Bruno Zevi

UNIVERZITET CRNE GORE ARHITEKTONSKI FAKULTET U PODGORICI PREDMET: URBANA OBNOVA SEMESTAR-VIII ŠKOLSKA GODINA: 2011./2012.

-KAKO GLEDATI ARHITEKTURU- BRUNO ZEVI

Profesor: Prof.dr Svetislav G.Popović Student: Milena Latković 20/11

Bruno Zevi svojom knjigom ,,Kako gledati arhitekturu” je pribliţio ĉitalaĉkoj publici, koja ne mora biti u domenu arhitektonskog znanja, koje su prave vrijednosti koje krase arhitekturu, šta sve utiĉe na tu kontemplaciju, kako se arhitektura ,,bori” sa ostalim umjetnostima(posebno slikarstvom i vajarstvom). On je podijelio knjigu u pet poglavlja. U prvom i drugom govori o prostoru kojeg smatra nosiocem arhitekrure, i o nepoznavanju istog. U trećem je kroz epohe, poĉevši od Grĉke, predstavio poimanje prostora i ukazao na poruke koje su prenešene u tim epohama arhitekturom. U ĉetvrtom se bavi tumaĉenjem arhitekture viĊene kroz razliĉite interpretacije i u petom se osvrće na kritiku moderne umjetnosti. Poglavlje jedan i dva: U svijetu ne postoji instrument koji bi mogao da sprijeĉi graditeljske estetski ruţne objekte. Ako je svakome mogućno da okrene dugme radije ili napusti koncertnu ili pozorišnu dvoranu, kao i da ne proĉita neku knjigu, niko ne moţe da zatvori oĉi pred zgradama koje saĉinjavaju naš ţivot. MeĊutim, šta ĉini arhitekturu lijepom i estetski zadovoljavajućom? Arhitektura egzistira u 3D prostoru koji ukljuĉuje ĉovjeka, ona je prazna skulptura u koju ĉovjek ulazi, kreće se, ţivi i UNUTRAŠNJI PROSTOR moţe biti doţivljen putem direktnog iskustva, tako da on JE OSNOVNI ELEMENT arh.djela. pored treće dimenzije postoji i ĉetvrta(kubisti zastupaju taj stav) a to je VRIJEME. Postoji fiziĉki i dinamiĉk element u zatvaranju ĉetvrte dimenzije odreĊen sopstvenim kretanjem posmatraĉa-to je razlika izmeĊu sportiste i gledalaca, igraĉa na sceni i publike u gledalištu, izmeĊu ljubavnika i ĉitaoca ljubavnih romana. Bruno Zevi objašnjava da ako mislimo da je arhitektura ono što je lijepo, a ne-arhitektura ono što je ruţno, pravimo veliku grašku. On kaţe da je lijepa ona arh.ĉiji nas unutrašnji prostor privlaĉi, uzdiţe, a ruţna arh.ona ĉiji nas prostor odbija ili zamara. ,,Arhitektura je okvir, pozornica na kojoj se odvija naš ţivot”

Poglavlje tri: 

GRĈKA: izgradnja hramova ĉiji unutrašnji prostor nije odgovarao socijalnoj f-ji, hram nije shvaćen kao kuća vjernika, već kao nepristupaĉan stan bogova. Obredi su se odvijali oko hrama, arhitekti su se zadrţavali pod vedrim nebom, na

svetim mjestima, u pozorištima, na akropolama. Dakle, Grci ignorišu unutrašnji prostor. ,,Partenon se voli na planu skulpture” 



RIM(statiĉan prostor): Dio rimskih graĊevina nijesu bila umjetniĉka djela ali su bili arhitektura-tj.imali su unutrašnji prostor. Oni nemaju prefinjenost grĉkih skulptora ali imaju genijalnih graditelja-arhitekata. U rimskoj bazilici ljudi ţive i djelaju. Rimski prostor je zamišljen statiĉno-to mu je osnovna karakteristika, on sadrţi u prostorijama autonomiju u odnosu na druge prosotre odvojene debelim zidovima. Rimska arh.je afirmacija autoriteta, dominira graĊanima, podsjeća da imperija postoji kao moć i rezon ţivota. ,,Rimski stil” danas odgovara enterijerima ameriĉkih banaka, mermernima salonim ţeljezniĉkih stanica koje nas impresioniraju ali nas ne uzbuĊuju i ne osjećamo se ugodno. RANOHRIŠĆANSKA ARH.( ljudsko osjećanje u hrišćanskom prostoru): u ime ĉovjeka hrišćani su izvršil prostornu revoluciju jer je crkva postala mjesto molitve i okupljanja vjernika. Ta revolucija se ogleda u organizaciji elemenata crkve prema liniji kretanja ĉovjeka. U ovoj arhitekturi se ukida jedna apsida i postavlja se ulaz sa kraće strane.

Primjeri: Panteon, Hram Minerva Medika, i Mauzolej Sveta Konstanca. Prostorna koncepija izgleda identiĉna meĊutim- prostor Panteona je statiĉan, centralizovan, bez kretanja sjenke i svijetla, ograniĉen nerazorivim zidovima i nema potrebe da se puno krećemo. Hram Minerve Medike se suprotstavlja statici Panteona i dijeli prostor na zasjenĉene niše koje ga obogaćuju. Sv.Konstanca ima elipsast oblik, dijalektiku sjeni i svjetla i statiĉnu teţinu zamjenjuje stubovima. 

VIZANTIJSKA ARH.(akcelaracijai širenje prostora): primjer Svete Sofije-zidna površina klizi od centra zgrade, pruţa se ka eksterijeru, otvara i proširuje unutrašnji prostor. U prostoru pored elementa dinamike, posoji i svjetlosne igre.

Komparacija: crkva San Vitale u Raveni-upravljanje pogleda posmatraĉa ka centru, i ispusti pokazuju prelaz svijetle zone u zonu polumraka, a crkva Svete Sofijecentrifugalne sile u prostoru, zidna površina se povlaĉi i udaljava od centra, uvijek prema eksterijeru. 

VARVARSKI VJEKOVI 8-10VIJEK(prekid ritmova): negiraju vizantijsku horizontalnost, podizanjem hora se prelama duţina prostora, dodavati deambulatorijume znaĉi uĉiniti zgradu sloţenijom na štetu jedinstva vizije. Prostor u bazilikama zaustavlja tok perspektive, poziva u prolazu kroz crkvu na pauze, na odmore.















ROMANIKĈKA ARH(metrika): osnovne karakteristike su meĊusobna povezanost svih elemenata zgrade i prostorna metrika. Dolazi do organskog potresa. GOTIĈKA ARH.( nemir pri kontemplaciji i uspostavljanje kontinuiteta izmeĊu enterijera i eksterijera): tehnika šiljatog luka redukuje boĉne pritiske i utiĉe na ukidanje glomaznih zidova, i koristi se u materijalizaciji sve više opeka. To je vitraţna i ĉipkana arhitektura. Ovdje je prisutan kontrast dimenzionalnih sila, prostori ne pruţaju kontemplativni mir, već stanje neravnoteţe, afektivnosti, jedno borbeno stanje. Ovdje se suprotstavljaju horizontalna i vertikalna direktrisa. RENESANSA-QUATTROCENTO( zakon i mjere, racionalnost): noviteti u arh.matematiĉko razmišljanje, traţi se red, zakon i disciplina nasuprot neodreĊenosti i rasipanju gotike. Do tada, prostor zgrade odreĊivao je vrijeme ĉovjekovog puta, vodio je oko duţ direktrisa nametnutih od strane zgrade, a sa Bruneleskijem to nije zgrada koja posjeduje ĉovjeka, već to ĉovjek koji spoznavši zakon prostora, posjeduje tajnu zgrade. RENESANSA-CINQUECENTO(volumetrija i plastika):prva renesansa je posjedovala prostor podreĊenog jednoj metrici koja je odreĊena i mjerljiva. Dok druga renesansa dobija smisao za volumetriju i ravnoteţu. BAROKNA ARH.( pokret): prostorno osloboĊenje, osloboĊenje od pravila, konvencija, elementarne geometrije i statiĉkog stanja. MikelanĊelo izraţava slobodu, stvaralaĉku volju osloboĊenu od intelektualnih predrasuda. Koristi se elipsa umjesto kruga. Ko voli barok, on prihvata odvaţnost, hrabrost, fantaziju, asimetriju, nered. Talasasti neravan zid u baroku se savija da bi ostvario novi prostor. URBANISTIĈKI PROSTOR 19.VIJEKA: u tom periodu se javlja neoklasicizam i elekticizam koji oţivljavaju prošle epohe. Tu se pokazuju varijacije ali ne i nove koncepcije. Iskupljenje 19.vijeka je u urbanizmu, bavljenje socijalnim temama i razvitak industrije. Zavisnost arhitekture i urbanizma je postala neposrednija u savremenoj epohi. ,,SLOBODNI PLAN” I ORGANSKI PROSTOR SAVREMENE EPOHE:moderna arh.nastavlja gotski san, uspostavlja sa vitraţima koji su postali stkleni zidovi, kontakt izmeĊu unutrašnjeg i spoljmašnjeg. Obnavljaju se valoviti zidovi baroka radi funkcionalnih razmatranja u kome su zidovi lebdeće prepreke od stakla ili dr.materijala. prelazi se statiĉnih planova u elastiĉne planove. Javljaju se dvije prostorne struje: 1.Funkcionalizam sa Ĉikaškom školom i Le Korbizjeom u Evropi 2.Organski pokret sa Frenk Lojd Rajtom. 1. Geometrizovana struktura, kontinualni otvori, slobodan plan, podjele nijesu statiĉne već formirane od lakih, pokretnih pregrada, dakle potpuna sloboda.Mis Van der Roe poremećuje volumen, kontinualni prostor

presjeĉen vertikalnim planovima. 2. Ţeli se osloboditi gole i uglaĊene strogosti evropskog racionalizma jer je ,,mašina za stanovanje” izašla iz interpretacije nauke kao gotova istina, matematiĉki nesporna. Organski prostor je bogat kretanjima, iluzijom perspektiva i on je funkcionalan ne samo u odnosu na tehniku već koristi i ljudskoh psihologiji-humanizacija arhitekture. Odbacuje se svaka gradnja koja ţeli biti nadreĊena ĉovjeku ili od njega nezavisna. Poglavlje četri: arhitektura se tumaĉi sa više aspekata, tj.kroz više interpretacija: 

POLITIĈKA INTERPRETACIJA: ona traţi povode koji se nalaze u osnovi arhitektonskih tokova, polotoĉka interpretacija pokazuje da je arhitektura vizuelni aspekt istorije.

PEIMJERI: Englesak vertikalna gotika nema premca na kontinentu zato što je u 15.vijeku poslije Eduarda III, sredila unutrašnje politiĉke probleme. A sa Henrijem VIII, je preuzela novu inostranu politiku i renesansa je prešla Lamanš i uvela italijanski stil u gotiĉke redove u kapeli Henrija VIII. Turci zauzimaju 1453.god Konstantinopolj i vizantijski umjetnici se sela u Englesku Ċe prenose znanja orjentalnih kupola, i poslije 300.god,se na Britanskom ostrvu javljaju kupole koje krunišu katedralu Sv.Pavla. 





FILOZOFSKA I RELIGIOZNA INTERPRETACIJA: traţi simultanost koncepcije ĉovjeka i prostora. Arh.je vidljivi aspekt svijesti. Reformacija je kraj gotike u Engleskoj i nastup renesanse slijedi i da nije bilo reformacije Kristofer Wren ne bi sagradio 52 crkve u Engleskoj. Od tada rimska crkva favorizuje baroknu arhitekturu ĉija se sloboda suprotstavlja humanistiĉkoj strogosti. NAUĈNA INTERPRETACIJA: prouĉava koincidenciju matematiĉkih otkriĉa i prostornih koncepcija, npr.: prostorni zakon renesanse je posljedica perspektive, tj. Mogućnosti da se trodimenzionalno tijelo prikaţe na samo jednom planu. Pojava kubistiĉke ĉetvrte dimenzije, koja ne bi postojala da nije bilo ograniĉenosti prostora i vremena, proklamovanih od strane matematiĉara. Ne bi postojali i neoplasticizam, konstruktivizam, futurizam. EKONOMSKO-SOCIJALNA INTERPRETACIJA: arhitektura je autobiografija ekonomskog stanja društva. Kultura i arhitektura je bila odreĊena ekonomskom situacijom.

PRIMJERI: Srednjovjekovna arh-rezon postojanja je u zemljoradniĉkoj ekonomici sela. Renesansna arh.- posljedica promjena ekonomije, dominacije ribolova, i trgovine nad agrarom. Klasicizam16.vijeka-ekonomska stabilizacija , tada se grade teški, statiĉki i strogi oblici-ovaj stil pruţa narodu kamene zaštitniĉke oblike a istome je uskraćen hljeb i sunce.



MATERIJALISTIĈKA INTERPRETACIJA: drţi da se arh.morfologija izraţava geografskim i geološkim uslovima mjesta na kojim se monumenti grade. Egipatski granit omogućava skulpturstvo ali ne i prefinjenost grĉkih modela koji su u mermeru. Obojenost vavilonske i asirske arh.je realizovan zbog opeke i terakote. Drveni objekti zastupljeni su u skandinavskoj arh.

Gotika je opstala duţe na sjeveru kontinenta zato što na jugu sunĉevi zraci paaju gotovo vertikalno i ne dobija se efekat sjenke, dok na sjeveru padaju tangencijalno. RUSKIN kaţe:,,Ako je teren ravan i kultivisan, arh. Je jednostavnog oblika. Ako je nebo vedroarh. Je horizontalna, ako je nebo oblaĉno-arh.je vertikalna. ŠveĊani i Finci djeluju humanije od Korbizijea jer kod njih drveće raste u krivim linijama i ono sugeriše mekšu arhitekturu od one od armiranog betona i ĉelika. Znamo da utilitarna f-ja odgovara svakoj zgradi, a Tadţ Mahal je zgrada koja je danak ljubavi, što nas dovodi do zakljuĉka da utilitarna interpretacija ima smisla kad se proširuje do psihološkog i spiritualnog. 

TEHNIĈKA INTERPRETACIJA: ona tvrdi da je arh.podreĊena tehnici gradnje. Obnavlja se tehnika prošlosti-zid se prekriva slikanim drvetom ili mermerom, kori ste se materijali koji podsjećaju na pravi kamen, stavljaju se laţni ornamenti na malter i sl.

ZANIMLJIVOST: kod kuće na vodopadima, radnici su odbili da ukolne stubove od skele koji su podupirali veliku terasu jer su mislili da će se ta ,,ludost” srušiti. Rajt je bijesan krenuo sam da ukloni skelu što je bio znak vjere za mnoge radnike. 

PSIHOFIZIOLOŠKE INTERPRETACIJE: govore o stanjima duše: Egipat-vijek straha, ĉovjek posvećen tijelu da bi se mogao reinkarnirati. Grĉka-vijek kontemplativnog odmora, Rim- vijek snage i moći, ranohrišćanstvo-poboţnost, Gotika- vijek mistiĉnosti, ĉeţnje, Renesansa-vijek elegancije. Javljaju se dvije filozofske teorije: teorija Einfuhlung i teorija simfati. Prva govori da se emocija identifikuje sa oblicima, dakle arh. prenosi stanja duše u izgraĊene oblike preko geometrijskih elemenata: horizontalna linija-osjećaj racionalnog;vertikalna linijasimbol beskraja;prva linija- odluĉnost, snaga;kriva linija-oklijevanje;kockapredstavlja cjelinu; krug-osjećaj ravnoteţe;elipsa-nemir i pokret. Druga filozofija uzdiţe tumaĉenje arhitekture prema: proporciji-kao što postoje muziĉke mjere prilagoĊene ljudskoj prirodi, postoje i arh.proporcije lijepe po sebi, i neki autori pokušavaju da prenesu arh.proporcije u muziku; geometrijsko-matematiĉko tumaĉenje-svaki objekat je saĉinjem od geometrijskih tijela i njihovih kombinacija; antropomorfnom tumaĉenju-postoji sliĉnost izmeĊu redova i ljudskog tijela. ZAKLJUĈAK je da ĉovjek treba da prenese vlastiti duh na zdanje i da titra u simbiozi sa njime.





FORMALISTIĈKA INTERPRETACIJA: da bi kompozicija bila kvalitetna ona treba da odgovori:jedinstvu- umjetnik u djelu treba da izrazi jednu jedinu ideju, simetriji- da zgrada prvailnih oblika ima svoju osu dok one kose su nesimetriĉne treba da budu u ravnoteţi dakle, ravnoteţa je simetrija kod nepravilnih zgrada;akcentu- kompozicija mora imati dio koji privlaĉi oko i koji je centar paţnje; kontrastu-sinteza suprotnih elemenata-puno/prazno, horizontalno/vertikalno, oštro/gipko; proporciji-odnosi djelova izmeĊu sebe u saglasnosti sa cjelinom zgrade; razmjeri-nemoguće je napraviti proporciju pez razmjere, razmjera je napravljena prema ĉovjeku; izrazu tj.karakteru- da je ĉitljiva dinamika i fizionomija objekta(miran, poslovan, oskudan objekat sa krešendima, pasaţima, fortisimima isl.); istini i f-ji- treba da odgovara svrsishodnosti; urbanosti; stilu- ko ima nešto za reći u tekućem stilu, on će to reći jednostavno. PROSTORNA INTERPRETACIJA: arhitektura ima puno sliĉnosti sa vajarstvom, prostor je ,,ništa” a arhitektura ga modeluje kao što vajar modeluje glinu. Engeski kritiĉar, Geofrej Skot, koji je bio Berensov uĉenik zakljuĉuje: izvorna vrijednost arhitekture je unutrašnji prostor, svi drugi elementi-plastiĉni, volumetrijsi vrijede u procjeni onoliko koliko prate, naglašavaju ili ometaju prostorne vrijednosti. Ova prostorna interpretacija ne poništava ostale jer kada se tumaĉi prostor potrebano je ukljuĉiti sve pomenute interpretacije.

Poglavlje pet: Vitruvi kaţe da je u klasiĉnom periodu kritika arhitekture bila manje razvijena od kritike slikarstva i skulpture i da je takva ostala tokom vjekova. Smatra se da su kritiĉari sa slikarstvo i skulpturom povezani interesima jer je ĉinjenica da postoje osobe koje prodaju ili kupuje ta djela ĉija se vrijednost determiniše kritikom. U arhitekturi umjetniĉka vrijednost ne determiniše ekonomsku. Arheološki duh u negativnom smislu je stvorio prolom izmeĊu antiĉke i moderne arhitekture. Svaki turista će prvo otići da pogleda postavku kubista ili impresionista u galeriji, nego što će otići i razgeldati savremenu gradnju, zašto bi kad vodiĉi o tome ne govore.. zatim, nema osobe koja pred slikom ne pita od koga je, ali nema interesovanja za autorima stotine zgrada porek kojih prolazimo. Svaka kritika zasniva svoje rezone na estetskoj svijesti koja je odreĊena umjetniĉkim intencijama trenutka u kome se odvija(ukus, škola, naĉin gledanja..) Zevi Bruno smatra da nije sazrela svijest o arhitekturi jer se u autoridanas i dalje pozivaju na grĉke hramove a ne doprinosi savremenoj estetici ili organskoj arhitekturi. Smatra da je note Baha i Debisija morao neko odsvirati da bi oţivjele, tako i objekti ĉekaju savremenu kritiku koja će ih otkriti-osloboditi se od istorijske mitologije i ĉitati djela prošlosti oĉima živih umjetnika. Smatra da prodor kritiĉara treba da ukaţe na nekorisne kulturne pozicije, na aktivnosti koje su izolovane od socijalnog uspona civilizacije a tiĉu se umjetnosti.

Savremena kritika treba da ,,nauĉi” ljude da sami primjete probleme ambijentalnosti, ili uzdizanja istorijskih monumenata. Moderna kritika se ne obraća samo obrazovanju, saznanju već inteligentnom ĉovjeku, dakle cijelom ĉovjeku koji će da shvati da PROSTOR PREDSTAVLJA ANALITIĈKI TRENUTAK ARHITEKTURE KOJI JE PREDMET ISTORIJE. i da prostor nije šupljina-,,negacija tjelesnosti”, on je ţiv i stvaran, on nije vizuelna ĉinjenica, on je stvaran Dakle, obraćamo se monumentima prošlosti da bi povukli bitne poruke, sposobni da razlikujemo autentiĉno od kopije, prošlost od sadašnjosti, naš ţivot od ţivota drugih i tako će se obogatiti teorija savremene arhitekture ljudskim jezikom.