keÀener cegues ®ebê®eeboC³eeb®³ee ÒekeÀeMeele KesUle nesleer. l³eeb®ee KesU yeIeC³eele ceePee leemeYej keÀmee iesuee ceuee®e keÀUues veener. ceie cee$e nUtnUt GkeÀe[e peeCeJet ueeieuee. Iejele ue#e iesues lej Iej®³eeb®eer, meieȳeeb®eer®e DeJemLee leMeer®e nesleer. meieUs DemJemLe Peeues nesles. Deepeer Giee®e keÀesHeN³eele yemetve peHeceeU Dees{le nesleer. Deepeesyee Ieeceeves [ye[yeues nesles. yeeyee IejYej DemJemLeHeCes HesÀN³ee ceejle nesles. DeeF&®ee mJe³ebHeekeÀ KeesUyb euee neslee. Jeerpe ceneefJelejCe ceb[Uele HeÀesve kesÀu³eeveblej Demes keÀUues keÀer, keÀener ceesþîee leebe$f ekeÀ efyeIee[ecegUs je$eYej Jeerpe ³esCeej veener. meieȳeebveer®e [eske̳eeJej nele ceeªve Iesleuee. Kejb®e ner Jeerpe keÀe³ece®eer®e vemeleer lej? efJe®eejeves®e ceveele Oemmed Peeuee. je$eer®ee DebOeej otj keÀjCeejs efoJes®e ueeieues vemeles. jml³eeJej, IejeIejele DebOeeje®es®e meece´ep³e J³eeHetve jeefnues Demeles. cesCeyelleer, kebÀoerue, efvejebpeve, meceF& ³eeb®ee JeeHej yebOevekeÀejkeÀ Peeuee Demelee. jmles, ceneie[er ne@ìsume ³eebceO³es Ie[Ceejer jespe®eer efoJeeUer, DeLee&le jes<eCeeF& Meke̳e®e Peeueer vemeleer. ueive, meeKejHeg[e Demes Deeveboe®es Òemebie kebÀoerueeb®³ee Gpes[ele®e meepejs keÀjeJes ueeieues Demeles. ceeveJee®³ee Dee³eg<³eele efJepes®es Devev³emeeOeejCe cenllJe Deens. DeepekeÀeue Òel³eskeÀ keÀeceele efJepes®eer pees[ DeeJeM³ekeÀ Peeueer Deens. Iej®³ee ie=efnCeeruee mJe³ebHeekeÀeHeemetve les Iej DeeJejC³eeHe³e¥le Jeerpe ueeieles. Devve meeþJetve þsJeCeeje, HeeCeer Leb[ keÀjCeeje ÖeÀerpe Demees, keÀer Iej mJe®í keÀjCeeje Jn@ke̳etce eqkeÌuevej efJepesefMeJee³e l³eeb®eer efkebÀcele Metv³e ! efcekeÌmej, ûeeF¥[j, cee³e¬eÀesJnsJe, Fb[keÌMeve, Jee@efMebie ceefMeve DeMee meieȳee

Target Publications Pvt. Ltd.

iees<ìer efJepes®³ee DeeOeejeJej®e ®eeueleele. GkeÀe[îeeHeemetve megìkeÀe osCeeje HebKee, S.meer., ketÀuej, Iejeleerue efoJes, peieYejeleu³ee yeelec³ee Iejyemeu³ee osCeeje efì.Jner., %eeveYeeb[ej GOeUCeeje mebieCekeÀ efJepesefMeJee³e DeHetCe&®e þjlees. owvebefove peerJeveele Del³eeJeM³ekeÀ þª ueeieuesuee ceesyeeF&ue ®eeefpe¥ie®³ee DeeOeejs®e lej ®eeuelees. Lees[ke̳eele efJepesefMeJee³e ceeCemee®es Heevener nuet MekeÀle veener. DeewoîeesefiekeÀ #es$eele Ie[CeeN³ee ¬eÀebleer®ee ceesþe Jeeìe efJepeskeÀ[s peelees. Deepe®³ee ³eb$e³egieeleueer efJeefJeOe DeeOegefvekeÀ ³eb$es osMeeuee ÒeieleerHeLeeJej vesle Deensle. ³ee ³eb$ee®es Kejs cetu³e þjles, les l³eebvee efJepes®eer pees[ efceUeu³eeveblej®e. oUCeJeUCee®es cegK³e meeOeve ceeveueer peeCeejer jsuJes J³eJemLee SkeÀe®eJesUer npeejes Menjebvee pees[les leer G®®e oeyee®³ee efJepes®³ee leejebcegUs. ³ee jsuJescegUs®e jep³eeuee DeefOekeÀ cenmetue ÒeeHle neslees. ne@efmHeìume, oJeeKeeves nîeebvee Jeerpe ueeieles®e. JewoîeefkeÀ³e #es$eeves KetHe Òeieleer meeOeueer Deens. Meu³eefJeMeejoeuee Mem$eef¬eÀ³ee keÀjC³eemeeþer efJepes®eer DeeJeM³ekeÀlee Demeles. efJepesJej ®eeueCeeN³ee DeeOegefvekeÀ GHekeÀjCeebcegUs DeveskeÀ ©iCeeb®es ÒeeCe Jee®et MekeÀleele. efMe#eCe#es$eelener efJepesuee mLeeve Deens. kesÀJeU efoJes, HebKes®e veenerle, lej F&-ueefve¥ie, mceeì& yees[& DeMee DeeOegefvekeÀ HeodOeleeR®ee DeJeuebye keÀjC³eemeeþerner efJepes®eer iejpe Deens. efJe%eeve #es$eeleerue ceesþer PesHe ³ee efJepescegUs®e IesCes osMeeuee Meke̳e Peeues Deens; HeCe ner Jeerpe®e vemesue lej ceeCemeeuee HeeCeer efceUCesner ogue&Ye nesF&ue. HeeC³ee®es HebHe ve ®eeueu³eeves HeeC³eemeeþer jebiee ueeieleerue. SkebÀoefjle®e meieȳee #es$eebvee DeeJeM³ekeÀ DemeCeejer ner Jeerpe vemeu³eeme efyekeÀì HeefjefmLeleer efvecee&Ce nesF&ue. Lees[ke̳eele keÀe³e lej efJepesefMeJee³e ceeCetme Demene³e neslees Demes cnìu³eeme les De³eesi³e þª ve³es. ceeCemee®³ee Òeieleeruee ceole keÀjCeejer Jeerpe ÒeeCeIeelekeÀner þª MekeÀles. efJepes®³ee GHekeÀjCeeb®ee De³eesi³e JeeHej l³eeb®eer De³eesi³e neleeUCeer ³eecegUs efJepes®ee OekeÌkeÀe ueeietve ce=l³egner Dees{Jet MekeÀlees. Mee@ì&meefke&ÀìcegUs nesCeejer neveer Henelee `Jeerpe' SkeÀ OeeskeÀeoe³ekeÀ MeesOe Jeeìt ueeielees. 15

01: efveyebOeuesKeve cnCetve®e efJepes®es cenllJe ue#eele Ieslee efle®ee meg³eesi³e Je megefve³eespeerle JeeHej iejpes®ee Deens. keÀuHeveejc³e efveyebOeemeeþer mJeeO³ee³e : 1.

`ceer Heesueerme DeefOekeÀejer Peeuees lej...' [cegodos − Heesueerme DeefOekeÀejer JneJesmes keÀe Jeeìles ? – keÀesCekeÀesCeleer keÀeces keÀjerve ? – keÀe³eoîee®es j#eCe keÀjC³ee®es O³es³e – meceepeele megJ³eJemLee – iegvnsieejer mebHeJeC³ee®ee Òe³elve – keÀe³eoîee®eer keÀeìskeÀesjHeCeeves DebceueyepeeJeCeer – iegvnsieejebme ³eesi³e veeieefjkeÀ yeveJeCes – DeeHeu³ee keÀle&J³ee®eer peeCe – meleke&Àlee – Oee[me – ÒeeceeefCekeÀHeCee – meeceeefpekeÀ Je je<ì^er³e o=ef<ìkeÀesve – DeeoMe& Heesueerme DeefOekeÀejer.]

2.

`ceuee yeeueHeCe Hejle efceUeues lej...' [cegodos − jc³e les yeeueHeCe − yeeu³eeJemLesleerue DeeþJeCeer − pes otj Demeles l³ee®eer®e Dees{ Jeeìles − yeeueHeCe keÀmes Hejle efceUsue ³ee®ee µeesOe − yeeueHeCe efceUeues lej Hegvne keÀesCel³ee iees<ìer DevegYeJeeue? − leer efvejeiemelee Hegvne meeHe[sue keÀe?]

3.

`Deepe efµeJeepeerjepes Demeles lej...' [cegodos - Deepe®eer jepekeÀer³e DeboeOegboer – Ye´<ìe®eej – efMeJeepeerjepes Demeles lej – megjUerle keÀejYeej – iegCeebvee GÊespeve – iegvnsieejeruee DeeUe Je Meemeve – Ye´<ìe®eeN³eebvee efMe#ee – Me$etbvee onMele – peeleOece&efvejHes#e keÀejYeej – j³eles®³ee megKeemeeþer PeìCes – veJeveJeerve GHe¬eÀce jeyeJeCes – meJee¥meeþer v³ee³e – HeejoMeea keÀejYeej – DeeveboJeveYegJevee®eer efveefce&leer.]

4. `ceeCemee®eer mce=leer njJeueer lej...' [cegood s − mcejCe ner osCeieer − DeHeceeveemHeo YeeJevee ceveele jenCeej veener − #eefCekeÀ Deevebo − vegkeÀmeeve DeefOekeÀ − YeeJe-YeeJevee mebHeg<ìele ³esleerue − mebmke=Àleer, Fefleneme, mebMeesOeve ³eeb®es peleve keÀjCes DeMeke̳e − veelesmebyebOeeJej HeefjCeece − ceveg<³e KeN³ee Deeveboeuee njJetve yemesue.] 15

Target Publications Pvt. Ltd.

5.

`ceuee uee@ìjer ueeieueer lej...' [cegodos − ceveele efJe®eej ³esC³ee®es keÀejCe − uee@ìjer ueeieueer lej keÀe³e Jeeìsue − De®eevekeÀ efceUCeeN³ee Hewµee®ee GHe³eesie − mJele:®³ee Iejeleerue ceeCemes, efce$e ³eeb®³eemeeþer keÀe³e keÀjCeej − megKemees³eeryejesyej Depetve keÀµeemeeþer ne Hewmee JeeHejCeej − uee@ìjer®ee Hewmee ³eesi³e keÀer De³eesi³e − Hegvne uee@ìjer ueeieeJeer Demes Jeeìles keÀe? µesJeì.]

3.

JeCe&veelcekeÀ efveyebOe : DeeHeCe Heeefnuesu³ee SKeeoîee Ieìves®es, J³ekeÌleer®es, Jeemlet®es efkebÀJee Òemebiee®es ef®e$e ngyesntye Meyoeble jsKeeìCes cnCepes `JeCe&veelcekeÀ efveyebOe' nes³e. ³ee efveyebOe ÒekeÀejele Ieìvee, J³ekeÌleer, Jeemlet®es kesÀJeU yeenîeelkeÀejer JeCe&ve DeHesef#ele vemeles lej met#ce efvejer#eCe MekeÌleer®³ee DeeOeejs leer Ieìvee, J³ekeÌleer, Jeemlet F. ®es ef®e$e [esȳeemeceesj GYes jeefnues Heeefnpes, Demes les JeCe&ve menpe Je meesH³ee Yee<esle DemeCes DeeJeM³ekeÀ Demeles.

1.

`ÞeeJeCeceeme' [cegodos − Deeveboe®ee ceefnvee − jceCeer³e efnjJeerieej JeveÞeer − efjceefPece HeeTme − HeÀUe-HegÀueeb®ee yenj − efm$e³eeb®³ee Glmeeneuee GOeeCe − Je´leJewkeÀu³eHetpee De®ee& ³eebcegUs meJe&$e JeeleeJejCe YekeÌleerves Yeejuesues − efJeefJeOe osJeleeb®³ee Hetpes®es efJeefJeOe ÒekeÀej − uesKekeÀ-keÀJeeR®ee DeeJe[lee ceefnvee − Je<ee& menueer − Demee ne ÞeeJeCe DeeqodJeleer³e Deevebo osCeeje.] `ÞeeJeCeceeme' leguee keÀesCelee ceefnvee DeeJe[lees Demee Òeµve keÀesCeer kesÀu³eeme ceer ®eìkeÀve Gllej osles, `ÞeeJeCe'. ceePee DeeJe[lee ceefnvee ÞeeJeCe Deens. ueneveebHeemetve ceesþîeebHe³e&le kegÀCeemener DeeJe[sue Demee®e Deeuneooe³ekeÀ Je ceve Òemevve keÀjCeeje ne ÞeeJeCeceeme Demelees. ÞeeJeCeeleerue JeeleeJejCe Deeuneooe³ekeÀ Demeles. lees 16

F³ellee 12 Jeer : cejeþer Deeveboe®eer peCet ue³euetì®e keÀjle Demelees, cnCetve keÀer keÀe³e yeeuekeÀJeeRveer cnìues Deens, ’ÞeeJeCeceemeer n<e& ceevemeer efnjJeU oeìs ®eesefnkeÀ[s #eCeele ³esle mejmej efµejJes, #eCeele efHeÀªveer Tve He[s~“ ÞeeJeCe ceefnv³eeleerue efvemeiee&®es ªHe pemes ceesnveer³e Demeles, lemes les Dev³e ceefnv³eeble efomele veener. ³ee keÀeUele HeeTme megª Demeu³eeves Jeves efnjJeerieej yevetve HeeJemee®³ee HeeC³eele vneTve Deeveboeves [esuele Demeleele. Oejleerves peCet efnjJee µeeuet®e HeefjOeeve kesÀuesuee Demelees. efpekeÀ[seflekeÀ[s efnjJ³ee jbiee®eer GOeUCe Peeuesueer efomeles. ÞeeJeCeeleerue HeeTme lej Deieoer megKeeJeCeeje Demelees. nUtJeej mejer efjceefPecele ³esleele DeeefCe efleefleke̳eele l³ee De¢µ³e nesTve Tvener efomet ueeieles. Tve-HeeJemee®ee Demee KesU ®eeuet Demelees DeeefCe DeeHeueer cee$e í$eer GIe[Ces-yebo keÀjC³ee®eer keÀJee³ele megª nesles. Deµee®e Gvnele pesJne ieJeleeJej He[uesues HeeC³ee®es LeWye met³e&ÒekeÀeµeecegUs ®eceketÀ ueeieleele efkebÀJee HeeJemee®³ee KesUele DeekeÀeµeele meHlejbieer FbêOeveg<³e efomeles, lesJne lej [esȳeeb®es HeejCes®e efHeÀìles. Je=#e, JesueeR®ee µe=bieej lej HeenC³eemeejKee Demelees. keÀejCe l³eeJej HeÀUe-HegÀueeb®ee yenj efoceeKeele efJejepeceeve Peeuesuee Demelees. ÞeeJeCeeleerue Òel³eskeÀ efoJemeeuee l³ee®es mJele:®es Oeeefce&keÀ cenllJe Demeu³eeves Hetpesmeeþer ueeieCeejer meeefnl³emeeceûeer cnCepes efJeefJeOe He$eerHetÀues ³eebcegUs lej jeve DeefOekeÀ megboj efomeles. ³ee keÀeUele Je´leJewkeÀu³es Heej Hee[ueer peeleele, cnCetve ÞeeJeCeele efm$e³eeb®³ee Glmeeneuee lej GOeeCe®e Deeuesues Demeles. jespe®³ee veJ³ee meCeebcegUs ³ee efoJemeeble l³eeb®³ee veìC³ee-LeìC³eeuee YejHetj JeeJe efceUlees. l³ee efveefcelleeves KesUC³ee-yeeie[C³ee®eer, ceensjer peeC³ee®eer mebOeer l³eebvee efceUles. l³eeb®³eeleerue Glmeen peCet Deesmeb[tve Jeenle Demelees. jespe iees[-Oees[ Kee³euee efceUeu³eecegUs ye®®eskebÀHeveerner Kegµe Demeleele. Je´leJewkeÀu³e-HetpeeDe®ee& ³eecegUs Iejebleues, cebefojebleues JeeleeJejCe YekeÌleerves Yeªve iesuesues Demeles. ³ee ceefnv³eele cebefojebceO³es Oeeefce&keÀ ûebLee®es Jee®eve kesÀues peeles.

Target Publications Pvt. Ltd.

ÞeeJeCe ceefnv³eele ³esCeeN³ee veeieHeb®eceer ³ee meCeeuee veeiee®eer Hetpee kesÀueer peeles. efvemeiee&leerue ³ee IeìkeÀeyeodouener ke=Àle%elee J³ekeÌle keÀjC³ee®eer DeeHeueer mebmke=Àleer efkeÀleer Goelle Deens, ³ee®ee Heefj®e³e ³eeJeªve neslees. veejUerHeewefCe&cesuee meeieje®eer Hetpee kesÀueer peeles. Þeerke=À
`ceePee DeeJe[lee uesKekeÀ' [cegodos − Hee[ieeJekeÀjeb®³ee µeyoeble Heg.ue.ieewjJe −

Heg. ueb. ®ee pevce − l³eeb®³ee HegmlekeÀeb®ee GuuesKe − efvejer#eCeµekeÌleer − ÒeJeemeJeCe&ve − mLeUJeCe&ves − DeefYeve³e-keÀewµeu³e − efvece&U efJeveeso − keÀeJ³eJee®evee®eer DeeJe[ − Heg.ueb.®eer. oeveµetjlee − Heg.ueb.®³ee peerJeve³ee$es®ee Deble.] 17

01: efveyebOeuesKeve `ceePee DeeJe[lee uesKekeÀ' `HeguemHeµe& neslee®e, og:Kes HeUeueer veJee metj, Deevebo³ee$ee efceUeueer efvejeµesletveer ceeCemes cegkeÌle Peeueer peiet ueeieueer, nem³eiebiesle vneueer' megÒeefmeodOe keÀJeer cebiesµe Hee[ieeJekeÀjebveer Heg.ueb. efJe<e³eer keÀe{uesues Jejerue ieewjJeesodieej Deieoer meeLe& Deensle. Heg.ue. osµeHeeb[s ³ee De<ìHewuet keÀueeJeblee®ee pevce 1919 ceO³es Peeuee. l³eeb®es efµe#eCe cegbyeF& Je HegCes ³esLes Sce. S. Sue. Sue. yeer. He³e¥le Peeues. l³eeb®³ee meeefnl³e Jee®evee®³ee DeeJe[ercegUs efJeµes<ekeÀªve yebieeueer meeefnl³eeyeodoue l³eebvee Deelceer³elee Demeu³eecegUs, mebmke=Àleyejesyej yebieeueer Yee<ee les HeefjÞeceHetJe&keÀ efµekeÀues. l³eeb®³ee meg©Jeeleer®³ee keÀeUele l³eebveer efueefHekeÀ, efµe#ekeÀ Heg{s keÀe@uespeele ÒeeO³eeHekeÀ Heoe®ee keÀe³e&Yeejner meebYeeUuee. meeefnl³eeleerue meJe&®e keÀues®³ee Òeebleele l³eebveer cegµeeefHeÀjer kesÀueer. DeekeÀeµeJeeCeerJej keÀener Je<ex veeìîeefJeYeeiee®es ÒecegKe cnCetve keÀece kesÀues. efJeµes<e cnCepes efouueer otjoµe&veJejerue keÀe³e&¬eÀceeb®es les Heefnues efvecee&les nesles. `yeìeìîee®eer ®eeU' veeJee®es l³eeb®es HegmlekeÀ ceuee KetHe DeeJe[ues. kesÀJeU efJeveesoer cnCetve l³eele yee
Target Publications Pvt. Ltd.

F³ellee 12 Jeer : cejeþer

Heg.ueb.®³ee mJeYeeJe efvejer#eCee®³ee De®etkeÀlesletve®e `J³ekeÌleer DeeefCe Jeuueer' meekeÀej Peeues. ceeveJeer mJeYeeJee®es JewefJeO³eHetCe& Hewuet Gueie[tve l³ee®³ee Dee³eg<³eeleerue og:Kee®eer nuekeÀer efkeÀveej DeeHeu³eeHe³e¥le Heesn®eJeC³ee®eer Heg.ueb.®eer µeyoefkeÀce³ee keÀener Deewj®e nesleer. ³ee®e HegmlekeÀeleerue `veeje³eCe' ns Hee$e lej DeeHeu³ee cevee®³ee keÀesHeN³eele ef®ejkeÀeue mLeeve efceUJetve peeles. leer®e iees<ì Heg.ueb.®³ee `ieCeieesle' HegmlekeÀeyeeyelener meebielee ³esles. ner J³eeqkeÌleef®e$es Jee®ele Demeleevee keÀUle-vekeÀUle leer DeeHeu³ee YeesJeleeue®eer DeemeHeeme®eer Jeeìt ueeieleele. Deelee ®eeU mebmke=Àleer ueesHe HeeJeles Deens. lees DeeHeuesHeCee, osJeeCeIesJeeCeer®es keÀe³e&¬eÀce ns ÒekeÀej `yeìeìîee®eer ®eeU' Jee®eleevee DevegYeJeeme ³esleele. efleLes peerJeeuee peerJe osCeejs De[erDe[®eCeeruee GHe³eesieer He[Ceejs µespeejer Yesìleele. lemes®e DeeHeeHeu³ee mJeYeeJe Jewefµe<ìîeebveer DeeHeuee JesieUsHeCee efìkeÀJetve þsJeCeejs keÀener vecegvesoej J³ekeÌleermegodOee Yesìleele. Heg.ueb. ®³ee Òel³eskeÀ HegmlekeÀeleerue Òel³eskeÀ ceeCetme DeeHeu³eeHejerves JesieUe Deens.

cenllJee®es Heg.ueb. ®ee µeyoefve<þ, keÀesìerefve<þ efJeveeso ne DeefYepeele neslee. lees kegÀCeeueener ogKeeJeCeeje, kegÀCee®³eener J³ebieeJej yeesì þsJeCeeje veJnlee. µeyoeµeyoebJej les ueerue³ee, keÀesìîee meHeÀeF&oejHeCes keÀjle. l³ee®es Gllece GoenjCe cnCepes `keÀesìîeeOeerµe' ns HegmlekeÀ nes³e. pes Jee®ekeÀeuee cevemeeskeÌle nmeJeles. keÀJeer cevee®³ee Heg.ueb.veer mebieerlee®³ee ogefve³eslemegodOee lesJe{er®e Deevebooe³eer keÀeceefiejer kesÀueer. l³eeb®es `vee®e js ceesje' ns ieeCes Deepener leepes, ìJeìJeerle Jeeìles. l³ee®³ee ®eeueerJej, ue³eerJej cegueeb®es Hee³e efLejketÀ ueeieleele. mJeeveboemeeþer keÀeJ³eJee®eve keÀjlee keÀjlee l³eebvee peJeUHeeme µeskeÀ[es keÀefJelee cegKeesodiele nesl³ee. `osCeeN³ee®es nele npeejes ogyeUer Deeceg®eer PeesUer' ³ee GkeÌleer®ee Òel³e³e Heg.ueb. yeeyele ³eslees. meeefnl³e uesKeveeletve, DeefYeve³eeletve, veeìkeÀeletve Heg.ueb.veer pes Hewmes keÀceeJeues DeeefCe p³ee meceepeeves l³eeb®³ee keÀues®ee Deeoj cnCetve l³eebvee efoues, l³ee meceepeeuee®e Heg.ueb.veer les meeYeej Hejle kesÀues. l³eeb®³ee µeesOekeÀJe=lleercegUs keÀesCeer De[®eCeerle Deens Jee DeepejHeCeemeeþer Hewmes nJes Deensle, Demes keÀUues keÀer, Heg.ueb.®ee ceoleer®ee nele lesLes Heesn®ele Demes. ©iCeeue³es, cegkeÌleebieCe µew#eefCekeÀ mebmLee, jkeÌleHes{îee meJee¥vee iejpes®³eeJesUer l³eebveer YejYeªve ceole kesÀueer. Deµee Leesj oel³ee®es efveOeve 12 petve 2000 jespeer Peeues. lesJne veYeesJeeCeermen ceeefmekesÀ, Je=lleHe$es, meeHleeefnkesÀ, Jele&ceeveHe$es meJe& ÒemeejceeO³eceeletve l³eeb®³eeJej DeeojebpeueerHej, mebmcejCeHej uesKeve kesÀues iesues. ³ee meJee¥veer `Heg.ue. SkeÀ Deevebo³ee$eer' Demee®e ieewjJe kesÀuee. efJeefJeOe keÀueeb®³ee #es$eele JeeJejleevee pees Deevebo Heg.ueb. vee efceUeuee, lees l³eebveer meJee¥meeþer cegkeÌleHeCes GOeUuee.

Heg.ueb. veer DeeHeu³ee Dee³eg<³eele osµe-Hejosµeele YejHetj ÒeJeeme kesÀuee. ³ee Òel³eskeÀ ÒeJeemeele l³eebveer Yesìuesu³ee ceeCemeeb®es JesieUsHeCe µeesOeues. les l³eeb®³ee uesKeveerle DeJelejues. Hejosµeele Yesìuesu³ee ceeCemeeb®³ee mJeYeeJeJe=lleer®³ee met#ce JeCe&veemen l³ee J³eeqkeÌlejsKeener `DeHetJee&F&' `HetJe&jbie', `peeJes l³ee®³ee osµee', Fl³eeoer ÒeJeemeJeCee&veebletve l³eebveer meekeÀeju³ee. %eevesµJejebveer JeCe&ve kesÀuesuee keÀesìer ®ebêÒekeÀeµee®ee DevegYeJe ³egjesHeeleerue keÀeÒeer yesìeJej l³eebveer Iesleuee. Heg. ueb. ®es ef®e$eHeì, veeìkesÀ, SkeÀHee$eer Òe³eesie, meJe&®e iees<ìer ueeskeÀebvee Deevebo osCeeN³ee, leepes-leJeeves keÀjCeeN³ee þju³ee. meyekegÀí Heg.ue DemeCeeN³ee `iegUe®ee iegCeHeleer' ef®e$eHeìele SkeÀe Yeesȳee, mejU, meeO³ee ceguee®es YeeJeefJeµJe l³eebveer pes meekeÀejues Deens, l³eeme lees[ veener. cnCepes uesKeve, meeojerkeÀjCeeyejesyej DeefYevesl³ee®eerner peyeeyeoejer l³eebveer GlleceHeCes Heej Hee[ueer. Heg.ueb.®³ee mebJeeoebveer, ieeC³eebveer, DeefYeve³eeves, efoioµe&veeves jefmekeÀebvee DeceeHe Deevebo efouee. SkeÀ cee$e 18

3.

`SsefleneefmekeÀ mLeUeuee efouesueer Yesì' [cegood s − efµeJemHeµee&ves Hegveerle Yetceer – Hee³eL³eeHe³e¥le

ÒeJeeme – Deepetyeepet®ee ÒeJeeme – cegkeÌkeÀece J³eJemLee – ie[eJej®eer mLeUs − ie[eJej®eer J³eJemLee – ie[e®eer Deepe®eer DeJemLee − ®eeboC³eeje$eer®eer µeesYee.]

Target Publications Pvt. Ltd.

`SsefleneefmekeÀ mLeUeuee efouesueer Yesì' efoJeeUerceO³es ceecee®³ee Iejer iesuees neslees. ceeP³ee ceecesYeeJeb[ebveer efoJeeUerle ojJe<eeaÒeceeCes ³ee Je<eeamegodOee efkeÀuu³ee®eer Òeefleke=Àleer GYeejueer nesleer. efkeÀuues je³eie[ ! DeHes#esÒeceeCes l³eeuee ÒeLece ¬eÀceebkeÀ efceUeuee. Deecner meJee¥veer l³ee®es YejYeªve keÀewlegkeÀner kesÀues DeeefCe ³ee®e megìdìerle efkeÀuues je³eie[euee Yesì oîee³e®eer, Demes meJee&vegceles efµekeÌkeÀeceesle&ye Peeues. ³ee Yesìer®es vesle=lJe ceeceeves®e mJeerkeÀejues. ceneje<ì^eleerue yengleskeÀ ogiee¥veer Þeer efµeJeí$eHeleeR®eer ®ejCeOetU DeeHeu³ee cemlekeÀer OeejCe kesÀueer. l³eebHewkeÀer®e efµeJemHeµee&ves Hegveerle Peeuesueer Yetceer cnCepes ogie&-ogiexµJej je³eie[ ! je³eie[uee pee³e®es efveefµ®ele Peeu³ee efoJemeeHeemetve GlmegkeÀlee DeefOekeÀ ®esleJeueer nesleer. Deece®³ee iee[erves Deecner cene[ceeiex je³eie[e®³ee efoµesves DeeiesketÀ®e keÀjle neslees. 5 leemee®³ee ÒeJeemeeveblej Deecner meJe&peCe je³eie[e®³ee Hee³eL³eeµeer Jemeuesu³ee `Hee®e[' ieeJeele Heesn®euees. Heneìs 5 Jeepelee®e ÒeJeemeeuee meg©Jeele kesÀueer Demeu³eeves iee[erletve Glejlee®e Heesìele YetkeÀ peeCeJet ueeieueer. Deepetyeepetuee efHeÀªve KeeC³ee®es HeoeLe& efceUleensle keÀe, les Heeefnues. efpeLes Glejuees neslees, l³ee Yeeieele µenjer megOeejCee Heesn®eu³ee veJnl³ee, l³eecegUs SkeÀe Iejiegleer meeO³ee KeeCeeJeUerle®e HeesìHetpee GjkeÀueer. v³eenjer meeOeer®e HeCe ©®ekeÀj nesleer. Deiel³ener DeeHeuesHeCee®es nesles. l³ee KeeCeeJeUer®³ee ceeuekeÀeuee Deecner ie[eJej peeC³eeyeeyele efJe®eejues DeeefCe DeHesef#ele ceeefnleer l³eeb®³eekeÀ[tve efceUeu³eeves Deece®ee Heg{®ee ÒeJeeme megkeÀj Peeuee. efceUeuesu³ee ceeefnleervegmeej, meJee&le DeeOeer Deecner `Hee®e[' ³ee ieeJeele DemeCeeN³ee Jeerjceelee efpepeeF&®³ee ceneuee®es oµe&ve Iesleues. ceneue Deelee peerCe& Peeuee Deens. lejer lees ÒeµemleHeCeeves DeeHeues JesieUsHeCe jeKetve Deens. efleLes Demeuesu³ee l³ee Jeerj ceeles®³ee Hegleȳee®es oµe&ve IesTve Deecner je³eie[e®³ee efoµesves Heg{s mejkeÀuees. 19

01: efveyebOeuesKeve ie[eJej peeC³eemeeþer íesìerµeer Hee³eJeeì Deens. peJeUHeeme 3 leemee®³ee ®e{Ceeves Deecner ie[eJej Heesn®euees. ceO³esceO³es ®e{le-Leebyele Gb®eeJeªve Hee³eL³ee®³ee ieeJee®ee efvemeie&jc³e osKeeJee yeIele, l³ee DeeþJeCeer ke@ÀcesN³eele yebo keÀjle, Deecner je³eie[e®³ee ojJeep³eeuee ®ejCemHeµe& keÀjle ie[eJej Heesn®euees. ie[eJej ÒeJesµe keÀjlee®e Deepetyeepet®³ee Heefjmejeves ceve Yeeªve iesues. HetJexkeÀ[s meceesj menîeeêer®³ee jebiee, HeefJe$e meeefJe$eer veoer, Ieveoeì peeJeUer®es Keesjs, Deieoer meceesj®e ogie&ce Demee ÒeleeHeie[, µespeej®ee jepeie[ meJe&®e HegmlekeÀeleerue ef®e$eemeejKes Jeeìle nesles. ceneje<ì^ ìtjerPece [sJnueHeceWì keÀeHeexjµs eve leHexÀ ie[eJej Yesì osC³eeN³eebmeeþer Je lesLes cegkeÌkeÀece keÀjCeeN³ee efiejerÒesceeRmeeþer efveJeemee®eer Gllece mees³e nesleer. Deecner megoOd ee efleLes®e cegkeÌkeÀece þeskeÀuee. meesyele®es meeceeve efouesu³ee KeesueerJej þsTve ie[eJej YeìkebÀleermeeþer efveIeeuees. mebO³eekeÀeUer met³e& Demleeuee peeF&He³e¥le ie[eJej yeepeejHesþebmeeþer jeKetve þsJeuesu³ee peeiee Heeefnu³ee. leueeJe Heeefnuee. jepeeb®es De<ìÒeOeeve ceb[Ue®³ee keÀ®esN³ee, De<ì jeC³eeb®es ceneue efHeÀªve Heeefnues. l³eeJesU®es oie[er yeebOekeÀece ueekeÀ[e®es ceefnjHe Del³eble cepeyetleHeCeeves DeeHeues DeefmlelJe efìkeÀJetve Deensle. Deece®³eemeesyele ie[ efHeÀªve Deecnebuee ceeefnleer osCeeN³ee Deece®³ee Jeeìe[îeeves meebefieleues keÀer, jepeojyeeje®es yeebOekeÀece Demes nesles keÀer efµeJeepeer jepeeb®es yeesueCes oesveµes ceerìj®³ee Heìdìerle SskeÀCeeN³eeuee Ke[evedKe[e DeeefCe mHe<ì SsketÀ ³esle Demes. p³ee je³eie[eJej efµeJeje³eeb®ee jep³eeefYe<eskeÀ Peeuee, l³ee®e ie[eJej efnboJeer mJejep³ee®ee Fefleneme SskeÀleevee Deecner iegbie Peeuees neslees. efµeJeje³eeb®³ee efmebnemevee©{ Hegleȳeeme cejeþceesUe ceevee®ee cegpeje keÀªve Deecner Lees[s Heg{s Deeuees. SJnevee Heesìele YetkeÀ ®eeUJeueer cnCetve #egOeeµeebleerle peeTve Deeuees. YeekeÀjer efHeþues, efcej®eer keÀeboe, ®eìCeer®ee Demmeue ieeJejeve yesle HeÀkeÌkeÀ[ peceuee. pesJeCee®eer ueppele keÀener Deewj®e nesleer. pesTve efveIeeuees les Lesì peieoerµJeje®³ee cebefojepeJeU Heesn®euees. efleLetve Heg{s ceele=Òescee®es ÒeeflekeÀ efnjkeÀCeer®ee 19

Target Publications Pvt. Ltd.

yeg©pe, DeHejeO³eebvee efµe#esmeeþer jeKetve þsJeuesues ìkeÀcekeÀ ìeskeÀ, keÀ[sueesì mLeU meejs Heeefnues. ns meejs Heenleevee cevee®ee LejkeÀeHe nesle neslee. Gb®e keÀ[s v³eeneUleevee vepejs®ee Leebie ueeiele®e veJnlee. efHeÀjlee-efHeÀjlee efµeJeepeer jepeeb®³ee l³ee ef®ejefveêe Iesleuesu³ee meceeOeer mLeUer Deeuees DeeefCe Deieoer YeejJeu³eemeejKes Peeues. efleLes velecemlekeÀ Peeuees. Deelee ®eebieues®e DebOeeªve Deeues. je$eer®es pesJeCe GjkeÀues. je$eer®³ee JesUer efµeJekeÀeueerve Jeemletle GHeefmLele jentve ®eeboC³eeb®es meeQo³e& DevegYeJee³euee efceUeues. Deecner meJe&peCe l³ee #eCeeb®eer Jeeì Heenle neslees. nUtnUt HetCe& ®ebêeves DeekeÀeµee®³ee HeìueeJej Deeieceve keÀjC³eeme meg©Jeele kesÀueer. ³ee®es JeCe&ve µeyoyeodOe keÀjCes µeke̳e®e veJnles. jepeeb®eer meceeOeer DeeefCe l³eeceeie®³ee HetCee¥ke=Àleer, ®ebêceeves lej [esȳeeb®es HeejCe HesÀ[ues. µeerleue ®eeboC³eeb®es efµebHeCe ®eeuet nesles. ®ebêe®ee lees eqmveiOe, µeerleue ÒekeÀeµe yejs®e keÀener yeesuet Heenle neslee. kesÀJeU DeJeCe&veer³e DeÒeeflece Demee lees meesnUe neslee ! nUtnUt efveµes®es meece´ep³e Jee{t ueeieues. ner Jeemlet pegveer Peeueer Deens. ie[eJejerue Jee[s, Fceejleer keÀ®esN³eeb keÀener efþkeÀeCeer {emeUuesues Deensle. keÀener leie Oeªve GYes jenC³ee®³ee Òe³elveele Deens. Deµee ceneve Jeemlet®eer peHeJeCetkeÀ keÀjC³eemeeþer DeeHeCe meJee¥veer Òe³elve keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ Deens. Deepe je³eie[e®eer YeiveJemLee Demeueer lejer l³ee®³eeletvener l³ee®³ee meeceL³ee&®eer mee#e Heìles, ³eele µebkeÀe®e veener. keÀejCe FLeu³ee ceeleerle, oie[eble cejeþer ceeCemee®eer mebmke=Àleer, DeeefCe Deeqmcelee oeìtve jeefnuesueer Deens. Dee³eg<³eeleerue peJeUHeeme 50 Je<ex mJejep³emLeeHevesmeeþer kesÀuesueer oieoie, melele®eer Iees[oew[, jepekeÀejCe [eJeHes®e ³eele J³eleerle kesÀuesuee Jeerj je³eie[eJej ef®ejefveêe Iesle Deens. `efµeJeje³eeb®es DeeþJeeJes ©He~ efµeJeje³eeb®ee DeeþJeeJee ÒeleeHe~~' ³ee HebkeÌleer®es mcejCe keÀjle Goîee®³ee Hejleer®eer le³eej keÀªve Deecner efveêeOeerve Peeuees. 20

F³ellee 12 Jeer : cejeþer 4. `ceePes Deeoµe& ieeJe' [cegodos − ieeJeer peeC³ee®eer Dees{ efvejeUer®e − efveUe Heeb{je mecegê − ieeJee®eer j®evee − cebefojs − Iejs − J³eJemee³e − efµe#eCe, mees³eer − ûeeceefJekeÀemee®³ee ³eespevee − HegjmkeÀej − met³eexo³emeg³ee&mlee®eer µeesYee − ojJe<eea veJee DevegYeJe.] `ceePes Deeoµe& ieeJe' `Kes[îeeceOeues Iej keÀewueeª DeeþJeCeeR®³ee DeeOeer peeles lesLes ceeP³ee cevee®es efveUs HeeKeª' DeepeHe³e¥le yeN³ee®e µenjebvee, efþkeÀeCeebvee Yesìer osC³ee®eer mebOeer efceUeueer. cee$e Demes Demeues lejer ieeJeer peeC³ee®eer Dees{ keÀener JesieUer®e Deens ! jlveeefiejer µenjeHeemetve Heg{s 60 efkeÀueesceerìj®³ee DeblejeJej ceePes `efceN³ee' veeJee®es efvemeie&jc³e ieeJe Deens. ceePes ieeJe Deieoer efvemeiee&®³ee kegÀµeerle®e Jemeuesues Deens. ieeJeeuee oesvner yeepetbveer megboj mecegêefkeÀveeje ueeYeuesuee Deens. ³ee mecegêe®es Keeme Jewefµe<ìîe Demes keÀer, SkeÀe yeepet®ee efveUeµeej mecegê Deens, lej ogmejerkeÀ[s Heeb{je mecegê Deens. megowJeeves efleLes Yesì osCeejs ieeJeeleerue mLeeefvekeÀ lemes®e He³e&ìkeÀner mecegêeefkeÀveejer keÀ®eje nesCeej veener, ³ee®eer keÀeUpeer Iesle Demeu³eeves Deepener oesvner mecegêefkeÀveejs mJe®í Deensle. l³eecegUs mekeÀeUer Je mebO³eekeÀeUer efkeÀveeN³eeJej jHesì ceejleevee mJe®í ceeskeÀȳee JeeleeJejCeele efHeÀjC³ee®ee DevegYeJe Deieoer efvejeUe®e ! mecegê efkeÀveeN³ee®³ee Jej®³ee Debieeuee Gb®e [eWiejjebiee Deensle. Deieoer ef®e$eele oeKeJeleele vee leµee®e. [eWiej Ieeì ®e{leevee ueeieCeeN³ee JeUCeeletve iee[er JejJej peeleevee Keeue®es ¢µ³e Deieoer [esȳeebvee megKeeJeCeejs, Deevebo DeeefCe Deeµ®e³ee&®³ee YeeJeves®ee SkeÀ$e DevegYeJe osCeejs Deens. [eWiejeJej keÀeUs keÀeleU ueebye®³ee ueebye Hemejuesues efomeles. Gb®e [eWiejeJeªve Òel³eskeÀe®³ee DeecejeF&, veejUer-HeÀesHeÀUer®³ee yeeiee Deieoer ueneve ueneve efomeleele. l³eeb®³eeceO³es keÀewueeª Iejeb®eer ve#eer efomeles.

Target Publications Pvt. Ltd.

Deece®³eekeÀ[s HeeJemee®es ÒeceeCe peemle, l³eecegUs keÀewueeª Iejs l³eeb®eer íHejs Glejleer Deensle. Je©Ce jepee®³ee ke=ÀHesves YejHetj HeeTme neslees, l³eecegUs HeeJemee®³ee ®eej ceefnv³eeveblej®³ee keÀeUelemegodOee ieeJeeleerue efJeefnjeRvee cegyeuekeÀ HeeCeer Demeles. meg©Jeeleeruee meJe&®e Iejs ceeleer®eer efuebHeCe Demeuesueer nesleer. Deelee ef®eN³eeb®ee JeeHej keÀªve HekeÌkeÀer cepeyetle Iejs yeebOeuesueer Deensle. Deece®³ee ieeJeeleerue Òel³eskeÀ Iejemeceesj SsmeHewme DebieCe Deens. DebieCeele Deieoer oejemeceesj legUµeer Je=boeJeve, IejeYeesJeleer ceeleer DeeefCe oie[eb®es kegbÀHeCe Demeuesueer ie[iee ner Iejeb®eer Jewefµe<ìîes. ³ee DebieCeele efoJeeUer®³ee JesUer efkebÀJee Gvneȳee®³ee megìdìerle Deece®eer ieHHeeb®eer cewHeÀue peceles. ®eeboC³eeje$eer lej DebieCeele GµeerjeHe³e¥le yemetve veJ³ee-pegv³ee DeeþJeCeeRvee GpeeUe osCes ne DevegYeJe lej µeyoeble yeebOelee ³esCes Deµeke̳e Deens. ieeJee®³ee ceO³eYeeieer `DeeF& veJeueeF&®es' Òee®eerve cebefoj Deens. ner ieeJee®eer ûeeceosJelee Deens. cebefojeuee ceesþs Òeµemle Demes DeeJeej Deens. DeeJeejele Gb®e oie[er efoHeceeU Deens. GlmeJee®³ee, meCeeb®³ee efoJeµeer ³ee efoHeceeUsleerue Hesìuesu³ee efoJ³eeb®eer µeesYee mee³ebkeÀeUer HeenCes cnCepes SkeÀ HeJe&Ceer®e Demeles. cebefoje®³ee DeeJeeje®³ee [eJ³ee yeepetuee íesìsKeeveer ollee®es cebefoj Deens. ef$ecegKeer ollee®eer cetleea HeÀej®e megboj Deens. cebefoje®ee Heefjmej HetCe& µeeble Demeu³eeves FLes Deeu³eeJej ceveeuee keÀceeueer®eer µeebleer DevegYeJee³euee efceUles. met³eexo³eeHetJeea Gþu³eeveblej JeeleeJejCee®eer µeesYee DeJeCe&veer³e Demeles. Iejebvee ueeietve®e DemeCeeN³ee ieesþîeeletve peveeJejs SkeÀeceeieesceeie ®eje³euee efveIeleele. l³eeJesUer ceensjJeeµeerCeer, meemejJeeµeerCeer efm$e³ee HeeC³ee®³ee Ieeiejer efJeefnjerJeªve Yeªve DeeCeleele. DebieCeele Yeu³ee Heneìs Demeuesu³ee ÒeepekeÌlee®ee iebOe ®entyeepetme ojJeUle Demelees. IejeIejeb®³ee Deepetyeepetuee Demeuesu³ee cee[, HeÀesHeÀUer, HeÀCeme, Deebyee nîee Pee[ebJej DemeCeeN³ee He#eeb®es keÀCe&ceOetj iegbpeve lej µenjele ogefce&U®e. 21

01: efveyebOeuesKeve ieeJeeleerue veJeer efHe{er lej cegbyeF&le®e JeemleJ³eeuee DeeefCe veeskeÀjer, J³eJemee³e keÀjCeejer Deens. ieeJeeleerue cegK³e J³eJemee³e Yeeleµesleer Deens DeeefCe ces ceefnv³ee®³ee nbieeceele Deeby³ee®ee J³eeHeej kesÀuee peelees. Yeeleµesleer HeeJemee®³ee HeeC³eeJej nesles Je Flej HeÀUHeÀUeJeU lemes®e YeepeerHeeuee efJeefnjer®³ee HeeC³eeJej neslees. ieeJeeleerue ceeCemeeb®es jenCeerceeve meeOes®e Deens. ieeJeele ieCeHeleer, omeje, nesUer, ieg{erHee[Jee ns meCe lemes®e ûeeceosJeles®ee Jeeef<e&keÀ GlmeJe Deieoer Glmeenele meepejs kesÀues peeleele. efJeefJeOe peeleerOecee&®es ueeskeÀ ieeJeele SkeÀesH³eeves jenleele. SkeÀceskeÀeb®³ee menkeÀe³ee&ves ieeJeele jmles yeebOeC³ee®eer ³eµemJeer ³eespeveener Heej He[ueer Deens. efµe#eCee®³ee megefJeOeener efoJemeWefoJeme GHeueyOe nesle Deensle. ceeP³ee ieeJeeleerue Òel³eskeÀ efJeoîeeLeea mebieCekeÀ Glleceefjl³ee neleeUt µekeÀlees. ieeJeeleerue le©Ce efJeoîeeLeea Jeie& SkeÀ$e ³esTve veJes veJes GHe¬eÀce jeyeJeleele. l³eecegUs Deece®³ee ieeJeeuee `J³emevecegkeÌleer ieeJe' cnCetve Ieesef<ele kesÀues Deens. lemes®e ûeecemJe®ílee ceesefncesDebleie&le osC³eele ³esCeejs, `meble iee[ies cenejepe ûeecemJe®ílee DeefYe³eeve' 2013 ®ee HegjmkeÀej µeemeveekeÀ[tve ieeJeeuee ÒeeHle Peeuee Deens. ceeP³ee ieeJee®ee lemee Keeme Demee Fefleneme veener; HeCe DebieCeele ieHHee ceejleevee Deepeer®³ee leeW[tve ceeP³ee ieeJee®eer pevcekeÀLee SskeÀueer Deens. efle®³ee meebieC³eevegmeej, `pesJne YeieJeeve jece®ebê uebkeÀeHeleer jeJeCeemeesyele ³egodOe keÀjerle nesles, lesJne kesÀuesu³ee ³egodOeele jeJeCeHeg$e Fbêpeerle ³eeves ue#ceCeeJej pes Dem$e mees[ues, l³eecegUs ue#ceCe yesµegodOe Peeuee Je l³eeuee µegodOeerJej DeeCeC³eemeeþer nvegceeve êesCeHeJe&le G®euetve IesTve peele Demeleevee l³eeleuee SkeÀ efcejer SJe{e HeJe&lee®ee legkeÀ[e Keeueer He[uee l³eeletve®e Heg{s Deece®³ee ieeJeeuee efceN³ee ns veeJe He[ues.' Heneìs®ee met³eexoîe pemee ceveeuee®e YegjU IeeueCeeje Demelees, lemee®e mee³ebkeÀeU®ee met³ee&mlemegodOee ceveeuee ngjntj ueeJetve peeCeeje Demelees. oesvner JesUer efvemeiee&®es ªHe Deieoer [esȳeeble meeþJetve þsJeeJes Demes Demeles. l³eele®e Gb®e ueeìebmen G®ebyeUCeeje mecegê, 21

Target Publications Pvt. Ltd.

ceesmeceeleuee Deebyee-HeÀCeme-keÀepet®ee lees ojJeUCeeje megiebOe, leer ueeue ceeleer, JejJej Heenlee mJeYeeJeeves keÀ[keÀ JeeìCeejer; HeCe HeÀCemeeleerue ieN³eeÒeceeCes keÀesceue cevee®eer ceeCemes ns meJe& Deieoer ceveeuee Jes[ ueeJeleele, cnCetve®e ojJe<eea megìdìerle veJee DevegYeJe I³ee³euee ceePes ceve ieeJeekeÀ[s OeeJe Iesles. 5.

`©iCeeue³eeleerue SkeÀ leeme' [cegodos − `Deejesi³eced OevemebHeoe' − efvejesieer kegÀìgbye − Deepeesyeeb®eer ley³esle efyeIe[Ces − Keepeieer ©iCeeue³eele GHe®eej − ©iCeeue³eele peeC³ee®eer JesU − mejkeÀejer ©iCeeue³e Je Keepeieer ©iCeeue³e ³eeb®³eeleerue leHeÀeJele − mJe®ílee − Òel³eskeÀ yes[peJeUerue Deew<eOeeb®ee {erie − Deew<eOeeb®ee Jeeme − Hewmes peceJeC³ee®eer veelesJeeF&keÀeb®eer KeìHeì − kegÀþs Deemet lej kegÀþs nemet − ©iCeeue³e pevcece=l³eg®eer meercee − [e@keÌìjebvee osJee®eer GHecee − ©iCeeue³ee®eer Hee³ejer ®e{Ces vekeÀesmes − yeeyeeb®es Deeieceve − efJe®eejebceO³es®e IejekeÀ[s ÒemLeeve.] `©iCeeue³eeleerue SkeÀ leeme' ’Deejesi³eced OevemebHeoe !“ ner GkeÌleer ceveeHeemetve ceeveCeeN³ee Je leer Kejer keÀjC³eemeeþer Òe³elve keÀjCeeN³ee Deece®³ee kegÀìgbyeele efvejesieer jeneC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ leer meJe& keÀeUpeer Iesleueer peeles. ceer, DeeF&, yeeyee DeeefCe Deepeesyee DeMee íesìîeeM³ee kegÀìgbyeele ceeP³ee Deepeesyeeb®eer J³ee³eecee®eer DeeJe[ Òel³eskeÀele ªpeueer Deens. YejHetj ®eeueC³eeJej, keÀmejleerJej Yej osCeeN³ee ceeP³ee Deepeesyeebvee ceer keÀOeer®e Deepeejer Heeefnues veener. Je³ee®eer Heb®³eenllejer Gueìtvener les Deieoer le©Ce Yeemele. Demes®e SkesÀ efoJeMeer mekeÀeUer HesÀjHeÀìkeÀe ceejC³eemeeþer efveIeeuesu³ee Deepeesyeeb®ee SkeÀe og®eekeÀermJeeje®³ee ®egkeÀercegUs íesìemee DeHeIeele Peeuee DeeefCe SkeÀe Keepeieer ©iCeeue³eele Deepeesyeebvee Yejleer keÀjC³eele Deeues. Iejeleerue SkeÀ ceeCetme Deepeejer Demesue lej DeKKes Iej®e Deepeejer He[les, ³ee®eer peeCeerJe Peeueer. 22

F³ellee 12 Jeer : cejeþer DeepeesyeebefMeJee³e Iej megves megves Jeeìt ueeieues. DeeF&-yeeyee DeeHeueer keÀeces meebYeeUtve ne@efmHeìue®³ee JeeN³ee keÀjle nesles. ceePeer megìdìer ®eeuet Demeu³eeves SkesÀ efoJeMeer DeepeesyeebpeJeU ceer LeebyeC³ee®es þjues. ceeP³eeJej ne@efmHeìueuee peeC³ee®ee Òemebie HeÀkeÌle SkeÀoe®e Deeuee neslee. SkeÀoe efce$ee®³ee DeeF&uee yeIeC³eemeeþer mejkeÀejer ©iCeeue³eele iesuees neslees, lees®e SkeÀ DevegYeJe. efleLeueer HeefjefmLeleer DeeþJetve ceuee ©iCeeue³eele peeJesmes Jeeìsvee; HeCe Deepeesyeebmeeþer peeCes Yeeie®e nesles. MesJeìer ceer ©iCeeue³eele peeC³eemeeþer efveIeeuees. l³ee ©iCeeue³ee®eer Hee³ejer ®e{lee®e peeCeJeueer leer mejkeÀejer Je Keepeieer ©iCeeue³eeleueer leHeÀeJele. mejkeÀejer ©iCeeue³eele HeeJeuees HeeJeueer ³esCeeje lees Deew<eOeeb®ee, ©iCeeb®ee Gûe Jeeme FLes peeCeJeuee®e veener. ceer l³ee DeeM®e³ee&le®e Deepeesyeeb®³ee yes[peJeU ³esTve yemeuees. Deew<eOes efou³eeves Deepeesyeebvee vegkeÀleer®e PeesHe ueeieueer nesleer. keÀjC³eemeejKes keÀener®e vemeu³eeves ceer les ©iCeeue³e Je lesLeerue SkebÀoefjle HeefjefmLeleer v³eeneUt ueeieuees DeeefCe ceer l³eele keÀOeer jceuees ceuee keÀUues®e veener. Keepeieer ©iCeeue³eeleerue mJe®ílee KejesKej®eb JeeKeeCeC³eepeesieer nesleer. Dee³ee, ceeJeMeeryeeF& melele Pee[tve Iesle nesl³ee, HeÀjM³ee Hegmele nesl³ee. DeeHeuee ®esnje efomesue FlekeÀer ueeoer mJe®í keÀjle nesl³ee. mejkeÀejer ©iCeeue³eeleerue DemJe®íles®ee FLes ueJeuesMener veJnlee. nîee ©iCeeue³ee®³ee efYebleer, keÀesHejs mejkeÀejer ©iCeeue³eeÒeceeCes LegbketÀve jbieJeuesu³ee veJnl³ee. keÀesHeN³eekeÀesHeN³eeletve osJeeb®es HeÀesìs ueeJetve Oeeefce&keÀles®ee DeeOeej Iesle ueeskeÀebvee LegbkeÀC³eeHeemetve HejeJe=lle keÀjC³ee®eer l³ee ©iCeeue³ee®eer HeodOele ceuee HeÀej DeeJe[ueer. Flej$e vepej ìekeÀueer Demelee, DeveskeÀ ©iCe Je l³eeb®es veelesJeeF&keÀ DeeHeeHeu³ee yes[Jej Deejece keÀjle Demeu³ee®es efomeues. l³ee veelesJeeF&keÀeb®³ee ®esnN³eeJejerue iebYeerj YeeJe DeeHeCe ©iCeeue³eele Demeu³ee®eer peeCeerJe keÀªve osle nesles. Òel³eskeÀe®³ee yes[Mespeejerue ìsyeueeJej iuegkeÀespe®³ee yeeìu³ee, efvejefvejeUer Deew<eOes, efmejeRpe, FbpeskeÌMeve ³eeb®es {erie ueeieues nesles. keÀesCeer yes[Jej He[tve keÀCnle nesles, lej

Target Publications Pvt. Ltd.

keÀener efHeÀjC³ee®ee Òe³elve keÀjle nesles. meeN³ee ©iCeeue³eele Deew<eOeeb®ee Jeeme Yeªve jeefnuee neslee; HeCe lees megmenîe neslee. ©iCeeue³eele HesÀjHeÀìkeÀe ceejC³ee®³ee GodosMeeves ceer Gþuees. efHeÀjleevee ue#eele Deeues keÀer, ³ee ©iCeeue³eele meJe& DeeOegefvekeÀ megefJeOee HegjJeu³ee peeleele. efleLes®e SkeÀe yeekeÀ[îeeJej SkeÀe ©iCee®³ee veelesJeeF&keÀeb®eer ®e®ee& keÀeveeJej Deeueer. GHe®eejeb®³ee efyeuee®ee DeekeÀ[e HegÀiele Demetve HewMeeb®³ee peceJeepeceJeer®³ee keÀeUpeerle les Demeu³ee®es peeCeJeues. DeeefCe efleLes®e mejkeÀejer Je Keepeieer ©iCeeue³eele Demeuesueer HewMeeb®eer ceesþer leHeÀeJej peeCeJeueer. iejerye ceeCemes mejkeÀejer ©iCeeue³eeuee keÀe ÒeeOeev³e osleele ³ee®es Gllej efceUeues. iebYeerj HeefjefmLeleer DemeCeeN³ee ©iCeeb®es veelesJeeF&keÀ DemJemLe nesles, DeÞet {eUle nesles, lej ogmejerkeÀ[s yejs nesTve Iejer peeCeeN³ee ©iCeeb®³ee lemes®e l³eeb®³ee Iej®³eeb®³ee ®esnN³eeJej nmet nesles. Demes efceefÞele YeeJe ©iCeeue³eele®e Hene³euee efceUt MekeÀleele, Demes ceveesceve Jeeìues. Kejs Henelee, ©iCeeue³eeuee pevcece=l³eg®eer meercee cnìu³eeme DeefleMe³eeskeÌleer þª ve³es. ©iCeeue³eeleerue ©iCeemeeþer oesve®e Meke̳elee Demeleele. SkeÀ yejs nesTve nmelecegKeeves Iejer peeCes DeLeJee ce=l³eguee DeeHeuesmes keÀªve peiee®ee efvejesHe IesCes DeeefCe ³ee oesvner Meke̳eleebvee mel³eele GlejJeCeejer J³ekeÌleer Demeles leer cnCepes ` [e@keÌìj'. [e@keÌìjebvee osJee®eer GHecee efoueer peeles leer Giee®e veener. [e@keÌìj DeeHeu³ee peerJee®es jeve keÀªve ©iCee®ee peerJe Jee®eJeleele. ©iCeeb®³ee ¢ef<ìves Henelee DeeHeues DeeefLe&keÀ Je ceeveefmekeÀ mLew³e& veeefnmes keÀjCeeN³ee ©iCeeue³ee®eer Hee³ejer ®e{Ces keÀesCeeuee®e DeeJe[le veener. ©iCeeue³eeleerue efvejefvejeȳee iees<ìeR®ee efJe®eej keÀjlee keÀjlee, yeeyee keÀOeer Deeues peeCeJeueb®e veener. ³ee meieȳee iees<ìer, lees SkeÀ leeme [esȳeeble IeesUJele ceer lesLetve efveIeeuees. JeCe&veelcekeÀ efveyebOeemeeþer mJeeO³ee³e : 1.

`Hejer#es®³ee efvekeÀeuee®ee efoJeme' [cegodos − yeejeJeer®es cenÊJee®es Je<e& − meieȳeebkeÀ[tve

l³ee®es mcejCe − meieȳeeb®³ee DeHes#eeb®es DeesPes − 23

01: efveyebOeuesKeve efveµ®e³esves DeY³eeme − yees[e&®eer Hejer#ee megHeÀue mebHetCe& − Gvneȳee®³ee megìdìer®ee DeemJeeo − efvekeÀeuee®ee efoJeme meceerHe − efvekeÀeuee®es JesOe − leejerKe peenerj − ceeP³eeHes#ee Flejebvee efvekeÀeuee®eer Òeefle#ee − iegCeJellee ³eeoerle ³esF&ve Deµeer DeHes#ee − efvekeÀeue peenerj − iegCeJellee ³eeoerle ¬eÀceebkeÀ − Deeveboer JeeleeJejCe − yeeleceer Hemejueer − veelesJeeF&keÀ, DeeHleceb[Uer, ieg©peve, efce$ecewef$eCeer meJee¥keÀ[tve keÀewlegkeÀe®ee Je<ee&Je − iees[Oees[, DeeJe[er®es pesJeCe − Heg{®³ee Jeeì®eeueermeeþer µegYes®íe − veJeerve mJeHves Je DeekeÀeb#ee − ³ee®e Oe[e[erves Heg{s peeC³ee®eer Gceea Je efveµ®e³e.] 2.

`ceneefJeoîeeue³ee®ee efvejesHe Iesleevee' [cegodos − ceneefJeoîeeue³eeleerue Heefnuee efoJeme − JeeleeJejCee®ee Heefj®e³e − Yesìuesues efce$e − efceUeuesues %eeve − keÀener DevegYeJe − ÒeeO³eeHekeÀebµeer pegUuesues yebOe − efvejesHe Iesleevee Peeuesueer ceve:efmLeleer − mce=leer − ke=Àle%elee − peerJeveIe[Ceerle ceneefJeoîeeue³ee®es mLeeve − efceUeuesu³ee %eevee®es cenllJe.]

3.

`ceePeer DeefJemcejCeer³e menue' [cegodos − menueer®³ee efþkeÀeCee®es JeCe&ve − menue keÀesCee®eer? − keÀesCeeyejesyej? menueermeeþer kesÀuesueer ÒeJeeme J³eJemLee − peeleevee JeeìCeejer GlmegkeÀlee − efnjJeerieej JevejeF& − ÒeJeemeeleerue ieceleerpeceleer − De[LeUs − ceveeuee Deeuesuee leepesHeCee − menue DeefJemcejCeer³e keÀe þjueer?]

4. `ceer Heeefnuesueer µe³e&le' [cegodos − meceepeele Dee{UCeeN³ee efJeJeOe µe³e&leer − ieeJeeleerue pe$ee yewueiee[îeeb®eer µe³e&le − mepeefJeuesu³ee iee[îee Je mepeefJeuesues yewue − µe³e&leer®eer meg©Jeele − µe³e&leer®ee peesj − yewueeb®es Deleesveele neue − ceeCemeeb®eer newme, HeCe cegke̳ee ÒeeC³eeb®es neue.] 23

Target Publications Pvt. Ltd.

5.

`ceer Heeefnuesuee meef®eve®ee µesJeì®ee meecevee' [cegood s − meef®eve®eer efveJe=lleer®eer Iees<eCee − meieUerkeÀ[s nUnU − ef¬eÀkesÀì®es Jes[ − ef¬eÀkesÀì ne Oece& Demesue lej meef®eve owJele − l³eeb®³ee µesJe쮳ee meecev³ee®eer le³eejer − cenlÒe³eemeeves efceUJeuesues efleefkeÀì − Jeef[ueebmeesyele cewoeveele ÒeJesµe − peesµeHetCe& JeeleeJejCe −`meef®eve-meef®eve' Demee veeoIees<e − jesceeb®ekeÀejer meecevee − ieesueboepe, HeÀueboepeeb®eer ®ecekeÀoej keÀeceefiejer − meef®eve®eer KesUer − meecev³eele efJepe³e − meef®eve®ee melkeÀej − l³ee®es efvejesHee®es Yee<eCe − meecevee mebHeu³eeveblejner ueeskeÀeb®es IegìceUCes − Òel³eskeÀe®³ee [esȳeeble DeÞet − pe[ Deble:keÀjCeeves cewoeveeletve Iejer Hejle − meecevee DeeþJeCes.] 4. DeelceJe=lleelcekeÀ efveyebOe : keÀuHevee, efJe®eej DeeefCe YeeJevee nîee eflevneR®eer meebie[ Ieeuetve ÒeLece Heg©<eer Yee<esle, mJele:efJe<e³eer uesKeve keÀjCes cnCepes `DeelceJe=lleelcekeÀ efveyebOe' nes³e. ³ee efveyebOeele J³ekeÌleer, Jemlet, mLeeve Fl³eeefo IeìkeÀeb®³ee Deblejbieele [eskeÀeJeCes Je l³ee Deveg<ebieeves l³eeb®³ee megKe-og:KeeMeer, DevegYeJeebMeer SkeÀªHe nesTve uesKeve keÀjCes cenllJee®es Demeles. ceveesiele, kewÀefHeÀ³ele, keÀneCeer, DeelcekeÀLeve DeMeerner veeJes nîee efveyebOe ÒekeÀejeme ³eespeueer peeleele. 1. `ceer He=LJeer yeesuele Deens !' [cegodos − pevcekeÀneCeer − meJe& ÒeeCeercee$eeb®ee DeeOeej − ceeveJee®ee ke=ÀleIve mJeYeeJe − DeeHeu³ee yegodOeer®ee efJeveeµeemeeþer JeeHej − efvemeiee&uee iegueece yeveJeC³ee®eer F®íe − DeveskeÀ mecem³ee − DeeJneves − ceeveJeemeeþer mebosµe.] `ceer He=LJeer yeesuele Deens !' ceer Iejele SkeÀìer®e DeY³eeme keÀjle yemeues nesles. DeY³eemee®³ee ìsyeueeJej He=LJeer ieesue þsJeuesuee neslee. Jee®elee Jee®elee ceO³es®e lees He=LJeerieesue ceer efHeÀjJele nesles DeeefCe keÀe³e ®ecelkeÀej, ®ekeÌkeÀ lees He=LJeer ieesue ceeP³eeyejesyej yeesuet ueeieuee. 24

F³ellee 12 Jeer : cejeþer ’nes³e, ceer He=LJeer®e yeesuele Deens ! Deie Deµeer o®eketÀ vekeÀesme. Deepe ceuee legP³eeyejesyej yeesueeJesmes Jeeìles Deens. ceePeer keÀLee DeeefCe J³eLee SskeÀ. ceePee pevce Peeuee, lesJne ceer nîee DeJekeÀeµeele efHeÀjCeeje leHle ieesUe nesles. keÀeueeblejeves Leb[ nesle iesues. nUtnUt ceeP³ee YeesJeleer JeeleeJejCe efveefce&leer nesle iesueer. HeeCeer efvecee&Ce Peeues. l³eecegUs veblej nUtnUt JevemHeleer DeeefCe íesìs peerJe efvecee&Ce nesTve Gl¬eÀebleer nesle iesueer DeeefCe legce®es HetJe&pe pevceeuee Deeues. lesJneHeemetve ceer ceeveJee®³ee keÀu³eeCeemeeþer Peìles Deens. ceeveJeeves DeeHeu³ee yegodOeer DeeefCe %eevee®³ee DeeOeejeves DeveskeÀ ÒekeÀej®³ee JevemHeleer, DevveOeev³es, HeÀUs, HegÀues, l³eeb®³ee efJeefJeOe veJeerve peeleerÒepeeleer efvecee&Ce kesÀu³ee. ³ee meJee¥®ee®e ceeveJe DeepeHe³e¥le GHeYeesie Iesle Deens. efJe%eevee®³ee ceoleerves, DeeOegefvekeÀ ³eb$emeecegûeer®³ee meene³³eeves ceeveJeeves ceuee megKeer kesÀues. ns meJe& Heentve ceuee KetHe®e Deevebo Peeuee, Hejbleg ne®e ceeveJe Deefle mJeeLee&ves mebkegÀef®ele ceveesJe=lleer®ee Peeuee. ceeP³eeJej mellee ieepeJet ueeieuee. Fb®e Fb®e Yetceermeeþer DeeHeeHemeeble Yeeb[Ces keÀª ueeieuee. ³egodOe keÀª ueeieuee. l³eele ceePeener efJeOJebme keÀª ueeieuee. ceuee meJe& ceeveJepeeleer®eer ueskeÀjs meejKeer®e Deensle. meJe&®e ceeP³eemeeþer efÒe³e Deensle. ceer ceeveJeemeeþer iees[ HeeC³ee®³ee veoîee efvecee&Ce kesÀu³ee. mejesJejs efvecee&Ce kesÀueer; HeCe ceeveJeeves DeeHeu³ee ke=Àl³eeves leer osKeerue otef<ele kesÀueer. mJeeLee&Heesìer pebieues ve<ì kesÀueer. l³eeuee He³ee&³eer J³eJemLee ve keÀjlee, Flej efþkeÀeCeer Je=#eeb®eer ueeieJe[ ve keÀjlee, Òee®eerve, ogefce&U Je=#eeb®eer yesmegceej lees[ kesÀueer. peeieespeeieer peer JeeUJebìs Peeueerle, efleuee ceeveJe®e peyeeyeoej Deens. ceeveJeeuee ceer ceePeer ueskeÀjs ceeveueer. lees ceuee Òesceeves, DeefYeceeveeves DeeF&®ee Deeoj oslees. nîee ceeveJeekeÀ[tve ceer efkeÀleer DeHes#ee yeeUieu³ee nesl³ee ! HeCe meejs keÀener J³eLe& iesues. ceuee Deelee ceeveJeeuee Deesj[tve Deesj[tve meebieeJesmes Jeeìles keÀer, p³ee yegodOeer®³ee peesjeJej efJe%eevee®³ee ceoleerves leguee ns Òe®eb[ meeceL³e& efceUeues

Target Publications Pvt. Ltd.

Deens, l³ee®ee GHe³eesie Òeot<eCe jesKetve ceuee megpeueecedmegHeÀueeced keÀjC³eemeeþer keÀje³euee nJee, mebnejkeÀ µem$e efveefce&leermeeþer veJns. mebHetCe& peieleeleerue meejer ceeCemes ceePeer®e ueskeÀjs Deensle; HeCe ceeCemeebveer keÀeuHeefvekeÀ js<eeb®³ee mene³³eeves ceePeer efJeYeeieCeer kesÀueer Je l³eemeeþer Jeeo Ieeuetve ³egodOesner kesÀueer. ns Depetvener ceeveJeeves Leebyeues veener, lej lees mJelee:®ee®e meJe&veeµe keÀªve IesF&ue Je Heµ®eelleeHe keÀjC³ee®eer JesUner l³eeuee keÀoeef®ele efceUCeej veener. Fleke̳eele He=LJeer yeesuelee yeesuelee ieHHe Peeueer. ceveele Deeues, Kejs®e meJe& ceeveJepeeleerves DeeHeeHemeebleerue odJes<e, celmej, ogpeeYeeJe efJemeªve SkeÀesH³eeves, iegC³eeieesefJeoebves veeboe³euee nJes. Demes Peeues lej®e, ³ee He=LJeer®eer ke=ÀHee¢<ìer meowJe DeeHeu³eeJej jenerue. 2.

`jml³ee®es ceveesiele' [cegodos − ceeveJee®³ee ÒeejbYeeHeemetve meesyele − meg©Jeeleer®es ªHe Deesye[Oeesye[, Ke[keÀeUer − efJeefJeOe ªHes − ceeveJee®³ee Òeieleer®ee mee#eeroej − Feq®íle mLeUer vesTve mees[lees − ceeveJeeuee µesJeìHe³e&le meeLe osCeeje.] `jml³ee®es ceveesiele' `efkeÀleer ns Kee®eKeUies Deensle ! meieUe jmlee®e Ke[d[îeebveer Yejuesuee Deens. ³ee jml³eeves ³ee³euee®e vekeÀes nesles, Demes Jeeìmeªb®es Jeeke̳e keÀeveer He[ues DeeefCe efce$eebvees ceuee DeleerJe og:Ke Peeues. Deepe ceeP³ee DebieeJej efþkeÀefþkeÀeCeer Ke[d[s He[ues Deensle. JeenlegkeÀer®ee KeesUbyee nesle Deens. DeHeIeeleeb®es ÒeceeCe Jee{les Deens; HeCe legcner meJe&peCe ³ee Ieìveebmeeþer ceuee®e peyeeyeoej þjJelee, lesJne ceuee HeÀej JeeF&ì Jeeìles. Kejs®e, ³ee meJe& iewj J³eJemLesuee ceer®e peyeeyeoej Deens keÀe? Kejs Heenlee, ceeveJee®³ee peerJevee®³ee ÒeejbYeeHeemetve ceer legce®eer meeLe-meesyele keÀjerle Deens. iegnsle jenCeeN³ee DeeefoceeveJeeves pesJne HeeTue ìekeÀe³euee meg©Jeele kesÀueer, lesJne ceePee pevce Peeuee. pemepemee ceeveJee®ee efJekeÀeme nesle iesuee DeeefCe lees DeefOekeÀeefOekeÀ ®eeuet ueeieuee 25

01: efveyebOeuesKeve lemelemee ceer Jee{le iesuees. ceeveJee®³ee meJee¥ieerCe Òeieleer®ee DeeefCe l³ee®³ee mebmke=Àleer®³ee efJekeÀemee®ee ceer mee#eeroej Deens. ceeveJee®³ee ÒeejbYeer®³ee peerJeveeÒeceeCes ceer meg©Jeeleeruee Deesye[Oeesye[®e neslees. ceeP³ee peerJeveeueener DeeKeerJe jsKeerJelee veJnleer. ceePes peerJeve keÀeìîeekegÀìîeebveer Yejuesues nesles. De[KeUle, þeskeÀj Keele ceeveJeeuee Jeeì®eeue keÀjeJeer ueeiele nesleer. ÒeJeeme keÀjleevee pebieueeletve peeJes ueeies, lesJne ceeCetme YejkeÀìtve pebieueer µJeeHeoeb®eer efµekeÀej neslees keÀer keÀe³e, ³ee®eer ceuee keÀeUpeer Jeeìle Demes. DeeHeu³ee Feq®íle mLeUer Heesn®eu³eeJej l³ee®³ee ®esnN³eeJej®ee Deevebo Heentve ceueener Deevebo nesle Demes. keÀejCe ceer l³ee®³ee Jeeìs®ee meesyeleer Demelees. ceeCemee®³ee peerJeveele Òeieleer, megOeejCee nesle iesu³ee, leµee®e megOeejCee ceeP³eele kesÀu³ee iesu³ee. Deelee ceer pemee ueebyeue®ekeÀ, SwmeHewme, ©bo, iegUiegUerle efomelees lemee ceer DeeOeer veJnlees. meeOeer HeeTueJeeì ns ceePes ÒeejbYeer®es ªHe. ceeveJeeves DeeHeu³ee ÒeJeeme meeOeveele pemepemes yeoue keÀjle megKekeÀejkeÀ ÒeJeemee®es ceeie& µeesOeues, lemelemes ceuee Lees[s ©bo keÀjC³eele Deeues. ceesìejiee[er, ceeueJeenletkeÀer®es ÒeceeCe Jee{lee®e ceeP³ee DebieeJej®es íesìs-ceesþs oie[ otj meeªve, Kee®eKeUies yegpeJetve meg©Jeeleerme keÀ®®³ee jml³ee®³ee DeJemLesle ceer legce®³ee mesJesuee npej Peeuees. ³ee keÀeUele OegUer®es meece´ep³e HeÀej nesles. veblej cee$e oUCeJeUCee®³ee mees³eerkeÀ[s ue#e osC³eele Deeues. keÀceerle keÀceer JesUele veeµeJeble HeoeLe& Yeep³ee, HeÀUs yeepeejeHe³e¥le Heesn®eJeCes iejpes®es Jeeìt ueeieues. JewoîeefkeÀ³e mesJeeb®eer ceole leele[erves Heesn®eCes iejpes®es Jeeìt ueeieues, lesJne ceer [ebyejer jml³ee®es ªHe IesTve Hegvne SkeÀoe veJ³ee ªHeele legce®³ee mesJesle ©pet Peeuees. PeHeeìîeeves nesCeeN³ee DeewoîeesefiekeÀerkeÀjCeeves ceeP³ee ªHeele DeeCeKeer yeoue Peeues. ceer SkeÀHeojer, ogHeojer, ®eewHeojer, ceneceeie& ³ee mJe©Heeble yeouele peeTve Deepe lej `SkeÌmeÒesme ne³eJes' ³ee Del³eble efoceeKeoej ªHeele legce®³ee mesJesle Deens. 25

Target Publications Pvt. Ltd.

cee$e, Demes Demeues lejer [eWiejeletve, oN³eeKeesN³eebletve efHeÀjle DeeHeu³ee Òee®eerve mebmke=Àleer®ee Fefleneme Oegb[eUCeeN³ee efie³e&ÒesceeRvee, Fefleneme ÒesceeRvee, lemes®e veJes Òeeble, veJ³ee Jeeìe µeesOeCeeN³ee Oee[meer ÒeJeeµeebveener ceer efleleke̳ee®e Deeveboeves meeLe-meesyele kesÀueer Deens. cnCetve®e ceeveJee®³ee mebmke=Àleer®ee Fefleneme efueefnleevee ceeveJee®³ee Òeieleerleerue ceePeer ner meeLe-mebiele ceeCetme efJemejuee lej veJeue®e ! 3.

`µeslekeÀN³ee®es ceveesiele' [cegodos − HeeJemeele efHeÀje³euee efveIeCes − Je=odOe µeslekeÀN³eeb®es µesleele keÀece keÀjCes − efvemeiee&®ee uenjerHeCee − jsef[³ees otjoµe&veJejerue ceeefnleer®ee GHe³eesie − veJ³ee leb$e%eevee®ee JeeHej − veJeer efHe{er µesleer keÀeceele GlmegkeÀ veener.] `µeslekeÀN³ee®es ceveesiele' ces ceefnv³ee®ee GkeÀe[e mebHeuee. HeeJemee®eer efjceefPece megª Peeueer. JeeleeJejCeele Leb[eJee peeCeJet ueeieuee. ³ee JeeleeJejCee®ee cevecegjeo Deevebo uegìC³eemeeþer Iejeleerue meJe& ceb[UeRveer Je<ee& menueer®es Dee³eespeve kesÀues. µeefveJeejjefJeJeej Demes efoJeme Heentve keÀpe&le peJeUerue Hee$epe nîee ieeJeer Deecner Je<ee&menueeruee iesuees. jenC³ee®eer J³eJemLee kesÀuesu³ee Iejer Gleªve, HeesìHetpee keÀªve efjceefPecel³ee HeeJemeele®e Deecner efHeÀje³euee yeensj He[uees. ieeJeeletve Lees[s otj ®eeuele ³eslee®e µeslepeceerve efomeueer. ieeJeeleerue m$eer-Heg©<e ceb[Uer µesleer®³ee keÀeceele iegbleuesueer nesleer. SkeÀe yeepetuee yewueebvee meesyele IesTve veebiejeuee pegbHeCes ®eeuet nesles. lej ogmejerkeÀ[s keÀener Heg©<e ceb[Uer Je efm$e³ee He[CeeN³ee HeeJemeele [eske̳eeJej Fjueer IesTve, DeesCeJeer nesTve keÀeces keÀjle nesleer. meJe&peCe DeeHeeHeu³ee keÀeceele iegbie nesleer ns Heentve ceer®e SkeÀe Je=odOeeuee nmetve cnìues, ’keÀe³e Deepeesyee µesleer®eer le³eejer Deieoer peesjele ®eeuet Deens Jeeìleb?“ ³eeJej l³ee Je=odOeeves Jej yeIetve nmele nmele Gllej efoues, ’nes³e yeeyee; HeCe legcner keÀesCel³ee ieeJe®es HeengCes? ³eeHetJeea ³ee ieeJeele Heeefnueb veener.“ ceer cnCeeuees, ’legce®ee ieeJe yeIee³euees Deeuees³e.“ 26

F³ellee 12 Jeer : cejeþer ³eeJej les Je=odOe cnCeeues ’yeje³eb yeje³eb“. Heg{s ceer®e l³eebvee Òeµve efJe®eejues, lesJne les DeefOekeÀ yeesueles Peeues, ’ceer mepexjeJe Heeìerue. ner DeeUsJee[erleerue Deece®³ee Jee[Jeef[ueeb®eer peceerve Deens. ³ee µesleele jeyeCeejs Deecner meJe&peCe SkeÀe®e kegÀìgbyeeleerue Deenesle. µeeUsle keÀe³e oesve-®eej F³ellee neslees. Lees[s efuene³euee Jee®ee³euee ³esles, FlekesÀ®e efµe#eCe. ceer ceeP³ee Deepeesyeeb®³ee JesUsHeemetve l³eeb®³ee meesyele®e µesleele keÀece keÀª ueeieuees. µesleerleu³ee meJe& keÀecekeÀepeeb®eer ceeefnleer DevegYeJeeletve Iesleueer. HeCe Kejer Deµeer HeefjefmLeleer Deens keÀer, Deecner µesleele efkeÀleerner jeyeuees, lejer meejs HeerkeÀHeeCeer nîee uenjer HeeJemeeJej DeJeuebyetve Demeles. Deelee HeeJemeeuee meg©Jeele Peeueer cnCetve µesleer®eer keÀeces megª kesÀueer. iesu³eeJe<eeaner Demes®e Peeues Je veblej HeeJemeeves peer o[er ceejueer leer ceejueer. Jej Deeuesueer efHekesÀ veblej HeeC³eeDeYeeJeer megketÀve iesueer nesleer. ³eeJe<eea Demes Peeues veener cnCepes efceUJeues. veenerlej Deece®³ee leeW[®es HeeCeer HeUsue. ³eeJej ceer efJe®eejues, µeemeveekeÀ[tve legce®³eemeeþer efJeefJeOe mJeªHee®³ee ³eespevee jeyeJeu³ee peeleele. l³ee®ee ueeYe efceUlees keÀe? iesu³ee Je<eea Peeuesu³ee vewmeefie&keÀ DeeHelleercegUs µeemeveekeÀ[tve keÀener ceole efceUeueer keÀe? ³eeJej les cnCeeues ’Deecne µeslekeÀN³eebmeeþer mejkeÀej ³eespevee jeyeJeles les Deecneuee yeeleceerle keÀUles; HeCe l³ee ³eespevee kesÀJeU keÀeieoeJej jenleele. l³eeleerue keÀener megª Peeu³ee®e lej Òel³e#e DebceueyepeeJeCeermeeþer efojbieeF& nesles.DeeefLe&keÀ vegkeÀmeeve Yeªve osC³eemeeþer ³ee Ghee³e³eespevee Demeu³ee lejer l³ee®eer HeenCeer keÀªve peeCeejs DeefOekeÀejer DeeefCe l³ee®eer keÀeieoHe$es ³eeb®eer Hetle&lee nesF&He³e¥le keÀ®esjerle efkeÀleerlejer nsueHeeìs IeeueeJes ueeieleele.“ ’legcner HeejbHeefjkeÀ µesleerSsJepeer µesleerle keÀener veJes Òe³eesie keÀjlee keÀer veener“, ³eeJej les cnCeeues, ’nes³e lej, DeekeÀeµeJeeCeer DeeefCe otjoµe&vecegUs µesleerefJe<e³ekeÀ veJeer ceeefnleer efceUles. ke=À<eer Keel³eekeÀ[tve Deece®³ee ieeJeele efµeyeerje®es Dee³eespeve nesles. efleLes efye-efye³eeCeebyeeyele, ke=À<eer

Target Publications Pvt. Ltd.

DeJepeejebyeeyele ceeefnleer efceUles. HeÀJeejCeer®eer Deew<eOes, efkeÀ[eRJej efve³eb$eCe ³ee yeeyele Ghee³e³eespevee meebefieleu³ee peeleele. l³ee®eyejesyej µesleeruee pees[Oeboe cnCetve ceer kegÀkeÌkegÀì Heeuevee®eener J³eJemee³e megª kesÀuee Deens.“ ’legce®³ee Iejeleu³ee veJ³ee efHe{eryeeyele keÀe³e meebieeue? l³eebveener µesleer ne®e J³eJemee³e mJeerkeÀeje³e®ee Deens keÀe?“ ’³eeJej les Je=odOe cnCeeues, ’Deece®eer veJeer efHe{er megefµeef#ele Deens; HeCe ner efHe{er efµe#eCeemeeþer µenjele®e Demeles. keÀOeer megìdìîeeble les ieeJeer ³esleele. µenjer peerJevee®ee Heie[e l³eeb®³eeJej DeefOekeÀ Deens. lesJne ner cegues ³ee ceeleerle Glejleerue keÀe? ns meebielee ³esle veener. ceer peerJeele peerJe DemesHe³e¥le nîee keÀeȳee DeeF&®eer mesJee cee$e keÀjsve yeekeÀer Heg{®es Heg{s.“ SJe{s yeesuetve les Je=odOe DeeHeu³ee keÀeceekeÀ[s JeUues. Deecnebuee osKeerue Heg{s pee³e®es nesles. Deecner l³eeb®ee efvejesHe Iesleuee. 4. `HegÀuee®es DeelceJe=lle' [cegodos − pevce Goîeeveele − keÀUer®³ee DeJemLesle peerJeve − HegÀueu³eeJej Peeuesuee Deevebo − KeìîeeU cegueeves HegÀueeuee lees[Ces − osJee®³ee ®ejCeeJej He[C³ee®eer F®íe DeHetCe& − og:Keo µesJeì.] `HegÀuee®es DeelceJe=lle' cebefojeletve vecemkeÀej keÀ©ve ceer yeensj He[ues DeeefCe ceePes ue#e yeensj®³ee yeepetme þsJeuesu³ee ceesþîee `efvecee&u³e keÀueµee' keÀ[s iesues. yeN³ee®e keÀescespeuesu³ee HegÀueebveer lees keÀueµe Yejuesuee neslee, lejer l³eeJej SkeÀ iegueeye®es megboj HetÀue nesles. ceveele Deeues, ’Dejs ns HetÀue HetCe&HeCes megkeÀuesues veener. Depetvener ìJeìJeerle Deens, ceie FLes keÀmes Deeues?“ Demee efJe®eej keÀjle®e Heg{s efveIeeues lees®e DeeJeepe Deeuee, ’Deie yeIe vee ! ceuee FLes Heentve legueener Deeµ®e³e& Jeeìbue vee. ceeP³ee veµeeryeele FLes He[tve jenC³ee®eer keÀe³e ogozJeer JesU Deeueer Deens. Deepe mekeÀeUHe³e¥le ceer ³ee cebefoje®³ee Goîeeveele neslees DeeefCe Deelee ³esLes efvecee&u³ee®³ee ef{ieeN³eeJej.“ 27

01: efveyebOeuesKeve ³ee cebefoje®³ee mLeeHevesHeemetve®e cebefoje®³ee meYeesJeej Go³eeve yeveJeC³eele Deeues. FLeu³ee Hegpeejer yegJeebveener Pee[e-Heevee-HegÀueeb®eer ceesþer DeeJe[. leepeer HegÀues osJee®³ee Hetpesmeeþer efceUleerue Demee efJe®eej keÀ©ve l³eebveer Je Flej YekeÌle ceb[UeRveer Goîeeveele JesieJesieUer HegÀuePee[s ueeJeueer. jespe mebO³eekeÀeUer cebefojeuee Yesì osCeeN³ee Je=odOeebveer ³ee Goîeevee®³ee efnjJeUermeeþer keÀ<ì Iesleues DeeefCe Deelee SkeÀe ceeUeryegJeeb®eerner efve³egkeÌleer keÀjC³eele Deeueer Deens. ceeUeryegJeener efoJemeYej ³ee Goîeeveele KeHele Demeleele. ³ee®e Goîeeveeleerue SkeÀe jesHeeJej ceePee pevce Peeuee. ’ceeUeryegJeebveer KetHe keÀeUpeer Iesleueer nesleer. ceer pevceues lesJne Deieoer FJeueerµeer nesles. Deieoer íesìerµeer keÀUer. Deieoer [ewueeves yeeiesle HegÀuePee[ebJej efJejepeerle nesles. Heneìs®ee ieej Jeeje ceeP³eeµeer KesUle neslee. ceuee efjPeJele neslee.“ Lees[s efoJeme keÀUer®³ee ªHeele JeeJeju³eeJej ceie ceePes ªHe nUtnUt yeouet ueeieues. ceuee GlmegkeÀlee Jeeìle nesleer keÀer, ceer keÀµeer, kesÀJne Gceuesve? ceePee jbie keÀmee Demesue? Ye´cej ³esTve ceeP³eeµeer keÀe³e efnleietpe keÀjleerue, Demes DeveskeÀ Òeµve ceveele ieoea keÀjle nesles. µesJeìer, Deepe ceer HetCe& Gceueues. keÀeueHe³e¥le DemeCeeN³ee keÀUer®es SkeÀe HegÀueele ªHeeblej Peeues. SkeÀe ìHeesN³ee ueeue jbiee®³ee iegueeyeele. ceuee ceeP³ee jbiee®ee, ªHee®ee DeefYeceeve Jeeìt ueeieuee. ceveele efJe®eej Deeuee keÀer, vegmeles®e Pee[eJej Gceuetve Goîeeveeuee µeesYee osCes, ns pejer ceePes keÀle&J³e Demeues lejer osJee®³ee ®ejCeebJej DeHe&Ce Peeu³eeefµeJee³e ceeP³ee pevcee®es meeLe&keÀ nesCeej veener. Fleke̳eele, cebefojele oµe&veemeeþer Deeuesuee SkeÀ KeìîeeU cegueiee DeeHeu³ee DeeF&-Jeef[ueeb®eer vepej ®egkeÀJele ceeP³eepeJeU Deeuee DeeefCe l³eeves ®eìkeÀve ceuee Keg[ues. ceuee Deel³ebeflekeÀ Jesovee Peeu³ee; HeCe ceveele Deeues − Demees, ne cegueiee osJeUele peeleevee osJee®³ee ®ejCeeJej ceuee DeHe&Ce keÀjsue Je ceeP³ee ³ee pevcee®es meeLe&keÀ keÀjsue. lees osJee®³ee oµe&veemeeþer cebefoje®³ee efoµesves efveIeeuee; HeCe Fleke̳eele yeeiesle G[CeeN³ee 27

Target Publications Pvt. Ltd.

HegÀueHeeKejebkeÀ[s l³ee®es ue#e iesues DeeefCe ceuee l³eeves lemes®e Keeueer ìekeÀues. yeje®e JesU ceer lemee®e OegUerle He[tve neslees. veblej SkeÀ Deepeer Deeu³ee. l³eebvee Jeeìues, osJeeJej Jeeefnuesues HetÀue ®egketÀve kegÀCee®³ee lejer neleeletve Keeueer He[ues DemeeJes, l³eecegUs l³eebveer ceuee FLes-efleLes ve ìekeÀlee ³ee efvecee&u³e keÀueµeele DeeCetve ìekeÀues. osJeUele peeTve F&µJeje®³ee ®ejCeer DeHe&Ce nesC³ee®es mJeHve HeenCeeje ceer, µesJeì®eer IeìkeÀe ceespele FLes He[tve Deens.“ SkeÀ oerIe& Gmeemee ìekeÀle les HegÀue ieHHe Peeues. ceuee l³ee HegÀuee®eer keÀLee SsketÀve KetHe JeeF&ì Jeeìues. 5.

`SkeÀe HegmlekeÀe®es ceveesiele' [cegodos − mebJeeo − pevcekeÀneCeer − uesKekeÀe®es HeefjÞece − efveefce&leer Òeef¬eÀ³ee − meËo³e Jee®ekeÀeµeer Yesì − keÀeUpeerHetJe&keÀ neleeUCeer − mHeOee¥meeþer GHe³egkeÌle − ogozJe megª − µesJe쮳ee IeìkeÀe − efJevebleer.] `SkeÀe HegmlekeÀe®es ceveesiele' KetHe efoJemeebHeemetve DeeHeues ceve keÀesCeeHeg{s lejer ceeskeÀUs keÀjeJes, Demes ceuee Jeeìle nesles. Deepe yejs Jeeìles Deens keÀejCe ceuee legce®³eemeejKeer HegmlekeÀÒesceer J³ekeÌleer Yesìueer DeeefCe ceveeleu³ee YeeJevee J³ekeÌle keÀjC³ee®eer mebOeer efceUeueer. ceePeer pevcekeÀneCeer KetHe®e ceveesjbpekeÀ Deens. DeepeHeemetve peJeUHeeme Hevveeme Je<ee¥HetJeea ceuee efueefnC³eemeeþer uesKekeÀeves KetHe®e HeefjÞece Iesleues nesles. l³eeveblej íHeeF&meeþer ceuee íeHeKeev³eele HeeþJeues. íeHeKeev³eele iesu³eeJej DeveskeÀ JesieJesieȳee Òeef¬eÀ³eebletve ceuee peeJes ueeieues; HeCe ³ee meJe& Òeef¬eÀ³escegUs ceuee SkeÀ osKeCes ªHe efceUeues. veblej ueJekeÀj®e ceePeer jJeeveieer SkeÀe HegmlekeÀefJe¬esÀl³ee®³ee ogkeÀeveele Peeueer. keÀener efoJeme ceer ³esLes keÀe®es®³ee keÀHeeìele Ssefìle efJejepeceeve Peeuees neslees. µesJeìer SkeÀ efoJeme ceuee l³ee ogkeÀevee®ee efvejesHe I³eeJee ueeieuee. Jee®evee®eer DeeJe[ DemeCeeje SkeÀ µeeUsleerue efJeoîeeLeea Deeuee. l³eeves ceuee efJekeÀle Iesleues 28

F³ellee 12 Jeer : cejeþer DeeefCe l³ee®³ee Iejer IesTve iesuee. oesve efoJemeeble®e l³eeves ceuee KeekeÀer jbiee®ee HeesµeeKe ®e{Jeuee. ceeP³ee Heefnu³ee®e HeeveeJej l³eeves DeeHeues veeJe JeUCeoej DeeefCe megJee®³e De#ejeble efueefnues. keÀeUpeerHetJe&keÀ ceePes SkeÀ-SkeÀ Heeve GueìJetve lees Jee®ele neslee. Jee®etve Peeu³eeJej peeie®³ee peeieer J³eJeefmLele þsJele neslee. ceer peesHe³e¥le l³ee®³eekeÀ[s neslees, leesHe³e¥le lees Del³eble keÀeUpeerHetJe&keÀefjl³ee ceuee neleeUle neslee. kee®eleevee ceO³es®e keÀener cenllJee®ee cepeketÀj Deens, Demes Jeeìu³eeme Heseqvmeueves DeOeesjsKevener keÀjerle neslee. ceer KetHe Ketµe neslees. lees DeeHeu³e efce$eebceO³esmegodOee ceePes keÀewlegkeÀ keÀjle neslee. lees efce$eebvee meebiele Demes keÀer, ’nîee veJ³ee HegmlekeÀeletve yejer®e DeeJeµ³ekeÀ ceeefnleer ceuee efceUeueer. ns HegmlekeÀ KetHe®e íeve Deens. JekeÌle=llJe mHeOex®eer le³eejer keÀjC³eemeeþer ceuee ³ee HegmlekeÀe®eer KetHe ceole Peeueer.“ ns pesJne lees meebies, lesJne ceePee Tj meceeOeeveeves Yeªve ³esF& DeeefCe ceeP³ee peerJevee®es meeLe&keÀ Peeues Demes ceuee Jeeìle Demes. ceer ceveesceve Kegµe neslees. SkesÀ efoJeµeer cee$e l³ee®³ee efce$eeuee ceePeer iejpe Demeu³eeves l³eeves ceuee l³ee®³ee efce$eekeÀ[s HeeþJeues, lesJne ceuee Lees[er efYeleer®e Jeeìueer nesleer. Jeeìues, DeeleeHe³e&le ceePeer keÀeUpeer peµeer Iesleueer iesueer, leµeer ne megodOee IesF&ue keÀe? ceePeer ner efYeleer J³eLe& þjueer. l³ee efce$eeves megodOee ceePes cetu³e peeCeues. ceePeer keÀeUpeer Iesleueer; HeCe ogozJeeves ns megKe HeÀej keÀeU ceeP³ee veµeeryeer jeefnues veener. SkesÀ efoJeµeer, ÒeJeemeele Jee®ele Demeleevee ne efce$e ceuee yemeceO³es®e efJemeªve iesuee. ceie ceer SkeÀe Deefµeef#ele ceeCemee®³ee neleer iesuees. l³ee®³ee uesKeer ceePes keÀener®e cenllJe veJnles, l³eeves ceuee G®eueues DeeefCe Ie[er Ieeuetve DeeHeu³ee efHeµeJeerle þsJeues. lesJne ceePes Debie Deieoer cees[tve iesues. SkeÀe jodoer®³ee ogkeÀeveele vesTve l³eeves ceuee efJekeÀues. l³ee jodoerJeeu³eeves ceePes cegKeHe=<þ HeÀe[tve JesieUs kesÀues. jbieerle ef®e$es JesieUer kesÀueer. ceuee Deleesveele og:Ke Peeues.

Target Publications Pvt. Ltd.

p³ee DeHes#esves, Deeveboeves uesKekeÀe®³ee uesKeCeerletve ceer meekeÀej Peeuees, ceuee p³ee cegueeves efJekeÀle Iesleues l³ee cegueeves DeeefCe l³ee®³ee efce$eeves ceePes cetu³e peeCetve ceePeer peer keÀeUpeer Iesleueer, l³ee meJee¥®eer DeeþJeCe ceuee Deelee µesJe쮳ee IeìkeÀe ceespeleevee ³esle Deens. pevceu³eeHeemetve Deelee®³ee IeìkesÀHe³e¥le DeveskeÀ megKee®es DevegYeJe ceer Iesleues. lemes®e og:Kee®esner Iesleues. µesJe쮳ee DeJemLesle legce®³eemeejK³ee o³eeUt Jee®ekeÀebcegUs ceePes og:Ke ceer legce®³eekeÀ[s ceeb[t µekeÀuees, l³eecegUs Deepe µesJe쮳ee IeìkeÀe ceespele Demeleevee ceuee meceeOeeve Jeeìle Deens. µesJeìer SkeÀ®e vece´ efJevebleer Deens keÀer, Deecner legce®eer veeU YetlekeÀeUeµeer pees[lees. Jele&ceeveeleerue %eevee®³ee ceeefnleer®eer iebiee legce®³eeHe³e¥le Heesn®eJelees. Deece®³eecegUs®e ceeveJee®ee efJekeÀeme DeeefCe Òeieleer µeke̳e Peeueer Deens. Deecner legcnebuee iegªbÒeceeCes ceeie&oµe&keÀ Deenesle, lesJne Deece®eer peªj keÀeUpeer I³ee DeeefCe ne %eeveJeejmee Heg{®³ee efHe{erHe³e¥le Heesn®eJee. DeelceJe=lleelcekeÀ efveyebOeemeeþer mJeeO³ee³e : 1.

`Je=#ee®es ceveesiele' [cegodos − pevce − yeeueHeCe − Heeves-HegÀues, HeÀUs Deeueer Demeleevee®eer efmLeleer − keÀesCeekeÀesCee®ee menJeeme ueeYeuee − ceeCemeeuee keÀjerle Demeuesues meene³³e − kegÀNne[ IesTve ³esCeeje ceeCetme − ceeveJee®³ee peerJeveeµeer peJeU®ee mebyebOe − ceeCemee®³ee GHe³eesieer He[C³ee®es Je´le − Deepe®eer efmLeleer − efvejesHe.]

2.

`He#³ee®es ceveesiele' [cegodos − pevce − l³eeJesUs®eer efmLeleer − yeeueHeCee®ee keÀeU keÀmee IeeueefJeuee − kegÀCeekegÀCee®ee menJeeme ueeYeuee − mJe®íboer peerJevee®ee Iesleuesuee Deevebo − keÀener megKe-og:Kee®es Òemebie − Deepe®eer HeefjefmLeleer.]

3.

`keÀ®ejeHesìer®es ceveesiele' [cegodos: jml³eeJejerue keÀ®eN³ee®³ee ogie¥Oeeves veekeÀeJej ªceeue − yeepetuee Demeuesu³ee keÀ®ejeHesìer®eer nekeÀ − 29

01: efveyebOeuesKeve keÀ®ejeHesìer®eer mees³e keÀªvener jml³eeJej keÀ®eje − HemejCeejer jesiejeF& − mJe®íles®es cenllJe − oes<e ceeCemee®ee − Iejeleerue íesìîee keÀ®ejeHesìerHeemetve jml³eeJejerue ceesþîee keÀ®ejekegbÀ[erHe³e¥le keÀ®ejeHesìer®eer efJeefJeOe ªHes − ne@ìsue, ne@efmHeìue F. ceOeerue JeeHej − keÀ®eN³ee®ee ÒeJeeme − Iejeoejeleerue IeeCe meeHeÀ HeCe lejer keÀ®ejeHesìermeeþer íer-Let − ìekeÀeT Heemetve efìkeÀeT Jemletb®eer efveefce&leer − Heefjmej mJe®í jeKeC³eele ceole keÀjC³ee®es DeeJeenve.] 4. `ef¬eÀkesÀ쮳ee ye@ì®es DeelceJe=Êe' [cegoo d s − ceer Deelee keÀesHeN³eele HesÀkeÀueer iesues Deens – De[ieUer®³ee keÀesvee[îeeleökeÀener Je<ee¥HetJeea – keÀMeer le³eej Peeues? – kegÀþs? – yeepeejele Flej cewef$eCeerbyejesyej – l³ee JesU®ee ceePee Leeì − ®ekeÀ®ekeÀerle jbie – DeekeÀ<e&keÀ ªHe – keÀe@mìueer kesÀve − SkeÀe ueneve ceguee®eer vepej iesueer – yeeyeebkeÀ[s ceeP³eemeeþer kesÀuesuee nìdì – MesJeìer efoceeKeele l³ee®³eeyejesyej Iejer – Heefnues keÀener ceefnves-Je<ex Del³eble megKeele – ceePeer keÀeUpeer Iesleueer iesueer. – veblej.] 5.

`SkeÀe yeskeÀej ³egJekeÀe®es DeelcekeÀLeve' [cegood s − cegueeKeleer®³ee efþkeÀeCeer SkeÀe ³egJekeÀeµeer Yesì − jebiesle yemeuesuees Demeleevee l³ee®es De®eevekeÀ efveIetve peeCes − ®ene®³ee ìHejerJej Hegvne vepejevepej − efveIetve pee³e®es keÀejCe keÀe³e Deµeer efJe®eejCee − cegueeKeleer®³ee jebiesle GY³ee SkeÀekeÀ[s Jeefµeu³ee®es He$e Heentve ceeIeej − DeeleeHe³e¥le®eer 26 Jeer cegueeKele − mJeleë cesjerìOeejkeÀ efJeoîeeLeea − HeCe veeskeÀjer veener − meieUerkeÀ[s Hewµeeb®eer ceeieCeer − Jeefµeu³ee®eer iejpe − Iej®eer ieefjyeer − veeskeÀjer efceUJele veener cnCetve l³eeuee®e oes<e − HegÀkeÀì®es Keelees ner ìes®eCeer − Deµee HeefjefmLeleerle oesve®e He³ee&³e − SkeÀlej ®eesjerceejer keÀªve Heesì YejCes Jee Deelcenl³ee keÀjCes − Keeueer ceeve Ieeuetve efveIetve peeCes – DeeHeues mJeleëµeer ef®ebleve.] 29