Info

Kimya KONU ANLATIMLI Hakan SÖYLEMEZ

PALME

YAYINEVİ

PALME YAYINEVİ

Kimya Konu Anlatımlı

Hakan SÖYLEMEZ

Yayın No. 1644 / 18

Yayına Hazırlama : PALME Yayıncı Sertifika No. : 14142

Dizgi Grafik Birimi

PALME Yayınevi©

ISBN

: 978-605-282-129-9

Baskı : Tuna Matbaacılık San. ve Tic. AŞ Baskı Tarihi : 2018 Basımevi Sertifika No. : 16102

Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz, dolaylı dahi olsa kullanılamaz; teksir, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Her hakkı saklıdır, PALME YAYINEVİ’ne aittir.

II

“Benim “Benim Manevi Manevi Mirasım Mirasım BİLİM BİLİM ve ve AKILDIR” AKILDIR” M. M. Kemal Kemal ATATÜRK ATATÜRK

III

YAYINEVİ’NDEN

Milli Eğitim Bakanlığının uygulamaya koyduğu öğretim programlarının ana felsefesi; öğrencilerin kendilerine güvenen, sistemli düşünebilen, girişimci, planlı çalışma alışkanlığına ve eleştirel bakış açısına sahip, estetik duyguları ve yaratıcılıkları gelişmiş bireyler olmalarını sağlamaktır. İşte bu felsefe okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak yerleştirildiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi bir biçimde artacaktır. Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak bilişim toplumunun gerektirdiği becerilere sahip, objektif ve analitik düşünebilen, yaratıcı bir beyin gücüne sahip kuşaklar yetişecektir. Böyle bir süreçte yetişen gençler etrafı ile sağlıklı iletişim kurabilecek, kendini iyi tanıyacak ve çevresine yararlı bireyler olacaktır. Yayınevimiz tarafından büyük bir özveriyle hazırlanan bu yayınlar yukarıda belirtilen bakış açısıyla oluşturulmuş olup, liseler için hazırladığı yeni sınav sistemine (YKS) uygun bir niteliğe sahiptir. Büyük bir özveri ile bu kitapları hazırlayan değerli yazarlarımıza teşekkür ederiz. Yayınevimizin lise grubunda yüzlerce yayınlarından biri olan Kitabımızın, tüm öğrencilerimize yararlı olmasını, öğretmenlerimize de derslerin de katkı sağlamasını diliyoruz. Palme Yayınevi

YAZARDAN Sevgili Öğrenciler, Üniversite hazırlığı, planlı, disiplinli ve düzenli çalışma gerektiren bir süreçtir. Plansız bir çalışma, rotasız bir gemiye benzer. Planlı çalışma sürecinizde size kılavuzluk yapacak bu kitap, yeni sistem değerlendirilerek kaleme alındı. Konular, öğrencinin bu dersi sevmesini, gerekli bilgileri kolaylıkla öğrenmesini sağlayacak şekilde, öğrencinin günlük yaşantısından ve yakın çevresinden yola çıkarak sade ve anlaşılır bir dille işlendi. Hem okul derslerinizde hem de üniversite sınavı hazırlığında size yardımcı olması amacıyla: – Konu anlatımı ve özel durumların açıklaması – Örnek soru çözümleri – Mini testler – Ünite sonu testleri hazırlanmıştır. Bu kaynaktan yeterince verim alabilmeniz için; – Konu anlatımını özümseyerek kalıcı bilgilere dönüştürmelisiniz. – Bilgi birikiminizi değerlendirebilmek için konu testlerinin tamamını çözmelisiniz. Kitabın hazırlık aşamasında emeğini esirgemeyen Kimya Öğretmeni Yaşar Bayramlı’ya takdir ve teşekkürlerimi sunarım. Yalnızca üniversiteye giriş sınavlarında değil, yaşamınızda da başarılı olmanız dileğiyle... Hakan SÖYLEMEZ

[email protected]

(0532) 223 28 75

IV

İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE







2. ÜNİTE





3. ÜNİTE



KİMYA BİLİMİ………………………………………………………………………………………………………… 7

Simyadan Kimyaya…………………………………………………………………………………………………………………… 8 Kimyanın Bilim Olma Süreci………………………………………………………………………………………………………… 8 Simya………………………………………………………………………………………………………………………………… 9 Simyadan Kimyaya Geçiş………………………………………………………………………………………………………… 10 Modern Zamanlarda Kimya……………………………………………………………………………………………………… 11 Kimya Disiplinleri Ve Kimyacıların Çalışma Alanları …………………………………………………………………………… 13 Kimya Disiplinleri………………………………………………………………………………………………………………… 13 Başlıca Kimya Endüstrileri………………………………………………………………………………………………………… 14 Kimya Alanı ile ilgili Başlıca Meslekler…………………………………………………………………………………………… 15 Kimyanın Sembolik Dili …………………………………………………………………………………………………………… 17 Elementler………………………………………………………………………………………………………………………… 17 Bileşikler…………………………………………………………………………………………………………………………… 18 Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği……………………………………………………………………………… 20 Laboratuvar Güvenlik Kuralları…………………………………………………………………………………………………… 20 İş Sağlığı ve Güvenlik Amacıyla Kullanılan İşaretler ile Anlamları…………………………………………………………… 21 Doğal Kimyasal Maddelerin İnsan Sağlığı ve Çevreye Etkileri ……………………………………………………………… 22 Kimyasal Maddelerin İnsan Sağlığı ve Çevre Üzerindeki Zararlı Etkileri…………………………………………………… 23 Kimya Laboratuvarında Kullanılan Temel Araç Gereçler……………………………………………………………………… 24

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM………………………………………………………………………………… 30

Atom Modelleri…………………………………………………………………………………………………………………… Dalton Atom Modeli……………………………………………………………………………………………………………… Thomson Atom Modeli …………………………………………………………………………………………………………… Rutherford Atom Modeli………………………………………………………………………………………………………… Bohr Atom Modeli………………………………………………………………………………………………………………… Atomun Yapısı……………………………………………………………………………………………………………………… Atomu Oluşturan Temel Tanecikler……………………………………………………………………………………………… Periyodik Sistem…………………………………………………………………………………………………………………… Elementlerin Periyodik Sistemdeki Yerleşim Esasları………………………………………………………………………… Modern Periyodik Cetvelde Grup ve Periyotlar………………………………………………………………………………… Elementlerin Sınıflandırılması…………………………………………………………………………………………………… Elektronların Katmanlara Dizilimi………………………………………………………………………………………………… Periyodik Tabloda Yer Bulma…………………………………………………………………………………………………… Periyodik Tabloda Bazı Gruplar ve Özellikleri………………………………………………………………………………… Periyodik Özelliklerin Değişimi……………………………………………………………………………………………………

31 31 31 32 33 35 35 46 46 46 48 49 50 51 54

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER………………………………………………………………… 64



Kimyasal Türler…………………………………………………………………………………………………………………… Atom ve İyonların Lewis Yapısı…………………………………………………………………………………………………… Güçlü Etkileşimler………………………………………………………………………………………………………………… İyonik Bağların Oluşumu, İyonik Bileşiklerin Örgü Yapısı……………………………………………………………………… İyonik Bağların Sağlamlığı………………………………………………………………………………………………………… Kovalent Bağların Oluşumu……………………………………………………………………………………………………… Kovalent Bağlarda Polarlık……………………………………………………………………………………………………… Metalik Bağ………………………………………………………………………………………………………………………… İyonik Bileşiklerin Adlandırılması………………………………………………………………………………………………… Kovalent Bileşiklerin Adlandırılması……………………………………………………………………………………………… Zayıf Etkileşimler.………………………………………………………………………………………………………………… Van Der Waals Kuvvetleri………………………………………………………………………………………………………… Hidrojen Bağı……………………………………………………………………………………………………………………… Fiziksel ve Kimyasal Değişimler………………………………………………………………………………………………… Kimyasal ve Fiziksel Değişimler…………………………………………………………………………………………………

4. ÜNİTE

MADDENİN HALLERİ…………………………………………………………………………………………… 89



5. ÜNİTE









65 66 67 68 69 71 73 76 78 79 80 80 82 84 84

Maddenin Farklı Halleri …………………………………………………………………………………………………………… 90 Suyun Farklı Hallerinin Önemi…………………………………………………………………………………………………… 91 Katılar……………………………………………………………………………………………………………………………… 92 Katılar ve Özellikleri……………………………………………………………………………………………………………… 92 Sıvılar……………………………………………………………………………………………………………………………… 97 Sıvılar ve Özellikleri.……………………………………………………………………………………………………………… 97 Viskozite…………………………………………………………………………………………………………………………… 97 Buharlaşma ve Yoğuşma………………………………………………………………………………………………………… 98 Buhar Basıncı ve Kaynama Noktası…………………………………………………………………………………………… 98 Atmosferde Su Buharı…………………………………………………………………………………………………………… 100 Gerçek ve Hissedilen Sıcaklık…………………………………………………………………………………………………… 100 Hal Değişimi………………………………………………………………………………………………………………………… 102 Saf Maddelerin Hal Değişim Grafiği.…………………………………………………………………………………………… 103

DOĞA VE KİMYA…………………………………………………………………………………………………112

Su ve Hayat………………………………………………………………………………………………………………………… 113 Suyun Varlıklar İçin Önemi……………………………………………………………………………………………………… 113 Dünyadaki Kullanılabilir Su Kaynakları ve Su Tasarrufu……………………………………………………………………… 114 Suyun Sertliği……………………………………………………………………………………………………………………… 115 Çevre Kimyası……………………………………………………………………………………………………………………… 117 Hava Kirleticiler…………………………………………………………………………………………………………………… 117 Su ve Toprak Kirleticiler…………………………………………………………………………………………………………… 118

V

6.



ÜNİTE



7. ÜNİTE





8. ÜNİTE



KİMYANIN TEMEL KANUNLARI…………………………………………………………………………………125

Kitlenin Korunumu Kanunu……………………………………………………………………………………………………… 126 Sabit Oranlar Kanunu……………………………………………………………………………………………………………… 128 Katlı Oranlar Kanunu……………………………………………………………………………………………………………… 132 Birleşen Hacim Oranları Kanunu………………………………………………………………………………………………… 135

MOL KAVRAMI……………………………………………………………………………………………………141

Bağıl Atom Kütlesi………………………………………………………………………………………………………………… 142 Mol Kütlesi………………………………………………………………………………………………………………………… 143 Mol Hesaplamaları………………………………………………………………………………………………………………… 144

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER…………………………………………………………………151



Kimyasal Tepkime Denklemleri………………………………………………………………………………………………… 152 Kimyasal Denklemlerin Denkleştirilmesi………………………………………………………………………………………… 153 Tepkime Türleri…………………………………………………………………………………………………………………… 156

9. ÜNİTE

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR………………………………………………………………164

10. ÜNİTE

KARIŞIMLAR………………………………………………………………………………………………………177

11. ÜNİTE

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR…………………………………………………………………………………198

Denklemli Miktar Hesaplamaları ………………………………………………………………………………………………… 165 Kimyasal Tepkimelerin Verimi.…………………………………………………………………………………………………… 166 Kimyasal Tepkimelerden Yararlanarak Atomların Mol Kütlesini Bulma Problemleri……………………………………… 166 Artan Madde Problemleri………………………………………………………………………………………………………… 167 Saf Olmayan Madde İçeren Problemler, Birbirini İzleyen Tepkimelere İlişkin Problemler, Aynı Anda Oluşan Tepkime Problemleri……………………………………………………………………………………………………………… 170 Bileşik Formülü Bulma Problemleri……………………………………………………………………………………………… 171



Homojen ve Heterojen Karışımlar……………………………………………………………………………………………… 178 Çözeltilerin Özellikleri……………………………………………………………………………………………………………… 178 Heterojen Karışımlar……………………………………………………………………………………………………………… 180 Tanecikler Arası Etkileşimler ve Çözünme Süreci……………………………………………………………………………… 181 Çözeltilerin Derişimleri…………………………………………………………………………………………………………… 182 Çözeltilerin Derişime Bağlı Özellikleri…………………………………………………………………………………………… 186 Ayırma ve Saflaştırma Teknikleri………………………………………………………………………………………………… 188 Tanecik Boyutu Farkından Yararlanarak Ayırma Yöntemleri ………………………………………………………………… 188 Yoğunluk Farkından Yararlanarak Ayırma Yöntemleri………………………………………………………………………… 190 Çözünürlük Farkından Yararlanarak Ayırma Yöntemleri……………………………………………………………………… 191 Kaynama Noktası Farkından Yararlanarak Ayırma Yöntemleri……………………………………………………………… 192



Asitleri ve Bazları Tanıyalım……………………………………………………………………………………………………… 199 Asitlerin ve Bazların Özellikleri…………………………………………………………………………………………………… 199 Asitlerin ve Bazların Yapıları……………………………………………………………………………………………………… 200 Asitlerin ve Bazların Tepkimeleri………………………………………………………………………………………………… 203 Nötrleşme Tepkimelerinin Nicel Olarak İncelenmesi………………………………………………………………………… 204 pH Kavramı………………………………………………………………………………………………………………………… 205 Asit - Baz İndikatörleri…………………………………………………………………………………………………………… 206 Asitlerin ve Bazların Gündelik Hayat Açısından Önemi……………………………………………………………………… 207 Hayatımızda Asitler Ve Bazlar…………………………………………………………………………………………………… 209 Bazı Asitlerin Özellikleri ve Kullanım Alanları…………………………………………………………………………………… 209 Bazı Bazların Özellikleri ve Kullanım Alanları…………………………………………………………………………………… 211 Asit ve Bazların Fayda ve Zararları……………………………………………………………………………………………… 212 Asit Yağmurları…………………………………………………………………………………………………………………… 213 Evsel Temizlik Ürünlerinin İnsan ve Çevre Sağlığına Etkileri………………………………………………………………… 213 Tuzlar……………………………………………………………………………………………………………………………… 216 Tuzların Genel Özellikleri………………………………………………………………………………………………………… 216 Tuzların Kullanım Alanları………………………………………………………………………………………………………… 217

12. ÜNİTE

KİMYA HER YERDE………………………………………………………………………………………………223





Yaygın Günlük Hayat Kimyasalları……………………………………………………………………………………………… 224 Sabunlar…………………………………………………………………………………………………………………………… 224 Deterjanlar………………………………………………………………………………………………………………………… 225 Sabun ve Deterjanın Temizleme Özelliği……………………………………………………………………………………… 225 Kişisel Temizlikte Kullanılan Temizlik Maddeleri……………………………………………………………………………… 226 Hijyen Amaçlı Temizlik Maddeleri……………………………………………………………………………………………… 226 Polimerler…………………………………………………………………………………………………………………………… 228 Polimer Malzemelerin Kullanım Alanları ve Geri Dönüşümü………………………………………………………………… 230 Kozmetik Malzemeler……………………………………………………………………………………………………………… 232 Kozmetik Malzemelerin Başlıca Bileşenleri ve İşlevleri……………………………………………………………………… 232 İlaçlar……………………………………………………………………………………………………………………………… 233 Gıdalar……………………………………………………………………………………………………………………………… 235 Hazır Gıdalar……………………………………………………………………………………………………………………… 235 Gıda Katkı Maddeleri……………………………………………………………………………………………………………… 236 Yenilebilir Yağ Türleri……………………………………………………………………………………………………………… 238 Yağ Endüstrisinde Kullanılan Sıvı Yağ Çeşitleri………………………………………………………………………………… 241



ÇÖZÜMLÜ SORULARIN CEVAPLARI…………………………………………………………………………247

VI

Kimya Bilimi

1. Ünite

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ

KİMYANIN BİLİM OLMA SÜRESİ

Çözümlü Sorular

Eski çağ insanları beslenme, barınma ve korunma gibi ihtiyaçlarından dolayı var oldukları günden itibaren bir arayış içinde olmuşlardır. Barınma amacıyla mağaraları kullanan insanlar, yıldırım düşmesi ve yanardağ kaynaklı doğal yangınlardan ateşi tanımışlar bu sayede yiyeceklerini pişirmeyi öğrenmişlerdir.

1. Aşağıdakilerden hangisi eski çağ insanlarının ateşi kullandığı alanlardan birisi değildir? A) Topraktan kap yapmak B) Yiyeceklerini pişirmek

Soru

Çözüm

C) Yırtıcı hayvanlardan korunmak

I. Ormanlara yıldırım düşmesi

D) Metalleri eriterek karıştırmak

II. Kaya parçalarının birbirine sürtünmesiyle oluşan kıvılcımlar

Eski çağ insanları ormanlara yıldırım düşmesi, taşların birbirine sürtünmesi, yanardağlardan akan lavlar ile ateşi tanımış olabilirler.

E) Bazı bileşikleri elementlerine ayrıştırmak

III. Yanardağlardan akan lavlar Eski çağ insanları yukarıdakilerden hangileri sayesinde ateşi tanımış olabilir? A) Yalnız I C) I ve III

III. Barınma

nedenlerinden hangileriyle ilgilidir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

3. Kimya biliminin doğuşu MÖ. 3000 yıllarına kadar dayanmaktadır.

Buna göre, I. İnsanlık geliştikçe yeni bilgilere ulaşma isteği artar. II. Artan nüfus ve tüketim harcamaları insanları bilimsel çalışmalara teşvik etmiştir. III. Bilim tarihinin kökleri ilkel toplum ve uygarlıklara kadar uzanır.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III

8

Palme Yayınevi

günden beri arayış içerisinde olmaları,

II. Hayatlarını devam ettirme

Yanıt E

E) I, II ve III

2. Eski çağ insanlarının var oldukları

I. Beslenme

B) I ve II D) II ve III

Topraktan yaptıkları çanak, çömlek ve testi gibi kap kacakları besinleri saklamak amacıyla kullanmışlardır. Ateşin maddeleri yaktığını ve erittiğini gören eski çağ insanları demir, bakır, kalay gibi metalleri eritip karıştırarak kullanmaya başlamışlar ve bunlardan yaptıkları av aletleriyle daha başarılı avlar gerçekleştirmişlerdir. Avladıkları hayvanların kürkleri ile vücutlarını örterek giyecek ihtiyaçlarını karşılamışlardır. Temel ihtiyaçlarını karşılayan eski çağ insanları dış görünüşlerine önem vermişler ve bu amaçla bitkisel ve madensel boyalarla yüzlerini ve giysilerini boyamışlardır. Mezopotamyalılar, Çinliler, Mısırlılar ve Yunanlılar çok eski çağlardan beri boyamayı ve boya yapmayı deri kabaklamayı, üzümden şarap yapmayı, sabun üretimi ve camkaplar yapmayı biliyorlardı. Yeşil boyayı malahit, siyah boyayı ise kurşun (II) sülfür kullanarak elde ettikleri sanılmaktadır. Ayrıca kıbrıs taşı (FeSO4) ile giysileri koyu mavi renge, şap kullanarak sarı renge boyamışlardır.

Soru

Çözüm

Eski çağ insanları temel ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra ....I... görünümlerine önem verdiler. Bu amaçla avladıkları hayvanların ......II...., doğadaki bazı ...III... ve madensel ...IV... kullanmışlardır. Yukarıda verilen cümlede bazı yerler boş bırakılmıştır.

I. dış II. kürklerini III. bitkileri IV. boyaları

Aşağıdaki kavramlar boşluklara doğru olarak yerleştirilirse hangi seçenek boşta kalır? A) tuzları B) boyaları C) dış D) kürklerini E) bitkileri

Yanıt A

1.Bölüm

Eski çağ insanlarının deneme–yanılma yoluyla keşfettikleri maddelerden birisi de tuzdur. Tuz, o dönemde bir ticaret maddesi olmuş, altından daha değerli hale gelmiştir. Tuzu, besinleri uzun süre bozulmadan saklamak, bazı hastalıkları tedavi etmek, yiyecekleri tatlandırmak, temizlik işleri ve hayvanların beslenmesi gibi bir çok alanda kullanmışlardır. Mumyaları, su çekici olan bu tuzlarla sararak mumyaların uzun süre bozulmadan kalmasını sağladılar. Eski çağ insanları elde ettikleri ürünleri uzun süre bozulmadan saklayabilmek için tuz kullanmanın yanı sıra kükürt buharı ile ağartma, damıtma, ısıtma, mayalama, çözme, kavurma, süzme, kristallendirme gibi yöntemler kullanmışlardır. Kuru incir, kuru kayısı, kuru üzüm gibi yiyecekleri kükürt buharı ile sarartmışlardır. Damıtma yöntemi ile esans elde etmişlerdir. Hastalıktan korunma ve tedavi amacıyla da bitkiler kullanılmıştır. Nane, safran, maydanoz ve ısırgan otu bunlardan bazılarıdır. Bu bitkiler günümüzde de modern eczacılığın kullandığı ham maddelerin temelini oluşturur.

/ Simyadan Kimyaya Çözümlü Sorular

4. Metalleri eriterek karıştırma

Damıtma 5

1

Ham petrolden benzin elde etme

İşlem

2

4 Kükürt buharı ile ağartma

SİMYA

3



Buna göre, kutucuklarda yer alan işlemlerden hangisi eski çağ insanlarının yoğun olarak uyguladığı işlemlerden birisi değildir?



A) 1



Çalışmalar deneyseldir.

Sistematik bilgi birikimi oluşmamıştır.

Sistematik bilgi birikimi oluşmuştur.

C) bitkileri

D) bilim



6. Simya ➊ Bir bilim dalı değildir.

E) uzak

Kimya ➋D  eneysel yöntemlerle çalışmalar yapar.

➌ Deneme – ya- ➍ D  eğersiz menılma yöntemitallerin altına ne dayanır. dönüştürebileceği düşünülmüştür. ➎ Sistematik bilgi ➏ T  eorik temelleri birikimi sağlar. vardır.

Çözüm

B) teorik

D) Meteoroloji E) Kimya

Çalışmalar teorik temellere dayanmaz.

A) kimya

E) 5

B) Fizik

C) Felsefe

Deneme ve yanılmaya dayalı çalışmalar içerir. Sistematik ve bilimsel yöntemler kullanarak çalışmalar yapar.

Yukarıda verilen cümlede bazı yerler boş bırakılmıştır. Aşağıdaki kavramlar boşluklara doğru yerleştirilirse hangi seçenek boşta kalır?

D) 4

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu bilim dallarından biri değildir? A) Tıp

Bir bilim dalı değildir. Arayışlar bilimsel değil Bir bilim dalıdır. ruhsaldır.

Simya, ...I... temelleri olmamasından ve bilimsellikten .....II.... olduğundan .......III..... sayılmaz. Ama Simya'dan .....IV.... bilimine pek çok önemli bulgu geçmiştir.

C) 3

ilişkilendirilebilir.

Kimya

Soru

B) 2

5. Simya günümüzde birçok bilim dalı ile

Simya ile kimya arasındaki temel farklar aşağıda özetlenmiştir; Simya



Yukarıda eski çağ insanlarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere uyguladığı işlemleri gösteren bir kavram haritası verilmiştir.

Palme Yayınevi

Eski çağ insanlarının deneme – yanılma yöntemiyle hastalıkları iyileştirme, sonsuz yaşama ulaşmak amacıyla ölümsüzlük iksiri arama ve değersiz metalleri altına dönüştürme, uğraşlarına simya (alşimi) bu uğraşı veren kişilere de simyacı (alşimist) denir. Simyacılar özellikle Felsefe Taşı adı verilen gizemli taşı keşfetme ve böylelikle hem metalleri altına çevirecek hem de ölümsüzlük iksirinin bulunmasının kolaylaşacağı gibi konularla uzun yıllar uğraşmışlardır. Simyacıların faaliyetleri tıp, felsefe, fizik, kimya, astroloji, din, metalurji gibi birçok konuları da içerdiği için simyacı tarih boyunca bazı zamanlar doktor, kahin, filozof hatta büyücü olarak kabul edilmiştir. Simyacılara göre bir madde başka bir maddeye dönüşebilmektedir. Bundan yola çıkarak bazı temel metalleri altına dönüştürme yollarını aradılar. Kurşun kolaycı eriyebildiğinden o dönemde *tanrısal su* diye adlandırılıyordu. Bu nedenle kurşun başlangıç metali olarak görülüyor ve öteki metallerin kurşundan kolayca elde edilebileceği düşünülüyordu. Altın, günümüzde olduğu gibi eski çağlarda da değerliydi. Bu şekilde simyanın temelleri atılmış oldu.

Süzme

I. teorik II. uzak III. bilim IV. kimya



Yukarıdaki tabloda simya ve kimya ile ilgili bilgiler verilmiştir.



Buna göre, tablodaki yanlışlığı düzeltmek için numaralarla gösterilen hangi iki kutucuktaki bilgiler yer değiştirmelidir? A) 1 ile 3

Yanıt C

B) 2 ile 4

C) 3 ile 6

D) 4 ile 5 E) 5 ile 2

9

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ Simyadan Kimyaya Geçiş

Çözümlü Sorular 7. Aristo'nun element tanımına göre; I. Kuru

II. Sıcak

III. Soğuk

IV. Islak

niceliklerinden özellikleridir?

hangileri

suyun

A) I ve II

B) II ve III

C) III ve IV

D) I ve III E) II ve IV

8.

NaCI(suda) + 1 H2(g) 2 Aristo'nun dört element kuramına göre, yukarıdaki reaksiyonda yer alan su, hava ve toprak elementlerinin sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

Su Hava

Toprak

A)

1

1

2

B)

1

2

1

C)

3

1

2

D)

2

1

1

E)

2

2

1

Palme Yayınevi



Na(k) + HCI(suda) $

Antik çağlarda farklı kültürlerden insanlar maddenin yapısını anlamaya çalışmışlardır. Bu dönemde *Dört Element Kuramı* ve *Atom Kuramı* öne sürülmüştür. Eski Yunan filozoflarının bir bölümü maddenin sınırsız olarak bölünebileceğini ifade ederken bir kısmı da maddenin tanecikli yapıda olup atomlardan oluştuğu ifade etmiştir. Yunan filozoflardan Democritus atom düşüncesini açıkça ifade etmiştir. Thales'e göre her şey sudan meydana gelmekte yine suya dönmekteydi. Democritus, tüm maddelerin özelliklerinin maddeyi oluşturan atomların özelliklerinden kaynaklandığına inanmıştır. Maddelerin birbirinden farklı olmasının nedenini, atomların şekillerinin farklı olması veya aynı şekildeki atomlardan oluşmuş olsalar bile bu atomların düzenlenmelerinin farklı olmasına bağlamıştır. Örneğin, katıları oluşturan atomların pürüzlü olmasından dolayı birbirine tutunduğu, sıvıları oluşturan atomların pürüzsüz olmasından dolayı birbiri üstünden kayabildiği düşünülmüştür. Farklı maddelerin neden farklı olduğunu sorgulayan filozoflar maddenin bölünebilirliğini sorgulamış, tüm maddelerin bir tek temel maddeden veya elementten oluştuğunu düşünmüş ve bu temel elementi belirlemeye ve tanımlamaya çalışmışlardır. Sicilyalı Emdedokles, sevgi ve nefret gibi kavramları madde ile özdeşleştirerek maddenin itme ve çekme kuvvetleri sayesinde bir arada bulunduğuna inanmıştır. Ayrıca *Dört Öge Kuramı*nı ortaya atmış ve dört temel element olduğunu öne sürmüştür: toprak, hava, su ve ateş. Empedokles'e göre tüm maddeler bu dört temel elementin çeşitli oranlarda birleşmesiyle oluşmuştur. Simyacılar daha çok Aristo'nun fikirlerinden etkilenmişlerdir. M.Ö. 4. yüzyılda yaşayan Aristo, Empedokles'in dört element ögelerinden etkilenmiş ve bu dört elementi uygun bir şekilde düzenleyerek "ıslak, kuru, soğuk ve sıcak" kavramlarını açıklamıştır. Aristo'ya göre, tüm maddeler su, toprak, hava ve ateş olmak üzere dört ana elementten oluşmaktadır. Bu kabul tamamen düşünceye dayalı hiçbir denel gerçeklik temelini oluşturmaz. Aristo'nun bu dört elementinin ilkelerini de, kuruluk→ ıslaklık→ sıcaklık→ soğukluk oluşturuyordu. Ayrıca dört ana element olarak kabul ettiği su, toprak, ateş ve havanın değişik şekillerde birleşmesi sonucu oluştuğunu ve bu maddelerin sıcak-ıslak, ıslak-soğuk, soğuk-kuru, kuru-sıcak gruplarından birine dahil olabileceğini varsaymıştır. Simyacılar uzun yıllar Aristo'nun bu görüşünü benimsemişler.

Simyacılarca uzun yıllar kabul gören dört element ve dört nitelik Soğuk + Islak → Su (sıvı) Soğuk + Kuru → Toprak (katı) Islak + Sıcak → Hava (gaz) Kuru + Sıcak → Ateş (Isı kaynağı)

9.



Aristo'nun element sınıflandırılması ve bu elementlerin özellikleri yukarıdaki şemada gösterilmiştir.



Buna göre, şemada X ve Y ile gösterilenler aşağıdakilerden hangisidir?

X

Y

A) Hava

Soğuk

B) Taş

Soğuk

C) Hava

Nemli

D) Nem

Soğuk

E) Hava

Ilık

10

İslam uygarlığında maddelerin yeniden incelenmesi, yeni maddelerin sentezlenmesi ve sınıflandırılması ile ilgilenilmiştir. Cabir bin Hayyan, Ebu Bekir er-Razi gibi Türk-İslam bilginleri yaşadığı dönemde meşhur olan Orta çağ Avrupa'sının simya alanına önemli katkılar yapmışlardır. Cabir bin Hayyan, dünya üzerinde ilk kimya laboratuvarını kurmuş, yaptığı ilmi araştırmalarla ve yetiştirdiği talebelerle kimya ilmine birçok katkıda bulunmuştur. Deneylerle kullanılabilecek bazı aletler yaparak bunların kullanış metodunu izah etmiştir. Damıtma işleminde kullanılan imbik aleti ile bitkilerden esans ve bazı asitleri elde etmiştir. Nitrik asit, sülfürik asit gibi bir çok asit ile madenleri çözmüş, ayrıca nitrik asitle hidroklorik asidi birleştirerek o gün için altın ve platini çözen tek madde durumundaki altın suyunu (kral suyunu) keşfetmiştir. Atomun parçalanabileceğine inanmıştır ve damıtmada kullanılan imbiği geliştirmiş *baz* kavramıyla kimyanın gelişmesine katkıda bulunmuştur. Ebubekir er-Razi, Orta Çağ'ın önemli İslam bilginidir. Büyük hekim ve simyacı olup, bilgilerini tıp alanında kullanmıştır. İlk kez çiçek ve kızamık hastalıklarının tedavisini sağlamıştır. Kostik sodayı, gliserini keşfetmiş, alkolü antiseptik olarak tıpta kullanmış, karıncalardan damıtma yoluyla formik asidi (karınca asidini) elde etmiştir. Beher, törpü, makas, spatula, maşa vb. birçok araç-gereç kullanmıştır. Maddenin atomlar ve boşluktan oluştuğu görüşüne dayanarak, uzayda atomlar ne kadar sıkışık kümelenirse, oluşturdukları maddenin de o kadar yoğun olacağını, hava, su, toprak örnekleriyle ortaya koymuştur. Yöntemli bir şekilde yaptığı deneylerle kimyayı sapkınlıklardan, altın yapma iddiasındaki simyacılardan arındırmış; kimyaya, elementler ve onların bileşimleri ile uğraşan bir bilim kimliği kazandırmıştır.

1.Bölüm

Simyadan kimya bilimine aktarılan önemli bulgular arasında; madenlerin işlenmesi, bo-

Çözümlü Sorular

yar maddeler hazırlama, alaşımlar hazırlama, barut üretimi, sabun üretimi, cam ve mürekkep

10. – Alaşım eldesi

üretimi, esans ve kozmetik üretimi, metallerin karıştırılması, seramik üretimi sayılabilir. Ayrıca bir çok araç-gereç geliştirmiş ve bugün laboratuvarda kullandığımız araçların bazılarının ilk hallerini de basit düzeyde kullandıkları anlaşılmıştır. (Fırın (ısıtma kabı), imbikler (damıtma düzeneği), potalar (eritme kapları), saklama kapları vb.)

MODERN ZAMANLARDA KİMYA



– Suyun elementlerine ayrıştırılması



– Boyacılık



– Atomun yapısının araştırılması



Modern kimyaya geçiş, deneylerde kullanılan maddeler arasında sayısal ilişkilerin kurulması ve teorilerin doğrudan deney sonuçları ile ilişkilendirilip test edilmesi ile başlar. Bu

B) 2

C) 3

– Modern kimya biliminin kurucusu olarak bilinmektedir.

olmasıdır. Simya çağı, element için objektif bir tanım geliştiren Robert Boyle ile sona ermiştir. Boyle, bilimsel yöntemleri kullanarak

– Yaptığı deneyler sonucunda reaksiyona giren maddeler ile oluşan maddelerin kütlelerinin değişmediğini (Kütlenin Korunumu Kanunu) ortaya koymuştur.

elementler ve bileşikler hakkında modern fikirler ortaya koyan ilk bilim insanıdır. Robert Boyle'un kimya ve fizik alanında bir çok eseri bulunmaktadır. Bu eserlerin en ünlüsü *Kuşkucu Kimyager* adlı kitabıdır. Robert Boyle

daha basit maddeler olan hidrojen ve oksijen elementlerine ayrılabiliyordu. Boyle'un element tanımındaki eksiklik sodyum hidroksit (NaOH), kireç (CaO) ve su (H2O) gibi ısı ile zor ayrışan maddeleri element kabul etmesidir.

Palme Yayınevi



Aristo'nun dört elementinden biri olan suyun element olmadığını ortaya koydu. Çünkü su,

Yukarıda özellikleri verilen bilim insanı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) R. Boyle

B) Aristo

C) Lavoisier

D) Er-Razi

E) Empedokles

12.

1

Modern Kimyanın öncüsü olan ve 18. yüzyılda yaşayan

D E

Antoine Lavoisier (Antuan Lavoizi) yaptığı deneyde, bir miktar ka-

2

lay metalini içi hava dolu bir cam balona koyup ağzını kapatarak

A

L

Ş

İ

M

İ

S

T

B

O

Y

O

tartmıştır. Cam balonun ağzını açmadan ısıttığında balonda beyaz

C

bir toz oluştuğunu gözlemlemiştir. Bu cam balonu tekrar tarttığın-

R İ

da başlangıçtaki ağırlığın değişmediğini görmüştür. Deneylerinde 3

teraziyi kullanarak Kütlenin Korunumu Kanununu bulmuştur.

R

O

B

E

R

T

L

E

U

Ayrıca, oksijenin havada bulunan ve yanmaya neden olan bir ğunu bulmuştur. Bu yüzden modern kimya biliminin babası olarak

E) 5

ile ilgili eski teorileri çürütmüştür.

leneğinin temel eksiği, bazı kabullerinin tamamen öznel (subjektif)

gaz olduğunu ve yanan madde ile birleşerek oksitleri oluşturdu-

D) 4

11. – Yanma olayını açıklayarak yanma

Simyacılar tarafından belli bir düzene konmuş olan simya ge-

Boyle "Bilinen hiçbir yöntemle kendinden daha basit madde-

– Cam üretimi Yukarıda verilenlerden kaç tanesi simyadan kimya bilimine aktarılmıştır? A) 1

dönem 18 ile 19. yüzyıl ve sonrasını kapsar.

lere ayrıştırılamayan her saf madde elementtir." tanımını yaparak

/ Simyadan Kimyaya

S

a. Simyacıların diğer adı nedir?

Lavoisier

b. Maddelerin bölünemeyen en küçük parçacığına atomos (atom) adını veren kişi kimdir?

bilinir. Bu gelişmelerin ışığında kimya, hem kuramsal açıklamaların geliştirildiği hem de bu ku-

c. Kendisinden daha basit maddelere ayrışmayan maddelere element diyen kişi kimdir?

ramların dikkatli deney, gözlem ve ölçümlerle test edildiği bir bilim dalı olarak ortaya çıkmıştır. Kimya; maddenin yapısını, bileşimini ve özelliklerini, uğradıkları dönüşümleri, maddelerin

bir gelişme göstermiş ve toplumsal yaşamda da alabildiğine etkili olmuştur. Artık tarımda,

Yukarıdaki bulmacada verilen cevaplarla soruların eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

sanayide, tıpta; boyaların, gübrelerin, ilaçların, patlayıcı maddelerin, gazların, kağıtların, katı

A) 1b, 2a, 3c

B) 1c, 2b, 3a

ve sıvı yağların, çamaşır tozlarının, kozmetik ürünlerin, yapı malzemelerinin, metallerin, cam

C) 1c, 2a, 3b

D) 1b, 2c, 3a

diğer maddelerle ve enerji ile etkileşimlerini inceleyen bilim dalıdır. 19. ve 20. yüzyılda kimya bilimi önceki dönemlerle kıyaslanamayacak derecede büyük

ve seramik üretiminde hemen hemen her yerde kimya yerini almaya başlamıştır.



E) 1a, 2b, 3c

11

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ

MİNİ TEST 1. Simyayı kimyadan ayıran özellikler incelendiğinde;

4. Aristo’nun yapmış olduğu çalışmalar ile ilgili;



I. Simya sistematik bilgi birikimi ve nicel ölçüm sonuçları içerir.



I. Sıcak ve kuru olan elementi toprak olarak belirlemiştir.





II. Simyacılar bütün arayışlarını sağlam temeller üzerine kurmuşlardır.

II. Su ve toprağı oluşturan ortak özellikle, hava ve ateşi oluşturan ortak özelliğin birbirini yok ettiğini belirlemiştir.



III. Simya ölümsüzlük iksirini arayan bir uğraştır.



III. Islaklık, hem havanın hem de suyun özelliklerindendir.



yukarıdakilerden hangilerinin doğru olduğu söylenebilir?



yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

C) Yalnız III

A) Yalnız II

E) II ve III

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

5. Aristo’ya göre maddeler ateş, su, toprak ve hava olmak I. Damıtma



II. Süzme



III. Kavurma



IV. İmbik



V. Kükürt buharı ile ağartma



Yukarıda verilen alet ve yöntemlerden kaç tanesi simya döneminde kullanılmıştır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

Palme Yayınevi

üzere 4 elementten oluşur.

2.



X + Sıcak → Hava



Y + Soğuk → Su



Yukarıda verilen su ve ateş elementlerinin X ve Y özellikleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? X

E) 5





Y

A) Islak

Islak

B) Kuru

Sıcak

C) Kuru

Kuru

D) Islak

Kuru

E) Soğuk

Islak

3. Simya dönemi ile ilgili aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) Gıdaların saklanmasında tuzu kullanmışlardır.

I. Topraktan çanak-çömlek yapma



II. Ateşi kullanarak yemek pişirme

B) Hastalık türlerine çare bulmak için çalışmalar yapılmıştır.



III. Avladıkları hayvanların derilerinden giyecek yapma

C) Toprak, hava, su ve ateş olmak üzere dört element vardır.



Yukarıda verilen olaylardan hangileri eski çağlardaki insanların deneme-yanılma yoluyla yaptığı uğraşlardandır?

D) Atomlar arası etkileşimler ve maddenin bağ yapısı araştırılmıştır.



E) Deneme-yanılma yöntemine dayalı çalışmalar yapılmıştır. 12

6.

1. C

2. E

3. D

A) Yalnız II

4. D

5. A

B) Yalnız III

D) II ve III 6. E

E) I, II ve III

C) I ve III

2.Bölüm



/ Kimya Disiplinleri ve Kimyacıların Çalışma Alanları

KİMYA DİSİPLİNLERİ

Çözümlü Sorular

Yediğimiz besinlerde, tarımda, ilaç sanayisinde, kozmetikte, temizlikte, endüstride, la-

13. İçme suyunun içerdiği mineral türü-

boratuvarda bir çok alanda kullanılan malzemeler çok sayıda kimyasal madde ve yöntemler

nün ve miktarının belirlenmesini isteyen bir kişi kimyanın hangi alt dalı ile ilgileniyordur?

içermektedir. Yani kimyanın uğraş alanı çok çeşitlidir. Bu alanların her biri kendi içinde uzmanlık gerektirmektedir. Bu yüzden kimya bilimi çeşitli disiplinlere ayrılmıştır. Organik Kimya Temel yapısını karbon atomunun oluşturduğu, karbon atomunun yanında hidrojen, oksijen, azot, fosfor gibi atomları da içeren bileşiklerin fiziksel ve kimyasal özelliklerini inceleyen kimya disiplinidir. Doğal gaz, LPG, petrol ve petrol ürünleri, boyalar, ilaçlar ve plastiklerin eldesi, tepkimeleri

Anorganik Kimya Genelde karbon içermeyen bileşiklerin yapılarını, özelliklerini ve kimyasal davranışlarını inceler. Asitler, bazlar, tuzlar, mineraller, su, metaller ve ametaller buna örnek verilebilir. Anorganik kimya mermerin, seramiğin, tuzların yapısını inceler.



A) Analitik kimya



B) Organik kimya



C) Biyokimya



D) Fizikokimya



E) Polimer kimyası

14. Kimya bilimi, diğer bilimlerle ortak olarak yeni bilimlerin gelişmesine yol açar.

ve özelliklerinin incelenmesi organik kimyanın ilgi alanına girer. Analitik Kimya Analitik kimya, kimyasal ölçüm bilimidir. Maddelerin kimyasal bileşiminin nitel ve nicel olarak belirlenmesini, yapılarını inceleyen kimya disiplinidir. Kan, idrar, toprak, hava gibi maddelerin yapısı, su analizinde suyun içindeki minerallerin miktarı ve pH değeri, cevherlerdeki mineral türlerinin tespiti ve miktarlarının saptanması analitik kimyanın ilgi alanıdır.

Polimer Kimyası Polimerlerin yapısını ve tepkimelerini inceleyen kimya disiplinidir. En küçük yapı birimi monomer olan moleküllerin çok sayıda birleşmesiyle oluşan büyük moleküllere "polimer" denir. PVC, PET, teflon, nişasta, DNA, naylon, kauçuk, proteinler, karbonhidrat polimerlere örnek verilebilir. Polimerler doğal ve yapay olabilir.

Fizikokimya Kimyasal sistemlerde fiziksel özellikleri ve enerji - iş dönüşümlerini inceleyen kimya disiplinidir. Fizikokimya sıcaklık, basınç, derişim gibi fiziksel etkenlerin madde ve tepkimeler üzerine etkisini inceler. Termodinamik ve kimyasal kinetik fizikokimyanın başlıca alanlarıdır. Tepkimelerde moleküllerin hızı, hareketi, etkileşimleri sırasındaki enerji değişiminin incelenmesi fizikokimyanın ilgi alanıdır.

Biyokimya Canlıların yapısında gerçekleşen kimyasal olayları, bunların sonuçlarını ve etkilerini inceleyen kimya disiplinidir. Yeni ilaçların ve aşıların insan vücudundaki etkilerini, kan, doku, idrar gibi örneklerin yapısını araştıran biyokimya günlük hayatta bir çok alanda önemli rol oynar.

Y: Kandaki kolesterol oranını bularak yorumlamaya çalışır.

Palme Yayınevi

Endüstriyel Kimya Kimyasal bileşik ve olayları kullanarak toplu üretimlerde ürünün verimini, kalitesini arttırmak, maliyetini düşürmek için yapılan çalışmaları kapsayan kimya disiplinidir. Yani endüstride kullanılan ham maddenin imalatıyla ilgilenir. Çamaşır suyu, boya, çimento gibi maddeler endüstriyel kimya ürünleridir.

X: Zakkum bitkisindeki zehirli karbon bileşiğinin yapısını aydınlatmaya çalışır.



Z: Doğada kendiliğinden bozunabilir plastik madde üretmeye çalışır. Buna göre, X, Y ve Z bilimleri ile ilgili; I. X, organik kimyadır. II. Y, biyokimyadır.



III. Z, polimer kimyasıdır. yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

15. Kimya alt disiplini



Uğraş alanı

1.

Fizikokimya

a. Canlıların yapısında yer alan kimyasal maddeleri ve kimyasal süreçleri inceler.

2.

Endüstriyel Kimya

b. Kimyasal sistemlerde fiziksel özellikleri ve enerji-iş dönüşümlerini inceler.

3.

Biyokimya

c. Sanayide kullanılan ham maddelerin imalatıyla ilgilenir.

Yukarıdaki kimya alt disiplinlerinin adı ile uğraş alanı eşleştirmesi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) 1b, 2a, 3c

B) 1b, 2c, 3a

C) 1a, 2b, 3c

D) 1a, 2c, 3b

E) 1c, 2b, 3a

13

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ

BAŞLICA KİMYA ENDÜSTRİLERİ

Çözümlü Sorular 16. Kimya Endüstrisi

Uğraş Alanları I. Tarımda ürün verimini ve kalitesini artırmak

a. İlaç endüstrisi

II. Hava, su ve toprağın çeşitli kirleticilerden temizlenmesi

b. Gübre endüstrisi

Kimyanın maddeyi inceleyen bir bilim olduğunu ifade etmiştik. Maddenin olduğu her yerde ve hayatın her alanında kimyacıların varlığı hissedilir. Kimyacılar; hava, su ve toprak kirliliğini analiz ederek çevre sorunlarının çözümü ile enerji kaynaklarının korunması alanlarında çalışmalar yapar. Ayrıca kimyacıların ilaç, gübre,petrol ve ürünleri, arıtma sistemleri, ahşap işleme, boya ve tekstil gibi birçok alanda uygulama alanları vardır.

İlaç Endüstrisi

İlaç, kimyasal aktivite sonucu biyolojik işlevde bir değişiklik meydana getiren maddedir. Katı, sıvı ve jel olmak üzere üç formda üretilir. Canlılarda hastalıkların teşhisi, tedavisi ve önlenmesini sağlayan ilaçlar farmasotik kimyanın konusudur. İlaçlar, doğal yollardan veya sentez yoluyla elde edilebilirler. İlacın yapısını araştırma, geliştirme, denetleme, onaylama, ambalajlama aşamaları kimyanın ilgi alanıdır.

III. Hastalıkların iyileş- c. Arıtım tirilmesi için ham madde üretimi ve vücuttaki tepkimelerinin incelenmesi Yukarıda verilen başlıca kimya endüstrileri ve uğraş alanları hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir? A) I. a

B) I. b

C) I. b

D) I. a

E) I. c

II. b

II. c

II. a

II. c

II. b

III. c

III. a

III. c

III. b

III. a

Gübre Endüstrisi Gübreler tarımda ürün verimini ve kalitesini arttırmak için toprağa verilen maddelerdir. Artan nüfusla birlikte üretilen gıdaların gün geçtikçe yetersiz kalması, bitkideki besin maddelerinin diğer yabani bitkiler tarafından alınması ve toprağın erozyona uğraması sonucu tarımsal alanlarda gübre kullanımına ihtiyaç artmıştır. Toprağın ihtiyacı olan elementleri içeren yapay gübrenin eldesi, toprağa verilmesi ve toprağın analizi kimyanın ilgi alanına girer.

17. Kimya, maddeyi ve maddedeki değişim

Buna göre;



18.

I. Ahşap işleme II. Dokumacılık ve tekstil III. Plastik, PVC ve böcek zehirleri verilenlerden hangileri kimyanın inceleme alanına girer? A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III D) I ve III E) I, II ve III

Tarımsal verimi artırmak için kimyasal ilaç üretimi

Süsleme amaçlı yeni boyalar elde etme

5 Cümlelerin ögelerini bulma

1 Kimya Bilimi

4 Petrolden çeşitli ürünler elde etme

Sabun, deterjan ve çamaşır suyu gibi temizlik ürünleri elde etme 2

3





Yukarıda kimya biliminin birçok kullanım alanını gösteren bir kavram haritası verilmiştir. Buna göre, kutucuklarda yer alan üretim ve elde etme uygulamalarından hangisi kimya bilimi ile ilgili değildir? A) 1

B) 2 D) 4

14

C) 3 E) 5

Palme Yayınevi

leri inceleyen bilim dalıdır.

Petrokimya

Petrokimya; petrol ya da doğal gazdan tamamen ya da kısmen üretilen kimyasal maddeler ile ilgilenen endüstri koludur. Petrokimya ham petrolün işlenmesi olayı olup, çalışmaları sonucu petrolden günümüzde ilaç sanayisinden plastik sanayisine varıncaya kadar farklı bileşikler elde edilmiştir. Petrokimya ürünlerinden benzin, patlayıcılar, tekstil ham maddeleri ve deterjanlar, poliesterler, PVC, böcek zehirleri, cila ve vernik vb. maddelerin sentezinde yararlanılır. Kimyacılar petrokimya sektöründe, petrol rafinerisi ürünleri ve doğal gazdan başlayarak plastik, lastik ve elyaf ham maddeleri ve diğer organik ara malların üretimi üzerine çalışmalar yapmaktadır.

Arıtım

Arıtım, havada, suda ve toprakta bulunan istenmeyen bileşenlerin uzaklaştırılma işlemidir. Arıtım işlemleri başta suyun arıtımında olmak üzere petrol rafinerileri ve metalurji gibi birçok alanda yapılmaktadır. Şehir sularına uygulanan arıtma işlemlerinde suyun kirlilik derecesine göre farklı kimyasallar kullanılır. Fabrikalardan salınan baca gazlarının arıtılarak çevreye bırakılması sırasında da uygun kimyasallar kullanılır.

Boya Endüstrisi

İnsanoğlunun dokumacılığı keşfinden sonra boya eldesi önemli bir uğraş haline gelmiştir. Geçmişte boya yapımında hayvansal, bitkisel ve mineral kaynaklı maddeler kullanılmıştır. Pamuk, yün ve bazı polimer maddelerden elde edilen iplikler dokunarak kumaş haline getirildikten sonra boyanmaktadır. Boyaların ahşaptan metale, plastikten cama kadar birçok kullanım alanı vardır, tamamı kimyasal maddedir. Bu kimyasalların eldesi, uygulanması ve bulunduğu ortamdan uzaklaştırılması kimyanın ilgi alanına girer.

Tekstil Endüstrisi Tekstil üretim aşamalarında da pek çok kimyasal madde kullanılır. Tekstilde ipliğin elde edilmesi, boyanması ve dokunması işlemleri kimyanın ilgi alanıdır.

2.Bölüm



/ Kimya Disiplinleri ve Kimyacıların Çalışma Alanları

KİMYA ALANI İLE İLGİLİ BAŞLICA MESLEKLER

Çözümlü Sorular

Bir yüksek öğretim kurumundaki kimya ana bilim dalları veya alt bilim dallarından mezun olan kişi kimyacı olarak adlandırılır. Kimyacılar, farklı disiplinlerdeki bilim insanları ile

19.

iş birliği içerisinde çalışarak daha kaliteli ürünlerin elde edilebilmesine yönelik araştırmalar

Meslek

yapmaktadırlar. Kimya alanı ile ilgili bölümleri bitirenler, kimya mühendisliği, metalurji mühendisliği, eczacı, kimyager ve kimya öğretmenliği gibi ünvanlar alır.

Temel olarak kimya bilimi ile matematik, fizik, biyoloji ve ekonomi bilimlerini kullanarak önemli endüstriyel, teknolojik ve çevresel problemleri çözümleyen bir mühendislik dalıdır. Kimya mühendisi, kimya biliminin sağladığı bulguların endüstriyel uygulanması, kimyasal madde üreten veya kimyasal madde kullanarak üretim yapan tesislerin tasarlanması, kurulması ve işletilmesi gibi konularda çalışan kişidir. Gıda üretimi ve işlenmesi, su arıtımıyla su kalitesinin iyileştirilmesi, aşı ve ilaç geliştirilmesine yönelik biyoteknolojik çalışmalar, ulaşım ve bileşim teknolojileri, metal, seramik, polimer, kağıt gibi malzemelerin üretimi ve geliştirilmesi kimya mühendisliğinin ilgi alanıdır.

Eczacı

Eczacılık fakültelerinde 5 yıllık lisans eğitimini başarı ile tamamlayan; ilacın üretiminden hastaya ulaştırılmasına kadar her aşamada yetkinlik sahibi olan kişilere denir. Yani ilaç ham maddelerinin elde edilmesi, ilaçların kimyasal, fiziksel ve biyolojik özelliklerinin incelenmesi, ilaç üretimi ve kullanılması konularında eğitim almış kişilerdir. Ayrıca ilaçları geliştiren, laboratuvarda hazırlayan, analizi yapan, doktorlar tarafından düzenlenen reçetelerdeki ilaçları hastalara temin eden kişidir.

Kimya öğretmeni

Metalurji mühendisliği Bileşiminde metal bulunan maden filizlerinden metal ve alaşımlarının elde edilmesi ve belirli işlemlerden geçirilerek endüstrinin istediği hammadde haline getirilmesi, geliştirilmesi, üretilmesi plastik ve seramik gibi metal olmayan maddelerin elde edilmesi ve işlenmesi çalışmalarını yapan bir mühendislik dalıdır. Metalurji mühendisliği bölümünde kullanılan metallerin ömrünün uzatılması, metal yorgunluğunun önlenmesi gibi konularda eğitim ve araştırma yapılır.



Eğitim kurumlarında, öğrencilere, kimya dersi ile ilgili eğitim veren kişidir. Ayrıca kimya ile ilgili bilgi, beceri, tutum ve davranışları yaş düzeylerine uygun olarak öğrencilere kazandırır. Kimya öğretmeni, MEB öğretim programının vizyon, felsefe ve kuramsal dayanıklarını ve içeriğini izler. Programa uygun çalışma planı hazırlar, öğrencilere alanı ile ilgili bilgi ve beceri kazandırır, yöntem, teknik ve modellerle öğretim sürecini değerlendirir ve başarıyı arttırıcı önlemler alır.

Kimya öğretmeni

Kimya eğitimi

II.

Metalurji mühendisi

Deterjan üretimi

III.

Kimya mühendisi

İlaç üretimi ve kullanımı

Yukarıda verilen kimya ile ilgili meslekler ve uğraş alanları eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır? B) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

20. I. Üretilen çimentonun kalite kontrolünü yapar.

II. Bir inşaat yapımında daha çabuk kuruyabilecek beton üretmeye çalışır.



III. Betonun kurumasının kimyasal bir süreç olmasını inceler ve açıklar.



IV. İnşaat sektörünün yaşadığı krizleri açıklar.



Yukarıdaki olayların hangileri kimyagerlerin çalışma alanlarındandır?

Kimyager Maddeyi atom ve molekül düzeyinde inceleyen, araştıran, yeni maddelerin oluşumu, yeni maddelerin kullanımı ve bu maddelerin kimyasal analizi konusunda araştırma ve geliştirme işlerini yapan kişidir. Kalite kontrol, kalite güvence, üretim, teknik yönetim, sorumlu müdürlük başlıca çalışma sahalarıdır. Kimyagerler her türlü mesleki tesis ve laboratuvar kurabilir.

I.

A) Yalnız II C) II ve III

Palme Yayınevi

Kimya mühendisliği

Uğraş Alanı

A) I ve IV B) II ve III C) I ve II D) I, II ve III E) II, III ve IV

21. I. Çıkarılan maden cevherlerinin yük-

sek kalite ile üretilebilmesi için yeni ve daha verimli yöntemler geliştirir.

II. Sanayinin ihtiyaç duyduğu kimyasal maddelerin üretimi için daha ekonomik yöntemler geliştirir. III. Çalıştığı ortaöğretim kurumlarında değişik seviyelerde kimya eğitimi yapar.



Yukarıda numaralandırılmış kimya ile ilgili mesleklere ait tanımların karşılığı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I II III A) Kimya Kimyager Kimya mühendisi öğretmeni



B) Metalurji Eczacı Kimya mühendisi mühendisi



C) M  etalurji Eczacı Kimyager mühendisi



D) Metalurji Kimya Kimya mühendisi mühendisi öğretmeni



E) Kimya Metalurji Kimyager mühendisi mühendisi

15

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ

MİNİ TEST 1. Aşağıdaki kimya alt disiplinlerinden hangisinin çalışma

4.

alanlarına verilen örnek yanlıştır? Alt disiplin

Olaylar I. Boyalar, ilaçlar ve doğal gazın yapılarının incelenmesi II. DNA yapısının incelenmesi

Örnek

A)

Biyokimya

Kanın bileşimindeki değişiklikleri inceleme

B)

Analitik kimya

Toprakta bulunan kalsiyum miktarını belirleme

C)

Fizikokimya

Mazot gibi otomobil yakıtlarının yanması sırasındaki enerji değişimi

D)

Anorganik kimya

Plastik üretimi

E)

Organik kimya

Petrol ürünler, boyalar, ilaçlar gibi karbon içeren maddelerin sentezi

III. Tepkime hızına sıcaklığın etkisinin incelenmesi

Kimya disiplinleri a. Fizikokimya b. Biyokimya c. Organik kimya

Yukarıda verilen olaylar ve kimya disiplinlerinin doğru eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisindeki gibidir? A) I. a

B) I. c

C) I. a

D) I. b

E) I. c

II. b

II. b

II. c

II. a

II. a

III. c

III. a

III. b

III. c

III. b

2. Aşağıdakilerden hangisinin kimya biliminden faydalandığı

A) Biyoloji



B) Jeoloji

D) Astrofizik

Palme Yayınevi

söylenemez? C) Nükleer fizik

E) Psikoloji

5. Aşağıdakilerden hangisi ilaç endüstrisinin kimya ile ilişkisine örnek bir uğraş değildir? A) İlaçların sentezlenmesi B) İlaçların hastaya temin edilmesi C) İlaçların etki mekanizmalarının incelenmesi

3. Kimyanın alt disiplini

D) İlaçların emiliminin incelenmesi

Çalışma alanı

E) İlaçların tablet ya da şurup gibi formlar haline getirilmesi

I.

Polimer kimyası

a. Altın cevherlerini analiz ederek saf altın oranını hesaplama

II.

Endüstriyel kimya

b. D  oğada kendiliğinden bozunabilir plastik madde üretme

III.

Analitik kimya

c. Çamaşır suyu, çimento gibi endüstride kullanılan maddelerin ham maddelerinin imalatıyla ilgilenme

6.

I. Suyun arıtımı



II. Ahşap işleme

Yukarıda verilen kimyanın alt disiplinleri ile çalışma alanları arasındaki eşleştirme aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



III. Tekstil



IV. Petrokimya



V. İlaç üretimi



A) I–b, II–c, III-a

B) I–c, II–b, III-a



C) I–a, II–b, III-c

D) I–b, II–a, III-c





16

E) I–c, II–a, III-b 1. D

Yukarıdaki alanlardan kaç tanesi kimya bilimi ile ilişkilendirilebilir? A) 1

2. E

3. A

4. B

B) 2 5. B

6. E

C) 3

D) 4

E) 5

3.Bölüm



/ Kimyanın Sembolik Dili

ELEMENTLER

Çözümlü Sorular

Elementler, aynı tür atomlardan oluşan saf maddelerdir. Kendisinden daha basit ve farklı özellik gösteren maddelere ayrılmaz. Günümüzde bilinen 118 element vardır. Bunların 90 kadarı doğal kaynaklardan elde edilirken geri kalanları laboratuvarlarda oluşturulabilir. Elementlerin Özellikleri � Tek tür atomdan oluşurlar. � Saf maddelerdir. � Kendi özelliğini gösteren en küçük yapı birimi atomdur. � Aynı koşullarda ayırt edici özellikleri (erime noktası, kaynama noktası, özkütle vb.) belirli ve sabittir. � Fiziksel ve kimyasal yollarla daha basit maddelere ayrıştırılamazlar. � Homojen yapılıdırlar. Sembollerle gösterilirler. � Birçok element, bileşiklerinin kimyasal yöntemlerle ayrıştırılması sonucunda elde edilir. � Atomik ve moleküler halde bulunabilirler.

I

22.

III

Diatomik – İki atomdan meydana gelen moleküllerden oluşurlar. – Azot (N2), oksijen (O2)...

Poliatomik – Üç ya da daha fazla aynı cins atomun oluşturduğu moleküllerden oluşan elementlerdir. – O3, S8, P4

Elementlerin Sembolleri Elementleri ilk ya da ilk iki harften ile sembolize eden ilk kişi 1814'de Berzellius'dur. Elementlerin bazılarında keşfeden kişinin ismi verilirken (Einstenium gibi) bazı elementlere şehir ve ülke (Amerikyum, Kaliforniyum) ismi verilmiştir. Elementler genellikle bir veya iki harften oluşan bir kimyasal sembol ile gösterilir ve bu sembolün ilk harfi her zaman büyük yazılır. Sembollerde genellikle elementin İngilizce veya Latince adının ilk harfi kullanılır. Örneğin hidrojen elementi "H", azot elementi "N" sembolü ile gösterilir. Eğer aynı harfle başlayan birden çok element varsa elementin ilk harfi ile ikinci veya üçüncü harfi sembol olarak seçilir. Örneğin klor elementi "CI" sembolü ile krom elementi "Cr" sembolü ile gösterilir. İlk 20 elementin Türkçe adları ve sembolleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Elementin Numarası

Elementin Adı

1 2

Sembollerle gösterilir.

Element



Yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda elementlerin genel özellikleri verilmiştir.



Buna göre, kutucuklardaki özelliklerden hangileri yanlıştır? A) Yalnız III

B) I ve III

C) II ve III

D) I ve II E) I, II ve III

23. I. Bakır ve kalsiyum elementlerinin sembollerinin ilk harfi aynıdır. II. Bazı elementler doğada diatomik yapıda bulunur.

Palme Yayınevi

Monoatomik – Sadece bir tane atom içeren elementlerdir. – Altın, Helyum...

II

Heterojen yapılıdır.

3 sınıfa ayrılırlar.



Aynı cins atom veya moleküllerden oluşur.

III. Sembolü N olan element neondur. IV. Potasyum, kükürt, klor, oksijen ve karbon elementlerinden sadece potasyumun sembolünde K harfi bulunur.

Yukarıda verilen yargılar I, II, III ve IV sırasına göre doğru ve yanlış olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

Sembol

Elementin Numarası

Hidrojen

H

11

Sodyum

Na

Helyum

He

12

Magnezyum

Mg

A) D, Y, Y, D

B) D, Y, D, Y,

C) D, D, Y, D

D) Y, Y, D, Y

Elementin Adı

Sembol

3

Lityum

Li

13

Alüminyum

AI

4

Berilyum

Be

14

Silisyum

Si

5

Bor

B

15

Fosfor

P

6

Karbon

C

16

Kükürt

S

7

Azot

N

17

Klor

CI

8

Oksijen

O

18

Argon

Ar

9

Flor

F

19

Potasyum

K

10

Neon

Ne

20

Kalsiyum

Ca

Soru

Çözüm

C ve CI2 maddeleri ile ilgili; I. Tek cins atom içerme II. Homojen olma III. Moleküllü yapıda olma yukarıdakilerden hangileri ortaktır? A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

C atomik, CI2 moleküler yapıdadır. İkisi de tek cins atom içerir. İkisi de element olduğu için homojendir.

Yanıt C

E) Y, D, Y, D

24. I. Magnezyum II. Sodyum III. Alüminyum IV. Flor V. Berilyum



Yukarıda verilen yazı tahtasındaki elementlerden hangisi listeden çıkarılırsa sadece iki harfli sembollerden oluşan elementler kalır? A) I

B) II

C) III

D) IV E) V

17

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ BİLEŞİKLER

Çözümlü Sorular

İki ya da daha fazla element atomunun belirli oranda birleşmesiyle oluşan saf maddelere

25.Yaygın adı yemek sodası olan bileşikte,

bileşik adı verilir. Doğada sınırlı sayıda element olmasına rağmen milyonlarca farklı madde bulunur. Atomlar bir araya gelerek birbirinden farklı bileşikler oluştururlar.

P: Kalsiyum A: Oksijen

Bileşiklerin Özellikleri

L: Karbon

� � � � � � � � � �

M: Sodyum E: Hidrojen yukarıdaki adları verilen elementlerden hangisi bulunmaz?



A) P

B) A D) M

C) L E) E

Farklı tür atomlardan oluşurlar. Aynı tür moleküller içerirler. Yapılarında en az iki cins atom vardır. Saf ve homojen (hal değişimi hariç) maddelerdir. Belirli ayırt edici özellikleri vardır. (erime, kaynama, öz kütle gibi) Formüllerle gösterilirler. Bileşiği oluşturan elementlerin kütlece % bileşimleri sabittir. Oda koşullarında katı, sıvı ve gaz olabilirler. Bileşiği oluşturan elementler arasında belirli bir oran vardır. Kimyasal yollarla bileşenlerine ayrıştırılırlar. Fiziksel yollarla daha basit maddelere ayrıştırılamazlar.

� Bileşiği oluşturan elementlerin kimyasal özelliği bileşiğin kimyasal özelliğine benzemez. Örneğin, yanıcı olan H2 gazı ile yakıcı olan O2 gazının tepkimesi sonucu su (H2O) oluşur. Oluşan suyun söndürücü özelliği vardır.

bir maddenin bileşik olduğunu kesinlikle kanıtlar? A) Belirli koşullarda hal değiştirirken sıcaklığının sabit kalması B) Oda koşullarında katı halde olması C) Aynı tür moleküller içermesi D) Bileşimindeki elementlerin kütlece birleşme oranının sabit olması E) Sabit basınçta belirli bir kaynama noktasının olması

27. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin karşısında verilen açıklama yanlıştır? Bileşik A)

Sirke ruhu

Açıklama Üç farklı element içerir.

B) Sönmemiş kireç

Yapısında hidrojen yoktur.

C) Yemek tuzu

Tuz ruhu ile ortak olan elementi klordur.

D) Amonyak

Yapısında azot, hidrojen ve oksijen elementleri vardır.

E)

Tuz ruhu

18

Elementlerin atom sayılarına göre birleşme oranı 1'dir.

Palme Yayınevi

26. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi

+

H2 (Yanıcı)

+

1 2

O2

H2O (Söndürücü)

(Yakıcı)

Günlük hayatta kullanılan bazı bileşiklerin yaygın adı Formülü

Yaygın Adı

H2O

Su

HCI

Tuz ruhu

H2SO4

Zaç yağı

HNO3

Kezzap

CH3COOH

Sirke ruhu

CaCO3

Kireç taşı

CaO

Sönmemiş kireç

Ca(OH)2

Sönmüş kireç

NH3

Amonyak

NaCI

Yemek tuzu

NaOH

Sud kostik

KOH

Potas kostik

NaHCO3

Yemek sodası

3.Bölüm



/ Kimyanın Sembolik Dili

MİNİ TEST 1. Elementler ile ilgili;

4. I. Zaç yağı



I. Tüm özelliklerini gösteren en küçük yapı taşı atomdur.



II. Sirke ruhu



II. Homojendirler.



III. Sönmemiş kireç



III. Formüllerle gösterilirler.





yargılarından hangileri doğrudur?

Yukarıda yaygın adları verilen bileşiklerin toplam atom sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III

C) I ve III

A) III > II > I

E) I, II ve III

D) II > I > III

C) I = II > III E) I > II > III

5.

2. I. S8

HCI

II. O3 III. Br2



Yukarıda verilen maddeler ile ilgili;



I. Üçü de diatomik yapıdadır.



II. Arı maddedirler.



III. Fiziksel yöntemlerle ayrıştırılabilirler.



yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II D) II ve III

Palme Yayınevi



B) II > I = III

N2

He

KOH

F2

Yukarıdakilerden kaç tanesi diatomik moleküller içeren bir bileşiktir? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

C) I ve III

E) I, II ve III

6. Aşağıda verilen maddelerin içerdiği atom ya da moleküllerin aynı olanları (+) ile farklı olanları (-) ile belirtilmiştir.

Buna göre, aşağıdakilerin hangisinde yanlış işaretleme yapılmıştır?

3. I. grup: Sodyum, Lityum, Helyum Madde

II. grup: Neon, Bor, Argon

İki grup halinde verilmiş elementlerin sembolleri hangi seçenekte doğru sıra ile belirtilmiştir? I. grup



II. grup

A) Na, Li, He

Ne, B, Ar

B) S, C, He

Ne, B, Li

C) Na, Li, Ne

N, Br, Ar

D) N, C, Ar

N, He, B

E) Na, C, Li

Ne, He, Ag

1. B

2. A

3. A

4. D

Aynı cins atom

Aynı cins molekül

Farklı cins atom

A)

Silisyum

+

-

-

B)

Kezzap

-

+

+

C)

Fosfor

+

-

-

D)

Amonyak

-

+

+

E)

Tuz ruhu

+

+

-

5. A

6. E

19

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ KİMYA UYGULAMALARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Çözümlü Sorular

Kimya laboratuvarında, deney yaparken zarar görmemek ve bir kaza yaşamamak için güvenlik kurallarına uygun davranılmalıdır.

28. Aşağıdakilerden hangisini kimya laboratuvarında yapmanın bir sakıncası yoktur?

Laboratuvarda bulunan kimyasallar yanıcı, patlayıcı, zehirli ve tahriş edici etkiye sahip olabilir. Kullanılan kimyasal maddeler çevreye zarar vermemek için atık toplama kaplarında biriktirip uzman kişilere teslim edilmelidir. Güvenlik ve sağlık açısından aşağıda belirtilen kurallar ve sembollerin anlamları öğrenilip laboratuvarda daha dikkatli olunmalıdır.

A) Sakız çiğnemek B) Birşeyler yiyip içmek C) Saçlarını dağınık bırakmak D) Eldiven takmak E) Deney sırasında dışarı çıkmak



1. Kimya laboratuvarında, laboratuvar önlüğü ve kapalı ayakkabı giyilmelidir, deneye



2. Etiketsiz, bilinmeyen malzemeyle temasa geçilmemelidir.



4. Kırık, çatlak ve kirli cam eşyalar kullanılmamalıdır.

göre özel koruma gözlüğü ve maske kullanılmalıdır.





29.

II Kirli cam eşyaları kullanmak

B) I ve II

D) II ve III

6. Kimyasal maddeler koklanmamalıdır ve tadına bakılmamalıdır.



8. Kimyasal maddelerin üzerinde etiketler kesinlikle kopartılmamalıdır.

7. Laboratuvarda yiyecek, içecek tüketilmemeli, kesinlikle sakız çiğnenmemelidir.

9 . Kimyasallar lavaboya dökülmemeli, uygun atık kaplarında atılmalıdır.

10. Sıvılar pipetle aktarılırken mutlaka puar kullanılmalı, ağız yolu ile çekilmemelidir.

Yukarıda verilen kutucuklardan hangileri kimya laboratuvarında alınması gereken güvenlik önlemleri arasında değildir? A) Yalnız II





C) I ve III

E) I, II ve III

Palme Yayınevi

III

5. Kimyasal maddelere kesinlikle çıplak elle dokunulmamalıdır.



Kimya laboratuvar güvenlik önlemleri

Asitleri seyreltirken suyu asitin üzerine dökmek

3. Laboratuvarda sigara içilmemelidir.



I Terlik ya da sandalet giyerek laboratuvarda çalışmak



Laboratuvar güvenlik kuralları



11. Derişik asitler ile çalışılırken dikkatli olunmalı, asit çözeltisi hazırlanacaksa cam ba-

get yardımı ile asit yavaşça su içerisine dökülüp seyreltilmeli, asla asit üzerine su eklenmemelidir.

12. Her kullanımdan sonra malzemeler yerine koyulmalıdır.

13. Uçucu ve yanabilen maddeler açık aleve yakın tutulmamalıdır.

14. Laboratuvardaki yangın söndürücülerin yeri ve nasıl kullanılacağı öğrenilmelidir. 15. Güvenlik açısından laboratuvarın kapıları her zaman kapalı tutulmalıdır. 16. Cıva ile deney yapmayınız. Deneylerde cıva kullanımı yasaklanmalıdır.

17. Piller alev alma riski taşıdığı için laboratuvarda kesinlikle cep telefonu kullanılmamalıdır.

18. Çalışma esnasında baş kısım bone ile örtülmelidir. Bone yok ise saçlar mutlaka toplanmalıdır.

30. – Kullanılmış deney malzemelerini yı-

19. Yapılan deney sonrasında kullanılan elektrikli malzemelerin fişi çekilmeli, kullanılan cam malzemeler temizlenmeli, kullanılan maddeler yerlerine kaldırılmalı, masalar temizlenmeli, eller mutlaka sabun ve su ile yıkanmalı, su vanaları kapatılmalıdır.

kamak

– Etiketi kopmuş kimyasalları koklayarak tanımaya çalışmak



– Kimyasal maddelere çıplak elle dokunmak



– Sıvıları pipete alırken ağızla çekmek



– Yüzük, bilezik gibi takıları çıkarmak



Yukarıda verilen uygulamalardan kaç tanesi laboratuvarda alınması gereken güvenlik önlemlerine aykırıdır ? A) 5

B) 4 D) 2

20

C) 3 E) 1

Soru

Çözüm



Laboratuvarda çalışırken kimyasal maddelerin tadına bakılmamalıdır. Kapağı açıldığında koklanmamalıdır. Elle teması halinde temas edilen yerleri bol su ile yıkanmalıdır.

Üzerinde asit etiketi bulunan şişe ile deney yapması gereken öğrenci; I. Asit çözeltisinin tadına bakmamalıdır. II. Çözelti ile çalışırken elle teması halinde bol su ile temas eden yerlerini yıkamalıdır. III. Kapağını açıp koklamamalıdır. yukarıdakilerden hangilerine uymalıdır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

Yanıt E

4.Bölüm



/ Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği

İş Sağlığı ve Güvenlik Amacıyla Kullanılan İşaretler ile Anlamları

Çözümlü Sorular 31.

İnsanlar tarafından günlük hayatta birçok tehlikeli kimyasal madde kullanılmaktadır. Bu tehlikeli maddelerin yanıcı, yakıcı, korozif, patlayıcı, tahriş edici, zehirli (toksik), çevreye zararlı ve radyoaktif etkileri vardır. Kimyasal maddelerin tehlike piktogramlarını (güvenlik sembolü) bilmek hayatımız için çok önemlidir. Bu piktogramlar aşağıda gösterilmiştir. Yanıcı: Yanıcı ve parlayıcıdırlar genelde sıvı halde olan bu maddeler, kolay tutuşan ve tutuştuğunda zor sönen maddelerdir. Isıtıldığında yangına neden olabilir. Ateş, kıvılcım ve ısı kaynaklarından uzak tutulmalıdır. Alkol içeren sıvılar ve aseton gibi maddelerin bulunduğu kapların üzerinde yer alır.



Oks it ley ici, Yak ıcı Madde: Yakıcı ve kolay tutuşabilir maddelerin bulunduğu kapların üzerinde görülür. Yakıcı maddeler, kağıt ahşap gibi yanıcı malzemelerle temas ettirilmemelidir. Oksijen, klor gibi maddelerin bulunduğu kapların üzerinde yer alır.

Bir kimyasal madde üzerinde bulunan yukarıdaki güvenlik logosu ile ilgili; I. Isıtıldığında patlamaya neden olur. II. Eldivensiz ve koruyucu gözlük takılmadan temas edilmemelidir. III. Metal veya cam malzemeleri aşındırır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III E) I ve II

Korozif (Aşındırıcı): Metalleri ve canlı dokuları aşındırabilen maddelerdir. Göz ve deriyi korumak için önlemler alınmalıdır. Koruyucu giysi giyilmeli ve buharı solunum yoluyla alınmamalıdır. Metallerlere temas ettirilmemelidir. Maddenin aşınma etkisi olmayan malzemelerden yapılmış kaplarda saklanması gerekir. Asit ve bazların bulunduğu kapların üzerinde yer alır.

32. I. Toksik-zehirli

Palme Yayınevi

Çevreye Zararlı (Ekotoksik): Su ve doğadaki canlılara zarar vericidir. Su ve doğaya kontrolsüz atılmamalıdır. Bu maddeler havaya, suya ve toprağa karıştığında oluşturdukları zararlı etkiler uzun süre gitmez. Bu maddeler lavaboya dökülmemeli mutlaka kimyasal atık şişesine boşaltılmalıdır. Kimyasal maddelerin bulunduğu kapların hepsinin üzerinde yer alır.



II. Tahriş edici-alerji oluşturucu



III. Yakıcı-aşındırıcı



Yukarıda verilen kimyasal madde tehlikelerinden hangileri aynı anlamda değildir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III

33. Radyoaktif: Radyasyona neden olur. Canlı dokularına kalıcı hasar veren kanserojen etki yapar. Bu işaretin bulunduğu yerlerden uzak durulmalıdır. Bu işaretin olduğu yerlerde çalışmak zorunda kalınırsa özel kıyafetler giyilmeli ve özel tedbirler alınmalıdır. Çok tehlikelidirler ve görünmez ışın yayıcı maddelerdir.

Patlayıcı: Kıvılcım, ısınma, alev, vurma, çarpma ve sürtünmeye maruz kaldığında patlayabilir. Ateş, kıvılcım ve ısıdan uzak tutulmalıdır. Uygun mesafede durulmalı ve koruyucu giysi giyilmelidir. Nitrogliserin gibi maddelerin bulunduğu kapların üzerinde yer alır.

Toksik (Zehirli): Ağız, deri ve solunum yolu ile zehirlenmelere neden olur. Kanserojen etki yapabilir. Vücut ile temas ettirilmemelidir. H2S, C2H5NH2 gibi maddelerin bu lunduğu kapların üzerinde yer alır.

Tahriş Edici: Gözde, ciltte ve solunum yollarında tahrişe neden olur. Ozon tabakasına zarar verebilir. Vücuda ve göze temasından kaçınılmalıdır. Korunma, amaçlı gözlük, eldiven, önlük vb. kullanılmalıdır. Bu işaretin bulunduğu madde ile çalışırken ortam havalandırılmalıdır. C2H5OH gibi maddelerin bulunduğu kapların üzerinde yer alır.



1

2

3

a. Kolay tutuşan ve tutuştuğu zaman söndürülmesi uzmanlık isteyen, genelde sıvı halde bulunan maddelerdir. b. Zehirli, patlayıcı, yanıcı ve yakıcı bir etkisi olmamakla birlikte, deriyi ve diğer vücut dokularını tahriş edici veya alerji oluşturucu maddelerdir. c. Kumaş, kâğıt, ahşap gibi malzemelerle temas ettiğinde onların tutuşup yanmasına yol açan maddelerdir.

Buna göre, uyarı işaretleri ile açıklamalar eşleştirilmesi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) 1b, 2a, 3c

B) 1b, 2c, 3a

C) 1a, 2b, 3c

D) 1c, 2a, 3b

E) 1c, 2b, 3a

21

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ

DOĞAL KİMYASAL MADDELERİN İNSAN SAĞLIĞI VE ÇEVREYE ETKİLERİ

Çözümlü Sorular 34. I. Demir metali insan organizmasın-

Kullandığımız çok sayıda doğal kimyasalın yararları yanında zararları da vardır. Değişik şekillerde vücudumuza aldığımız kimyasal maddeler; bazen hemen, bazen de yıllar içinde zehirli ve zararlı etkilerini (kansızlık, kızarıklık, kanser, astım, böbrek yetmezliği, obezite...) gösterebilir. Bu kimyasalları sanayi ve endüstri amaçlı kullanırken de çevreye olumsuz etkilerini en aza indirmek için önlemlerin alınması gerekir. Bazı doğal kimyasalların insan sağlığı ve çevre için önemi aşağıda verilmiştir.

da hemoglobinde bulunur. II. Vücuttaki kalsiyum eksikliğinde anemi görülür. III. Sodyum, vücuttan terleme ve idrar ile atılır. IV. Potasyum elementi hücrelere oksijen taşımada yer alır.

Yukarıda verilen yargılar I, II, III ve IV sırasına göre doğru ve yanlış olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) D, Y, D, Y

B) Y, D, Y, D

C) D, Y, D, D

D) Y, Y, D, D

35. Suyun insan sağlığı ve çevre açısından önemi ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Vücut sıcaklığının dengelenmesini sağlar. B) Küresel sağlar.

ısınmanın

C) Toksinlerin sağlar.

azaltılmasını

vücuttan

atılmasını

D) Hidroelektrik enerji üretiminde kullanılır. E) Tarımsal ürünlerin temel kaynağıdır.

Palme Yayınevi

E) D, D, Y, Y

İnsan sağlığı için önemi: Kas hücrelerinin kasılmasında, hücre içi ve hücreler arası ortam arasındaki su ve elektrolit geçişlerinde görev alan bir elementtir. Ayrıca organik sıvıların asit-baz dengesini Na sodyum) sağlamakta, vücuttaki su dengesinin korunmasında görev alır. Sodyum, vücuttan terleme ve idrar ile atılır. Fazla tüketilmesi tansiyon yükselmesine ve damar sertliğine neden olabilir. Çevre için önemi: Toprak ve suda iyon dengesini sağlar. Bitkilerin büyümesi için gerekli bir element olduğundan tarımda önemli yer tutar.

İnsan sağlığı için önemi : Sinir sistemi, kalp ve kasların çalışması ve kandaki glikoz miktarının korunması için gereklidir. Sodyumla beraber vücut sıvısının iyon dengesini K (Potasyum) korumada ve sinir işlevlerinin çalışmasında görev alır. Eksikliğinde yorgunluk hissi, böbrek yetmezliği, kalp yetmezliği, ayaklarda ödem, iştahsızlık gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Çevre için önemi : Topraktaki iyon dengesini sağlar ve bitkiler için alınması gereken temel (makro) elementlerdendir. Bitkilerin gelişimi ve su dengesinin düzenlenmesine yardımcı olur.

İnsan sağlığı için önemi : Vücut ısı dengesinin düzenlenmesi, hücrelerin yaşamsal faaliyetlerinin sürdürülebilmesi, toksinlerin atılması, böbreklerin çalışması, vitamin, mineral ve oksije- H2O(su) nin vücutta taşınması ve çözünmesinde görev alır. Fazla ya da az tüketilmesi vücut sıvısının elektrolit dengesini bozar. Çevre için önemi: Bitkilerin fotosentez yapması, hücrelere besinlerin taşınması, biyokimyasal olaylar su ile gerçekleşmektedir. Su, yeryüzündeki ısı ve nem dengesi, tarımsal üretim, temiz ve içilebilir suyun sağlanması, enerji üretimi için gereklidir. Ayrıca toprağın içindeki atık maddeleri uzaklaştırır.

İnsan sağlığı için önemi : Hücrelere oksijen taşımada yer alır. Kandaki alyuvarlarda olan hemoglobinin ve bazı enzimlerin temel parçasıdır. Eksikliğinde anemi Fe (Demir) (kansızlık), yorgunluk ve halsizlik görülür. Fazlalığında ise kalp ve karaciğer zarar görür. Çevre için önemi : Bitki için önemli bir element olan demir, dünyada manyetik alanın oluşmasını sağlar.

İnsan sağlığı için önemi :

36. Magnezyum elementinin insan sağlığı ve çevre üzerinde etkileri ile ilgili; I. Kemiklerin ana bileşenidir. II. Dünya'da manyetik alanın oluşmasını sağlar. III. Klorofilin yapısında bulunur.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

22

Kemiklerin, dişlerin, sinirlerin ve kasların gelişmesinde önemlidir. Magnezyum enerji gerektiren metabolik

Mg

olaylarda pek çok enzimi etkin hale (Magnezyum) getirir. Ayrıca adrenalin hormonunun salgılanmasında, kanın pıhtılaşmasını önlemede görev alır. Eksikliğinde aşırı susama sonucu bol su tüketimi ve kas kasılmaları oluşur. Çevre için önemi : Bitkilerde klorofilin yapısında bulunur. Bitkilerin gelişmesi için gereklidir. Fotosentezde şeker, yağ ve nişasta oluşumuna katkıda bulunur.

İnsan sağlığı için önemi : İskelet ve dişlerin korunmasında, kanın pıhtılaşmasında görev alır. Kemiklerin ana bileşeni olup, insan vücudunda en fazla bulunan eleCa (Kalsiyum) menttir. Kalsiyum sinir ve kasların işlevlerinde, kalbin çalışmasında, gebelik ve doğumdan sonra süt yapımında görev yapar. Eksikliği çocuklarda Raşitizm hastalığına neden olur. Çevre için önemi : Bitkilerde kök ve meyve gelişimini sağlar. Kayaçların yapısında mineralleri halinde bulunur.

4.Bölüm



/ Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği

KİMYASAL MADDELERİN İNSAN SAĞLIĞI VE ÇEVRE ÜZERİNDEKİ ZARARLI ETKİLERİ İnsan Sağlığına Zararları: Çok kuvvetli bir zehirdir. Solunan havada konsantrasyonu artarsa kana geçer, oksijenin taşındığı hemoglobine O2'den daha kolay bağlanır. Karbonmonoksit Dokulara oksijen taşınamaz ve (CO) hücre ölümü meydana gelir. Soba zehirlenmesi bu şekilde olur.

İnsan Sağlığına Zararları: İşitme, sinir sistemi bozukluklarına, hemoglobinin miktarında azalmaya, kansızlığa, mide ağrısına, böbrek ve Kurşun (Pb) beyin iltihabına neden olabilir. Çocuklarda bilinç ve davranış bozukluklarına, saldırganlık ve hiperaktivite gibi etkileri olabilir.

Çevreye Zararları: Tüm canlılara zarar veren hava kirleticisidir. Ayrıca hava kirliliği yaratan maddelerle etkileşerek oluşturduğu ozon, bitki örtüsüne zarar verir.

Çevreye Zararları: Biyolojik olarak parçalanmadığından toksik etkisi giderilemez. Yüzey sularına ya da toprağa karıştığında suda yaşayan canlılara ve bitki gelişimini olumsuz yönde etkiler.

Çözümlü Sorular 37. I. NO2 II. SO3 III. CI2 IV. Hg V. Pb

Yukarıda verilenlerden kaç tanesi hem insan sağlığına zararlı hem de asit yağmurlarına neden olarak çevreye zarar verir? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

38.

Akciğer tıkanıklığı, görme bozukluğu, merkezi sinir hasarı, kaslarda ani kasılmalar, kan basıncında artış ve nefes Karbondioksit darlığı yapabilir. (CO2)

Çevreye Zararları: Karbondioksit gazının artışı sera etkisi yaratarak küresel ısınmaya neden olur. Karbondioksit gazı atmosferdeki sera etkisine en fazla (% 77) katkı sağlayan gazdır.

İnsan Sağlığına Zararları: Ciltte teması ciddi, yanıklara ve ağrıya, göz ile teması ise tahriş ve körlüğe neden olabilir. Solunması ve yutulması halinde ses kısıklığı, Kükürt trioksit öksürme, boğulma, solunum (SO3) yetmezliği, zehirlenme, bronşit, zatürre, ödem ve nefes darlığı görülebilir. Çevreye Zararları: Hava kirliliğine ve asit yağmurlarına sebep olur.

İnsan Sağlığına Zararları: Yorgunluk, baş dönmesi, nefes darlığı, akciğerlerde sıvı birikimi, üst solunum yollarında enfeksiyon ve dokularda tahriş ve yanmaya neden olabilir. Fazla solunması ise ölüme neden olabilir.

Kokusuz, renksiz zehirleyici bir gazdır.

Azotdioksit (NO2)

Çevreye Zararları: Hava ve su kirliliğine, asit yağmurlarına neden olur. Asit yağmurları ise çevreye, tarihi eserlere, bitkilere, binalara zarar verebilir.

Kanda oksijen yetersizliğine sebep olur ve soba zehirlenmesinde açığa çıkar.

Palme Yayınevi

İnsan Sağlığına Zararları:



Aras Alin

Aras ve Alin'in nitelendirdiği çevreye ve insan sağlığına zararlı gaz aşağıdakilerden hangisidir?

İnsan Sağlığına Zararları: Beyin fonksiyonlarında bozulmaya, sinir sistemi bozulmalarına, kansere, böbrek, karaciğer, beyin dokularının ve kromozomların zarar görmesine, Cıva (Hg) akciğerlerde ve gözde tahrişe, deri döküntülerine kusma ve diyare gibi etkilere neden olabilir.

A) NO2

B) SO3

C) CO2

D) CO E) Cl2

39. I. CO II. Hg

Çevreye Zararları: Hava, toprak ve su kirliliğine sebep olur.

III. NO2 IV. Pb V. Cl2

İnsan Sağlığına Zararları: Zehirli bir gaz olup, zararlı ve kanserojendir. Ayrıca az miktarda solunması ile solunum bozukluğu, öksürük, göğüs ağrısı, akciğer rahatsızlığına neden olabilir. Çevreye Zararları: Klor düşük seviyelerde bile çevreye suya, toprağa ve topraktaki canlı organizmalara zarar verir.

Klor (CI2)

Yukarıda verilen maddelerden hangisi şehir sularının arıtılmasında önemli rol oynasa da su ve havaya karışması ile insan sağlığına zarar verir? A) I

B) II

C) III

D) IV E) V

23

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ

KİMYA LABORATUVARINDA KULLANILAN TEMEL ARAÇ GEREÇLER

Çözümlü Sorular

Kimya laboratuvarında yapılan deneyler yeni icatların ortaya çıkmasını sağlar. Deneylerde kullanılan malzemelerin özelliklerini ve hangi maddeleri hangi malzemelerle kullanmak gerektiğini bilmek sağlıklı deneyler yapmak için önemlidir. Deneylerde kullanılan laboratuvar temel araç gereçleri aşağıdaki gibidir.

40. Laboratuvarda kullanılan

I. Beherglas II. Erlenmayer III. Mezür



A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

Beherglas: Çözelti

Erlenmayer: Koni şeklinde, ağız kısmına doğru daralan cam malzemedir. Rahatça karıştırmaya imkan veren yapısı nedeniyle genelde titrasyonlarda kullanılır. Çözelti hazırlama, saklama, kristallendirme vb. amaçlar için kullanılabilir.

Büret: Alt kısmı

Dereceli silindir (Mezür): Saf sıvı ve

hazırlama, maddelerin karıştırılması, aktarılması, ısıtma ve kristallendirme gibi işlemlerde kullanılır. Yüksek sıcaklığa dayanıklı camdan üretilmiş ve içindeki sıvıyı kolayca boşaltmaya sağlayacak şekilde ağız kısmı olukludur.

cam malzemelerinden hangileri çözelti hazırlamak ve saklamak için kullanılır?

E) I, II ve III

41. • Çok amaçlı kullanılan dibi düz, koni biçimli cam malzemedir.



• Özellikle analitik kimya laboratuvarlarında titrasyon işlemlerinde kullanılır. Yukarıda özellikleri verilen laboratuvar malzemesinin adı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Erlenmayer

B) Deney tüpü

C) Balon joje

D) Mezür

E) Ayırma Hunisi

42. • Bazı çözeltileri hazırlama, ısıtma ve kaynatma işlemlerinde kullanılan iki veya üç ağızlı şişkin cam malzeI melere ............................. denir.

• Sıvı – sıvı heterojen karışımları kontrollü şekilde yoğunluk farkı ile ayırmaya yarayan cam kaplara II ......................... denir.



Yukarıdaki cümlelerde bırakılan ve numarayla belirtilen boşluklara getirilmesi gereken kelimeler hangi seçenekte doğru belirtilmiştir?

I A) B) C) D) E) 24

Cam balon Erlenmayer Cam balon Büret Erlenmayer

II Ayırma hunisi Beherglas Beherglas Balon joje Ayırma hunisi

Palme Yayınevi



musluklu, üzeri çizgilerle derecelendirilmiş, boru şeklinde cam malzemedir. Titrasyon işleminde sıvının hacmini ölçmede kullanılır.

çözeltilerin hacmini ölçmek için kullanılan üzerinde hacim göstergesi çizgiler bulunan (mL cinsinden) cam kaplardır. Genellikle büyük hacimli çözeltilerde (50 - 100 mL arası) kullanılır.

Balon joje: Farklı

Pipet: Çok hassas ve az miktardaki (1 mL, 5 mL, 10 mL) sıvı hacimlerinin ölçümünde, sıvı maddeleri istenilen ölçüde bir kaptan diğer kaba aktarmada kullanılan cam malzemedir. Çabuk buharlaşan sıvıların ölçülmesi için uygundur.

Cam balon: Çö-

Ayırma hunisi: Birbiri ile karışmayan sıvıları (zeytinyağı - su vb.) ayırmada ve ekstraksiyon işlemlerinde kullanılır. Yoğunluğu küçük olan sıvı üstte kalır, musluk açıldığında alttaki sıvı toplama kabına alınır.

hacimlerde (25, 50, 100, 250, 500, 1000 mL) üretilir. Konulan sıvının sıcaklığı önemlidir (genellikle 20°C) ve balon joje üzerinde belirtilir. Titrasyon işlemlerinde ayarlı çözelti hazırlamak ve saklamak için kullanılır. Boyun kısmında kabın ölçü çizgisi bulunur.

zeltilerin hazırlanması, saklanması, ısıtma, kaynatma, bazı kimyasal reaksiyonların gerçekleştirilmesi işlemlerinde kullanılır. Çeşitli hacimlerde üretilmiş olup, iki veya üç ağızlı olanları da vardır.

4.Bölüm



/ Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği

MİNİ TEST 1.

I. Oyun oynanmamalı



II. Cep telefonu kullanılmamalı



III. Etiketsiz, bilinmeyen malzemeyle temasa geçilmemeli



IV. Yiyecek, içecek tüketilmemeli



V. Öğretmenin izin vermediği deneyler yapılmamalı



I

4.

II

A) 5

B) 4

C) 3

D) 2

Mezür Kimya laboratuvarı malzemeleri

Yukarıdakilerden kaç tanesi laboratuvarda uygulanması gereken güvenlik önlemleridir?



V

Büret

Pense

E) 1

III

IV

Balon joje

Beherglas

Yukarıda verilen kavram haritasındaki kollardan kaç numaralı olanı kimya laboratuvarında kullanılan temel malzemelerden değildir?

2.

I. Kimyasal maddelerin edilmelidir (.........)



II. Hg elementi küresel ısınmaya neden olur (.........)



III. CO2 gazı atmosferdeki sera etkisine en fazla katkı sağlayan gazdır.

5. I. H  g, Cu, Pb gibi ağır metaller vücuda bol miktarda alınmalıdır.



IV. Fe elementi hücrelere oksijen taşımada yer alır.



II. Cıva buharını solumak sinir sistemine zarar verir.



Yukarıdaki ifadeler doğru veya yanlış (D/Y) olarak cevaplandığında aşağıdaki sıralamalardan hangisi oluşur?



III. Kemik ve dişlerin yapısında bulunan, kas kasılmalarını düzenleyen element magnezyumdur.



A) D, Y, D, Y



IV. Fe elementi kana kırmızı renk veren hemoglobinin ve bazı enzimlerin temel parçasıdır.



Yukarıda verilen yargılar I, II, III ve IV sırasına göre doğru ve yanlış olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

etiketlere

B) Y, Y, D, Y

D) D, D, D ,Y

3. Güvenlik uyarı işareti

dikkat

C) D, Y, D, D

E) D, Y, Y, D



Palme Yayınevi



üzerindeki

Anlamı

A) V

B) IV

A) Y, D, Y, D

I.



Çevreye zararlı madde

II.



Tahriş edici madde

C) III

D) II

B) Y, D, D, D

D) D, Y, D ,Y

E) I

C) Y, Y, D, D

E) D, D, D, Y





6. Radyoaktif maddeler ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

Yakıcı madde



III.



Yukarıdaki güvenlik uyarı işaretlerinden hangilerinin anlamı karşılarında doğru verilmiştir?



A) Yalnız I



D) II ve III

B) I ve II



A) Canlı dokularda geri dönüşümü olmayan tahribatlara sebep olan görünmez ışınlar yayıcı maddelerdir.



B) Y  aydıkları ışınlar görünmez olduğu ve etkileri anında hissedilmediği için tehlike oluşturmazlar.



C) Radyoaktif maddelerin bulunduğu bölgelerde dolaşılmamalıdır.



D) Radyoaktif kimyasal madde sembolü



E) R  adyoaktif madde sembolüne, günlük hayatta hastanelerin görüntüleme ünitelerinde karşılaşılır.

şeklindedir.

C) I ve III E) I, II ve III 1. A

2. C

3. E

4. D

5. B

6. B

25

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ

1. 1. TEST TEST 1. Simya tarihi ile ilgili;

3. Yaşar, Deniz ve Ada ileride yapmak istedikleri işler için bazı ifadeler kullanmışlardır.



I. Simyacılar değersiz metallerden altın elde etmeye çalışmışlardır.





II. Simya içerisinde tıp, felsefe, astroloji gibi birçok alanı kapsar.

Yaşar: Petrol atıklarını değerlendirerek doğada yok olabilecek plastik malzemeler üretmek istiyorum.





III. Simya döneminde yapılan bazı deneyler olsa bile genel anlamda tesadüflere dayalı bilgiler edinilmiştir.

Deniz: Canlıların yapısında gerçekleşen kimyasal olayları incelemek istiyorum.



IV. Aristo'ya göre maddenin katı hali soğuk ve kurudur.



Ada: Endüstriyel ürünün özelliklerini kimyasal yöntemlerle tasarlamak istiyorum.



V. Aristo, maddeyi toprak, su, hava ve ateş olmak üzere dört ögeye ayırmıştır.



Buna göre, Yaşar, Deniz ve Ada kariyeri için kimyanın hangi alt disiplininde uzmanlaşmalıdır?

yukarıda verilen yargılardan kaç tanesi doğrudur? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

Yaşar

E) 5

2. Çözeltilerin hazırlanmasında ve saklanmasında kullanılan, farklı hacimlerde hazırlanan ve boyun kısmında bulunan çizgi sayesinde hassas hacim ölçmeye yarayan cam malzeme aşağıdakilerden hangisidir?

Palme Yayınevi



Deniz

Ada

A)

Organik kimya

Analitik kimya

Biyokimya

B)

Biyokimya

Organik kimya

Endüstriyel kimya

C)

Organik kimya

Biyokimya

Endüstriyel kimya

D)

Fizikokimya

Anorganik kimya Analitik kimya

E)

Organik kimya

Fizikokimya

Endüstriyel kimya

4. Aşağıda verilen açıklamalardan hangisinin doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak işaretlenmesinde hata yapılmıştır?



Açıklama A)

B)

A) Kimyasallar lavaboya dökülmemelidir.

D

√

B) Malzemeler kirli bırakılmalıdır. C) Deney bitmeden ortam terkedilmemelidir.

E) Şakalaşma yapılmamalıdır. C)

√ √

D) Önlük, gözlük ve kapalı ayakkabılar giyilmelidir.

Pipet

Ayırma hunisi

Y

√

√

D)

5. Bileşikler ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? Balon Joje

A) Bileşimindeki elementlerden farklı özellik gösterirler.

Mezür

B) Kimyasal yolla oluşurlar. E)

C) Elementlerin bileşikteki yüzdesi sabittir. D) Farklı tür moleküller içerirler. E) Yapılarında en az iki cins atom vardır.

Büret

26

1. E

2. C

3. C

4. D

5. D

1.Ünite 9. I. Tuz ruhu

6.



KİMYA BİLİMİ

Yukarıda verilen güvenlik uyarı sembolünü taşıyan bir ambalajda bulunan kimyasal madde ile ilgili;



I. Oksijen, klor gibi yükseltgeyici bir madde olabilir.



II. Kağıt, ahşap gibi yanıcı maddelerle temasından kaçınılmalıdır.



III. Çok çabuk parlayan yanıcı bir maddedir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III



II. Yemek sodası



III. Sönmüş kireç



IV. Sud kostik



Yukarıda verilen yaygın bileşik formülleri aşağıdaki sistematik isimlerle eşleştirildiğinde hangi formül açıkta kalır? A) HCI

B) NaOH



D) Na2CO3

C) Ca(OH)2 E) CaCO3

C) I ve III

E) I, II ve III

10. I. Bor

Bulunduğu ortamda zehirlenmeye neden olur.

III

Fosil yakıtların (kömür, petrol) tam yanmaması sonucu oluşur.



CO gazı

Palme Yayınevi

I

7.

II

Asit yağmuru oluşturan en önemli gazdır.



II. Berilyum



III. Fosfor



IV. Potasyum



V. Kalsiyum



Yukarıda verilen elementlerden hangi ikisinin sembolü aynı harfle başlar? A) I ve II

Şekildeki kavram haritasında yer alan kutucuklarda CO gazı ile ilgili bilgiler yazmaktadır.

B) I ve IV D) II ve IV

C) II ve III

E) III ve V

Buna göre, kutucuklardaki bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

C) I ve III E) II ve III

11. I. İçme suyunun doğadan eldesi 8. Aşağıda verilen laboratuvar malzemelerinden hangisi sıvı-



II. Çevre kirliliğini azaltma çalışmaları



III. K  imyasalların bilinçli kullanımı için güvenlik tedbirleri oluşturma

IV. K  imyasal yollarla elde edilmiş maddelerin kullanıma tekrar kazandırılması için yapılan dönüşüm çalışmaları



Yukarıdaki çalışmaların hangilerinde kimyacılar bulunabilir?

ların hacminin ölçülmesine yarayacak şekilde derecelendirilmemiştir? A) Mezür B) Büret C) Pipet

A) I ve II

D) Ayırma hunisi

B) II ve IV D) I, II ve III

E) Beherglas 6. B

7. C

8. D

9. E

10. A

11. E

C) III ve IV

E) I, II, III ve IV 27

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ

2. 1. TEST TEST 1. I. Simya ile uğraşan kişilere verilen ad nedir?

4. Elementler ile ilgili;



II. Simyacıların çalışma yöntemine verilen ad nedir?



III. Tıbbi kimya ile uğraşan bir bilgindir?



IV. Simyacıların kullandığı bir yöntemdir?



Yukarıdaki sorular ve verilen cevaplar eşleştirilirse hangi seçenek dışarıda kalır? A) Bohr

B) Kavurma

C) er-Razi

D) Alşimist

I. He, Ne gibi elementler monoatomik elementlerdir.



II. Kimyasal işlemlerle daha basit türlere ayrıştırılabilirler.



III. Aynı cins atomlar içerirler.



yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız II

B) Yalnız III D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

E) Deneme-yanılma

5. Kimyada kullanılan güvenlik amaçlı temel uyarı işaretlerin2. Aşağıdakilerden hangisi simyacılar döneminden beri kul-

den

logosu ......................... maddeyi ifade eder.

lanılan bir yöntem değildir? A) Özütleme



Yukarıda verilen cümlede boş bırakılan yere gelmesi gereken uygun sözcük aşağıdakilerden hangisidir?



A) Çevreye zararlı

B) Radyoaktif



C) Tahriş edici

D) Zehirli

B) Mayalama Palme Yayınevi

C) Elektroliz D) Damıtma E) Süzme

3. Aristo maddeleri temel özelliklerine göre sınıflandırmış ve



lı maddelerle etkileşimi, yeni maddelerin oluşumu ve bu maddelerin kimyasal analizi konusunda laboratuvar çalışması yapan kişi aşağıdakilerden hangisidir?

Toprak

Kuru

Soğuk

I

E) Patlayıcı

6. Maddenin atom ve molekül yapısı, kimyasal özelliği, fark-

temel özellikleri ikişerli çiftler halinde gruplandırarak 4 element tanımlamıştır.



Su

A) Eczacı

B) Kimyager

C) Kimya mühendisi

D) Metalurji mühendisi

II

Sıcak

E) Tekstil mühendisi

Hava



Buna göre, yukarıdaki şekilde boş bırakılan numaralı yerlere yazılması gereken kavramlar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

28

I



7. Asit, baz, tuz, su ve mineral gibi maddelerin doğada na-

II

sıl bulunduklarının, özelliklerinin ve kimyasal tepkimelerinin incelenmesi kimyanın hangi disiplininin ilgi alanına girer?

A) Ateş

Islak

B) Işık

Nemli

C) Deniz

Tuzlu



A) Analitik kimya

B) Organik kimya

D) Ateş

Demir



C) Anorganik kimya

D) Fizikokimya

E) Işık

Islak

1.A

2. C

3. A

4. A

5. B

E) Endüstriyel kimya 6. B

7. C

1.Ünite

11.

8. Kimya endüstrisiyle ilgili verilen;

I. Tarımda ürün verimini ve kalitesini artıracak maddeler sentezlemek



II. Tekstilde kullanılacak iplikleri elde etmek



III. Hastalıkların teşhis ve tedavisi için gerekli maddeleri sentezlemek



uğraş alanlarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II



D) II ve III

KİMYA BİLİMİ



C) I ve III

E) I, II ve III

Yukarıda verilen güvenlik sembolünün adı;



I. Tehlikeli



II. Patlayıcı



III. Radyoaktif



IV. Korozif



V. Yanıcı



yukarıdakilerden kaç numaralı olanda doğru verilmiştir? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

9. Aşağıda yaygın adları verilen bileşikler ve yapılarında bulunan element cinsi sayısı hangisinde yanlış belirtilmiştir? Element cinsi sayısı

A)

Zaç yağı

3

B)

Kezzap

3

C)

Yemek tuzu

2

D)

Potas kostik

2

E)

Kireç taşı

3

Palme Yayınevi

Bileşik

12. Berzelius 1814 yılında elementlerin adları temel alınarak simgelenmesi fikrini ortaya atmıştır.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bir elementi sembolize edemez? A) Co

B) C

C) Ca

D) Cr

E) CO

13. Metil alkol (CH3OH) ile ilgili şu bilgiler veriliyor; • Kolay alev alır. • Z  ehirli olup, içildiğinde önce körlüğe sonra ölüme sebebiyet verir.

10. Öğretmeni Alin'den molekül yapılı elementlere örnekler ver-

• Cilde temasında yara oluşturur.

mesini istiyor.

Alin'de;



I. He



II. Ca



III. CI2



IV. H2O



V. CaO

Buna göre, metil alkol şişesi üzerinde;

I

yukarıdakileri yazıyor.

Buna göre, Alin'in yazdığı örneklerden kaç numaralı olanı doğrudur? A) I

B) II

C) III

D) IV 8. E



II

A) Yalnız II

B) I ve II D) II ve III

10. C

III

yukarıdaki güvenlik işaretlerinden hangileri bulunur?

E) V 9. D



11. D

12. E

13. E

C) I ve III E) I, II ve III 29

Atom ve Periyodik Sistem

2. Ünite

1.Bölüm

Bir çok bilim adamı tarih boyunca atomun yapısı ile ilgili pek çok fikir ortaya atmış ve atomun yapısını tanımlamaya çalışmıştır. Zaman içerisinde teknoloji ilerledikçe bu fikirlerin doğru olanları ile yanlış olanları belirlenerek yeni fikirler ortaya atılmıştır. Atomun küçük ve bölünemez parçacıklardan oluştuğu düşüncesini ilk olarak Yunanlı filozof Democritus M.Ö 400’lü yıllarda ortaya atarak, bu parçacıklara Yunanca “bölünemez” anlamına gelen atom adını verdi. Democritus her maddenin hep aynı özdeş atomlardan oluştuğunu, maddelerin farklı görünmesinin atomların düzeninden ve hareketlerinden kaynaklandığını savundu.

/ Atom Modelleri

Çözümlü Sorular 1. I. Atomun yapısını üzümlü keke benzetmiştir.

Democritus



II. Atomun yapısında pozitif ve negatif yüklü tanecikler vardır.



III. Modelinde proton, nötron ve elektronlardan bahsetmiştir.



Yukarıda verilen yargılardan hangileri Thomson atom modeline ait değildir?

Ortaya atılan bu fikirler günümüzün bilimsel düşüncesinin gelişmesine katkıda bulunmuş, atomun varlığı ve yapısı ile ilgili farklı teoriler ortaya koymuştur. Bu teorileri sırasıyla tarihsel gelişimi içerisinde inceleyelim.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

1. Dalton Atom Modeli

Thomson’a göre;

� Atomun yapısında pozitif ve negatif yüklü tanecikler vardır. Bu

muştur. Farklı elementler, farklı atomlardan oluşur ve bir elementin bütün atomları aynıdır.”

Yukarıda verilen tanımlama aşağıdaki bilim adamlarının hangisinin atom modeline aittir? A) Thomson B) Dalton C) Rutherford D) Democritus E) Bohr

3.

2. Thomson Atom Modeli Thomson, 1903 yılında atomun daha küçük parçalardan oluştuğunu öne sürmüş, atomun yapısını üzümlü keke benzeterek modelini açıklamıştır. Bu modele göre kek; pozitif yüklere, üzümler ise negatif yüklere benzetilmiştir.

2. “Madde bölünemeyen atomlardan oluş-

Palme Yayınevi

Atom hakkında ilk bilimsel çalışmayı 19.yüzyılın başlarında J. Dalton yapmıştır. Dalton’a göre; ♦ Elementler atom denilen küçük, küresel parçalardan oluşur. ♦ Bütün maddeler atomlardan oluşmuştur. ♦ Atomlar bölünemez, parçalanamaz ve başka bir element Dalton'un modeli atomuna dönüşemez. ♦ Bir elementin bütün atomları büyüklük, şekil ve kütle bakımından özdeştir. ♦ Farklı elementlerin atomlarının kütleleri farklıdır. ♦ Farklı elementlerin belirli oranda birleşmesinden bileşikler oluşur. Dalton’un atom teorisi pek çok yanlışlık ve eksiklik olmasına rağmen çok önemlidir. Kimyasal reaksiyonların açıklanması, maddenin anlaşılması, atomun temel özelliklerinin ortaya atılması bu sayede olmuştur. Günümüzde atomun içi dolu küre olmadığı, elementin bütün atomlarının özdeş olmadığı (izotopları olabildiği) ve atomun parçalandığı (çekirdek reaksiyonları ile) bilinmektedir. Ayrıca bu modelde proton, nötron ve elektronun varlığı belirtilmemiştir.

– –

–

–

–

–

–

–

–

–

– –

–

–

–

– –

–

Thomson atom modeli

(+) yükler ile (–) yükler atomda homojen olarak dağılmıştır. �  Atomlar yarıçapı yaklaşık 10-8 cm olan pozitif yüklü kürelerdir. Negatif yüklü elektronlar bu küre içerisine dağılmışlardır. � Atom (+) yüklü maddeden oluşmuştur. Elektronlar bu artı madde içinde gömülüdür ve hareket etmezler. � Atomda (+) ve (–) yükler eşittir. Bu nedenle atom yüksüzdür. � Elektronların kütlesi çok küçüktür. Bu yüzden atom kütlesini pozitif yüklü tanecikler oluşturur. J. Thomson Thomson atom modelinde (+) yüklerin ve (–) yüklerin atomda homojen olarak dağıldığı iddiası yanlıştır. Ayrıca nötronlardan bahsedilmemiş olması da bu teorinin bir eksikliğidir.

– – – –



Thomson’a ait atom modeli şekildeki gibidir.



Buna göre model ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) Atomda yüklü tanecikler bulunur. B) ( + ) ve ( - ) yükler atomda homojen olarak dağılmıştır. C) Atom küre şeklindedir. D) Atomların yarıçapı 10–8 cm’dir. E) Atomun kütlesi zıt yüklü taneciklerin kütleleri toplamına eşittir.

31

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

Çözümlü Sorular

3. Rutherford Atom Modeli 1911 yılında Rutherford, arkasına film yerleştirilmiş bir altın tabakaya “2+” yüklü alfa (α) taneciklerini (He2+) göndererek ışınların levhaya çarptıktan sonra izledikleri yolları çizmiştir. Bu ışınların çok büyük bir kısmının sapmadan geçtiğini, çok az bölümünün saptığını ya da tam geri döndüğünü gözlemlemiştir.

4. Rutherford’un a (alfa) ışınları ile ilgili deneyinden; I. Atomlarda çekirdek bulunduğu, II. Atom içinde büyük boşluk bulunduğu, III. Çekirdek hacminin atom hacmine göre çok küçük olduğu,

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III

α tanecikleri kaynağı

Görüntü ekranı

Yarık

Rutherford atom modeli

Rutherford’a göre;

� Bir atomun kütlesinin çok büyük kısmı ve pozitif yükün tümü

sonuçlarından hangileri çıkarılabilir? A) Yalnız II

Altın yaprak

çekirdek adı verilen çok küçük bölgede toplanmıştır.

� Çekirdek çapı yaklaşık 10–12 — 10–13 cm, atom çapı ise 10–8 cm olduğundan atom hacminin büyük bir kısmı boşluktur. Elektronlar bu boşlukta bulunur ve çekirdek etrafında döner.

E) I, II ve III

� Pozitif yük atom kütlesinin yaklaşık yarısına eşit olup, atomdan atoma değişir. 5. I. Elektronlar orbitallerde bulunurlar. II. Atomun yarıçapı yaklaşık 10–8 cm dir.



III. Atom nötr olduğuna göre, (+) yüklü taneciklerde atomun yapısında bulunmalıdır.



Yukarıda verilen yargılardan hangileri Thomson atom modelinde yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

6. Rutherford atom modeli ile ilgili aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) Rutherford ince bir altın levha (arka arkaya yaklaşık 100 kadar altın atomu içeren) üzerine alfa ışınlarını göndermiş, alfa ışınlarının hareketlerini inceleyerek atom modelini oluşturmuştur. B) Atomda (+) yükler çok küçük bir hacimde toplanmıştır. C) Elektronlar belirli enerji düzeyindeki yörüngelerde yer alırlar. D) Atomun büyük bir kısmı boşluktan ibarettir. E) Atomun kütlesinin tamamına yakını, çekirdek denilen merkezde toplanır.

32

yecek sayıda elektronlar bulunur.

� Elektronlarla çekirdek arasında bir çekim kuvvetinin olduğunu ve elektronların çekirdeğe Palme Yayınevi



E. Rutherford

� Çekirdeğin çevresinde belirli uzaklıklarda ( + ) yükü dengele-

düşmemeleri için, çekirdek çevresinde dönmeleri gerektiğini öne sürmüştür. Rutherford modeli atomdaki elektronların hareketlerini açıklayamadığı gibi elektronların niçin çekirdek üzerine düşmediklerini, çekirdek çevresinde ne şekilde yer aldığını ve atomların yaydığı spektrumları açıklayamamıştır. Rutherford geliştirdiği atom modeliyle Thomson’un proton ve elektronunun homojen dağılma ilkesini çürütmüştür.

Rutherford, atom kütlesinin diğer yarısını oluşturan yüksüz taneciklerin olması gerektiğini söylese de, ispatlayamamıştır. 1932’de James Chadwick nötronların varlığını kanıtlayarak atom kütlesinin diğer yarısını oluşturan yüksüz tanecikleri buldu. Chadwick ince bir berilyum levhayı alfa (a) tanecikleriyle bombardıman ettiğinde, berilyum metalinin gama ışınlarına benzeyen çok yüksek enerjili ışınlar yaydığını görmüştür. Daha sonraki deneylerde bu ışınların protonun kütlesinden biraz daha büyük kütleye sahip elektrik yükü taşımayan nötr taneciklerden oluştuğu gösterildi. Chadwick bu taneciklere nötron adını verdi.

Soru

Çözüm

I. Pozitif yüklerin toplam kütlesi, atomun kütlesinin yaklaşık yarısı kadardır.

Atomun büyük bir kısmının elektronlardan oluştuğu fikri Rutherford atom modeline ait değildir.

II. Atomun büyük bir kısmı elektronlardan oluşmuştur. III. Pozitif yükler çekirdekte toplanır. Yukarıda verilenlerden hangileri Rutherford’un öne sürdüğü atom modeline uygundur? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III



E) I, II ve III

Yanıt C

1.Bölüm



4. Bohr Atom Modeli

Çözümlü Sorular

Bohr atom modelinin yetersizlikleri � Hidrojen gibi tek elektronlu atomların spektrumlarını açıklarken çok elektronlu atomların-

kini açıklayamamıştır. (Çok elektronlu atomların spektrumlarında enerji düzeylerinin her birinin iki ya da daha fazla düzeye ayrıldığı görülmektedir.) � Elektronların belirli bir dairesel yörüngede döndüğünü belirtmiştir. Ancak günümüzde yörünge yerine elektronun bulunabilme olasılığının yüksek olduğu bölgelerden söz edilebilir.

MODERN ATOM TEORİSİ Günümüzde atomu açıklamak için kullanılan teoriye Modern Atom Teorisi adı verilir. Yapılan son araştırmalara göre, elektronlar atom çekirdeğinin çevresinde çok büyük bir hızla döner. Bu nedenle gerçekte elektronun bulunduğu yerin belirlenebilmesi mümkün değildir. Bu modele göre, elektronların bulunduğu bir yerden değil de, bulunabileceği bölgelerden bahsedilmektedir. Yani bir elektronun gerçekte belirli bir yörüngesi ya da katmanı yoktur. Elektron devamlı ve hızla hareket ettiğinden elektron yükünün bir yük bulutu halinde dağılmış bulunduğu varsayılabilir. Bu bulut bazı bölgelerde daha yoğundur. Elektronun belli bir bölgede bulunma olasılığı o noktadaki yük bulutunun yoğunluğu ile orantılıdır. Ayrıca çekirdeğe yakın bölgelerde elektronun bulunma olasılığı daha yüksektir. Çekirdekten uzaklaştıkça belli bir bölgede elektronun bulunma olasılığı azalır. Elektronun bulunabileceği ve hareket ettiği alan, sineğin asılı lambanın çevresinde döndüğü alana benzetilebilir.

•

2. konum

7. I. ( ) Bir atomun elektronları en düşük enerjili düzeyde bulunmak ister.

II. ( ) Çekirdeğe en yakın yörüngede bulunan elektronun potansiyel enerjisi en düşüktür.

III. ( ) Elektron, çekirdekten daha uzaktaki bir yörüngeye geçebilmek için enerji almalıdır. IV. ( ) Elektronların bulunduğu enerji seviyeleri atom çekirdeğinden itibaren sırasıyla 1, 2, 3, 4, .... n ile gösterilir.



V. ( ) Elektron düşük enerji düzeyinden yüksek enerji düzeyine geçerken ışın yayar. Bohr atom modeli ile ilgili yukarıda verilen yargılardan kaç numaralı olanı yanlıştır? A) I

Palme Yayınevi

1919 yılında Danimarkalı fizikçi Niels Bohr (Nils Bor), RutBohr Atom Modeli herford modelinin açıklayamadığı noktalara (elektronların çen=3 kirdek üzerine neden düşmediği gibi) ışık tutuyordu. Bohr; atomları, çekirdek etrafındaki dairesel yörüngelerde hızla Enerji n=2 dönen elektronlarla çevrili cisimler olarak tasarladı. Bohr’un, n=1 hidrojen atomu için ortaya koyduğu varsayımlar şöyledir: � Atomdaki her bir elektronun belirli bir potansiyel enerjisi vardır. Bu elektronlar çekirdek çevresinde dairesel bir yörüngede hareket eder. Bu yörüngelere “enerji düzeyleri, katmanları veya kabukları” adı verilir. � Enerji seviyeleri atom çekirdeğine yakınlığına göre n = 1, 2, 3, 4 gibi tamsayılarla veya K, L, M, N gibi harflerle n - ∞ ......... E∞ ifade edilir. n - 4 –––– E4 � Elektronun içinde hareket halinde bulunduğu yörünn - 3 –––– E3 n - 2 –––– E2 geye göre belli bir enerjisi vardır. Çekirdeğe en yakın K Enerji alır. Enerji verir düzeyinde (n = 1) bulunan bir elektron en düşük ener(absorbsiyon) (emisyon) jiye sahiptir. Çekirdekten uzaklaştıkça o kabukta bulun - 1 –––– E1 nan elektronun enerjisi artar. Elektronun enerjisi hiçbir zaman kabuklar arasındaki bir değerde olamaz. � Bir atomun elektronları çekirdeğe mümkün olduğunca yakınsa bu elektronlar en düşük enerji düzeyindedir. Bu enerji düzeyine temel hal düzeyi denir. Atomlar yüksek sıcaklığa kadar ısıtıldıklarında elektronlar enerji absorbe (soğurma) ederek daha yüksek enerji düzeylerine geçer. Absorbsiyon adı verilen bu olay sonucunda atomlar uyarılmış hale gelir. Dışarıdan enerji alan elektronlar daha yüksek enerji düzeyine geçiş yapar ve kararsız hale gelir. Bu duruma uyarılmış hal denir. � Elektron kararlı haldeyken atom ışın yayınlamaz. � Uyarılmış (yüksek enerjili) elektronlar kararsızdır ve temel hale geçmek ister. Elektronlar temel hale geçerken enerji kaybederler. Elektron, yüksek enerjili bir düzeyden daha düşük enerjili bir düzeye inerse aradaki enerji farkına eşit enerjiye sahip ışık yayılır. Bu olaya emisyon denir.

1. konum

/ Atom Modelleri

B) II D) IV

C) III E) V

8. Aşağıda verilen yargılardan hangisi Bohr atom modeline aittir? A) Elektronlar çekirdekten uzaklaştıkça enerjileri azalır. B) Elektronlar çekirdek çevresinde dairesel yörüngelerde bulunurlar. C) Bir elementin tüm atomları özdeştir. D) Atom homojen yapıya sahiptir. E) Atomlar birleşerek bileşikleri oluşturabilirler.

9. Aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) Chadwick, nötronu bulmuştur. B) Rutherford’a göre, atomdaki pozitif yük miktarı atomdan atoma değişir. C) Rutherford’a göre, çekirdeğin etrafında protonlara eşit sayıda nötronlar vardır. D) Bohr’a göre, her yörüngenin bir enerjisi vardır.

3. konum

•

•

E) Bohr’a göre bir element atomuna enerji verilerek elektronun daha yüksek enerji düzeyine çıkmasına uyarılmış hal denir.

Atomdaki elektronlar, elektron bulutunun anlık herhangi bir yerinde olabilir.

33

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

MİNİ TEST Sonuç

1. Atom modeli

Bohr

I.

Çekirdek, atomda bulu-

a. Rutherford

küçük hacimli bölgedir. II.

Elektronlar belirli enerji

b. Dalton

düzeylerinde bulunurlar. III. Atomlar

parçalanamaz

c. Thomson

ve içi dolu kürelerdir.

Elektron bulunduğu yörüngeden bir üst yörüngeye enerji alarak geçebilir.

III

Bilim insanı

nan pozitif yüklü ve çok

Pozitif yüklerin toplam kütlesi atomun kütlesinin yaklaşık yarısı kadardır.

II

Rutherford

Teori

Elektriksel dengeyi sağlamak için atomda pozitif ve negatif yükler eşit dağılmıştır.

I

Thomson

4.

IV.

Elektronlar,

(+)

nötrleştirecek

yükleri

d. Bohr

şekilde

atom içine dağılmıştır.



Yukarıda verilen atom modelleri ile bu modellere ait so-

Yukarıdaki tabloda bazı teoriler ve bilim insanları verilmiştir.

nuçlar arasındaki eşleştirmelerden hangileri yanlıştır?



Buna göre, aşağıda verilen eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?



A) I. a

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II E) II ve III

B) II. d

C) III. a

D) III. b

E) IV. c

5. Bohr atom modelinin hidrojen atomuna ait enerji seviyelerinin

Palme Yayınevi

bir kesiti aşağıda verilmiştir.

2. Dalton atom modeli ile ilgili;

I. Bilimsel gerçeklere dayanan ilk atom modelidir.



II. Atom altı parçacıklardan bahsedilmez.



III. ‘’Bir elementin bütün atomları aynıdır.’’ görüşü günümüzde önemini yitirmiştir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

n= 1

n= 2

K

L

I. Üzümlü keke benzetilir.



M

N

Buna göre;



 I. M enerji seviyesinden L enerji seviyesine elektron geçmesi sırasında atom enerji yayar.



II. n = 1 enerji seviyesindeki elektronun enerjisi n = 3 enerji seviyesindeki elektronun potansiyel enerjisinden daha düşüktür.



III. N yörüngesinde bulunan elektronun potansiyel enerjisi en düşüktür.



yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II D) I ve III

3. Thomson atom modeli ile ilgili;

n= 4



A) Yalnız I



n= 3

C) I ve II E) II ve III

6. Thomson atom modeline göre;

I. Elektronların kütlesi protonların kütlesinden çok küçüktür.

II. Yüklü tanecikler birbiri içerisinde homojen dağılmıştır.



II. Çekirdekte nötronlar protonların arasına dağılmışlardır.



III. Çekirdek hacmi atom hacminin yanında çok küçüktür.



III. Protonlar ve elektronlar atomda dağınık halde bulunurlar.



yargılarından hangileri yanlıştır?



yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I

B) Yalnız III D) I ve III

34

C) I ve II

A) Yalnız II

E) II ve III 1. C

B) Yalnız III D) I ve III

2. E

3. B

4. C

5. C

6. D

C) I ve II E) II ve III

2.Bölüm

ATOMU OLUŞTURAN TEMEL TANECİKLER

Çözümlü Sorular

Atomun üç tane temel taneciği vardır. Bunlar, proton,

10. X– iyonu ile Y2+ iyonunun elektron sa-

nötron ve elektronlardır.

yıları toplamı 35’tir. Y’nin proton sayısı X elementinin proton sayısının üç katıdır.

Proton: Atomun çekirdeğindeki pozitif yüklü taneciktir. Nötron: Atomun çekirdeğindeki yüksüz taneciktir. Elektron: Atomun katmanlarındaki negatif yüklü taneciktir. Tanecik

Sembol

Bağıl yük

Bağıl kütle

Proton

p

1+

1 akb

Nötron

n

0

1 akb

Elektron

e

1-

1/1840 akb

/ Atomun Yapısı



Buna göre, X’in proton sayısı aşağıdakilerden hangisidir?



A) 8

B) 9 C) 10 D) 11 E) 12

11. 2a+10aX1– iyonunun elektron sayısı 36 dır.

Daha sonraki yıllarda atomda, proton, nötron ve elektronun yanı sıra çok sayıda taneciğin bulunduğu anlaşılmıştır. Ancak atomların davranışlarını proton, nötron ve elektron sayıları belirler.



Buna göre, nötron sayısı aşağıdakilerden hangisidir?



A) 45 B) 34 C) 28 D) 18 E) 16

Atom Numarası Bir element atomunun çekirdeğindeki proton sayısına atom numarası (Z) denir. Çekirdekte bulunan taneciklerden sadece protonlar yüklü olduğundan atom numarası, çekirdek yükü olarak ta ifade edilebilir.

� Atom numarası element sembollerinin sol alt köşesine yazılarak gösterilir. � Atom numarası aynı olan atom veya iyonlar aynı elemente ait taneciklerdir. � Nötr atomlarda atom numarası, elektron sayısına eşittir.

Palme Yayınevi

Atom numarası= Proton sayısı= Çekirdek yükü

12. 80X1– iyonunun nötron sayısı, proton sayısından 10 fazla olup, nötron sayısı iyonunun elektron sayısına eşittir.

112Y2+



Buna göre, nötr Y atomu ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Çekirdeğindeki toplam tanecik sayısı 112’dir.

Proton sayısı= Elektron sayısıG Nötr atom

B) Atom numarası 47’dir.

Kütle Numarası

C) Elektron sayısı 45’tir.

Elektronların kütlesi, proton ve nötronların kütlesine göre çok küçüktür. Bu nedenle atom kütlesinin çekirdek kütlesine eşit olduğu söylenebilir.

D) Toplam tanecik sayısı 159’dur. E) Nükleon sayısı 112’dir.

Bir element atomunun çekirdeğindeki proton ve nötron sayılarının toplamına kütle numarası (A) denir. Kütle numarası= Proton sayısı + Nötron sayısı

� Kütle numarası element sembollerinin sol üst köşesine yazılır.

13. Nükleon sayısı 112, nötron sayısı 68 olan bir X atomunun Xa iyonunda 42 elektron vardır.

� Kütle numarasına nükleon sayısı da denir. Sembolü X olan bir elementin atom ve kütle numarası, Kütle numarası → A Atom numarası → Z

(p + n) G (p)

şeklinde gösterilir.

Bir atomun çekirdeğindeki toplam tanecik sayısı = p + n Bir atomdaki toplam tanecik sayısı = p + n + e



Buna göre, X’in proton sayısı ve a niceliğinin değeri aşağıdakilerden hangisidir? Proton

a

A)

44

2+

B)

44

7+

C)

46

2+

D)

46

7+

E)

48

2+

35

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM İyon

Çözümlü Sorular

Proton sayısı elektron sayısından farklı taneciklere iyon denir. İyonlar (+) veya (-) yüklü atom veya atom gruplarıdır.

14. (-) yüklü iyonlar (anyonlar) ile ilgili aşağıdakilerden hangisi her zaman doğrudur?

Tek atomlu iyonlar: K+, Zn2+, Al3+, H1-, O2-... Çok atomlu iyonlar: NH4+, SO42–, OH–, CIO4–...

A) Proton sayısı nötron sayısına eşittir.

� İyon halinde taneciğin iyon yükü proton sa-

B) Elektron sayısı nötron sayısından fazladır.

Kütle numarası

İyon yükü

Proton sayısı

Elektron sayısı

yısı ile elektron sayısı arasındaki farka eşittir. İyon yükü= proton sayısı – elektron sayısı

C) Proton sayısı elektron sayısından azdır.

Anyon

D) Kimyasal özelliği nötr atomununki ile farklılık göstermez. E) Bir elektron başına düşen çekim kuvveti nötr atomundakine göre fazladır.

Atomun elektron alması sonucunda oluşan negatif (-) yüklü taneciklere anyon denir. ( F-, O2-, N3-, PO43- ) O + 2e- " 8O2-

Anyon: elektron sayısı > proton sayısı

8

p= 8 p= 8 e= 8 e= 10 Tanecik çapı= O2– > O p Anyonda oranı < 1 olur. e

� Anyon oluşumu genelde ekzotermiktir. Atom elektron aldıkça, elektron başına düşen çekim kuvveti azalacağı için çap büyür.

15. X2– iyonu X2+ iyonuna dönüştüğünde,

Katyon

II. Çekirdek yapısı değişmez.

Atomun elektron vermesi sonucunda oluşan pozitif (+) yüklü taneciklere katyon denir.

III. Elektron başına düşen çekim kuvveti azalır.

(Na+, Fe3+, Cu2+, NH4 )

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) II ve III

D) I ve III E) I ve II

35 37 35 16. 17 X, 17 Y, 16 Z

40 T 19



A) X ve Y



B) Y ve Z



C) X ve Z



D) Z ve T





E) X ve T

II. Y



III. Z+ Yukarıdaki taneciklerin her birinden birer elektron koparılırsa hangilerinde katyon oluşur?



A) Yalnız II



B) Yalnız III



C) I ve II



D) I ve III





36

Katyon: proton sayısı > elektron sayısı



13Al "

� Katyon oluşumu endotermiktir. Atom elektron verdik-

E) II ve III

3e– + 13Al3+

p= 13 p= 13 e= 13 e= 10 Tanecik çapı= Al > Al3+ p Katyonda oranı > 1 olur. e

çe, elektron başına düşen çekim kuvveti artacağı için çap küçülür. sayısı arttıkça iyon çapı küçülür, (-) yük sayısı arttıkça iyon çapı büyür diyebiliriz.

� Elektron sayısı aynı olan taneciklerde çekirdek yükü arttıkça, elektron başına düşen çekim kuvveti artar, çap küçülür. 12Mg2+ , 7N3- ve 10Ne taneciklerinin çapları arasındaki ilişki 7N3- > 10Ne > 12Mg2+ şeklindedir. Bir atom iyon haline geçtiğinde;

� Elektron sayısı değişir. � Proton sayısı, atom numarası, çekirdek

yükü değişmez. � Nötron sayısı değişmez. � Fiziksel ve kimyasal özellikleri değişir. � Kütle numarası, nükleon sayısı değişmez.

17. I. X–



+

� Buna göre, proton sayısı aynı olan taneciklerde (+) yük

ve atomlarından hangilerinin kimyasal özellikleri aynıdır?



Palme Yayınevi



I. Fiziksel özelliği değişmez.

� Çekirdeğin çekim gücü değişmez. � Birim elektron başına uygulanan çekim kuvveti değişir. � Tanecik çapı değişir. � Toplam tanecik sayısı değişir.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikler Nelere Bağlıdır? � Fiziksel özellikler; proton, nötron ve elektron sayısına bağlıdır. İki tanecikte bunlardan biri bile farklı olursa bu iki taneciğin fiziksel özellikleri farklı olur.

� Kimyasal özellikler; proton ve elektron sayısına bağlıdır. İki tanecikte bunlardan biri bile farklı olursa bu iki taneciğin kimyasal özellikleri farklı olur. 35 37 – 17 Cl ve 17 Cl

35 37 17 Cl ve 17 Cl

Fiziksel ve kimyasal özellikleri farklı

Fiziksel özellikleri farklı kimyasal özellikleri aynı

2.Bölüm



/ Atomun Yapısı

MİNİ TEST 5. Nötr X atomu Xa iyonunu oluşturduğunda bir elektron başına

1. Element atomları ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisinin doğruluğu kesin değildir?

düşen çekim kuvveti azalıyor. Buna göre, Xa iyonu ile ilgili;

A) Bir elementin bütün atomlarında aynı sayıda nötron vardır.



B) Nötr bir atomda proton sayısı elektron sayısına eşittir.



I. Anyondur.

C) Farklı elementlerin atomlarında farklı sayıda proton vardır.



II. Toplam tanecik sayısı artmıştır.

D) Aynı element atomlarının çekirdek yükleri aynıdır.

III. oranı artmıştır.

E) Aynı elementin atomlarında aynı sayıda elektron vardır.



p e

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız

B) I ve II D) II ve III

2.

45 X3+ 21

E) I, II ve III

ve 37 Y– iyonları ile ilgili; 17



I. Proton sayıları aynıdır.



II. Elektron sayıları aynıdır.

aşağıdakilerden hangisidir?



III. Nötron sayıları aynıdır.

A)

6. 38 proton, 36 elektron ve 88 nükleonu bulunan tanecik

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

Palme Yayınevi



C) I ve III

C) I ve III

E) II ve III

88

X 38

2-



B)

D)

88 2+

X 36

74 2-

X 38





C)

E)

88 2+

X

38

74 2-

X

36

27 3+

7. X iyonu ile Y- iyonunun elektron sayıları eşittir.

Y’nin çekirdek yükü 9 olduğuna göre, X’in nötron sayısı kaçtır?

3. Atomdaki temel taneciklerden biri olan nötron ile ilgili;



A) 13



I. Yüksüzdür.





II. Çekirdekte yer alır.



III. Her zaman kütle numarasına eşittir.



yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız I

C) II ve III E) I ve III

4. Atom numarası 15 olan X elementi ile atom numarası 8 olan Y elementinin yapmış olduğu XY34 iyonu toplam kaç elektron içerir?

A) 28

B) 36

C) 42 1. A

C) 15

D) 16

E) 17

8. XO24 iyonundaki toplam elektron sayısı 50’dir.

B) Yalnız III D) I ve II

B) 14

D) 47 2. B



Buna göre, bu iyondaki X atomu ile ilgili;



I. Çekirdek yükü 16’dır.



II. Nötron sayısı 17 ise, çekirdeğindeki toplam tanecik sayısı 33’tür.



III. Toplam tanecik sayısı 48 ise, kütle numarası atom numarasının 2 katıdır.



yargılarından hangileri doğrudur? (168O) A) Yalnız I D) I ve III

E) 50 3. B

B) Yalnız II

4. E

5. B

6. C

7. B

C) Yalnız III E) I, II ve III

8. E

37

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM İZOTOP ATOMLAR

Çözümlü Sorular

Proton sayıları aynı, nötron sayıları farklı olan atomlardır.

n 18. 35 17X ile Y tanecikleri birbirinin izotopu-

� İzotop atomların atom numaraları aynı, kütle numaraları farklıdır. Yani çekirdek yapı-

dur.

ları farklıdır.

Buna göre, X ve Yn tanecikleri ile ilgili;



I. Kimyasal özellikleri aynıdır.



II. Çekirdek yükleri farklıdır.

Hidrojenin izotopları 1 1H

yargılarından hangileri doğrudur?

Nötron sayısı

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III

63 29Cu

Atom numaraları aynı Proton sayısı

nında 24Mg, kütlece % 10 oranında 25 Mg ve kütlece %10 oranında 26Mg izotoplarının karışımı halinde bulunur.

B) 24,2

D) 24,6

20.

E) 24,8

Kütle numarası

•

40

Y •

32 23

X

Z

16

20

Buna göre;

I. Çekirdek yükleri arasındaki ilişki X > Y > Z’dir.



II. Toplam nükleon sayıları arasındaki ilişki Y > Z > X’dir.

III. X ile Y birbirinin izotopudur.

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

38

Çözüm

X 2+ iyonunun elektron sayısı, Y3– iyonunun nötron sayısı ve Z’nin izotoplarından birinin kütle numarası bilindiğine göre X, Y ve Z taneciklerinden hangilerinin atom numarası bulunabilir?

X 2+ iyonunun elektron sayısı bilindiğinden atom numarası bulunabilir. Y3– iyonunun nötron sayısı bilinirken elektron sayısı veya kütle numarası bilinmediğinden atom numarası bulunamaz. Z’nin izotoplarından birinin kütle numarası bilinirken nötron sayısı bilinmediğinden atom numarası bulunamaz.

A) Yalnız X



B) Yalnız Z

C) Y ve Z



D) X ve Y





E) X ve Z

Yanıt A

Proton sayısı

X, Y ve Z atomlarının kütle numarası – proton sayısı arasındaki ilişkiyi gösteren grafik yukarıda verilmiştir.



Soru



•

11



C) 24,3

1 1 O $H2O D2 + O $D2O 2 2 2 2 � Proton ve elektron sayıları aynı olduğu için oluşturdukları bileşiklerin kimyasal özelikleri aynıdır. Mol kütleleri farklı olduğu için bileşiklerin fiziksel özellikleri farklıdır. H2 +

Palme Yayınevi

Buna göre, magnezyumun ortalama atom kütlesi aşağıdakilerden hangisidir?

Kütle numarası

� İzotop atomların proton sayıları aynı olduğu için aynı elemente ait atomlardır. � Nötr izotop atomların; fiziksel özellikleri farklı, kimyasal özellikleri aynıdır. � İzotop atomların aynı elementle oluşturdukları bileşiklerin formülü aynıdır.

19. Mg elementi doğada kütlece %80 ora-

A) 24,1

Atom numarası

65 29Cu

E) I, II ve III



3 3 1 H (1 T)

(Hidrojen) (Döteryum) (Trityum) Kütle numaraları farklı

III. Nükleon sayıları farklıdır.

2 2 1H(1D)

Bir elementin izotoplarının yüzdelerinden ortalama atom kütlesinin hesabı; Bir elementin kütle numarası ile atom kütlesi arasında çok küçük bir fark vardır. Genelde elementler, doğada çeşitli izotoplarının karışımı olarak bulunur. İzotop atomların kütle numaraları, dolayısıyla atom kütleleri de farklıdır. Bu nedenle izotopların doğada bulunma yüzdelerinden bir elementin ortalama atom kütlesi hesaplanır. Ortalama atom kütlesi = A1. (%)1 + A2. (%)2 + A3. (%)3 +... A: İzotopun atom kütlesi %: İzotopun doğada bulunma yüzdesi Bir elementin ortalama atom kütlesi izotopların atom kütlelerinin yüzdeleri ile kütle numaraları çarpımlarının toplanması ile hesaplanır. Örneğin, klor doğada %25 oranında 37Cl izotopu ve %75 oranında 35CI izotopu olarak bulunur. Buna göre, klorun ortalama atom kütlesi 25 75 37. + 35. = 35, 5'tir. 100 100

2.Bölüm



/ Atomun Yapısı

Çözümlü Sorular

İZOBAR ATOMLAR Kütle numaraları (nükleon sayıları) aynı, atom numaraları (proton sayıları) farklı olan atomlardır. Kütle numaraları aynı

Kütle numarası

21. X, Y, Z ve T element atomları ile ilgili şu bilgiler veriliyor; – X ile Y izotop atomlardır.

Nötron sayısı

36 36 17Cl 18 Ar



– Y ile Z izoton atomlardır.



– Z ile T izobar atomlardır.

Atom numaraları farklı

Proton sayısı

Proton sayısı

� İzobar atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır. � İzobar atomlar farklı elementlere ait atomlardır.

Buna göre;

I. X ve Y’nin fiziksel özellikleri farklıdır.



II. Y’nin nötron sayısı Z’ninkinden küçüktür.

III. Z ve T’nin toplam tanecik sayıları eşittir.

İZOTON ATOMLAR



yargılarından hangileri doğrudur?

Atom numaraları farklı, nötron sayıları aynı olan atomlardır.



A) Yalnız I



B) Yalnız II



C) Yalnız III



D) I ve II





Kütle numaraları farklı

40 20Mg

Proton sayısı

Atom numaraları farklı

� İzoton atomlar farklı elementlere ait atomlardır.

I. İzotopunun çekirdek yükü 17’dir. II. 40 20 X elementi ile birbirinin izotonu dur. III. İzobarının kütle numarası 37’den büyüktür.

Soru

Çözüm

Kütle numarası

X ile Z’nin atom numaraları aynı, kütle numaraları farklı olduğundan birbirinin izotopudur.

X •

Y •

c

d



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) II ve III

C) I ve III

D) I ve II E) I, II ve III

Y ile Z’nin nötron sayıları aynı olabileceğinden birbirlerinin izotonu olabilirler.

• Z

Proton sayısı

Proton sayısı–kütle numarası ilişkisi grafikte verilen X, Y ve Z atomları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) X ve Z birbirinin izotopudur. B) Y ve Z atomları birbirinin izotonu olabilir.

X ile Y’nin kütle numaraları aynı, proton sayıları farklı olduğundan birbirinin izobarıdır. Y ile Z farklı elementler olduğundan fiziksel özellikleri farklıdır. Birbirinin izotopu olan X ile Z’nin aynı elementle oluşturdukları bileşiklerin formülü aynıdır.

23. Nötron sayıları farklı olan X, Y ve Z taneciklerinden;





– X ile Z’nin yalnız elektron sayıları



– X ile Y’nin yalnız proton sayıları aynı ise X, Y ve Z tanecikleri ile ilgili; p oranı aynı I. X ile Z taneciklerinin e dır. II. Y ile Z birbirinin izotonudur.

C) X ve Y birbirinin izobarıdır.

III. X ile Y birbirinin izotopudur.

D) Y ile Z’nin fiziksel özellikleri aynıdır. E) X ve Z atomlarının aynı elementle oluşturduğu bileşiklerin formülü aynıdır.

E) I, II ve III

olan Y atomu ile ilgili,

� İzoton atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.

b a



22. Kütle numarası 37, nötron sayısı 20 Palme Yayınevi

39 19K

Nötron sayısı



Yanıt D

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

39

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

Çözümlü Sorular 24. X1- ve Y2+ iyonları hem izoelektronik hem izotondur. Buna göre X1- ve Y2+ iyonları ile ilgili;



I. Kimyasal özellikleri farklıdır.



II. Çekirdek yükleri aynıdır.

III. Y2+’nın toplam nükleon sayısı daha büyüktür.

yargılarından hangileri doğrudur?

Soru

Çözüm

Nötr X atomu ile Y ve Z tanecikleri karşılaştırılıyor. Bu karşılaştırma sonucu X atomunun,

X ile Y’nin yalnız proton sayıları aynı olduğundan ikisininki de 16 olsun.

– Y taneciği ile ile yalnız proton sayılarının

32

– Z taneciği ile yalnız elektron sayılarının

16

aynı olduğu belirleniyor. Buna göre,

X ile Z’nin yalnız elektron sayıları aynı olduğu için

I. X ile Y izotondur.

32

33 16

34

1+

Y

1+

II. X ile Z izotoptur.

X 16

III.Y ile Z iyon halindedir.

şeklinde olabilir. X ile Y nin nötron sayıları farklı olduğu için izoton değildirler. X ile Z’nin proton sayıları farklı olduğu için izotop değildirler. Y ile Z ise iyon halindedir.

A) Yalnız I

B) Yalnız III

yargılarından hangileri doğrudur?

C) I ve II

D) I ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) I, II ve III

X



Z 17

E) II ve III

Yanıt C

İZOELEKTRONİK TANECİKLER Elektron sayıları ve elektron dizilişleri aynı, proton sayıları farklı olan taneciklerdir.

–

25. XO4 ve YO42– iyonlarının her birinin topBuna göre, 33X1– ve 32Y2– iyonları ile



ilgili;

I. Birbirinin izoelektroniğidirler.



II. X1–’nin çekirdek yükü, Y2–’nin çekirdek yükünden 1 fazladır.

III. Birbirinin izotonudur.

yargılarından hangileri doğrudur? (8O) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

26. 20X2+ iyonu; Y2– iyonu ile izoelektronik, 39 Z 19



atomu ile izotondur. 2+’nın

kütle numarası ile Buna göre, X Y2–’nin proton sayısı aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

Kütle numarası

Proton sayısı

Palme Yayınevi

lam elektron sayısı 50’dir.

+ 11Na

Proton sayıları farklı, elektron sayıları aynıdır.

� Elektron sayıları aynı olmasına rağmen, proton sayıları farklı olduğundan kimyasal ve fiziksel özellikleri farklıdır.

� İzoelektronik taneciklerin en az bir tanesi iyon halinde bulunur. Soru

Çözüm

Tanecik

KN

n

e

X

34

18

18

Y

36

18

18

Z

36

19

18

Yukarıdaki tabloda X, Y ve Z taneciklerinin kütle numaraları (KN), nötron (n) ve elektron (e) sayıları verilmiştir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Y ve Z, birbirinin izobarıdır.

A)

40

16

B)

39

16

C) Üçü de birbirinin izoelektroniğidir.

C)

36

18

D) X ve Y anyondur.

D)

35

17

E)

34

16

E) Y’nin proton, nötron ve elektron sayıları birbirine eşittir.

40

3+ 13Al

B) X ve Y, birbirinin izotonudur.

X, Y ve Z taneciklerinin proton sayılarını bulalım. X için KN = p + n 34 = p + 18 p = 16 Y için KN = p + n 36 = p + 18 p = 18 Z için KN = p + n 36 = p + 19 p = 17 Y ile Z’nin atom numaraları farklı, kütle numaraları aynı olduğundan birbirlerinin izobarıdır. X ile Y’nin nötron sayıları aynı proton sayıları farklı olduğundan birbirlerinin izotonudur. X, Y ve Z’nin elektron sayıları aynı proton sayıları farklı olduğundan birbirinin izoelektroniğidir. Taneciklerin yüklerini bulalım. X için Y için Z için İY= p – e İY= p – e İY= p – e İY= 16 –18 İY= 18–18 İY= 17–18 İY= 2– İY= 0 İY= 1– Görüldüğü gibi X ve Z taneciği anyon olup, Y taneciği nötrdür. Yanıt D

2.Bölüm



/ Atomun Yapısı

MİNİ TEST 1. X3+, Y, Z1– ve T2– tanecikleri birbirinin hem izoelektroniği hem

4.

de izotonudur.



Buna göre, X3+, Y, Z1– ve T2– tanecikleri ile ilgili,

X3+ > Y > Z1– > T2–



şeklindedir. II. Çekirdek yükü en büyük olan T2–’ dir.



III. X3+ ile Z2–, aynı elementin iyonlarıdır.



yargılarından hangileri doğrudur? B) I ve II D) II ve III

5.

C) I ve III E) I, II ve III.

2. X elementinin farklı iki izotopuna ait X+ ve X2+ iyonlarının top-

8X

B) 80 X1– 35

D) 80 X2+ 35



C) 81 X1+ 35

E) 82 X1– 35

ve 19Y atomları izobar olduğuna göre;



I. Y’nin çekirdek yükü 8 olamaz.



II. X’in nötron sayısı 10’dur.



III. X ve Y elementleri farklı fiziksel özelliklere sahiptir.



yargılarından hangileri yanlıştır?



A) Yalnız I





B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

Palme Yayınevi

lam elektron sayısı 55’tir.







A) Yalnız I

atomunun 36 elektronlu izotopu aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) 80 X1+ 35

I. Kütle numaraları arasındaki ilişki



80 X 35

Buna göre;



I. X+ ve X2+’nın kimyasal özellikleri aynıdır.



II. X’in çekirdek yükü 29’dur.



III. X+ ve X2+ iyonlarının nükleon sayıları farklıdır.

6. Atomlar ile ilgili;



yargılarından hangileri doğrudur?



I. Bir elementin nötr izotonlarının elektron sayıları aynıdır.



II. Nötron sayıları aynı olan tüm atomlar aynı elemente aittir.



III. Elektron verdikçe bir elektron başına düşen çekim gücü artar.



yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III



C) I ve III

E) I, II ve III

A) Yalnız III D) II ve III

3. 8X atomu 17Y ile izotop, 16 7 Z ile izobardır.

B) I ve III



C) I ve II

E) I, II ve III

Buna göre, X ile Y’nin nötron sayıları için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? X

Y

A)

7

10

B)

9

8

C)

8

9

D)

8

10

E)

7

9

41 7. X atomu 35 17Cl ile izotop, 21Sc ile izoton olduğuna göre,

X’in çekirdeğindeki toplam tanecik sayısı aşağıdakilerden hangisidir?



1. A

2. D

3. C

4. E

A) 54

5. B

B) 48

6. C

7. D

C) 42

D) 37

E) 36

41

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

1. TEST 1. I. X2+ iyonu X atomuna

4. X2+ iyonu, 78 Y2– iyonu ile izoelektronik olup, nötron sayısı da 34



II. Y1– iyonu Y2– iyonuna



III. Z atomu Z3+ iyonuna



Y2– ninkinden 6 fazladır.



Buna göre, X atomu; I. 88 X 38

dönüşüyor. Buna göre, bu dönüşümler sonucu elektron sayılarındaki değişimlerle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

I



II



A)

Artar

Azalır

Artar

B)

Artar

Artar

Azalır

C)

Azalır

Azalır

Azalır

D)

Artar

Değişmez

Azalır

E)

Azalır

Artar

Azalır

II. 88 X 36 X IV. 90 38

III

V. 85 X 36

yukarıda verilen atomlardan kaç tanesi ile izotoptur?



A) 5

B) 4

C) 3

K • M

y

• •N

Palme Yayınevi

x

Buna göre, yeni oluşan Xa iyonu ile ilgili;

y

Elektron sayısı

z



Aynı sayıda nötron içeren K, L, M ve N taneciklerinin proton ve elektron sayılarının değişimi yukarıdaki grafikte gösterilmiştir.



Buna göre;



I. K anyon, N katyondur.

II. Nükleon sayısı 30’dur.



II. L ve M tanecikleri nötrdür.



III. Elektron sayısı 16’dır.



III. Kütle numarası en küçük olan N’dir.



yargılarından hangileri doğrudur?



yargılarından hangileri yanlıştır?



A) Yalnız I





3.

A 1+ 29X



Bu taneciklerin nötron sayıları da eşit olduğuna göre;



I. Nötron sayısı 15’tir.



B) I ve II

D) II ve III



A) Yalnız I



II. n = 2+’dır.



III. Birbirlerinin izobarıdırlar.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız III





B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

2. C

C) I ve III E) I ve II

6. K atomu Kn iyonu haline gelirken tanecik çapı küçülüyor.

C) I ve III

1. B

B) Yalnız II D) II ve III

65Yn iyonları birbirinin izoelektroniğidir. ile 30

I. A= 64’tür.

42

C) I ve III

E) I,II ve III



E) 1

L •

x



D) 2

Proton sayısı z

atomundan bir elektron aldığında elektron sayıları eşit oluyor.

III. 84 X 38



5.

2. Proton sayısı nötron sayısından 1 eksik olan X1– iyonu, 17Y



3. B



Buna göre;



I. n < 0’dır.



II. Elektron sayısı azalır.



III. Kimyasal özelliği değişmez.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I





4. D

B) Yalnız II

D) II ve III 5. A

6. B

C) I ve III

E) I, II ve III

2.Bölüm

39 n

7.

/ Atomun Yapısı

11. Xm + 2e– $ X1+

X iyonu ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor;



– Elektron sayısı 18’dir.

Yn $Y1– + 2e –



– Nötron sayısı, proton sayısından 1 fazladır.





Buna göre, 39Xn iyonu ile ilgili;

Yukarıdaki denklemlere göre m ve n değerleri aşağıdakilerden hangisidir?



I. n= 1+’dır.

m



II. İzotopunun nötron sayısı 20 olabilir.

A)

3+

3–

39 III. Y atomu ile birbirinin izobarıdır. 18

B)

2+

3–



C)

3–

2+

D)

2–

1+

E)

4+

2–

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

n

8. Bir elementin nötr atomu X, anyonu Y, katyonu ise Z ile ifade ediliyor.

Buna göre; I. X’in elektron sayısı Z’ninkinden büyük Y’ninkinden küçüktür.

12. Xn iyonu Xm+ iyonuna 2, Zk+ iyonuna da 3 elektron verdiğin-



II. İyon yükü en büyük olan Z’dir.



Buna göre, “n” sayısı aşağıdakilerden hangisidir?



III. Çekirdek yükü en küçük olan Y dir.



A) 5+



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III

de nötr hale geçiyor. Palme Yayınevi



B) 4+

C) 2–

D) 3–

E) 5–

E) I ve III

13. Tanecik

56Fe2+ ile 56Fe3+ I. 26 26

9.

X



II. 21D ile 13T



38Ar ile 40 Ar III. 18 18



Yukarıdakilerden hangilerinde verilen iki taneciğin kimyasal özellikleri birbirinden farklıdır?



A) Yalnız I





10.

XO33–

2+

Y 1–

Z

B) Yalnız III

D) I ve II



Elektron sayısı

Kütle numarası

10

24

9

19

10

20



X 2+, Y ve Z1– taneciklerinin bazı nicelikleri yukarıdaki tabloda verilmiştir.



Buna göre;

C) II ve III

E) I ve III

iyonunda 40 elektron bulunmaktadır.



I. X2+ ve Z1– iyonları birbirinin izoelektroniğidir.



II. Y ve Z1– birbirlerinin izotopudur.



III. Toplam tanecik sayısı en fazla olan X2+’dır.



yargılarından hangileri doğrudur?

X’in nötron sayısı proton sayısından bir fazla olduğuna göre, kütle numarası aşağıdakilerden hangisidir?(8O)



A) Yalnız I

A) 25





B) 27

C) 31

D) 33 7. C

8. D

E) 35 9. A

10. B

11. A

B) Yalnız II

D) II ve III 12. E

13. E

C) I ve III

E) I, II ve III 43

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

2. 1.TEST TEST 1. P3– iyonunda 18 elektron bulunduğuna göre, bir P4



5. Atomla ilgili olarak,

molekülündeki elektron sayısı aşağıdakilerden hangisidir?



I. Bir elementin atomlarında nükleon sayısı, proton sayısının iki katıdır.

A) 15



II. Bir elementin atomundan oluşan anyonun elektron sayısı, nötr halininkinden fazladır.



III. Bir elementin tüm atomları özdeştir.



yargılarından hangileri her zaman doğrudur?



A) Yalnız I





B) 20

C) 60

D) 72

E) 80

2. SO42– ve HSO4– iyonları ile ilgili;

I. Toplam kütle numaraları



II. Toplam nötron sayıları



III. Toplam elektron sayıları



niceliklerinden hangileri eşittir?



(11H, 168O, 32 16S)



A) Yalnız I





b

X •

a

Z•

atomunun 12C ve 14C atomları ile ayrı ayrı oluşturduğu CO2 formülündeki moleküller ile ilgili olarak,

E) II ve III

Y • •K

a

E) II ve III

16O 8

C) Yalnız III

Proton sayısı

C) Yalnız III

Palme Yayınevi

3.

D) I ve III

D) I ve II

6.

B) Yalnız II

B) Yalnız II

Elektron sayısı

b



Atomik yapılı olduğu bilinen X, Y, Z ve K taneciklerinin proton ve elektron sayıları grafikteki gibidir.



Buna göre;



I. X ile Z’nin fiziksel özellikleri aynıdır.



II. Z ile Y nötr atomlardır.



I. Kimyasal özellikleri aynıdır.



III. K ile X birbirinin izotopudur.



II. Nötron sayıları toplamları farklıdır.



yargılarından hangileri doğrudur?



III. Kütle numaraları toplamları aynıdır.



A) Yalnız I



yargılarından hangileri doğrudur?







A) Yalnız I





B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

B) Yalnız II

D) I ve II

E) II ve III

7. Nötral X atomu ile Y ve Z tanecikleri karşılaştırıldığında;

E) I, II ve III

4. Bohr atom modeli;



- X ile Y’nin yalnız proton sayılarının,



- X ile Z’nin yalnız nötron sayılarının



eşit olduğu belirleniyor.



Buna göre;



I. Y ile Z’nin kimyasal özellikleri farklıdır.

II. Çok elektronlu atomların yapısını



II. X ile Y birbirinin izotopudur.



III. Yörüngelerin enerji değerlerini



III. X ile Z’nin fiziksel özellikleri farklıdır.



yukarıda verilenlerden hangilerini açıklar?



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I







I. Temel haldeki atomun enerji alarak uyarılmasını





A) Yalnız I



44

B) I ve II D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III 1. C

2. E

3. C

C) Yalnız III

4. C

5. B

B) Yalnız II

D) II ve III 6. B

7. E

E) I, II ve III

C) I ve II

2.Bölüm



/ Atomun Yapısı

11. Nötr bir atom, bir elektron alarak (–) yüklü iyon haline

8. X ile Y aynı elementin, Z ise farklı elementin atomu olduğuna göre;

geldiğinde,



I. X ile Y’nin fiziksel özellikleri farklıdır.



I. Çekirdek yükü değişmez.



II. X ile Z’nin çekirdek yükleri aynıdır.



II. Bir elektron başına düşen çekim kuvveti azalır.



III. Y ile Z’nin kimyasal özellikleri aynıdır.



III. Kimyasal özelliği değişir.



yargılarından hangileri kesinlikle yanlıştır?



yargılarından hangileri doğru olur?



A) Yalnız I





B) Yalnız II

D) II ve III

A) Yalnız I

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

12. NH4+ iyonunun elektron sayısı X3+ iyonunun elektron sayısına

9. X, Y ve Z elementleri ile ilgili şu bilgiler veriliyor;

eşittir.

– X ile Y birbirinin izotopudur.



– X ile Z birbirinin izotonudur.

Buna göre, X’in proton sayısı aşağıdakilerden hangisidir?

Buna göre, X, Y ve Z nötr atomları ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) X ile Y’nin nükleon sayıları farklıdır.

Palme Yayınevi

(7N, 1H)

– Y ile Z birbirinin izobarıdır.

B) Yalnız II



A) 14

B)13

C) 10

D) 8

E) 7

B) X ile Z’nin nötron sayıları eşittir. C) Y ile Z’nin toplam tanecik sayıları eşittir. D) X ile Y’nin çekirdek yükleri aynıdır.

13.

E) Y ile Z’nin elektron sayıları farklıdır.

Tanecik

Proton sayısı

Elektron sayısı

Kütle numarası

X

a

a+1

b

Y

a+1

a

b+1

Z

a

a

b+1



10. İzoton tanecikler olan 20X2+ ve 37Y1– iyonlarının elektron sa-



yıları eşittir.



X, Y, Z taneciklerinin bazı nicelikleri yukarıdaki tabloda verilmiştir.

Buna göre;

Buna göre;



I. X anyon, Y katyondur.

II. Y’nin proton sayısı 17’dir.



II. X ile Y’nin nötron sayısı eşittir.



III. X ve Y’nin nükleon sayıları toplamı 57’dir.



III. X ile Z’nin kimyasal özellikleri aynıdır.



yargılarından hangileri yanlıştır?



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I







I. X’in nötron sayısı 20’dir.



A) Yalnız I

B) Yalnız III D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III 8. D

9. C

10. B

11. E

B) Yalnız II

D) II ve III 12. B

13. C

C) I ve II

E) I, II ve III 45

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

Çözümlü Sorular

Elementlerin Periyodik Sistemdeki Yerleşim Esasları

27. Mendeleyev’in yaptığı çalışmalarla ilgili; I. Günümüz periyodik cetvelini oluşturmuştur. II. Elementleri atom numaralarına göre periyodik tabloya yerleştirmiştir.



yargılarından hangileri yanlıştır?



A) Yalnız I



B) Yalnız III



C) I ve II



D) I ve III





E) II ve III



28. Günümüzde kullanılan periyodik sistem ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Yatay sıralara periyot denir. B) Dikey olarak hazırlanmış sütunlara grup adı verilir. C) Baş grup olarak 7 grup bulunur. D) 7 tane periyot bulunur. E) B gruplarında geçiş elementleri yer alır.

29. I. B gruplarında bulunan elementlerin tümü metaldir.

II. A gruplarında metaller, yarı metaller, ametaller ve soy gazlar yer alır.



III. 7A grupları halojenler olarak bilinir.



IV. 2A grupları alkali metallerdir.



Yukarıda periyodik sistem ile ilgili verilen ifadelerden hangileri doğrudur?



A) I ve II



B) II ve III



C) II ve IV



D) I, II ve III





46



E) II, III ve IV

Palme Yayınevi

III. Keşfedileceğini düşündüğü bazı elementler için hazırladığı tabloda boş yerler ayırmıştır.

1869 yılına kadar toplam 63 elementin bulunduğu bilinirken bilimdeki hızlı gelişmelerle keşfedilen elementlerin sayısı artmış (Günümüzde 118 element olduğu bilinmektedir.), elementlerin özelliklerini temel alarak sınıflandırma gereği duyulmuştur. Elementlerin modern sisteme en yakın sınıflandırılması 1869 yılında yapılan Julius Lothar Meyer’in ve özellikle de Dimitri Mendeleyev’in çalışmalarına dayanmaktadır. Mendeleyev elementlerin atom kütlelerine göre sıralandığında düzenli olarak tekrar eden özellikler gösterdiğini gözlemledi. 63 elementi artan atom kütlelerine göre ve özellikleri birbirine benzeyenler alt alta gelecek şekilde sıralandı. Mendeleyev’in en büyük başarısı yeni elementlerin varlığını öngörmesidir. Mendeleyev o güne kadar keşfedilmemiş galyum, germanyum ve skandiyum gibi elementlerin atom kütlelerini ve fiziksel-kimyasal özelliklerini tahmin ederek yerlerini boş bırakmıştır. Mendeleyev’in başlıca hatası, elementlerin özelliklerini atom kütle- Dimitri Mendeleyev lerinin belirlediğini düşünmesiydi. Elementlerde, periyodik özelliklerin atom kütlelerine göre belirli bir düzen göstermesi bir tesadüftür ancak daha sonra yapılan çalışmalar bazı istisnaların bulunduğunu da göstermiştir. Atom çekirdeğindeki proton sayılarının tespiti ve atomun özelliklerinin proton sayısı veya elektronların bir fonksiyonu olduğunun anlaşılması periyodik sistemin düzenlenmesinde dönüm noktası olmuştur. İngiliz fizikçi Henry Moseley, X – ışınları ile yaptığı deneylerde çeşitli elementlerin atom numaralarını bulmuştur. Elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin atom kütlesine değil atom numarasına bağlı olduğunu kanıtlamıştır.

Modern Periyodik Cetvelde Grup ve Periyotlar Henry Moseley Modern periyodik sistemde elementler; sembolleri, atom numaraları, çok kullanılan bazı özellikleri, kütle numaraları gibi nicelikleri ile belirtilmiştir. Elementler periyodik sisteme; u Atom numaralarının artışına göre soldan sağa, u Benzer özellik gösteren elementler alt alta, gelecek şekilde yerleştirilmiştir. u Periyodik sistemdeki yatay sıralara periyot denir. Periyodik sistemde 7 tane periyot vardır. Aynı periyottaki elementlerin katman sayıları aynıdır. 1. periyot; 2 element, 2. periyot; 8 element, 3. periyot; 8 element 4. ve 5. periyot; 18 element (10’ar tane B grup elementleri) 6. ve 7. periyot; 32 element (14’er element çizelgenin altında iki sıra halinde bulunur. ilk sıraya lantanitler, ikinci sıraya aktinitler denir.) u Periyodik sistemdeki düşey sütunlara grup denir. Gruplarda benzer dış katman elektron dizilimi ve benzer kimyasal özellikler gözlenir. u Gruplar A ve B olarak ya da 1–18 arası rakamlar verilerek düzenlenmiştir. u Gruplar iki şekilde adlandırılır. Birincisi harf ve rakamlar (1A, 2B, ...... gibi), diğeri ise IUPAC’ın önerdiği yalnızca rakamlardan (1–18) oluşan adlandırmadır. u 18 adet düşey sütun vardır. Bunlardan 8 tanesi A grubu, 8 tanesi B grubu (8B grubu 3 gruptan oluşur.) sütunudur. u Her periyot kendine ait olan 1A grubu ile başlayıp, 8A grubu ile sona erer. u A grubu elementlerine ana(baş) grup elementleri adı verilir. 2A ve 3A grubu arasında yer alan B grubu elementleri ise geçiş elementleri olarak adlandırılır. u Bazı gruplara ise elementlerin kimyasal özellikleri dikkate alınarak özel isimler verilmiştir. 1A grubu; Alkali metaller (H hariç), 2A grubu; Toprak alkali metaller, 3A grubu; Toprak metalleri, 6A grubu; Kalkojenler, 7A grubu; Halojenler, 8A grubu; Soy gazlar, B grupları;

Geçiş metalleri

3.Bölüm



/ Periyodik Sistem

v 47

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

Elementlerin Sınıflandırılması

Çözümlü Sorular

Her bir elementin kimyasal ve fiziksel özelliklerinin tek tek incelenmesi zor olduğundan elementleri bazı özelliklerine göre sınıflandırmak kolaylıklar sağlar. Periyodik sistemde yer alan elementler; metal, ametal, yarı metal ve asal (soy) gaz olarak sınıflandırılabilir.

30. I. Doğada atomik yapıda bulunur.

II. Oda koşullarında katı haldedir.



III. Kendi aralarında bileşik oluşturamaz.



Yukarıdaki özelliklerden hangilerinin bilinmesi bir elementin metal olduğunu kanıtlamak için tek başına yeterli değildir?



A) Yalnız II

B) I ve III



C) II ve III



D) I ve II





E) I, II ve III



Metal, Ametal, Yarı Metal ve Soy gazların Bazı Özelliklerinin Karşılaştırılması Metallerin Genel Özellikleri

u

u

I. Ametaldir.



II. Atomik yapıdadır.



III. Oksijenli bileşiğinin sulu çözeltisi baz özelliği gösterir.



yargılardan hangileri doğru olabilir?



A) Yalnız II

B) I ve II



C) I ve III



D) II ve III





E) I, II ve III



Palme Yayınevi

31. Elektriği ileten saf bir katı ile ilgili; u u

u

u

u

32. Öğretmeni Aras’tan ametaller ile ilgili öğrendiklerini yazmasını istiyor.

u

Aras’ta;



I. Saf maddelerdir.



II. Tel ve levha haline getirilebilirler.



III. Genellikle moleküler yapıda bulunurlar.



IV. Grafit hariç diğer ametaller elektriği iletebilirler.



V. Oda koşullarında katı, sıvı ya da gaz halinde bulunabilirler.



cümlelerini yazıyor.



Buna göre, Aras’ın yazdığı cümlelerden kaç tanesi doğrudur?



A) 1

48

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

u

Yarı Metallerin Genel Özellikleri

Soy gazların Genel Özellikleri

u Oldukça kararu Periyodik tabloda 4A, 5A, u Metallerle lıdırlar, tepkime 6A, 7A gruplarındaki bazı ametaller aravermezler, bileşik elementler ve 1A grubunsında bulunan oluşturmazlar. (Kr daki hidrojen elementi görünüş olarak ve Xe özel şartlarametaller sınıfındadır. metallere, da bazı bileşikler kimyasal özellik elde edilebilir.) bakımından u H, C, N, O, F, P, S, CI, ametallere benSe, Br, I elementleri ameDoğada genellikle zeyen element- u Doğada serbest taldir. bileşikleri halinde lerdir. halde bulunurlar. bulunurlar. u Erime, kaynama noktaları ve yoğunlukları genellikle u Metallerle ala- u Doğada tek Erime ve kaynama şım, ametallerle atomlu ve gaz metallere göre düşüktür. noktaları, yoğunlukları kovalent yapılı haldedirler. (He, genellikle metaller bileşik oluşturaNe, Ar, Kr, Xe, Rn) ve soy gazlardan u Yüzeyleri mattır. bilirler. yüksektir. u Erime, kaynau Kırılgandırlar, işlenemezu Oda koşullarınma noktaları Yüzeyleri parlaktır. ler, tel ve levha haline da katı halde ve yoğunlukları getirilemezler. bulunurlar. düşüktür. Tel ve levha haline getirilebilirler, işlene- u Oda koşullarında katı, u Elektriği ame- u Periyodik sistembilirler. sıvı ve gaz olanları vardır. tallerden daha deki 18. grupta (F2(g), Br2(s), I2(k) gibi...) iyi, metallerden (8A grubunda) yer Cıva hariç diğerleri daha az iletirler. alan He, Ne, Ar, oda koşullarında u Bileşik oluştururken ya Kr, Xe, Rn elekatıdır. elektron ortaklığı yaparlar mentleri soy (asal) u Isıyı metallerden ya da elektron alırlar. gazları oluşturur. daha az iletirler. Kimyasal olaylarda daima elektron vere- u Doğada genelde moleküUyarı: u İşlenebilir, tel rek pozitif değerlikli ler halde bulunurlar. O2, ve levha haline olurlar. N2, S8 ... gibi. (C(k) hariç) getirilebilirler. Metallerin ve soygazların tanecikleri Katı ve sıvı halde u Kendi aralarında kovalent u Parlak veya mat atom, ametallerinki ise elektrik akımını iyi yapılı, metallerle iyonik genelde moleküldür. olabilirler. iletirler. yapılı bileşikler oluştururlar. u Hem pozitif Kendi aralarında hem de negatif bileşik oluşturamazyüklü iyon halilar. Ancak alaşım adı NaCl "İyonik bileşik ne gelebilirler. verilen karışımları oluştururlar. H2O "Kovalent bileşik u Hem metallerin hem de ametalOksijenli bileşiklerinin u Flor hariç bileşiklerinde lerin özelliklerini (oksitler) sulu çözeltisi hem pozitif hem de negataşırlar. genel olarak baz özeltif değerlik alabilirler. liği gösterir.

u 1A grubunda hidrojen, 3A grubunda bor hariç 1A, 2A, 3A grupları, geçiş ve iç geçiş elementleri metaldir.





Ametallerin Genel Özellikleri

u Ametallerle iyonik yapılı bileşikler oluştururlar. (NaCl, MgF2, CaI2 ... gibi)

u Grafit hariç ısı ve elektrik akımını iletmezler. Grafit az da olsa iletkendir.

u Oksijenli bileşiklerinin (oksitler) sulu çözeltisi u Serbest halde tek genel olarak asit özelliği atomlu (monoatomik) gösterir. yapıdadırlar.

3.Bölüm

ELEKTRONLARIN KATMANLARA DİZİLİMİ

Çözümlü Sorular

Bir atomun elektronlarının çekirdek çevresinde dizildiği enerji seviyelerine katman adı verilir. � Bir atomda n değeri enerji düzeyi olmak üzere en fazla 7 enerji düzeyi (katman) vardır. � Her katman n ile gösterilir. Katmanlar çekirdeğe en yakın olandan itibaren 1, 2, 3, 4 gibi tam sayılarla veya K, L, M, N gibi harflerle ifade edilir. � Bir katman en fazla 2n2 kadar elektron taşır.

33. Atom

1

3

2

4

5

6

7

SEMBOLÜ

KATMAN ELEKTRON DİZİLİŞİ

Helyum

2 He

2

Azot

7N

2

5

Flor

9F

2

7

n= 1. katmanda en fazla 2,

Sodyum

2

11Na

2

13 Al

8

8

18 Ar

2

20 Ca

2

elektron vardır. Bir atomun son katmanında en fazla 8 elektron bulunabilir. Elde kalan elektron sayısı 8’den fazla ise fazlalık elektronların ikisi en dış katmana ve artanlar bir iç katmana yerleşir.

Kalsiyum

8

14Y

2

c

4

16Z

a

8

6

Buna göre, tablodaki a, b ve c sayı değerleri aşağıdakilerden hangisidir?

3

8

8

8

2

b



1

Palme Yayınevi

Argon

7

Yukarıdaki tabloda X, Y ve Z atomlarının katmanlarındaki elektron sayıları verilmiştir.

n= 2. katmanda en fazla 8, n= 4. katmanda en fazla 32,

2

A)

Alüminyum

n= 3. katmanda en fazla 18,

X



Yörünge sayısı "n"

Elektronlar en düşük birinci katmandan başlayarak sırayla katmanlara yerleşir. Katmanların bulundurabileceği maksimum elektron sayıları aşılmamalıdır.

1. 2. 3. katman katman katman

9

Katman ELEMENT

/ Periyodik Sistem

a

b

c

2

0

8

B)

0

0

8

C)

0

1

4

D)

2

0

6

E)

2

2

3

34. Birinci katmanında 2, ikinci katmanında 8 ve üçüncü katmanında 2 elektron bulunduran X atomu ile ilgili olarak,

I. 2 elektron verdiğinde kararlı olur.



II. Çekirdek yükü 12’dir.



III. 2+ yüklü iyonu dublete uyar.

� Üçüncü katmanı henüz dolmamış olan yani atom numarası 20’den büyük olan atom-



yargılarından hangileri yanlıştır?

larda dördüncü katmanı 2 kalacak şekilde diğer elektronlar üçüncü katmanı 18’e tamamlayıncaya kadar doldurur.



A) Yalnız I



B) Yalnız III



C) I ve III



D) I ve II





E) II ve III

Bir iç katman dolmadıkça en dış katmandaki elektron sayısı 2’yi geçemez.



21Sc: 2

) ) ) ) 8

9

2

26Fe: 2

) ) ) ) 8

14

2 30Zn: 2

) ) ) ) 8

18

2

Atomların Kararlılığı ve İyonlarda Katman Elektron Dizilimi � Sadece bir katmana sahip olan atomlar bu katmanlarında 2 elektron bulundurduklarında kararlı yapıya (asal gaz) ulaşmış olurlar. � İki ya da daha fazla katmana sahip olan atomlar son katmanlarında 8 elektron bulundurduklarında kararlı yapıya ulaşırlar. � Atomların bağ yaparak bileşik oluşturmalarının temel nedeni elektron dizilimlerini asal gazlara benzetme isteğidir. Atomların tek ve son katmanlarındaki elektron dizilimlerini Helyum soy gazına benzeterek 2 yapmalarına dublet kuralı, son katmanlarındaki elektron sayısını 8’e tamamlayarak Helyum dışındaki diğer soy gazların elektron dizilimine benzetmelerine oktet kuralı denir.

1– 1X :



3Y



2

)

) 3+ 5Z : 2 ) 1+:

2

)8) 2+ 12Y : 2) 8 ) Oktete uyarlar 1– 17Z : 2 ) 8) 8 ) 3– 7X :

Dublete uyarlar

2



35. X3+ iyonunun katman elektron dizilimi ile 2– 8Y

iyonunun katman elektron dizilimi aynıdır.

Buna göre, X atomu ile ilgili olarak;



I. Katman sayısı üçtür.



II. Elektron dizilişinde son katmanındaki elektron sayısı 3’tür.



III. 3+ yüklü iyonu oktetini tamamlar.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I



B) Yalnız II



C) I ve II



D) II ve III





E) I, II ve III



49

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM Periyodik Tabloda Yer Bulma

Çözümlü Sorular 36.



(Y)

(Z)

Yukarıda katman elektron dizilimleri verilen X,son Y ve Z atomlarıbulundurduğu ile ilgili aşa- topBir atomun katmanında DEĞERLİK ELEKTRON SAYISI ğıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? lam elektron sayısıdır. Genellikle grup numarasına eşittir. BirA)atomun son katmanında bulundurduğu Değerlik elektron sayısı en büyüktoplam elektron sayısıdır. Genellikle grup numolan Y’dir. arasına eşittir. B) Y ametal, Z metaldir. C) X, iki elektron vererek dubletini taPeriyodik De€erlik mamlar. Katman Elektron

Cetveldeki Elektron

Dizilimi

Grubu D) Y, bir elektron aldığında, ZSay›s› ise Periyodik De€erlik Katman Elektron verdiğinde katman 2 elektron Elektron Cetveldeki – Dizilimi elektron dizilimleri Grubu aynı olur. Say›s› – +

++ + E) X, +2. 1A Y ise 12. – +periyot 2A grubunda, ++ – periyot 6A grubundadır. –

1

1A

– –

37. I. 3. periyodun 3. elementi – ++

– II. 2. periyodun 7. elementi –



– + III. 4. +periyodun 2. elementi + ++ 2A



–

–

Periyodik tabloda yerleri verilen yu– – karıdaki– elementlerin atom numara– + ++ ları sırasıyla aşağıdakilerden hangi3 3A ++ + ++ – – sinde doğru verilmiştir? – –

–

++

C) 5,– 17– ,12 –

3A B) 13, 9, 203 D) 11, 8 ,12

–

– –

–

–

E) 20, 17, 12

+ ++ ++ + ++

–

38. I.– 1H

–

–

5A

–

++

–

–

– –

A) Metal – ++

–

B) Metal – –

–

Soy gaz

– –

–

C)– Ametal

Soy gaz

–

+ ++ ++ +– ++

–

D)– Ametal – –

–

–

– –

Metal

–

Metal

–

6A III 6A

Metal

6

–

–

–

–

–

+



–

++++ + – +++ – – –

– –

7

–

–

–

–

–

–

–

++ – + + ++ ++

–

–

–

– –

– –

–

–

–

– –

–

++ – + + ++ ++

–

– –

–

fiekil – 2

–

–

++ – + + ++ – ++

–

–

fiekil – 3

–

–

–

–

–

–

– –

7A Ametal 7

– –

–

–

Metal Metal

– –

– –

++ – + + ++ – ++

–

Şekil – 1ʼfiekil de magnezyum elementinin elektron –1 fiekil – 2 dizilimi görülmektedir. fiekil – 3Magnezyum, şekil – 2ʼ de gösterildiği gibi son katmanındaki 2 elektronunu verir ve bi- atoŞekil – 1’de magnezyum elementinin elektron dizilimi görülmektedir. Magnezyum leşik oluştururken şekil – 3 ile gösterilen oktet elektron dizilimine ulaşır. – 1ʼ de magnezyum elementinin elektron dizilimi görülmektedir. Magnezmu, şekilŞekil – 2’de gösterildiği gibi son katmanındaki 2 elektronunu verir ve bileşik oluştururken şekil – 2ʼoktet de gösterildiği gibi son katmanındaki 2 elektronunu verir ve bişekil – 3 yum, ile gösterilen elektron dizilimine ulaşır. leşik oluştururken şekil – 3 ile gösterilen –oktet elektron dizilimine ulaşır.

Metal

7A

–

fiekil – 1

6

– –

–

–

–

–

– ++++ +

E) Ametal + ++

50–

II

Metal

–

+ ++ + ++

–

–

++ – + + ++ ++

–

–

5

+ ++ Yukarıdaki element atomlarının sınıf5 5A ++ + ++ landırılması, aşağıdakilerden hangi– – – – – sinde doğru verilmiştir? –

I++++++

– –

++ – + + ++ – ++

–

–

–

–

– –

–

III. 19K–

–

–

–

––

+ + +–+ + ++

–

4 4

4A

II. – 2He + –

4A

N

Örneğin, magnezyum elementi metal olup 12 elektron içermekte olup magnezyu➢ 5, aldıkları 6 veya 7toplam olan ametaller elektron alma Atomlar elektron kadar (–),eğilimindedir. verdikleri toplam elektron mun katman elektron dağılımı 2 ) 8 sayısı ) 2 şeklindedir. sayısı kadar (+) yük ile yüklenir. Örneğin, magnezyum elementi metal olup 12 elektron içermekte olup magnezyumun katman elektron dağılımı 2 ) 8 ) 2 şeklindedir. – – Örneğin, magnezyum elementi metal olup 12 elektron içermektedir. Buna göre, mag– – – – – – nezyumun katman elektron dağılımı 2 ) 8 ) 2 ) şeklinde olur.

– –

+ ++ ++ + ++



2

+ ++

+ ++ A) 13, +7, ++ 20



2

2A

+ ++ + ++

Palme Yayınevi

+ ++ ++ + ++

Elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri elektron dağılımları ile doğrudan ilgilidir. Bir Son katmanında, ➢ 1, 2 veya 3 elektronu olan IA, IIA ve IIIA grubu atomlar (hidrojen hariç) bu elekatomun elektron alması, vermesi veya ortaklaşması gibi kimyasal özelliklerini belirleyen davtronlarını vererekelektron kendilerine en yakın soy gazın elektron dizilimine benzemeye ranışlar, en dış katmanındaki sayısına ve çekirdek yapısına bağlıdır. çalışırlar. ➢ 1, 2 veya 3 elektronu olan IA, IIA ve IIIA grubu atomlar (hidrojen hariç) bu elekSon katmanında, tronlarını vererek kendilerine en yakın soy gazın elektron dizilimine benzemeye � 1, 2 veya 3 elektronu olan IA, IIA ve IIIA grubunda bulunan atomlar (hidrojen hariç), ➢ çalışırlar. 5, 6 veya 7 elektronu olan VA, VIA, VIIA grubu atomlar, son katmanlarına elekbu elektronlarını vererek kendilerine en yakın soy gazın elektron dizilimine benzemetron alarak bu katmanlardaki elektron sayılarını 8'e tamamlamaya çalışırlar. ye çalışırlar. 6 veya 7 elektronu olan VA, VIA, VIIA grubu atomlar, son katmanlarına � 4,➢5, 65,veya 7 elektronu olan IVA, VA, VIA, VIIA grubunda bulunan atomlar, sonelekkat➢ tron 1, 2 alarak veya 3bu elektronu metaller elektron verme eğilimindedir. manlarına elektron alarak buolan katmanlardaki elektron sayılarını 8’e tamamlamaya katmanlardaki elektron sayılarını 8'e tamamlamaya çalışırlar.çalışırlar. ➢ 8 elektronu olanolan Soymetaller gaz (asal gaz) lar elektron alma - verme eğilimi göster� 1,➢ 2 veya elektronu elektron verme eğilimindedir. 1, 2 3veya 3 elektronu olan metaller elektron verme eğilimindedir. mezler. � 8 elektronu olan soy gaz (asal gaz) lar elektron alma - verme eğilimi göstermezler. � 5,➢6 veya 7 elektronu eğilimindedir. 8 elektronu olanolan Soyametaller gaz (asalelektron gaz) laralma elektron alma - verme eğilimi göster➢ mezler. 5, 6 veya 7 olan ametaller elektron alma eğilimindedir. ot

– –

–

+ ++ ++ + – ++ –

–

–

– 11Na: 2 ) 8 ) 1 ) – – Metal

11Na : 2 8 1

–

–

–

++ – + + ++ ++

– –

– – –

–

– –

–

+ ++ ++ + – ++ –

– –

– –

–

– –

– –

–

++ – + + ++ ++

–

–

–

–

– –

– –

–

– 17Cl: 2 ) 8 ) 7 )

– – Ametal



– – 17Cl : 2 8 7

–

–



+ ++ ++ + – ++ –

– –

–

++ – + + ++ ++

– –

– 10Ne: 2 ) 8 ) –

– Soy gaz

10Ne : 2 8

–

8A – –

8

2 8 1 11Na :Metal

: 2 8 7 17Cl Ametal

–

: 2 Soy gaz8 10Ne

ÜNİTEÜNİTE – 2 Bileşikler – 2 Bileşikler

(X)

DEĞERLİK ELEKTRON SAYISI

Elementler bileşik oluştururken son katmanlarındaki elektron sayılarını oktete ya da dublete tamamlamak için elektron alış-verişi yaparlar ya da elektronlarını ortaklaşa kullanırlar. Metaller, soy gaz kararlılığına ulaşmak için elektron verirken, ametaller genellikle elektron BİLEŞİKLER NASIL OLUŞUR? alarak kararlı hale geçerler. Atomun elektron dağılımında son katmandaki elektron sayısına değerlik elektron sayısı denir. Değerlik elektron sayısı, atomun A Alma grubu cinsinden periyodik tablodaki grup numaraElementlerin Elektron – Verme Eğilimleri BİLEŞİKLER NASIL OLUŞUR? sını verir. Katman sayısı ise periyodunu verir. Elementlerin bileşik oluştururken son katmanlarındaki elektron sayılarını oktete Elementlerin Elektron Alma – Verme Eğilimleri Element Katman Elektron Dizilimi Değerlik Elektron Sayısı Periyodik Sistemdeki Yeriya daLidublete tamamlamak için elektron alış verişi yaptıklarına ya da elektronlarını ortak2)1) 1 2. periyot 1A 3 laşa Elementlerin kullandıklarına bir önceki ünitedeson değinmiştik. Metaller, soygaz kararlılığına ulaşbileşik oluştururken katmanlarındaki elektron sayılarını oktete ya O 2)6) 6 2. periyot 6A 8 mak için elektron verirken, ametaller genellikle elektron alarak kararlı hale geçerler. da dublete tamamlamak için elektron alış verişi yaptıklarına ya da elektronlarını ortak2)8)5) 5 3. periyot 5A 15P kullandıklarına laşa bir önceki ünitede değinmiştik. Metaller, soygaz kararlılığına ulaşK 2 ) 8 ) 8 ) 1 ) 1 4. periyot 1A 19 için mak elektron verirken, ametaller kararlıilehale geçerler. Elementlerin fiziksel ve kimyasalgenellikle özelliklerielektron elektronalarak dağılımları doğrudan ilgilidir. Bir atomun elektron alması, vermesi veya ortaklaşması gibi kimyasal özelliklerini belirleyen davranışlar, dış katmanındaki elektron sayısına çekirdek ile yapısına bağlıdır. Elementlerinen fiziksel ve kimyasal özellikleri elektronve dağılımları doğrudan ilgilidir. Helyum elementi olmasına rağmen periyodiközelliklerini tabloda 2AbelirlegruBir atomun elektrondeğerlik alması,elektron vermesisayısı veya2ortaklaşması gibi kimyasal bunda değil, 8A grubunda bulunur. yen davranışlar, en dış katmanındaki elektron sayısına ve çekirdek yapısına bağlıdır. Son katmanında,

3.Bölüm

PERİYODİK TABLODA BAZI GRUPLAR VE ÖZELLİKLERİ

/ Periyodik Sistem

Çözümlü Sorular

Periyodik tabloda yer alan grupların bazılarına genellikle grup içindeki elementlerin kimyasal özellikleri ile ilişkili bazı özel adlar verilmiştir.

39. Periyodik tablonun 1A grubunda yer alan elementlerle ilgili;

1A Grubu (1H, 3Li, 11Na, 19K, 37Rb, 55Cs, 87Fr) � Hidrojen hariç alkali metal olarak adlandırılırlar. Hidrojen ametaldir.



I. Tamamı metaldir.



II. Son katmanlarındaki elektron sayıları 1’dir.



III. Bileşik oluştururken bir elektron alırlar.



yargılarından hangileri doğrudur?

� En aktif (kimyasal tepkimeye girme eğilimi en fazla olan) metallerdir.



A) Yalnız I



B) Yalnız II

� Bazik karakterlidirler. Alkali ismi de bu özelliklerinden gelmektedir.



C) I ve II



D) II ve III

� Doğada serbest halde bulunmazlar. Havadaki su buharıyla bile tepkime verirler.





� Son yörüngelerinde 1 elektron vardır. � Değerlik elektron sayıları 1’dir. � Bileşik oluştururken kolaylıkla elektron verip 1+ değerlik alırlar. (Hidrojen ise 1+ ve 1– değerliklerini alabilir.)



E) I, II ve III

� Isı ve elektriği iletirler. � Atomik yapıdadırlar (Hidrojen hariç "H2). � Suyla şiddetli tepkime verip H2 gazı çıkışıyla bazları oluştururlar.

40. Alkali metallere göre elektron verme istekleri daha fazladır.

Na(k) + H2O(s) "NaOH(suda) + 1/2H2(g)

� Grubun son üyesi fransiyum (Fr) radyoaktiftir.

sektir.

� Bazik karakterlidirler.

1

Palme Yayınevi

2A Grubu (4Be, 12Mg, 20Ca, 38Sr, 56Ba, 88Ra) � Toprak alkali metali olarak adlandırılırlar. � Hepsi metal ve hepsi oda koşullarında katıdır. � Son yörüngelerinde 2 elektron olduğundan dolayı değerlik elektron sayıları 2’dir. � Bileşiklerinde 2+ değerlik alırlar. � Alkali metallere göre kimyasal olaylara ilgileri daha azdır, erime noktaları daha yük-

2

Toprak Alkali Metaller 5 Elektrik akımını iletirler.

3

Bileşiklerinde (2+) değerlikli olurlar.

4 Değerlik elektron sayıları 2'dir.



Yukarıda toprak alkali metaller ile ilgili verilen kavram haritasında kaç numaralı ifade yanlıştır?



A) 1

3A Grubu (5B, 13Al, 31Ga, 49ln, 81Tl) � Toprak metali olarak adlandırılırlar.

Bazik karakterlidirler.

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

� Değerlik elektron sayıları 3’tür. � Kararlı bileşiklerinde 3+ değerliğini alırlar. � Grupta bulunan elementlerin son katmanlarında 3 elektron vardır. � 5B metal değildir. Yarı metaldir.

41. Periyodik sistemin 2. periyodunda bulunan X, Y ve Z elementleri ile ilgili şu bilgiler veriliyor;

� 13Al amfoter özellik gösterir. Amfoter özellik, hem asitle hem de bazla tepkime verme yeteneğidir.

4A Grubu (6C, 14Si, 32Ge, 50Sn, 82Pb) � Karbon grubudurlar. � Karbon (C) ametal, silisyum (Si) ve germanyum (Ge) yarı metal, kalay (Sn) ve kurşun



– X’in atom numarası soy gazdan 1 eksiktir.



– Y bileşiklerinde en fazla (5+) ve en düşük (3–) değerlik almaktadır.



– Z toprak metalidir.

(Pb) metaldir.

� Değerlik elektron sayıları 4’tür. � Bileşiklerinde en düşük 4–, en yüksek 4+ yükseltgenme basamağına sahiptirler.



5A Grubu (7N, 15P, 33As, 51Sb, 83Bi) � Azot grubudurlar. � Azot (N) ve fosfor (P) ametal, arsenik (As) ve antimon (Sb) yarı metal, bizmut (Bi) ise

Buna göre, X, Y ve Z’nin atom numaralarının küçükten büyüğe sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir?



A) Z, Y, X



B) Y, X, Z



C) X, Z, Y



D) X, Y, Z





E) Z, X, Y

metaldir. � Değerlik elektron sayıları 5’tir. � Bileşiklerinde en düşük 3–, en yüksek 5+ yükseltgenme basamağına sahiptirler.



51

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM 6A Grubu (8O, 16S, 34Se, 52Te, 84Po) � Oksijen grubudurlar. � Oksijen (O), kükürt (S) ve selenyum (Se) ametal, tellür (Te) ve polonyum (Po) yarı me-

Çözümlü Sorular 42.

P

E

A L

taldir.

M

� Değerlik elektron sayıları 6’dır. � Bileşiklerinde en düşük 2–, en yüksek 6+ yükseltgenme basamağına sahiptirler.

7A Grubu (9F, 17Cl, 35Br, 53I, 85At) � Halojenler (tuz yapıcı) olarak adlandırılırlar. � Son yörüngelerinde 7 elektron vardır. � Tamamı ametaldir. � Değerlik elektron sayıları 7’dir. � Bileşiklerinde en düşük 1–, en yüksek 7+ yükseltgenme basamağına sahiptirler. (Flor

Yukarıdaki periyodik tabloda yerleri belirtilen P, A, L, M ve E elementleri P

E

ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangiM A si yanlıştır?

L

A) E, oda koşullarında gaz halde bulunur.

bileşiklerinde sadece 1– yükseltgenme basamağına sahiptir.)

� En aktif ametallerdir. Aktiflikleri yukarıdan aşağıya doğru azalır. � Hidrojenli bileşikleri asit özelliği gösterir. � Grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe kaynama noktaları artar. � Doğada F2, Cl2, Br2, I2 şeklinde moleküler halde bulunurlar. � Oda koşullarında flor ve klor gaz, brom sıvı, iyot ise katı halde bulunur.

B) E ile L nin değerlik elektron sayıları aynıdır. C) A, M ve L nin kimyasal özellikleri benzerdir. D) M nin atom numarası 13 tür.

P

E

A L

M

Palme Yayınevi

E) E, soy gazdır.

8A Grubu (2He, 10Ne, 18Ar, 36Kr, 54Xe, 86Rn) � Soy gazlar olarak adlandırılırlar. � Oda koşullarında hepsi gazdır. � Helyum (He) hariç son yörüngelerinde 8 elektron vardır. Helyumda 2 elektron vardır. � Helyum (He) hariç değerlik elektron sayıları 8’dir. Helyumun değerlik elektron sayısı 2’dir.

� Doğada tek atomlu (atomik) yapıda bulunurlar. � Kararlı yapıda olduklarından bileşik oluşturmazlar. Ancak Ksenonun (Xe) özel koşullarda bazı bileşikleri sentezlenebilmiştir.

� Erime ve kaynama noktaları çok düşüktür. � Bu gazların tümü kararlı yapıdadır ve diğer elementler elektron düzenlerini soy gaz

43. P A



M

E

L

Yukarıda verilen periyodik tablo kesitinde yerleri belirtilen P, A, L, M ve E elementleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) L geçiş elementidir. B) Sadece P ve A metal özellik gösterir. C) M ile E elektron alma eğilimi gösterir. D) A iki elektron verdiğinde E ise bir elektron aldığında katman elektron dizilimleri aynı olur. E) M ile E elementlerinin kararlı hale geçtikten sonraki son katmanda yer alan elektron sayıları aynıdır.

52

elektron düzenine benzetmek isterler.

B Grupları � Geçiş elementleri (geçiş metalleri) olarak adlandırılırlar. � Periyodik sistemde 2A grubu ile 3A grubu arasında 4. periyottan başlayarak yerleştirilirler. 1. 2. ve 3. periyotlarda geçiş elementleri yoktur.

� Isı ve elektriği iletirler. � Bileşiklerinde farklı pozitif değerlik alabilenleri çoğunluktadır. Ancak tek değerliği olanlar da vardır.

� Oda koşullarında cıva (Hg) hariç hepsi katıdır. Cıva oda koşullarında sıvıdır. � 3B grubu ile başlar, 2B grubu ile biter. Toplam 10 gruptan meydana gelirler. Ancak 9. ve 10. grupları yoktur. Onların yerine 8. grup vardır. Bu durumda üç tane 8B grubu bulunur.

� Tamamı metaldir. Lantanitler ve Aktinitler Periyodik cetvelin 6. periyodunda atom numarası 58’den 71’i de kapsayan on dört elemente lantanitler adı verilir. Çoğu doğada bulunur. Lantanitlerden sadece prometyum (Pm) elementi radyoaktiftir. Periyodik cetvelin 7. periyodunda atom numarası 90’dan başlanarak 103 ü de kapsayan ön dört elemente de aktinitler adı verilir. Hepsi radyoaktiftir. Lantanitler ve aktinitlere iç geçiş elementleri denir. Birbirine benzer özellikler gösterirler.

3.Bölüm



/ Periyodik Sistem

MİNİ TEST 1.

4. X, Y, Z ve T elementleri ile ilgili şu bilgiler veriliyor; 7p



Azot atomunun katman elektron dizilimi yukarıda verilmiştir.



Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?



– X ile Y’nin ve Z ile T’nin atom numaraları ardışık sayılardır.



– Y ile Z’nin değerlik elektron sayıları eşittir.



– Elektron alma isteği en büyük olan T’dir.



A) Periyodik sistemin 2. periyodundadır. B) 15P elementi ile aynı gruptadır.

Buna göre, A gruplarında bulunan X, Y, Z ve T elementlerinin periyodik sistemdeki yerleşim düzeni aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

A) X Y T Z

C) Halojenler grubundadır. D) Periyodik sistemde 5A grubunda bulunur.



E) En dış kabuktaki elektronlarını 8’e tamamlayarak asal gaz düzenine ulaşır.

Z T B) X Y Z C) X Y T

X D) Y Z



E) T X Z Y

T

5. X2+ iyonunun 18 elektronu bulunmaktadır.

2. X, Y ve Z atomlarının katman elektron dağılımları aşağıda verilmiştir.

) ) )

X: 2 8 4

) ) 5 )

Y: 2 8

Z: 1

)

Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

Palme Yayınevi



Buna göre, X elementi ile ilgili;



I. 4. periyotta bulunur.



II. Toprak alkali metalidir.



III. X2+ iyonu ile 18Y elementinin proton sayıları aynıdır.



yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Y, üç elektron aldığında oktet kuralına uyar.

A) Yalnız II

B) Z metaldir.

B) Yalnız III D) I ve III



C) I ve II

E) II ve III

C) X ve Y’nin katman sayısı eşittir. D) Değerlik elektron sayısı en büyük olan Y’dir. E) X’in değerlik katmanında 4 elektron vardır.

6. Bir grupta bulunan elementler ve atom numaraları,

4Be

12Mg

3. Halojenler ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Ametal özellik gösterirler. B) Hidrojenli bileşiklerinin sulu çözeltisi asidik özellik gösterir. C) Son katmanlarında 7 elektron bulunur.

şeklinde gösterilmiştir.



Buna göre, bu elementler ile ilgili;



I. Toprak alkali metal grubuna aittirler.



II. Son katmanlarındaki 2 elektronu verme eğilimindedirler.



III. Oda koşullarında tek atomludurlar.



yargılarından hangileri doğrudur?

D) Değerlik elektronlarını vermeye yatkındırlar.

A) Yalnız II

E) Elementel halde diatomiktirler.

B) Yalnız III D) I ve III

1. C

2. B

3. D

20 Ca



4. C

5. B

6. E

C) I ve II E) I, II ve III 53

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

PERİYODİK ÖZELLİKLERİN DEĞİŞİMİ

Çözümlü Sorular

A. ATOM YARIÇAPI

44.Aşağıda element çifti-atom yarıçap-

Atomun büyüklüğü, yan yana iki metal atomunda çekirdekler arasındaki mesafenin yarısı olan atomik yarıçap ile tanımlanır. Periyodik sistemde atomların yarıçaplarının değişimi periyot içinde ve grup içinde olmak üzere iki farklı şekilde incelenir.

ları arasındaki ilişki eşleştirmesinden hangisi yanlış verilmiştir? Atom

Periyodik Tabloda Yarıçapların Değişimi � Bir periyot içinde soldan sağa gidildikçe temel enerji düzeyi aynı kalırken çekirdek yükü

yarıçapları arasındaki Element çifti

ilişki

A)

11Na

– 17Cl

11Na

B)

11Na

– 19K

19K

C)

12

D)

9

F – 17Cl

17

E)

3Li – 6C

6C > 3Li

Mg – 13Al



> 17Cl



> 11Na

Mg > 13Al

12

Cl > 9F

�

45. A grubunda bulunan X, Y ve Z element-

birer birer artar. Yalnızca son katmanlarındaki elektron sayısında bir artış olur. Çekirdekteki proton sayısının artması neticesinde, son katmandaki elektronlar daha iyi çekilerek yarıçapta bir miktar küçülmeye neden olur. Fakat bu genellemeye soy gazlar dahil değildir. Yani temel enerji düzeyi sayısı eşit olan atomlardan proton sayısı büyük olanın yarıçapının küçük olması beklenir. Örneğin, C: 2 ) 4 ) F: 2 ) 7 ) 6 9 C ve F’nin katman elektron sayısı 2’dir. F’nin proton sayısı C’ninkinden daha büyük olduğu için atom yarıçapı daha küçüktür. Yarıçapları; C > F’dir. Bir grup içinde yukarıdan aşağı doğru inildikçe en dış elektronun bulunduğu katman sayısı çekirdekten uzaklaşır. Bu da çekirdeğin çekim gücünü zayıflatır. Dolayısıyla atom yarıçapı artar. Örneğin, 4Be: 2 ) 2 ) 12Mg: 2 ) 8 ) 2 ) Be ve Mg aynı gruptadır. Mg’nin çekirdek çevresindeki katman sayısı daha fazla olduğundan çapı daha büyük olur. Yarıçapları; Mg > Be’dir.

leri ile ilgili şu bilgiler veriliyor;



– X ile Z aynı gruptadır.



– Y ile Z aynı periyottadır.



– X’in atom yarıçapı en büyüktür.



Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin periyodik cetveldeki konumları için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A)

Y

Z



B)

X

X C)

Z

Palme Yayınevi

� Aynı periyotta sağdan sola doğru gidildikçe genellikle atomların yarıçapları büyür. � Aynı grupta yukarıdan aşağı doğru inildikçe atomların yarıçapları büyür.

İyon Yarıçaplarının Değişimi � Bir atom ya da iyon elektron verdikçe elektron başına düşen çekirdek çekim kuvveti art-



Y

Z

Y



D)

Z

Y

X

�

X

E)



Z X

Y

tığından çapı küçülür. Yani nötr duruma göre çekirdekteki protonlar elektronları daha iyi çekerler ve böylece katyonların yarıçapı nötr atomlardan daha küçük olur. Örneğin, 13Al ile 13Al3+ atom ve iyonlarının çapları arasındaki ilişki, 3+ 13Al: 2 ) 8 ) 3 ) 13Al3+ : 2 ) 8 ) Al iyonu 2 katmanlıdır. Katmanı az olan taneciğin çapı daha 13Al atomu 3 katmanlı 133+ küçüktür. Çapları: Al > Al dır. Bir atom ya da iyon elektron aldıkça elektron başına düşen çekirdek çekim kuvveti azalacağından yarıçapı büyür. Yani nötr duruma göre pozitif yüklü tanecik sayısı (proton) sabitken negatif yüklü tanecik sayısı (elektron) arttığından elektronlar daha serbest hareket edebilirler ve böylece anyonların yarıçapı nötr atomlardan daha büyük olur. Örneğin, O ile 8O2– atom ve iyonlarının çapları arasındaki ilişki; 8 2– 8O: 2 ) 6 ) 8O : 2 ) 8 ) 2– yüklü iyon oluşurken proton sayısı değişmeden elektron sayısı arttığından elektron başına düşen çekirdek çekim kuvveti azalır. Çapları O2– > O’dur.

İzoelektronik Taneciklerin Yarıçaplarının Karşılaştırılması 46. 3. periyottaki X ve Y elementlerinin oluşturduğu X2+ ile Y5+ iyonlarının elektron sayıları eşittir.

Buna göre,



I. Y’nin atom numarası, X’inkinden 3 fazladır.



II. Atom çapları arasındaki ilişki Y > X’tir.



III. X2+ ile Y5+ iyonlarının çapları arasındaki ilişki Y5+ > X2+’dir.



yargılarından hangileri yanlıştır?



A) Yalnız I





54

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

� İzoelektronik taneciklerin yarıçapları kıyaslanırken elektron sayıları eşit olduğundan pozitif yüklü tanecik (proton) sayısına bakılır.

� İzoelektronik katyonlar arasında iyon yükü büyük olanın (veya proton sayısı büyük olanın) yarıçapı küçüktür. Çünkü elektron sayıları aynı iken katyonlardan proton sayısı daha fazla olan elektronları daha güçlü çeker. Örneğin, 11Na+, 12Mg2+ ve 13Al3+ iyonlarının yarıçapları arasındaki ilişki; 11Na+ > 12Mg2+ > 13Al3+ şeklinde olur. � İzoelektronik anyonlar arasında iyon yükü küçük olanın (veya proton sayısı küçük olanın) yarıçapı büyüktür. Çünkü elektron sayıları aynı iken anyonlardan proton sayısı daha fazla olan elektronları daha güçlü çeker. Örneğin, 15P3–, 16S2– ve 17Cl– iyonlarının çapları arasındaki ilişki; 15P3– > 16S2– > 17Cl– şeklinde olur.

Not

Elektron alan atomun çapı büyür. Elektron veren atomun çapı küçülür. İyonda çekim p oranı ile doğru orantılıdır. Ayrıca iyonik bileşiğin fiziksel ve kimyasal özelliği e iyon yarıçapı ile ilgilidir.

metallerin ldesinde e benzeri n bünyen bol beif olması az.



e–

E1 + X(g) → X+(g) + e–

Mg + 348 kkal/mol e–

B. İYONLAŞMA ENERJİSİ

enerjinin miktarına birinci iyonlaşma enerjisi (E1)denir.

Bu eşitlikteki X herhangi bir elementin atomunu, e– ise bir elektronu gösterm dir. İkinci bir elektronu koparmak için gerekli enerjiye ikinci iyonlaşma enerjisi İkinci iyonlaşma enerjisi (E2) ve üçüncü iyonlaşma enerjisi (E3) ise aşağıdaki e verilmiştir.

3.Bölüm

/ Periyodik Sistem

E2 + X+(g) → X2+(g) + e– ikinci iyonlaşma

Mg 2+ 1847 kkal/mol

Çözümlü Sorular

ÜNİTE – 2 Periyodik Sistem

anları

Periyodik Sistem

E3 + X2+(g) → X3+(g) + e– üçüncü iyonlaşma

� Gaz halindeki nötr bir atomdan bir elektron koparmak için verilmesi gereken enerjiye Bir atomdan bir elektron uzaklaştığı zaman, kalan elektronlar arasında itme k

47. yükü sabit kaldığından, pozitif yüklü iyondan başka bir elektronu azalır. Çekirdek iyonlaşma enerjisi (İE) denir. e– Aşağıdaki element çiftlerinden hangilerinin birinci iyonlaşma enerBirinci laştırmak için daha fazlaiyonlaşma enerji gerekir. Bu nedenle, iyonlaşma enerjisi aşağıdaki s 3+ jisininkoparılırken daha yüksek olması beklenir? � İlk elektron verilen enerjiye birinci iyonlaşmaMg enerjisi (İE1), ikinci elektron enerjisi (kkal/mol) değişir. • koparılırken enerjiye a) verilen Na ve K ikinci iyonlaşma enerjisi (İE2) ..... denir. 11

19

+ b)X(g) + 1. iyonlaşma enerjisi (İE1) $XMagnezyum (g) + e–atomunun üçüncü elektronu kopar12Mg ve 17Cl mak çok yüksek olduğu 2+için gerekli–olan enerjinin c)X+(g) + 2. iyonlaşma enerjisi (İE ) $X (g)Bunun + e sebebi Mg2+ iyonunun elektron görülür. N ve 8O 2 7 3+ soygaz– kararlılığına ulaşmış olmasıdır. dizilişinin X2+(g) + 3. iyonlaşma enerjisi (İE3) $X (g) + e X3+(g) + 4. iyonlaşma enerjisi (İE4) $X4+(g) + e–

Bir atomun elektron sayısı kadar iyonlaşma enerjisi değeri ölçülebilir. Atomdan 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A elektron uzaklaştırıldığında; atom yarıçapı ve elektron sayısı azalacağından birim elektAtom numarası a) Her iki atomun elektron dağılımı yapılırsa; ron başına uygulanan çekim kuvveti artar. Bu nedenle her elektronu koparmak için ge- Periyodik tabloda aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru yarıçap büyür. Bu d Noktalar ile yerleri belirtilen 3. periyottaUYARI 2 2 6 1 1s 2s 2polur. 3s reken enerji bir öncekinden büyük ğerlik elektronlarının çekirdekten uzaklaşması, onların çekirdek tarafından diğer 11Na :daha X, Y ve çekilmesi Z elementlerinin birinci iyon-Bu nedenle, bir g _ tronlara oranla ki daha zayıf anlamına gelmektedir. 2 2 6 2 3p 1 X ]k6g +4s Enerji X1+ ]k g + e – b iyonla ma K : 1s 2s 2p 3s 19 İE ..... > İE > İE > İE > İE b laşma enerjisi–atom numarası grafiği n

4

1 X2]sg + Enerji

3

X 1+ ] s g + e –

Görüldüğü gibi her iki atomun da elektron dağılımı s1 ile son- `b X ^gh + Enerji X 2+ ^gh + 2e – b de€ildir lanmakta olup aynı grupta (1A) yer almaktadırlar. Aynı grupta a X(k) + Enerjiiyonlaşma $X1+(k)enerjisi + e– yukarıdan aşağıya azaldığı için Na atomuf İyonlaşma değildir. büyüktür. nun birinci iyonlaşma enerjisi Kenerjisi atomununkinden X(s) + Enerji $X1+(s) + e– b) Her iki atomun elektron dağılımı yapılırsa;

�

2 ve2 atom 2p6 İyonlaşma enerjisi endotermiktir 12Mg : 1s 2s çapı ile ters orantılıdır. Cl : 1s2 2s2 2p6 17

� Aynı periyotta soldan sağa doğru atomla-



3s2

enerjisi

‹yonlaşma enerjisi (kj) 8A (2. periyot)

3s2 3p5

Her iki atom da 3. periyotta yer almaktadır. Aynı periyotta yer 5A 7A rın çekirdekleri çevresindeki yörünge sayısı alan elementlerin iyonlaşma enerjileri değişmediği halde çekirdek çekim kuvveti 6A 2A 4A < 3A < 2A < kopa4A < 6A < 5A < 7A < 8A artar. Bundan dolayı 1A çapın azalması rılacak olan değerlik elektronunuBu çekirdeğe şeklinde değişiyordu. nedenle Cl atomunun 3A birinci iyon1A yaklaştırır.laşma Bu nedenle aynı periyot boyun- büyüktür. enerjisi Mg atomununkinden 1A(3. periyot) ca soldan sağa doğru birinci iyonlaşma Her iki atomun Atom enerjisic)genellikle artar. elektron dağılımı yapılırsa; numaras› 2 2 3 : 1s 2s 2p biİyonlaşma enerjisinin atom numarası Aynı periyotta A grubu 7Nelementlerinin ile değişimi. rinci iyonlaşma enerjisi8O : 1s2 2s2 2p4 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < < 8A şeklindedir. Burada da yine her iki atom 2.7A periyotta yer almaktadır bu ne-

yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe çap büyümekte, bununla birlikte iyonlaşma ener küçülmektedir. Endotermik olaydır.Buna İyonlaşma enerjisi, şekildeki bir gibidir. göre, X, Y atom ve Zçapı ile ters orantı 2500

He

II. Y’nin atom numarası 15’tir. Ar

H

III. Atom yarıçapları Kr arasındaki ilişki Xe X > Y > Z’dir.



yargılarından hangileri doğrudur?

1500

1000

R

A) Yalnız I

500

Li

0

10

İE 1

İE 2

İE 3

İE 4

İE 5

X

156

340

1950

3010

4500

Y

324

440

610

3700

5100

X atomu İE 2'den sonra en fazla artışı gösterdiğinden değerlik elektron sayısı 2'dir. Y atomu üçüncü iyonlaşma enerjisinden sonra en fazla artışı gösterdiğınden değerlik elektron sayısı 3'tür.

II K

D) II veCsIII

Rb

20

30

40 50 Atom numarası (Z)

60

elementlerinin ilk dört iyonlaşma enerjileri kj/mol olarak aşağıdaki tabloda verilmiştir. İyonlaşma enerjisi (kj/mol)

Not

İyonlaşma enerjisi (kj/mol)

B) Yalnız II

70

80

İyonlaşma enerjisinin atom numarası ile değişimi. Soy gazlar yüksek iyonlaşma enerj lerine sahipken, alkali ve toprak alkali metallerin düşük iyonlaşma enerjilerine sahip o 48.dikkat A gruplarında olduğu bilinen X, Y ve Z duklarına ediniz.

128

İyonlaşma enerjisinden yararlanılarak atomun değerlik elektron (grup numarası) sayısı bulunabilir. Burada en fazla artışın olduğu yere bakılır.

C)Na I ve

E) I, II ve III

aynı periyottaki iyonlaşma enerjisi sıralamasının 2A ve 5Adenle gruplarındaki elementlerin elektron dağılımı sırasıyla s2 ve p3 ile biter. Bu tür elektron dağılımına sahip olan< atomlar 1A < 3A 2A < 4Aküresel < 6A < simetri 5A < 7Aözelliği < 8A gösterdiğinden iyonlaşma enerjileri kendinden sonra gelen atomların iyonlaşma enerjilerinden büyük olur. şeklinde olduğu dikkate alınmalıdır. Yani N atomunun birinci � Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe yarıçap artacağından atomların birinci iyonlaşma enerjisi O atomununkinden büyüktür. iyonlaşma enerjisi azalır. Çünkü elektronun çekirdekten uzaklığı, onu koparmak için gereken enerjiyi etkiler.

elementleri ile ilgili; Ne I. X toprak alkali metali, Z halojendir.

2000

Palme Yayınevi



E1 < E2 < E3 < ………

Y • Bazı düzensizlikler olmasına karşılık• periyodik çizelgede birinci iyonlaşma en Z soldan sağa doğru artmaktadır. İlk istisna• aynı periyottaki 2A ve 3A grupları arasın rülür. 3A grubu elementlerinin birinci iyonlaşma enerjileri beklenenin aksine 2A grub X • Bunun nedeni 2A grubunun küresel simetrik el mentlerininkinden daha düşüktür. • durum 5A ve 6A gruplarında da görülmektedir. B dağılımına sahip olmasıdır. Aynı • yottaki iyonlaşma enerjisi aşağıdaki gibi değişmektedir. her

Birinci iyonlaşma enerjisi (kJ/mol)

enellikle aşağıdan

176 kkal/mol



Element

İE1

İE2

İE3

İE4

X

191

580

875

5978

Y

100

734

1100

1405

Z

119

1091

1650

2280

Buna göre, X, Y ve Z elementleri ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) X, 3A grubundadır. B) Y ile Z, alkali metallerdir. C) Değerlik elektron sayıları arasındaki ilişki X > Y= Z’dir. D) Y’nin atom yarıçapı, Z’ninkinden büyüktür. E) X ile Y’nin kimyasal özellikleri benzerdir.

55

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM C. ELEKTRON İLGİSİ (Eİ)

Çözümlü Sorular

Gaz halindeki bir atomun bir elektron alması sırasında oluşan ısı değişimine elektron ilgisi denir. Elektron ilgisi pozitif veya negatif olabilir.

49. Aynı periyottaki A grubu elementlerinden X, Y ve Z’nin değerlik elektron sayıları sırasıyla 1,5 ve 8’dir.

Buna göre, X, Y ve Z elementleri ile ilgili;



I. Elektron ilgisi en büyük olan Z’dir.



II. Elektronegatifliği en büyük olan Y’dir.



III. Birinci iyonlaşma enerjisi en küçük olan X’tir.



yargılarından hangileri yanlıştır?



A) Yalnız I





B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

I. Atom yarıçapları arasındaki ilişki Z > Y > X’tir.



II. X, Y ve Z’nin birinci iyonlaşma enerjileri sırasıyla 242,142 ve 98 kkal/ mol olabilir.



III. Elektronegatifliği en fazla olan X’tir.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I





B) Yalnız II

D) II ve III

N(g) + e– + Enerji $ N–(g)

Eİ= +9 kj/mol

� Kimyasal bağ oluşturmuş bir atomun bağ elektronları üzerindeki çekme gücünün ölçüPalme Yayınevi



Eİ= –333 kj/mol



D. ELEKTRONEGATİFLİK (EN)

nan X, Y ve Z elementlerinin atom numaraları arasındaki ilişki Z > Y > X’tir. Buna göre;

F(g) + e– $ F–(g) + Enerji

Eİ= –140 kj/mol O(g) + e– $ O–(g) + Enerji Yukarıda verilenlere bakıldığında florun elektron ilgisinin diğerlerinden daha büyük olduğu söylenebilir. � Elektron ilgisinin büyük negatif değer olması elektron alma işlemi sonucunda büyük enerjiler açığa çıktığını ve bu atomun elektron almaya elverişli olduğunun göstergesidir. Eksi işareti değerin azaldığının göstergesi değildir. Bu nedenle elektron almaya en yatkın olan halojenlerin (7A grubu) elektron ilgileri en yüksektir. � Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe elektron ilgisi artar. � Aynı grupta yukarı doğru gidildikçe elektron ilgisi genellikle artar. (İstisna: klorun elektron ilgisi florunkinden büyüktür.) � Ametallerin elektron ilgileri metallerden fazladır. Soy gazların ise elektron ilgileri çok küçük olduğundan yok kabul edilir. � Elektron ilgisi bir elementin elektron alma eğiliminin ölçüsüdür. � Bir atom elektron aldığında açığa çıkan ısı ne kadar fazla ise elektron ilgisi o kadar yüksektir.

50. Periyodik sistemin 7A grubunda bulu-





südür.

� Elektronegatiflik doğrudan ölçülemediği gibi birimide yoktur. � Elektronegatiflik atomların iyonlaşma enerjisi ve elektron ilgisi ile ilgili bir değerdir. Bu değerler kullanılarak elektronegatiflik hesaplanabilir.

� Elektronegatifliği en yüksek olan element flordur. Florun elektronegatiflik değeri 4 kabul edilmiştir. Diğer elementlerin elektronegatifliği flor atomunun elektronegatifliğine (4,0) kıyasla hesaplanmıştır. 1A

C) I ve II

E) I, II ve III

51.

H 2,2

2A

3A

4A

5A

6A

7A

Li 1,0

Be 1,6

B 2,0

C 2,6

N 3,0

O 3,4

F 4,0

Na 0,9

Mg 1,3

Al 1,5

Si 1,9

P 2,2

S 2,6

Cl 3,2 Br 2,8

M L E

I 2,7

P A

Bazı elementlerin elektronegatiflik değerleri

Periyodik sistemde yerleri gösterilen P, A, L, M ve E elementleri ile ilgili;



I. M ile E’nin kimyasal özellikleri benzerdir.



II. Elektron ilgisi en küçük olan A en büyük olan E’dir.



III. Elektronegatifliği en yüksek olan L, en küçük olan P’dir.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I





56

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Metallerin elektronegatiflikleri 1,7 değerinden aşağıda, ametallerin ise 2,0 değerinden yukarıdadır. Bu iki değer arasında yer alan elementler yarı metaldir.

� Ametaller metallere göre yüksek elektronegatiflik değerine sahiptirler. İyonlaşma enerjisi ve elektron ilgisi arttığı için atomların elektronegatiflik değerleri de artar. Periyodik tabloda elementlerin elektronegatifliklerinin değişimi şu şekildedir; � Aynı grupta aşağıdan yukarıya doğru gidildikçe genellikle elektronegatiflik artar. � Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe genellikle elektronegatiflik artar.

Not

Elektronegatiflik, elektron ilgisi ile ilgilidir, ancak aynısı değildir. Florun elektronegatifliği en büyük iken, klorun elektron ilgisi en büyüktür.

3.Bölüm

E. Metalik ve Ametalik Özelliklerin Değişimi

/ Periyodik Sistem

Çözümlü Sorular

Elementleri elektron dizilişlerine göre metal, ametal ve yarı metal olarak sınıflandırabiliriz.

52. Periyodik cetvelde aynı grupta bulunan

� Metal atomlarının genellikle değerlik elektron sayıları azdır ve asal gaz elektron di-

X, Y ve Z metalleri ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor;

zilişine sahip olmak için elektronlarını kolayca (az enerji ile) kaybederler. Bu yüzden metaller ne kadar kolay elektron verebiliyorsa (iyonlaşma enerjisi ne kadar düşükse) o kadar aktiftirler. En aktif metaller son katmanlarında bir elektron bulunduran 1A grubu metalleridir.



– Elektron verme eğilimi en fazla olan X’tir.



– Metalik özelliği en az olan Y’dir.

� Ametal atomları genellikle değerlik elektron sayıları fazla olduğu için az sayıda elektron



Buna göre, X, Y ve Z’nin periyodik cetveldeki konumları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

alarak asal gaz elektron dizilişine sahip olurlar.

� Periyodik sistemde bir periyotta soldan sağa doğru değerlik elektron sayısı arttığından ametalik özellik artar. Metalik özellik genellikle azalır.

A)

� Bir grup içinde yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe metalik özellik genellikle artar. Ame-

B)

X Z

talik özellik azalır.

Y

� Bir grup içinde yukarıdan aşağıya inildikçe atom yarıçapı artacağından elektron verme

C)

Y Z X



Y X Z



kolaylaşır ve metalik aktiflik artar.

� Ametalik özellik, elektron alma eğilimi ile doğru orantılıdır. En aktif ametaller son kat-



manlarında 7 tane elektron bulunduran 7A grubu elementleridir. Periyotta soldan sağa doğru, grupta aşağıdan yukarıya doğru ametalik aktiflik artar.

Z

terli olduğu anlaşılır.

Z Y X



Palme Yayınevi

� XOH yapısındaki bileşik suda çözündüğünde X+ ve OH– iyonlarını veriyorsa bazik karak-

E)

X Y

F. Asitlik ve Bazlık Özelliklerinin Değişimi Elementlerin asitlik ve bazlık özellikleri genellikle oksitleri ve hidroksitleri üzerinden incelenebilir.

D)

X2O(k) + H2O(s) $ 2XOH(suda) XOH(suda) $ X+(suda) + OH–(suda)

� XOH yapısındaki bileşik suda çözündüğünde XO– ve H+ iyonlarını veriyorsa asidik karakterli olduğu anlaşılır. X2O(g) + H2O(s) $ 2XOH(suda) XOH(suda) $XO–(suda) + H+(suda)

53.

� Oksitlerin asidik ve bazik özelliği bileşik oluşturduğu elementin elektronegatifliğine bağ-

2

1

lıdır. Elektronegatifliği düşük olan elementlerin oksitleri ve hidroksitleri bazik, elektronegatifliği yüksek olan elementlerin oksitleri ve hidroksitleri asidik özellik gösterir.

4

� Genel olarak metallerin elektronegatiflikleri küçük olduğu için metal oksitleri, sulu çözeltisinde bazik özellik gösterir.

� Genel olarak ametallerin elektronegatiflikleri büyük olduğu için oksijence zengin olan ametal oksitleri, suda çözündüğünde asit özellik gösterir (CO2, SO2, SO3...).

� Bir periyotta sağa doğru gidildikçe elementlerin oksijenli bileşiklerinin asitlik özelliği artarken, sola doğru gidildikçe bazlık özelliği artar. � Bir grupta aşağıya doğru bazlık özelliği artar.

3

Periyodik cetvelde yer alan elementlerin genel özellikleri ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Atom yarıçapı 4 yönünde azalır. B) Birinci iyonlaşma enerjisi 3 yönünde azalır. C) Oksitlerin bazik özelliği 2 yönünde azalır.

Hem asit hem de baz özelliği gösteren maddelere amfoter madde, oksitlere ise amfoter oksit denir (Al2O3, ZnO...)

D) Değerlik elektron sayısı 1 yönünde değişmez. E) Elektronegatiflik 1 yönünde artar.

57

58

enerjisi

• Oksidinin sulu çözeltisinde bazlık kuvveti artar.

• E l e k t r o n e g a t i f l i k azalır.

• Elektron ilgisi azalır.

• Elektron verme eğilimi artar.

• Metal özellik artar.

• Elektron alma isteği azalır.

• Ametal özellik azalır.

• İyonlaşma azalır.

• Atom yarıçapı artar.

• Değerlik elektron sayısı değişmez.

• Atom kütlesi artar.

• Atom numarası artar.

Gruptaki düzenli değişimler (Yukarıdan aşağıya)

Cn

DÜZENLİ DEĞİŞİMLER

Nh

Fl

Mc

Lv

Ts

Og

• Oksidinin sulu çözeltisinde asit kuvveti artar.

• Elektronegatiflik artar.

• Elektron ilgisi genellikle artar.

• Elektron verme eğilimi azalır.

• Metal özellik azalır.

• Elektron alma isteği artar.

• Ametal özellik artar.

• İyonlaşma enerjisi genellikle artar.

• Atom yarıçapı genellikle küçülür.

• Değerlik elektron sayısı artar.

• Atom kütlesi artar.

• Atom numarası artar.

Periyottaki düzenli değişimler (Soldan sağa)

2.Ünite ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

3.Bölüm



/ Periyodik Sistem

MİNİ TEST 1.

4. İyonlaşma Enerjisi (kkal/mol)

K L M N

Element

İE1

İE2

İE3

İE4

X

112

1080

1640

2100

Y

125

1215

1740

2330

Z

134

256

2445

3016

X Y Z



Periyodik tabloda yerleri belirtilen elementler ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?



Periyodik cetvelin A gruplarında olduğu bilinen bazı elementlerin iyonlaşma enerjileri kkal/mol olarak yukarıdaki tabloda verilmiştir.



Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) X’in metalik aktifliği Y’ninkinden fazladır. B) Y’nin oksijenli bileşiğinin sulu çözeltisinin bazik özelliği Z’ninkinden fazladır.

A) X’in çekirdek yükü, Y’ninkinden büyüktür.

C) L’nin birinci iyonlaşma enerjisi değeri K’nınkinden küçüktür.

B) Z toprak alkali metalidir. C) Z’nin değerlik elektron sayısı, X’inkinden büyüktür.

D) N’nin birinci iyonlaşma enerjisi en büyüktür.

D) Y’nin atom çapı, X’inkinden küçüktür.

E) M’nin elektron alma isteği en büyüktür.

E) X ve Y periyodik cetvelin aynı periyodundadır.



Y: 2 ) 8 ) 2 )



Z: 2 ) 7 )



X, Y ve Z elementlerinin katman elektron dağılımları yukarıdaki gibidir.



Buna göre, X, Y ve Z elementleri ile ilgili;



I. Z’nin elektron alma isteği en fazladır.



II. X’in atom çapı en büyüktür.



III. Y’nin oksijenli bileşiğinin sulu çözeltisi baziktir.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I





B) I ve II

D) II ve III

Palme Yayınevi

2. X: 2 ) 8 ) 1 )

5. A grubunda bulunan X, Y, Z ve T elementleri ile ilgili şu bilgiler veriliyor;





– X ve Y aynı grupta olup, Y’nin elektron verme eğilimi X’inkinden büyüktür.



– Y ile Z aynı yatay sırada olup, Z’nin atom çapı Y’ninkinden büyüktür.



– T ile Z aynı düşey sırada olup, T’nin birinci iyonlaşma enerjisi Z’ninkinden büyüktür.



Buna göre, X, Y, Z ve T elementlerinin periyodik cetveldeki konumları aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir?

C) I ve III

E) I, II ve III

3. Atom numarası farkı ikiden büyük olan A grubundaki X, Y ve Z elementleri ile ilgili şu bilgiler veriliyor;

– X ile Z aynı grupta olup, Z’nin atom hacmi daha büyüktür.



A) X

– Y ile Z aynı periyotta olup Z’nin çekirdek yükü daha büyüktür.



A) X > Y > Z





B) X > Z > Y

D) Z > X > Y



X Z





C) Y > X > Z

1. B

T 2. E

3. B

4. E

5. B

X Y

Y

Z T

E)

D)

E) Z > Y > X

C)

T

Y

Z

Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin birinci iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

B)

T

X

Y

Y

X

Z

T Z 59



2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

1. TEST 1. I. Oda koşullarında hepsi de gazdır.

4. Katman elektron dizilişi yazıldığında son katmanında 2 elektron bulunduran atom ile ilgili;

II. Bulundukları periyodun elektron ilgisi en büyük olan elementleridir.



III. Grup boyunca yukarıdan aşağıya doğru ametalik özellik artar.



Yukarıda verilen yargılardan hangileri halojenler için doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II



C) II ve III

E) I ve III



I. 2A grubu elementidir.



II. Elektrik akımını iletir.



III. Değerlik elektron sayısı 2’dir.



yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?



A) Yalnız III





B) I ve III

D) II ve III



C) I ve II

E) I, II ve III

5. Katman elektron dizilişi yazıldığında son katmanında 1 elektron bulunduran grup ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? (n > 1)

2.



(Y)

B) Grupta atom numaraları büyüdükçe metalik özellik azalır.

(Z)

Yukarıda katman elektron dizilimleri verilen X, Y ve Z atomları ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Değerlik elektron sayısı en büyük olan Y’dir. B) Y ametal, Z metaldir.

C) Elektron verme eğilimleri çok yüksektir.

Palme Yayınevi

(X)

A) Alkali metallerdir.

D) Oksitlerinin sulu çözeltisi baziktir. E) Bileşiklerinde yalnız 1+ değerliğini alırlar.

C) X, iki elektron vererek dubletini tamamlar. D) Y, bir elektron aldığında, Z ise 2 elektron verdiğinde katman elektron dizilimleri aynı olur.

6. İyonlaşma Enerjisi (kkal/mol)

E) X, 2. periyot 2A grubunda, Y ise 2. periyot 6A grubundadır.

3.

2 X, 10Y

ve 18Z elementleri ile ilgili;

Element

İE1

İE2

İE3

İE4

İE5

E6

X

241

453

695

1184

1850

2342

Y

176

347

1848

2521

–

–

Z

141

274

1550

1840

2910

3822



Yukarıda ilk altı iyonlaşma enerjileri (kkal/mol) verilen ve A grubu elementleri olan X, Y ve Z ile ilgili;



I. X ve Y aynı periyotta iseler X in atom numarası Y’ninkinden fazladır.



I. X 2A; Y ile Z 8A grubundadırlar.



II. Birinci iyonlaşma enerjisi en büyük olan Z’dir.



II. Üçü de toprak alkali metalidir.



III. Değerlik elektron sayıları aynıdır.



III. Y’nin atom numarası, Z’ninkinden küçüktür.



IV. Atom yarıçapları arasındaki ilişki Z > Y > X’tir.



IV. Y’nin atom numarası 12 olabilir.



yargılarından hangileri doğrudur?



yargılarından hangileri doğrudur?



A) I ve IV





A) I ve IV







D) II ve III





D) II ve III

60

B) II ve IV

C) I ve II

E) I, II ve III 1. B

2. E

3. B

4. A

5. B

6. C

B) II ve IV

C) I ve III

E) I, II ve III

3.Bölüm

7.

10. Son katmanında 8 elektron bulunduran 2 katmanlı atom ile ilgili;

Katman Elektron Dizilimi Element

1. katman

2. katman

3. katman



I. Doğada tek atomludur.



II. Elektron alışverişine katılmaz.



III. Oda koşullarında gazdır.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I





X

2

8

6

Y

2

8

3

Z

2

8

7



Yukarıda X, Y ve Z elementlerinin katman elektron dizilimleri verilmiştir.



Buna göre, X, Y ve Z elementleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?



A) X, Y ve Z farklı grup elementleridir.



B) X kararlı bileşiklerinde 2–, Y ise 3+ değerlik alır.



C) Z oda koşullarında moleküler halde bulunur.



D) X oktete ulaşmak için 2 elektron alması gerekir.

elementleri ile ilgili aşağıdakiler-

den hangisi yanlıştır?

A) Metalik aktifliği en fazla olan L’dir.



B) A’nın birinci iyonlaşma enerjisi E’ninkinden büyüktür.



C) L ve M elementleri metal özellik gösterir.



D) 8P2- iyonunun çapı 11M1+ iyonunun çapına eşittir. E) A ve E’nin değerlik elektron sayısı 8’dir.



Palme Yayınevi

8 P, 10A, 19 L, 11M, 18 E

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

11. X 2– iyonunun katman elektron dizilimi

E) X, 2 elektron aldığında, Z ise 1 elektron aldığında proton sayıları aynı olur.

8.

/ Periyodik Sistem



2)8)8)



şeklindedir.



Buna göre, X atomu ile ilgili;



I. Katman sayısı 4’tür.



II. Ametaldir.



III. Elektrik akımını iletir.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I





12.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

Birinci iyonlaşma enerjisi

Z •

Y

•

•

X

•

•

• •

9. X1+, Y3– ve Z2– iyonlarının katman elektron dizilişleri aşağı-

•

daki gibidir.



X1+:

Y3–:

Atom numarası

2)8)



Yukarıdaki grafikte 2. periyot elementlerinin birinci iyonlaşma enerjilerinin atom numarasıyla değişimi görülmektedir. Buna göre;

2)8)8)



Z2–: 2 ) 8 ) 8 )





Buna göre, X, Y ve Z atomları ile ilgili;



I. X metal, Y ametal, Z ise soy gazdır.



I. X, 3. periyot alkali metalidir.



II. Z’nin atom numarası 10’dur.



II. Birinci iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki Z > Y > X’tir.



III. X’in oksijenli bileşiğinin sulu çözeltisi baziktir.



III. Z’nin elektronegatifliği en fazladır.



yargılarından hangileri doğrudur?



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I



A) Yalnız II









B) Yalnız II

D) I ve II

C) I ve III

E) II ve III 7. E

8. D

9. C

10. E

B) I ve II

D) II ve III 11. B

12. E



C) I ve III

E) I, II ve III 61

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

2. TEST 4. X1+, Y2– ve Z3+ iyonlarının elektron sayıları eşittir.

1. Katman elektron dağılımı

2)8)7)





şeklinde olan element atomuyla ilgili;



I. Atom numarası en büyük olan Z’dir.

Buna göre,



I. Doğada serbest halde diatomik yapıda bulunur.



II. İyon çapları arasındaki ilişki Z3+ > X1+ > Y2– şeklindedir.



II. Bulunduğu periyotta elektron ilgisi en büyük olan elementtir.



III. Elektron verme eğilimi en büyük olan X’tir.



yargılarından hangileri doğrudur?



III. Bir elektron aldığında atom numarası 18 olur.



yargılarından hangileri yanlıştır?



A) Yalnız I



A) Yalnız I









B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

B) I ve II



D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

E) II ve III

5. Periyodik cetvelin A gruplarında ve aynı katmanda bulunan X, Y ve Z elementleri ile ilgili şu bilgiler veriliyor; - X in atom numarası grup numarasının iki katıdır.

2. 2. grupta bulunan X, Y ve Z elementleriyle ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor;

- Z’nin elektron verme eğilimi X’inkinden fazladır.



– X’in katman sayısı en küçüktür.



– Y’nin elektron verme eğilimi Z’ninkinden büyüktür. Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin atom numaraları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



A) X > Y > Z





B) X > Z > Y

D) Y > X > Z

Palme Yayınevi



- Y’nin proton sayısı Z ninkinden 6 fazladır.

C) Y > Z > X

E) Z > Y > X

Buna göre, X, Y ve Z nin grup numaraları için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? X

Y

Z

A)

2A

8A

3A

B)

1A

2A

3A

C)

4A

7A

6A

D)

2A

7A

1A

E)

2A

8A

1A

3. 6A ve 7A grubu elementleri olan X, Y, Z ve T ile ilgili şu bilgiler veriliyor;

– Z’nin değerlik elektron sayısı X’inkinden büyüktür.



– Y ile T’nin periyot numaraları aynıdır.



– T’nin atom yarıçapı en küçüktür.



6. A gruplarında bulunan elementlerden X ile Y aynı grupta, Y ile Z ise aynı periyottadır. Periyodik cetvelde Z’nin elektronegatifliği en büyük olduğuna göre;

Buna göre, X, Y, Z ve T elementlerinin periyodik cetveldeki görünümleri aşağıdakilerden hangisindeki gibidir?

A)

X

Z

Y

T



B)

Y

Z

X

T



C)

X

Y

T

Z





62

D)

Y

T

X

Z

E)

T

Y

Z

X

1. C

2. C

3. D



I. X’in birinci iyonlaşma enerjisi en küçüktür.



II. X’in atom numarası en büyüktür.



III. Y bir kalkojen ise Z elektrik akımını iletebilir.



yargılarından hangileri doğrudur?



(X, Y ve Z elementleri 8A grubunda değildir.)



A) Yalnız I





4. C

B) Yalnız II

D) II ve III 5. D

6. C

C) I ve II

E) I, II ve III

3.Bölüm



/ Periyodik Sistem

7.

– X(g) + E1 $X1+ + e –

10. X: 2 ) 8 )



– Y(g) + E2 $Y2+ + 2e –



Y: 2 ) 7 )



– Z2+(s) + E3 $Z3+ + e –



Z: 2 ) 1 )



Yukarıda katman elektron dağılımları verilen X, Y ve Z atomları ile ilgili;



Yukarıda verilen tepkimeler ile ilgili;



I. E1, X’in birinci iyonlaşma enerjisidir.



I. Z, toprak metalidir.



II. E2, Y’nin ikinci iyonlaşma enerjisidir.



II. Y bileşiklerinde 1– ve 7+ değerliğini alabilir.



III. E3, Z’nin üçüncü iyonlaşma enerjisidir.



III. X, soy gazdır.



yargılarından hangileri doğrudur?



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I





B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

A) Yalnız I

E) I ve II



N

E) I, II ve III

Yarı çap (pm)

O



Y: Geçiş elementi

S



Z: Halojen



Aynı periyotta bulunan X, Y ve Z elementleri ile ilgili;

Şekildeki kesitte C, N, O ve S elementlerine ait yarıçap değerleri sırasıyla “pm” cinsinden 77, X, Y ve 104’tür. Buna göre, X ve Y değerleri aşağıdakilerden hangisi olabilir? X(pm)

Y(pm)

A)

88

113

B)

64

133

C)

70

66

D)

66

117

E)

70

117

Palme Yayınevi

C



D) II ve III

C) I ve II

11. X: Alkali metal

8.





B) Yalnız III



I. Atom numarası en küçük olan X’tir.



II. Elektronegatifliği en fazla olan Z’dir.



III. Y elementi B grubundadır.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız II





B) Yalnız III

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

12. 2. periyodun sırasıyla ilk üç elementi olan X, Y ve Z ile ilgili;

9.

X 2+,

Y3+



I. X alkali metaldir.



II. Y’nin birinci iyonlaşma enerjisi Z’nin ikinci iyonlaşma enerjisine eşittir.



III. Z, kararlı bileşiklerinde 3+ değerliğini alır.



IV. Z’nin birinci iyonlaşma enerjisi en büyüktür.



yargılarından hangileri yanlıştır?



A) II ve IV





Z–

ve iyonlarının üçünün de katman elektron dizilişi, 2 ) 8 ) şeklindedir.

Buna göre, X, Y ve Z atomlarının çapları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



A) X > Y > Z





B) X > Z > Y

D) Z > X > Y

C) Y > X > Z

E) Z > Y > X 7. A

8. C

9. A

10. B

B) III ve IV

D) I ve III 11. E

12. A

C) I ve II

E) II ve III 63

Kimyasal Türler Arası Etkileşimler

3. Ünite

1.Bölüm /KIMYASAL TÜRLER VE GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER Kimyasal Türler

Çözümlü Sorular

Bir maddenin özelliklerine sahip olan en küçük yapı taşı kimyasal tür olarak adlandırılır. Doğada bulunan kimyasal türler; atom, molekül ve iyon olarak gruplandırılabilir.

1. NO–3

1. Atom Bir kimyasal elementin tüm özelliklerini taşıyan en küçük yapı taşıdır. Ancak elementlerin çok azı atomik halde bulunurlar. Örneğin; soy gazlar kararlı yapıdadır ve atomik haldedir. Metallerden cıva, altın, bakır, platin gibi elementler doğada tek atomlu bulunabilirler.

1

: :

2. Molekül En az iki atomun belirli bir düzende bir araya gelerek oluşturduğu nötr atom gruplarına molekül denir. Bir araya gelen atomlar aynı olabileceği gibi (element molekülü) farklı da (bileşik molekülü) olabilir. Element molekülleri O2

H2

HCl

A) NO–3 — H2O

B) CH4 — O2

C) He — H2O

D) Na+ — O2

C2H5OH

:

H H

: : :

:

H:C:C:O:H

: : :

H

H:C:H

:

:

:

H : Cl :

H

H

H 2. Kimyasal Tür :

3. İyon

Ca2+

+

Al3+

NH4

O2–

F–

H–

3–

PO4

: Cl :

–

İyon

: :

:

:

I.

Sınıfı

:

II. O::O III. Mg

2+

Atom

İyon

:

Na+

Anyon



Palme Yayınevi

Pozitif veya negatif yüklü atom veya atom gruplarına iyon denir. Pozitif yüklü iyonlar katyon, negatif yüklü iyonlar anyon oluşturur. Katyon

6

5

E) O2 – NO–3

CH4

:

:

:C::O

:

N: O:

:N

:

:

:O

:

O:

:

H: H

CO2

H2O

Yukarıdaki tabloda verilen türler arasında oluşturulan çiftlerden hangisi aynı kimyasal türe aittir?

Bileşik Molekülleri

N2

3

O2 4



He 2

Na+

: Xe :

:

: Kr :

:

: Ar :

:

: Ne :

:

:

:

He :

CH4

: Ne : IV.

Çözüm

“Su, amonyak, tuz ruhu...”

Verilenlerin kimyasal türü moleküldür Ancak Bakır (Cu) atomik halde bulunur.

Yanıt D

E) Karbondioksit



Yukarıdaki kimyasal türlere ait sınıflar karşılarında belirtilmiştir.



Buna göre, bu sınıflamalardan hangisi yanlış belirtilmiştir?

(17Cl, 8O, 7N, 6C, 10Ne, 12Mg)

Kimyasal türleri bir arada tutan kuvvet elektrostatik çekim (zıt yükler arasındaki çekim) kuvvetidir. Kimyasal türler birbirine yaklaştıkça türlerin yüklerinden dolayı çeşitli etkileşimler (itme/çekme) oluşur. Aynı yükler birbirini iterken, zıt yükler birbirini çeker. –

A) V

B) IV C) III

D) II

E) I



Kimyasal Bağların Oluşum Mekanizması

–

Molekül

:

C) Kezzap

:

D) Bakır

B) Sirke ruhu

:

Buna göre, aşağıdaki örneklerden hangisi bu listeye yazılamaz? A) Zaç yağı

V. O::C::O

:

Yukarıda verilen örneklerin tek bir kimyasal türe ait olması isteniyor.

Atom

:

Soru

–

–

+

+

–

–

İtme kuvveti Çekme kuvveti

Örneğin; iki kimyasal tür yaklaştıkça proton(+) ve proton(+) ile elektron(–) ve elektron(–) arasında itmeler gerçekleşirken, proton(+) ve elektron(–) arasında çekim kuvvetleri oluşur. Çekme kuvvetleri itme kuvvetlerinden aşırı büyükse güçlü etkileşim, aralarındaki kuvvet daha küçükse zayıf etkileşim oluşur. Güçlü etkileşimlere kimyasal bağlar, zayıf etkileşimlere fiziksel bağlar da denir.

3. Aşağıdaki değişimlerin hangisinde yeni bir kimyasal tür oluşmaz? A) KCl(k) ¡ K+(suda) + Cl–(suda) B) O(g) + O(g) ¡ O2(g) C) C(k) + O2(g) ¡ CO2(g) D) H2O(s) ¡ H2O(g) E) Ag+(suda) + NO3–(suda) ¡ AgNO3(k)

65

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER GÜÇLÜ VE ZAYIF BAĞLARIN OLUŞMASI VE KOPMASI

Çözümlü Sorular

Atomlar soy gaz elektron düzenine benzeyerek kararlı hale gelirken aynı zamanda dışarı enerji vererek daha düşük enerjili hale geçerler. Açığa çıkan bu enerji aynı zamanda o bağı kırmak için gereken enerjidir. Bu enerjiye bağ enerjisi denir. Bir bağın oluşması ekzotermik, bağın kırılması ise endotermik olaylardır.

4. Aşağıda bazı bağların oluşması ya da kırılması sırasında gerçekleşen enerji değişimleri verilmiştir.

I. C6H6(s) + 34 kj / mol "C6H6(g)



II. CaO(k) + 3850 kj / mol "



Cl(g) + Cl(g) $Cl2(g) + 242 kj H(g) + H(g) $H2(g) + 436 kj

Ca 2+(g) + O2– (g)

IV. HBr(g) + 364 kj / mol " H•(g) + Br•(g) V. NaI(k) + 700 kj / mol "



Na+(g) + I– (g)

Buna göre hangisinin zayıf etkileşim sonucunda oluştuğu söylenebilir?



A) I

B) II

C) III

D) IV



H2(g) + 436 kj $H(g) + H(g)

Bağ enerjisi ne kadar büyükse, bağın o kadar sağlam ve kararlı olduğu söylenebilir. Yukarıdaki örneğe göre hidrojen atomları arasında oluşan bağ klor atomları arasında oluşan bağdan daha sağlam ve kararlıdır. Maddenin hal değişimine ve çözünmeye uğradığı durumlarda farklı bir kimyasal tür oluşmadığından enerji değişimi küçük olur. Enerji değişimi yaklaşık 40 kj/mol değerinden büyükse kimyasal bağlar, düşükse fiziksel bağlar oluşmuş ya da kopmuştur. Bu değerin istisnaları fiziksel bağın kuvvetine göre artış gösterebilir. Bu durumda sadece enerji değişimi değil yeni bir kimyasal türün oluşup oluşmadığı da kontrol edilmelidir. Zayıf etkileşimler sonucunda maddenin kimliği değişmez, sadece maddenin fiziksel hali etkilenir. Zayıf etkileşimlere moleküller arası etkileşimler de denir. H2O(g) + 463 kj • mol–1 $H•(g) + •OH(g) (Yeni kimyasal tür oluşumu, güçlü bağlar) H2O(s) + 43,9 kj • mol–1 $H2O(g) (Kimyasal tür değişimi yok, fiziksel bağlar) I2(k) + 151 kj • mol–1 $2I•(g) (Kimyasal bağ) Ar(s) + 6,4 kj • mol–1 $ Ar(g) (Fiziksel bağ)

III. 2O(g) "O2(g) + 498 kj / mol

Cl2(g) + 242 kj $Cl(g) + Cl(g)

E) V

Atom ve İyonların Lewis Yapısı

••

••

••

[ O

••

3+ 13Al

•

[ Al

•

C)

•

•

•

•

3–

7N

H• ••

[ N

••

66

3+

••

E)

1H

••

D)

•Fr

•Ra•

B•

•

•

•C• •

•N• •

:O• •

:F•

:Ne:

•

Al•

•

•Si• •

•P• •

:Cl•

:Ar:

Ga•

• •

• •Ge• •

•As• •

•

•

:S• •

Geçiş elementleri

:Se • •

ln• •

•Sn• •

•Sb• •

:Te•

•

•

:Po • •

TI• •

•Pb• •

•Bi• •

•

:Br•

: : : : : : : : : :

•Ba•

He:

•

•

•Sr•

•Cs

17 VII A

: : : : : : : : : :

•Ca•

16 VI A

:Kr:

:I •

:Xe:

:At•

:Rn:

Lewis yapısında kullanılan noktalar en dış katmandaki toplam elektron sayısını gösterir.

•

C

3–

◆ Lewis yapıları yalnız atomlar için değil, iyonlar için de kullanılır. Bir element elektron verdiğinde Lewis gösteriminde element sembolünün etrafına konulan noktalar azaltılır, elektron aldığında Lewis gösteriminde element sembolünün etrafına konulan noktalar arttırılır. 8O:

[

6C

•K

15 VA

2–

[

B)

•Mg•

14 IV A

[

2– 8O

•Na

•Rb

Lewis yapısı

•Be•

13 III A

:

•Li

2 II A

:

E) V

18 VIII A

:

•H

karşısında verilen Lewis yapısı yanlıştır?

A)

••

1 IA

6. Aşağıdaki taneciklerden hangisinin

Tanecik

••

A gruplarında yer alan elementlerin atomlarının Lewis yapıları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

:

D) IV

2 ) 8 ) 7 ) • Cl

:

C) III

17Cl:

••

:

B) II

•

2 ) 8 ) 3 ) •Al•

13Al:

:

A) I

2 ) 2 ) • Be • •• •N • N: 2 5 ) ) • 7 4Be:



2 ) 6 ) ••

•O : •

2 ) 8 )

2–:

8O

••

[ O

••



Yukarıdaki kavram haritasında güçlü etkileşimler ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

•

1 ) H

••





1H:

:

Eşlik eden enerji değişimi 40 kj•mol–1 den küçüktür.



:

I

••

2–

[

V

II Metalik bağlar Oluşurken açığa IV Güçlü etkileşimler çıkan enerji deörnektir. ğişimi büyüktür. III

Lewis yapısı, son katmandaki elektronların (değerlik elektron sayısı) element sembolünün etrafında noktalar (•) halinde gösterilmesidir. Bu noktalar sembolün dört tarafına teker teker yerleştirilir. Dörtten fazla değerlik elektronu olması durumunda ise oktete ulaşıncaya kadar noktalar ikişerli olacak şekilde eşleştirilir. Atomun Elektron Dizilimi Lewis Yapısı

:

Çekme kuvveti, itme kuvvetinden aşırı büyükse oluşur.

İyonik bağlar örnektir.

Palme Yayınevi

5.



12Mg:

2 ) 8 ) 2 ) •Mg•

2+ 12Mg :

2) 8)

Mg2+

1.Bölüm /KIMYASAL TÜRLER VE GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER Kimyasal türler arası oluşan farklı etkileşimler ve türleri aşağıdaki şemada sınıflandırılmıştır.

Çözümlü Sorular

Kimyasal Türler Arasındaki Etkileşimler ••

••

[

••

7. I. NaCl: Na+ [ Cl ••

İyon–dipol bağı

İyon–indüklenmiş dipol bağları

İndüklenmiş dipol bağları

Dipol–indüklenmiş dipol bağları

İndüklenmiş dipol– indüklenmiş dipol bağları (London kuvvetleri)

••

• Cl ••

••

2+ $ Mg 2 [ Cl

••

•• • Cl •• •• • Cl ••

••

–

Palme Yayınevi

•Mg• ••

2 8 2

•Mg•

–

arasında oluşan MgCl2 bileşiğinin Lewis

Bir tane değerlik elektronu olan K, elektronunu verir, son yörüngesinde yedi tane elektronu olan F ise verilen elektronu alır. Böylece her iki element te oktetini tamamlamış olur.

C) I ve III

D) II ve III

OH– G Mg(OH)2

[ Y

••

2–

I. Y, 2 elektron alarak oktete ulaşmıştır.



II. X’in atom numarası 11, Y’ninki ise 9 olabilir.



III. X ile Y’nin değerlik elektron sayıları arasındaki fark 8’dir.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I

B) Yalnız II



C) I ve II

D) I ve III



E) II ve III

9. Aşağıdaki iyonlar arasında oluşan bileşiklerden hangisinin formülü yanlıştır? İyonlar +,

Bileşik –

MnO4

A)

K

B)

Al3+,

KMnO4

2– SO4 Hg+, S2–

C)

+ NH4 , Mg2+,

D) E)

Al3(SO4)2 Hg2S

P3–

(NH4)3P

OH–

Mg(OH)2

10.

Y:

X:

◆ İyonların yüklerinin mutlak değerleri eşit ise (a=b), çaprazlama yapılmaz. Sadeleştirme yapılır. Ca2+ S2– G CaS

Mg2+

••

2X1+



◆ Bileşikteki iyonların değerlikleri toplamı sıfır olmalıdır. Bu nedenle iyonların değerlikleri çaprazlanarak element sembollerinin sağ alt köşelerine mutlak değerleri alınarak yazılır.

◆ İyon yüklerinin değerleri birbirinin katları şeklinde ise en küçük katsayı olacak şekilde formül oluşturulur. Pb4+ S2– G Pb2S4 GPbS2 ◆ İyonların kök olması durumunda kök parantez içine alınır. İyon yükünün mutlak değeri parantezin sağ alt köşesine yazılır.

••

B) I ve II

A gruplarında bulunan ve Lewis yapısı yukarıda verilen X2Y bileşiği ile ilgili;

◆ Öncelikle pozitif yüklü iyon (katyon) sonra negatif yüklü iyon (anyon) yazılır.

N3– G Ca3N2

A) Yalnız I



İki tane değerlik elektronu olan Mg, yedi tane değerlik elektronu olan Cl atomlarına birer elektron verir. Böylece bileşikteki tüm atomlar oktetini tamamlamış olur.

Ca2+

••

(20Ca, 8O, 9F, 11Na, 12Mg, 17Cl)

İyonik bileşiklerin formüllerinin yazılmasında aşağıdaki kurallar geçerlidir.

Yb– G XbYa

••



İyonik Bileşiklerin Formüllerinin Yazılması

Xa+

••

Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinin Lewis elektron-nokta formülü doğrudur?

••

••

••

••

••

••

+ F $ K [ ••

[

••

K• + • F

17Cl

) ) ) Cl: 2 ) 8 ) 7 ) 17 12Mg:

••

K•

ve yapısı;

••

) ) ) ) •• •F 9F: 2 ) 7 ) •• 19K: 2 8 8 1

12Mg

••

ve 9F arasında oluşan KF bileşiğinin Lewis yapısı;

[

19K

–



8.

İyonik Bağ ve İyonlardan Bileşik Oluşumu

Aşağıda bazı iyonik bileşiklerin Lewis yapıları gösterilmiştir.

••

E) I, II ve III

GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER Metal ve ametal atomları arasında elektron alış-verişi ile bileşik oluşurken anyon ve katyonlar arasındaki elektrostatik çekim kuvvetleri ile oluşan kimyasal bağa iyonik bağ, iyonik bağ içeren bileşiklere ise iyonik bileşik denir.

2–

••

Dipol–dipol bağı

Hidrojen bağları

•• ••

••

Van der Waals bağları

[ O

Ca2+ 2 [ F

III. CaF2:

Metalik bağlar

••

Mg2+

II. MgO:

[

Kovalent bağlar



[

İyonik bağlar

Zayıf Etkileşimler (Fiziksel Bağlar)

[

Güçlü Etkileşimler (Kimyasal Bağlar)

–



Yukarıda katman elektron dizilimleri verilen X ve Y atomları arasında oluşacak bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?



A) X2Y3



B) XY3

D) X2Y

C) XY

E) X3Y2

67

3.Ünite

1.

Aşağıda bazı maddelerin formülleri verilmiştir.

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

4.

I. Alüminyum florür II. Sodyum dikromat

H2S, KClO3, ZnSO4

III. Kalsiyum hidrür

Buna göre;

IV. Bakır (II) bromür

I. H2SO4 Çözümlü Sorular

İyonik Bileşiklerin Kristal Örgü Yapısı

Aşağıda formülü verilen bileşiklerden hangisinin yukarıda

II. K2S III. Zn(ClO3)2

ÜNİTE – 2 Bileşikler

TEST–2

İyonik bileşikleri oluşturan birimler atomlar değil iyonlardır. İyonik bileşiklerde anyon ve adı verilmemiştir? katyonlar arasındaki elektrostatik itme ve çekme kuvvetleri dengelenmiş ve düzenli bir yapı 11. (---) Metal ve ametal atomları arasında B) CuBr C) CaH2 A) AlF3 formüllerinden hangileri doğrudur?oluşturmuştur. Bu şekilde oluşan yapıya kristal 2örgü denir. elektron ortaklaşması ile oluşur. KH Na2Cr2O7 sayılarının oranını gösteren en İyonik bileşiklerin formülleri oD)bileşiği oluşturanE)atomların A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III (---) Oda koşullarında katı halde bulunur. basit formüldür. Bu nedenle iyonik bileşiklerin formülü ile örtüşen molekül bulunmamaktaD) I ve III E) I, II ve III dır. Yani iyonik bileşiklere molekül denilemez ve molekül formülü ile gösterilemezler. (---) Katyonlar ve anyonlar arasında elektrostatik çekim gücü vardır.

5.

(---) Katı ve sıvı hali elektrik akımını iletir. Yukarıda iyonik bağlı bileşiklere ait bilgiler verilmiştir. Buiyonik bilgilerin 2. Bir tuzun yanlarındaki suda çözünmesiyle ortama verdiği iyonlar K+ boşluğa doğruveise S–2(D), dir. yanlış ise (Y) konuluyor. Buna göre;

Buna göre, bu I.bilgilerin şifresi aşağıTuzun formülü K2S'dir. dakilerden hangisine doğru verilmişII. K ve S atomları arasında iyonik bağ vardır. tir?

: Na+

III. Potasyum (Ι) sülfür olarak adlandırılır.

: Cl–

Yukarıda sodyum klorür bileşiğinin kristal yapısı verilmiştir. CsCl'nin kristal örgü yapısı A) Y, D, D, Y yargılarından B) D,hangileri D, D, Y yanlıştır? NaCl iyonik kristalinden bir görünüş. NaCl'nin kristal örgü yapısı Katı sodyum klorür, kristal denen Buna göre, sodyum klorür bileşiği ile ilgili; A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) D, Y, D,Y D) Y, D, Y, D büyük bir örgü içinde, çok sayıda I. Na+ ve Cl– iyonları belirli bir düzen dahilinde bir araya geD) I ve III E) IINa ve+IIIve CI– iyonları içerir. lerek örgü kristallerini oluşturur. E) D, D, Y, Y II. İyonik bağlı bir bileşiktir.

Örneğin; formülünü NaCl olarak bildiğimiz yemek tuzunun formülüne bakıldığında her çekim kuvveti ile bağlıIII. Na+ ve Cl– iyonları elektrostatik iyonunun 6Cl– iyonu tarafından ve her Cl– iyonunun da 6Na+ iyonu tarafından çekilmedırlar. siyle meydana gelen yapısal birimlerde iyonik kristal yapısı oluşur. İyonik kristallerde tekrar12. Yanda NaCI ye ait kristal yargılarından hangileri doğrudur? lanan bu yapılara birim hücre denir. yapı belirtilmiştir. 3. Yalnız II de birim B) Yalnız III C) I ve II Ancak NaCl’nin birim hücre Bileşik Suya verdiği � iyonlar İyonik CsCl bileşiğininA)kristalleri hücrelerden oluşur. 2 X Ag+, COBuna göre; yapısından farklı olarak her birD)iyon sekiz iyona I vediğer III E) I, II bağlanmıştır. ve III 3 Y Zn+2, MnO� 4 İyonik bileşiklerin formülleri iyonların kristaldeki sayıları arasındaki en sade oranı belirtir. I. İyonlar, iyonik bağla bir arada durur.+1 – Gerçekte yemek tuzunun formülü Na6Cl6 şeklinde olup, en sade gösterim olan NaCl kulZ Cu , OH lanılmaktadır. II. İyonlar anyon ve katyon olacak şeYukarıda X, Y ve Z bileşiklerinin saf suya verdiği iyonlar gös6. İyonik bileşikler ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi � İyonik bileşikler güçlü çekimlerden dolayı bağımsız moleküller halinde değil kristal örgü kilde istiflenir. terilmiştir. yanlıştır? oluşturacak şekilde bir araya gelir. A) Katı halde iyonlar düzenli örgüler oluştururlar. Buna göre, X, Y ve Z çekim nin formülleri aşağıdakilerin hangi III. İyonik kristaller elektrostatik � İyonik bileşiklerde kristal örgüdeki elektrostatik çekim kuvveti çok fazla olduğundan iyon sinde doğru olarak verilmiştir? B) Bağımsız birimler (moleküller) içermezler. sonucu oluşurlar. yapılı bileşikler katı halde elektrik akımını iletmez. Eritildiklerinde ya da suda çözündükleC) Erime noktaları yüksektir. X Y Z rinde iyonlarına ayrılmaları nedeniyle elektrik akımını iletirler. yargılarından hangileri doğrudur? D) Kristal örgü içermezler. Zn(MnO4)2 CuOH A) Ag2CO3 � İyonik kristaller elektriksel olarak nötrdür. Yani iyonlar elektriksel yük toplamı sıfır olacak E) Sulu çözeltilerinde serbest halde iyonlar vardır. CuOH B) A) Yalnız I B) YalnızAgCO II 3C) I ve IIZnMnO4 şekilde kristal yapıyı oluşturur. Zn2MnO4 Cu2OH C) Ag2CO3 � İyonik bileşiklerin erime ve kaynama noktaları oldukça yüksektir. Oda koşullarında katı D) I veD) III E) I, III ve III ZnMnO4 Cu(OH)2 Ag(CO3)2 halde bulunurlar. E) AgCO3 Zn(MnO4)2 CuOH � İyonik katılara darbe uygulandığında katı kırılır ve şekillendirilemez. Çünkü darbe sonucu araya iterler. 1) E kristal 2) Cyapıdaki 3) A aynı 4) Dyükler 5) bir E 6) D gelmeye zorlanır ve birbirlerini 113 13. X: 2 ) 8 ) 8 ) 2 ) Palme Yayınevi

Na+

Y: 2 ) 8 ) 5 ) Katman elektron dizilimleri yukarıda verilen X ve Y elementleri ile ilgili olarak; I. Oluşturdukları bileşik kristal örgülüdür. II. Oluşturdukları bileşik katı halde elektrik akımını iletmez. III. X ve Y bileşik oluştururken Y üç elektron alır. IV. Oluşturdukları bileşik suda iyonlaşarak çözünür. V. Bileşiğin Lewis elektron nokta yapı••

••

Y 3[X]2+ 2 [ •• ••

sı

3–

[



şeklindedir.



ifadelerinden kaç tanesi doğrudur?



A) 1

68

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

İyonik Bileşiklerin Suda Çözünmesi

İyonik bileşiklerin suda çözünmesi ile oluşan sulu çözeltilerde, su molekülleri kristal yüzeyde bulunan iyonlara yaklaşarak iyonların etrafını sarar. Su moleküllerinde bulunan pozitif uçlar (hidrojen tarafı) kristal yapıdaki negatif uçlara, negatif uçlar (oksijen tarafı) ise kristal yapıdaki pozitif uçlara doğru yönelir. Bu nedenle de iyonik bileşiklerin sudaki çözünürlükleri diğer çözücülere oranla daha fazladır. Bazı iyonik katıların suda çözünmesi sırasında ortama verdikleri iyonlar ve bu olaya ait denklemler aşağıda verilmiştir. Suda çözünen iyonların sağ köşelerine “(suda)” ya da suda anlamına gelen “(aq)” yazılmalıdır. KCl (k) + H2O(s) " K+(suda) + Cl–(suda) Na2SO4(k) + H2O(s) " 2Na+(suda) + SO2– 4 (suda) AlBr3(k) + H2O(s) " Al3+(suda) + 3Br–(suda)

Not

İyonik bileşik suda çözündüğünde kristal yapı içerisindeki elektriksel çekim kuvveti ile bağlı olan anyon ve katyonlar suda serbest hareket edebilir hale gelir. Bu sayede elektrik iletkenliği sağlanır.

1.Bölüm /KIMYASAL TÜRLER VE GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER İYONİK BAĞLARIN SAĞLAMLIĞI

Çözümlü Sorular

İyonik bağ en güçlü, en sağlam kimyasal türler arası etkileşimdir. Bu yüzden iyonik bağlı bileşiklerin dayanıklılığı, sağlamlığı diğer bileşiklere göre daha yüksektir. İyonik bağların sağlamlığı iyon yarıçaplarına ve iyon yüklerine bakılarak belirlenir. ◆ İyon yarıçapı arttıkça iyonlar arası elektrostatik çekim gücü azalacağından iyonik bağın sağlamlığı azalır. ◆ İyon yükleri arttıkça aralarındaki çekim kuvveti artacağından iyonik bağın sağlamlığı artar. İyonik bağın sağlamlığı iyonik bileşiklerin erime noktasının yükselmesini sağladığından, bileşiklerin erime noktasına bakılarak karşılaştırma yapılabilir.

14.





1A

2A

6A

7A

Na+

Mg2+

O2–

F–

95 pm

65 pm

K+

Ca2+

133 pm

140 pm

136 pm Cl–

99 pm

181 pm Br–

Bileşik

Erime noktası (°C)

NaF

993

NaCl

801

NaBr

750

NaI

662

KCl

772

KBr

735

KI

680

◆ MgO bileşiğinin erime noktası NaF bileşiğinin erime noktasından büyüktür. Na+

65 140 pm pm

F–

MgO bileşiğinin iyonlar arası uzaklığı, NaF bileşiğininkine göre daha düşüktür. İyonlar arası uzaklık arttıkça iyonik bağın sağlamlığı azalır. Ayrıca iyon yükü arttıkça iyonik bağın sağlamlığı da artar. ◆ NaF, NaCl, NaBr, NaI iyonik bileşiklerinin aynı koşullarda erime noktaları karşılaştırıldığında; anyonların yarıçapları F–, Cl–, Br–, I– sırasıyla arttığından Na+ iyonu ile anyon arasındaki çekim kuvveti azalır. Buna göre, Na–F bağı en güçlü, Na–I bağı en zayıftır. ◆ NaCl bileşiğindeki iyonik bağ, KCl bileşiğindeki iyonik bağdan daha sağlamdır.

Çözüm

1H

Atom çapı Ca>Mg olduğundan iyonik bağ sağlamlığı MgH2’de daha fazladır. Erime noktası da daha fazla olur. Metal olan Mg ve Ca elementleri ametal olan H elementi ile elektrostatik çekim kuvvetine dayalı bileşik oluştururlar.

ile ilgili; I. Aynı koşullarda CaH2’nin erime noktası daha fazladır. II. Her ikisi de elektrostatik çekim kuvveti ile oluşmuştur. III. MgH2’nin iyonik bağ sağlamlığı daha fazladır. yargılarından hangileri yanlıştır? D) I ve III

B) Yalnız II E) II ve III

Z+ 140 pm

Yukarıda bulunan üç metal iyonunun T2– iyonu ile oluşturacağı bileşikler ile ilgili; I. X2T’nin erime noktasının en yüksek olması beklenir.



II. Y2T’nin iyonik bağ sağlamlığı Z2T’ninkinden büyüktür.



III. X, Y ve Z aynı grup elementi ise Z’nin proton sayısı en küçüktür.

erime noktasını yükseltir.

II. İyon yarıçapı arttıkça iyonlar arası elektrostatik çekim artar.



III. İyon yükü arttıkça iki tanecik arasındaki çekme kuvveti artar.



IV. İyonik bileşikler suda çözündüğünde yüklü tanecikler su molekülleri ile çevrilerek birbirinden ayrılır.



Yukarıdaki cümlelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar veren bir öğrenci hangi seçeneği işaretlerse doğru olur?



A) D, Y, D, D

B) D, D, Y, Y



C) Y, Y, D, D

D) Y, D, Y, Y



E) Y, D,Y, D

16. Aynı periyotta yer alan ve A gruplarında bulunan X, Y ve Z elementlerinin atom numaraları ardışık tek sayılardır.

Soru ile oluşturduğu MgH2 ve CaH2 bileşikleri

Y+ 80 pm



95 136 pm pm



A) Yalnız I

Palme Yayınevi

◆ MgO bileşiğinin erime noktası CaO’in erime noktasından büyük olmalıdır. (İyon çapı Ca2+ > Mg2+ olduğundan iyonik bağ sağlamlığı MgO’da daha fazladır.)

elementinin 12Mg ve 20Ca elementleri

X+ 100 pm

15. I. İyonik bağın sağlamlığı bileşiklerin

216 pm

O2–

•

yargılarından hangilerinin doğru olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

I–

Mg2+

•



195 pm

Bu bilgilere göre,

•



X, periyodunun ilk elementi olduğuna göre;

I. Y’nin bağ yapımında elektron sayısı 3’tür.

II. X ve Z elektrostatik çekim kuvvetine dayanan X3Z bileşiğini oluşturur.



III. Y ile Z’nin değerlik elektron sayıları aynıdır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

C) I ve II Yanıt A

kullanılan

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

69

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

MİNİ TEST 1.

4. I. O2 molekülünde O atomları arasında X



Y

Katman elektron dizilimleri yukarıda verilen X ve Y elementleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) X elementi bileşiklerinde 10Ne asal gazının elektron dizilimine benzer.

II. O2 molekülleri arasında



III. H2O molekülünde H ve O atomları arasında



IV. Kristal tuzda Na+ ve Cl– iyonları arasında



V. Fe metalinde Fe atomları arasında



Yukarıda verilen etkileşim türlerinden hangisi kimyasal bağ tanımına uymaz?



A) I

5.

X: 2 ) 1 )



Y: 2 ) 8 ) 1 )



Z: 2 ) 8 ) 8 ) 1 )



Yukarıda katman elektron dizilişleri verilen elementlerin 9F ile yaptıkları bileşikler ile ilgili;

B) II

C) III

D) IV

E) V

B) Aralarında oluşan bileşikte elektrostatik çekim kuvveti etkilidir. C) X elementi bileşik oluştururken üç elektron verir. D) Oluşturdukları bileşikte anyonun Lewis formülü ••

••

••

2–

[

••

[ Y

şeklindedir.

E) Y elementi bileşik oluştururken oktetini tamamlar.

2. Lewis yapısı ••

–

5

••

[

••

Mg2+ 2 [ Cl •• şeklindedir.

Palme Yayınevi

Atomlar arası bağ sayısı 3 tür. Bir tane Mg atomu 2 tane Cl atomuna 2 elektron vermiştir.

1 2 MgCl2



I. Sulu çözeltileri elektriği iletir.



II. Katı halde kristal yapılıdırlar.



III. Bileşiklerdeki iyonik bağın sağlamlığı arasındaki ilişki ZF > YF > XF şeklindedir.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I



4

Katı halde elektrik akımını iletmez.

6.



Yukarıda MgCl2 bileşiği ile ilgili kavram haritası verilmiştir.



Buna göre, bu haritada yer alan kaç numaralı ifade yanlıştır? (12Mg, 17Cl)



A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

ve 7 Y elementleri ile ilgili;

I. Oluşturdukları bileşik suda iyonlaşarak çözünür.



II. Oluşturdukları kararlı bileşik 5 atomludur.



III. X3+ ve Y3– iyonlarının elektron sayıları eşittir.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I

70

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III 1. D

3. C

Son Katmandaki

X

3

5

Y

2

1

Z

2

7

Buna göre,



I. Y elementi bir alkali metalidir ve bileşiklerinde 1+ yüküne sahiptir.



II. Y ile Z birbirleri arasında iyonik bileşik oluşturur.



III. Y ile X elektrostatik çekim kuvvetine dayanarak aralarında Y3X bileşiğini oluşturur.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I

2. A

Katman Sayısı

Elektron Sayısı

E) 5





E) I, II ve III

X, Y ve Z atomlarının katman sayıları ve son katmanlarındaki elektron sayıları aşağıdaki tablodaki gibidir. Element

13X

D) II ve III

C) I ve III

3

Atomlar arası bağ türü iyoniktir.

3.

B) I ve II

4. B

B) I ve II

D) II ve III 5. B

6. E

E) I, II ve III

C) I ve III

1.Bölüm /KIMYASAL TÜRLER VE GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER KOVALENT BAĞLARIN OLUŞUMU

Çözümlü Sorular

Ametal atomları arasında elektron ortaklaşması sonucu oluşan bağ türüne kovalent bağ denir. Kovalent bağlar ile oluşan bileşikler kovalent bileşikler veya moleküler bileşikler olarak adlandırılır.

17. X

� Kovalent bağın oluşumu sırasında zıt yüklü iyonlar oluşmadığından bu bağ türü iyo-

Y

nik bağdan daha zayıftır.

� Kovalent bağ, aynı tür atomlar arasında oluşabileceği gibi farklı tür atomlar arasında



da oluşabilir.

� Aynı cins ametal atomları element molekülünü oluşturur. H2, O2, F2, Cl2, O3 gibi.... � Farklı cins ametal atomları bileşik molekülünü oluşturur. H2O, NH3, CO2, CH4 gibi...

Not

Yukarıda katman elektron dizilimleri verilen X ve Y elementlerinin oluşturduğu bileşikle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Formülü XY3’tür. B) Ortaklanmamış elektron çifti sayısı 1’dir.

İki ametal atomu arasında ortaklaşa kullanılan bir çift elektron bir kovalent bağ oluşturur.

C) Atomları arasında tekli kovalent bağ vardır.

Her iki atomun;

� 1’er elektronu ortaklanıyorsa 1 tane � 2’şer elektronu ortaklanıyorsa 2 tane � 3’er elektronu ortaklanıyorsa 3 tane

D) Lewis formülü,

:Y:X:Y: :Y:



şeklindedir.

kovalent bağ oluşur.

Molekül Oluşumunun Lewis Yapısıyla Gösterimi

Aşağıda verilen bazı moleküllerin Lewis yapısını inceleyelim.

� H2 molekülü oluşurken H atomları birer elektronlarını ortaklaşa kullanır ve son kat-

E) Bağlayıcı elektron çifti sayısı 3’tür.

Palme Yayınevi

Kovalent bileşiklerin Lewis elektron nokta gösterimleri de iyonik bileşiklerdeki gibi olmaktadır. Kovalent bileşiklerde ortaklaşa kullanılan elektron çiftlerine bağlayıcı elektron çifti veya ortaklanmış elektron çifti denir. Atomların bağ yapımına katılmayan elektron çiftlerine ise ortaklanmamış elektron çifti denir.

: : : : : : :



18. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi moleküler yapılıdır?

manlarındaki elektron sayısını 2 yaparak dubletlerini tamamlamış olurlar.

(1H, 9F, 11Na, 12Mg, 13Al, 17Cl, 20Ca) +

1p

H atomu

$

1p

1p

H atomu

(H• + •H $H : H)

1p

Bağlayıcı (ortaklanmış) elektron çifti

H2 molekülü

� O2 molekülü oluşurken O atomları ikişer elektronlarını ortaklaşa kullanır ve son kat-



A) NaH

B) MgF2



C) HCl

D) CaH2



E) AlCl3

manlarındaki elektron sayısını 8 yaparak oktetini tamamlamış olurlar. Bu arada bağ yapımına katılan 2 elektron, iki oksijen atomu tarafından ortaklaşa kullanılarak iki kovalent bağ (=) oluşturur. O2 molekülünde 8 tane de ortaklanmamış elektron vardır.

O2 molekülü

(

İkili kovalent bağ

Bağlayıcı elektronlar

� H2O molekülü oluşurken H atomları birer elektron alarak dubletini, O atomu ise iki elektron alarak oktetini tamamlamış olur.

Ortaklanmamış elektron çiftleri

8p

$

(H • + • O • + • H " O H

:

H atomu

: :

8p

:

O atomu

1p

H atomu

1p

1p

H2O molekülü

: :

1p

Bağlayıcı elektronlar

) H

••

••

Z

•

••

Y•

•

•

(: O • + • O : ": O : : O : ": O = O :

X

•

•

:

:



:

8p

19.

:

O atomu

8p

•

"

:

O atomu

8p

•

+

:

8p

Ortaklanmamış elektron çiftleri

Lewis elektron nokta yapı formülleri yukarıda verilen X, Y ve Z atomlarının oluşturduğu;



I. Y2



II. X2Z

III. YX3

moleküllerindeki toplam bağ sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



A) I = III > II

B) III = II > I



C) I > II = III

D) III > II > I



E) II > III > I

71

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER � F atomunun son katmanında 7 elektron vardır. Flor atomu, Lewis yapısı ile göste-

Çözümlü Sorular

rildiğinde üç tane ortaklanmamış elektron çifti, bir tane de bağlayıcı elektronu bulunmaktadır. F2 molekülünde bir çift bağlayıcı elektron olduğu için bir tane tekli bağ bulunmakta ve her bir F atomu 3 tane ortaklanmamış elektron çifti içermektedir.

20. Cl2 molekülü ile ilgili;

I. Lewis nokta yapısı ••

••

••

III. Elektron nokta formülünde 3 çift ortaklanmamış elektron içerir.



yargılarından hangileri doğrudur?

� HCl molekülünde H atomu bir elektron alarak dubletini, Cl atomu ise bir elektron alarak oktetini tamamlamış olur. Hidrojen atomu bağ oluşumu sırasında elektronunu bağ yapımında kullanır. Cl atomu ise 7 elektronundan 1 tanesini bağ yapımında kullanırken diğer 6 tanesini 3 elektron çifti olarak bulundurur.

(17Cl)

C) I ve II

D) I ve III

:

B) Yalnız III

:

A) Yalnız I

:



H • + • Cl : $ H : Cl :

••



I. X ile Y arasında kovalent bağ vardır.



II. Y halojendir.



III. X alkali metaldir.



yargılarından hangileri doğru olur?



A) Yalnız I

B) I ve II



C) I ve III

D) II ve III

H

•

:

H

H

H

2 H • + 2 •C • + 2 H • $ C : : C ya da C = C : • H H H H

:



Palme Yayınevi

••

Buna göre,

bağlayıcı elektronu bulunmaktadır. Karbon atomları ikişer tane bağlayıcı elektron ile birbirlerine bağlanırlarken diğer iki bağlayıcı elektron yardımıyla da hidrojen atomlarına bağlanmaktadır. Bu nedenle C atomları kendi arasında ikili bağlar, hidrojenlerle ise tekli kovalent bağlar oluşturmaktadırlar.

:



Tekli kovalent bağ

� C2H4 molekülünde hidrojenin bir tane bağlayıcı elektronu, karbonun ise dört tane

•• ••

:

Bağlayıcı elektronlar

21. XY bileşiğinin Lewis yapısı, X Y

H — Cl :

ya da

:

:

E) II ve III

şeklindedir.

:



:

II. Tekli kovalent bağ içerir.

:



:

Tekli kovalent bağ

Her bir atom bağlayıcı elektronlarını ortaklaşa kullanarak oktetini tamamlar.

şeklindedir.

: F —F :

ya da

:

:

: F • + • F : $: F : F :

Cl Cl



:

:

:

:

••

:

••

••

:

••

E) I, II ve III

Bağlayıcı elektronlar

İkili kovalent bağ

� Azot atomunun son katmanında 5 elektron vardır. Azot atomu, Lewis yapısı ile gösterildiğinde bir tane ortaklanmamış elektron çifti, üç tane de ortaklanmamış elektronu bulunmaktadır. N2 molekülünde üç çift bağlayıcı elektron olduğu için bir tane üçlü bağ bulunmakta ve her bir N atomunda bir çift ortaklanmamış elektron bulunmaktadır. :

: •N • •

22. CO2, H2S ve CH4 molekülleri ile ilgili

+ •N • $ : N

N:

•

ya da

Bağlayıcı elektronlar

aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 16S)

:N ≡ N: Üçlü kovalent bağ

A) CO2 ve CH4 moleküllerindeki toplam bağ sayıları eşittir. B) H2S ve CH4 moleküllerinde yalnız tekli bağlar vardır. C) CH4 molekülünde ortaklanmamış değerlik elektronu yoktur.

Bağlayıcı elektronlar

ya da

:

•

:O • + •C • + •O : $ : O : : C : : O :

:

•

:

•

:

72

•

:

E) Her üç molekülde de merkez atomlar oktet kuralına uymuştur.

bağlayıcı elektronu bulunmaktadır. Karbon atomları dört elektronunu ikişer ikişer oksijenle bağlayarak ikili kovalent bağlar oluşturur. :

D) CO2 molekülünün elektron nokta gösterimi (Lewis formülü) :O::C::O: şeklindedir.

� CO2 molekülünde karbonun dört tane bağlayıcı elektronu, oksijenlerin ise ikişer tane

:O = C = O: İkili kovalent bağlar

1.Bölüm /KIMYASAL TÜRLER VE GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER KİMYASAL BAĞLARIN İYONİK–KOVALENT KARAKTERİ

Çözümlü Sorular

Kimyasal bağın oluşumunda atomların elektronegatiflikleri ön plana çıkmaktadır. Elektronegatifliği yüksek olan atom elektronları daha kuvvetli çektiğinden elektronlar bu atoma daha yakın bulunur. Her iki atom aynı olmadığı sürece kimyasal bağın %100 kovalent olması mümkün değildir. Bu nedenle kimyasal bağ, iyonik ile kovalent bağ arasında karakter taşır.



� Bağ yapan iki atom arasında elektronegatiflik farkı ne kadar küçükse bağ o kadar kova-

H

2,1

Na

0,9

K

0,8

Ca

1,0

Cl

3,0

O

3,5

23. Aşağıda bazı atomlara ait elektronegatiflik değerleri verilmiştir.

lenttir.

� Elektronegatiflik farkı arttıkça bağın iyonik karakteri artar. Örneğin; 2. periyot elementlerinin elektronegatifliklerine bakılarak bileşiklerin iyonik–kovalent karakterlerini belirleyelim. Atom

Li

Be

B

C

N

O

F

Elektronegatiflik değerleri

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

Elektronegatiflik farkı

LiF

BeF2

BF3

CF4

NF3

OF2

2,5

2,0

1,5

1,0

0,5

3,0

İyonik karakter artış yönü

Kovalent karakter artış yönü

� İyonik ve kovalent bağlar arasında kesin bir sınır yoktur. Ancak bağ yapan atomlar arasındaki elektronegatiflik farkı 1,7 ya da daha fazla ise iyonik bağ oluşur. Bu kural iyonik bileşiklerin tamamına uymasa bile bir çoğuna uygulanabilir. � Bağ yapan atomlar arasındaki elektronegatiflik farkı 0,5–1,6 arasında ise polar kovalent bağ oluşur. Eğer elektronegatiflik farkı 0,3’ün altında ise bağ ya tam apolar ya da polarlığı çok az olan kovalent bağ olur.

KOVALENT BAĞLARDA POLARLIK � Kovalent bağlanmada, bağı oluşturan ametal atomları farklı türden olduğunda bu atomların bağ elektronlarına sahip çıkma eğilimleri de farklılık gösterir.

Palme Yayınevi

Bileşik



Element

Elektronegatiflik

Bu değerlere göre, elementler arasında oluşan aşağıdaki bileşiklerin bağ türleri hangi seçenekte yanlış gösterilmiştir? Bileşik

Bağ türü

A) Na2O

İyonik

B) HCl

Kovalent

C) H2O

İyonik

D) K2O

İyonik

E) CaCl2

İyonik

24. Aşağıdaki taneciklerden hangisinin %100 kovalent olduğu söylenebilir?

A) NaCl



B) HF

D) F2

C) OF2

E) H2O

� Atomların katman sayıları aynı ise, atom numarası büyük olanın bağ elektronlarına sahip çıkma eğilimi daha fazladır.

6C, 7N, 8O, 9F

" 2  . katmandaki elementlerin bağ elektronlarına sahip çıkma eğilimleri F > O > N > C’dir.

" 3  . katmandaki elementlerin bağ elektronlarına sahip çıkma eğilimleri Cl > S > P’dir. � Aynı grupta yukarıdan aşağıya inildikçe son katmandaki elektronlar çekirdekten uzaklaştıkça elektronları çekme kuvveti azalacağından elektron alma isteği azalır. Bu nedenle bağ elektronlarına sahip çıkma isteği de azalır.



15P, 16S, 17Cl



7A grupları için "F > CI > Br > I



6A grupları için " O > S



5A grupları için "N > P

25. Aşağıda bazı moleküllerdeki elementlerin bağa sahip çıkma eğilimleri verilmiştir.



Buna göre, verilenlerden hangisi yanlıştır?

(1H, 6C, 8O, 9F, 17Cl, 7N)

� Hidrojenin ise katman sayısı ve proton sayısı tek olduğu için bağ elektronlarına sahip çıkma eğilimi yukarıda verilen element atomlarından çok daha düşüktür.

Molekül

Bağa sahip çıkma eğilimi

A)

CH4

C>H

� Bağın polarlığı ya da apolarlığı ametallerin bağ elektronlarına sahip çıkma eğilimleri

B)

NF3

F>N

ile ilgilidir. Ametallerin kendi aralarındaki bağ elektronlarına sahip çıkma eğilimlerinin sıralaması aşağıda verilmiştir.

C)

H 2O

H>O

F > O > Cl > N > Br > S > I > C > P > H

D)

CO

O>C

E)

HCl

Cl > H

73

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

AMETALLERİN BAĞ ELEKTRONLARINA SAHİP ÇIKMA EĞİLİMLERİ

Cl

δ+ δ+

Polar Kovalent Bağ

H•

δ–

•

Cl

• •δ– + yük – yük Cl •• merkezi merkezi δCl +•• δ – δatomlar + δtarafından – • elektronlar eşit çekileH H •• Cl

ÜNİTE – 2 Bileşikler

Çözümlü Sorular

H

ÜNİTE – 2 Bileşikler

3.Ünite

H H • Cl Cl kullanılan meyeceği için elektronlar çekim kuvveti fazla olan elemente doğru kayarlar. Böylece kısmen 26. Kovalent bağlanmada, bağı oluşturan – δbağ δ+ + çevresinde sahip çıkma + sıralaması aşağıda – molekülünde bulunan H ve Cl atomlarının bağda bulunan • • δise • • δ – polar pozitif (değilimlerinin ) ve kısmen negatif (d ) uçlarHCl oluşur. Böyle moleküllere moleküller, oluşan • verilmiştir. + yük – yük +farklıdır. yük yük Cl •• eğilimleri H Cl(elektronegatiflikleri) elektronlara H sahip çıkma birbirinden Cl–atomu atomlar arasında elektron paylaşımı eşit • Bağın polarlığı ya Bağın da apolarlığı polarlığı ya ametallerin da apolarlığı bağametallerin bağ kovalent bağada polar kovalent bağ (kutuplu) denir. Yani farklı ametal arasında merkezi merkezi merkezi merkezi •olduğu • • • negatif (δ –), H atomları F > O > Cl > N > Br > S > I > C > P > H AMETALLERİN AMETALLERİN AMETALLERİN BAĞ BAĞ ELEKTRONLARINA ELEKTRONLARINA BAĞ ELEKTRONLARINA daha elektronegatif için kısmi ise kısmi pozitif (δ +) yüklüdür. elektronlarını çekme elektronlarını eğilimleri çekme ile ilgilidir. eğilimleri Ame-ile ilgilidir. HAmeHCl Cl H δCl + δ+ δ – δδ+– δH – •H• •• Cl• Cl • Cl Bu H ise bağ apolar kovalent, elektron paylaoluşan bağdır. SAHİP SAHİP ÇIKMA ÇIKMA SAHİP EĞİLİMLERİ EĞİLİMLERİ ÇIKMA EĞİLİMLERİ tallerin kendi aralarındaki tallerin kendi bağ aralarındaki elektronlarına bağ elektronlarınanedenle HCl molekülünde hem atomlar arası bağ polardır, hem de molekülün kendisi poşımı farklı ise bağ polar kovalent olur. sahip çıkma eğilimlerinin sahip sıralaması eğilimlerinin aşağıda sıralaması aşağıda HCl molekülünde molekülünde bağ çevresinde H vebulunan Cl atomlarının H ve Clbağda atomlarının bulunan bağda bu lardır. HCl çıkma molekülünde bağ çevresinde – •δve δ+ –Clçevresinde – bağbulunan δbulunan + δ + HCl • • δH •ise • • δise • ClH • • eğilimleri (elektronegatiflikleri) verilmiştir. verilmiştir. elektronlara sahip elektronlara çıkma eğilimleri sahip çıkma (elektronegatiflikleri) birbirinden farklıdır. Cl a + yük + yük – yük +farklıdır. yük –birbirinden yük Cl –atomu yük H H Cl Cl atomlarının bağda bulunan elektronlara sahip çıkma • • • Bağın Bağın polarlığı polarlığı ya Bağın da ya apolarlığı polarlığı da apolarlığı ya ametallerin da ametallerin apolarlığı bağ ametallerin bağ bağ Buna göre, aşağıdaki bağ türleri ileF > O > Cl > N F>AMETALLERİN >BrO>>SCl >> I >NC> >BrP>>BAĞ SH> I >ELEKTRONLARINA C>P > H elektronegatif merkezi merkezi merkezi merkezi merkezi • • • için kısmi •olduğu • H daha daha •elektronegatif olduğu negatif içinCl kısmi (δ –), H negatif ise kısmi (δ –), pozitif Hmerkezi ise kısmi (δδ+)–yüklüdür. pozitif (δBu +) yüklüdü δ + • elektronlarını elektronlarını çekme elektronlarını çekme eğilimleri eğilimleri çekme ile ilgilidir. ile eğilimleri ilgilidir. AmeAmeile ilgilidir. AmeH eğilimleri (elektronegatiflikleri) birbirinden farklıdır. – molekülünde ilgili olarak hangisi yanlıştır? nedenle HCl molekülünde nedenle hemCl atomlar arası hem atomlar bağ polardır, arası hem bağ polardır, de molekülün hem de kendisi molekülün po- kendi SAHİP ÇIKMA EĞİLİMLERİ δ HCl tallerin tallerin kendikendi aralarındaki tallerin aralarındaki kendi bağ aralarındaki elektronlarına bağ elektronlarına bağ elektronlarına – atomu dahaaşağıda elektronegatif olduğu için kısmi (dçevresinde ), bağbulunan lardır. lardır. • •bulunan sahipsahip çıkma çıkma eğilimlerinin sahip eğilimlerinin çıkma sıralaması eğilimlerinin sıralaması sıralaması aşağıda aşağıda HCl HCl molekülünde molekülünde HCl molekülünde isenegatif bağ ise bağ çevresinde ise çevresinde bulunan Hδ ve Clveatomlarının H– ve Clbağda atomlarının bulunan bağda bulu +OHbulunan •bağda •Cl• δatomlarının O• (1H, 6C, 7N, 8O, 17Cl) O • H ise kısmi pozitif (d+) yüklüdür. Bağda kutuplaşma olur. verilmiştir. verilmiştir. verilmiştir. elektronlara elektronlara sahip elektronlara sahip çıkma çıkma eğilimleri sahip eğilimleri çıkma (elektronegatiflikleri) eğilimleri (elektronegatiflikleri) (elektronegatiflikleri) birbirinden birbirinden farklıdır. birbirinden farklıdır. Cl atomu Cl farklıdır. atomuCl at H Cl • Bağın polarlığı ya da apolarlığı ametallerin bağ F > OF >> Cl O > Cl NF >> > Br NO> >Br SCl >>nedenle I>S>N>C>I >>BrPC>>>HCl SHP>>I H >molekülünde C > daha P > Hdaha H içinHkısmi • pozitif • H ise elektronegatif elektronegatif daha elektronegatif olduğu olduğu için olduğu kısmi negatif için negatif kısmi (δ –),(δH negatif –), iseH kısmi ise (δ kısmi –), pozitif (δ kısmi +)(δyüklüdür. pozitif +) yüklüdür. +) yüklüdür Bu Bu hem atomlar bağ H H(δBu elektronlarını çekme eğilimleri ile ilgilidir. Ame+– arasıδ + – H arası Hhem Bağ Türü δδHCl δ nedenle nedenle HCl HCl molekülünde nedenle molekülünde hem molekülünde hem atomlar atomlar arası hem arası atomlar bağ bağ polardır, polardır, hem bağ polardır, de molekülün de molekülün hem de kendisi molekülün kendisi po- pokendis polardır, hem de molekülün polardır. tallerin kendi aralarındaki kendisi bağ elektronlarına O O • •• • •• lardır. lardır. lardır. • • A) –C ≡ C– Apolar çıkma eğilimlerinin sıralaması aşağıda HCl molekülünde ise bağ çevresinde bulunan Hsahip O molekülünde hidrojen ve oksijen arasında ortaklaşa kullanılan elektronlar O O H ve O atomları O 2 kovalent KARBONMONOKSİT (CO) GAZI VEverilmiştir. Aşağıda adlandırmaları verilen bileşiklerin formüllerini karşılarına elektronlara sahip çıkma eğilimleri (elektronegatiflikleri) oksijen atomu tarafından daha fazla H H H hidrojen H ve oksijen atomları arasında H ortaklaşa kullanılan elek- H H O molekülünde ETKİLERİ HH(δ –), F > O > Cl > Nyazınız. > Br > S > I > C > +P >2H + daha elektronegatif B) O=O Apolar olduğu içinBukısmi H ise k H fazla çekilmektedir. H H negatif δ– –oksijen δatomu δ + daha çekilmektedir. Bu nedenle su moletronlar tarafından nedenle su molekülünde – δhidrojen δ atomuδkısmen kovalent pozitif (+), oksijen ise kısmen negatif (–) yüklüdür. H O molekünedenle HCl molekülünde hem atomlar arası bağ polardır, 2 ➢ Amonyum okzalat . . . . . . . . . . . . . . . . . . .O . . .O . . . . . . . .O külünde hidrojen atomu kısmen po• •• • • lünde oksijen atomulardır. merkez atom olup son katmanında 6 elektron • • bulundurmaktadır. • • • • Bu +), oksijen ise kısmen negatif Polar kovaC) O O O zitif (d O O O –N = C 6 elektrondan iki. .tanesi bağlayıcı elektron olup H. .atomları ile bağ oluşumunda kullanılır➢ Kükürt dioksit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lent O molekülünde O molekülünde hidrojen ve oksijen hidrojen atomları ve oksijen arasında atomları ortaklaşa arasında kullanılan ortaklaşa elekkullanılan H2ken, H diğer 4 elektron 2 elektron çifti olarak atomun çevresinde yer alır. Bu elektron çiftle(d–) yüklüdür. H2O molekülündeHok2 H H tronlar H oksijen H H atomudaha H H H H H H tronlar oksijen atomu tarafından tarafından fazla çekilmektedir. daha fazla çekilmektedir. Bu nedenle su Bu molekülünde nedenle su molekü O molekülü asimetrik bir yapıya sahiptir ve polar özellik rinin itme etkisi sonucunda H + + + + + + ➢ Diklor heptaoksit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 H D) H–O– Apolar H H H sijen atomu merkez NF3 renksiz, kokusuz ve etkin atom olmayan olup bir δhidrojen δsonatomu δδhidrojen δ δ (+),H kısmenatomu pozitifkısmen oksijen pozitifise (+), kısmen oksijen negatif ise kısmen (–) yüklüdür. negatif H (–) molekü- H2O mo göstermektedir. 2Oyüklüdür. – gazdır kovalent δ. . . olup katmanında 6 elektron bulundurlünde oksijen lünde atomu olup elektron bulundurmaktadır. 6 elektron bulundurmaktad Bu ➢ Kükürt hekzaflorür . . .oksijen .merkez . . . . .atomu .atom . . . .merkez . . . .son . .atom .katmanında . . . .son . . 6katmanında O – tanesi 6iki elektrondan tanesi bağlayıcı iki elektron bağlayıcı olup elektron H atomları olup ile H bağ atomları oluşumunda ile bağ kullanılıroluşumunda kulla E) H – Cl Polar kovamaktadır. Bu 6 elektrondan iki6 elektrondan tane• • δ ➢ Amonyum nitrür . .diğer . . 2. .elektron . . . . çifti . . 2. olarak .elektron . . . . atomun .O . çifti . . . olarak . çevresinde . . . . atomunyer diğer 4ile elektron ken, 4. .elektron alır. Bu elektron yer2alır.çiftleBu elektron lent si bağlayıcı elektron olup HHOken, atomları bağ oluşumunda kullanılırken, diğer 4çevresinde elektron molekülünde O molekülünde O molekülünde hidrojen hidrojen ve oksijen ve hidrojen oksijen atomları ve atomları oksijen arasında arasında atomları ortaklaşa arasında ortaklaşa kullanılan ortaklaşa kullanılan elekkullanılan eleke H H 2 rinin 2 itme etkisi 2rinin O molekülü bir yapıya asimetrik sahiptir bir yapıya ve polar sahiptir özellik ve polar ö sonucunda itme etkisiHsonucunda H2asimetrik 2O molekülü NF3 renksiz, kokusuz NF3 renksiz, ve etkin kokusuz olmayan ve bir etkin olmayan birtronlar elektron çifti olarak atomun çevresinde yer alır. Bu elektron çiftlerinin itme etkisi sonucunda ➢ Dikükürt diklorür . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . H tronlar tronlar oksijen oksijen atomu atomu oksijen tarafından tarafından atomu daha tarafından daha fazla fazla çekilmektedir. daha çekilmektedir. fazla çekilmektedir. Bu nedenle Bu nedenle su Bu molekülünde su nedenle molekülünde su molekülü H Her yıl ülkemizde yüzlerce insan sobalardangazdır göstermektedir. göstermektedir. gazdır N + +(+), hidrojen hidrojen atomu atomu hidrojen kısmen kısmen atomu pozitif kısmen (+), oksijen (+), pozitif oksijen ise oksijen kısmen negatif ise kısmen (–) yüklüdür. (–) negatif yüklüdür. H (–)H HmoleküH2OH Oyüklüdür. O molekümol δkısmen δHise δ +negatif sızan karbonmonoksit (CO) gazından zehirleneH2O molekülü asimetrik bir yapıya sahiptir vepozitif polar özellik göstermektedir. N 2 2 ➢ Azot tribromür . . . . . . . . ...................... rek hayatını kaybetmektedir. Bu zehirlenmenin lünde lünde oksijen oksijen lünde atomu atomu oksijen merkez merkez atomu atom atom merkez olup olup son atom son katmanında katmanında olup son 6 katmanında elektron 6 elektron bulundurmaktadır. 6 bulundurmaktadır. elektron bulundurmaktadır Bu Bu H – – • • •H• NH3 molekülünde azot atomunun bağ δ δ + kaynağı sanıldığı gibi kullanılan yakıttan dolayı Hbağlayıcı 107° 6 elektrondan 6 elektrondan 6ikielektrondan tanesi iki δtanesi bağlayıcı iki bağlayıcı tanesi elektron elektron olupolup elektron H atomları H atomları olup ile H bağ ile atomları oluşumunda oluşumunda ile bağ kullanılıroluşumunda kullanılır- kulla H bağ 107° elektronlarına sahip çıkma eğiliminin daha değildir. Zehirlenme fosil yakıt denilen (kömür, ken,ken, diğerdiğer 4 elektron ken, 4 elektron diğer 2 elektron 42elektron elektron çifti2olarak çifti elektron olarak atomun çifti atomun olarak çevresinde çevresinde atomun yer çevresinde alır. yer alır. Bu elektron Bu yer elektron alır.çiftleBuçiftleelektron ç + odun, petrol ürünleri vb.) yakıtların eksik δ fazlayanolması nedeniylerinin azot atomu kısmen Hpolar O molekülü O molekülü asimetrik O molekülü asimetrik bir yapıya asimetrik bir yapıya sahiptir bir sahiptir yapıya ve ve sahiptir polar özellik özellik ve polar öz rinin itme itme etkisi rinin etkisi sonucunda itme sonucunda etkisi H sonucunda H H O molekülünde hidrojen ve oksijen atomları arası H 2 2 2 N N+ + NF3oksijenin renksiz, NF3 renksiz, kokusuz NFkokusuz ve etkin ve kokusuz etkin olmayan olmayan vebir etkinbir olmayan bir ması ve ortamdaki azalmasından kay–), 3 renksiz, δ δ negatif (dgazdır hidrojen atomu ise kısmen poH 2oksijen Hatomu göstermektedir. göstermektedir. göstermektedir. N Nçekilmektedir naklanmaktadır. Açığaoluşan çıkan karbonmonoksit gazdır gazdır tronlar tarafından daha fazla 27. 1H ve 9F atomları arasında + ➢ Amonyum okzalatNH (NH4)HCbağ O oluşumunda kullanılan elektronlar, azot atomunun bağ elekH3 molekülünde zitif (d (CO) gazı rengi kokusu ve tadı olmadığından do- ) olmaktadır. Bu nedenle atomlar 2 2 4 atomu kısmen (+),azot oksijen kısmen + +çıkma molekülle ilgili olarak aşağıdakilertronlarına sahip eğiliminin olmasıpozitif atomuHise kısmen nega-Hnega CO2 MOLEKÜLÜ Hhidrojen Hdaha fazla 107° δ δ Hnedeniyle – – – layı hissedilemez. Karbonmonoksit (CO), renk• • • •H 107°107° • • 107° arası bağlar polardır. azot tifatomuδ SO δise kısmen ➢ Ayrıca Kükürt dioksit (δ–),δhidrojen atomu pozitif (δ+) olmaktadır. nedenle atomlar arası bağlar oksijen atomu merkez Bu atom olup son katmanında 6 2 lünde den hangisi yanlıştır? siz, kokusuz, tatsız (yani varlığı hissetmesi zor), + + polardır. Ayrıca azot bağ elektron çiftlerinde dolayı molekül de nun bile bağ oluşturmamış elektron çiftinden δ 6atomunun δ oluşturmamış elektrondan iki tanesi bağlayıcı elektron olup H atomları havadan hafif ve çok düşük yoğunluklarda H H ➢ Diklor heptaoksit Cl2O7 A) Atomlar arasında polar kovalent bağ polardır. zehirleyici bir gazdır. Havadan hafif olduğundan dolayı molekül de polardır. ken, diğer 4 elektron 2 elektron çifti olarak atomun çevres vardır. genellikle odaların üst, yani tavan kısımlarında N N N + + –bağ kullanılan + CO2 molekülünde kullanılan ➢ortaklaşa Kükürt hekzaflorür SF – NH3 molekülünde NH molekülünde bağ oluşumunda oluşumunda elektronlar, kullanılan atomunun azot bağ atomunun elek- bir bağy Oelektronlar, molekülü asimetrik etkisi H2azot δ+ itme δδ H δ sonucunda 6 δ3 H rinin δH Duvarlardan bile sızabilir. solu-NF renksiz, kokusuz ve etkin olmayan bir N N N nega-kısmen n B) Elektronlartoplanır. molekülün F ucunda yo- Vücuda 3 tronlarına sahip tronlarına çıkma eğiliminin sahip çıkma daha eğiliminin fazla olması daha nedeniyle fazla olması azot nedeniyle atomu kısmen azot atomu COsoluCO elektronlar oksijen atomunun karbon göstermektedir. 2 MOLEKÜLÜ 2 MOLEKÜLÜ num yolu ile girer. Vücutta parçalanmaz, H H H – ğunlaşırlar. ➢ gazdır Amonyum (NH ) N atomu δ +atomlar H–• •arası H atomlar • δnedenle tif (δ–), hidrojen atomu pozitif ise kısmen (δ+) olmaktadır. pozitif (δ+) Bu Bu δnedenle bağlarHarası b + +nitrür 3 • olmaktadır. num yolu ile dışarı atılır. Karbonmonoksit (CO) H Ohidrojen Hise4 kısmen atomuna göre daha elektronegatif ol-δtif+(δ–), 107° 107° C H O δ δ H H107° HC107° Oçiftlerinde O• molekül 107° 107° polardır. Ayrıca polardır. azot atomunun Ayrıca azot bağ atomunun oluşturmamış bağ oluşturmamış elektron elektron dolayı çiftlerinde dolayı de molek • Her birmeykarbon-oksijen bağı polardır ve elektron diklorür C) F’nin bağ elektronlarına sahipkapalı çıkmabir ortamda zehirlenmeleri sıklıkla • • Cl ➢ Dikükürt S – ması nedeniyle oksijen tarafından daha 2 2 polardır. polardır. yoğunluğu + + + danafazladır. gelen yanma sırasında olur. Solunum zehiridaha elektronegatif olan oksijen atoδ eğilimi H’den δ δ H H H muna kaymıştır. Doğrusal molekül geometrisinin fazla çekilmekte ve➢ oksijen tarafı kıs- δ NBr olan karbonmonoksit ile meydana gelen zehirAzot tribromür sonucu olarak bu –elektron yoğunluğundan – +3 + δortaklaşa – – δ +kullanılan – elektronlar yine oksijen atomunun karbon atoD) Apolardır. lenmelerde kısa süre içerisinde tıbbibir molekülünde COδ müdahale δ δ δ 2 menetkiler negatif (dgötürür. ), karbon tarafı ise kısmen pozitif (d ) olmaktadır. Merkez atom olan karbonun oluşan birbirini muna göre daha elektronegatif olması nedeniyle oksijen tarafından daha fazla çekilmekte yapılmaz ise zehirlenmeler ölümle sonlanabilir. NH3NH NH3 bağ molekülünde molekülünde bağ oluşumunda oluşumunda kullanılan oluşumunda kullanılan elektronlar, kullanılan elektronlar, elektronlar, azot atomunun atomunun azot bağatomunun bağ elek-–elek-bağ e E) 3 çift ortaklanmamış elektron içerir. 3 molekülünde – azot her iki yanında yer alan oksijen atomlarının her ikisi debağ aynı yük yoğunluğuna sahip δ + • • δolduklaδ––• • δ + δ •• •δ N + •olması tronlarına sahip tronlarına sahip çıkma çıkma eğiliminin sahip eğiliminin çıkma daha eğiliminin daha fazla fazla olması daha olması nedeniyle fazla nedeniyle azot nedeniyle azot atomu atomu kısmen azot kısmen atomu neganegakısmen ne CO2CO MOLEKÜLÜ MOLEKÜLÜ CO2 MOLEKÜLÜ tronlarına O C O O C O δ O C O O C O 2 rı H için vebağı merkez atomda bağ oluşturmamış elektron bulunmadığı için •atomlar arası • • bağlar Her bir karbon-oksijen Her bir karbon-oksijen polardır vebağı elektron polardır ve elektron • nedenle • •arasıarası • • arası ba 131 tif (δ–), tif (δ–), hidrojen hidrojen tif (δ–), atomu atomu hidrojen ise kısmen iseatomu kısmen pozitif isepozitif kısmen (δ+) (δ+) olmaktadır. pozitif olmaktadır. (δ+) Buolmaktadır. Bu nedenle atomlar Bu atomlar nedenle bağlar atomlar bağlar H elektron Moleküllerde Polarlık veatomunun Apolarlık yoğunluğu daha yoğunluğu elektronegatif dahaolan elektronegatif oksijenmolekül atoolan oksijen ato- özellik polar olmasına karşın apolar göstermektedir. polardır. polardır. Ayrıca Ayrıca polardır. azotazot atomunun Ayrıca azot bağatomunun bağ oluşturmamış oluşturmamış elektron çiftlerinde çiftlerinde elektron dolayı çiftlerinde dolayı molekül molekül dolayı de de molekü + bağ oluşturmamış muna kaymıştır.muna Doğrusal kaymıştır. molekül Doğrusal geometrisinin molekül geometrisinin H δ H polardır. polardır. polardır. Apolar Kovalent Bağ Bağın polarlığı ya da apolarlığı ametallerin bağ

AMETALLERİN AMETALLERİN BAĞçekme ELEKTRONLARINA BAĞ ELEKTRONLARINA H Farklı ametal atomları ortak elektronlarını eğilimleri ile ilgilidir.arasında AmeSAHİP SAHİP EĞİLİMLERİ ÇIKMA tallerinÇIKMA kendi aralarındaki bağEĞİLİMLERİ elektronlarına

ÜNİTE – 2 Bileşikler

Palme Yayınevi

ÜNİTE – 2 Bileşikler

bir sonucu olarak bir sonucu bu elektron olarak yoğunluğundan bu molekülün elektron yoğunluğundan molekülünde molekülünde kullanılan ortaklaşa elektronlar kullanılan oksijenbağ atomunun yine oksijen karbon atomunun ato- karbon CO2 ortaklaşa Bir polar yaCO da2apolar olması ile iki atom arasında polar yayine daelektronlar apolar oluşan etkiler birbirini oluşan götürür. etkiler birbirini götürür. muna göre daha muna elektronegatif görebağlarda daha elektronegatif olması nedeniyle olması oksijen nedeniyle tarafından oksijen daha tarafından fazla çekilmekte daha fazla çekilm + bakılırken oluşması farklı iki kavramdır. Atomlar arası polarlığa ve apolarlığa

� Aynı tür ametal atomları arasında–ortak olarak çekilmesiyle – +kullanılan + – – –elektron + –çiftinin eşit δ

δdeğerlerinin δ δ δ δ δOysa δile oluşan atomlarınelektronegatiflik aynı olup olmadığına bakıyorduk. bir molekülün polar yabağlara da apolarapolar oldu- kovayani atomların eşitδ δolması ğunu anlamak için o moleküldeki (+) ve (–) yük yoğunluğuna bakılmaktadır. Aşağıda bazı lent bağ (kutupsuz) denir. – – + – 1 δ •δ•+δδ ––• • δ –•δ• + δ131 •• C2H6 PCl3 CH3Cl • • δ ve • • δkısmi neden polar yaOda O apolar � Aynı türmoleküllerin ametal atomları arasında oluşan negatif pozitif uçlar C oldukları CObağlarda O anlatılmıştır. OC NHkısmi O molekülünde bağ oluşumunda kullanılan elektro O O C C O O O C O 3 •• •• •• •• •• • Her bir Herkarbon-oksijen bir karbon-oksijen Her bir karbon-oksijen bağı bağı polardır polardır ve bağı elektron ve polardır elektron ve elektron • oluşmaz. CO MOLEKÜLÜ tronlarına sahip çıkma eğiliminin daha fazla olması neden CH NaCN N2H2 yoğunluğu yoğunluğu dahayoğunluğu daha elektronegatif elektronegatif dahaolan elektronegatif olan oksijen oksijen atoolan ato2 oksijen ato3OH tif (δ–), hidrojen atomu ise kısmen pozitif (δ+) olmaktadır. B munamuna kaymıştır. kaymıştır. muna Doğrusal Doğrusal kaymıştır. molekül molekül Doğrusal geometrisinin geometrisinin molekül geometrisinin N N H H Cl Cl Yukarıda bazı moleküller bir verilmiştir. sonucu bir sonucu olarak birolarak sonucu bu elektron bu olarak elektron yoğunluğundan buyoğunluğundan elektron yoğunluğundan polardır. Ayrıca azot atomunun bağ oluşturmamış elektro molekülünde molekülünde molekülünde ortaklaşa kullanılan ortaklaşa kullanılan elektronlar kullanılan elektronlar yine elektronlar yine oksijen oksijen atomunun yine atomunun oksijen karbon atomunun karbon ato- atokarbon CO2CO CO2 ortaklaşa 2 İki grup tarafında halat çekme oyunu oynanırken oluşan oluşan etkiler etkiler birbirini oluşan birbirini götürür. etkiler götürür. birbirini götürür. muna muna göre göre daha muna daha elektronegatif göre elektronegatif daha elektronegatif olması olması nedeniyle nedeniyle olması oksijen nedeniyle oksijen tarafından tarafından oksijen daha tarafından daha fazla fazla çekilmekte daha çekilmekte fazla çekilm polardır. eğertanesi her iki taraf da denk oluşmuşsa Bunlardan kaç hem polarkuvvetlerden ko-

28.



diğerine karşı üstünlük sağlayamaz. valent bağa hiçbir hemtakım de apolar kovalent İşte bu kimyada apolarlık olarak adlandırılmaktabağa sahiptir? dır. Eğer halatı çeken taraflardan birisi daha kuv-

(1H, 8O, 7N,

A) 5

vetli ise bu durumda eşitlik bozulacak ve kuvvetli P, 17 Cl, oyunu Na) olan takım Bu da kimyada 15 6C, 11kazanacaktır. Aynı polarlık olarak adlandırılmaktadır.

B) 4

C) 3

74 130

D) 2

E) 1

• •

N

N ••

H

H

N•

•N

H•

•H

•• • Cl • •δ• – Cl •

••

Cl •• δ• +• • Cl

δ–

131 131

Oher üç C bağ O tür atomlar birden fazla kovalent oluşuyorsa herbir apolardır. N2 N2, H2arasında ve Cl ait bağ yapıları bağ incelendiğinde molekülde de iki 2 moleküllerine Her bir karbon-oksijen bağı polardır ve elektron molekülündeki atomlar arasındaki bağların üçü ile H ve Cl moleküllerindeki atomlar atom arasındaki bağda bulunan elektronların 2 çekildiği için eş kuvyoğunluğu daha elektronegatif olan oksijen ato- aynı atomlar2tarafından arasındaki apolarBu kovalent bağdır. vettebağlar çekilmektedir. tür moleküllerde hem atomlar arası bağlar apolardır hem de momuna kaymıştır. Doğrusal molekül geometrisinin lekülün kendisi apolardır. bir sonucu olarak bu elektron yoğunluğundan oluşan etkiler birbirini götürür.

13

•• δ •O •

CO2 molekülünde ortaklaşa kullanılan elektronlar yine muna göre daha elektronegatif olması nedeniyle oksijen ta

1.Bölüm /KIMYASAL TÜRLER VE GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER Moleküllerin Polarlığı ve Apolarlığı

Çözümlü Sorular

İkiden fazla sayıda atom içeren kovalent moleküllerde bağların polar olması molekülün de polar olmasını gerektirmez. Polar kovalent bağ içeren moleküller üzerindeki yük dağılımı simetrik değilse moleküller polar yapılıdır. Örneğin, NH3, HCl, CH3Cl, CH3OH, H2O, @– HCN gibi moleküllerde yükler simetrik dağılmamıştır. Moleküller üzerinde pozitif yük ve negatif yük yoğunluğu oluşacağından polar H Cl O moleküllerdir. Yani vektörel toplam sıfırdan + @ H H farklı ise molekül polardır. @+ @+ @– Aynı tür atomlardan oluşan moleküllerde yük dağılımı simetrik olduğundan moleküller apolar yapılıdır. Yani bağ elektronları eşit kuvvetle çekilmesinden dolayı molekülde kutuplaşma olmaz. Vektörel toplam sıfır olacağından molekül apolardır. Örneğin, H2, O2, N2, Cl2, CO2, CS2, CH4, BF3 gibi moleküllerde yükler simetrik dağıldığından apolar moleküllerdir. N

N

X



: O= C = O :

Kovalent Bağlı Moleküllerin Etkileşimi

O

C

O

d–

d+

d–

Y

Yukarıda katman elektron dizilimi verilen X ve Y elementlerinin aralarında oluşturduğu molekül ile ilgili olarak aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Moleküldeki X ve Y atomları oktetini tamamlar. B) Oluşturdukları molekülde bağ elektronları iki atom tarafından aynı kuvvetle çekilmez.

:

:

:N ≡N :

29.

C) Polar kovalent bağ içerir. D) Bağlayıcı elektron çifti sayısı 4’tür.

İki molekül arasındaki etkileşimler, moleküllerin polarlığına bağlı olarak değişir. İki polar molekülde, bir molekülün pozitif kutbu, diğer molekülün negatif kutbu ile etkileşerek kuvvetli elektriksel bir çekim oluşturur. Bunun sonucunda aralarında bağlar oluşur ve bileşiğin katı ve sıvı hallerinde moleküller bir arada durur.

30. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin suda çözünmesi beklenmez?

d–

İki polar molekül olan HF ve H2O birbiri içeriH F sinde karıştırıldığında moleküller arasında etkid– d+ + O leşimler oluşur ve çözünme olur. d + H H d Maddeler birbiri içerisinde çözünürlerken H d+ H O kendi molekülleri arasındaki bağlar kopar ve d– çözücünün molekülleriyle yeni bağlar oluşturur. Fakat bütün maddeler birbirleri içerisinde çözünemezler. Bir çözünme olayının gerçekleşebilmesi için çözünen madde ile çözücü maddenin molekül yapılarının birbirine benzemesi gerekmektedir. Polar bir molekül ile apolar bir molekül karıştırıldığında ise moleküller arası etkileşim türleri birbirinden farklı olduğu için heterojen bir karışım oluşur. Apolar olan I2 molekülünün polar olan H2O molekülünde çözünmesi beklenmezken, apolar olan CCl4 molekülünde çözünmesi beklenir. Örneklerden anlaşılacağı gibi polar maddelerin polar çözücülerde apolar maddelerin apolar çözücülerde çözünmesi beklenir. � Apolar moleküllerdeki çekim kuvveti polar moleküllerdekinin yanında çok daha zayıf olduğu için, apolar molekülleri birbirinden ayırmak daha kolaydır. � Moleküller arasındaki bağ ne kadar kuvvetli ise maddenin erime ve kaynama noktaları da o kadar yüksek olur. Bu nedenle apolar moleküllerin erime ve kaynama noktası polar moleküllerinkinden düşüktür. Uçuculuğu ve buhar basıncı fazladır. � Kovalent bağlı moleküllerin aynı koşullardaki erime ve kaynama noktaları iyonik bileşiklere göre daha düşüktür.

Palme Yayınevi

d+

E) Molekül polardır.

(1H, 8O, 6C, 7N, 11Na, 17Cl, 16S)

A) CH3OH

B) NaCl



C) NH3

D) H2S



E) CH4

31.



Polar/Apolar Bileşikler

Çözücü

I.

HCl

H2O

II.

CO2

CCl4

III.

C2H5OH

H2O

Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinin karşısında verilen çözücüde çözünmesi beklenir?



A) Yalnız II

B) Yalnız III



C) I ve II

D) I ve III



E) I, II ve III

32. I. NH3 II. C2H5OH

Çözüm

Aşağıdaki Lewis yapısı verilen bileşiklerden hangisinin suda çözünmesi beklenmez? (1H, 8O)

Su (H2O) polar bir moleküldür.



:



Soru

(1H, 8O, 7N, 6C, 19K)

B) : O :: C :: O :

:

:

:

:

:

:

:

H A) H : C : Cl :

III. KOH

: O :: C :: O : Lewis yapısına sahip CO2 molekülü apolardır. Suda çözünmesi beklenmez.

:

D) H : F : :

:

E) Na+ [ :F:]1– :



A) Bileşiklerin üçü de suda iyi çözünür. B) İkinci bileşik suda iyonlarına ayrışmaz. C) Üçüncü bileşik suda iyonlaşarak çözünür.

H C) Ca2+ 2[ H : ]1–

Yukarıdaki maddeler ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

Yanıt B

D) Birinci bileşiğin, ikinci bileşikte çözünmesi beklenmez. E) Üçüncü bileşik hem kovalent hem de iyonik bağ içerir.

75

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER METALİK BAĞ

Çözümlü Sorular

Metal atomlarının son enerji katmanındaki elektronlar çekirdek tarafından daha az kuvvetle çekilir. Böylece, metal atomlarının değerlik elektronları daha fazla hareket edip, boş değerlik orbitallerinde daha serbest dolaşabilir.

33. Metal çapı küçüldükçe bağ kuvvetlenir, böylece metalin erime noktası ve sertliği artar. Aşağıda bazı atomlara ait erime noktaları verilmiştir. Metal

Erime noktası (°C)

Ti

1660

Cu

1083

Fe

1535



Buna göre;

� Metalik bağ, fiziksel bağlardan daha güçlüdür. Fakat genel-

I. Sertlikleri arasındaki ilişki Ti > Fe > Cu dur.



II. Metalik bağı en kuvvetli olan Ti dir.



III. Atom çapı en büyük olan Cu dur.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I

B) Yalnız II



C) I ve II

D) II ve III



mentleri ile ilgili şu bilgiler veriliyor;

– X ile Z aynı periyottadır.



– X ile Y aynı gruptadır.



– Atom çapı en küçük olan Z’dir.



Buna göre X, Y ve Z elementlerinin metalik bağ kuvvetleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



A) X > Y > Z

B) Z > X > Y



C) Y > Z > X

D) Z > Y > X

E) X > Z > Y

35. Metalik bağ ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?



A) Bir metalde atomları bir arada tutan kuvvettir.



B) Elektron denizi modelindeki pozitif yüklü katyonlar ile serbest şekilde hareket edebilen negatif yüklü elektronlar arasındaki çekim kuvvetidir.



C) Aynı periyotta soldan sağa gidildikçe değerlik elektron sayısı arttığından, metalik bağ kuvveti artar.



D) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe metalik bağ kuvveti artar.



E) Güçlü etkileşimlerdendir.

76

� Metallerde değerlik elektron sayısı arttıkça metal bağının kuvvetliliği artar.

� Periyodik sistemin aynı grubunda aşağıya doğru inildikçe çap büyüdüğünden metal bağı zayıflar, erime ve kaynama noktası düşer.

E) I, II ve III

34. Metal oldukları bilinen X, Y ve Z ele-



de iyon bağları ve kovalent bağlardan daha zayıftır. Metalik bağın sağlamlığı metalin değerlik elektron sayısı ve metal atomunun çapına bağlıdır.

Palme Yayınevi



Pek çok metal atomu bir arada bulunduğunda değerlik elektronlarının hem boş orbitallerde hem de komşu atomların boş değerlik orbitallerinde serbest halde dolaşması ile bir elektron denizi oluşur. Son katmanındaki elektronları başka atomların katmanlarında dolaşan metal atomu pozitif yüklü hale gelir. Böylece pozitif yüklü metal iyonları ile elektron denizi arasında elektrostatik çekim kuvveti meydana gelir. Bu çekim kuvveti metalik bağ olarak adlandırılır. Metalik bağ metal atomlarının bir arada durmasını sağlar.

� Periyodik sistemin aynı periyodunda sağa doğru gidildikçe

+

+

+

+ +

+

+

+

+ +

+

+

+

+ +

+

+

+

+ +

+

+

+

+ +

elektron denizi

metal iyonu

Metallerde pozitif iyonlar elektron denizi içinde yüzmektedir.

atom çapı küçülür, metal bağı kuvvetlenir, erime ve kaynama noktası artar.

METALİK BAĞDAN KAYNAKLANAN ÖZELLİKLER 1. Metallerin parlaklığı: Bunun nedeni ışığın yansımasıdır. Çünkü metal yüzeyine gelen ışın demeti metaldeki serbest elektronları uyararak yüksek enerji katmanına çıkarır. Uyarılmış elektronlar temel hallerine dönerken soğurdukları ışının tamamını geri yayar. Bu nedenle metal yüzeyleri parlaktır. Bazı metallerin farklı renkte olmasının nedeni görünür bölgedeki ışınlardan birini yansıtıp diğerlerini soğurmasıdır.

gelen ışınlar

yansıyan ışınlar

Metal yüzeyde ışığın yansıması

2. İşlenebilme: Bunun nedeni elektron denizindeki elektronların darbe sırasında kolayca kayabilmesi ve yer değiştirebilmesidir. Böylece dış zorlamalarla metal atomları yer değiştirir ancak kopmaz. Esnek, dövülebilir, tel ve levha haline gelebilen metal şekillendirilmiş olur. 3. Sertlik: Metalik bağın kuvveti arttıkça metalin sertliği artar. Alkali metallerin (1A) yarı çapları büyük olduğundan metalik bağları zayıftır. Bu nedenle yumuşaktırlar. Geçiş metalleri ise metalik bağla birlikte orbitallerindeki yarı dolu orbitalleri ile kovalent bağda oluşturabildiklerinden sertlikleri büyüktür. Geçiş metallerinde d orbitallerindeki eşleşmemiş elektronların sayısı arttıkça kovalent karakter artar. Bu nedenle erime noktası ve sertlik artar. 4. Elektrik İletkenliği: Bunun nedeni metallerdeki hareketli elektronlardır. Uygulanan elektriksel akım komşu elektronlara iletilir. Böylece akım tüm metal içinden geçinceye kadar devam eder. Metal ısındıkça katyonların hareketi artacağı için elektron denizindeki elektronların hareketi kısıtlanır. Bu nedenle sıcaklık arttıkça metallerin iletkenliği azalır.

1.Bölüm /KIMYASAL TÜRLER VE GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER MİNİ TEST :

:

:

:

4.

1. I. H2O2 ; H : O : O : H

A gruplarında bulunan X ve Y elementlerinin oluşturduğu XY3 molekülünün Lewis yapısı;

:

:

:

:

F

:Y:X:Y:

F

: : :

II. NF3;

: : :

N



:Y: :

F



H:F



III. HF;



Yukarıdaki maddelerden hangilerinin Lewis elektron-nokta formülleri doğrudur? (1H, 7N, 8O, 9F)



A) Yalnız I



B) Yalnız III

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

şeklinde olduğuna göre;



I. X’in değerlik elektron sayısı 5’tir.



II. X ve Y elementleri aynı periyotta ise atom numaraları farkı 2’dir.



III. 3 tane bağlayıcı elektron çifti içerir.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız II



B) Yalnız III

D) I ve II

C) I ve III

E) I, II ve III

2. 9F



Yukarıda HF molekülünün oluşumu gösterilmiştir.



Buna göre, aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) Oluşan bağ polar kovalent bağdır.

Palme Yayınevi

1H

5.

II. İyonik bağ



III. Apolar kovalent bağ



Yukarıdakilerden hangileri farklı cins atomlar arasında oluşan kimyasal bağ türüdür?



A) Yalnız I

B) F atomu oktet kuralına uymuştur. C) Son katmanlarındaki birer elektronları ortaklaşa kullanılmıştır.

I. Metalik bağ



B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I ve II

D) F atomu kısmi negatif yüklenen uçtur. E) Molekül apolar yapıdadır.

3.

9F

atomlarının oluşturduğu F2 molekülü ile ilgili;



:

H

6.

C

N

Yukarıda Lewis yapısı verilen bileşik ile ilgili;



I. H2S’de çözünmesi beklenir.



I. C ve N atomları arasında üçlü kovalent bağ vardır.



II. Oluşan bağ apolar kovalenttir.



II. 4 tane polar kovalent bağ içerir.



III. Bir tane molekülü 6 tane ortaklanmamış elektron çifti içerir.



III. Molekülde bağ oluşumuna katılmayan bir çift elektron vardır.



yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 16S)



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız II



A) Yalnız II



B) Yalnız III

D) I ve II

C) II ve III

E) I, II ve III 1. A

2. E

3. C

4. E

B) I ve II

D) II ve III 5. B

6. E

C) I ve III

E) I, II ve III 77

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER Çok Kullanılan Anyon ve Katyonlar

Çözümlü Sorular

İki ya da daha fazla atomun oluşturduğu yüklü atom gruplarına kök denir. Kökler anyon ya da katyon olabilir. Bazı önemli katyon ve anyonların adlarının ve değerliklerinin bilinmesi bileşik formüllerinin yazılması ve adlandırılmasında önemlidir.

36. Aşağıda verilen çok atomlu iyonlardan hangisinin değerliği yanlış verilmiştir? Çok atomlu iyon A) B) C)

KATYONLAR 1+ değerlikli olanlar

Değerliği

Sülfat Hidroksit Permanganat

2+ değerlikli olanlar

3+ değerlikli olanlar

4+ değerlikli olanlar

2–

H+ Hidrojen

Mg2+ Magnezyum

Al3+ Alüminyum

Pb4+ Kurşun (IV)

1–

Li+

Ca2+

Kalsiyum

Fe3+

Demir (III)

Sn4+ Kalay (IV)

1–

Na+

Baryum

Cr3+

Krom (III)

K+ Potasyum

Zn2+ Çinko

Ag+ Gümüş

Hg2+ Cıva (II)

Cu+

Bakır (I)

Cu2+ Bakır (II)

Hg+

Cıva (I)

Fe2+ Demir (II)

NH4+ Amonyum H3O+ Hidronyum

Sn2+ Kalay (II)

D)

Asetat

2–

E)

Fosfat

3–

Lityum

Ba2+

Sodyum

Pb2+ Kurşun (II) ANYONLAR

1– değerlikli olanlar –

hangisinin karşısında verilen formülü yanlış yazılmıştır? Bileşik adı

Bileşik formülü

A)

Sodyum hidroksit

NaOH

B)

Potasyum hidrür

KH

C)

Lityum nitrat

D)

Alüminyum nitrür

E)

Magnezyum fosfat

Li2NO3 AlN Mg3(PO4)2

Palme Yayınevi

37. Aşağıda adları verilen bileşiklerden

H Hidrür F– Florür Br– Bromür I– İyodür OH– Hidroksit NO2– Nitrit NO3– Nitrat ClO– Hipoklorit ClO2– Klorit ClO3– Klorat ClO4– Perklorat HCO3– Bikarbonat CN– Siyanür CH3COO– Asetat MnO4– Permanganat

2– değerlikli olanlar O2–

3– değerlikli olanlar

Oksit

N3– Nitrür

S2– Sülfür

P3– Fosfür

SO32– Sülfit SO42– Sülfat CO2– 3 Karbonat CrO2– 4 Kromat Cr2O2– 7 Dikromat 2– C2O4 Okzalat MnO2– 4 Manganat 2– S2O3 Tiyosülfat

PO33– Fosfit PO43– Fosfat

İYONİK BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI � İyonik bileşikler isimlendirilirken önce katyonun adı daha sonra anyonun adı belirtilir. Yani önce metalin adı sonra ametal iyonunun adı okunur. Metalin adı + Ametal iyonunun adı = Bileşiğin adı

38. Aşağıdaki maddelerden hangisinin adı yanlış yazılmıştır? Madde

Adı

A)

NaClO

Sodyum hipoklorit

B)

K2CO3

Potasyum karbonat

C)

Al2(SO4)3

Alüminyum sülfat

D)

MgCl2

Magnezyum klorür

E)

Na3P

Sodyum fosfat

78

BaCl2 "Baryum klorür MgO "Magnezyum oksit K3N "Potasyum nitrür CaS "Kalsiyum sülfür Li2O "Lityum oksit

NaBr "Sodyum bromür Al4C3 "Alüminyum karbür Na2S "Sodyum sülfür CaH2 "Kalsiyum hidrür AgCl "Gümüş klorür

� Metallerin köklerle oluşturduğu bileşikler adlandırılırken önce metalin adı daha sonra kökün adı okunur. Metalin adı + Kökün adı = Bileşiğin adı Ca(NO3)2 "Kalsiyum nitrat NaHCO3 "Sodyum bikarbonat Mg(OH)2 "Magnezyum hidroksit Na3PO4 "Sodyum fosfat AlPO4 "Alüminyum fosfat

K2Cr2O7 "Potasyum dikromat Ag2SO4 "Gümüş sülfat NaCN "Sodyum siyanür KMnO4 "Potasyum permanganat Al2(CrO4)3 "Alüminyum kromat

1.Bölüm /KIMYASAL TÜRLER VE GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER � Farklı yükseltgenme basamağına sahip metallerin bileşikleri adlandırılırken, metalin

Çözümlü Sorular

adının yanına, o metalin bileşikteki yükseltgenme basamağı Roma rakamıyla parantez içinde belirtilir.

39. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin

Metalin adı + (Metalin yükseltgenme basamağı) + Ametal iyonunun adı= Bileşiğin adı

adı doğru olarak verilmiştir? Bileşik

B grubu elementlerinin çoğu bileşiklerinde birden fazla pozitif değerlikler alabilir. Fe: 2+ , 3+ Pb: 2+, 4+ Cu: 1+, 2+ Cr: 2+, 3+, 6+ Co: 2+, 3+ Hg: 1+, 2+ Sn: 2+, 4+ Mn: 2+, 3+, 4+, 6+, 7+ FeO "Demir (II) oksit FeCl3 "Demir (III) klorür Cu2O "Bakır (I) oksit Mn2O7 "Mangan (VII) oksit

HgCl "Cıva (I) klorür PbO2 "Kurşun (IV) oksit Co(ClO3)3 "Kobalt (III) klorat Cu(NO3)2 "Bakır (II) nitrat



CrO3 " Krom (VI) oksit

PbS "Kurşun (II) sülfür

Adı

A)

Fe2O3

Demir oksit

B)

Al2S3

Alüminyum sülfit

C)

KNO3

Potasyum nitrür

D)

ZnCl2

Çinko klorür

E)

HgCl2

Cıva (I) klorür

Not

Bileşiklerinde belli sayıda su molekülü bulunan bileşiklere Hidrat denir. Adlandırılırken önce bileşiğin adı sonra suyun latince katsayısı yazılır ve hidrat eki eklenir. CuSO4 . 5H2O "Bakır(II)sülfat pentahidrat Mg(NO3)2 . 7H2O "Magnezyum nitrat heptahidrat

40. Aşağıda formülleri verilen bileşiklerden hangisinin bileşik adı doğru yazılmıştır?

� Köklerin birbirleriyle yaptığı bileşikler adlandırılırken köklerin adları okunur. NH4NO3 "Amonyum nitrat (NH4)2SO4 "Amonyum sülfat

NH4MnO4 "Amonyum permanganat NH4CN "Amonyum siyanür

� Köklerin ametallerle oluşturduğu bileşikler adlandırılırken önce kökün adı sonra ametal iyonunun adı okunur.

Kökün adı + Ametal iyonunun adı = Bileşiğin adı

Palme Yayınevi

Kökün adı + Kökün adı = Bileşiğin adı

NH4Cl "Amonyum klorür (NH4)2S "Amonyum sülfür (NH4)3P "Amonyum fosfür

KOVALENT BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI Kovalent bağlı bileşiklerin formülleri adlandırılırken element atomlarının formüldeki sayıları latince ön eklerle belirtilir. Rakam

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Latince Okunuşu

Mono

Di

Tri

Tetra

Penta

Hekza

Hepta

Okta

Nona

Deka

Bileşik formülü

Bileşik adı

A)

NH4OH

Amonyum (II) hidroksit

B)

FeCl3

Demir klorür

C)

PbS

Kurşun sülfür

D)

KCl

Potasyum klorür

E)

Ca(OH)2

Kalsiyum (II) hidroksit

� Ametal–ametal bileşikleri adlandırılırken ilk ametalin sayısı “1” ise “mono” kullanılmaz. Fakat ikinci ametalin sayısı kaç olursa olsun belirtilmelidir. Birinci ametalin sayısına karşılık gelen ön ek

41. I.

SO2

Diazot trioksit

II.

N2O3

Monokükürt hekzaflorür

III.

Cl2O7

Oksijen diflorür

IV.

SF6

Kükürt dioksit

V.

OF2

Diklor heptaoksit

İkinci İkinci ametalin Birinci ametalin Bileşiğin + + + ametalin = sayısına karşılık adı adı iyon adı gelen ön ek

SO3 " Kükürt trioksit CCl4 "Karbon tetraklorür NO "Azot monoksit N2O "Diazot monoksit N2O5 "Diazot pentaoksit

P2O5 " Difosfor pentaoksit SF6 "Kükürt hekzaflorür CS2 "Karbon disülfür H2O "Dihidrojen monoksit Cl2O7 "Diklor heptaoksit

� Bazı bileşiklerin sistematik adlarından başka özel adları da vardır. Bileşik H2O NH3 HNO3 NaOH NaCl

Bileşiğin Özel Adı Su Amonyak Kezzap Sud kostik Yemek tuzu

Bileşik CH4 H2SO4 HCl CaO Ca(OH)2

Bileşiğin Özel Adı Metan Zaç yağı Tuz ruhu Sönmemiş kireç Sönmüş kireç



Yukarıda verilen bileşik adlarından hangisi, formülü ile yanlış eşleştirilmiştir?



A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

79

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER ZAYIF ETKİLEŞİMLER

Çözümlü Sorular

Zayıf etkileşimler (fiziksel bağlar) maddelerin yoğun fazlarında (katı ve sıvı halde) etkilidir. Maddelerin fiziksel özelliklerini etkiler. Kimyasal bağlardan (güçlü etkileşimler) çok daha zayıftır. Bu etkileşimler Van der Waals ve hidrojen bağları olarak iki ana gruba ayrılır.

42. CO2

H2S

HF

CH4

PF3

H2

Van der Waals Kuvvetleri



Yukarıdaki tabloda verilen taneciklerden kaç tanesinde kalıcı dipoller bulunur? (1H, 6C, 8O, 9F, 15P, 16S)



A) 1

B) 3

43.

C) 4

D) 5

HCl molekülünde geçici dipoller oluşur.

D

Y

Apolar olduğu bilinen iki molekül birbirine yaklaştığında geçici polarlık oluşur. D

Y

D

Elektronların yığılma hareketi moleküllerde anlık dipoller oluşturur.

Y

D

5

Y

Palme Yayınevi

Y

Moleküllerin polarlığı molekül geometrisi ile belirlenir.



E) 6

Kalıcı dipoller yük dengesinin eşit dağılmadığı moleküllerde oluşur. D

1

Van der Waals kuvvetleri moleküller arasındaki zayıf çekim kuvvetleridir. Moleküller arası Van der Waals kuvvetlerini daha iyi anlayabilmek için kalıcı dipol ve indüklenmiş dipol kavramlarını iyi bilmemiz gerekir. Kalıcı ve İndüklenmiş Dipoller Polar kovalent bağlı bileşikleri oluşturan atomlar arasındaki elektronegatiflik farkından dolayı atomlardan biri kısmi pozitif yüklü (d+) diğeri de kısmi negatif yüklü (d–) dür. Bu şekilde oluşan kovalent bağlar (HCl, HF, NH3, H2O.... gibi) kalıcı dipolleri oluştururlar. Kalıcı dipoller kimyasal türlerin kendi yapılarından kaynaklanan ve üzerlerinde sürekli bulunan dipollerdir. Molekülü oluşturan atomlar arasında elektronegatiflik farkı olmayan (H2, Cl2, O2) apolar moleküllerde ise kalıcı dipoller oluşamaz. Bunlarda indüklenmiş (geçici, anlık) dipoller oluşur. � Atomdaki elektronlar sürekli hareket halinde iken bir bölgeye yığılmaları ile bölgenin (–) diğer bölgenin (+) yüklü olmasını sağlayabilirler. Böylece sürekli oluşup kaybolan anlık polarlanma (kutuplanma) oluştururlar. Bu olaya indüklenme ortaya çıkan dipollere indüklenmiş dipol denir. � Polar kovalent bağ içeren moleküllerin kalıcı dipole sahip olup olmadığını anlayabilmek için molekülün geometrisi bilinmelidir. CO2 ve CH4 molekülleri polar kovalent bağ içermesine rağmen kalıcı dipole sahip değildir. CO2’de oksijenler üzerindeki kısmi negatif yükler doğrusal ve zıt yönde olduğu için birbirini nötrler ve geçici dipol oluşur. CH4 molekülü de apolar olduğundan kalıcı dipoller oluşamaz. İndüklenmiş (geçici) dipol oluşur. � Apolar moleküllerde özellikle de soy gazlarda geçici dipollük oluşur.

Soru

Çözüm

I. O2 II. OF2 III. CS2 Yukarıdaki moleküllerden hangilerinde geçici dipollük oluşmaz? (8O, 9F, 6C, 16S)

Geçici dipollük apolar moleküllerde özellik-

Yukarıdaki cümleler doğru (D) ya da yanlış (Y) olmasına göre takip edilirse hangi çıkışa ulaşılır?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

A) 1



2

B) 2

3

C) 3

4

D) 4

E) 5

le de soy gazlarda oluşur. O2: Apolar molekül OF2: Polar molekül CS2: Apolar molekül Yanıt B

E) II ve III a. Dipol–Dipol Kuvvetleri

İki polar molekül birbirine yaklaşırken birinin pozitif (+) kutbu ile diğerinin negatif (–) kutbu arasında elektrostatik çekim kuvveti oluşur. Bu kuvvetlere dipol-dipol kuvvetleri denir. Bu kuvvet kısmi yüklenmeden dolayı oluşan moleküllerde bulunduğundan zıt yüklü iyonlar arasında oluşan bağdan çok zayıftır. Üstelik aynı kısmi yüke sahip uçlarda da itme gerçekleşeceğinden düzgün biraraya gelme gerçekleşmez. –

+

– +

leşim türleri hangisinde yanlış verilmiştir? (1H, 8O, 9F, 11Na, 17Cl)

Madde

Etkileşim Türü



A) Na+ ve H2O

İyon–dipol



B) HCl ve H2O

Dipol–dipol



C) Cl– ve H2O

İyon–dipol



D) O2 ve H2O

İyon–dipol



E) NaF ve H2O

İyon–dipol

80

+

–

–

+

44. Aşağıdaki tanecikler arasındaki etki-

itme +

–

çekme

� Dipol-dipol bağı, kimyasal bağlardan zayıftır. � Polar moleküller arasında oluşan dipol-dipol kuvvetleri polar moleküllerin birbiri içerisinde çözünmesini kolaylaştırır. b. İyon–Dipol Etkileşimi Anyon ya da katyon olduğu bilinen bir iyon polar bir molekülle bir araya geldiğinde yüklü iyon ile polar molekülün zıt yüklü kısmı arasında çekim kuvveti oluşur. Buna iyon–dipol etkileşimi denir.

2.Bölüm /ZAYIF ETKİLEŞİMLER Örneğin KCl iyonik kristalinin H2O sıvısında çözünmesi olayında iyon-dipol etkileşimi önemli rol oynar. H2O moleküllerinin kısmi pozitif yüklü uçları ile Cl– iyonları arasında ve kısmi negatif yüklü uçları ile K+ iyonları arasında iyon-dipol bağı oluşur.

d–

K+

d–

d

+

Cl–

–

d

d+

Çözümlü Sorular 45.

d+

c. İndüklenmiş Dipol Bağları i. İyon–indüklenmiş dipol etkileşimi İyon bulunduran maddenin apolar moleküllerde çözünmesi ile ortaya çıkan etkileşim türüne iyon–indüklenmiş dipol etkileşimi denir. Bu etkileşim iyon–dipol etkileşimine göre çok zayıftır. Çünkü iyonik katıların polar olmayan çözücülerde çözünürlüğü genellikle yok denecek kadar azdır. Örneğin KCl kristali CCl4 ile karıştırıldığında K+ – CCl4 ve Cl– – CCl4 şeklinde anlık çok zayıf iyon–indüklenmiş dipol bağları oluşur. Ancak bu zayıf etkileşimler K+ – Cl– arasındaki güçlü etkileşimi koparamaz. Dolayısıyla çözünme gerçekleşmez. Cl

Cl – C – Cl

Cl – C – Cl

Cl

Cl

İndüklenmiş dipol

İyon

Na+ – HCl

Cl– — Cl2

Dipol

HCl – H2O

HCl – CH4

İndüklenmiş dipol

HCl – CH3Cl

Cl2 — Cl2

ii. Dipol–indüklenmiş dipol etkileşimi Apolar bir maddenin polar çözücülerde veya polar bir maddenin apolar çözücülerde çözünmesi ile ortaya çıkan etkileşim türüne dipol–indüklenmiş dipol etkileşimi denir. Bu etkileşim iyon–indüklenmiş dipol etkileşiminden çok daha zayıftır. Çünkü genellikle polar moleküllerin polar çözücülerde, apolar moleküllerin apolar çözücülerde çözünürlüğü daha kolay olur. Örneğin, I2’nin etil alkol (C2H5OH) içinde çözünmesi dipol–indüklenmiş dipol etkileşimidir. Çünkü etil alkol polar, I2 ise apolar moleküldür. Burada indüklenmeyi gerçekleştiren etil alkoldür. iii. İndüklenmiş dipol - indüklenmiş dipol etkileşimi (London kuvvetleri) İlk kez Fritz London tarafından açıklanmıştır. Apolar moleküller ve soy gazlar arasında etkileşimler olmasaydı maddeler fiziksel hallerini değiştiremez, gazlar sıvılaşamaz veya katılaşamazdı. Bu yüzden dışarıdan bir etki ile tanecik geçici polarlanabileceği gibi taneciklerin birbiri ile çarpışması sonucu da geçici dipoller oluşabilir. Apolar moleküllerin yapısında bulunan hareketli elektronların bir anlık yığılma hareketi ile ani ve geçici kutuplaşma oluşturması indüklenmiş dipol–indüklenmiş dipol çekim kuvvetlerini (London kuvvetlerini) oluşturur. Anlık dipoller elektronların sürekli hareket halinde olmasından dolayı sürekli yön değiştirir. � London kuvvetleri bütün moleküller arasında vardır. Anlık ve geçicidir. Çünkü elektronların hareketi sonucu indüklenmiş dipol ve bağ bozulur. Apolar molekülde veya soy gazda elektron sayısı, molekül ağırlığı arttıkça London kuvvetleri artar. Böylece taneciklerin erime ve kaynama noktası artar. � Apolar moleküllerde ve soy gazlarda yoğun fazda yalnızca London kuvvetleri bulunur. � Elektron sayısı aynı olan apolar moleküllerden doğrusal yapılı (düz zincirli) olanların London kuvvetleri küresel olanlara (dallanmış) göre daha büyüktür. Böylece erime ve kaynama noktaları daha yüksektir.

Van der Waals kuvvetleri moleküller arasında oluşan zayıf etkileşimlerin tamamına denir. London kuvvetleri ile Van der Waals kuvvetleri eş anlamlı değildir. Van der Waals kuvvetleri London kuvvetlerini de kapsar. London kuvvetleri moleküller arasındaki bağların en zayıfıdır. Çünkü kısa süreli oluşumlardır. Polar moleküller, elektron içerdiğinden bu moleküller arasında da London kuvvetleri oluşur. Ancak etkin çekim kuvveti olmadıklarından çoğu zaman ihmal edilir.



Tabloda bazı tanecikler arasında oluşan etkileşim türleri belirtilmiştir.



Buna göre bu etkileşimlerden kaç tanesi doğrudur? (1H, 6C, 8O, 17Cl)



A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

46. I. Br2 — Br2

Cl–

II. HBr — OH–



III. Ca2+ — CO2

Palme Yayınevi

K+

Cl

Dipol

d+



Yukarıda verilen taneciklerde oluşan etkileşim kuvvetleri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? (1H, 6C, 8O, 35Br)



A) II > III > I

B) III > II > I



C) I > II > III

D) II > I > III



E) I > III > II

47. Aşağıda verilen maddelerden hangisinin yoğun fazda tanecikler arası etkin çekim kuvveti London değildir? (7N, 6C, 16S, 2He, 1H, 17Cl)

A) N2



B) CS2

D) HCl

C) He

E) CCl4

48. I. Dipol-indüklenmiş dipol etkileşimi

II. London kuvvetleri



III. Polar kovalent bağ



Yukarıdakilerden hangileri moleküller arası çekim kuvvetlerindendir?



A) Yalnız II

B) Yalnız III



C) I ve II

D) I ve III



E) II ve III

81

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER HİDROJEN BAĞI

Çözümlü Sorular

:

:

+ + fazladır. Dolayısıyla bileşiğinin kaynamad+noktası ddaha d–Benzer şekilde H bütan ile izo-d d+ pentan d– H bütan bileşiklerine baktığımızda; H

:

:

H—F

:

NH3 – Br2

:

V.

:

I2 – H2O

:

IV.

:

NH3 – HF

:

III.

:

H2O – C2H5OH

:

II.

:

H2O – HCl

:

I.

Çözünme

3 � Hidrojen bağları aynı tür moleküller arasında oluşabileceği gibi farklı tür moleküller

CH2

CH2

H—F

d–

CH

CH3

izobütan

:

O

:

d+

:

H

Bütan

CH3

CH3

d–

:

CH3 arasında da oluşabilir.

Tanecikler bir araya getirilerek hazırlanan çiftlerden birbiri içinde çözünmesi beklenenler (ü) işareti ile belirtilmek isİndüklenme teniyor.

:



CH

d–

:

Karışım

ÜNİTE – 3 Kimyasal Türler Arası Etkileşimler

Elektronegatifliği diğer atomlara göre oldukça yüksek olan, bu nedenle bileşiklerinde kısmi negatif yüklenen F, O, N atomlarıyla hidrojen atomu bileşik oluşturduğunda polarlaşCH3 ma sebebiyle hidrojen atomu kısmi artı yük kazanır. Hidrojen bağı, diğer atomun bağa katılmayan elektronlarınınCH hidrojenle etkileşime girmesi sonucu oluşur. NH3, H2O, HF, CH3OH CH CH CH CH CH C CH 3 2 2 2 3 3 3 gibi moleküllerde bulunur. CH H d+ 3 d+ d+ d– H d+ d–Pentan H – neo H pentan H d– d H—F H—F O N H daha H N Neo pentan bileşiğinde dallanmalar olduğu için London zayıf olur. O etkileşimleri

49.

izobütan bileşiği dallanmış H yapıda olduğundan kaynama noktasının bütandan küçük olması beklenir.



�dük Hidrojen bağları zayıf etkileşimler arasında en güçlüsüdür. Kimyasal bağlardan zayıf balonunişaretlenebilir? bir yüzey tarafından çekilmesi in Buna göre, kaçBirtanesi



A) 1

B) 2

lenmenin çok bilinen bir örneğidir. Balon sürtün-Van der Waals kuvvetlerinden yaklaşık 10 kat daha mey le yükD) lenir4 ve yük C) 3 E)lü5balon yüzeyin zıt yükle yüklenmesine (indüklenmesine) yol açar. Hidrojen Hidrojen Bağı Bağının Fiziksel Özelliklere Etkisi

güçlüdür.

� HidrojenNormal bağları maddelerin kaynama artmasına nedenkaynama olur. Hidrojen olarak aynı periyodik gruba aitnoktalarının elementlerin benzer bileşiklerinde

H—F a b

H—F

H—F

Yukarıdaki gibi hazırlanmış HF sıvısı için bazı etkileşimler a ve b ile belirtilmiştir.



Buna göre,



I. a kimyasal bağdır.



II. b hidrojen bağıdır.



III. b güçlü bağdır.



IV. b fiziksel bağdır.



V. a bağı oluşmadan b bağı oluşmaz.



yargılarından hangisi yanlıştır?



A) I

B) II

C) III

Palme Yayınevi



H—F

bağınoktaları bulunan bileşiklerin kaynama noktaları Vanbuder içerenlere mol kütlesi ile artar. Kaynama noktasındaki artışWaals Londonbağı kuvvetlerinin artangöre genellikle yüksektir. > H S). elektron sayısıyla(NH artmasından kaynaklanır. Aşağıdaki grafikte de görüldüğü gibi 4A grubu 3 2 elementlerinin hidrojen yaptıkları bileşikler bu düzene uyar. Bunlar arasında en hafif Örneğin CaO, HCI, HF,ileCO 2 ve H2 maddelerinin kaynama noktalarına bakıldığınen düşük noktasına,Polar en ağırmoleküllerin bileşik olan SnH en yüksek bileşik olan CH4,olan da iyonik bileşik CaOkaynama en yüksektir. ise apolar moleküller4 ise noktasına sahiptir. Ancak 5A, 6A vePolar 7A grubunun hidrojen bileşikleri bu kurala den kaynama kaynama noktası daha yüksektir. moleküllerden hidrojen bağı içeren uymaz. Bu üç grupta molekül kütleleri en düşük olan hidrojen bileşikleri ( NH3, H2O ve HF) HF’nin kaynama noktası HCI ninkinden büyüktür. Apolar moleküllerden mol kütmol kütlesiyle kaynama noktalarının artması yönündeki beklentilerimizin aksine en yüklesi daha büyük olan CO ’nin kaynama noktası H ’ninkinden büyüktür. Sıralama 2 sek kaynama noktasına sahiptirler. Buna göre, NH3, H2O ve2 HF de aynı gruptaki benzer CaOmoleküllere > HF > HCI > CO > H2kuvvetli şeklinde olur. arası kuvvetler etkin olmalıdır. kıyasla çok moleküller 2 daha 100

D) IV

E) V

Hidrojen Bağları Hidrojen bağları, canlı varlıkların birçok molekül yapısında bulunan gevşek bağlardır. Gevşek bağ olmaları çok önemlidir, çünkü gerektiğinde koveya kolayca tekrar oluşabilirler. 51. Yoğun fazda layca ayrılabilir Maddelerin kayHCl molekül- Suyun yüzey nama noktalarının gerilime sahip olması (yüzeyinin leri arasında gerilmiş artmasına neden bir zar özelliği göstermesi) onun diğer ilbulunabilir. olur. ginç özelliklerinden biridir. Su üstünde bir su böII III ceğinin suya batmadan yürüyebilmesi, sudaki hidrojen bağları Hidrojen IV Birsayesindedir moleküldeki bu bağlar suyun Zayıf etkile- I F, O, N atomşimlerin en yüzeyindeki ve altındaki su moleküllerini birbirine bağı larının komşu güçlüsüdür. bağlayarak, su yüzeyinde çok ince bir zar oluşV hidrojen atomuturur. Bu incecik zarileözelliği, küçücük bir nuyüzey çekmesi Yoğun fazda CH OH böceğin3 üzerinde yürüyebileceği kadar güçlüdür. oluşur. molekülleri arasında bulunabilir.



Yukarıdaki kavram haritasında hidrojen bağı ile ilgili ifadeler belirtilmiştir.



Buna göre bu ifadelerden hangisi yanlıştır?



A) I

82

B) II

C) III

H2O 6A

Kaynama noktası (°C)

50.

D) IV

E) V

HF 0

H2Te SbH3

7A NH3

H2S

5A

HCl

–100

H2Se

HI

AsH3

PH3

SnH4

HBr GeH4

SiH4

4A CH4 –200 2

3

4

5

Periyot numarası

bir bağdaki (N—H, O—H ya da F—H gibi) hidrojen atomu ile elektronegatif4A, 5A,Polar 6A ve 7A grubu elementlerinin hidrojenle yapmış oldukları bileşiklerin liği oldukça yüksek olankaynama N, O veya noktalarının F atomu arasındaki bu kuvvetli dipol-dipol etkileşimi karşılaştırılması hidrojen bağı olarak adlandırılır.

� Hidrojen bağının bağ enerjisi HF’de en yüksek, H2O’da zayıf, NH3’de en zayıftır. Bu203 nun nedeni F’nin elektronegatifliğinin en büyük, N’nin elektronegatifliğinin en küçük olmasıdır. Ancak H2O nun kaynama noktası HF’den büyüktür. Bunun nedeni de bir su molekülünün dört tane hidrojen bağı oluşturmasıdır. � Hidrojen bağları maddelerin çözünürlüğünü arttırır. Örneğin, CH3OH molekülleri su molekülleriyle dipol–dipol bağlarının yanında hidrojen bağları da oluşturduğundan suda çok iyi çözünür. � Polar maddelerin polar çözücülerde, apolar maddelerin apolar çözücülerde çözünmesi beklenir.

2.Bölüm /ZAYIF ETKİLEŞİMLER MİNİ TEST 4. I. Na

1. Tanecikler

Zayıf etkileşim

Ba2+ – H2O H2O—H2O CH4 – H+



II. NaCl



III. MgBr2



IV. CH3OH



V. CCl4



Yukarıda verilen maddelerden aynı koşullarda kaynama noktası en düşük olan hangisidir?



(11Na, 17Cl, 35Br, 6C, 1H, 8O, 12Mg)



A) I

HCl – HCl

Tablodaki tanecikler arasında oluşan zayıf etkileşim yerine seçeneklerdeki bilgiler doğru olarak yazılırsa hangisi boşta kalır?

B) II

C) III

D) IV

E) V

A) Dipol-indüklenmiş dipol etkileşmesi B) Hidrojen bağları C) Dipol–dipol etkileşmesi D) İyon–dipol etkileşmesi E) İyon–indüklenmiş dipol etkileşmesi

Palme Yayınevi

5. Aynı grupta bulunan X, Y ve Z ametallerinin aynı koşullarda 2. I. CH4

II. NH3



III. H2S



Yukarıda verilen üç bileşik ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? (1H, 6C, 7N, 16S) A) Birinci molekül kalıcı dipoller bulundurur.

X 2, Y2 ve Z2 moleküllerinin erime sıcaklıkları arasındaki ilişki X 2 > Z2 > Y2 şeklindedir.

Buna göre, X 2 , Y2 ve Z2 moleküllerinin London kuvvetleri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?



A) Z2 > Y2 > X2



B) Y2 > Z2 > X2

D) X2 > Z2 > Y2

C) Z2 > X2 > Y2

E) X2 > Y2 > Z2

B) Aynı koşullarda kaynama noktası en yüksek olan ikinci bileşiktir. C) Aynı koşullarda en uçucu olan üçüncü bileşiktir. D) Üçüncü molekülde anlık dipoller baskındır. E) Her üç molekül de yoğun fazda hidrojen bağları bulundurur.

3.

I. Hidrojen bağları



II. İyon-indüklenmiş dipol etkileşimi



III. Apolar kovalent bağ



Yukarıda verilenlerden hangileri atomlar ya da moleküller arasında görülen zayıf etkileşimler (fiziksel bağ) dir?



A) Yalnız I



I. KCl(k) — H2O(s)



II. He(s) — He(s)



III. CH3OH(s) — H2O(s)



Yukarıda verilen tanecikler arasında oluşacak etkileşim türleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) KCl ve H2O arasında iyon–dipol etkileşimi oluşur.

B) Yalnız III

D) I ve III

6.

B) Helyum atomunun kendi tanecikleri arasındaki etkileşim indüklenmiş dipollerdir. C) CH3OH ve H2O molekülleri arasında kovalent bağ içerir. D) CH3OH ve H2O birbiri içinde çok iyi çözünür.

C) I ve II

E) İkincide verilen etkileşim türü birinci ve üçüncüdekilere göre daha zayıftır.

E) II ve III 1. A

2. B

3. C

4. E

5. D

6. C

83

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER

Çözümlü Sorular

Maddelerin yapısında oluşan değişmeler temel olarak iki şekilde değerlendirilir. Bu değişimlerden birinde maddenin kimlik özelliklerinde bir değişme gözlenirken, diğerinde ise maddenin kimlik özelliklerinde bir değişme olmaz.

52. Aşağıdaki

olaylardan hangisinde maddenin molekül yapısı değişmez? A) Hamurun mayalanması

1. FİZİKSEL DEĞİŞİMLER

B) Şeker katısının suda çözünmesi

Maddenin fiziksel özelliklerinin değiştiği ancak bileşiminin değişmediği olaylardır. Fiziksel özellikler, kolay ölçülebilir büyüklükler ile ifade edilir. Yoğunluk, donma noktası, kaynama noktası, renk, koku, tat gibi özellikler fiziksel özellikler olup, beş duyu organı ile algılanabilmeleri ve ölçülebilmeleri kolaydır. Bir madde fiziksel değişmeye uğradığında kütlesi değişmez.

C) Suyun elektrolizi ile H2 ve O2 gazlarının elde edilmesi D) Zeytinyağından sabun elde edilmesi E) Yaprağın sararması

Kağıdın yırtılması Camın kırılması � Fiziksel değişimler sonucunda madde kimlik özelliklerini kaybetmez. Yani maddenin 53. Aşağıdaki

A) Dinamitin patlaması B) Üzümden şarap elde edilmesi C) Demir metalinin hidroklorik asit çözeltisine batırıldığında gaz çıkışının olması D) İyot katısının süblimleşmesi E) Sütten peynir elde edilmesi

Palme Yayınevi

olaylardan hangisi fiziksel değişmedir?

fiziksel hali ya da görünümü değişir. Fiziksel değişimde maddenin kimyasal yapısı değişmediği için formülü de değişmez. � Parçalanma, kırılma, yırtılma olayları, hal değişim olayları, tuzun ve şekerin suda çözünmesi, elektron hareketiyle iletkenlik fiziksel değişim örneklerinden bazılarıdır.

2. KİMYASAL DEĞİŞİMLER Kimyasal değişimlerde maddeyi oluşturan tanecikler (atom, iyon gibi) birbirlerinden koparak ayrılır. Ayrılan tanecikler yeniden ve farklı formda birleşir. Kimyasal değişimler sonucunda;

� � � � � �

Maddenin kimyasal özellikleri değişir. Kimlik özelliği değişir. Atomların türünde bir değişim olmaz. Maddeleri oluşturan atomlar arasında yeni bir düzenleme olur. Güçlü ve zayıf etkileşimler kopar veya oluşur. Hem kimyasal hem de fiziksel özellikler değiştiği için maddenin kimyasal formülü de değişir.

Aşağıda kimyasal değişimlere bazı örnekler verilmiştir.

54. Aşağıdaki

olaylardan hangisi kimyasal değişmedir? A) Naftalinin süblimleşmesi B) Eterin buharlaşması C) Şekerin suda çözünmesi D) Alkolün donması E) Bakır metalinin açık havada zamanla yeşil renk alması

Demirin paslanması

şişmesi

� G  rizu patlaması,çöplükte metan gazı oluşumu, pilden elektrik üretilmesi, mağaralarda sarkıt ve dikitlerin oluşumu

84

Magnezyum metalinin yanması

� Paslanma, metallerin kararması, oksitlenme, yanma, meyvenin kararması, solunum � Küflenme, çürüme, besinlerin ekşimesi � Asit-baz tepkimeleri, fotosentez, sindirim � Mayalanma olayları (sütten yoğurt eldesi, üzümden sirke eldesi) � İyon hareketi ile iletkenlik (Tuzlu suyun elektriği iletmesi) � Y  ağlı boyanın kuruması, çimentonun donması, otomobillerde bulunan hava yastığının

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

1. TEST 1. Kimyasal Tür

4.

Sınıfı

–

I.



III

a. Atom



ile oluşur



II. F2

b. Molekül



III. Fe

c. İyon



Yukarıdaki kimyasal türler ve ait oldukları sınıflar aşağıdakilerin hangisinde doğru eşleştirilmiştir?



A) I. a

B) I. c

C) I. c

D) I. b

E) I. b

II. b

II. b

II. a

II. a

II. c

III. c

III. a

III. b

III. c

III. a

Elektron denizi ile pozitif metal iyonları arasındaki elektrostatik çekim

olabilir I

olabilir

Güçlü etkileşim olabilir

ile oluşur

II

IV

ile oluşur

Elektronların ortak kullanımı

2. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin karşısında verilen adı hatalıdır? Adı

A) NCl3

Azot triklorür

B) S2Cl2

Dikükürt diklorür

C)

Fosfor oksit

P2O3

D) SO2

Kükürt dioksit

E) IF7

İyot heptaflorür

Yukarıdaki kavram haritasında güçlü etkileşim ile ilgili bazı bilgiler yer almaktadır.



Buna göre numaralarla belirtilmiş kutucuklara aşağıdaki ifadeler doğru yazılırsa hangi seçenek dışarıda kalır?

Palme Yayınevi

Bileşik



A) Kovalent bağ B) İyonik bağ C) Metalik bağ D) Zıt yüklü iyonların elektrostatik çekimi E) Elektronların yığılma hareketi sonucu polarlanması

3.

Y :

Y: X: Y

5.

20 Ca



A) 9

Aşağıdaki moleküllerden hangisinin yoğun fazlarında hidrojen bağı bulunur?

:

Y

Lewis yapısı yukarıda verilen bileşik ile ilgili;

elementi ile Ca3X 2 şeklinde kararlı bileşik oluşturabilen iki katmanlı X elementinin atom numarası kaçtır? B) 8

C) 7



I. Suda çözünmesi beklenmez.



II. Kaynama noktası aynı ortamdaki NaCl iyonik bileşiğinden düşüktür.



III. X ve Y atomları tüm elektronlarını bağ yapımında kullanmıştır.

6.



yargılarından hangileri doğrudur?

(1H, 4Be, 6C, 8O, 9F, 13Al, 17Cl)



A) Yalnız III



B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III



E) I, II ve III 1. B

A) CH3Cl

2. C

3. E

4. E

B) Al2O3

D) BeH2

5. C

6. C

D) 6

E) 5

C) CH3OH

E) HCl 85

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

7. Öğretmeni Aytaç’tan iyonik bileşikler ile ilgili öğrendiklerini

10. Öğretmeni Alin’den kimyasal türler arası etkileşim ile ilgili

yazmasını istiyor.

öğrendiklerini yazmasını istiyor.

Aytaç’ta;



I. Yapısındaki elementlerden en az birisi ametaldir.



II. Katı halde elektriği iletmez.



Alin’de;



I. İyonik bağlar (+) ve (–) yüklü iyonlar arasındaki elektrostatik çekimden oluşur.

III. Oda koşullarında kristal yapılı bir katıdır.



II. Metallerin atom yarıçapı arttıkça erime sıcaklıkları düşer.

IV. 1A grubundaki X atomu ile 6A grubundaki Y atomu iyonik yapılı bileşik oluşturur.



III. Güçlü etkileşimler 3 türdür.



IV. Zayıf etkileşimler fiziksel bağlar adını alır.



V. Suda iyonlaşarak çözünür.





cümlelerini yazıyor.

V. Van der Waals etkileşimi ve hidrojen bağı zayıf etkileşimdir.



Buna göre, Aytaç’ın yazdığı cümlelerden kaç tanesi doğrudur? (X: Hidrojen değildir.)



cümlelerini yazıyor.



Buna göre, Alin’in yazdığı cümlelerden kaç tanesi doğrudur?



A) 5



A) 5

B) 4

C) 3

D) 2

E) 1

8. – X elementi toprak alkali metaldir. – Y elementi halojendir.



Buna göre, X ve Y elementleri ile ilgili;



I. X oda şartlarında katıdır.



II. Aralarında oluşacak bileşiğin Lewis formülü



E) 1

yapısı değişmez?

A) Magnezyum metalinin tuz ruhunda çözünmesi B) Sütün mayalanarak peynire dönüşmesi C) Bakır telin elektriği iletmesi

:

2[:Y:]–

D) Mangaldaki kömürün ısı ve ışık saçarak yanması E) Mağaralarda sarkıt ve dikitlerin oluşması

şeklindedir.



III. Aralarında oluşacak bileşiğin sulu çözeltisi elektriği iletir.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız III



D) 2

:

[X]+2

C) 3

11. Aşağıdaki olaylardan hangisinde maddenin molekül Palme Yayınevi



B) 4

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

12. Aşağıdakilerden hangisi hem iyonik hem de polar ko-

E) I, II ve III

valent bağı birlikte içerir?

(1H, 6C, 7N, 8O, 15P, 16S, 17Cl, 11Na)



A) H2SO4



B) CH3Cl

D) NaNO3

9. X 2+ ve Y1– iyonları izoelektroniktir. X, üçüncü periyodun

C) PH3

E) C2H5OH

ikinci elementi olduğuna göre;

I. Y elementi 2. periyot 7A grubundadır.



II. Y elementi doğada Y2 olarak bulunur.



III. X ile Y arasında elektrostatik çekim kuvveti ile bileşik oluşur.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I

86

B) Yalnız III

D) I ve II

8. E

ları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde yanlış verilmiştir? (1H, 6C, 7N, 8O, 11Na, 14Si, 15P, 16S, 17Cl)

C) I ve III

A) CH4 > NH3



E) I, II ve III 7. A

13. Aynı koşullarda bulunan bileşiklerin kaynama nokta-

9. E

10. A

11. C

B) NH3 > PH3

D) NaCl > HCl 12. D

13. A

C) H2O > H2S

E) SiO2 > CO2

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

1. 2. TEST TEST 1.

H — Cl ....x.... H—Cl

4. X: 2 ) 7 )



Yukarıda verilen moleküller arasında belirtilen x etkileşimi ile ilgili;



Y: 1)





Katman elektron dizilimleri yukarıdaki gibi olan X ve Y atomları ile ilgili; I. Aralarında kovalent bağ oluşur. II. Oluşan bileşikte elementlerin ikisi de oktetini tamamlamıştır. III. Oluşan bileşikte kalıcı dipoller bulunur.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I



I. Dipol-dipol etkileşimidir. II. London kuvvetlerinden daha güçlüdür. III. Güçlü etkileşim türlerindendir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III



2.

I

Kimyasal Bağ IV

III Bağın sağlamlığı arttıkça bağ enerjisi azalır.

oluşturan iyonların yükleri yanlış verilmiştir?

İki ametal arasında oluşabilir.



Yukarıdaki kavram haritasında kimyasal bağ ile ilgili ifadeler belirtilmiştir.



Buna göre, bu ifadelerden hangisi yanlıştır?



A) I

B) II

C) III

D) IV

İyonik bileşik

İyonlar



A) Sodyum nitrat

Na+, NO –3



B) Bakır (I) klorür

Cu+, Cl –



C) Alüminyum sülfür

Al3+, S2–



D) Gümüş siyanür

Ag+, CN –



E) Magnezyum oksit

Mg+, O –

E) V

3. X: 2 )

6.



Y: 2 ) 2 )



Z: 2 ) 8 ) 5 )



Katman elektron dağılımları yukarıda verilen X, Y ve Z elementleri ile ilgili;



I. X ve Y elementleri 2A grubunda bulunur.



II. Bileşik oluşumu sırasında Y elementi dubletini, Z elementi ise oktetini tamamlar.



III. X in Z ile oluşturdukları bileşikte bağlayıcı elektron çifti sayısı 2 dir.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I



B) Yalnız II

D) I ve III

E) I, II ve III

5. Aşağıda verilen iyonik bileşiklerin hangisinde, bileşiği Palme Yayınevi

ve 17Cl arasında oluşabilir.

V

D) I ve III

C) I ve II

Atomlar arasında elektronegatiflik farkı büyüdükçe bağın iyonik karakteri artar. II

11Na

Güçlü bağlardır.

B) Yalnız II

C) I ve II

2. C

3. B

Mg2+

Mg2+

Cl–

247 pm

O2–

198 pm



Yukarıda MgCl2 ve MgO bileşiklerinin oluşumu sırasında atom çekirdekleri arasındaki uzaklıklar verilmiştir.



Buna göre, I. Erime noktası MgO’da daha büyüktür. II. Her iki iyonda Mg2+ iyon çapı farklıdır. III. İyonik bağ sağlamlığı MgCl2 de daha büyüktür. yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I



E) II ve III 1. B

Cl–

4. D

B) Yalnız II

D) I ve III 5. E

6. A

C) I ve II

E) I, II ve III 87

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

7.

10. Aşağıda periyodik sistemden bir kesit ve burada yer alan Cl–



NH3

HCl

bazı element sembolleri verilmiştir.

CH4

2A

Yukarıda bazı tanecikler verilmiştir. Bu tanecikler ile ilgili gösterilen etkin etkileşim türleri hangi seçenekte yanlış verilmiştir? (1H, 6C, 7N, 17Cl)

2. periyot 3. periyot

Mg

A) Cl–

4. periyot

Ca

ve NH3 tanecikleri arasında iyon–dipol etkileşimleri oluşur.

B) NH3 ile CH4 molekülleri arasında dipol–dipol etkileşimleri etkindir. C) CH4 ve Cl– arasında iyon–indüklenmiş dipol etkileşimleri bulunur. D) CH4 molekülünün kendi tanecikleri arasında London etkileşimleri bulunur.

8. Aşağıdaki taneciklerden hangisinin suda en az çözünmesi beklenir? (1H, 6C, 8O, 11Na, 19K)

B) C2H5OH

A) NaCl



D) HCl

Palme Yayınevi

E) HCl ve CH4 molekülleri arasında dipol–indüklenmiş dipol etkileşimleri oluşur.

O



MgO > CaO ve MgO > MgCl2 dir.



Buna göre,



I. Katyon yarıçapları Ca2+ > Mg2+ olduğundan yarıçapın büyümesi erime noktasını azaltır.



II. MgO bileşiğindeki iyonik bağın sağlamlığı MgCl2 bileşiğindeki bağ sağlamlığından büyüktür.



III. Zıt yüklü iyonlar arasındaki elektrostatik çekim kuvvetinin büyüklüğü bileşiklerin erime noktalarının yükselmesini sağlar.



yargılarından hangilerine ulaşılabilir?



A) Yalnız I



B) Yalnız II

D) I ve III

E) I, II ve III

Buna göre, hangi bileşiğin adlandırılması yanlıştır? Bileşik formülü A)



CuS

B) Na2CO3

:

:

:O

N

Sodyum karbonat Çinko diklorür

D) NH4NO3

Amonyum nitrat

E) N2O3

Diazot trioksit

12. X, Y, Z ve Q elementlerinin katman elektron dizilimleri aşa-

H H H

ğıda verilmiştir.



Yukarıda bağ yapıları verilen bileşikler ile ilgili,



I. HCl ve NH3 polar, CO2 ise apolar moleküldür.



II. Bağlayıcı elektron çifti en fazla olan NH3 tür.



III. Bileşiklerdeki, CI ve N element atomları dublet yapısındadır.



yargılarından hangileri yanlıştır? (7N, 17Cl)



A) Yalnız I

88

ZnCl2

Bakır (II) sülfür

= C = O:

III.



C)

Bileşik adı

:

II.

:

:



C) I ve II

11. Bazı bileşiklerin formülleri ve karşılarında adları verilmiştir.



9. I. H — Cl:

Cl

Bunlar arasında oluşabilecek bileşiklerin erime noktaları arasındaki ilişki;



E) KOH

7A





C) CO2

6A

B) Yalnız III

D) I ve II

C) II ve III

E) I, II ve III 7. B



X: 2 ) 7 )



Y: 2 ) 8 )



Z: 2 ) 8 ) 1 )



Q: 2 ) 8 ) 3 )



Buna göre, elementlerden hangi ikisi arasında oluşan kararlı bileşik 4 atomludur?



A) X–Y

8. C

9. C

10. E

B) X–Q

D) Z–Q 11. C

12. B

E) Y–Z

C) X–Z

Maddenin Halleri

4. Ünite

4.Ünite

MADDENİN HALLERİ MADDENİN FARKLI HALLERİ

Çözümlü Sorular

Çevremizde maddelerin bazıları katı, bazıları sıvı bazılarının da gaz olduğu görülür. Bu durum maddelerin üç farklı halde bulunduğunu, bunların katı, sıvı ve gaz halleri olduğunu gösterir. Bunların dışındaki maddelerin plazma hali de vardır. Maddelerin farklı fiziksel hallerde bulunmasının temel nedeni tanecikler arası çekim kuvvetlerinin büyüklüğüdür. Ayrıca maddelerin hal değişimi sırasında sadece taneciklerin birbirinden uzaklığı değişir, maddelerin kimyasal yapısı ve formülü değişmez.

1. Bir maddenin katı, sıvı ve gaz halleri olan X, Y ve Z ile ilgili şu bilgiler veriliyor;

-  Tanecikler arası çekim kuvveti en fazla olan Y’dir.



- Düzensizliği en fazla olan X’dir.



Yukarıda verilenlere göre, X, Y ve Z halleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

X

Y

Z

A) Gaz

Katı

Sıvı

B) Katı

Sıvı

Gaz

C) Sıvı

Gaz

Katı

D) Gaz

Sıvı

Katı

E) Katı

Gaz

Sıvı

KATI: – Maddelerin en düzenli ve en düşük enerjili halidir. – Tanecikler bulundukları yerde sadece titreşim hareketi yapar. Katı hal – Akışkan değildir. – Maddenin en yoğun halidir. – Belirli şekil ve hacimleri vardır. Sıkıştırılamazlar. – Tanecikleri arasındaki boşluk çok azdır. – Taneciklerin arasındaki çekim kuvvetleri sıvı ve gaza göre çok fazladır. – Sıcaklıkla hacmi değiştirilebilir. – Taneciklerin potansiyel enerjisi diğer hallere göre daha azdır.

2. Aşağıda verilen yargılardan hangisi A) Madde katı haldeyken tanecikleri birbirine en yakın durumdadır. B) Maddelerin, aynı koşullarda farklı fiziksel hallerde bulunmalarının nedeni moleküller arası çekim kuvvetleridir.

Palme Yayınevi

yanlıştır?

C) Maddenin en düzensiz hali katı haldir. D) Bir madde sıvı halden gaz hale geçerken düzensizliği artar. E) Gazlar ve sıvılar akışkandır.

3. X a

c Y

Katı b

Yukarıda bir maddenin katı, sıvı ve gaz halleri şematik olarak gösterilmiştir. Buna göre;



I. Tüm değişimlerde moleküller arası bağlar etkilidir.



II. X sıvı ise, a olayında moleküller arası çekim kuvveti artar.

III. Y gaz ise, b ve c olaylarında maddenin potansiyel enerjisi artar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

90

GAZ: – Maddenin en düzensiz ve en yüksek enerjili halidir. – Tanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri yok denecek kadar az, boşluk çok Gaz hali fazladır. – Sıkıştırılabilen akışkanlardır. – Titreşim, dönme ve öteleme hareketi yapar. – Belirli şekli ve hacmi yoktur. Bulundukları kabın hem şeklini hem hacmini alır. – Birbirleriyle her oranda karışarak homojen karışımlar oluşturur. – Gaz molekülleri birbirleri ile çarpıştıklarında taneciklerin hızları ve yönleri değişebilir. Fakat ortalama hızları değişmez. Çünkü çarpışmalar esnektir. – Bulundukları ortamda kolaylıkla yayılır. – Sıcaklık etkisiyle genleşebilir. – Düşük sıcaklık ve yüksek basınçta sıvılaşabilir. – Katı ve sıvılara göre aynı hacimde daha az tanecik bulundurduklarından gazların yoğunluğu katı ve sıvılara göre daha düşüktür. – Bulundukları kap içinde uyguladıkları basınç, kabın her noktasında aynıdır.

SIVI: – Maddenin katı haline göre daha düzensiz ve daha yüksek enerjili halidir. – Sıkıştırılamayan akışkandır. – Tanecikleri arasındaki boşluk katıdan fazla, gazdan azdır. Sıvı hal – Belirli şekilleri yoktur. Bulundukları kabın şeklini alırlar. – Titreşim ve öteleme (yer değiştirme) hareketi yapar. – Belirli hacimleri vardır. – Tanecikler arası çekim kuvveti gaza göre fazla, katıya göre azdır. – Sıcaklıkla hacimde değişme olur. – Genellikle yoğunlukları katılardan düşük, gazlardan yüksektir.

PLAZMA: – İyon, elektron, nötr atom karışımına iyonize olmuş gaz ya da plazma denir. – Gazlar gibi plazmalarında belirli şekil ve hacimleri yokPlazma tur. – Yoğunlukları katı ve sıvılardan azdır. – Plazmalar birbirine çarpacak kadar yoğun değildir. Plazmalar manyetik alanlarda yerlerinde tutulabilir. – Elektriği iyi iletmesine rağmen nötral yapılardır. – Pozitif yük sayısı negatif yük sayısına eşittir. – Gazlardan farklı olarak ısıyı iyi iletir, elektrik ve manyetik alandan etkilenir. – Tanecikler arasında enerji ışık hızıyla taşınır. – Plazma halindeki tepkimeler daha hızlı gerçekleşir. – Işığı geçirmez, dağıtır. Örnek olarak; şimşek, yıldırım, mum, alev, plazma televizyonlar, güneş, yıldızlar, neon ışıklar floresan lamba ve volkan lavları verilebilir. Ayrıca gıdaların ambalajlarında bakteri öldürücü, dokunun çıkarılmasında helyum plazmaları, kanamayı durdurmak için Argon plazma kullanılmaktadır. – Plazmalar doğal ya da yapay yollarla oluşabilir. Güneş doğal plazma, floresan lamba yapay plazmadır. Doğal ve yapay plazmalar sıcak ve soğuk ortamlarda gerçekleşebilir.

1.Bölüm SUYUN FARKLI HALLERİNİN ÖNEMİ Suyun atmosfer, karalar ve okyanuslar arasındaki döngüsüne su döngüsü denir. Güneşin etkisiyle denizlerden ve göllerden buharlaşan su, atmosferde yükselmeye başlar. Su buharı soğuk havaya rastladığında yoğuşur. Bunun sonucunda su; yağmur, kar ve dolu şeklinde tekrar yeryüzüne iner. Yeryüzüne inen suyun bir kısmı yer altına geçerek yer altı sularını meydana getirir. Bir kısmı da nehirlere ve derelere geçer, buradan da tekrar göllere ve denizlere döner. Su döngüsü, yeryüzündeki iklim ve bitki çeşitliliğini, yabani hayvanların Su döngüsü göçlerini, insanların yerleşim yerlerini ve sosyal yaşamlarını etkiler. Ayrıca su döngüsü ile suyun içindeki yabancı maddeler uzaklaşarak temiz ve içilebilir su sağlanır.

MADDENİN FİZİKSEL HALLERİ Çözümlü Sorular 4. Aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) LPG, basınç altında sıvılaştırılamaz. B) LNG, petrole alternatif olarak kullanılmaktadır. C) Petrol gazının yüksek basınç altında sıvılaştırılması depolama, nakliye ve kullanımda kolaylık sağlar. D) Suyun doğadaki döngüsü karalarda ve atmosferde sürekli olarak dengeli su bulunmasını sağlar.

Endüstride Hal Değişiminin Önemi

E) Maddenin plazma hali çok yüksek sıcaklıklarda iyon, molekül, nötr atom ve elektronlardan oluşan bir karışımdır.

5. Aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Doğada suyun sürekli buharlaşma ve yoğuşmasının genel adı su döngüsüdür.

Palme Yayınevi

Soluduğumuz hava azot, oksijen, karbondioksit ve başka gazları da içerir. Özellikle sıvılaştırılmış gazlar hayatımızda önemli bir yer tutar. LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı), LNG (sıvılaştırılmış doğal gazı), deodorantlarda kullanılan itici gazlar ve soğutucularda kullanılan gazların maddenin hal değiştirme özelliğinden faydalanılır. LPG endüstride petrolün damıtılması ile elde edilen, propan ve bütandan oluşan bir gaz karışımı olup, bileşimi ülkelere göre farklılık gösterebilirken Türkiye’de %30 propan ve % 70 bütan içerir. LPG’nin sıvı hali gaz haline göre daha az yer kapladığından sıvı halde taşınması ve depolanması tercih edilmekte ve yakıt olarak kullanılmaktadır. Sıvılaştırılabildiği için her yere kolaylıkla taşınabilir ve depolanması kolaydır. Isınma ve pişirme gereksinimlerini karşıladığı gibi araç yakıtı olarak da kullanılır. LNG, atmosferik basınçta yaklaşık olarak –163°C’de yoğunlaştırılarak sıvı hale geçirilmiş doğal gazdır. LNG’nin % 90’ı metan olmak üzere etan, propan, bütan ve diğer hidrokarbonları da içeren yakıt türüdür. Boru hatları ile taşınmasının mümkün olmadığı yerlere gemilerle taşınan sıvılaştırılmış doğal gaz LNG’dir. LNG’nin hacmi doğal gazın hacmine göre yaklaşık 600 kat küçüktür. LNG, gemilerle boşaltıldığı limanlardan gaz halinde boru hatlarına verilir ve konutlara gaz halde ulaşır. LNG depolanırken ve taşıSıvı-buhar dönüşümünün en pratik kullanımlarından biri de nırken daha az yer kapladığı deodorant ve spreylerde kullanılan itici gazlardır (propan, n–büiçin sıvılaştırılır. tan, izobütan, karbon dioksit gibi). Bu gazlar LPG ve LNG’de olduğu gibi sıkıştırılarak sıvılaştırılabilir ve üstündeki basınç (3–4 atm) kaldırılınca tekrar gaz haline geçerek büyük bir hızla ileriye doğru püskürtülür. Önceleri itici gaz olarak kloroflorokarbon (CFC) gazları kullanılsa da bu gazlar ozon tabakasının incelmesine neden olduğundan kullanımı yasaklanmıştır. Maddenin farklı hallerde olabilmesinin uygulamalarından biri de soğutucularda kullanılan soğutucu akışkanlardır. Ortamdan ısı alarak buharlaşan ve ortam sıcaklığını düşüren maddelere soğutucu akışkanlar denir. Soğutucu akışkan olarak kullanılan maddenin basınçla sıvılaştırılabilmesi ve üzerindeki basınç kaldırıldığında genleşerek buhar haline geçmesi gerekir. Buzdolabı, klima gibi soğutucularda amonyak, metil klorür, propan gibi buharlaştırılabilen sıvılar kullanılır. Sıvılar, borularla soğutucunun iç yüzeyine verilir. Bu sıvılar, borular içinde gaza dönüşürken ortamı soğutur. Aynı gaz kompresör tarafından basınçla yeniden sıvı hale gelir. Hava bir gaz karışımı olup; kuru havanın hacminin % 99’unu oluşturan azot ve oksijen gazları, yüksek basınç altında sıvılaştırılmış havanın damıtılması ile elde edilir. Bu işlem sırasında soğutulan hava basınçla sıvı hale getirilir ve oluşan homojen karışımdan, ayrımsal damıtma yöntemi ile azot ve oksijen gazları elde edilir. Bu yöntemde oksijen ve azotun kaynama noktaları farkından yararlanılır. İlk önce kaynama noktası (–196°C) olan azot gazı sıvı havadan ayrılmaya başlar. Sıcaklık –183°C’ye ulaştığında oksijen gazı da ayrılmaya başlar. Elde edilen azot ve oksijen gazları özel çelik kaplarda depolanır.

B) Su döngüsü sırasında yeryüzünde bulunan su güneş enerjisinin etkisiyle buharlaşır. C) İnsan, hayvan ve bitkilerin su döngüsüne katkıları vardır. D) Atmosferdeki su buharı karalara ve denizlere sadece yağmur olarak düşer. E) Suyun doğadaki döngüsü maddenin katı, sıvı ve gaz halinde bulunabilmesinin bir sonucudur.

6. I. LPG ve LNG maddelerinin ikisi de yanıcı özellik gösterir.

II. LPG’nin ham maddesi petroldür.

III. LNG, sıvılaştırılmış doğal gazdır. IV. LPG ve LNG saf maddedir.

Yukarıdaki ifadeler doğru (D) ve yanlış (Y) olarak I, II, III ve IV yolunu izleyerek sıralandığında aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) D, Y, D, Y

B) D, D, D, Y

C) Y, D, D, Y

D) D, D, D, D

E) D, Y, Y, D

91

4.Ünite

MADDENİN HALLERİ

KATILAR

Çözümlü Sorular

Katılar ve Özellikleri

7. Öğretmeni Kaya’dan amorf katılar ile il-

◆ ◆ ◆ ◆

gili örnekler vermesini istiyor.

Kaya’da;

I. Tereyağı

Maddenin en düzenli halidir. Tanecikler bulundukları yerde sadece titreşim hareketi yaparlar. Akışkan özelliği yoktur. Katının yapısı, atomları, iyonları ve molekülleri bir arada tutan kuvvetlerin cinsine bağlıdır.

◆ Katı maddeler, taneciklerini bir arada tutan kuvvetlere göre, kristalli katılar ve amorf

II. Elmas

katılar olmak üzere iki ana gruba ayrılır.

III. Buz IV. Lastik

V. Mum



cümlelerini yazıyor.



Buna göre, Kaya’nın yazdığı örneklerden kaç tanesi doğrudur?



A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

8. I katılar, tekrar eden düzenli birimler-



Yukarıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere aşağıdaki kelimelerden hangisi getirilemez? A) Cam

B) Kristal

C) vardır

D) yoktur E) sofra tuzu

Palme Yayınevi

den oluşur. Amorf katıların belirli bir erime noktası II . III amorf katılara, IV kristal katılara örnek verilebilir.

A. Amorf katılar ◆ Taneciklerin gelişigüzel düzensiz bir şekilde istiflendiği katı türüdür. Yani bu katılarda

atom, iyon ya da moleküller rastgele yığılmıştır. Belirli geometrik şekilleri yoktur. ◆ Amorf katılar serttir ve sıkıştırılamazlar. ◆ Cam, lastik, tereyağı ve plastik amorf katılara örnektir. ◆ Amorf kelimesi Yunancadan gelir, şekilsiz anlamındadır. ◆ En önemli özellikleri, belirli bir erime sıcaklıklarının olmamasıdır. Isıtıldıklarında önce

yavaş yavaş yumuşayarak esneklik kazanırlar. Ancak akıcılıkları yoktur. Bir sıcaklık aralığında gitgide yumuşayarak akıcılık kazanırlar. Yumuşamanın başladığı sıcaklığa camsı geçiş sıcaklığı denir. Ancak cam hamuruna şekil verilip, soğutulurken cam molekülleri komşu moleküllerle kuvvetli bağlar oluşturur ve katılaşır. ◆ Sert olmaları dışındaki özellikleri yönüyle daha çok sıvılara benzerler.

9.

Taneciklerin belirli bir geometrik düzene göre istiflenmesi ile oluşurlar.

Kararlı yapıya sahiptirler.

Kovalent, moleküler, metalik II ve iyonik olarak ayrılırlar.

I

III

Yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda kristal katılar ile ilgili bilgiler verilmiştir.



Buna göre, kutucuklarda yer alan bilgilerden hangisi yanlıştır?



A) I

92

lir. Örneğin cam. ◆ Kristal katıların sayısı amorf katıların sayısından daha fazladır.

C) III

D) IV

gösterilebilir. ◆ Doğadaki katıların çoğu kristal haldedir. Kristali oluşturan taneciklerde iyonik bağlar,

kovalent bağlar, Van der Waals kuvvetleri, hidrojen bağları söz konusudur.

1. İyonik Kristaller ◆ Anyon ve katyonların elektrostatik çekim kuvveti ile oluşturdukları iyonik bağlı bileşiklerin katı halleri iyonik kristalleri oluşturur.

IV

B) II

katılara kristal katı denir. Kararlı bir yapıya sahiptirler. ◆ Serttirler ve sıkıştırılamazlar. Ancak sert yapıda olan her katı kristal yapıda olmayabi-

◆ Kristal katılar; iyonik, kovalent, moleküler ve metalik kristaller olarak sınıflandırılabilir.

Atom, iyon veya moleküllerden oluşur.



◆ Atom, iyon veya moleküllerin belirli bir geometrik kalıba göre istiflenmesi ile oluşan

◆ Buz, yemek tuzu, elmas, grafit, çay şekeri gibi katılar kristal katılara örnek olarak Geneli yumuşaktır.

Kristal Katılar

V



B. Kristal katılar

E) V

◆ İyonik bir kristalin yapısı katyon ve anyonların yüklerine ve yarıçaplarına bağlıdır.

NaCl, ZnS, CaF2, LiF, CaO bileşikleri iyonik kristalli maddelerdir. ◆ İyonları bir arada tutan çok güçlü kuvvetlerden dolayı yüksek erime noktasına sahip-

tirler. ◆ Katı halleri elektrik akımını iletmez. Bunun nedeni yapıdaki iyonların yer değiştirebil-

me özelliklerinin olmamasıdır. Ancak bu katılar eritildiklerinde veya suda çözüldüklerinde iyonlar serbestçe hareket edebilecekleri için elektriği iletirler.

2.Bölüm 2. Kovalent kristaller ◆ Atomların kovalent bağlarla üç boyutlu ağ yapısında bir araya gelmesiyle oluşan katılardır. Ağ yapılı katılar yapmış oldukları kovalent bağlar sayesinde yüksek erime ve kaynama noktalarına sahiptir. Aynı zamanda sert ve dayanıklıdırlar. ◆

Çözümlü Sorular 10. Aşağıdaki kristal katılardan hangisinin karşısında yazılan türü yanlış verilmiştir?

Elmas, grafit, kuartz (SiO2), silisyum karbür (SiC) maddeleri kovalent kristallere örnek verilebilir.

Elmas kovalent ağ örgülü bir katıdır. Elması sert yapan karbon atomları arasındaki tekli bağların (kovalent bağlar) sağlamlığıdır.



SiO2 kovalent kristallere örnektir.

◆



◆



◆



◆



◆



Kristal türü

A)

C(grafit)

Kovalent

B)

P4

Kovalent

C)

Na

Metalik

D)

C6H12O6

Moleküler

E)

MgO

İyonik

kalıbı ile ilgili;

3. Moleküler kristaller ◆ Molekül içi bağları kovalent olan maddelerin katı halleri moleküler kristal olarak adlandırılır. ◆ Van der Waals kuvvetleri ya da hidrojen bağları tarafından bir arada tutulan atom ya da moleküllerce oluşturulurlar. Yani kovalent kristallerdeki gibi sürekli kovalent bağlardan oluşan bir ağ örgüsü yoktur. ◆ Moleküler kristallerdeki çekim kuvvetleri iyonik kristaller ve kovalent kristallere göre oldukça zayıftır. Erime noktaları genellikle düşüktür. ◆ CO (kuru buz), I , O gibi apolar moleküllerden oluşan kristallerde London kuvvetleri, SO 2 2 2 2 ve H2S gibi polar molekül içeren kristallerde dipol–dipol etkileşimleri H2O, NH3, HF gibi moleküllerden oluşan katı kristallerinde ise hidrojen bağları etkindir. ◆ Bu katılar kolaylıkla hal değiştirebilir ve elektrik akımını iletmez. ◆

Kristal Katı

11. Kapalı kapta bulunan bir miktar buz

4. Metalik kristaller Metalik kristaller en basit kristal yapısına sahip en düzenli ve en kararlı katılardır. Metaldeki değerlik elektronları, metal atomları tarafından kuvvetle tutulmadıkları için her yöne doğru akabilen bulut oluşturur. Bu nedenle metal kristalleri bir elektron bulutu içerisine yerleşmiş artı yüklü iyonlardan oluşmuştur. Metal katyonlarının elektron denizi içerisinde düzenli bir şekilde yerleşmesiyle oluşan katılardır. Temel özellikleri; kendilerine özgü parlaklıklarının olması, kolay tel ve levha haline getirilebilmeleri, ısı ve elektriği iyi iletmeleridir. Metalik bağın oluşumunda yer alan değerlik elektron sayısı arttıkça metalin erime noktası da artar. Metalik kristallerdeki bağlanma diğer kristallerdekinden farklı olup, bir metaldeki bağ elektronları tüm kristal boyunca dağılmıştır.

Palme Yayınevi





KATILAR

Birim hücreleri bir arada tutan kuvvetler

Genel Özellikler

Örnekler

İyonik Kristaller

Elektrostatik çekim

Sert ve kırılgandırlar. Yüksek erime ve kaynama noktasına sahiptir. Suda çözünürler, ısı ve elektriği iletirler.

CsCl, ZnS, NaCl, LiF, MgO, KNO3, CaCO3, CaF2, K2S

Moleküler Kristaller

Hidrojen bağları, Van der Waals çekimleri, dipol-dipol etkileşimleri

Yumuşaktırlar. Erime noktaları iyonik katılardan daha düşüktür.

CO2, O2, Ar, H2O, C6H12O6, HF, NH3, CH3OH, HCl, H2S, TiCl4, S8,P4

Kovalent Kristaller

Kovalent bağ

Serttirler. Yüksek erime noktasına sahiptirler. Su içinde çözünmezler.

C(elmas), C(grafit), SiO2(kuartz)

Metalik Kristaller

Metalik bağ

Isı ve elektriği iyi iletirler. Sert ve dayanıklıdırlar.

Cu, Ca, Al, Pb, Zn, Fe, Na... gibi tüm metaller.

I. Sürekli kovalent bağlardan oluşan bir ağ örgüsü içerir.



II. Tanecikleri arasında oluşan en etkin etkileşim London kuvvetleri olur.

III. Buz eridiğinde düzgün olmayan fakat katı hale göre daha yoğun olan bir istiflenme gözlenir.

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

12.

Kristal katıların çeşitleri ve özellikleri Kristal Tipi





Örgü birimleri

Kristal türü

I.

Serbest elektron bulutu içinde katyonlar

a. İyonik katılar

II.

Zıt yüklü iyonlar arasında elektrostatik çekim

b. Kovalent katılar

III.

Kovalent bağlı atomlar

c. Metalik katılar

Yukarıdaki tabloda örgü birimleri verilen katıların ait oldukları tür ile eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I-c, II-a, III-b B) I-a, II-b, III-c C) I-c, II-b, III-a D) I-b, II-c, III-a E) I-b, II-a, III-c

93

4.Ünite

MADDENİN HALLERİ

MİNİ TEST 1. Aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır?

4.

Amorf katıların moleküllerinin belirli şekilleri yoktur.

A) Bütün katılar kristallerden oluşur.

D

B) Katı tanecikleri düzenli ya da düzensiz istiflenebilirler.

NH3, moleküler kristallere örnektir.

C) Metalik katılar ısı ve elektriği iletirler. D) Kristal bir katıda atomlar, iyonlar veya moleküller düzenli bir şekilde istiflenir.

D





III. Akışkandır.



IV. Sıkıştırılabilir.



Yukarıda verilen özellikler maddenin gaz ve sıvı hallerine göre belirlenirse aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

Çay şekeri iyonik kristaldir.

P4 metalik kristaldir.

Y

D

Y

D

Y

1

2

3

4

5

6

B) 2

C) 4

D) 5

II, III

B)

I, IV

II, III

C)

II, III

I, IV

D)

I, II, IV

I, II, III

E)

II, IV

I, III

Palme Yayınevi

Sıvı

I, III, IV

I Işığı geçirmez, dağıtır. III

II

Tanecikler arası enerji ışık hızıyla taşınır.

Şimşek, yıldırım, mum, güneş ve yıldızlar örnek olarak verilebilir.

Plazma



Plazma ile ilgili yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II D) II ve III

3. Havanın ayrıştırılması ile ilgili;

C) I ve III E) I, II ve III



I. Ayrımsal damıtma yöntemi kullanılır.

6. LPG ile ilgili;



II. Havayı oluşturan maddelerin kaynama noktaları farkından yararlanılır.



I. Sıvı petrol gazı anlamına gelir.



III. Ayırma işlemi sonunda havadan azot ve oksijen elde edilir.



II. Bütan ve Propan gazlarından oluşur.



yargılarından hangileri doğrudur?



III. Yakıt olarak kullanılır.



yargılarından hangileri doğrudur?

B) Yalnız II D) I ve III

94

E) 6

5.

A)

A) Yalnız I

Y

D

A) 1

II. LNG ve LPG örnektir.

D

Yukarıdaki dallanmış ağaç tekniğinde verilen ifadelere doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak cevaplar verilip ilerlendiğinde hangi rakama ulaşılır?

2. I. Titreşim, öteleme ve dönme hareketi yaparlar.

Ca iyonik kristaldir.

Y

Elmas kovalent kristaldir.

E) Metalik katılar, kristal örgüdeki metal iyonlarının, serbest dolaşan elektronların oluşturduğu negatif yük bulutu ile etkileşimi sonucu oluşan katı türüdür.

Gaz

Y



C) I ve II

A) Yalnız I

E) I, II ve III

1. A

B) I ve II D) II ve III

2. A

3. E

4. A

5. E

6. E

C) I ve III E) I, II ve III

2.Bölüm

KATILAR

1. TEST 1.

4.

Belirli bir şekli yoktur.



I

Nötrdür.

İletkendir. II

V Plazmanın Özellikleri IV



III

Maddenin en yoğun halidir.

Tepkimeler çok hızlı gerçekleşir.

----

NaCI, ZnS, MgO, CaF2 iyonik katıdır.

----

İyot, kuru buz (katı CO2) moleküler katıdır.

----

Kuartz, silisyum karbür metalik katıdır.

----

Naftalin amorf katıdır.

Yukarıdaki bilgileri doğru (D) veya yanlış (Y) olarak dolduran bir öğrenci, tüm soruları cevapladığında aşağıdaki seçeneklerden hangisine ulaşır? A) D, D, D, Y

Yukarıdaki verilen kavram haritasındaki kutucuklarda plazmanın özellikleri verilmiştir.

D) D, D, Y, Y

A) I

B) II

C) III

D) IV

E) D, D, Y, D

E) V

2. Katılar ile ilgili;

5. Aşağıdakilerden hangisi molekülleri arasında London kuvvetlerinin etkin olduğu bir katıdır? A) NH3



I. Tüm katılar kristal yapılıdır.



II. Metalik katıların yeni kesilmiş yüzeyleri parlaktır.

B) CI2



III. Oda koşullarındaki iyonik katılar elektriği iletebilir.

C) CO2



yargılarından hangileri doğrudur?

D) HCI

A) Yalnız II

B) I ve II D) II ve III

E) NaCI

C) I ve III E) I, II ve III

3. Soğutucu akışkanlar ile ilgili;

6. I. Tanecikleri gelişi güzel yerleşmiştir.

I. Sıkıştırılarak kolaylıkla sıvılaşabilen gazlardır. II. Buzdolabı ve klimalarda kullanılabilir. III. Deodorantlarda itici gaz olarak kullanılabilir.

C) Y, D, Y, Y

Buna göre, bu özelliklerden hangisi yanlıştır?

Palme Yayınevi



B) D, Y, Y, Y



II. Belirli bir erime noktaları yoktur.



III. Kesilmedikçe ya da kalıba dökülmedikçe şekilsizdirler.



Yukarıda verilen yargılardan hangileri amorf katılar için doğrudur?

ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III

C) I ve III

A) Yalnız II D) II ve III

E) I, II ve III 1. D

B) I ve II

2. A

3. E

4. D

5. C

6. E

C) I ve III E) I, II ve III 95

4.Ünite

MADDENİN HALLERİ 10. Aynı maddenin katı, sıvı ve gaz halleri olan X, Y ve Z ile ilgili

7.



aşağıdaki bilgiler veriliyor;

Yukarıdaki resimde temsil edilen katı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Oda sıcaklığında katı halde bulunur.



X: Tanecikleri arasındaki boşluk çok fazladır.



Y: Moleküller arası çekim kuvveti en büyük halidir.



Z: Sıkıştırılamayan akışkandır.



Buna göre;



I. Y halinin potansiyel enerjisi en azdır.



II. X den Z ye geçişte maddenin düzensizliği azalır.



III. Z halinin hacmi belirlidir.



yargılarından hangileri doğrudur?

B) Sulu çözeltisi elektrik akımını iletir.

A) Yalnız I

C) Moleküler kristal yapıdadır.

B) I ve II D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

D) Tanecikleri arasında iyonik bağ görülür. E) Erime sıcaklığı yüksektir.



II. Sıkıştırılan gazların sıvılaştırılması



III. Renksiz, kokusuz ve yanıcı gazların çelik tüplerde taşınması



IV. Hacmi azaltılan maddelerin taşınma kolaylığı sağlaması



Yukarıda verilen ifadelerden hangileri LPG ile ilgilidir? A) I ve II

B) II ve IV D) I, II ve III

C) III ve IV

Palme Yayınevi

8. I. Gaz haldeki maddeler üzerine basınç uygulanması 11. • Oksijen



•. Propan



•. Argon



•. Azot



•. Bütan



Havadan, yukarıda verilen gazlardan kaç tanesi elde edilebilir?

E) I, II, III ve IV

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

9. I. Hidrojen molekülleri birbirine .............. kuvvetleri ile tutunur.

II. Demir levhada demir atomlarını bir arada tutan kuvvetler .............. bağlardır.



III. Yemek tuzu yapısında ............... elektrostatik çekim kuvveti ile oluşturduğu tanecikler bulundurur.



IV. Grafitin kristal örgü yapısını oluşturan kuvvetler .............. bağlardır.



12. Katılar ile ilgili;

I. Belirli bir şekilleri vardır.

Yukarıdaki cümlelerde bırakılan boşluklar seçeneklerdeki uygun kelimeler ile tamamlanırsa hangisi dışarıda kalır?



II. Kovalent katılar ağ örgülü yapıda bulunur.



III. İyonik katıların en küçük birimleri moleküldür.

A) kovalent

B) hidrojen



yargılarından hangileri doğrudur?

C) metalik

D) London

A) Yalnız I

E) anyon ve katyonların 96

B) I ve II D) II ve III

7. C

8. E

9. B

10. E

11. C

12. B

C) I ve III E) I, II ve III

3.Bölüm SIVILAR

SIVILAR

Çözümlü Sorular

Maddenin Sıvı Hali

13. Sıvıların özellikleri ile ilgili aşağıdaki

Maddeler, moleküller arası çekim kuvvetlerinin artıp, azalmasına göre hal değiştirirler. Tanecikleri birbiri ile temas halinde olan, fakat tanecikleri birbirleri üzerinde kayarak (öteleme) hareket edebilen fiziksel hal sıvı halidir. Sıvı tanecikleri kendi sahip oldukları hacim içerisinde hem titreşim hem de öteleme hareketlerini yaparak sürekli yer değiştirirler. Ama kabın her yerine yayılmaları mümkün değildir. Sıvılar ve Özellikleri � Sıvı moleküllerinin arasındaki uzaklık çok az olduğundan sıvılar sıkıştırılamaz. � Moleküller arasındaki boşluk çok küçüktür. Bu yüzden basıncın değişmesi sıvının hacmini fazla değiştirmez. � Bulundukları kabın doldurabildikleri kısmının şeklini alırlar. Sıvılar birbirleri içinde yayılırlar. Sıvılarda moleküller arası boş� Sıkıştırılamayan akışkanlardır. luk gazlara göre daha küçük ol� Tanecikleri arasındaki boşluklar, katı haline göre çok duğundan, sıvıların yayılmaları gaz haline göre ise oldukça azdır. gazlara göre daha yavaş olur. � Sıvıların hacmi belirlidir.

yargılardan hangisi yanlıştır? A) Konuldukları kabın şeklini alırlar. B) Tanecikleri titreşim ve öteleme hareketi yaparlar. C) Katılara göre düzensiz, gazlara göre ise daha düzenli yapıdadırlar. D) Tanecikleri arasındaki çekim kuvveti, gazlara göre daha azdır. E) Akışkandırlar.

14.

VİSKOZİTE

Sıvıların akmaya karşı gösterdiği dirence viskozite denir. Viskozitesi büyük olan sıvıların akıcılığı azdır. Viskozluğun tersine akıcılık denir. Sıvı molekülleri arasındaki fiziksel bağ ne kadar kuvvetli ise sıvının viskozitesi de o kadar büyüktür. Akışkanlığı ise o kadar düşük olur. � Viskozite moleküller arası çekim kuvvetlerinden kaynaklanır. Moleküller arası çekim kuvvetinin fazla olması moleküllerin bir arada durmasını sağlayarak hareketlerini kısıtlar. Moleküller arası çekim kuvveti fazla olan sıvıların viskozitesi yüksektir. Örneğin su molekülleri arasında güçlü hidrojen bağları bulunduğundan birçok sıvıdan daha yüksek viskoziteye sahiptir. Eğer su hidrojen bağı yapmasaydı oda sıcaklığında sıvı halde değil de gaz halinde olurdu. � Bir sıvının sıcaklığı arttırıldığında tanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri azalır. Bu nedenle sıvının viskozitesi de azalır ve akıcılığı artar.

� � � �

Soru



Asfalta katılan zift ısıtıldığında viskozitesi azalır. Akıcılığı artar.

Viskozite (mPa.s)

X

10

Y

84

Z

1

Yukarıda viskozite değerleri verilen X, Y ve Z sıvıları ile ilgili; I. Akışkanlığı en fazla olan Z’dir. II. Yüzey gerilimleri arasındaki ilişki Y > X > Z’dir. III. Moleküller arası çekim kuvveti en yüksek olan Y’dir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

Viskozitesi en az olan Z’nin akışkanlığı en fazladır. Viskoziteleri arasında Y > X > Z ilişkisi olduğundan yüzey gerilimleri de Y > X > Z olur. Viskozitesi en fazla olan Y’nin moleküller arası çekim kuvveti en yüksektir.

Palme Yayınevi

Sıcak balın viskozitesi suya göre daha düşüktür.

Çözüm Sıvı



I

II



Özdeş tüplere eşit miktarda konulan sıvılar içine özdeş bilyeler aynı anda atılmış ve dibe batış hızları yukarıdaki gibi belirlenmiştir.



Buna göre I ve II ile belirtilen sıvılar aşağıdakilerden hangisi olabilir? I

II

A)

Bal

Su

B)

Su

Reçel

C)

Bal

Gliserin

D)

Yağlı boya

Su

E)

Reçel

Etil alkol

15. Viskozite ile ilgili verilen aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Sıcaklık arttıkça sıvıların viskozitesi azalır. B) Moleküller arası etkileşimleri arttıkça sıvıların viskozitesi artar. C) Viskozite akmaya karşı sıvıların gösterdikleri dirence denir. D) Hidrojen bağı sayısı arttıkça sıvıların viskozitesi azalır.

Yanıt E

E) Molekül kütlesi arttıkça viskozite artar.

97

4.Ünite

MADDENİN HALLERİ BUHARLAŞMA VE YOĞUŞMA

Çözümlü Sorular

Sıvıyı oluşturan tanecikler katıdakilere göre daha hareketlidir. Enerji kazanan bir tanecik kendisini etkileyen çekim kuvvetlerini yenerek sıvıyı terk eder ve gaz haline geçer. Bu olaya buharlaşma denir. Buharlaşma sıvının yüzeyinde gerçekleşir. Çünkü yüzeydeki bir taneciğe etki eden çekim kuvveti daha azdır. Tanecik bunu yenerek sıvının yüzeyinden ayrılır. Buharlaşan sıvının sıcaklığı düşer. Çünkü buharlaşan tanecik komşu taneciklerden enerji aldığı için yüksek enerjilidir. Birim zamanda buharlaşan sıvı miktarına buharlaşma hızı buharlaşan sıvı molekülleri denir. � Sıcaklık arttırılırsa, � Sıvının yüzeyi genişletilirse, � Dış basınç azaltılırsa, � Buharlaşan sıvı su olduğunda havanın nem oranı düşürülürse, buharlaşma hızı artar. Sıvı yüzeyinden ayrılarak buharlaşan moleküller � Moleküller arası çekim kuvveti arttıkça, Sıvı yüzeyinden ayrı� Sıvıda çözünmüş uçucu olmayan katı madde (yemek lamayarak buharlaşmayan tuzu, şeker gibi) oranı arttıkça, moleküller buharlaşma hızı azalır. Ortalama kinetik enerjisi yük� Rüzgârlı havada ise buharlaşma daha hızlı olur. sek olan moleküller yüzey ge-

16. Saf bir sıvının buharlaşma hızı, I.

Açık hava basıncına

II. Sıvı yüzeyine III. Sıvının saflığına IV. Sıvının sıcaklığına

yukarıdakilerden hangilerine bağlı olarak değişir? A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

17.

20°C X(s)

60°C Y(s)

Şekildeki özdeş kaplarda belirtilen sıcaklıklarda bulunan X ve Y saf sıvılarının buhar basınçları birbirine eşittir. Aynı sıcaklıkta bu sıvılar ile ilgili;

I. Molekülleri arasındaki çekim kuvvetleri arasındaki ilişki X > Y’dir.



II. Uçuculukları X > Y’dir.

arasındaki

ilişki

III. Aynı sıcaklıkta sıvı miktarları artırıldığında buhar basınçları artar.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

18. Sıvı türü

Buhar basıncı (mm Hg)

X

41

Y

24

Z

63



Yukarıdaki tabloda 25°C’deki X, Y ve Z saf sıvılarının denge buhar basınçları verilmiştir.



Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisinin yanlış olması beklenir? A) Normal kaynama noktası en büyük olan Y’dir. B) Z’nin uçuculuğu en fazladır. C) X’in moleküller arası çekim kuvveti Y’ninkinden büyüktür. D) Aynı sıcaklıkta özdeş kaplarda bulunan X ve Z sıvılarından, Z’nin buharlaşma hızı daha büyüktür. E) X, Y, Z sıvıları aynı ortamda kaynarlarken buhar basınçları eşittir.

98

Palme Yayınevi



rilimini yenerek buharlaşırlar.

Sıvı miktarını arttırmak yüzeyi genişletmiyorsa buharlaşma hızı değişmez. � Buhar molekülleri sıvı moleküllerine göre daha hareketli olup hem birbirlerine hem de kabın çeperlerine ve sıvı yüzeyine çarpar. Sıvı yüzeyine çarpan buhar moleküllerinden enerjileri düşük olanlar sıvı yüzeyi ile aralarında oluşan çekim kuvvetini yenemez ve sıvı faza geçer. Bu olaya yoğuşma denir. Buharlaşmanın tersine yoğuşma denir. Yoğuşma gazın (buharın) sıvıya dönüşmesidir. � Buharlaşan madde ısı alırken yoğuşan madde ısı verir. Yağmur yağarken havadaki su buharı yoğunlaşır. Yoğuşma sırasında verilen ısı nedeniyle de hava ısınır.

BUHAR BASINCI VE KAYNAMA NOKTASI

Sıvı haldeki maddeler bulundukları her sıcaklıkta az ya da çok buharlaşır. Sıvı buharlaştıkça kapta sıvı üzerinde sıvının buharı oluşur. Bu buhar tanecikleri serbest hareket ederken birbirlerine veya sıvı yüzeyine çarparak enerjilerini kaybederek yoğunlaşır ve tekrar sıvıya dönüşür. Başlangıçta sıvının buharlaşma hızı, buharın yoğuşma hızından büyüktür. Buhar miktarı arttıkça yoğuşma hızı artar. Bir süre sonra öyle bir an gelir ki buharlaşma hızı ile yoğuşma hızı birbirine eşit olur. Bu andan sonra ne sıvı miktarı ne de Sıvı–buhar dengesi: Birim zamanda buharlaşan buhar miktarında bir değişim gözlenmez. Sıvı ve buharı arasıvı sayısı, yoğunlaşan buhar sında oluşan bu duruma sıvı – buhar dengesi adı verilir. sayısına eşittir. Belirli sıcaklıkta kapalı bir kapta sıvısıyla dengede olan buharın yaptığı basınca denge buhar basıncı adı verilir. Buhar basıncı; � Sıvının cinsine bağlıdır. Yani tanecikleri arasındaki çekim kuvveti büyük olan sıvının uçuculuğu az, buhar basıncı ise küçük olur. � Sıvının saflığına bağlıdır. Yani uçucu olmayan katıların çözündüğü sıvıların buhar basıncı çözünen katı miktarı arttıkça azalır. � Sıvının sıcaklığına bağlıdır. Sıcaklık arttıkça taneciklerin çekim kuvvetleri azalacağından sıvıların buhar basınçları artar. � Açık hava basıncına (dış basınca), sıvı miktarına, sıvı yüzeyine, sıvı üzerinde herhangi bir gaz bulunup bulunmamasına bağlı değildir.

3.Bölüm

SIVILAR

Çözümlü Sorular 19. Saf bir sıvının kaynama noktası ile ilgili;

I. Sabit basınçta madde miktarına bağlı değildir.



II. Deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça düşer.

III. Isıtıcı kaynağının gücüne bağlıdır. Yukarıdaki kapta buharı ile dengede bulunan saf su ile ilgili; 1. Sıcaklığı arttırılırsa, � Sıvı – buhar denge basıncı artar. � Sıvı tanecikleri sayısı azalır. � Gaz tanecikleri sayısı artar. 2. Sıcaklığı azaltılırsa, � Sıvı – buhar denge basıncı azalır. � Sıvı tanecikleri sayısı artar. � Gaz tanecikleri sayısı azalır.

E) I, II ve III

20.

Sıcaklık arttıkça moleküller arası çekim kuvvetlerini yenerek buhar fazına geçen molekül sayısı artacağından sıvının buhar basıncı da artar. Sıcaklık artışıyla buhar basıncının artması atmosfer basıncına eşit oluncaya kadar devam eder. Sıvının buhar basıncı atmosfer basıncına eşit olduğunda sıvının her yerinde birden buharlaşmalar olur, buhar kabarcıkları oluşur. Bu olaya kaynama denir. Sıvının buhar basıncının dış basınca eşit olduğu sıcaklığa kaynama sıcaklığı veya kaynama noktası adı verilir. Kaynama sırasında sıcaklık sabit kalır. Dış basınç 760 mm Hg (standart basınç) olduğu durumdaki kaynama noktasına ise o sıvının normal kaynama noktası denir.

Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşırlar. Kaynama ise her sıcaklıkta olmaz. Buharlaşma sıvının yüzeyinde olur. Kaynama ise sıvının her yerinde olur. Kaynama noktası; � Sıvının cinsine, saflığına ve açık hava basıncına bağlı olarak değişir. Bir sıvının buhar basıncının düşmesine neden olan uçucu olmayan bir katının çözünmesi, sıvının kaynama noktasının yükselmesine neden olur. Ayrıca sıvıya uygulanan dış basınç arttırılırsa, sıvının kaynama noktası yükselir. Bu yüzden düdüklü tencerelerde yiyecekler daha kısa sürede pişer. � Sıvının miktarına, sıvının ilk sıcaklığına ve ısıtıcının gücüne bağlı değildir. Bunlar süreyi etkiler.

Buhar basıncı (mm Hg)

sıvıların tanecikleri arasındaki çekim kuvveti 800

34,5

arası çekim kuvveti fazla, uçuculuğu azdır. � Aynı ortamda kaynama anında tüm sıvıların buhar basınçları eşittir.

Kaynama noktası



Buna göre;



I. Uçuculuğu en az olan Z’dir.



II. Aynı sıcaklıkta buhar basıncı en büyük olan X’tir.



III. Y’nin moleküller arası çekim kuvveti X’inkinden fazladır.



yargılarından hangileri doğrudur?



40

60

80

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III





E) I, II ve III

Madde

25 °C'taki fiziksel hali

X

Katı

Y

Sıvı

Z

Gaz



X, Y ve Z saf maddelerinin normal basınçta 25 °C’taki fiziksel halleri yukarıdaki tabloda verilmiştir.



Buna göre,



I. Moleküller arası çekim kuvveti en büyük olan X’tir.



II. Y’nin kaynama noktası 25 °C’tan düşüktür.



III. Oda sıcaklığında Z molekülleri arasındaki boşluk en fazladır.



yargılarından hangileri yanlıştır?

lko il a

Su

Et 20

A) Yalnız I

21.

200 0

Z

X, Y ve Z saf sıvıları için buhar basıncı– sıcaklık değişimi grafikte verilmiştir.

l

te il e

400

Et

� Kaynama noktası yüksek olan sıvının moleküller

Y



r

760

büyük olduğundan kaynama noktaları yüksek 600 olur.

78,5 100

X

Sıcaklık (°C) 

Kaynama Noktası

� Aynı sıcaklıkta, denge buhar basıncı küçük olan

Buhar basıncı (atm) Phava

Palme Yayınevi

Yukarıdaki kapta buharı ile dengede bulunan saf su ile ilgili; 1. Sabit sıcaklıkta piston aşağı doğru itilirse, � Sıvı – buhar denge basıncı değişmez. � Sıvı tanecikleri sayısı artar. � Gaz tanecikleri sayısı azalır. 2. Sabit sıcaklıkta piston yukarı doğru çekilirse, � Sıvı – buhar denge basıncı değişmez. � Sıvı tanecikleri sayısı azalır. � Gaz tanecikleri sayısı artar.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III

100 Sıcaklık (°C)



A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III





E) I, II ve III

99

4.Ünite

MADDENİN HALLERİ ATMOSFERDE SU BUHARI

Çözümlü Sorular 22.

Havadaki su buharı miktarına nem denir. Göllerde, okyanuslarda, nehirlerde ve topraklarda bulunan su buharlaşarak; bitkiler ve hayvanlardaki su ise solunum ve terleme ile dışarı atılarak havaya karışır. Havaya karışan su, havanın içerdiği nem miktarını belirler. Havadaki nem miktarı, havanın bulunduğu yere ve sıcaklığına göre değişir. Havanın sıcaklığı arttıkça havadaki nem miktarı da artar. Soğuk havada sıcak havaya göre daha az nem vardır. Havadaki bağıl nem miktarının artması, suyun buharlaşma hızını yavaşlatır.

Hava Sıcaklığı(°C)

BAĞIL NEM (%) 40

45

50

55 60 65

34 35

37

38

40 42 44

32 33

34

35

36 38 39

30 30

30

31

33 34 35

28 27

28

28

29 29 30



Yukarıdaki tabloda bulunduğumuz yerin hava sıcaklığı ile bağıl nemin kesiştiği nokta hissedilen sıcaklıktır.



Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

Havada bulunabilecek nem oranı sınırlıdır. Bu nedenle doygunluğa ulaşan hava, daha fazla nem alamaz. Havanın su buharı bağıl nem terimi ile ifade edilir. Bağıl nem; belli bir sıcaklıkta havada bulunan su buharı miktarının, havanın o sıcaklıkta taşıyabileceği en fazla su buharı miktarına oranıdır. Ayrıca 1 m3 havanın neme doyma oranı olarak da tanımlanabilir. Bağıl nem yüzde ile gösterilir. Örneğin; bir hava kütlesi 10 gram nem taşıyabilecekken, taşıdığı nem miktarı 5 gram ise bu durumda bağıl nem % 50 olur. Havadaki bağıl nem en fazla % 100 olmalıdır. Eğer % 100’den büyük olursa su buharının bir kısmı yoğunlaşarak sıvılaşır. Bağıl nem % 100’den büyük olursa buharlaşma olmaz, yoğuşma olur. Su buharı bulunmayan havaya kuru hava denir. Nemli hava ise su buharı ve kuru havanın bulunduğu karışımdır. Hava kütlesi, alabileceği en fazla nemi aldığında doygunluk noktasına ulaşır. Bu noktada, daha fazla nem alamayacağı için sıcaklık düştüğü zaman yağış başlar.

A) 32°C de bağıl nem %40’ın üzerine çıktıkça hissedilen sıcaklık artar.

Gerçek ve Hissedilen Sıcaklık

C) Yüksek sıcaklıklarda bağıl nemin hissedilen sıcaklığa etkisi daha fazla olur. D) Farklı sıcaklık ve bağıl nemde hissedilen sıcaklık değeri aynı olabilir. E) 28°C de bağıl nem %45 iken hissedilen sıcaklıkla gerçek sıcaklık eşittir.

23. Aras Ankara’da, Alin ise İskenderun’da yaşamaktadır. Hava sıcaklığı iki şehirde de 25°C olmasına rağmen İskenderun’da yaşayan Alin’in hissettiği sıcaklık 30°C, Ankara’da yaşayan Aras’ın hissettiği sıcaklık ise 22°C dir.

Aras ve Alin’in sıcaklığı farklı hissetmelerinin nedeni aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) İskenderun daha sıcaktır. B) Ankara’da hava sıcaklığı daha yüksektir. C) İskenderun’da ölçülen gerçek sıcaklık Ankara’daki hissedilen sıcaklıktır. D) Aras’ın yaşadığı şehirde bağıl nem daha düşüktür. E) Alin’in yaşadığı şehirde hava daha kurudur.

100

Palme Yayınevi

B) Bağıl nem artarsa hissedilen sıcaklık daima artar.

Belirli bir yükseltide ölçülen sıcaklığa gerçek sıcaklık denir. Hissedilen sıcaklık ise gerçek sıcaklık, nem, güneş ve rüzgar hızından yararlanılarak hesaplanan değerdir. Hava sıcaklığı çoğu zaman nemden ve rüzgarlardan dolayı ölçülenden farklı olabilmektedir. Sıcak hava koşullarında nemin, soğuk hava koşullarında da rüzgarın hissettiğimiz sıcaklık üzerinde büyük önemi vardır. Hissedilen sıcaklık, vücudun dış ortam sıcaklığı ile kendi sıcaklığı arasındaki farkı giderme çabasının bir ölçüsü olduğundan herkes tarafından farklı hissedilir. Vücut sıcaklığımızı hep aynı tutmak zorunda olduğumuz için vücut sahip olduğu sıcaklığın fazlasını ısı şeklinde vererek ya da alarak sıcaklığı aynı derecede tutmaya çalışır. Ancak havadaki nem sıcaklık kaybını artırıp azalttığı için hissedilen sıcaklığın farklı algılanmasına neden olur. Örneğin havanın bağıl nemi %5 iken 35°C olan gerçek sıcaklık 32°C hissedilir, bağıl nem %50 olduğunda ise 35°C olan gerçek sıcaklık 41°C hissedilir.

Soru

Çözüm

Öğretmeni Şeyma’dan bağıl nem ve sıcaklıklar ile ilgili bildiklerini yazmasını istiyor. Şeyma’da; I. Havadaki nem havanın olduğundan daha sıcak ya da daha soğuk hissedilmesine neden olur. II. Havadaki nemin sıcaklık derecesine göre belli bir doygunluk sınırı vardır. III. Hissedilen sıcaklık belli bir yükseltide ölçülen sıcaklıktır. IV. Hissedilen sıcaklık, sıcaklık ve neme ilaveten rüzgarın soğutma etkisini ve güneşin ısıtma etkisini de içerir. V. Hissedilen sıcaklığın gerçek sıcaklıktan yüksek olduğu bir ilde, hava içerisinde bulunan su buharı miktarı fazladır.

Belli bir yükseltide ölçülen sıcaklık, gerçek sıcaklıktır.

cümlelerini yazıyor. Buna göre, Şeyma’nın yazdığı cümlelerden kaç numaralı olanı yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

Yanıt C

3.Bölüm

SIVILAR

MİNİ TEST 1.

4.

50 ºC

50 ºC

Bal

Bal

Gliserin

I

II

III

25 ºC

Yukarıda özdeş kaplarda aynı şartlarda eşit hacimli sıvılar bulunmaktadır.



Musluklar aynı anda açıldığında kapların boşalma sırası önceden sonraya doğru aşağıdakilerden hangisidir? B) I, II, III D) II, I, III

X

740



A) III, II, I

Buhar basıncı (mm Hg) Y

84 100

C) II, III, I

Sıcaklık (ºC)



Yukarıda saf X ve Y sıvılarına ait buhar basıncı – sıcaklık grafiği verilmiştir.



Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) X’in kaynama noktası 84°C’dir.

E) III, I, II

B) Y’nin kaynama noktası 100°C dir. C) X ve Y deniz seviyesinde ısıtılmaktadır.

2. Saf X sıvısının kaynama noktasını düşürmek için;

D) X sıvısı Y den daha uçucudur.



I. miktarını azaltmak



II. yüksek bir noktaya çıkarmak



III. içinde şeker çözmek



işlemlerinden hangileri tek başına yapılabilir? B) I ve II D) II ve III

3.

h

Palme Yayınevi

A) Yalnız II

E) Y’nin moleküller arası çekim kuvveti daha fazladır.

C) I ve III E) I, II ve III

2h

5. Buhar basıncı ile ilgili;

I. Sıvı yüzeyinde, sıvısıyla dengede olan buharın yaptığı basınçtır.



II. Sıvının kaynama noktasında, açık hava basıncına eşit olur.



III. Sıvının sıcaklığı arttıkça artar.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

500 g su

I



B) I ve II D) II ve III

500 g su

C) I ve III E) I, II ve III

II

6. I. Buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşir. (..........)

Aynı ortamda bulunan şekildeki kaplardaki eşit hacimli saf sular ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?



II. Buharlaşma sırasında kabarcıklar oluşur. (..........)

A) Yeterince beklenirse önce ikinci kaptaki su biter.



III. Buharlaşma sıvının her yerinde gerçekleşir. (..........)

B) Birinci kaptaki suyun buhar basıncı, ikincideki suyunkinden azdır.



IV. Buharlaşma ısı alan bir olaydır. (..........)



Yukarıdaki ifadeler doğru ve yanlış (D/Y) olarak işaretlendiğinde oluşacak sıralama aşağıdakilerden hangisidir?

C) Birim zamanda buhar fazına geçen tanecik sayısı ikinci kapta daha fazladır.

A) D, D, Y, D

D) Isıtılırsa aynı sıcaklıkta kaynamaya başlarlar.

D) Y, Y, Y, D

E) Aynı ortamda kaynarlarken buhar basınçları eşittir. 1. A

2. A

B) D, Y, D, Y

3. B

4. C

5. E

6. E

C) Y, D, Y, D

E) D, Y, Y, D

101

MADDENİN HALLERİ

HAL DEĞİŞİMİ

Çözümlü Sorular Erime ısı alır

lenir.”

KATI

Yukarıdaki gözleme dayanarak değişim ve olay ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

Değişim

Kı

ra

Olay

ğı

SIVI PLAZMA

la

şm

A) Katı – Sıvı

Erime

B) Sıvı – Katı

Donma

C) Sıvı – Gaz

Buharlaşma

D) Gaz – Sıvı

Yoğuşma

Bir maddenin ısı alarak

E) Katı–Gaz

Süblimleşme

Katı halden → sıvı hale geçmesine erime,

a

Buharlaşma

ısı verir Donma Sü b Is lim ı a le lır şm e

ısı alır

24. “Yağmur yağarken havanın ısındığı göz-

Yoğuşma ısı verir

4.Ünite

on sy rir a n iz ve yo on sı lır zas İy I a i ısı on iy e D

GAZ ısı verir

Sıvı halden → gaz haline geçmesine buharlaşma, Katı halden → gaz hale geçmesine süblimleşme, Gaz halden → plazma haline geçmesine iyonizasyon adı verilir.

25.

2

4

3

KATI ? SIVI ? GAZ Yukarıda rakamlarla gösterilen maddenin hal değişimi ile ilgili aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) 1 ve 2 yönünde madde daha düzensiz hale geçer. B) 1 ve 2 yönünde madde dışarıdan ısı alır. C) 1 ve 4 ile gösterilen olaylar aynı sıcaklıkta gerçekleşir. D) 3 ve 4 yönünde tanecikler arası uzaklık artar. E) 3 ve 4 yönünde madde dışarıya ısı verir.

26. Katı naftalinin sıvılaşmadan gaz haline geçtiği görülür.

Bu olay ve naftalinle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Olay süblimleşmedir. B) Endotermiktir. C) Naftalin moleküllerinin düzensizliği artmıştır. D) Naftalinin molekül yapısı değişmiştir. E) Moleküllerin potansiyel enerjisi artmıştır.

102

Bir maddenin ısı vererek Gaz halden → sıvı haline geçmesine yoğuşma, Palme Yayınevi



1

Sıvı halden → katı haline geçmesine donma, Gaz halden → katı haline geçmesine kırağılaşma, Plazma halden → gaz haline geçmesine adı verilir. Bu dönüşümler esnasında maddenin fiziksel bazı özellikleri de değişmektedir. Bu değişimler aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Katı → Sıvı → Gaz Dönüşümünde

Gaz → Sıvı → Katı Dönüşümünde

Hacim büyür (genelde).

Hacim küçülür (genelde).

Kütle değişmez.

Kütle değişmez.

Molekül yapısı değişmez.

Molekül yapısı değişmez.

Yoğunluk azalır (genelde).

Yoğunluk artar (genelde).

Moleküller arası boşluk artar (genelde).

Moleküller arası boşluk azalır (genelde).

Kimyasal özellikler değişmez.

Kimyasal özellikler değişmez.

Fiziksel özellikler değişir.

Fiziksel özellikler değişir.

Potansiyel enerji artar. Kinetik enerji ve sıcaklığı değişmez.

Potansiyel enerji azalır. Kinetik enerjisi ve sıcaklığı değişmez.

Madde ısı alır (endotermik).

Madde ısı verir (ekzotermik).

Düzensizlik artar.

Düzensizlik azalır.

Moleküller arası çekim kuvvetleri azalır.

Moleküller arası çekim kuvvetleri artar.

3.Bölüm SAF MADDELERİN HAL DEĞİŞİM GRAFİĞİ

SIVILAR

Çözümlü Sorular

Saf Bir Maddenin Isınma Grafiği

27. Sıcaklık (°C)

Saf bir katının sabit basınçta tamamen gaz hale gelinceye kadar ısıtılması sırasında sıcaklığın değişimini gösteren grafik aşağıdaki gibidir.

110

Sıcaklık (°C) 70

EN t

1

2

3

4

5 Isı (kalori)

1., 3. ve 5. bölgeler u

u

Madde birinci bölgede katı, üçüncü bölgede sıvı ve beşinci bölgede gazdır. Saf maddeler bu bölgelerde homojen görünümlüdürler. Bu bölgelerde sıcaklık yükseldiğinden taneciklerin kinetik enerjisi artarken potansiyel enerjisi değişmez.

2. ve 4. bölgeler u Madde ikinci bölgede erimekte, dördüncü bölgede ise kaynamaktadır. Saf maddeler hal değişimleri sırasında heterojen görünümlüdür. (ikinci bölgede katı – sıvı, dördüncü bölgede sıvı – gaz görünümünde) u Sıcaklık sabit olduğundan bu bölgelerde maddenin kinetik enerjisi sabitken potansiyel enerjisi artmaktadır.

1

Yandaki grafikte, 1. bölge, katının ısınma bölgesidir. 2. bölge, katının erime bölgesidir. 3. bölge, sıvının ısınma bölgesidir. 4. bölge, sıvının kaynama bölgesidir. 5. bölge, gazın ısınma bölgesidir.

0



Bu bölgelerde maddenin aldığı ısı, Q = m. c. ∆t bağıntısı ile hesaplanır. Q = Isı miktarı (kal) m = Kütle (g) c = Öz ısı (kal/g°C) ∆t = Sıcaklık farkı (°C)

Bu bölgelerde ısı hesaplamalarında, 2. bölgede Q = m. Le 4. bölgede Q = m. Lb bağıntısı kullanılır. Q = Isı miktarı (kalori) m = Kütle (g) L = Hal değişim ısısı (kal/g)

2 10

3 20

4 30

50

Zaman (dk)

Yukarıdaki grafik dakikada 10 kalori ısı veren bir ısıtıcı ile 2 gramlık saf X katısının ısıtılması sırasında sıcaklığının zamanla değişimini göstermektedir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Katının erime noktası 70 °C’dir. B) Üçüncü bölgede madde akışkandır. C) İkinci bölgede taneciklerin kinetik enerjisi değişmez. D) Üçüncü bölgede düzensizlik, birinci bölgedekinden fazladır. E) Dördüncü bölgedeki sıcaklık değeri maddenin miktarı ile değişir.



Palme Yayınevi

KN

28.

Sıcaklık (°C)

c b a 1 0

2 10

3 20

4 30

5

6

50

Zaman (dk)

Maddenin hareketinden dolayı sahip olduğu enerjiye kinetik enerji denir. Sıcaklığı artan maddelerin kinetik enerjileri de artar. Depolanan ve kullanılmaya hazır olan enerjiye potansiyel enerji denir. Gaz halinde maddenin potansiyel enerjisi maksimum, katı halde ise minimumdur.

Erime ısısı (Le)

Erime noktasındaki 1 gram katının aynı sıcaklıkta tamamen sıvı hale gelmesi için gereken ısı miktarıdır. Donma ısısına eşittir. Erime ısısı 1 mol katı için tanımlanırsa adına molar erime ısısı denir.



X, Y ve Z saf sıvılarından oluşan karışımın ısıtılmasına ait grafik yukarıdaki gibidir. İkinci zaman aralığında Z’nin kaynadığı, beşinci zaman aralığında ise X’in sıvı halde olduğu bilinmektedir.



Buna göre,

Buharlaşma Isısı (Lb)

Kaynama noktasındaki 1 gram sıvının aynı sıcaklıkta tamamen gaz hale geçmesi için gereken ısı miktarıdır. Yoğuşma ısısına eşittir. Buharlaşma ısısı, 1 mol sıvı için tanımlanırsa adına molar buharlaşma ısısı denir. Bir madde için, aynı koşullarda buharlaşma ısısı (Lb) erime ısısından (Le) büyüktür.

Bir sıvının molar buharlaşma ısısı, kaynama noktası ile doğru orantılıdır.



I. Uçuculukları Z > Y > X’dir.

arasındaki

ilişki



II. a, b ve c sıcaklıkları, sırası ile Z, Y ve X’in kaynama sıcaklıklarıdır.

III. Dördüncü zaman aralığında Z heterojen görünümlü, Y homojen görünümlüdür.

yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız II



B) I ve II



C) I ve III



D) II ve III





E) I, II ve III

103

4.Ünite

MADDENİN HALLERİ Saf Bir Maddenin Soğuma Grafiği

Çözümlü Sorular

Saf bir gazın sabit basınçta tamamen katı hale gelinceye kadar soğutulması sırasında

29.

sıcaklığının değişimini gösteren grafik aşağıdaki gibidir.

Sıcaklık (°C)

Sıcaklık (°C) A t2

B

t1

C

D

E

YN

F

DN

Zaman



1

Yukarıdaki grafik, saf bir X maddesinin buharının sabit basınç altında soğutulmasına aittir.



30.

5 Zaman (dk)

Birinci, üçüncü ve beşinci bölgelerde maddenin sıcaklığı azalır. Dolayısı ile tanecik-

u

Madde, birinci bölgede gaz, üçüncü bölgede sıvı ve beşinci bölgede katıdır. Yani

u

Birinci, üçüncü ve beşinci bölgelerde ısı hesaplamaları için,



Q= m . c. ∆t bağıntısı kullanılır. Madde ikinci bölgede yoğuşmakta, dördüncü bölgede donmaktadır. İkinci bölgede madde gaz-sıvı, dördüncü bölgede ise sıvı-katıdır. Yani heterojen görünümlüdür. İkinci ve dördüncü bölgelerde sıcaklık değişmediğinden taneciklerin ortalama kinetik enerjisi değişmez ancak potansiyel enerjisi azalır. İkinci ve dördüncü bölgelerde ısı hesaplamaları için,

bu bölgelerde madde homojen görünümlüdür.

u

noktası

Palme Yayınevi

u

E) Isıtıcının gücünün azaltılması D-E ve B-C aralığındaki geçen zamanları değiştirmez.

4

lerin ortalama kinetik enerjisi azalırken, potansiyel enerjisi değişmez.

B) B-C aralığında sıvı ve buhar moleküllerinin ortalama kinetik enerjileri aynıdır.

D) X maddesi C-D aralığında homojendir.

3

u

A) E-F aralığında madde katı haldedir.

kaynama

2



Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

C) X sıvısının t2 °C’dir.

(YN= Yoğuşma noktası) (DN= Donma noktası)

u u



Q= m . L bağıntısı kullanılır.

Not

Sıvı kütlesi (g)

Hal değişim grafikleri sıcaklık-zaman değişimi olarak çizildiğinde ısı kaynağının gücü ve kütle önemlidir. u Isıtıcının gücü sabit iken, kütle arttırılırsa; süre ve gereken ısı miktarı artar. u Kütle sabit iken, ısı kaynağının gücü arttırılırsa, süre kısalır. 0

5

25

Zaman (dk)



Yukarıdaki grafik saf bir sıvının sabit basınçta soğutulması sırasında kütlesinin zamanla değişimini göstermektedir.



Buna göre,



I. Başlangıçtan 5. dakikanın sonuna kadar taneciklerin ortalama kinetik enerjisi azalır. II. 5. ile 25. dakikalar arasında tanecikler arası çekim kuvveti artar.

III. 5. dakikadan 25. dakikanın sonuna kadar katı kütlesi artar.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

104



Süre

Kütle Isı kaynağının gücü

Sıcaklık (°C)

Sıcaklık (°C)

t2

t2

t1

t1 x

2x

Zaman (dk)

2x

4x

Zaman (dk)

I II Grafikler yorumlandığında (sabit basınçta saf katı için); u Erime noktaları eşit olduğundan aynı katı olabilirler. u Katılar aynı ise, özdeş ısıtıcılar kullanıldığında ikinci grafikteki kütle, birinci grafiktekinin iki katıdır. u Katılar aynı ve kütleleri eşit ise birinci grafikteki ısıtıcının şiddeti, ikinci grafiktekinin iki katıdır.



3.Bölüm Soru

Çözüm

Sıcaklık (°C)

Sıcaklık (°C)

180

180

90 10

10 300

450

Yukarıda bir miktar saf X katısına ait sıcaklık-zaman grafiği verilmiştir. Buna göre; I. X’in erime süresi 100 saniyedir. II. Isıtıcının gücü iki katına çıkarılırsa erime süresi de iki katına çıkar. III. X’in kütlesi iki katına çıkarılırsa erime süresi iki katına çıkar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) I ve III

31.

S

K I 100

II

III 300

450

Zaman (sn)

Eridiği bölge olan ikinci bölgede geçen zaman 300 - 100 = 200 saniyedir. Isıtıcının gücü iki katına çıkarılırsa erime süresi yarıya düşer. Madde miktarı iki katına çıkarılır-

Madde X Y Z Q

Sıvı

60

200

D) Uçuculuğu en fazla olan X’tir. E) Z’nin katı olduğu tüm sıcaklıklarda Y gaz halde bulunamaz.

Sıvı–Gaz

32.

X’in gaz ve Z’nin katı olduğu sıcaklık aralığı 0 ile –13°C arasıdır. Bu aralıktaki sıcaklıklarda Y sıvı, Q ise katı halde bulunur.

X’in gaz; Z’nin katı olduğu sıcaklık aralığında Y ve Q’nun fiziksel halleri sırasıyla aşağıdakilerden hangisi olur? B) Katı–Sıvı D) Sıvı–Katı E) Sıvı–Sıvı

Z

Gaz

Yukarıda saf X, Y, Z ve Q maddelerinin normal erime ve kaynama noktaları verilmiştir.

A) Katı–Katı C) Gaz–Sıvı

100

C) Oda sıcaklığında Z katı, Y sıvı, X gaz halinde bulunur.

Kaynama noktası

Kaynama Noktası (°C) –13 50 100 210

–20

0

A) X, suyun normal donma noktasındaki sıcaklıkta gaz halinde bulunur.

Çözüm Erime Noktası (°C) –118 –76 0 84

–80

B) 80°C’de hepsi sıvıdır.

Katı–Sıvı



X Y

Buna göre, X, Y ve Z maddeleri ile ilgili aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır?

Yanıt B

Soru

Kaynama Noktası (°C)



sa erime süreside iki katına çıkar.

E) II ve III

Katı

Erime Noktası (°C)

Arı haldeki X, Y ve Z maddelerinin 1 atm basınçta erime ve kaynama noktaları yukarıda verilmiştir.

C) I ve II

Erime noktası

Madde



Palme Yayınevi

100

Zaman (sn)

Çözümlü Sorular

K-S

90

SIVILAR

Sıcaklık (°C)

X

Y

Z

30

Sıvı

Sıvı

Sıvı

120

Sıvı

Gaz

Sıvı-Gaz

Yukarıda 30°C ve 120°C’de fiziksel halleri verilen saf X, Y ve Z maddelerinin kaynama noktaları arasındaki ilişki için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) X > Y > Z

B) Z > Y > X

C) Y > Z > X

D) X > Z > Y

E) Z > X > Y

Yanıt D

105

4.Ünite

MADDENİN HALLERİ Katı – Sıvı Homojen Karışımın Isınma Grafiği

Çözümlü Sorular 33.

Saf bir sıvıda uçucu olmayan bir katı çözerek oluşturulan karışımın kaynamaya başlama sıcaklığı aynı koşullarda saf sıvınınkinden yüksek olur. Çözünen katı miktarı arttıkça kaynamaya başlama sıcaklığı da artar. Aşağıda, 1 atmosfer basınç altında saf su ile tuzlu su çözeltisinin ısıtılmasına ait sıcaklık-zaman grafikleri verilmiştir.

Sıcaklık (°C) 2 b a

1

Sıcaklık (°C)

Sıcaklık (°C)

Zaman



Yukarıdaki grafikte 1 numaralı eğri sabit basınçta saf suyun ısıtılması sırasında sıcaklığın zamanla değişimini göstermektedir.

I. Dış basıncı azaltmak



II. Su miktarını arttırmak



III. Tuz ekleyip çözmek



işlemlerinden hangileri uygulanmış olabilir? B) Yalnız III



C) I ve II



D) I ve III





E) II ve III





2

3

4

5

BC aralığında

u

Çözelti DOYMAMIŞ

u

Çözelti DOYMUŞ

u

Çözelti kaynıyor

u

Çözelti kaynıyor

u

Sıcaklık artıyor

u

Sıcaklık sabit

u

Çözelti yoğunluğu artıyor

u

Çözelti yoğunluğu sabit

u

Buhar basıncı sabit

u

Buhar basıncı sabit

Katı – Sıvı Homojen Karışımın Soğuma Grafiği Saf bir sıvıda uçucu olmayan bir katı çözülerek oluşturulan karışımın donmaya başlama sıcaklığı, aynı koşullardaki saf sıvınınkinden düşük olur. Çözünen katı miktarı arttıkça donmaya başlama sıcaklığı da azalır. Aşağıda, 1 atmosfer basınç altında saf su ile tuzlu su çözeltisinin soğutulmasına ilişkin sıcaklık–zaman grafikleri verilmiştir.

Saf su Zaman

X, Y ve Z saf sıvılarından oluşan homojen bir karışımın sabit basınçta ağzı açık bir kapta ısıtılması sırasında sıcaklığın zamanla değişimi yukarıdaki grafikte verilmiştir. Üçüncü bölgede kapta X ve Z sıvıları varken beşinci bölgede sadece X sıvısı olduğuna göre, X, Y ve Z sıvılarının aynı sıcaklıktaki buhar basınçları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) X > Y > Z

B) Y > Z > X

C) Z > X > Y

D) X > Z > Y

E) Y > X > Z

106

x: Kaynamaya başlama sıcaklığı

Sıcaklık (°C)

Sıcaklık (°C)

1

Tuzlu su

AB aralığında

A) Yalnız II

34.

Saf su

Tuzlu suyun ısıtılma grafiğinde;





Zaman

Zaman

Buna göre, 2 numaralı eğriyi elde etmek için,



C •

100

Palme Yayınevi



B •

A •

x

Zaman

O

Tuzlu su

Sıvı – Sıvı Homojen Karışımın Isınma Grafiği Sıvı – sıvı homojen bir karışımda (alkol – su karışımı gibi) Sıcaklık (°C) her bileşen sabit basınçta kendi kaynama sıcaklığında hal değiştirir. Bileşenler hal değiştirirken tüm sistemin sıcaklığı t3 bileşen tamamen gaz hale geçinceye kadar sabit kalır. t2 Karışımda kaynama noktası farklı kaç sıvı varsa, ısınma eğrisinde o sayıda yatay bölge bulunur. Sabit basınçta t1 ısıtılan karışıma ait ısınma grafiğinde oluşan yatay sıralar, karışımda kaç sıvı olduğunu gösterir. Yanda verilen grafik üç sıvıdan oluşan bir karışımın sabit basınçta ısınma grafiğidir.

Zaman

3.Bölüm

SIVILAR

MİNİ TEST 1.

4. Sıcaklık (°C) Madde

E.N(°C)

K.N(°C)

X

–12

118

Y

26

84

150



X ve Y saf maddelerinin 1 atmosfer basınçtaki erime ve kaynama sıcaklıkları tablodaki gibidir.



Buna göre, X ve Y saf sıvıları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

25 2

B) 50 °C’deki buhar basınçları Y > X’tir. C) 118 °C’de X’in buhar basıncı 76 cm Hg’dir. D) Aynı sıcaklıkta X sıvısı Y sıvısından daha uçucudur. E) Y’nin kaynadığı sıcaklıkta X sıvı haldedir.

t2 t1 II

III

IV

8

18

Zaman (dk)

26



Yukarıda X saf maddesinin sabit bir ısı veren ısıtıcı ile ısıtılmasına ait sıcaklık – zaman grafiği verilmiştir.



Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?



A) X oda sıcaklığında sıvı haldedir.



B) X, 50 ºC de homojen görünümlüdür.



C) Kaynaması için gereken ısı, erimesi için gereken ısıdan azdır.



D) X’in 150 ºC deki buhar basıncı açık hava basıncına eşittir.



E) a noktasındaki buhar basıncı, b noktasındaki buhar basıncına eşittir.

Palme Yayınevi

Sıcaklık (°C)

I

a•

50

A) X’in eridiği sıcaklıkta Y katı haldedir.

2.

b •

V Isı (kal)

0



Saf bir maddenin 1 atmosfer basınçta sıcaklık-ısı grafiği yukarıda verilmiştir.



Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

5.

Sıcaklık (°C)

A) Madde birinci, üçüncü ve beşinci bölgelerde hal değiştirmektedir. B) İkinci ve dördüncü bölgelerde madde heterojendir.

80

C) Erime noktası t1°C’dir.

60

D) Kaynama noktası t2°C’dir.



3. Aşağıda verilen olaylardan hangisi sırasında madde dışarıdan ısı aldığı halde kinetik enerjisi değişmez? A) Kırağılaşma

B) Erime

D) Genleşme

C) Donma E) Yoğuşma 1. D

10 I 0



E) Kinetik enerji beşinci bölgede maksimumdur.

2. A

3. B

II 50

III

IV

150 200

V 250

Isı (kal)

Yukarıdaki grafik 5 gram saf X maddesinin sabit basınçtaki sıcaklık-ısı değişimini göstermektedir. Buna göre, X maddesi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Birinci bölgede madde homojendir. B) İkinci bölgede maddenin kinetik enerjisi sabittir. C) Üçüncü bölge, sıvının ısınma bölgesidir. D) 75 ºC de buharlaşma olmaz. E) 80 °C’de buhar basıncı dış basınca eşittir. 4. D

5. D

107

4.Ünite

MADDENİN HALLERİ

1. TEST 1.



4. Sıvı

Buhar basıncı (mm Hg)

X

30

Y

50

Z

80

Dış basınç Sıvının sıcaklığı

Buhar Basıncı

Yukarıda t ºC’de X, Y ve Z saf sıvılarının buhar basınçları verilmiştir.



I. Uçuculukları arasındaki ilişki X > Y > Z şeklindedir.



II. Tanecikleri arasındaki çekim kuvveti en az olan Z dir.



III, Aynı şartlardaki kaynama noktası en yüksek olan X tir.



yargılarından hangileri yanlıştır?



Yukarıda verilen kavram haritasındaki kollardan kaç tanesi saf bir sıvının buhar basıncını etkileyen faktörlerdendir? A) 1

5.

C) I ve III

Sıvının kütlesi

B) 2

C) 3

Sıvı miktarı

D) 4

E) 5

Saf bir sıvının ısıtılması ile gerçekleşen hal değişimi sırasındaki sıvı miktarının zamanla değişimi verilmiştir.

D) II ve III E) I, II ve III

Palme Yayınevi

Sıcaklık (ºC)

2.

90 20 300



Sıvının safsızlığı

Buna göre;

A) Yalnız I B) I ve II

Sıvının cinsi

550

ısı (joule)

Sabit basınç altında ısıtılan bir miktar saf X sıvısı ile ilgili,



I. Kaynama sıcaklığı 90ºC’dir.



II. Kaynama süresince sıvı 250 joule ısı alır.



III. 110ºC sıcaklıkta madde sıvı haldedir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III

0



Zaman

Buna göre;



I. Sıvı kaynamaktadır.



II. Sıcaklık sabit kalmıştır.



III. Kaptaki sıvının tamamı buharlaşmıştır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

6.

C) I ve III

Zeytinyağı

E) I, II ve III Toplama kabı

3. Aşağıdaki olaylardan hangisi hal değişimi değildir? A) Katı iyodun süblimleşmesi

B) Betonun donması C) Alkolün buharlaşması D) Buzun erimesi

Zeytinyağı sıvısının dakikada 1 litre akarak toplandığı kabı, özdeş musluk ve aynı sıcaklıkta aşağıda verilenlerden hangisi daha kısa sürede doldurur? A) Yağlı boya

E) Havanın yoğuşması 108

B) Reçel

D) Bal 1. A

2. B

3. B

4. C

5. E

6. C

C) Etil alkol E) Cıva

3.Bölüm 7.

10.

Buhar basıncı (cm Hg)

Alkol

76

Sıcaklık (°C)

t2

Su

t1



78 100

Q1 Q2

Sıcaklık (°C)

V Q4

Isı (kal)



m gram saf X katısının sıcaklık – ısı değişimi grafikteki gibidir.

mi verilen saf su ve alkol ile ilgili aşağıdaki niceliklerden hangisi aynıdır?



Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Erime noktası t1°C’dir. B) Üçüncü bölgede buhar kabarcıkları oluşur.

B) 50 °C’deki buhar basınçları

C) t2 °C’de X’in buhar basıncı açık hava basıncına eşittir.

C) 76 cm Hg basıncında kaynarken buhar basınçları

D) Beşinci bölgede madde sadece titreşim hareketi yapabilir.

D) 70 cm Hg basıncında kaynama sıcaklıkları

E) İkinci bölgede madde ısınmaktadır.

8. I. Aynı sıcaklıkta bal sudan daha viskoz bir sıvıdır. II. Su dolu cam şişenin çatlaması, sıcaklıkla viskozitenin azalmasına örnek olarak verilebilir.



III. Dondurmanın zamanla akması, sıvıların viskozitesi ile ilgilidir.



IV. Akıcılık sıvının molekül geometrisi ile ilgilidir.

Palme Yayınevi

E) 76 cm Hg basıncında kaynama sıcaklıkları

11. I. Sadece yüzeyde gerçekleşme

II. Her sıcaklıkta gerçekleşme



III. Isı alan bir olay olma



Yukarıda verilen özelliklerden hangileri hem kaynama hem de buharlaşma için ortaktır? A) Yalnız III

A) Y, D, Y, D

B) D, D, Y, Y

D) D, Y, D, Y

B) I ve II D) II ve III

Yukarıda verilen yargılar I, II, III ve IV sırasına göre doğru (D) ve yanlış (Y) olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur?



II. Sıvı buhar basıncının dış basınca eşit olduğu sıcaklık nedir?



III. Gazın ısı vererek sıvı hale dönmesine verilen ad nedir?



• Dış basınç

b. Buharlaşma



• Sıvının safsızlığı

c. Kaynama



• Kabın yüzey alanı



• Sıvının cinsi



Yukarıda verilenlerden kaç tanesi bir sıvının kaynama noktasını etkilemez? B) 4

C) 3

E) I, II ve III

12. I. Bir sıvının ısı alması ile gerçekleşen olay nedir?

E) Y, Y, D, Y

a. Yoğunlaşma

A) 5

C) I ve III

C) D, Y, D, D

9. • Isıtıcının gücü



IV Q3

Yukarıdaki grafikte buhar basınçlarının sıcaklıkla değişi-

A) 70 °C’deki buhar basınçları



III

II

I 0

SIVILAR

D) 2 7. C

E) 1 8. C

9. D

Yukarıda verilen sorular ve cevapları hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir? A) I. b

B) I. b

C) I. c

D) I. c

E) I. a

II. c

II. a

II. a

II. b

II. b

III. a

III. c

III. b

III. a

III. c

10. E

11. A

12. A

109

4.Ünite

MADDENİN HALLERİ

2. TEST 4.

1. Sabit basınçta kaynamakta olan saf bir sıvı ile ilgili çizilen; Buhar basıncı

Öz kütle

Sıcaklık X(s)

Zaman

Zaman

I



III



X, Y ve Z saf sıvıları eşit hacimli olarak aynı ortamda özdeş kaplara konulmuşlardır. Bir süre beklendikten sonra sıvıların hacimleri arasında X > Y > Z ilişkisi olduğu gözleniyor.



Buna göre, aynı ortamdaki bu sıvıların

grafiklerinden hangileri doğrudur? B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

2. Sıvı haldeki arı maddeler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden



I. Buharlaşma hızları



II. Tanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri



III. Kaynama noktaları



niceliklerinden hangilerinde X > Y > Z ilişkisi vardır?

hangisi yanlıştır?

A) Yalnız III Palme Yayınevi

A) Sabit sıcaklıkta belirli hacimleri vardır. B) Bulunduğu kabın şeklini alırlar. C) Buharlaşmaları belli sıcaklıkta olur. D) Sabit basınçta donma süresince sıcaklıkları sabit kalır. E) Bir cins atom veya bir cins molekülden oluşurlar.

3.

50 °C

50 °C

60 °C

B) I ve II D) II ve III

Şekerli su

C) I ve III E) I, II ve III

5. O2 gazı yoğunlaştığında;

I. Kimyasal özelliği



II. Fiziksel özelliği



III. Moleküller arası uzaklığı



niceliklerinden hangileri değişir? A) Yalnız II

B) Yalnız III D) II ve III

Saf Saf su su

Z(s)

Zaman

II

A) Yalnız I

Y(s)

C) I ve II E) I ve III

Saf su

6. Oda koşullarındaki suyun - 10ºC ye kadar soğutulması sırasında, I

III

II



I. Bir kez hal değişimi gözlenir.



Yukarıdaki sıvılar aynı ortamda özdeş kaplarda bulunmaktadır.



II. Sıcaklık değişimi 15ºC olur.



Buna göre, bu sıvıların buhar basınçları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



III. 0ºC ye kadar soğuyan suyun bu sıcaklıktan sonra katı hale geçtiği durum oluşturulmuştur.

A) I > II > III

B) I > III > II



yargılarından hangileri doğrudur?

C) III > I > II

D) III > II > I

A) Yalnız I D) I ve III

E) II > III > I 110

B) Yalnız II

1. E

2. C

3. C

4. D

5. D

6. D

C) I ve II E) I, II ve III

3.Bölüm 7. Kaynama noktasında ısıtılmakta olan saf bir madde ile ilgili;

I. Sıcaklığı sabittir.



II. Buhar basıncı açık hava basıncından büyüktür.



III. Heterojen görünümlüdür.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Sıcaklık (ºC) t1 t2 a b c

d Zaman

B) I ve II D) II ve III

10.

SIVILAR

Saf X gazının sabit basınçta soğutulmasına ait sıcaklık-zaman

C) I ve III

grafiği yukarıda verilmiştir.

E) I, II ve III



Buna göre, X maddesi ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) a ve c bölgelerinde ortalama kinetik enerji azalır. B) b bölgesinde madde sıvı-gaz haldedir.

8.

C) b ve d bölgelerinde madde heterojendir. Madde

Erime noktası (ºC)

Kaynama noktası (ºC)

X

-40

65

Y

12

180

Z

90

800



I. X’in sıvı olduğu sıcaklıklarda Z katı haldedir.



II. Y’nin sıvı olduğu sıcaklıklarda Z’nin buhar basıncından bahsedilmez.



III. Moleküller arası çekim kuvveti en büyük olan Z’dir.



yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

Bağıl nem

C) I ve II E) II ve III

9. Sıvı haldeki bir miktar X elementinin ısı- tılması ile ilgili sıcaklık - zaman grafiği yandaki gibidir.

Sıcaklık (ºC) •d

b c ı

Buna göre, X elementiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

Zaman

A) a ve b noktalarında taneciklerin kinetik enerjisi farklıdır. B) d noktası kaynamanın sonlandığı noktadır. C) b-c aralığında taneciklerin kinetik enerjisi eşittir.

%25

%30

%50

25 ºC

25

26

26

30 ºC

28

29

31

35 ºC

34

35

41

40 ºC

41

43

55



Yukarıdaki tabloda hava sıcaklığının bağıl nem ile ilişkisi verilmekte olup, kesiştikleri nokta hissedilen sıcaklıktır.



Buna göre,



I. Sıcaklık düşükse bağıl nem artsa da hissedilen sıcaklıktaki artış insanlar için dayanabilir bir ortam oluşturur.



II. Hava sıcaklığının 40 ºC olduğu ortamda bağıl nem %50 ise hissedilen sıcaklık 55 ºC dir.



III. Bağıl nem yüzdesi aynı sıcaklıklarda hissedilen sıcaklığın azalmasına sebep verebilir.



yargılarından hangileri doğrudur?

ı

a



11.

Sıcaklık ºC

Buna göre, 1 atm basınçta;

Palme Yayınevi

E) d bölgesinde potansiyel enerji azalır.

1 atm basınç altında hesaplanmış X, Y ve Z saf maddelerine ait erime ve kaynama noktaları yukarıdaki gibidir.

D) t1ºC erime, t2ºC ise kaynama noktasıdır.

A) Yalnız I

D) d noktasında tanecikler arasındaki uzaklık en çoktur.

B) Yalnız II D) I ve III

C) I ve II E) I, II ve III

E) a-b aralığında sıvı buharlaşmaktadır. 7. C

8. B

9. B

10. D

11. E

111

Doğa ve Kimya

5. Ünite

1.Bölüm

Suyun Varlıklar İçin Önemi

Çözümlü Sorular 1. I. İnsanın nefes alıp vermesi sırasında vücudun su kaybı olur.

II. Hayvanlar günlük aktiviteleri için düzenli olarak vücutlarına su almalıdır.



III. Bitkilerin fotosentez, terleme gibi işlemlerinde su değişimi olur.



IV. Sanayide ham madde, çözücü, enerji kaynağı oluşturma gibi çeşitli alanlarda su kullanılır.



Yukarıdakilerden hangileri yeryüzü suları için doğru ifadelerdir? A) I ve III

B) II ve IV D) II ve III

C) I ve IV

E) I, II, III ve IV

2. Aşağıdaki

ifadelerden hangisinin doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak belirlenmesinde hata yapılmıştır?

A) Fiziksel ve kimyasal değişimler genel olarak suda gerçekleşir.

Palme Yayınevi

Canlılar için yaşamsal öneme sahip olan su, bilinen tüm canlılar için gerekli ve vazgeçilmez bir maddedir. Çünkü canlı vücudunda gerçekleşen tüm fiziksel ve kimyasal olaylar sulu ortamda gerçekleşir. Yeryüzünün yaklaşık üçte ikisi sularla kaplıdır. Normal bir insanda yaklaşık 35 litre su bulunur. Her gün terleme ve boşaltım sistemleriyle su kaybedilir ve birkaç gün susuz kalma durumunda insan hayatı tehlikeye girer. İnsan ve diğer canlılar için suyun başlıca yararları şu şekilde sıralanabilir. � Vücudun ısı dengesini sağlar. � Besinlerin yakılması ve sindirimi suya bağlıdır. � Hücre içi yaşamın devamını sağlar. � Böbreklerin dengeli çalışmasını sağlar. � Metabolizmayı hızlandırır, günlük harcanan kalori miktarını arttırarak kilo vermeyi kolaylaştırır. � Erken yaşlanmayı, kabızlığı, saçlarda matlaşmayı önler. � Vücutta oluşan toksik maddelerin dışarı atılmasını sağlar. � Beyin susuz kaldığında sersemlik, algılama sorunu, karar verme yeteneğinde bozulmalar olur. � Vücudun enerji ihtiyacının karşılanmasında rolü vardır. � Kanın işlevini yerine getirmesini sağlar. � Bitkiler; fotosentez, terleme, besin maddesi dağılımı gibi çeşitli işlemlerde suyu kullanır. Bitkilerin besinlerini yapmada kullandıkları temel maddeler, yapraklara kadar su ile iletilir. � Kayganlaştırıcı etkisi nedeniyle eklem ve organların rahat çalışmasını sağlar. � Hayvanların hücre aktivitesini geliştirmek, yiyecekleri sindirmek için düzenli olarak su almaları gerekir. Suda yaşayan birçok canlı, oksijeni sudan alır. Su; insan vücudunun en bol bileşeni olup yeni doğan bebeklerin vücudunda % 75-80 oranında, yetişkin bir insan vücudunda ise % 55-75 oranında bulunur. Yaş ilerledikçe vücudun su oranı azalır. İnsan vücudunun günlük su ihtiyacı, içerdiği su miktarına ve insanın harcadığı enerjiye bağlı olarak değişir.

SU VE HAYAT

D √

√

B) İnsanların vücudundaki su oranı yaş ilerledikçe artar. C) Dolaşım ve sindirim sistemlerindeki su ihtiyacı ihmal edilebilir düzeydedir.

√

D) Su insan vücudundaki ısı dengesi için önemlidir.

√

E) Su, fotosentezdeki üründür.

Y

√

3. I. Su döngüsü ile yeryüzüne düşen suların hepsi yer altı sularına katılır.

Yaş ilerledikçe insan vücudundaki su oranı azalır. Bir insan yemek yemeden sadece su içerek yaklaşık beş hafta yaşayabilir. Ancak susuzluğa en fazla on iki gün dayanabilir. Yapılan hesaplamalara göre bir insan ihtiyaç duyduğu suyun yaklaşık % 50’sini içeceklerden, % 35’ini yiyeceklerden, % 15’ini ise besin maddelerinin hücrelerde yakılmasından karşılar. İnsan vücudunda olduğu gibi bitkilerde de su oranı oldukça yüksektir. Bitkiler; fotosentez, terleme, besin maddesi dağılımı gibi çeşitli işlemlerde suyu kullanır. Hayvanlar ise hücre aktivitesini gerçekleştirmek, yiyecekleri sindirmek ve vücut sıvılarını oluşturmak için suya ihtiyaç duyar. Su, endüstriyel olarak da kullanılır. Endüstride su; ham madde, çözücü, taşıma maddesi ve enerji kaynağı olarak kullanılabilir.



II. Su döngüsü esnasında su, yeryüzü ile atmosfer arasında sürekli yer değiştirir.



III. Su tasarrufu ile ilgili evlerde musluğu açık bırakmamak, bulaşıkları elde değil makinelerde yıkamak örnek verilebilir.



IV. Suyun atmosferde farklı fazlarda bulunabilmesinin sebebi su döngüsüdür.



Yukarıda verilen yargılar I, II, III ve IV sırasına göre doğru (D) ve yanlış (Y) olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) Y, D, Y, D

B) D, Y, D, Y

C) D, D, Y, Y

D) Y, D, D, D

E) D, D, Y, D

113

5.Ünite

DOĞA VE KİMYA Dünyadaki Kullanılabilir Su Kaynakları ve Su Tasarrufu

Çözümlü Sorular

Yeraltı suları, akarsular, göller, denizler, okyanuslar, kar ve buzullar Dünya’daki su kaynaklarını oluşturur. Dünyanın % 70’inin sularla kaplı olmasına karşın içilebilir su kaynakları bunun yalnızca % 1’i kadardır. Bu suyunda % 97’si tuzlu su, sadece % 3’lük kısmı tatlı sudur. Yani Dünyanın dörtte üçü suyla kaplı olmasına rağmen bu suyun sadece % 3’ü kullanılabilmektedir. Tatlı suyun büyük bir kısmı buzullarda, toprakta, atmosferde ve yer altı sularında bulunur. Dolayısıyla doğrudan kullanılamaz durumdadır. Kullanılabilir tüm su oranı sadece % 0,3’tür. Yeryüzündeki tatlı su miktarı oldukça düşük olduğu için suyu kullanırken çok dikkatli olunmalı ve gerek evsel gerekse endüstriyel atıklar nedeniyle kirletildiği unutulmalıdır.

4. Öğretmeni Sinem’den Dünya’daki su kaynakları ile ilgili bildiklerini yazmasını istiyor. Sinem’de;



I. Yeryüzeyindeki suların çok büyük bir kısmı (% 97,5) tuzlu sudur.



II. Okyanus suları tuzlu su kaynağı olup, sulama amaçlı kullanılabilir.



III. Tatlı su kaynaklarının büyük kısmı buzullarda ve geri kalanı yer altı sularındadır.



Tatlı su %3

IV. Su döngüsü süresinde yoğuşma ve buharlaşma olayları gerçekleşir. V. Yeryüzünde sular sıvı halde (akarsu, göl, deniz), katı halde (buzullar) ve gaz halinde (su buharı) bulunmaktadır.



cümlelerini yazıyor.



Buna göre, Sinem’in yazdığı cümlelerden kaç numaralı olanı yanlıştır?



A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

5. I. Denizler

Yüzey suyu % 0,3 Yeraltı suyu % 31,4

Tuzlu su (Okyanuslar) %97

Palme Yayınevi



Dünyadaki su

Buz dağları ve Buzullar % 68,3

Tatlı su

Nehirler %2 Bataklıklar %11

Göller % 87

Tatlı yüzey suları

Yeryüzündeki su kaynaklarının dağılımı

Düzensiz kentleşme, nüfus artışı, kuraklık, sera gazlarındaki artış, sanayileşme nedeniyle su kaynakları hızla azalmakta; ülkemiz ve dünyada su tasarrufu zorunlu hale gelmektedir. Su tasarrufu için yapılacak önlemlerden bazıları şunlardır;



II. Akarsular



III. Nehirler



Yukarıda verilenlerden hangileri kullanılabilir tatlı su kaynaklarından birisi değildir?

➢ Evlerde musluğu açık bırakmamak ve suyu kullanırken su püskürtmek için geliştirilmiş aparatlar takılmalıdır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

➢ Bulaşıkları ve çamaşırları elde değil makinelerde yıkamak

C) I ve II

D) I ve III

➢ Diş fırçalarken, traş olurken musluğu açık bırakmamak, duş süresini azaltmak ➢ Sebzeleri musluk altında değil de su dolu bir kapta yıkamak

E) II ve III

➢ Bozuk muslukları tamir ettirmek ve su tüketimini azaltan teknolojik sistemler kullanmak

6. I. İnsanların su kullanım alışkanlıklarının değiştirilmesi

➢ Tarımda geleneksel sulama yerine damlama veya püskürtme sulama yöntemlerine geçmek ➢ Atık su geri kazanım üniteleri yapmak



II. Az su tüketen teknolojik sistem ve tesisatlarının kullanılması

➢ Gri su olarak adlandırılan foseptik atığı içermeyen; duştan, küvetten ve lavabodan gelen evsel atık suların kanalizasyon sularından farklı bir tesisat ile ayırıp arıtmak



III. Eskimiş, yıpranmış, su sızdıran şebeke borularının yenilenmesi

➢ Tatlı su kaynaklarının kimyasal veya zararlı atıklarla kirlenmesini önlemek



IV. Yağmur sularının tanklarda biriktirilerek kullanılması



V. Foseptik atık içermeyen atık suların ayrıştırılıp yeniden kullanılması



Yukarıdaki önlemlerin kaç tanesi su tasarrufu sağlamak için kulanılabilir?



A) 5

114

B) 4

C) 3

D) 2

E) 1

➢ Yağmur sularını toplayarak değerlendirmek Dünya nüfusunun hızla çoğalması, buna karşılık su kaynaklarının sabit kalması nedeniyle dünya nüfusunun % 20’si yeterli içme suyundan mahrumdur. 2050 yılında dünya nüfusunun % 40’ının su kıtlığı çekeceği tahminler arasındadır. Bu riski azaltmanın yolu mevcut su kaynaklarının verimli kullanılmasından geçmektedir. Bu amaçla su tüketim miktarının düşürülmesine ilişkin yöntemlerle birlikte sürdürülebilir su ve atık su yönetimi için su tasarrufu modellerinin geliştirilerek su kaynaklarının korunması gerekmektedir.

1.Bölüm

Suyun Sertliği

Çözümlü Sorular

Sular yerkabuğunda denizlere ve göllere doğru akarken farklı toprak türleri olan bölgelerden geçer. Bu sırada kayaçlarla sular bir araya geldiğinde kayaçlardaki kalsiyum (Ca2+) ve magnezyum (Mg2+) iyonları suya geçer. Bu iyonlar suda diğer metal iyonlarına nazaran çok daha fazla bulunur. Bu iyonları uzaklaştırabilirsek suyu yumuşatmış oluruz. İşte içerisinde fazla miktarda kalsiyum ve magnezyum katyonları bulunduran su sert su; içerisinde kalsiyum ve magnezyum katyonları bulundurmayan ya da çok az miktarda bulunduran ve lezzetli olan sulara yumuşak su denir.

SU VE HAYAT

7. I. Isıtıldığı kazanın dibinde kazan taşı oluşturmak

II. Elektriği iletmemek



III. Çamaşırları grileştirmek



IV. Mg2+ iyonları içermek



Yukarıdaki ifadelerden hangileri sert suya ait özellik içerir?

Kireçli topraktan geçen yağmur suları içinde Ca2+ iyonları oluşur. Böylece sert su meydana gelir.

A) I ve III

B) II ve IV

D) I, III ve IV

C) II ve III

E) II, III ve IV

Sert ve Yumuşak Suların Kullanımı Arasındaki Farklar � Sert sular sabunda bulunan maddelerle birleşerek çökelti oluşturur. Bu durum sabunun köpürmesini engeller. Sabun temizleme işlevini yerine getiremez ve sert sular fazla sabun kullanılmasına neden olur. Temizlik için kullanılan suyun yumuşak olması temizlik maddelerinde tasarruf sağlar.

8. I. Tatlı suda tuzlu suya göre Sert suyla yıkanan bulaşıklar ve bardaklarda kireç lekeleri oluşur.

� Sert sularla yıkanan giysiler üzerinde oluşan tortular, zamanla grileşmeye ve renklerinin solmasına neden olur. Bu durum giyim eşyalarının daha çabuk eskimesinin en önemli nedenlerinden birisidir. Bu yüzden bulaşık makinelerinde ve çamaşır makinelerinde kullanılan suyun yumuşak olması gerekir. � Sert sular, yıkanan maddelere zarar verdiği gibi makinenin kendisine de zarar verir. Isıtıcının etrafında ya da su borularının içinde biriken tortu ısının iletilmemesine, borulardaki suyun akışının yavaşlamasına neden olur. Bu durum aletlerin çabuk arızalanmasına ve elektrik tüketiminin artmasına neden olur. � Sert suların her zaman kalp ve damar sağlığını koruyucu, kemik erimesini önleyici, kemik yapısını güçlendirici ve zeka gelişimini hızlandırıcı gibi özellikleri tıbbi uzmanlar tarafından da kabul görmüştür.

Sert sular ütülerde kireçlenme yaparak zamanla elektrik tüketimini artırır.

Soru

Çözüm

I. Daha fazla su harcanmasına sebep olur.

IV. Bulaşık temizliğinde normal sertliktekisuya göre daha fazla sabun kullanılır.

II. Çamaşır makinesine zarar verir ve çaydanlıklarda tortu oluşur. III. Giysilerde yıpranma olur. IV. Bulaşık temizliğinde normal sertlikteki suya göre daha az sabun kullanılır. Yukarıda verilen sert sularla yıkanan maddeler ile ilgili geçerli olan yargılar I, II, III ve IV sırasına göre doğru (D) ve yanlış (Y) olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) D, D, D, Y

B) Y, D, Y, D

C) D, Y, D, Y

D) D, D, Y, Y

E) D, D, D, D

Palme Yayınevi

� Sert sular, temizlikte kullanıldığında cam ve porselen eşyalarımızda çizilmelere ve matlaşmalara neden olurlar.



II. Sert suda yumuşak suya göre



III. Soğuk suda sıcak suya göre



Yukarıdakilerden hangilerinde sabun sarfiyatı daha fazladır? A) Yalnız I

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

9. a) Daha az sabun ve temizlik malzemesi kullanır.

b) Su ısıtma araçlarında kireç birikmesi ile enerji tüketimine yol açar.



c) İçimi daha lezzetlidir.



d) Makinelerdeki rezistans ömrü uzun olur.



Yukarıdaki ifadeler yumuşak su (I) ve sert suya (II) ait olarak belirlenirse hangi seçenek doğru olur?

Yanıt A

B) Yalnız II

I

II

A) a, b

c, d

B) a, c, d

b

C) a, d

b, c

D) c, d

a, b

E) b, c

a, d

115

5.Ünite

DOĞA VE KİMYA

MİNİ TEST 4.

1. Öğretmeni Gökhan’dan su ile ilgili bildiklerini yazmasını istiyor.

2+

Gökhan’da;



I. Su, vücudun temizlenmesini ve toksinlerin atılmasını sağlar.



II. Sert suların içilmesi kemik gelişimine faydalıdır.



III. Tatlı su kaynaklarının tatlarının farklı olmasının nedeni yapısındaki minerallerdir.



IV. Suyun yüzde olarak büyük kısmı tarımsal kullanımda tüketilir.



V. Doğadaki tatlı su kaynakları saf sudur.



cümlelerini yazıyor.



Buna göre, Gökhan’ın yazdığı cümlelerden kaç numaralı olanı yanlıştır? A) I

15 mg Mg + 10 mg Na 100 mL su



B) II

C) III

D) IV

X kabı

Y kabı



Yukarıda farklı kaynaklardan alınan 100’er mililitrelik su örneklerinin analizi verilmiştir.



Buna göre;



I. Y kabındaki suyun sertliği, X kabındakinden azdır.



II. X kabındaki suyun sabunu köpürtme özelliği Y kabındakine göre daha azdır.



III. Y kabındaki suyun yumuşatılması X kabındakine göre daha zordur.



yargılarından hangileri yanlıştır?

E) V

A) Yalnız III

B) I ve II



II. Akarsular



III. Okyanuslar



Dünya’daki su kaynakları gruplandırılırken yukarıdaki su örneklerinden hangileri yer üstü sular sınıfındadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III

C) I ve II

Palme Yayınevi

D) II ve III

2. I. Sıcak su kaynakları

2+

10 mg Mg + 10 mg Na 100 mL su

C) I ve III E) I, II ve III

5. I. Kirleticilerin çevreye rastgele atılmaması

II. Atık suların arıtılıp tekrar kullanılması



III. Bozuk muslukların tamir edilmesi



IV. Yıkanan sebze-meyveler için kullanılan suyun çiçek sulamada kullanılması



V. Yağmur sularının tanklarda toplanarak bahçe sulamada kullanılması



Yukarıdaki önlemlerin kaç tanesi su tasarrufu sağlamak için kullanılabilir?

E) I, II ve III

A) 5

3. • Makinenin elektrik harcamasında birim zamanda artma ol-

B) 4

C) 3

D) 2

E) 1

duğunu gözlemiştir.

• Temizlik sırasında önceden kullanılan sabun miktarına göre önemli bir artış olmuştur.

6. Su döngüsü sırasında meydana gelen olaylar aşağıdaki gibidir:

1. Su, ısı alarak buharlaşır ve atmosfere ulaşır.



2. Atmosferde, soğuk hava akımı ile karşılaşır.



3. Yağmur, dolu ve kar yeryüzüne ulaşarak yer üstü ve yer altı su kaynaklarını meydana getirir.



4. Bulutlarda soğuyan buhar; yağmur, dolu ve kar şekline dönüşür.



D) Kanalizasyonlara arıtım sistemlerinin kurulmuş olması

Buna göre, su döngüsünün doğru sıralaması için hangi iki olay yer değiştirmelidir?

E) Şehir şebekesindeki elektrik arızalarının meydana gelmesi

A) 1 - 2

Sorunlarını yukarıdaki gibi anlatan bir kişinin karşılaştığı olay aşağıdakilerden hangisidir? A) Su sertliğinde artış olması B) Atık su geri kazanım ünitelerinin kurulmuş olması C) Suda Na+ ve K+ iyonlarında artış olması

B) 2 - 3 D) 1 - 4

116

1. E

2. D

3. A

4. A

5. A

6. C

C) 3 - 4 E) 2 - 4

2.Bölüm



Çözümlü Sorular

ÇEVRE KİMYASI Hava, su ve topraktaki kimyasal türlerin yok oluşlarını, etkilenmelerini, değişimlerini, tepkimelerini ve kaynaklarını inceleyen kimya dalına çevre kimyası denir.

10. Aşağıda verilenlerden hangisinin çevreyi kirletici etkisi yoktur? A) Sanayi ve evsel atıkları çevreye gelişi güzel bırakmak.

Çevrede meydana gelen ve canlıların yaşamını etkileyen, ekolojik dengenin bozulmasına yol açan her tür olumsuz etki çevre kirliliği yaratır. Hızlı nüfus artışına bağlı plansız kentleşme, gelişen sanayi ve fabrikaların çoğalması, tarım alanlarında aşırı ilaçlamanın yapılması ve doğal kaynakların bilinçsizce kullanılması gibi nedenlerle günümüzde çevre kirliliği önemli bir sorun haline gelmiştir. Çevrenin doğal dengesini bozan ve çevreyi kirleten birçok kimyasal madde vardır. Biyolojik olarak kendi kendine ayrışmayan ya da çok uzun yıllarda ayrışan zararlı maddeleri çevreye yayan kaynaklar şu şekilde örneklendirilebilir;

ÇEVRE KİMYASI

B) Fosil yakıtları aşırı kullanmak. C) Çamaşır suyu ve deterjan gibi temizlik maddelerini yaygın olarak kullanmak. D) Ürün verimini arttırmak için yapay gübreleme yapmak. Tarım alanlarında yetiştirilen ürünler bazı zararlı böceklerden korunmak için ilaçlanır.

E) Kanalizasyon atıklarının arıtılması için tesisler kurmak.

� Sanayi atıkları ve evsel atıkların çevreye gelişi güzel atılması 11. I. Oksijen gazı

� Kimyasal ve biyolojik silahların kullanılması



II. Sera gazları



III. Baca gazları



IV. Egsoz gazları



V. Asit yağmurlarına neden olan gazlar



Yukarıda verilen gazlardan kaç tanesi hava kirliliğine sebep olan gazlardan değildir?

� Evler, iş yerleri ve araçlarda petrol, kalitesiz kömür gibi fosil yakıtların kullanılması � Tarımsal ilaçların, böcek öldürücülerin, parfümlerin ve soğutucuların bilinçsizce kullanılması � Kobalt, çinko, kurşun, kadmiyum, nikel ve cıva gibi ağır metallerin çevreye bırakılması

Palme Yayınevi

� Nükleer silahlar, nükleer reaktörler ve nükleer denemeler gibi etmenlerle radyasyon yayılması

Çevreyi kirleten zararlı kimyasal maddeler doğada farklı tür kirlenmelere neden olurlar. Bunların en önemlileri hava, su ve toprak kirliliğidir.

A) 1

A. Hava Kirleticiler Tozlar, zehirli gazlar, sera gazları, ozon tüketen gazlar hava kirliliğini oluşturan maddelerdir. Fabrika bacalarından çıkan duman ve motorlu taşıtlardan oluşan egzoz gazları, volkanik patlamalar, doğal yangınlar ile açığa çıkan gazlar hava kirliliğinin temel etkenleridir. Fosil yakıt olan kömür ve petrolün yanması ile oluşan azot oksitler (NOx), kükürt oksitler (SOx), CO ve CO2 gazları havayı kirleten gazlardır. Bu ametal oksitlerinin oksijence zengin olanları (SO2, SO3, CO2, NO2) havadaki su buharı ile birleşerek asit yağmurlarına neden olur. Asit yağmurları birçok bitki türünün, havanın ve suda yaşayan organizmaların zarar görmesine, ormanlık arazileri yok ederek çölleşmesine, taş ve tuğlaları aşındırarak yapıların zarar görmesine neden olur.

B) 2 D) 4

Asit yağmurlarından zarar görmüş orman

Fabrika bacalarından Fosil yakıtların (kömür, petrol) yoğun kullanımı, taşıtlaroluşan kirlilik dan kaynaklanan CO2 gazı, havanın yüksek katmanlarında bir tabaka oluşturur. Oluşan CO2 tabakası yeryüzünden yansıyan güneş ışınlarının atmosferin dışına çıkmasını engeller. Bu da dünyanın sıcaklığını arttırır. Bu olaya sera etkisi denir. Bu da küresel ısınmayı tetikler. Sera etkisinin sonucu olarak iklim değişiklikleri ve kutuplardaki buzulların erimesiyle sel baskınları görülebilir. Sera etkisi yapan tek gaz CO2 değildir. Özellikle CH4, O3, N2O ve kloroflorokarbonlar (CFC) gibi diğer bazı gazlarında güneş ışınlarını tutma özelliği vardır.

C) 3 E) 5

12. Atmosferdeki CO2 gazı yoğunluğunun

artması, güneşten gelen ışınların yerküreden yansıyıp uzaya gitmesine engel olur. Böylece yerküre daha fazla ısınır. Bu olaya sera etkisi denir.



Buna göre;



I. Buzulların erimesi



II. İklim değişiklikleri



III. Volkanik patlamalar



olaylarından hangileri sera etkisinin doğrudan sonucudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

117

5.Ünite

DOĞA VE KİMYA Ozon, atmosferin üst katmanlarında UV ışınları, alt katmanlarında yıldırım çakması gibi elektriksel olaylar sonucunda oluşan bir gazdır. Soğutucular ve aerosollerde kullanılan kloroflorokarbon (CFC) gibi bazı maddelerin ozon tabakasına etki etmesi ile ozon tabakası incelmekte ve bunun sonucunda güneşten gelen zararlı mor ötesi ışınların zararlı etkileri karşısında (cilt kanseri) korunmasız kalınmasına neden olunabilir. Ozon tabakasına zarar veren kimyasalları kullanmayarak bilinçli bir tüketici olunmalı ve bu konuyla ilgili çevremizdeki diğer insanlar bilinçlendirilmelidir.

Çözümlü Sorular 13. – Asit yağmurları

– DDT türündeki böcek öldürücü ilaçlar



– Kimyasal gübreler



– Deterjanlar



– Endüstriyel atıklar



Yukarıdakilerden kaç tanesi su kirliliğine neden olur?



A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

Hava kirlenmesi cilt ve gözlerde tahrişe, astım, bronşit gibi solunum yolu hastalıklarına yol açar. Solunum sistemlerini etkileyerek vücuda oksijen girmesini engeller. Buna bağlı olarak kalp ve damar hastalıkları oluşur. Fosil yakıtlardan oluşan CO gazının en tehlikeli hava kirleticisi olarak görülmesinin temel nedeni, atmosferde daha uzun süre kalabilmesidir. Ayrıca hava kirleticileri arasında insan sağlığını en fazla etkileyen gaz, CO dur. Bunun sebebi de solunum ile alındığında hemoglobinin oksijen ile bağlanmasını engelleyerek zehirlenmelere neden olmasıdır.

E) 5

14. Aşağıdakilerden hangisi toprak kirliliğinin sonuçlarından biri değildir?

B. Su ve Toprak Kirleticiler

A) Bitki gelişiminin yavaşlaması ve durması

Günümüzde endüstrinin gelişmesi ve nüfus artışı gibi etkenlerden dolayı yerleşim alanlarından ve sanayi tesislerinden kaynaklanan katı, sıvı ve gaz atıklar sonucunda su ve toprak kirliliği sorunu ile karşı karşıya kalınmıştır. Su ve toprak kirleticilerin başında plastikler, deterjanlar, organik sıvılar, ağır metaller, piller ve endüstriyel atıklar gelmektedir. Suyu kirleten her şey toprağı da kirletir.

B) Toprağın su geçirgenliğinin azalması

D) Topraktaki mikroorganizmaların faaliyetlerinin artması E) Toprağın su tutma kapasitesinin azalması

15. I. Yapay gübre kullanımının arttırılması



II. Kanalizasyon atıklarının arıtılması için gerekli tesislerin kurulması



III. Deterjanların yapısında bulunan yüzey aktif madde miktarının arttırılması



Yukarıdakilerden hangileri su kirliliğinin azaltılması amacıyla alınabilecek tedbirlerdendir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

16. Su kirliliği ile ilgili;

I. Sudaki canlı türünün azalmasına sebep olur.



II. Sudaki oksijen gazı miktarı artar.



III. Sanayileşmeye ve şehirleşmeye paralel olarak artar.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve III

D) I ve II E) II ve III

118

Palme Yayınevi

C) Toprağın sertleşmesi

Plastiklerin doğada geri döPlastik maddeler içeren çöpler uzun yıllar doğada parnüşümleri uzun sürdüğünden çalanmadan kalabildiğinden, evsel atıklar en önemli toprak önemli toprak kirleticilerdir. kirleticisidir. En büyük zararları toprağın geçirgenlik özelliğini kaybetmesine neden olmasıdır. PET şişe, plastik torba ve poşetlerin okyanus ve denizlere karışmasıyla deniz canlıları zarar görür. Binlerce yıl doğada kalabilen plastik atıklar, ekolojik dengeyi bozar.

Deterjanların yapısındaki biyolojik bozunmaya uğramayan maddelerin oranı onların çevre kirlenmesi ve sağlığa olan zararlarının göstergesidir. Bu maddelerin su ve toprakta bozulmadan kalıp, akarsularla göl ve denizlere ulaşması buralarda yaşayan canlıları ve onlarla beslenen insanların sağlığını tehdit etmektedir.

Deterjanlar sularda kirliliğe Organik sıvılara boya, petrol, aseton, benzen, etil alkol, sebep olan maddelerdir. asetik asit, yağlı boyalarda kullanılan toluen ve ksilen gibi organik çözücüler örnek verilebilir. Organik kirleticilerden olan petrol atıkları, boya atıkları vb. sulara karışırsa kirlilik oluşturur ve sudaki oksijen ile tepkimeye girerek su canlılarının solunum yapmasını engeller. Bu kirlilik su ortamındaki tüm yaşamı yok etmektedir.

Ağır metaller (Cd, Fe, Cu, Pb, Zn, Co,Cr, AI, Mn, Ni) madencilik, endüstriyel üretim, metal ve metal içeren bileşiklerin kullanımı gibi nedenlerle toprak ve suyu kirletmektedir. Endüstriyel kuruluşların doğrudan denize boşalttığı Ağır metallerin kirletici kaynakları zehirli atıklar da bulunan ağır metaller ve kalıcı organik kirleevsel ve endüstriyel atıklardır. ticiler insan sağlığına ve deniz yaşamına çok ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Kirlenen denizlerde yaşayan canlılara geçen bu ağır metaller yıllar içinde birikmekte ve besin yoluyla insana geçmektedir. Toprakta çözünen ağır metaller ise, yer altı sularına, bitkilerin yapısına girer, canlı ve çevreye zarar verir.

2.Bölüm

Pillerde ağır metaller kullanılır. Eğer piller çevreye atılırsa zamanla pildeki ağır metaller toprağa ve suya karışır. Oradan da hayvan ve insanlara geçer. Bir kalem pilin 4 metrekare toprağı kirlettiği düşünülerek ömrü tükenmiş piller özel pil toplama kutularına atılmalıdır.

ÇEVRE KİMYASI

Çözümlü Sorular 17. I. Gerekmedikçe klima ve soğutucu

Endüstriyel atıklar ekonomik gelişim için bir engel kabul edilmektedir. Belli başlı endüstriyel sektörün ham Tükenmiş pillerde ağır metal madde tüketimi kirliliğin çoğundan sorumludur. Bu sekvardır. Bu nedenle çevreye törler; petrol rafinerileri, otomobil fabrikaları, çimento fabatılmamalıdır. rikaları, tekstil fabrikaları, tarımsal üretim sektörüdür. Atıkların plansız dökülmesi ve çürüyen maddelerin oluşturduğu kirliliğin toprak ve su kaynaklarına sızması kirlilik oluşturur. Bu kimyasal maddeler sulardaki küçük canlıların hızla çoğalarak büyümesine ve sudaki oksijenin tamamının kullanılmasına yol açar.





Çevre Kirliliğini Azaltmak için Alınacak Bazı Önlemler ➢ Fabrikalardan çıkan baca gazları filtre edilmeli

kullanmama II. Özel otomobiller yerine toplu taşıma araçlarını kullanma III. Çevre dostu alternatif enerji kaynaklarının kullanımını yaygınlaştırma IV. Sanayi fabrikalarının atıklarını göl, akarsu ve denizlere kontrolsüz boşaltmaları V. Tarıma elverişli arazilere binalar yapılması Yukarıda verilen olaylardan kaç tanesi çevre kirliliğini azaltacak önlemlerden değildir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

➢ Yeni teknolojiler sürekli olarak değerlendirilerek insanlara veya çevreye zararlı olmayan kimyasallar geliştirilerek üretimi yapılmalı 18. Çevre kirliliği ekosistemin dengelerini

➢ Ormanlar korunmalı ve yeşil alanlar arttırılmalı

bozarak doğrudan ya da dolaylı olarak doğada yaşamını sürdüren canlıların zarar görmesine neden olmaktadır.

➢ Üretimde kullanılan çevreye zararlı maddeler kullanıldıktan sonra gerekli tedbirler alındıktan sonra imha edilmeli ➢ Gerekmedikçe klima ve soğutucu kullanılmamalı ➢ Kanalizasyon suları, evsel ve fabrika atıkları arıtılarak sulama sularına karıştırılmalı ➢ Topraklar aşırı ve bilinçsizce gübrelenmemeli, toprak analizleri yapılarak bitkilere ihtiyaçları kadar gübre verilmeli

Palme Yayınevi

➢ Fosil yakıtların kullanımı azaltılmalı, yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalı

A) Deodorantlara ozon tabakasına zarar vermeyen gazlar konulmalıdır. B) Plastiklerin geri dönüşülebilir olanlarının üretimi artırılabilir. C) Alternatif enerji üretimleri desteklenebilir. D) Metal eşyalar çöpe atılmayıp toprağa direk gömülebilir. E) Motorlu araçların çalışmasında benzin ve mazot gibi fosil yakıtlar dışında farklı yakıt sistemleri geliştirilebilir.

➢ Çöplerin organik kısmının kısa sürede gübreleşmesi, kötü kokuları yok etme, sinek, böcek ve zararlı haşaratın azaltılması, atık suların arıtılması gibi pek çok alanda etkin mikroorganizmalar kullanılmalı

Atmosferin Canlılar İçin Önemi Atmosfer, % 78 azot (N2), % 21 oksijen (O2), % 0,9 argon (Ar) ve % 0,1 diğer gazlardan oluşan 100 km kalınlığında dünyamızı çevreleyen bir gaz karışımıdır. Atmosfer, canlının hayatının devamını sağlayabilmesi için en önemli unsurlardan biridir. Atmosfer olmadan hiçbir ses duyulmaz ve iletişim kurulamaz. Atmosfer bitkiler için de önemlidir. Çünkü atmosferde bulunan karbondioksit olmadan bitkiler yaşayamaz. Atmosfere dağılarak, onu kirleten kirleticiler katı, sıvı ve gaz halindedirler. Toz, is, sis, buhar, kül, duman, sera gazları, ozon tüketen gazlar vb. atmosfer kirliliği oluşturan maddelerdir.

19.

➢ Bireylerin hava kirliliği konusunda bilinçlendirilmesi için tüm okullarda bu amaca yönelik eğitim programları hazırlanmalı ➢ Ev, okul kantini ve yemekhanedeki atık yağları biriktirerek uygun kaplarda toplanmalı ➢ Şehir merkezlerinde ve okulda çöplerin toplanması sırasında sınıflandırma yapılarak (kağıt, cam, plastik, pil, vb.) farklı kutularda biriktirilerek geri dönüşümlü olanlar tekrar kullanılmak üzere toplanmalı

I Uzun yıllar doğada parçalanmadan kalırlar.

III

Atmosfer kirliliklerini önlemek ya da azaltmak için hızlı ve etkili önlemler alınması, canlı için hayati öneme sahiptir. Çünkü insan faaliyeti, sanayileşme, teknoloji sonrası ortaya çıkan gazlar ve doğal faaliyetler sonucu atmosfere birtakım kimyasal maddeler karışır. Bunun için okullarda yapılabilecek çalışmalar şu şekilde sıralanabilir. ➢ Tüketim maddelerini seçerken ve kullanırken canlılara ve çevreye karşı duyarlı olmanın gerekliliği vurgulanmalı

Bu zararları giderebilmek için aşağıdaki önlemlerden hangisi alınamaz?

Yararlı mikroorganizmaların ölmesine sebep olurlar.



II Plastik atık maddeler

Toprağın geçirgenlik özelliğini arttırırlar.

Plastik atık maddelerin toprağa verdiği zararlar ile ilgili yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III

119

5.Ünite

DOĞA VE KİMYA

MİNİ TEST 1. Atmosferdeki havanın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellik-

4. I. Büyük kentlerde toplu taşıma araçlarının kullanılmasının

lerinin çeşitli faktörlerle canlı yaşamını olumsuz etkileyecek şekilde bozulmasına hava kirliliği denir.

yaygınlaştırılması

II. Suyun ve toprağın yapısını bozan kimyasal maddelerin

Buna göre, hava kirliliği ile ilgili;

kullanımının azaltılması



I. Atmosferde bulunan fazla miktardaki CO2 küresel ısınmaya neden olur.



III. Atmosfere zehirli gaz salınımının kontrol altına alınması



II. SO2 gazının havada yoğun olarak bulunması asit yağmurlarına neden olur.



IV. Fabrikaların su havzalarına yakın yerlere kurulması



V. Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının arttırılması



Yukarıda verilenlerden kaç tanesi çevre kirliliğini azaltmada kullanılacak yöntemlerden biri olabilir?

III. O2 gazı, sera etkisine neden olan gazlardandır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

A) 1

C) Yalnız III

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

E) II ve III



2. Toprakların fiziksel, kimyasal, biyolojik dengelerinin çeşitli kirletici unsurlarla bozulması sonucunda toprak kirliliği meydana gelir.

Buna göre,



I. Deterjanlar II. Doğal gübreler III. Cıvalı tarım ilaçları

Palme Yayınevi

5. – Ozon gazı hava kirliliğine neden olan gazlardan biridir.

– Kanalizasyon atıklarının arıtılması için tesisler kurulması su kirliliğinin azaltılması amacıyla alınabilecek tedbirlerdendir.



– Fosil yakıtların kullanımının artması sera gazlarının oluşumuna neden olan faktörlerdendir.



– Asit yağmurları suyun sertlik derecesini değiştirerek canlı çeşitliliğini arttırır.



Yukarıdaki cümlelerden doğru olanı (D) yanlış olanı (Y) ile değerlendirildiğinde aşağıdaki sıralamalardan hangisi elde edilir?

yukarıdakilerden hangileri toprak kirliliğine sebep olan maddelerden biridir?



A) Yalnız I





B) I ve III

D) I ve II



A) Y, D, Y, D

C) II ve III

B) Y, D, D, Y

D) Y, Y, D, Y

E) I, II ve III

C) D, Y, D, Y

E) D, Y, Y, D



6. I. Kömür gibi fosil yakıtların kullanımının artması

3. I. Geri dönüşümlü poşet

II. Sanayi atıkları



III. Nükleer atıklar



Yukarıda verilenlerden hangilerinin çevre kirliliğine etkisi yoktur? A) Yalnız I

120

II. Motorlu taşıt kullanımının artması



III. CO2, SO2 ve NO2 gibi atık gazların asit yağmurlarını oluşturması

B) Yalnız II D) II ve III





C) I ve II

Yukarıda verilen olaylardan hangileri çevre kirliliğine neden olur? A) Yalnız I

E) I ve III 1. D

B) I ve II D) II ve III

2. B

3. A

4. D

5. B

6. E

C) I ve III E) I, II ve III

5.Ünite



DOĞA VE KİMYA

1. TEST 1. Sert sularla ilgili;

4. I. Ağır metallerin toprakta birikmesi kanserojen maddelerin besin zincirine girmesine neden olur.

I. Yapısında Mg2+ ve Ca2+ iyonları bulunur.

II. Ciddi sağlık sorunlarına yol açar. III. Daha fazla sabun tüketimine sebep olur.



II. Kuraklık, küresel ısınma, sanayideki gelişme, nüfusun artması gibi etkenler su tüketimini arttırmaktadır.



III. Su tasarrufu sağlamak amacıyla arabamızı kovaya koyduğumuz su ile yıkamak yerine hortumla yıkamalıyız.



IV. Fosil yakıtların yakılması sonucu oluşan gazların havadaki su buharı ile birleşmesi sonucu asit yağmurları oluşur.



Yukarıdaki ifadelerin doğru (D) ve yanlış (Y) olarak I, II, III ve IV yolunu izleyerek sıralanması aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

IV. Kireçlenme oluşturarak tıkanmaya neden olur. V. İçme suyu olarak kullanılabilir.

yargılarından kaç numaralı olanı yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

A) D, Y, D, Y

B) Y, Y, D, D

D) D, D, Y, D

C) D, D, Y, Y

E) Y, Y, D, Y

2. Toprak kirliliğine; 5. I. Formülü H2O olan ve bileşik sınıfında yer alan bir



I. Tarım ilaçları



II. Ağır metaller



III. İklim değişikliği



yukarıdakilerden hangileri etken olarak sayılabilir? B) I ve II D) II ve III

Palme Yayınevi

A) Yalnız I

maddedir. (D) (Y)

C) I ve III



II. Canlıların bir çoğu su olmadan da rahatlıkla uzun süre yaşayabilir. (D) (Y)



III. Deniz seviyesinde 0°C de donar, 100°C de kaynar. (D) (Y)



IV. Bitkiler; fotosentez, terleme, besin maddesi dağılımı gibi işlemlerde suyu kullanır. (D) (Y)

E) I, II ve III

3. –  Ca2+ ve Mg2+ iyonlarını yüksek miktarda içeren sulara



I .............................. denir. –  Yeryüzünde bulunan su kaynaklarının % 3’lük kısmı II ............................... dur. III –  ................ ............... dünyanın sıcaklığını arttırır, buzulların erimesine neden olur. Yukarıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere aşağıdaki sözcüklerden hangisi getirilmelidir? I

II

III

A)

Sert su

Tatlı su

Sera etkisi

B)

Yumuşak su

Tatlı su

Küresel ısınma

C)

Sert su

Tuzlu su

Sera etkisi

D)

Sert su

Tatlı su

Asit yağmurları

E)

Yumuşak su

Tatlı su

Küresel ısınma 1. B

2. B



V. Suda yaşayan canlıların bir çoğu oksijeni sudan alır. (D) (Y)



Yukarıda su ile ilgili verilen bilgilerden her cümlenin sonunda doğru (D) ve yanlış (Y) sembolleri bulunmaktadır.



Buna göre, bu cümleleri okuyan bir öğrenci kaç numaralı bilgiyi yanlış (Y) olarak işaretler? A) V

B) IV

D) II

E) I

6. Anorganik su kirleticilerinden olan ağır metallerin insan sağlığına zararları ile ilgili;

I. Beslenme bozukluklarına yol açarlar.



II. Hücre ve organ bozulmalarına sebep olurlar.



III. Davranış bozukluklarına neden olurlar.



yukarıdakilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II D) II ve III

3. A

C) III

4. D

5. D

6. E

C) I ve III E) I, II ve III 121

5.Ünite

DOĞA VE KİMYA

7. Su kirliliğinde

11. Aşağıdakilerden hangisi hava kirliliğine neden olan insan kaynaklı faktörlerden biri değildir?



I. Deterjanlar



II. Sanayi atıkları



III. Hidroelektrik santraller



yukarıdakilerden hangileri birinci öncelikte sayılabilir?

A) Sanayileşmenin artması

A) Yalnız I

B) Deodorantların yaygın şekilde kullanımı

B) I ve II

C) Volkanik patlamalar D) Kentlerdeki hava kirliliği

C) I ve III

D) II ve III

E) Otomobillerden CO ve SO2 gazları salınımı

E) I, II ve III

8. Aşağıdakilerden hangisi ağır metal kabul edilemez? A) Hidrojen

B) Kurşun D) Bakır

C) Demir

12. Aşağıdakilerden hangisi havayı kirleten gazlar içerisinde

E) Cıva

yer almaz? A) NO2

B) CO2

C) O2

D) SO2

E) CO

2+



2+

Palme Yayınevi

9.

2+

30 mg Ca iyonu 200 mL su

40 mg Ca iyonu 200 mL su

15 mg Ca iyonu 300 mL su

I

II

III

Yukarıdaki verilen su örneklerinin en sertten en yumuşağa doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) I, II, III

B) III, II, I



D) III, I, II

13. I. Toprağın su geçirgenliğinin azalması

II. Topraktan alınan verimin azalması



III. Bitki gelişiminin ve kalitesinin azalması



IV. Topraktaki canlı organizmaların yok olması



V. Volkanik patlamalar



Yukarıda verilenlerden kaç tanesi toprak kirliliğinin sonuçlarındandır?

C) II, I, III

A) 1

E) II, III, I

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

14. I. Sanayide ya da ufak ölçekli iş yerlerinde bacalara filtre takılması

10. Su sertliği ile ilgili, I. Su, çökelti verebilecek miktarda iyonlar içeriyorsa suyun sert olduğundan bahsedilir.



II. Sert sular, temizlikte kullanıldığında cam ve porselen eşyalarımızda çizilmelere ve matlaşmalara neden olur.





III. Evlerde su kaynatılan kaplarda oluşan tortular sirke ile giderilebilir.



IV. Sanayi tesislerinde doğal gaz kullanma



V. Toplu taşıma araçlarını kullanma



yargılarından hangileri doğrudur?



Yukarıda verilenlerden kaç tanesi hava kirliliğini arttırıcı



A) Yalnız I

B) I ve II



D) II ve III 122

C) I ve III

E) I, II ve III 7. B

8. A

II. Araçların fosil yakıt yerine elektrik ve benzeri yollarla çalıştırılmalarını sağlama III. Parfüm, sprey, böcek öldürücü gibi maddelerin kullanımını arttırma

etkilerden biridir? A) 1

9. C

10. E

11. C

B) 2 12. C

13. D

C) 3 14. A

D) 4

E) 5

5.Ünite



DOĞA VE KİMYA

2. TEST 1. I. Buzullar

4. I. Tarımsal mücadele ilaçları ve yapay gübreler toprak kirliliğine neden olan etkenlerdendir.



II. Yeraltı suları



III. Yapraklardaki çiğ



IV. Havadaki nem



V. Yağmur

biri, özel araçlar yerine toplu taşıma araçları tercih edilmeli-

Yukarıdakilerden kaç tanesi tatlı su kaynağıdır?

dir.



A) 5



II. Alternatif enerji kaynaklarının kullanımının artırılması, hava kirliliğini önlemede alınacak tedbirlerdendir.



B) 4

C) 3

D) 2

III. Çevre kirliliğini azaltmak için alınması gereken tedbirlerden



E) 1

IV. Mevsimlerin değişmesi ve bazı canlıların nesillerinin tükenmesi, küresel ısınmanın sonuçlarından biridir.



V. Bitki üretiminde kullanılan kimyasal gübreler, petrol içerikli maddeler ve evsel atıklar su kirliliğine neden olur.



Yukarıda kirlilik türleri ile ilgili verilen bilgilerden kaç tanesi doğrudur?

2. Aşağıdakilerden hangisi çevre kirliliğini azaltmak için alınması gereken tedbirlerden değildir?

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

A) Tarım alanlarının yakınına sanayi kuruluşları yapılmamalı B) Toplumun bilinçlenmesi sağlanmalı

5. CO2 ve CO gazları ile ilgili; Palme Yayınevi

C) Sanayi tesislerinde arıtma tesisleri kurulmalı D) Termik santraller, fabrikalar arttırılmalı E) Yapay gübre ve tarım ilaçlarının kullanımı azaltılmalı



I. Havayı kirletirler.



II. Sera gazıdırlar.



III. Fosil yakıtların yanması sonucu oluşurlar.



verilen yargılardan hangileri ortaktır? A) Yalnız I

B) Yalnız III D) I ve III

C) I ve II E) I, II ve III

3. Bilgi +

Sudaki Na ve

K+

Doğru Yanlış

iyonları suya sertlik

6. Öğretmeni Zeynep’ten su ve hayat ile ilgili bildiklerini yazmasını istiyor.

✓

verir.



Asit yağmurları ormanları yok ederek

✓

çölleşmeye neden olur. ✓

Çevre kirliliğinin azaltılması için geri dönüşüm önemlidir.

✓

SO2, O3, NH3 gibi gazlar sera gazlarıdır.

Zeynep’te;



I. Yaş ilerledikçe vücudun su oranı azalır.



II. Su kaynaklarının büyük bir kısmı tatlı su değildir.



III. Yeryüzündeki tatlı suların büyük kısmını buzullar oluşturur.



IV. Suların bileşimleri doğada suların geçtikleri bölgeye göre değişir.



Yukarıdaki bilgilerin her doğru değerlendirmesi için 10 puan verilecektir.



V. Lezzetli sularda sabun köpürmez.



cümlelerini yazıyor.



Tablodaki değerlendirmeyi yapan bir öğrenci bu değerlendirmeden kaç puan alır?



Buna göre, Zeynep’in yazdığı cümlelerden hangisi yanlıştır?

A) 10

B) 20

C) 30

D) 40 1. A

E) 50 2. D

A) V 3. B

4. E

5. D

B) IV 6. A

C) III

D) II

E) I 123

5.Ünite

DOĞA VE KİMYA 10. Doğanın yeniden su üretemeyeceği, geri dönüşen suyun

7. Atmosferdeki CO2 gazının normaldeki miktarından daha fazla

milyonlarca önceki suyun aynısı olduğu düşünülerek su tasarrufu için yapılması gerekenler aşağıdakilerden hangisi olamaz?

olması sera etkisine neden olur.



Sera etkisi sonucu,



I. Küresel ısınmaya neden olur.



II. İklim değişiklikleri gerçekleşir.



III. Kuraklığın artmasına neden olur.



yukarıdaki olaylardan hangileri gerçekleşir? A) Yalnız I

A) Evlerde musluğu açık bırakmamak B) Bulaşıkları bulaşık makinesinde değil elde yıkamak C) Yıkanırken küvet yerine duşu tercih etmek

B) Yalnız II D) II ve III

D) Sebze ve meyve yıkadıktan sonra arta kalan suyla çiçekleri sulamak

C) I ve II E) I, II ve III

E) Tıraş olurken gereksiz durumlarda musluğu kapatmak



I. Sabun sarfiyatı daha azdır.



II. Isıtıldığı kapta daha az tortu bırakır.



III. Deniz ve göl suları yumuşak sudur.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Palme Yayınevi

8. Yumuşak su ile ilgili;

B) Yalnız III D) I ve III

C) I ve II

11. I. Buzulların erimeye başlaması

II. İklimlerde farklılıkların oluşması



III. Yeraltı sularının giderek azalması



Yukarıdaki olaylardan hangileri küresel ısınmanın sonuçlarındandır? A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) Yalnız II D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

9. Suyun canlılar için önemi ile ilgili; 12.Aşağıdakilerden hangisi çevre kirliliğine neden olmaz?



I. Sindirim için gereklidir.



II. Yaş ilerledikçe insan vücudundaki su oranı azalır.

A) Pet şişeler



III. Kalori içermese de hayat için gereklidir.

B) Piller



yargılarından hangileri doğrudur?

C) İlaç artıkları

A) Yalnız II

B) I ve II

D) Organik gübre

C) I ve III

D) II ve III

E) Akrilik boyalar

E) I, II ve III 124

7. E

8. C

9. E

10. B

11. E

12. D

Kimyanın Temel Kanunları

6. Ünite

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI KİMYA KANUNLARI

Çözümlü Sorular

Kimya ile simyayı birbirinden farklı kılan en önemli etken, elbette ki kimyanın ölçmeye dayalı olmasıdır. Bir olayın kimya kanunu olarak belirlenebilmesi için bazı deneylerin yapılması ve bu deneylere ait aynı ya da orantılı sonuçların elde edilmesi ve bu durumun değişmemesi gerekir.

1. Cu + 4HNO3 $ Cu(NO3)2 + 2H2O + 2NO2 32,5 g 75,6 g



Xg

10,8 g

2,8 g

Yukarıda verilen tepkimede oluşan Cu(NO3)2 bileşiğinin kütlesi (X) kaç gramdır? A) 97,3

B) 94,5 D) 13,8

Kimyasal reaksiyonlar sonucunda oluşan değişimler ile ilgili dört tane temel kanun vardır. 1. KÜTLENİN KORUNUMU KANUNU

C) 28,6

Kimyanın en önemli kanunlarından birisi olan kütlenin korunumu kanunu Antoine Laurent de Lavoisier tarafından ortaya konmuştur.

E) 10,8

Lavoisier, 1789 yılında yanma olayının havanın oksijeni ile birleşmesinin bir sonucu olduğunu göstermiş ve yanma deneyini kapalı bir kapta gerçekleştirerek, kabın toplam kütlesinin reaksiyon sonunda başlangıçtaki kütlesine eşit olduğunu göstermiştir.

2. 2A + B $ 2C + D

x y gram gram



Kapalı bir kapta gerçekleşen kimyasal tepkimede yer alan maddelerin kütleleri x, y, z ve k gram olarak altlarına yazılmıştır. Buna göre;



I. 2x + y = 2z + k



II. x + y = z + k



III. x > z ise y > k



bağıntılarından doğrudur?

Kimyasal tepkimelerde atomların cinsi ve sayısı değişmediğinden toplam kütlede de bir değişim olmaz.

hangileri

Demir elementi ile kükürt elementinin tepkimesi sonucu demir (II) sülfür bileşiği oluşur. Bu olayda kütlenin korunumu kanunu gösterilecek olursa; 28 gram

kesinlikle

A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

A. Laurent de Lavoisier

Yani tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı, tepkime sonunda oluşan maddelerin kütleleri toplamına eşittir. Palme Yayınevi



z k gram gram

16 gram

+

Demir (Fe)

¡

Kükürt (S)

28 gram

16 gram

Demir (II) sülfür (FeS)

şeklindedir.

Soru

Çözüm Grafiğe bakıldığında kalsiyumdan 4 gram,

Kütle (g)

bromdan 16 gram kullanılmıştır. 16

3. Kütlenin korunumu kanununu ispatlamak isteyen bir öğrencinin ağzı açık kapta,

Kütlenin korunumu kanununa göre toplam 20 gram CaBr2 oluşur.

Ca

12

ısı



I. CaCO3(k) ¡ CaO(k) + CO2(g)



II. Cu(k) + 4HNO3(suda) ¡

Br2 Zaman

Cu(NO3)2(suda) + 2NO2(g) + 2H2O(s)

III. AgNO3(suda) + NaCI(suda) ¡ AgCI(k) + NaNO3(suda)



tepkimelerinden hangilerini gerçekleştirmesi uygun olmaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

126

Ca(k) + Br2(s) $ CaBr2(s) tepkimesine ait kütle – zaman grafiği verilmiştir. Tepkime sonucu kaç gram CaBr2 oluşmuştur? A) 32

B) 28

C) 24

D) 20

E) 16

Yanıt D

6.Ünite Soru

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

Çözüm Çinko katısı, çinko oksit katısını oluştururken havanın oksijenini kullanır. Dolayısıyla havanın oksijeni azalır.

Hava

Çinko katısı Isıtılmadan önce (kaptaki çinko)

Çinko oksit katısı Isıtılmadan sonra (kaptaki çinko oksit bileşiği)

Şekil – I Şekil-II İçinde hava bulunan ağzı kapalı cam balondaki çinko ısıtıldıktan sonra Şekil–II’deki gibi bileşik oluşturmuştur.

96 gram bileşiğin 28 gramı X ise

6

11

0

Verilen kütle-zaman grafiği



A+BSC+D



tepkimesine aittir.



Buna göre, grafikte gösterilmeyen D’ye ait kütle-zaman değişim grafiği hangi seçenekte doğru verilmiştir?

Bir kapta bulunan Y elementi üzerine X elementi eklenerek bir XaYb bileşiği oluşturuluyor. Yukarıdaki grafik, eklenen X kütlesinin oluşan bileşiğin kütlesiyle değişimini göstermektedir. Buna göre, elementlerin mX m aşağıdakikütlece birleşme oranı c mY lerden hangisidir? A) 3 B) 1 C) 3 D) 5 E) 2 8 3 11 11 3

A)

B)

Kütle (g)

Kütle (g) 24

Zaman

Zaman

C)

D)

Kütle (g)

Kütle (g)

16

18

4 Zaman

Zaman

E) Kütle (g) 24

Yanıt D

4



Zaman

5. Bir bileşiği oluşturan A ve B elementleri bir daire diliminde kütlece ifade edilmiş olup dilimler özdeştir.

Grafiğe bakıldığında 22 gram bileşik oluşurken 6 gram X kullanılmıştır. 22–6= 16 gram Y kullanılır. Kütlece birleşme oranı Eklenen X kütlesi (g)

Zaman



Kütlece birleşme oranı

Çözüm

0

B

96 – 28 = 68 gramı Y’dir.

A) 3 B) 5 C) 7 D) 7 E) 10 19 13 17 9 14

11

A

4

Yanıt C

X2Y3 bileşiğinin 96 gramında 28 gram X kullanılmıştır.

22

C

18

Çözüm

Bileşik kütlesi (g)

16 10

Havadaki oksijen miktarı azaldığı için kütleazot ce oranı artar. oksijen

Soru

Soru

Kütle (g)

Kaptaki katı kütlesi artar. Ancak toplam kütle değişmez.

Buna göre, bu değişim ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlış olur? A) Havanın oksijeni azalmıştır. B) Kaptaki katı kütlesi artmıştır. C) Kaptaki toplam kütle artmıştır. azot D) Havadaki kütlece oranı artmıştır. oksijen E) Kaptaki gaz kütlesi azalmıştır.

Buna göre, bileşikte elementlerin kütlemX m aşağıdakilerden ce birleşme oranı c mY hangisidir?

4.

Palme Yayınevi

Hava

Çözümlü Sorular

A B B

m 6 & 3 c Xm= mY 16 8

B B

B B A

olur.



Buna göre,





I. A ve B’ler arasındaki kütlece birleş1 ’tür. me oranı MA 3 MB II. Bileşiğin kütlece % 75’i B’dir.



III. 8 gram bileşiğin 2 gramı A’dır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

Yanıt A

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

127

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI 2. SABİT ORANLAR KANUNU

Çözümlü Sorular

1799 yılında Joseph Proust tarafından ortaya konulmuştur. Bu kanuna göre, bir bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında sabit ve değişmeyen bir oran vardır. Bir başka ifadeyle, bir bileşikteki elementlerin kütlece yüzdeleri sabittir.

6. X2Y3 bileşiğinde elementlerin kütlece m

birleşme oranı m X = 73 tür. Y



Buna göre, 40 gram X2Y3 bileşiği elde etmek için X ve Y den kaçar gram alınmalıdır?

X kütlesi (g)

Bileşiğin miktarının değişmesi, elementler arasındaki bu sabit oranı değiştirmez.

Y kütlesi (g)

A) 20

20

B) 28

12

C) 12

28

D) 14

26

E) 26

14

Joseph Proust

Kullanılan Kalsiyumun Kütlesi

Kullanılan Kükürtün Kütlesi

Oluşan CaS'nin Kütlesi

5 gram

4 gram

9 gram

15 gram

12 gram

27 gram

40 gram

32 gram

72 gram

7. XY3 bileşiğinin kütlece %40’ı X tir.

Buna göre, XY2 bileşiğinde kütlece birleşme oranı (mX/mY) aşağıdakilerden hangisidir? A) 1

B) 1/2 D) 1/4

C) 2

Palme Yayınevi

Birleşen kalsiyum ve kükürt kütleleri arasındaki oran değişmemiştir ve

� 7 gram Fe ile 4 gram S birleşirse 11 gram FeS bileşiği oluşur. FeS’nin elementlerinden oluşumunda bu oran değişmez. mS m Fe 7 m Fe 7 4 m S = 4 ise m FeS = 11 , m FeS = 11 FeS’nin elementlerinden oluşumuna ait aşağıdaki grafikleri çizebiliriz.

E) 2/3 Elementlerin kütlece birleşme oranı (mFe/mS)

8. XY2 bileşiğinde X in Y ye kütlece birleşme oranı 5/2 dir.



X2Y bileşiğinden 22 gram elde etmek için X ve Y den en az kaçar gram alınmalıdır?



X

Y



A)

20

2



B)

10

12



C)

12

10



D)

16

6



E)

18

4

0

11

22

33

Elementlerin harcanan kütleleri (g)

Fe'nin kütlesi (g)

7 4

128

5 ’tür. 4

FeS'nin kütlesi (g)

14

7

7

4

0

4

8

S'nin kütlesi (g)

0

Fe S

11

FeS'nin kütlesi (g)

Bileşiği oluşturan elementler arasındaki birleşme oranı değişecek olursa aynı elementler ile yeni ve farklı bileşikler oluşturulmuş olur. MgO ve MgO2 bileşiklerinde elementlerin kütlece birleşme oranları sırasıyla 24 3 24 3 = ve = 'tür. 16 2 32 4 Yukarıdaki bileşiklerden de görüldüğü gibi aynı elementlerin oluşturduğu farklı formüle sahip bileşiklerdeki kütlece birleşme oranı farklıdır.

6.Ünite Soru

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

Çözüm Kütle (g)

Çözümlü Sorular

Grafiğe bakıldığında 9 gram X ve 12 gram Y

9.

X kütlesi (g)

kullanılmıştır. 21 gram bileşik oluşur. Y’nin ta12

mamı kullanılmıştır. Elementlerin kütlece birleşme oranı

X

4 2

21 gram bileşikte 9 gram X varsa

Y

Zaman

0

Eşit kütlede X ve Y elementleri içeren bir kapta gerçekleşen kimyasal tepkime süresince, X ve Y elementlerinin kütle-zaman değişimi grafikteki gibidir. Buna göre, aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) Oluşan bileşiğin kütlesi 21 gramdır. B) Y’nin tamamı kullanılmıştır. m 3 C) Elementlerin kütlece birleşme oranı m X = 4 Y tür.

63

0

? = 27 gram X içerir.

12 gram X’in 100



E) 11 gram Y

Eşit kütle şartından dolayı 32 şer gram alınmalıdır. Alınan 32 gram Y’nin tamamı harcanırken 32 gram X’in 24 gramı harcanır, 8 gramı artar.

XY2 bileşiğindeki X’in kütlesinin Y’ninkine oranı 3/8’dir. X ve Y elementlerinden oluşan bir karışımın 40 gramı tepkimeye sokulduğunda 18 gram X artıyor.

3 gram X ile 8 gram Y elementi reaksiyona giriyor. 11 gram bileşik oluşur. Karışımın ise 40 gramı tepkimeye sokulduğunda 18 gram X arttığından, 22 gram bileşik oluşur.

Y

A)

24

16

B)

20

20

C)

16

24

D)

22

18

E)

18

22

E) Tepkime sonunda ortamda 20 gram madde vardır.

10. Bileşiğin kütlesi (g)

30,4

0

11 gram bileşikte 3 gram X ve 8 gram Y varsa, 22 gram bileşikte 6 gram X ve 16 gram Y vardır. Karışımda ise artan X ile birlikte toplam 24 gram X vardır.

K

11,2

L

16,2 X'in kütlesi (g)



Kapalı bir kapta bir miktar Y elementi bulunmaktadır. Bu kaba X elementi eklendiğinde X ve Y elementleri arasında tepkime gerçekleşmektedir.



Tepkime kabına eklenen X ile oluşan bileşiğin kütlesi grafikteki gibi değiştiğine göre, aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır?

Yanıt C

Çözüm

X

C) Tepkime kabında yalnız XY3 bileşiği vardır.

7 gram bileşikte 3 gram X ve 4 gram Y varsa, 56 gram bileşikte 24 gram X ve 32 gram Y vardır.

Soru

Buna göre, karışımdaki X ve Y elementleri kaçar gramdır?

Buna göre, 14 gram X ve 12 gram Y alınarak başlatılan tepkime için aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

D) Oluşan bileşiğin kütlesi 26 gramdır.

3 gram X ile 4 gram Y elementi reaksiyona giriyor. 7 gram bileşik oluşur.

D) 8 gram Y



Yanıt E

X2Y bileşiğinde elementlerin kütlece birleşm 3 me oranı m X = tür. 4 Y

C) 8 gram X

Yukarıdaki grafik XY3 bileşiğindeki X ve Y elementlerinin kütlelerinin değişimini göstermektedir.

B) X ten 6 gram artar.

Çözüm

B) 6 gram X

Y kütlesi (g)

A) Oluşan bileşiğin kütlece % 40’ı Y dir.

Soru

A) 6 gram Y

9

6



3 gramı artarsa

? ? = % 25 X artar

D) 63 gram bileşik 27 gram X içerir. E) X’in kütlece % 40’ı artar.

Eşit kütlede X ve Y elementleri alınıp en fazla 56 gram X2Y bileşiği elde edilebildiğine göre hangi elementten kaç gram artar?

3

?

Palme Yayınevi

3

6

mX 9 3 ’tür. m Y = 12 & 4

A) Oluşan bileşikteki X’in kütlesinin Y ninkine oranı 7/12 dir. B) Tepkime tam verimle tamamlandığında kapta 33,6 gram madde bulunur. C) Başlangıçta kapta 19,2 gram Y elementi vardır. D) L noktasında kapta 5 gram X vardır.

Yanıt A

E) K ile L arasında kapta Y yoktur.

129

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

Çözümlü Sorular 11. X ve Y elementlerinden oluşan XY2 bileşiğinde

kütlece

birleşme

oranı

m c m X m 16 dır. Y



B) 87,5 D) 95

Çözüm

X2Y bileşiğinin kütlece 8/9 u X olduğuna göre, XY bileşiğinin kütlece kaçta kaçı X tir?

X2Y bileşiğinin kütlece 8/9’u X, 1/9’u Y dir.

A)

80 gram X yeteri kadar Y ile birleşirse oluşan XY3 kütlesi kaç gram olur? A) 64

Soru

4 2 2 4 1 B) C) D) E) 5 5 3 3 3

2.X 8/9 X 4 = & = Y 1/9 Y 1 Buradan XY bileşiğinin kütlece birleşme oranı, mX X mX 4 m Y = Y & m Y = 1 > 5 gram bileşik oluşur. 4 Bileşiğin 'i X’dir. 5

C) 92,5 E) 105

Yanıt A

Buna göre, aynı elementlerden oluşan XY3 bileşiğinde Y’nin kütlece % si kaçtır?



A) 20

Palme Yayınevi



Çözüm

X2Y3 bileşiğinin 10 gramında 1 gram X vardır.

10 gram X2Y3 bileşiğinin 1 gramı X ise 9 gramı Y’dir. Buradan atom ağırlıkları oranı bulunur. m X 1 2.X 1 X 1 = m Y = 9 & 3.Y = 9 Y 6

1,6 gram Y kullanıldığında en fazla kaç gram X3Y4 bileşiği elde edilir?

12. XY2 bileşiğinde kütlece % 50 X bulunmaktadır.

Soru

A) 1,8

B) 2,9 C) 3,6 D) 5,4 E) 9

B) 25 C) 40 D) 50 E) 60

Buna göre X3Y4 bileşiğindeki kütlece birleşme oranı bulunur. m X 3.X m X 3.1 3 m Y = 4.Y & m Y = 4.6 & 24 3 gram X ile 24 gram Y’nin tepkimesinden 27 gram X3Y4 bileşiği elde edilir. 24 gram Y 27 gram X 3 Y4 1, 6 gram Y

?

?= 1,8 gram X3Y4 bileşiği elde edilir.



Yanıt A

13. – XY bileşiğinin kütlece birleşme oranı mX 7 m Y = 4 tür.



– YZ2 bileşiğinin kütlece birleşme mY oranı m = 1’dir. Z





Yukarıdaki bilgilere göre eşit kütlelerde alınan X ve Z elementlerinden en çok 40 gram X2Z3 bileşiği elde edilmektedir. Buna göre, hangi elementten kaç gram artar? A) Z’den 10

B) X’ten 14

C) Z’den 16

D) Z’den 12

E) X’ten 16

130

Soru

Çözüm

X2Y bileşiğinde X’in kütlesinin Y nin kütlesine oranı 7/4 tür.

X2Y bileşiğindeki kütlece birleşme oranı bilindiğine göre, X ve Y elementlerinin atom ağırlıkları arasındaki oran bulunur.

Buna göre, X2Y5 teki X’in kütlesinin, Y nin kütlesine oranı aşağıdakilerden hangisidir? A)

4 1 7 7 7 B) C) D) E) 5 5 5 20 10

m X 7 2.X 7 mY = 4 & Y = 4

X 7 = Y 8

Buna göre, X2Y5 bileşiğindeki kütlece birleşme oranı bulunur. m X 2.X m X 2.7 m X 7 m Y = 5.Y & m Y = 5.8 & m Y = 20 Yanıt C

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

MİNİ TEST 1. Aşağıdaki bileşiklerin hangisi kütlece en fazla Y içerir? A) XY

B) XY3

C) X2Y

D) X2Y3

4. X ve Y elementlerinden oluşan X2Y3 bileşiğinde kütlece birm 9 leşme oranı m X = dır. 16 Y

E) X2Y5

Eşit kütlelerde X ve Y elementleri kullanıldığında elementlerden birinden 84 gram arttığına göre, oluşan X2Y3 bileşi-

2.

ği kaç gramdır?

Kütle (g)

A) 116

B) 200

C) 250

D) 300

E) 400

XY

11 8

Y

4

Zaman (dk)

0



m

5. X2Y bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı m X = 74 Y tür.

X ve Y elementlerinden XY bileşiğinin oluşumuna ilişkin Y ve XY kütlelerinin zamanla değişimi grafikteki gibidir.



Buna göre, aşağıdakilerden hangisinde oran 7/4 tür?

Buna göre, 21 gram X ve 16 gram Y nin tepkimesi sonucu en fazla kaç gram X2Y bileşiği oluşur? A) 39

B) 36

C) 34

D) 33

E) 30

Palme Yayınevi

A) Harcanan Y kütlesinin, artan Y kütlesine oranı B) Harcanan X kütlesinin, harcanan Y kütlesine oranı C) Harcanan X kütlesinin, oluşan XY kütlesine oranı D) Oluşan XY kütlesinin, artan Y kütlesine oranı E) Harcanan Y kütlesinin, oluşan XY kütlesine oranı

6. XY2 bileşiğindeki elementlerin kütleleri arasındaki oran 3O2

¡

X + 2SO2

{

+

{

CS2

{

3.

7,6 g

9,6 g

12,8



mX 3 m Y = 8 dir.

Buna göre, 28 gram XY bileşiği oluşturabilmek için en az kaç gram Y kullanılmalıdır? A) 16



Yukarıdaki denklemde tepkimeye giren ve oluşan maddelerin gram cinsinden kütleleri verilmiştir.



Tepkimede oluşan X’in kütlesi ve formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



X’in kütlesi (g) X’in formülü



A) 128

CO2

B) 12,8

CO

C) 4,4

CO2

D) 4,4

CO

E) 12,8

CO2

B) 15

C) 10

D) 5

E) 4

m

7. X2O3 bileşiğinde kütlece birleşme oranı m X = 73 tür. O



Buna göre, X3O4 bileşiğinde 8 gram oksijenle birleşen X kaç gramdır?

A) 9 1. B

2. B

3. C

4. D

5. D

B) 10 6. A

7. E

C) 18

D) 20

E) 21 131

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI 3. KATLI ORANLAR KANUNU

Çözümlü Sorular

1803 yılında John Dalton tarafından ortaya konulmuştur. İki element birbiriyle birden fazla bileşik oluşturuyorsa; elementlerden birinin sabit miktarı ile birleşen diğer elementin kütleleri arasında küçük ve tam sayılarla ifade edilen bir oran vardır. Bu orana katlı oran denir.

14. X ve Y nin farklı iki bileşiğindeki kütlece birleşme oranları aşağıdaki gibidir. X’in kütlesi (g)



Y’nin kütlesi(g)

1. bileşik

0,8

0,3

2. bileşik

2,4

0,6

Örneğin, NO ve NO2 bileşiklerinde eşit miktarda N vardır. 1 Bileşiklerdeki oksijenler arasındaki oran ise dir. 2 John Dalton NO2 ve N2O5 bileşiklerinde O’ler arasındaki katlı oranı bulmak için N’lerin eşit olması gerekir. Bunun için NO2 bileşiği 2 ile 4 genişletilir. Bu durumda katlı oran bulunur. Aynı miktar O ile birleşen N atomları arasın5 daki katlı oran

Buna göre, aynı miktar X ile birleşen Y kütleleri arasındaki oran aşağıdakilerden hangisidir?

A) 1 B) 3 C) 5 D) 3 5 2 3 3

E) 1

5 / NO2 2/N2O5 genişletilmeler sonucunda

Bir elementin katlı oranı

15. Aşağıdaki bileşik çiftlerinin hangisinde, katlı oranın varlığından söz edilebilir?

Palme Yayınevi

A) NaCl – NaBr B) CaCl2 –BaCl2 C) CuCl – CuCl2 D) HCl – HClO

5 bulunur. 4

b a ise diğer elementin katlı oranı a dır. b

� Basit formülleri aynı olan bileşik çifti arasında katlı oran aranmaz. Katlı oran 1 çıkmamalıdır. Örneğin NO2 ve N2O4 bileşikleri arasında katlı oran yoktur. � Aynı tür atomlardan oluşmayan bileşik çiftleri arasında katlı oran aranmaz. Örneğin NO ve CO bileşikleri arasında katlı oran yoktur. � Katlı oranlar kanununun uygulanabilmesi için bileşik içerisinde sadece iki farklı cins ele-

E) NO2 – N2O4

ment bulunmalıdır. Yani ikiden fazla türde element içeren bileşik çiftleri arasında katlı oran aranmaz. Örneğin H2SO3 ve H2SO4 bileşikleri arasında katlı oran yoktur. � Aynı tür atomlardan oluşan farklı bileşiklerdeki elementlerin kütlelerine bakılarak da katlı oran yorumu yapılabilir. Aşağıdaki örnekte, azot ve oksijenden oluşan bileşiklerin birincisinde 7 gram azot ve 12 gram oksijen, ikincisinde ise 14 gram azot ve 32 gram oksijen bulunmaktadır. Bu bileşiklerde aynı miktarda azot içeren oksijen kütleleri arasındaki ora-

16. Azot kütlesi (g)

nı bulabilmek için birinci bileşik 2 ile genişletilir. I



14 II 7 0





16

24

Oksijen kütlesi (g)

Yukarıdaki grafikte azot ve oksijenden oluşturulmuş iki farklı bileşikteki kütle değişimleri gösterilmektedir. Verilen grafiğe göre ikinci bileşiğin formülü NO2 ise birinci bileşik aşağıdakilerden hangisidir? A) N2O

B) NO D) N2O3

132

C) N2O4 E) N2O5

Azotun kütlesi (g)

Oksijenin kütlesi (g)

I. bileşik

7





12

II. bileşik

14





32

Oksijenler arasındaki katlı oran

x 2

12.2 3 = olarak bulunur. 32 4

Dalton’un atomla ilgili görüşleri şöyle özetlenebilir: � Elementler atom denilen küçük parçacıklardan oluşmuştur. � Herhangi bir elementin tüm atomları birbirinin aynıdır. � Bir elementin atomları diğer bütün elementlerin atomlarından farklıdır. � Bileşikler birden çok elementin atomlarından oluşmuştur. � Kimyasal tepkimeler, atomların yok olmasına ya da oluşmasına yol açmaz.

6.Ünite Soru

Çözüm

C ve H elementlerinden oluşan iki bileşikten birincisinde kütlece % 40 H, ikinci bileşikte kütlece % 75 C vardır.

Birinci bileşiğin %40’ı H ise % 60’ı C’dir. İkinci bileşiğin % 75’i C ise % 25 ‘i H dir.

Buna göre, iki bileşik arasındaki katlı oran aşağıdakilerden hangisidir? A) 1

B) 2

C) 3

1 2 D) E) 3 3

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI Çözümlü Sorular

C

H

I. bileşik II. bileşik

40 25

60 75

17. X ve Y elementleri arasında oluşan birinci bileşiğin kütlece % 20 si, ikinci bileşiğin ise kütlece % 40’ı X tir.

İki bileşik arasındaki katlı oran bulunurken elementlerden biri eşitlenir. Birinci bileşik 5 ile ikinci bileşik 4 ile genişletildiğinde C’ler 200 = 2 olur. eşitlenir. H’lerin oranı ise 100

Buna göre, birinci bileşiğin formülü XY2 ise ikinci bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) X4Y3

B) X3Y4

C) X2Y5

D) X2Y3 E) X2Y

Yanıt B

18. X elementinin Y elementi ile oluşturduğu

Çözüm

X ve Y elementleri arasında oluşan iki bileşikten birincisinin 7 gramında 3 gram X, ikincisinin 22 gramında ise 16 gram Y vardır.

X ve Y atomlarının atom ağırlıkları arasındaki oranı bulalım. Birinci bileşikte (XY), 7 gram bileşikte, 3 gram X olduğuna göre, 4 gram Y vardır.

Birinci bileşiğin formülü XY olduğuna göre, ikinci bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

mX X 3 X mY = Y & 4 = Y

A) X3Y

B) XY3

D) X2Y

C) X2Y3

E) XY2

İkinci bileşikte (XaYb) 16 gram Y, 6 gram X ile birleşmiştir.

Palme Yayınevi

iki bileşiğe ilişkin aşağıdaki bilgiler veriliyor.

Soru



I. bileşikte 1 gram X ile 1 gram Y



II. bileşikte 2 gram X ile 3 gram Y



birleşiyor.



Birinci bileşiğin formülü XY2 olduğuna göre, ikinci bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

m X a.X 6 a.3 a 1 m Y = b.Y & 16 = b.4 & b = 2

A) XY2

B) XY3

C) X2Y3

D) X3Y E) X2Y

Buna göre, ikinci bileşiğin formülü XY2 olur. Yanıt E 19. Aşağıdaki bileşik çiftlerinin her biri için, aynı miktar C ile birleşen H’lerin miktarları arasındaki oran hesaplanıyor.

Soru

Çözüm

X ve Y elementlerinin oluşturduğu iki bileşikteki, X ve Y miktarları aşağıdaki gibidir.

X3Y2 bileşiğindeki kütlece birleşme oranı bilindiğine göre, X ve Y elementlerinin atom ağırlıkları arasındaki oran bulunur.

X kütlesi (g)

Y kütlesi (g)

I. bileşik 7



12

II. bileşik 14



72

mX 7 3.X 7 m Y = 12 & 2.Y = 12

Birinci bileşiğin formülü X3Y2 olduğuna göre, ikinci bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) XY2

B) XY

D) X2Y3

E) XY3

C) X2Y

X 7 = Y 18

İkinci bileşik ise XaYb olsun. a.X 14 a.7 14 = & = b.Y 72 b.18 72

a 1 = b 2

Bileşiğin formülü XY2 bulunur. Yanıt A



1. bileşik

2. bileşik



I. C2H6

CH4



II. C3H6

C3H4



III. C2H2

C3H4



Bu bileşik çiftlerinin hangilerinde, birinci bileşikteki H’nin miktarının, ikinci bileşikteki H’nin miktarına oranı 3 tür? 4 A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III

133

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI Soru

Çözümlü Sorular

Grafiğe bakıldığında birinci bileşikte (X2Y) 3 gram Y, 5 gram X ile birleşmiştir.

Bileşik kütlesi (g)

20. Bileşik

X kütlesi (g)

Y kütlesi (g)

Formül

I

2a

b

X2Y

II

a

2b

XYn



X ve Y den oluşan iki bileşik için tablodaki veriler biliniyor.



Buna göre, ikinci bileşiğin formülündeki “n” sayısı aşağıdakilerden hangisidir?



Çözüm

A) 5

B) 4

C) 3

D) 2

I

8 5

0

Birinci bileşiğin formülü X2Y olduğuna göre, ikinci bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) X2Y3



II. Aynı elementlerden oluşan iki farklı bileşik için geçerlidir.



III. Basit formülleri aynı olan bileşikler için de geçerlidir.



yargılarından hangileri doğrudur?

Palme Yayınevi

21. Katlı oranlar kanunu ile ilgili; I. Dalton tarafından ileri sürülmüştür.

Y kütlesi (g)

3

B) X2Y5

D) X4Y5

X 5 = Y 6

İkinci bileşiğin formülü XaYb olsun. Grafiğe göre ikinci bileşikte 3 gram Y, 2 gram X ile birleşmiştir.

Yukarıdaki grafik, X ve Y elementlerinin oluşturduğu iki ayrı bileşiğin kütlesinin, Y nin kütlesi ile değişimini göstermektedir.

E) 1



2.X 5 = 3 Y

II

a.X 2 a.5 2 = & = b.Y 3 b.6 3

a 4 = b 5

Bileşiğin formülü X4Y5 bulunur.

C) XY3

E) XY2

Yanıt D

Soru

Çözüm

1. bileşik: X2Ym

Bileşiklerdeki X miktarlarını eşitleyerek Y miktarları arasındaki katlı oranı yazalım. 1. bileşik: X2Ym 2 tane X ve m tane Y vardır. 2. bileşik: 2.XY2 2 tane X ve 4 tane Y vardır. 1. bileflikteki Y kütlesi 5 m 5 = & = 4 4 2. bileflikteki Y kütlesi 4

2. bileşik: XY2 Eşit kütlede X ile birleşen birinci bileşikteki Y nin ikinci bileşikteki Y ye kütlece birleşme oranı 5/4 tür.

A) Yalnız I

B) I ve II

Buna göre, m nin değeri aşağıdakilerden hangisidir?

C) I ve III

D) II ve III

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

m= 5

E) 5

Yanıt E

E) I, II ve III

Soru

Çözüm Birinci bileşikte 52 gram X, 24 gram Y ile birleşmiştir. İkinci bileşikte 104 gram X, 96 gram Y ile birleşmiştir.

X kütlesi (g)

22. – 7 gram X ile 2 gram Y den S 9 gram XY



– 7 gram X ile 3 gram Y den S 10 gram X2Y3



bileşikleri oluşuyor.



Yukarıda verilenlere göre,



I. Kütlenin korunumu



II. Sabit oranlar



III. Katlı oranlar



yasalarından hangileri kanıtlanabilir? A) Yalnız III

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

134

I

104

II

78

X Y I. bileşik 52 24 II. bileşik 104 96

52 26 0

76

200

Bileşik kütlesi (g)

Grafik, X ile Y arasında oluşan I ve II bileşiklerinin kütlelerinin, X’in kütlesine bağlı olarak değişimini göstermektedir. Buna göre, eşit kütlede X ile birleşen birinci bileşikteki Y’nin, ikinci bileşikteki Y’ye kütle oranı aşağıdakilerden hangisidir? 3 4 1 1 1 A) B) C) D) E) 5 7 2 3 4

Bileşiklerdeki X’leri eşitlemek için birinci bileşik 2 ile genişletilir. 48 1 Y’lerin kütleleri oranı = bulunur. 96 2

Yanıt A

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

4. BİRLEŞEN HACİM ORANLARI KANUNU

Çözümlü Sorular

1808 yılında Gay-Lussac, gazlarla ilgili yaptığı çeşitli deneyler sonucunda, aynı basınç ve sıcaklıkta gazların belli hacim oranlarında birleştiklerini gözlemlemiştir. Buna birleşen hacim oranları kanunu denir. Bu kanun sadece gazlar için geçerlidir.

23. Aynı koşullarda, 2 hacim XY2 ile 1 hacim Y2 gazlarının artansız tepkimesinden 2 hacim Z gazı oluşuyor.



Gay-Lussac yaptığı deneylerin birinde aynı şartlar altında 1 hacim azot gazına karşılık 3 hacim hidrojen gazının kullanıldığını belirlemişti. Bu tepkime sonucunda ise aynı şartlarda gaz fazında 2 hacim NH3 oluşmaktaydı. N2(g)

+

3H2(g) S

Gay-Lussac

B) X2Y3

C) X2Y4

D) XY E) X2Y5

1 tanecik

3 tanecik 2 tanecik



1 hacim

3 hacim 2 hacim

Yani 4 hacim gaz harcanmış ve 2 hacim ürün elde edilmişti. Ancak Dalton bu duruma karşı çıkarak hacim oranlarının 1 olması gerektiğini savunmuştur. Onu böyle bir düşünceye iten neden ise, kendi teorisine göre atomların parçalanamamasıdır. Yine bu nedenden ötürü Dalton suyun formülünün H2O değil de HO olduğunu savunmuştur.

24. – 1 hacim X gazı ile 1 hacim H2 gazından, 1 hacim Y gazı oluşuyor.

Dalton’a göre, + O(g)

A) XY3

2NH3(g)



H(g)

Buna göre, Z gazının molekül formülü aşağıdakilerden hangisidir?



– 1 hacim Y gazı ile 3 hacim O2 gazından, 2 hacim CO2 gazı ve 2 hacim H2O buharı oluşuyor.



Yukarıda verilen gazların hacimleri aynı koşullarda ölçüldüğüne göre, X ve Y nin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

S HO(g)

1 hacim 1 hacim 1 hacim şeklindedir. Daha sonra yapılan deneyler sonucu elde edilen veriler birleşen hacimlerin yukarıdaki oranda olmadığını göstermiştir. Bu soruna yaptığı çalışmalarla elementlerde molekül kavramını ortaya atarak Avogadro açıklık getirmiştir. Avogadro’ya göre;

Palme Yayınevi

1 tanecik 1 tanecik 1 tanecik



X



Y

� Maddelerin yapısını oluşturan tanecikler atomların birbirlerine bağlanması ile oluşan mo-



A)

C2H2

C2H6

leküller şeklinde olmalı ve tepkime sırasında molekülleri oluşturan atomlar arasındaki



B)

CH4

C2H2



C)

C2H2

C2H4



D)

C2H4

C2H6



E)

C2H4

C2H2

bağlar kırılarak yenileri oluşmalıdır. 1 O (g) S H2O(g) 2 2 1 1 tanecik tanecik 1 tanecik 2 1 1 hacim hacim 1 hacim 2 H2(g)





+

25. Aynı koşullarda 4 litre X2 gazı ile n litre

Y2 gazı tepkimeye giriyor ve m litre X2Y5 gazı oluşuyor.



2 hacim H2

1 hacim O2

2 hacim H2O

Buna göre, m ve n sayılarının değeri aşağıdakilerden hangisidir?



m

A)



n

2

8

Avogadro hipotezine göre;

B) 10

4

� Aynı sıcaklık ve basınçta bulunan farklı gazların eşit hacimlerinde eşit sayıda tanecik

C)

5

3

D)

4

10

E) 10

2

(atom veya molekül) vardır. � Aynı sıcaklık ve basınçta bulunan farklı gazların eşit sayıdaki molekülleri eşit hacim kaplar

135

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

MİNİ TEST 1. CxHy ve CxH2y bileşikleri arasındaki katlı oran aşağıdaki-

4. 2 litre NxO gazı ile 3 litre O2 gazından aynı koşullarda 4 litre

lerden hangisidir?

A) 3/4

B) 2/3

C) 1/2

D) 1/3

NOy gazı elde edilmektedir.

E) 1/4



Buna göre;



I. x= 2 dir.



II. y= 2 dir. III. NxO ile NOy bileşikleri arasındaki katlı oran 1/4 tür.



2. Bileşik

X kütlesi (g)

Y kütlesi (g)

X2Y3

7

12

XYn

1,4

3,2



Buna göre,



II. XYn bileşiği kütlece daha çok oranda Y içerir.



III. Bileşikler arasındaki katlı oran 3/4 tür.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

3.

B) II ve III

C) Yalnız III

C) I ve II E) I, II ve III

5.

Palme Yayınevi

X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşik ile ilgili değerler tabloda verilmiştir.

I. n sayısı 2 dir.

A) Yalnız I D) I ve III





yargılarından hangileri doğrudur?

Bileşik

X kütlesi (g)

Y kütlesi (g)

I.

X2Y

14

8

II.

X2Y5

7

m

X2Y ve X2Y5 bileşiklerinde birleşen X ve Y kütleleri yukarıda verilmiştir.

Buna göre, ikinci bileşikteki Y miktarı (m) gramdır? A) 10

E) I, II ve III

B) 12

C) 15

D) 18

E) 20

6. C5H8 ve C6Hx bileşiklerinde eşit kütlede C ile birleşen hid4 rojen elementleri arasındaki katlı oran olduğuna göre, x 5 sayısı aşağıdakilerden hangisidir?

Bileşik kütlesi (g)

A) 6

I 8

B) 8

C) 10

D) 12

E) 14

II 6

0

2

X kütlesi (g)

7. – X gazının 1 litresi, 1 litre hidrojen gazıyla tepkimeye girerek 1 litre Y gazı oluşturuyor.



X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bileşiğe ait X kütlesinin bileşik kütlesine bağlı olarak değişim grafiği yukarıdaki gibidir.





Birinci bileşiğin formülü X2Y3 olduğuna göre, ikinci bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

– Y gazının 1 litresi 5 litre oksijenle yanarak 3 litre CO2 gazı ve 4 litre H2O buharı oluşturuyor.



Buna göre, X gazı aşağıdakilerden hangisidir?

A) XY

B) X2Y3 D) X2Y

136

C) X2Y5

A) C3H6

E) X3Y4 1. C

B) C2H4 D) C3H8

2. E

3. A

4. E

5. E

6. D

7. A

C) C3H4 E) C2H6

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

1. TEST 1. Aşağıdaki bileşik çiftlerinden hangisi katlı oranlar yasası-

4.

Y kütlesi (g)

na uymaz?

3. bileşik

A) CO ile CO2

2. bileşik

16

B) Pb2O3 ile PbO2 C) CH4 ile C2H4

8

D) C3H6 ile C5H10

4

E) SO2 ile SO3

7

2. m gram X ile 3m gram Y2 elementleri arasındaki tepkimede, X tükendiğinde m gram Y2 artmıştır.





m 1 II. Bileşikteki kütlece birleşme oranı c m X m = dir. 2 Y III. Bileşik kütlece % 50 X içerir.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I

B) Yalnız III D) I ve II

3.

Öz kütle (g/L)

E) I, II ve III

İkinci bileşiğin formülü X2Y3 olduğuna göre, birinci ve üçüncü bileşiklerin basit formülleri için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

0

1. bileşik

3. bileşik

A) X2Y

XY2

B) XY

X2Y

C) X2Y

XY

D) XY

XY2

E) X2Y

XY4

Kütle (g) 48

0,3

X kütlesi (g)





C) I ve III

21

X ve Y elementlerinden oluşan üç bileşikte, X ve Y kütleleri grafikte verilmiştir.

Buna göre, I. Oluşan bileşik 3m gramdır.

14



Palme Yayınevi



1. bileşik

12

Z(g)

Zaman

5. XY2 bileşiğinin kütlece % 50 si X olduğuna göre, aşağıdaki bileşiklerden hangisinin 35 gramında 15 gram Y bulunur?

X(k)

12

A) XY

0

Zaman

D) X2Y3

Kütle (g)

24

B) XY3

C) X3Y2 E) X2Y

Y(k)

6. 2 gram Ca elementi ile 16 gram Br2 elementi tepkimeye so0







kulduğunda en çok 10 gram CaBr2 bileşiği oluşuyor.

Zaman



X katısının ısıtılarak, Y katısı ve Z gazına ayrışması sonucu X ile Y katılarının kütlesi ve Z gazının öz kütlesindeki değişim grafikleri yukarıdaki gibidir.

A) 1 gram Ca ve 7 gram Br2 artmıştır. B) Bileşikte kütlece birleşme oranı 1/8 dir.

Buna göre, aynı koşullarda tepkimede oluşan Z gazının hacmi kaç litredir? A) 10

B) 20

C) 40

D) 50 1. D

C) Bileşikte kütlece % 18 Ca elementi bulunur. D) 10 gram Ca ile 40 gram Br2 artansız birleşir.

E) 60 2. D

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

E) 50 gram bileşik elde etmek için 20 gram Br2 gerekir. 3. C

4. A

5. D

6. D

137

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

7.

10. Bileşik

X kütlesi (g)

Bileşik kütlesi (g)

X kütlesi

Bileşik kütlesi

Bileşik formülü

I

9

11

21 gram

53 gram

X3Y4

II

3

4





Tabloda X ve Y elementlerinden oluşmuş iki bileşik için, içerdikleri X kütlelerine karşılık bileşik kütleleri verilmiştir.



Buna göre, bu bileşik çifti aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) XY2



B) XY4 D) X2Y3

A) 7

B) 16

C) 23

D) 27

E) 46

C) XY2

XY3 XY3



X3Y4 bileşiği ile ilgili yukarıda verilen tablodaki veriler bilindiğine göre, 7 gram X’ten en çok kaç gram XY2 bileşiği elde edilebilir?

X2Y3

E) XY4

XY3

X2Y3

11.

Bileşik kütlesi (g)

Y kütlesi (g)

11,2 1,6

5,6

8. 2 hacim X2 ile 1 hacim Y2 gazları aynı koşullarda tepkimeye

0,8



Buna göre, 1 tane Z molekülünün atom sayısı ve formülü aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?



Atom sayısı

Formülü

A) 3 XY2

Palme Yayınevi

sokulduğunda 2 hacim Z gazı oluşuyor.

4

4

I. bileşik

8

X kütlesi (g)

II. bileşik

X ve Y elementleri aralarında iki tür bileşik oluşturuyor. Bu bileşiklerin oluşumları sırasında, yukarıdaki grafikler çizildiğine göre, bileşiklerin formülleri aşağıdakilerden hangisi olabilir?



B) 3 X2Y

C) 6 X4Y2

8 X kütlesi (g)

I. bileşik

II. bileşik

D) 6 X2Y4

A) XY X2Y

E) 2 XY

B) XY XY2 C)

XY2

X2Y

D)

X2Y

X2Y3

E)

XY2

X2Y3

9. X ve Y elementlerinden oluşan bir bileşiğin kütlece % 25’i X elementidir. Eşit kütlelerde X ve Y elementlerinin tepkimesinden 24 gram bileşik elde edilebiliyor.

Buna göre,



I. X ile Y artansız olarak birleşir.



II. Tepkime kabına başlangıçta 24’er gram X ve Y konmuştur.



m III. Bileşikte kütlece birleşme oranı c X m = 1 tür. mY 4



yukarıdakilerden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

138

Oksijenin eşit miktarıyla birleşen N2O3’teki azotun NxOy’deki azota kütlece oranı 4/3 tür.



B) Yalnız III D) I ve II

12. N ve O elementlerinden oluşan iki bileşik N2O3 ve NxOy’dir.

Buna göre, NxOy bileşiği aşağıdakilerden hangisidir? A) NO

C) I ve III

D) N2O

E) I, II ve III 7. A

B) N2O3

8. B

9. E

10. C

11. A

12. C

C) NO2 E) N2O5

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

1. TEST 2. 1. X2Y3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı

5. Eşit kütlede X ve Y elementlerinden X2Y5 bileşiği oluşurken

mY 3 m X = 7 dir.



X’in kütlece % 40’ı artıyor.



Buna göre, X3Y4 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşm me oranı d Y n aşağıdakilerden hangisidir? mX A)

Buna göre, X2Y5 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşm me oranı d m X n aşağıdakilerden hangisidir? Y

A)

3 8 3 7 7 B) C) D) E) 5 21 8 8 16

3 2 8 3 7 B) C) D) E) 5 5 7 8 8

6. X ile Y arasında oluşan üç bileşikte kütle ilişkileri aşağıdaki grafiklerde verilmiştir.

2. Kütlece birleşme oranı mX/mY= 1/4 olan bir bileşik elde etmek için, 80 gram Y ile bir miktar X tepkimeye sokuluyor ve 20 gram X tepkimeye girmeden kalıyor.



Bileşik kütlesi (g)

Buna göre, başlangıçtaki X kütlesi kaç gramdır? A) 20

B) 30

C) 40

D) 60

E) 80

le ilişkileri şöyledir:

36



9

X kütlesi (g)

II



6,4



II. bileşik

5,5



3,2



İkinci bileşiğin formülü XY2 olduğuna göre, birinci bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir? B) X3Y4

X kütlesi (g)

6 III

X kütlesi (g)

Buna göre, bu bileşiklerdeki Y nin kütlece % leri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? B) I = II = III D) III > II > I

16,5

D) X2Y3

54

A) I > III > II

I. bileşik

7.

C) II > III > I E) II > I > III

X kütlesi (g)

C) XY3 E) X2Y5

8

4. X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşikte kütlece birleşme oranları (mX/mY) 1/4 ve 1/2 dir.

I

Y kütlesi (g)



A) X3Y2

Palme Yayınevi

3. X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşikteki elementlerin kütX kütlesi (g)

Bileşik kütlesi (g)

18

3



Bileşik kütlesi (g)

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu bileşik çiftinin formülü olamaz? A) XY2 – X2Y2

B) X2Y – XY2

C) XY – XY2

D) XY2 – XY4 2. C

II

5

20

Yukarıdaki grafik, X ile Y’nin yaptığı iki bileşikteki kütle ilişkilerini göstermektedir.



Birinci bileşiğin formülü X2Y olduğuna göre, ikinci bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) XY2

B) XY3 D) X3Y

3. B

4. A

Y kütlesi (g)



E) X2Y – XY 1. C

I

5. C

6. B

7. A

C) X2Y3 E) X2Y5 139

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

8. 10 cm3 CxHy ile 100 cm3 O2 gazları karışımı tepkimeye gir-

11. 9 gram XY bileşiği 7 gram X içerdiğine göre, 21 gram X ile

diğinde aynı koşullarda 50 cm3 O2 gazı artarken 30 cm3 CO2 gazı oluştuğuna göre, CxHy bileşiğindeki x ve y sayıları aşağıdakilerden hangisidir?



x

8 gram Y’nin oluşturduğu bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) X2Y

y

B) X3Y2

C) XY3

D) X2Y3

A) 2 2

E) X3Y4

B) 2 4 C) 3 6



D) 3 8

12.

Y kütlesi (g) XaYb

E) 4 10 8

X2Y3 3

9. X ve Y elementleri arasında oluşan iki farklı bileşikten birinci bileşiğin formülü X3Y8, ikinci bileşiğin formülü X4Yn dir. Aynı miktar X ile birleşen birinci bileşikteki Y miktarının ikinci bileşikteki Y miktarına oranı 16/15 olduğuna göre, “n” sayısı aşağıdakilerden hangisidir?

10.

B) 10

C) 14

D) 16

E) 18

Palme Yayınevi

A) 5

X kütlesi (g)

m



Yukarıdaki grafikte X ve Y nin oluşturduğu iki farklı bileşiğin kütlece birleşme oranları verilmiştir.



Buna göre, XaYb bileşiğinin basit formülündeki a ve b sayıları aşağıdakilerden hangisidir?



a

b

A) 1 4 B) 2 1 C) 1 2

Oluşan XY kütlesi (g)

D) 4 1 E) 3 3

b

13. a





Eklenen X kütlesi (g)

İfade

Yukarıdaki grafik X ve Y elementlerinin oluşturduğu XY bileşiğinin kütlesi ile eklenen X kütlesi arasındaki değişimi göstermektedir.

kütle korunur. bileşiği oluşturan b. Gay-Lussac belirli atomlar arasında belirli kütle oranı bulunur. kütle oranı bulunur.

II. Bir

Buna göre;



I. Harcanan X, a gramdan fazladır.



m b II. Bileşikteki elementlerin kütlece birleşme oranı m X = a dır. Y



III. Harcanan Y elementi (b–a) gramdır.



yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

140

c. Lavoisier oranı sabittir. gazların hacimleri oranı sabittir. Yukarıdaki ifadelerin ait oldukları bilim insanları ile eşleştirilmesi hangi seçenekte doğru belirtilmiştir? III. Bir kimyasal olayda

B) Yalnız III D) I ve II

Bilim insanı

I. Tüm kimyasal olaylarda a. Proust

C) II ve III E) I, II ve III 8. D

9. B

10. D



A) I. a II. b III. c

B) I. b II. c III. a

11. E

13. D

12. A

C) I. c II. b III. a

D) I. c II. a III. b

E) I. a II. c III. b

Mol Kavramı

7. Ünite

7.Ünite

MOL KAVRAMI

MOL KAVRAMI

Çözümlü Sorular

BAĞIL ATOM KÜTLESİ

1. 7,2.1024

tane Ca atomu içeren Ca3(PO4)2 bileşiğinde kaç mol oksijen atomu vardır?



(Avogadro sayısı= 6.1023)



A) 8

Atomlar çok küçük tanecikler oldukları için atomların kütlelerini belirlemek mümkün değildir. Bu nedenle bir karşılaştırma atomu seçilerek diğer atomların kütleleri karşılaştırma atomuna göre belirlenir. Günümüzde karşılaştırma atomu olarak, kütle numarası 12 olan karbon izotopu (12C) kullanılmaktadır. Her elementin karbon–12 izotopuna göre belirlenen kütlesine bağıl atom kütlesi denir. Örneğin, karbona bağlı olarak hidrojenin kütlesi 1’dir. Yani, bir H atomunun kütlesi, bir karbon atomunun kütlesinin 12’de biridir.

B) 12 C) 16 D) 32 E) 48

Bir tane karbon–12 (12C) atomunun kütlesi 12 atomik kütle birimi (akb) kabul edilmiştir. Dolayısıyla 1 tane 12C’nin kütlesinin 1/12’sine 1 atomik kütle birimi (akb) denir. Avogadro, 12C izotopunun 12,00 gramında 6,02.1023 tane atom bulunduğunu belirlemiştir.

2. Avogadro sayısı kadar O atomu içeren N2O5 bileşiğinde kaç tane N atomu bulunur? (Avogadro sayısı= NA)

A) 0,1.NA

B) 0,2.NA



C) 0,4.NA

D) 0,5.NA



� 6,02.1023 tane 12C atomu 12 gramdır. � 6,02.1023 tane 1H atomu 1 gramdır. � 6,02.1023 tane 16O atomu 16 gramdır. 6,02.1023 sayısına Avogadro sayısı denir. N veya NA ile gösterilebilir. 6,02.1023 taneye yani Avogadro sayısı kadar taneciğe 1 mol denir.

E) 2.NA

Buna göre,

� 1 mol Na atomu= 6,02.1023 tane Na atomu içerir.

– 1 mol H atomu içeren H2O



– 1 mol O atomu içeren N2O



Yukarıda verilen bileşiklerin hangilerinde bulunan molekül sayısı, Avogadro sayısından daha azdır? A) Yalnız H2O

Palme Yayınevi

3. – 2 mol O atomu içeren HClO4

� 1 mol CO2 molekülü= 6,02.1023 tane CO2 molekülü içerir. Bazen mol yerine; tek atomlu elementlerde atom-gram, kovalent yapılı bileşiklerde molekül-gram, iyonik yapılı bileşiklerde formül–gram, iyonlarda iyon–gram kavramları kullanılır.

� 1 atom–gram H = 1 mol H atomu 23



= 6,02.10

� 1 iyon–gram H+ = 1 mol H+ iyonu

= 6,02.1023 tane H2 molekülü

C) HClO4 ve N2O

= 6,02.1023 tane H+ iyonu

Bütün elementlerin 1 mollerinde 6,02.1023 tane atom vardır. Bazı maddeler ise moleküler yapıdadır. Oksijen elementi denildiğinde “O” anlaşılırken, oksijen molekülü denildiğinde “O2” anlaşılır. Her O2 molekülü 2 tane oksijen atomu içerir.

D) HClO4 ve H2O E) H2O ve N2O

4. I. 6,02.1023 tane H2O molekülü II. 6,02.1023 tane O atomu içeren H2O molekülü

= 6,02.1023 tane NaCl formül birimi

tane H atomu

� 1 molekül–gram H2= 1 mol H2 molekülü

B) Yalnız N2O



� 1 formül–gram NaCl = 1 mol NaCl bileşiği

III. 6,02.1023 tane atom içeren H2O mo-

1 mol C2H4 molekülü = 2 mol C atomu = NA tane C2H4 molekülü = 2.NA tane C atomu = 4 mol H atomu = 4.NA tane H atomu = 6 mol atom = 6.NA tane atom içerir.

2 mol CO2 molekülü = 2.NA tane CO2 molekülü = 2 mol C atomu = 2.NA tane C atomu = 4 mol O atomu = 4.NA tane O atomu = 6 mol atom = 6.NA tane atom içerir.

lekülü

Yukarıda verilen H2O moleküllerinin mol sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



A) I = II = III

B) I = III > II



C) I > II = III

D) I = II > III



142

E) III > I = II

1 tane atom/molekül ve 1 mol atom/molekül kavramları farklıdır. 1 tane C3H4 molekülünde

3 tane C atomu vardır

4 tane H atomu vardır.

1 mol C3H4 molekülünde

3 mol C atomu vardır.

4 mol H atomu vardır.

7.Ünite MOL KÜTLESİ

Çözümlü Sorular

Bir elementin 1 mol atomunun (6,02.1023 tane atomunun) gram olarak kütlesine o elementin atom kütlesi denir. Atom kütlesinin değerleri sabittir. Bu değerlerin o elementin atom–gram değerine eşit olduğu unutulmamalıdır. MA şeklinde gösterilen bu değerlerin birimi g/mol dür.

5. 0,1 mol X3Y2 bileşiğinde 7,2 gram X vardır.

Not



Bir elementin 1 tane atomunun kütlesine o atomun gerçek atom kütlesi denir. M 1 tane atomun kütlesi ise A değerine eşittir. NA Atom kütlesi

Buna göre bileşiğin mol kütlesi kaç gramdır? (Y: 14) A) 64

B) 100 D) 136

C) 124 E) 144

Gerçek atom kütlesi (1 tanesinin kütlesi)

C= 12 g/mol O= 16 g/mol S= 32 g/mol

12/NA gram

6. 1,2 mol hidrojen atomu içeren C2H6

16/NA gram

gazının bulunduğu bir kaba, normal koşullarda kaç litre NO gazı eklenirse kütle iki katına çıkar?

32/NA gram

He= 4 g/mol 4/NA gram “Atom kütlesi” ve “bir atomun kütlesi” kavramları birbirine karıştırılmamalıdır. Atom kütlesi, bir element için, “ 1 mol atomunun kütlesi” anlamında kullanılmaktadır. Buna mol kütlesi de denilmektedir. Örneğin, 6,02.1023 tane C atomu = 1 mol C atomu = 12 gram C 12 eşitliği yazılabilir. Oysa 1 tane C atomunun kütlesi gramdır. 6, 02.10 23

Not

1 gram 6,02.10 23

6,02.10 23 akb = 1 gram



(N: 14, O: 16, C: 12, H: 1)



A) 4,48

B) 16,8



C) 33,6

D) 44,8



Palme Yayınevi

12 1 C atomunun kütlesi 12 a.k.b veya gramdır. Bu bilgilerden, 6, 02.10 23 12 12 a.k.b = gram 6,02.10 23 1 a.k.b =

MOL KAVRAMI

E) 100,8

7. 0,1 mol C2H4 ve 0,2 mol C3H8 gaz ka-

rışımı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? (H: 1, C: 12)

A) 0,8 mol karbon atomu içerir.

eflitli¤i elde edilir.

B) 2 gram hidrojen atomu içerir.

Molekül Kütlesi (Molekül Ağırlığı veya Molekül–gram)

C) Normal koşullarda 6,72 litredir.

Bir molekülün veya bir bileşiğin Avogadro sayısı kadar taneciğinin gram olarak kütlesine o maddenin molekül kütlesi denir. Atom kütlesinin değerlerinden yararlanılarak molekül kütlesi hesaplanır. Örneğin; 1 mol H2O

:

1 mol C4H8

(H= 1, O= 16)

E) Toplam 2,8 mol atom içerir.

(C= 12, H= 1)

1 mol O atomu= 1.16= 16 gram

8 mol H atomu= 8.1= 8 gram

2 mol H atomu= 2.1= 2 gram +

4 mol C atomu= 4.12= 48 gram + 56 gram

18 gram

� � � � �

:

D) 11,2 gramdır.

H2O bileşiğinin mol kütlesi 18 g/mol’dür. 6,02.1023 tane H2O molekülü 18 gramdır. 1 molekül–gram H2O 18 gramdır. 1 tane H2O molekülü 18 a.k.b.’dir. 18 1 tane H2O molekülü gramdır. 6, 02.10 23

Molar Hacim

Bir gazın bir molünün hacmine molar hacim denir. Aynı koşullarda bulunan gazların molar hacimleri eşittir.

Not 0°C sıcaklık ve 1 atm basınca normal şartlar (veya normal koşullar) altında denir. Normal koşullarda (NK) bulunan bütün gazların 1 molleri 22,4 litre hacim kaplar. Oda koşullarında (25°C ve 1 atm) bütün gazların 1’er molleri 24,5 litre hacim kaplar. Aynı koşullarda (aynı sıcaklık ve basınçta) hacimleri eşit olan gazların mol sayıları da eşittir.

8. I. 1 tane O atomu

a.

24 a.k.b

II. 1 tane Na atomu

b. 16 a.k.b



III. 2 tane C atomu

c.



Yukarıda verilen atom sayıları ve cinsleri bağıl atom kütleleriyle eşleştirilmek isteniyor.



Buna göre hangi seçenekteki eşleştirmeler doğru yapılmıştır? (C: 12, O: 16, Na: 23)



A) I. b B) I. b C) I. c D) I. a E) I. a



23 a.k.b

II. a

II. c

II. a

II. b II. c

III. c

III. a

III. b

III. c III. b

143

7.Ünite

MOL KAVRAMI MOL HESAPLAMALARI

Çözümlü Sorular

A. Tanecik Sayısı–Mol Sayısı İlişkisi

9. 3,2 gram CH4 gazı ile ilgili;

Tanecik sayısı verilirse;



Mol say›s› =

I. 0,2 moldür. 6,02.1023



II. Toplam atom sayısı



III. Normal koşullar altında hacmi 4,48 litredir.



yargılarından hangileri doğrudur?



(C: 12, H: 1, Avogadro sayısı: 6,02.1023)



A) Yalnız I

B) Yalnız II



C) Yalnız III

D) I ve II



’tür. Avogadro sayısı

10.

C2H4(g)

CO2(g)

Yukarıdaki kaplarda bulunan gazların toplam atom sayıları eşittir.



Buna göre CO2 gazının kütlesi kaç gramdır?



(C2H4: 28, CO2: 44, Avogadro sayısı: NA)



A) 14

B) 22 C) 28 D) 44 E) 56

Palme Yayınevi



Mol say›s› =

Atom sayısı

Mol sayısı

E) I, II ve III

14 gram

Verilen atom say›s› Avogadro say›s›

Verilen molekül say›s› Avogadro say›s›

Molekül sayısı

Mol sayısı

Mol sayısı

Mol sayısı

Soru

Çözüm

1,204.1023 tane molekül içeren SO3 gazı ile ilgili; I. 16 gramdır. II. Normal koşullarda 4,48 litredir. III. 0,4 mol oksijen atomu içerir. yargılarından hangileri yanlıştır? (O: 16, S: 32, Avogadro sayısı: 6,02.1023) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

1 mol ?

Bir moleküldeki atom sayısı

6,02.1023 tane 1,204.1023 tane

?= 0,2 mol 1 mol SO3= 32 + 3.16= 80 gram ise 0,2 molü, 0,2.80= 16 gram yapar. 1 mol SO3 gazı normal koşullarda 22,4 litre ise 0,2 molü, 0,2.22,4= 4,48 litredir. 1 mol SO3 gazı 3 mol O atomu içeriyorsa 0,2 molü, 0,2.3= 0,6 mol O atomu içerir. Yanıt C

B. Mol Sayısı–Kütle İlişkisi Kütleden yola çıkarak, kütlesi verilen bir taneciğin molü ya da molü verilen bir taneciğin kütlesi Mol say›s› =

Verilen kütle m &n= Mol kütlesi MA

bağıntısı ile hesaplanır.

Not 11. 3,01.1023 tane H2O molekülü ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

Kütle ile ilgili hesaplamalarda yukarıdaki formül kullanılabileceği gibi oran-orantı kurularak işlem yapılabilir.

(H: 1, O: 16,

Avogadro sayısı: 6,02. 10

Kütle 23:

Mol kütlesi

Kütle

NA)

A) 9 gramdır. B) Normal koşullarda 11,2 litredir. Mol sayısı

C) 0,5 moldür.

Soru

D) 1,5 mol atom içerir.

I. n =

II. 32 gram SO2 gazı III. 20 gram SO3 gazı 12. Bir X3H6 molekülünün kütlesi

7.10–23

gramdır.



Buna göre X3H6 bileşiğindeki X’in mol kütlesi kaç gramdır?



(H: 1, Avogadro sayısı: 6.1023)



A) 42

144

B) 36 C) 24 D) 12 E) 6

Yukarıda verilenlerin atom sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? (Mg: 24, S: 32, O: 16, Avogadro sayısı: NA) A) I > II > III

Mol kütlesi

Çözüm

I. 12 gram Mg

E) 1,5.NA tane atom içerir.

Mol sayısı

B) III > II > I

C) II > III > I D) III > I > II E) II > I = III

m 12 & = 0, 5 mol Mg M A 24

Atom sayısı ise 0,5.1.NA= 0,5.NA bulunur. 32 & 0, 5 mol SO 2 64 Atom sayısı ise 0,5.3.NA= 1,5.NA bulunur. 20 & 0, 25 mol SO 3 III. n = 80 Atom sayısı ise 0,25.4.NA= NA bulunur. Yanıt C II. n =

7.Ünite C. Hacim–Mol Sayısı İlişkisi

Çözümlü Sorular

Bu yöntem sadece gazlar için geçerli olup, normal koşullarda ve oda koşullarında olmak üzere iki durum söz konusudur.

� Normal koşullarda ise;

13. 14 gram CO gazı ile bir miktar CH4 ga-

zından oluşan bir karışım normal koşullarda 67,2 litre hacim kaplamaktadır.

� Oda koşullarında ise;

Verilen hacim (L) Mol say›s› = 24,5 MA � Normal koşullarda, bir gazın öz kütlesi (g/L) & d = eşitliği ile bulunur. 22, 4



Mol say›s› =

Verilen hacim (L) 22,4

Soru

Çözüm

Normal koşullardaki hacmi 5,6 litre olan X 2 gazı m gramdır.

1 mol 22,4 L ? 5,6 L

Buna göre, 1 tane X 2 molekülünün kütlesi kaç gramdır? (NA= Avogadro sayısı)

?= 0,25 mol 1 mol= NA tane 1 tane

A)

2m 4m B) C) 2m NA NA

D) 4m

E)

NA 2m

?=



Buna göre karışım kaç gram CH4 içermektedir? (C: 12, O: 16, H: 1)



A) 32

?= 4m gramdır. 4m gram ? 14. XO2 ve X2O5 gazlarından oluşan karışımda 1,1 mol X atomu ve 2,6 mol oksijen atomu bulunduğuna göre, gaz karışımındaki XO2 gazının mol sayısının, X2O5 gazının mol sayısına oranı aşağıdakilerden hangisidir?

Yanıt B

Bileşikteki Kristal (Hidrat) Suyu Bir bileşiğin yapısına H2O moleküllerinin bağlanması durumudur. Genel olarak X . nH2O şeklinde gösterilen bu bileşikte 1 mol X yapısına n mol H2O molekülü bağlanmıştır. (X: Bileşik)

Soru

Çözüm

50 gram CuSO4 . nH2O bileşiğinde 18 gram su bulunduğuna göre, “n” aşağıdakilerden hangisidir?

50 gram bileşiğin 18 gramı su ise 50-18= 32 gramı CuSO4’tür. MA = 64 + 32 + 16.4= 160

(Cu: 64, S: 32, O: 16, H: 1)

32 g CuSO4

18 g H2O

160 g CuSO4

?

C) 5

D) 7

E) 9

?= 90 gram H2O ile birleşir. nH2O= 90 ise n.18= 90 1 n= 5

1 3 1 3 B) C) D) E) 1 4 4 2 2

Palme Yayınevi

A)

A) 1 B) 3

15. Kütleleri eşit olan C2H4 ve CnH2n gazlarının aynı koşullardaki hacimleri oranı VC H 2 2 4 = dir. 1 VC H

Yanıt C

n

Karışım Problemleri Birden fazla madde içeren karışımlara ait kütle, mol sayısı, tanecik sayısı gibi niceliklerden birinin toplamı verilerek, o niceliğin karışımdaki maddeler için ayrı ayrı bulunması istenir. Verilen değerlerden yola çıkılarak iki bilinmeyenli iki denklem kurulur ve sorunun çözümü yapılır.

Soru

Çözüm

CO2 ve CH4 gazları karışımı 48 gram olup, 9,6.1023 moleküldür.

MA = 12 + 1.4= 16 CH4 = 12 + 2.16= 44 MA CO2 Karışımın molü; 1 mol 6.1023 tane 9,6.1023 tane ?

Buna göre, karışımda kaç mol CH4 gazı vardır? (C: 12, H: 1, O: 16, Avogadro sayısı: 6.1023) A) 0,3

B) 0,4

C) 0,8

D) 0,6

E) 0,5

B) 40 C) 48 D) 54 E) 64

0,25 mol m gram 1 mol ?

4m gramdır. NA

CuSO4

MOL KAVRAMI

?= 1,6 moldür. CO2 ve CH4 gazlarının mol sayıları sırasıyla x ve y olarak kabul edildiğinde gaz karışımının kütlesi için 44x + 16y= 48 denklemi yazılabilir. Karışımın toplam mol sayısı içinde x+y= 1,6 denklemi yazılabilir. Bu iki denklem çözülerek gazların mol sayıları bulunur. x+y= 1,6 44x + 16y= 48 x= 0,8 ve y= 0,8 bulunur. Yanıt C

2n



Buna göre CnH2n formülündeki “n” sayısı aşağıdakilerden hangisidir?



(C: 12, H: 1)



A) 2

B) 3

C) 4

D) 6

E) 8

16. 19,2 gram oksijen gazındakine eşit sayıda atom içeren NH3 gazının normal koşullardaki hacmi kaç litredir?

(O: 16, Avogadro sayısı= NA)



A) 6,72

B) 11,2



C) 22,4

D) 44,8



E) 67,2

145

7.Ünite

MOL KAVRAMI

MİNİ TEST 1. Molekül sayıları eşit olan C3H4 ve YH3 bileşikleri karışımının

5. Normal koşullarda 8,96 litre hacim kaplayan SO2 gazı ile





I. 0,2 moldür.



II. 5,6 gramdır.



III. 1,204.1023 tane molekül içerir.



yargılarından hangileri doğrudur?



(H: 1, C: 12, Avogadro sayısı: 6,02.1023)

eşit sayıda atom içeren C2H4 gazı ile ilgili;

22,2 gramında 0,9 mol C atomu bulunmaktadır.

Buna göre, karışımdaki YH3 bileşiğindeki Y’nin atom kütlesi kaçtır? (H: 1, C: 12) A) 14

B) 18

C) 24

D) 31

E) 32

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

2. 0,2 mol CxH6 ile 0,3 mol C4Hy gazları karışımı; 1,6 mol C atomu ve 4,2 gram H atomu içermektedir.



Buna göre, x ve y sayıları arasındaki eşitlik için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? (H: 1) A) x= 5y

B) y= 5x

mektedir.

E) y= 2x

Palme Yayınevi

D) x= 4y

6. Eşit kütleli CH4 ve SO2 gazları karışımı 4,6 mol atom içer-

C) y= 3x

Buna göre,



I. Karışımın molce % 80’i CH4 gazıdır.



II. Başlangıç karışımı 25,6 gramdır.



III. Karışım, 1 moldür.



yargılarından hangileri doğrudur?



(H: 1, C: 12, O: 16, S: 32) A) Yalnız I

3. Eşit sayıda hidrojen atomu içeren C2H6 ve C4H10 gazlarından

D) II ve III

oluşan bir karışımın kütlesi 64,8 gramdır.



C) I ve II E) I, II ve III

Buna göre, karışımdaki gazların mol sayıları oranı nC H 2 6 f p kaçtır? (H: 1, C: 12) nC H 4

10

3 5 A) B) 5 3

C)

2 3

D)

5 2

E)

7 3

7. Eşit sayıda molekül içeren CH4 ve SO2 gazları karışımı 16 gramdır.



4. 0,1 mol XO ile 0,3 mol XO2 gazları karışımının kütlesi 16 gramdır.



B) Yalnız II

Buna göre, X’in atom kütlesi kaçtır? (O: 16) A) 12 146

B) 14

C) 24

D) 32 1. D

Buna göre, karışım ile ilgili;



I. Normal koşullardaki hacmi 8,96 litredir.



II. 0,8 mol hidrojen atomu içerir.



III. SO2 gazının kütlesi 6,4 gramdır.



yargılarından hangileri doğrudur?



(H: 1, C: 12, O: 16, S: 32) A) Yalnız I

E) 40 2. B

B) Yalnız II D) II ve III

3. B

4. A

5. E

6. E

7. C

C) I ve II E) I, II ve III

7.Ünite

MOL KAVRAMI

1. TEST 1. İçerdikleri oksijen atomu sayıları eşit olan N2O ve NO2

4. Ne atomu için 20/NA değeri;

gazları ile ilgili;



I. Mol sayıları



II. Normal koşullardaki hacimleri



III. Kütleleri



verilenlerden hangileri farklıdır? (N: 14, O: 16) A) Yalnız II

B) I ve II D) I ve III



I. 20 tane Ne atomunun kütlesidir.



II. 1 a.k.b’nin gram cinsinden değeridir.



III. 1 tane Ne atomunun kütlesidir.



yukarıdakilerden hangilerine eşittir?



(Ne: 20, NA: Avogadro sayısı)

C) II ve III

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) Yalnız III D) II ve III

C) I ve II E) I ve III

5. I. 0,4 mol atom içeren SO3 gazı

2. Normal koşullarda hacimleri eşit olan CO2, SO2 ve H2S Palme Yayınevi

gazları ile ilgili,



I. Kütleleri eşittir.



II. Toplam atom sayıları eşittir.



III. Mol sayıları eşittir.



ifadelerinden hangileri doğrudur?



(C: 12, O: 16, H: 1, S: 32) A) Yalnız I



II. Normal koşullarda 11,2 litre N2O gazı



III. 16 gram oksijen içeren CO2 gazı



Yukarıda verilenlerin kütleleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



(S: 32, N: 14, O: 16, C: 12) A) I > II > III

B) II = III > I D) II > III > I

B) Yalnız II D) I ve III

C) II > I > III E) I = II > III

C) Yalnız III E) II ve III

6. Normal koşullarda hacmi 4,48 litre ve kütlesi 8,8 gram olan gaz halindeki bir bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisi olabilir? (C: 12, H: 1) A) CH4

B) C3H8 D) C4H10

3. Aşağıdaki maddelerden hangisinin içerdiği toplam atom

C) C2H6 E) C2H4



sayısı, Avogadro sayısına eşit değildir? (O: 16)

7. Aynı kapta bulunan H2 ve O2 gazlarının mol sayılarının oranı

A) 1 mol He gazı

2 ’tür. 3

B) 0,25 mol SO3 gazı C) 0,2 mol CH4 gazı



D) 32 gram O2 molekülü

Buna göre bu gazların kütlelerinin oranı kilerden hangisidir? (H: 1, O: 16) A)

E) 0,5 molekül–gram NO gazı 1. E

2. E

3. D

4. B

1 1 B) 48 32

5. B

6. B

7. C

C)

1 24

D)

1 12

mH

fm

2

O2

p aşağıda-

E)

1 6

147

7.Ünite

MOL KAVRAMI

8. Bir NO molekülünün kütlesi kaç gramdır?

(N: 14, O: 16, Avogadro sayısı= A) 5.10–23

6.1023

taki gaz kütlesi iki katına çıkıyor.

)

B) 2.10–23 D) 4.10–23

11. 1 mol SO2 gazı bulunan kaba CH4 gazı eklendiği zaman, kapC) 3.10–23

E) 5.1023



Buna göre kaba kaç mol CH4 gazı eklenmiştir?



(S: 32, O: 16, C: 12, H: 1) A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

12. Kapalı bir kapta 0,1 mol CH4 gazı bulunmaktadır.

9. Toplam 1,2 mol atom içeren CO2 gazı ile ilgili;

I. 17,6 gramdır.



II. 0,4 moldür.



III. 0,8 mol oksijen atomu içerir.



yargılarından hangileri doğrudur? (C: 12, O: 16)



Kaptaki toplam atom sayısını 6,02.1023 yapmak için kaç gram N2O3 gazı eklenmelidir?



(N: 14, O: 16, Avogadro sayısı= 6,02.1023) A) 7,6

B) Yalnız II D) I ve II

10.

E) I, II ve III

Y



II. 1 molekül–gram oksijen 32 gramdır.



III. 1 atom-gram He, NA tane atom içerir.



Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?



(NA: Avogadro sayısı, C: 12, O: 16)

E) I, II ve III

Z



14.



Yukarıdaki gibi H2SO4 bileşiğine ait bazı değerler X, Y, Z ve T kutucuklarına yazılmak isteniyor.



Buna göre seçeneklerde bulunan değerlerden hangisi kutucukların hiçbirine yazılamaz? (H: 1, O: 16, S: 32,



Avogadro sayısı= NA)

148

C) I ve III

1 mol ağırlığıdır.

1 molündeki toplam atom sayısıdır.

B) 7.NA D) 98 a.k.b

B) I ve II D) II ve III

T

A) 98 gram

E) 38

gramdır.

A) Yalnız I

X

H2SO4

D) 30,4

13. I. NA tane oksijen atomu içeren CO2 bileşiğinin kütlesi 11

1 tane molekülünün kütlesidir. 1 molündeki S atomu ağırlığıdır.

C) 22,8

C) Yalnız III Palme Yayınevi

A) Yalnız I

B) 15,2

C) 6.NA E) 32 gram 8. A

9. E

Madde

11. D

Toplam atom sayısı



1 mol CH3OH

N1



132 gram CO2

N2



60 gram C2H6

N3



Yukarıda verilen maddelerin atom sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisidir?



(H: 1, C: 12, O: 16)



A) N3 > N2 > N1

12. A

B) N2 > N3 > N1

D) N1 > N2 > N3

10. C



13. D

14. A

C) N2 = N3 > N1

E) N1 > N2 = N3

7.Ünite

MOL KAVRAMI

1. TEST 2. 1. 0,2 molü, 0,4 mol X ve 1,0 mol Y içeren bileşiğin formülü

5. Saf bir bileşik ile ilgili,

aşağıdakilerden hangisidir? A) XY

B) XY2

C) X2Y5

D) X2Y

Kütlece birleşme oranı

E) X2Y3

Mol kütlesi

Mol sayısı

Kütle

Mol sayısı

I



Kütle

II

III

yukarıda verilen grafiklerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

2. 20 gram X2S bileşiği 0,4 mol X atomu içerdiğine göre, X’in atom kütlesi aşağıdakilerden hangisidir? (S: 32)

A) 16

B) 32

C) 34

D) 36

E) 40

Palme Yayınevi

6. NA tane X2 molekülünün kütlesi 2m gramdır.

Buna göre m/NA değeri aşağıdakilerden hangisini verir? (NA: Avogadro sayısı) A) Bir mol X2 molekülünün kütlesi B) Bir tane X2 molekülünün kütlesi C) Bir tane X atomunun kütlesi D) 1 mol X2 molekülündeki atom sayısı

3. X2O3 bileşiği kütlece % 30 oranında oksijen elementi içerdiğine göre, X’in atom kütlesi aşağıdakilerden hangisidir? (O: 16)

A) 30

B) 56

C) 64

D) 65

E) 1 mol X atomunun kütlesi

E) 160

7. Eşit kütleli O2 ve CH4 gazları karışımının 0,6 molü ile ilgili;

4. Eşit kütlede C2H4 ve C4H8 gazları alınıyor. C2H4’teki hidrojen atomları sayısının C4H8’deki hidrojen atomları sayısına oranı aşağıdakilerden hangisidir? (C: 12, H: 1) A) 2/3

B) 1/2

C) 2/5

D) 1 1. C



I. Normal koşullarda 4,48 litre O2 gazı içerir.



II. 6,4 gram CH4 gazı içerir.



III. Toplam 2,2.NA tane atom içerir.



yargılarından hangileri doğrudur?



(NA: Avogadro sayısı, C: 12, H: 1, O: 16) A) Yalnız II

E) 2 2. C

B) I ve II D) II ve III

3. B

4. D

5. C

6. C

7. B

C) I ve III E) I, II ve III 149

7.Ünite

MOL KAVRAMI

8. Mol sayıları eşit olan SO2 ve SO3 gazlarını içeren bir karışım

11. 0,4 mol XY3 ile bir miktar XY2 bileşiğindeki Y kütleleri eşittir.

normal koşullarda 22,4 litre hacim kaplamaktadır.





Buna göre karışımdaki SO3 ve SO2 kütleleri arasındaki fark kaç gramdır? (S: 32, O: 16) A) 32

B) 24

C) 16

D) 12

Buna göre iki bileşikte toplam kaç tane X atomu bulunur? (NA: Avogadro sayısı) A) 0,4.NA

E) 8

B) 0,6.NA C) 0,8.NA D) 0,9.NA E) NA

12. 9.



Özdeş kefelerden oluşan terazinin ikinci kefesine 1 tane kükürt atomu konmuştur.



Terazinin dengeye gelmesi için birinci kefeye konması gereken atom ve sayısı hangi seçenekte doğru belirtilmiştir?



(S: 32, H: 1, Ca: 40, C: 12, O: 16)

Palme Yayınevi

2. kefe

1. kefe



m gram N2H4(g)

3 mol SO2(g)

A) 1 tane Ca atomu

I

II



İkinci kaba normal koşullarda 22,4 litre N2H4 gazı eklendiğinde, her iki kaptaki atom sayıları eşit oluyor.



Buna göre “m” sayısı aşağıdakilerden hangisidir?



(N: 14, H: 1) A) 4

B) 8

C) 12

D) 16

E) 24

13. Toplam atom sayıları eşit olan CO ve SO3 gazlarından oluşan karışımdaki CO gazının kütlesi 56 gramdır.

B) 2 tane C atomu

C) 2 tane O atomu

Buna göre karışım kaç moldür? (C: 12, O: 16) A) 3

D) 2 tane Ca atomu

B) 2,5

C) 2

D) 1,8

E) 1,2

E) 1 tane C, 4 tane H atomu

14. 1 tane C2H6 molekülü ile ilgili;

I. Kütlesi 30 a.k.b dir.



II. 6 gram hidrojen içerir.



III. 24 a.k.b karbon içerir.

kütlesi 26,4 gramdır.



yargılarından hangileri yanlıştır?

Buna göre X’in atom kütlesi aşağıdakilerden hangisidir? (H: 1, S: 32, C: 12)



(C: 12, H: 1)

10. 17 gram H2S’dekine eşit sayıda atom içeren CX4 bileşiğinin

A) 1 150

B) 19

C) 35

D) 70 8. E

A) Yalnız I

E) 72 9. C

10. B

B) Yalnız II D) I ve II

11. E

12. D

13. A

14. B

C) Yalnız III E) II ve III

Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler

8. Ünite

8.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER

Çözümlü Sorular

Bir ya da birkaç maddenin atomları arasındaki bağların koparak, atomların yeniden ve başka bir düzende dizilmesi olayına kimyasal tepkime adı verilir. Kimyasal tepkimelerde, tepkimeye giren maddelere reaktif, tepkime sonucu oluşan ürünlere ise reaktan denir.

1. I. PCl5(g) S PCl3(g) + Cl2(g)

II. C(k) + O2(g) S CO2(g)



III. Zn(k) + 2HCl(suda) S

Bütün kimyasal tepkimelerde maddelerle birlikte tepkimeye eşlik eden bir enerji de vardır. Enerji tepkime süresince ya çevreden alınır ya da çevreye verilir. Bu sebeple enerji yönünden tepkimeler ikiye ayrılmaktadır.

ZnCl2(suda) + H2(g)



IV. N2(g) + 3H2(g) S 2NH3(g)



V. NH3(suda) + HCN(suda) S

Endotermik: Dışarıdan enerji (ısı) alarak gerçekleşen olaylardır. Kimyasal tepkime denklemi yazılırken ısı (Q) girenler tarafında gösterilir. Bu tür tepkimeler başlatıldıktan sonra kendiliğinden devam edemezler. Örneğin, N2 gazını, O2 gazı ile yakmak için dışarıdan ısı enerjisi verilmelidir.

NH4CN(suda)



Yukarıda verilen tepkimelerden kaç tanesi homojen tepkimedir?



A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

N2(g) + 2O2(g) + ısı ¡ 2NO2(g)

E) 5

Suyu ise elementlerine (H2 ve O2’ye) ayrıştırmak için de elektrik enerjisi kullanılır. Suyun elektroliz tepkimesinin denklemi 2H2O(s) + elektrik enerjisi ¡ 2H2(g) + O2(g) şeklindedir.

2. I. C3H6(g) + 9/2O2(g) S

Ekzotermik: Dışarıya enerji (ısı) vererek gerçekleşen olaylardır. Kimyasal tepkime denklemi yazılırken ısı (Q) ürünler tarafında gösterilir. Bu tür tepkimeler başlatıldıktan sonra kendiliğinden devam eder.

3CO2(g) + 3H2O(g)

Yukarıdaki tepkimeler ile ilgili;



I. Her iki değişim de ekzotermiktir.



II. Birincisi kimyasal, ikincisi fiziksel değişmedir.



III. Açığa çıkan ısı değeri ikincide daha büyüktür.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I



B) I ve II



C) I ve III



D) II ve III





E) I, II ve III

2



Örneğin, kömürün yanma tepkimesinin denklemi, C(k) + O2(g) ¡ CO2(g) + ısı şeklindedir. Kimyasal tepkimelerin gerçekleştiğini söyleyebilmek için gözlenebilen ve ölçülebilen bazı değişikliklerin olması gerekir. Bunlar, çökelek oluşumu, gaz çıkışı, sıcaklık ve ısı değişimi, renk değişimi, elektriksel iletkenlikteki değişme olabilir. Bazı kimyasal tepkimelerde ise bu gibi değişiklikler gözlenemediğinden deneysel ölçüm yapılır.

KİMYASAL DENKLEMLER Kimyasal olarak etkileşen madde veya maddelerin sembolleri ve formülleri kullanılarak bir denklem halinde gösterimine kimyasal denklem denir. Kimyasal denklemlerde ok (¡) işareti tepkimenin gerçekleştiği yönü, ok işaretinin solundaki maddeler tepkimeye girenleri (reaktif) ve sağındaki maddeler ise tepkimede oluşan ürünleri (reaktan) ifade eder. Tepkimede yer alan maddelerin fiziksel halleri ise denklemdeki sembol veya formüllerinin sağ alt köşesinde parantez içinde belirtilir. Madde katı ise (k), sıvı ise (s), gaz ise (g), suda çözünmüş ise (suda) veya (aq) şeklinde gösterilir.

3. C4H6(g) + 11 O2(g) S

Palme Yayınevi

II. H2O(g) S H2O(s)



4CO2(g) + 3H2O(s) + ısı

Yukarıdaki tepkime ile ilgili;



I. Heterojen tepkimedir.



II. Başlatıldıktan sonra kendiliğinden yürür.



III. Reaktif miktarları arttırılırsa açığa çıkan ısı miktarı değişmez.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I



B) Yalnız II



C) I ve II



D) II ve III





152

E) I, II ve III

Bir kimyasal tepkimede, tepkime denkleminde yer alan maddelerin hepsi aynı fiziksel halde ise o tepkime homojen, en az bir madde farklı fiziksel halde ise o tepkime heterojen olarak belirtilmektedir. 1 H2(g) + O2(g) ¡ H2O(g) 2 tepkimesinde maddelerin hepsi de gaz fazında olduğu için bu tepkime homojendir. Al(k) + 3NaOH(suda) ¡ Na3AlO3(suda) +

3 H (g) 2 2

tepkimesinde maddeler farklı fiziksel hallerde oldukları için tepkime heterojendir.

8.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER

KİMYASAL DENKLEMLERİN DENKLEŞTİRİLMESİ

Çözümlü Sorular

Kimyasal tepkimelerde reaksiyona giren atomların cinsinin ve sayısının, reaksiyon sonucunda oluşan atomların cinsine ve sayısına eşit olması gerekmektedir. Yani kimyasal tepkimeler gerçekleşirken atom cinsinin ve sayısının korunması gerekmektedir.

4. Sabit hacimli kapalı bir kapta C3H6(g) + 9 O2(g) S 3CO2(g) + 3H2O(g) 2

Kimyasal tepkimelerde; � Atomların sayısı ve cinsi korunur. � Toplam kütle korunur. � Toplam elektron sayısı, proton sayısı ve nötron sayısı korunur. � Toplam elektriksel yük korunur. � Molekül sayısı dolayısı ile gaz tepkimelerinde aynı koşullarda hacim korunmayabilir. H2(g) + Cl2(g) ¡ 2HCl(g) 2H2(g) + O2(g) ¡ 2H2O(g) Molekül sayısı korunmadı

Kimyasal tepkimeler denkleştirilirken; � Atom sayıları, giren ve ürünlerdeki sembol ya da formüllerin önüne uygun katsayılar yazılarak eşitlenmeye çalışılır. � Denklemin her iki tarafında birer bileşikte aynı element var ise öncelikli olarak denkleştirilir. � Girenler ya da oluşan ürünlerden biri serbest element olarak bulunuyorsa en son denkleştirilmelidir. � Eğer iyon içeren tepkimeler denkleştiriliyorsa atom sayılarının yanında toplam yükünde denkleştirilmesi gerekir. � Denklemde farklı elementler haricinde oksijen (O) ve hidrojen (H) atomları da varsa bunların eşitlenmesi en sona bırakılır. � Son olarak katsayılar en küçük tamsayılar olacak şekilde sadeleştirilir. � Çift atomlu elementel moleküllerde (O2, N2, F2, ...) atom sayısını bire indirecek kadar kesirli sayılar kullanılabilir.

Palme Yayınevi

Molekül sayısı korundu



tepkimesi gerçekleşiyor.



Buna göre, tepkime ile ilgili;



I. Toplam kütle azalır.



II. Atom cinsi değişmez.



III. Toplam atom sayısı değişmez.



yargılarından hangileri yanlıştır?



A) Yalnız I



B) Yalnız II



C) I ve II



D) I ve III





E) II ve III

5. Kimyasal tepkimelerde aşağıdakilerden hangisi değişebilir? A) Toplam kütle B) Toplam atom sayısı C) Elementlerin türü

Soru

Çözüm

D) Toplam molekül sayısı

Sabit hacimli kapalı bir kapta gerçekleşen,

Reaktiflerdeki katı CaO iken ürünlerdeki katı CaCO3 olduğundan katı kütlesi artar. Tepkimede hacim sabitken gaz kütlesi azaldığından gaz yoğunluğu azalır. Kimyasal tepkimelerde toplam atom sayısı değişmez.

E) Toplam elektriksel yük

CaO(k) + CO2(g) ¡ CaCO3(k) tepkimesiyle ilgili, I. Kaptaki katı kütlesi artar. II. Kaptaki gaz yoğunluğu azalır. III. Toplam atom sayısı azalır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III







D) I ve III

C2H5OH + O2 ¡ CO2 + H2O denklemi en küçük tamsayılarla denkleştirildiğinde O2 nin katsayısı aşağıdakilerden hangisi olur? B) 3

Yanıt B

E) I, II ve III

Soru

A) 2

6. C3H8 + xO2 ¡ CO2 + H2O

C) 4

D) 5

E) 6



KClO3 ¡ KCl + yO2

CO2 + H2O ¡ C6H12O6 + zO2 Yukarıda verilen tepkimeler en küçük tamsayılarla denkleştirildiğinde oksijenlerin katsayıları x, y ve z arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

Çözüm



C2H5OH + O2 ¡ CO2 + H2O T 2 6 Yukarıda görüldüğü gibi C ve H atomları sayılarını eşitleyebilmek için CO2’nin katsayısı 2, H2O’nun katsayısı 3 alındığında O2’nin katsayısı 3 olur. Yanıt B



A) x > y > z



B) y > z > x



C) z > x > y



D) x= z > y





E) x = y = z

153

8.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER

Çözümlü Sorular 7. CO + 3H2 ¡ CH4 + X

Y + 12X ¡ 3CH4 + 4Al(OH)3



Yukarıda verilen denkleştirilmiş tepkimelere göre X ve Y maddeleri aşağıdakilerden hangisidir?



X H2O

Al3C4

B)

CO2

Al2O3

C) CO2

Al4C3

D) H2O

Al2O3

E)

Al4C3

H2O

Çözüm

ısı 2NaHCO3(k) ¡ X(k) + CO2(g) + H2O(g)

2NaHCO3 ¡ X + CO2 + H2O T T T T TT T T

Yukarıdaki denkleştirilmiş tepkimede X bileşiğinin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

Y

A)

Soru

A) NaOH

B) HCO3–

C) H2CO3

D) Na2O2



E) Na2CO3



denklemindeki X maddesi aşağıdakilerden hangisidir? A) NO3–

2 1

Yukarıda görüldüğü gibi H atomları sayısı korunmuştur. Na, C ve O atomlarının sayısının korunması için X’in içerisinde 2 tane Na, 1 tane C ve 3 tane O atomu bulunmalıdır.

Soru

Çözüm

4OH– + 3NO3– + Cr2O3 ¡

4OH– + 3NO3– + Cr2O3 ¡ TT TT T T

A) NO

B) NO2 D) NO2–



C) N2O5 E) NO3–

44

3 9

2

3

2CrO42– + 3X + 2H2O TT T T



2 8



4 2

Yukarıdaki denklemde görüldüğü gibi Cr ve H atomları sayısı korunmuştur. N ve O atomları sayısının korunması için 1 tane X’te 1 tane N ve 2 tane O atomu bulunmaktadır. İyon denklemi olduğundan NO2’nin yüküne a diyelim. 4OH–+ 3NO3– + Cr2O3 ¡ 2CrO42–+ 3NO2a+2H2O

C) CrO4–

B) NO2 D) NO2–

Palme Yayınevi

CrO42– + 3NO + H2O

12

Yanıt E

Yukarıdaki denkleştirilmiş tepkime denklemine göre X ile gösterilen madde aşağıdakilerden hangisidir?



2 26

O halde X’in formülü Na2CO3 olur

2CrO42– + 3X + 2H2O

8. Cr3+ + 3X + 2OH– ¡

2

E) Cr2O42–

tepkimesinde toplam yük korunacağından 4(1–) + 3(1–)= 2(2–) + 3.a 3–= 3a a= 1– bulunur. Buna göre X = NO2– dir. Yanıt D

9. X metali H2O sıvısına atıldığında XOH çözeltisi ve H2 gazı açığa çıkıyor.



Tepkime ile ilgili olarak;



I. X, fiziksel olarak çözünmüştür.



II. Kimyasal değişme olur.



III. Tepkime denklemi

X + H2O ¡ XOH + 1/2H2



şeklindedir.

Soru

Çözüm

X+

15 O ¡ 4CO2 + 7H2O + N2 2 2

tepkimesi ile ilgili olarak; I. X in formülü C4H14N2 dir. II. 1 tane X, 20 tane atom içerir. III. X in bileşiminde oksijen vardır. yargılarından hangileri yanlıştır?



ifadelerinden hangileri doğrudur?



A) Yalnız II



B) II ve III

A) Yalnız I



C) I ve III



D) I ve II







154

E) I, II ve III



B) Yalnız III D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

X+

15 O ¡ 4CO2 + 7H2O + N2 2 2 T TT T T T 15

48

14 7

2

Yukarıda görüldüğü gibi O atomları sayısı korunmuştur. C, H ve N atomlarının sayısının korunması için X’in içerisinde 4 tane C, 14 tane H ve 2 tane N atomu bulunmalıdır. O halde X’in formülü C4H14N2 dir. X’in bileşiminde oksijen yoktur. 1 tane molekülünde 20 tane atom bulunur. Yanıt B

8.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER

MİNİ TEST 1.

4. I. X2(g) + 3Y2(g) S 2XY3(g)

X + 3H2 S 2NH3 2Y + H2SO4 S (NH4)2SO4





Yukarıdaki tepkimelerde X ve Y ile gösterilen maddelerin formülü aşağıdakilerden hangisidir?



X

II. 2XY(g) + Y2(g) S 2XY2(g)

III. X2(g) + Y2(g) S 2XY(g)

Y

A) N2 H2SO3

Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinde toplam kütle, toplam atom sayısı, toplam molekül sayısı niceliklerinin üçü de korunmuştur? A) Yalnız I

B) NH2 NH3

B) Yalnız III D) I ve II

C) N2 NH3

C) I ve III E) II ve III

D) N2H4 N2O E) NH2 N2O3

5. I. C2H5OH + O2 S CO2 + H2O

2. Aşağıdaki denklemlerle gösterilen değişmelerden hangisi A) F2 + 2e– S 2F– B) C2H5OH + Na S C2H5ONa + C) H+(suda) + OH–(suda) S H2O

Palme Yayınevi

fizikseldir? 1 H 2 2

II. C2H6 + O2 S CO2 + H2O

III. C2H4O2 + O2 S CO2 + H2O

Yukarıdaki denklemler, H2O bileşiklerinin kat sayıları eşit olacak şekilde denkleştiriliyor.



Buna göre, altları çizili bileşiklerin katsayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

D) Cu2+(suda) + Zn(k) S Cu(k) + Zn2+(suda)

A) I = II = III

E) C2H5OH(s) S C2H5OH (suda)

B) III > II > I D) I > II > III

C) III > I = II E) III = I > II

3. Bir maddenin kimyasal tepkimeye girme isteksizliğine asallık denir.

6. Fe(k) + 2HNO3(suda) S Fe(NO3)2(suda) + H2(g)

Buna göre;





I. SO3(g) + O2(g) S Tepkime yok



II. Ca(k) + 2HCl(suda) S CaCl2(suda) + H2(g)



III. Au + HCl S Tepkime yok yukarıdaki tepkimelerden hangileri maddelerin asallığına örnek gösterilebilir?



A) Yalnız II

B) Yalnız III D) I ve III

tepkimesi ile ilgili;



I. Heterojendir.



II. Atom sayısı ve türü korunmuştur.



III. Fizikseldir.



yargılarından hangileri doğrudur?

C) I ve II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) II ve III 1. C

E) I, II ve III 2. E

3. D

4. B

5. C

6. C

155

8.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER TEPKİME TÜRLERİ

Çözümlü Sorular

Kimyasal tepkimelerde belirgin özellikler vardır. Bu özellikler tepkimeye giren ve elde edilen ürünlere bağlı olarak değişebilir. Örneğin, magnezyum metalinin HCl ile tepkime verdiği halde altın metalinin tepkime verme yeteneğinin olmayışı da maddenin kimyasal özellikleri ile ilgilidir.

10. Yanma tepkimeleri ile ilgili aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) Kimyasal bir olay gerçekleşir.

Mg + 2HCl → MgCl2 + H2

B) Oksijensiz ortamda meydana gelmezler.

Au + HCl → tepkime vermez. Maddelerin birbiriyle reaksiyona girme istekleri ya da farklı maddelerin aynı maddeyle reaksiyona girme istekleri farklıdır. Maddelerin tepkimeye girme isteklerine reaktiflik denir. Maddelerin tepkimeye girme isteksizliğine ise asallık denir.

C) Genelde dışarı ısı (enerji) verilir. D) Hepsinde su açığa çıkar.

1. Yanma Tepkimeleri

E) Genellikle gerçekleştikleri ortamların bir süre sonra sıcaklıkları artar.

Bir maddenin oksijenle gerçekleştirdiği tepkimeye yanma (oksitlenme) denir. Yanma olayı, metan gazının yanmasında olduğu gibi hızlı ya da demirin paslanmasında olduğu gibi yavaş gerçekleşebilir. Bir yanma olayının gerçekleşmesi için; � Yanıcı madde � Hava (oksijen) � Tutuşma sıcaklığı

11. I. Yanma için yanıcı madde, hava (ok

II. Yangın söndürmede kullanılan maddeler havadan hafif olmalı ve yanmamalıdır.



III. Demirin oksijenle yanması olayı yavaş yanmaya örnektir.



Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur?



A) Yalnız I



B) Yalnız II



C) I ve II



D) I ve III





E) II ve III

Palme Yayınevi

sijen), tutuşma sıcaklığı gerekir.

gereklidir. Paslanma gibi yavaş yanma olaylarında tutuşma gözlenmez. Odunun, kömürün yanması gibi alevli yanma olaylarında tutuşma gereklidir. Bu üç faktörden birinin eksikliği yanmayı durdurur. Bir maddenin yangın söndürücü olarak kullanılması için; 1. Yanıcı ya da yakıcı olmaması gereklidir. 2. Öz kütlesinin havanınkinden büyük olması gereklidir. 3. Tutuşma sıcaklığının çok büyük olması gereklidir.

Yanma olayları ekzotermiktir. (N2’nin yanması hariç) 3 2Fe (k) + O 2 (g) $ Fe 2 O 3 (k) + ›s› 2 N 2 (g) + O 2 (g) + ›s› $ 2NO (g)

� Tüm organik bileşikler yanabilir. Yapısında C, H veya C, H, O içeren bileşikler yakıldığında CO2 ve H2O oluşur. C5H12(g) + 8O2(g) ¡ 5CO2(g) + 6H2O(g) C6H5OH(s) + 7O2(g) ¡ 6CO2(g) + 3H2O(s)

� C yakıldığında CO veya CO2 oluşabilir. CO yakıldığında CO2 oluşur. � S yakıldığında SO2 veya SO3 oluşabilir. SO2 yakıldığında SO3 oluşur. � Bir maddenin yanmaması için, o maddenin formülündeki merkez atomun alabile12. Gümüşün açık havada kararması,

2Ag(k) + 1 O2(g) ¡ Ag2O(k) 2



şeklindedir.



Buna göre, aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) Yanma olayı gerçekleşmiştir. B) Kimyasal bir olaydır. C) Gümüş katısı yanıcı maddedir. D) O2 gazı yakıcı maddedir. E) Tepkime homojendir.

156

ceği maksimum yükseltgenme basamağına sahip olması gerekir. Bu yüzden CO2 ve SO3 gibi bileşikler yanıcı ve yakıcı değildir. � Soy gazlar ve altın, alevden etkilenmez. � Altının oksijenle tepkime vermemesi asallık özelliğidir. Altın asitlerle de tepkime vermez.

Yanma tepkimeleri sonucunda yanan maddedeki elementlerin oksijenli bileşikleri oluşur. Örneğin, CS2 bileşiği yakıldığında CO2 ve SO2, FeS2 bileşiği yakıldığında FeO ve SO2, H2S bileşiği yakıldığında H2O ve SO2 bileşikleri oluşur. CS2 + 3O2 ¡ CO2 + 2SO2 5 O ¡ FeO + 2SO2 2 2 3 H2S + O2 ¡ H2O + SO2 2

FeS2 +

8.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER Çözümlü Sorular

İki ya da daha çok maddenin birleşerek yeni madde veya maddeler oluşturdukları tepkimelere sentez tepkimeleri denir. H2 + I2 ¡ 2HI

13.

2Al + 3S + 6O2 ¡ Al2(SO4)3

¡ NaNO3

Bir bileşiğin parçalanarak yeni maddelere dönüştüğü reaksiyonlara analiz (ayrışma) tepkimeleri denir. 1 MgO ¡ Mg + O2 2 CaCO3 ¡ CaO + CO2 Bir kimyasal tepkimede maddeleri oluşturan element atomları birbirleriyle yer değiştirebilir. Böyle tepkimelere yer değiştirme tepkimesi denir. 2AgNO3(suda) + Cu(k) ¡ Cu(NO3)2(suda) + 2Ag(k)

+

şeklinde iyonlaşır. Na2S tuzu ise suda çözündüğünde

Na2S(k) ¡ 2Na+ (suda) + S2–(suda)

şeklinde iyonlaşır. Bu çözeltiler karıştırıldığında Na+ ve NO3– iyonları arasında bir tepkime olmaz. Fakat çözeltideki Pb2+ ve S2– iyonları tepkimeye girerek PbS katısını oluşturur.

¡

Palme Yayınevi

KNO3(k) + su ¡ K+(suda) + NO3–(suda)

Pb(NO3)2(k) ¡ Pb2+(suda) + 2NO3– (suda)

¡

C2H5OH(s) ¡ C2H5OH(suda) şeklinde gösterilebilirler. Buna karşılık asit, baz ve tuzlar suda iyonlarına ayrışarak çözünür.

Pb(NO3)2 ile Na2S çözeltileri karıştırıldığında oluşan olaylar incelendiğinde; Pb(NO3)2 tuzu suda çözündüğünde

¡

Bir maddenin bir başka madde içinde gözle görülemeyecek kadar küçük tanecikler halinde dağılmasına çözünme denir. Bazı maddeler suda moleküler halde çözünürken bazıları iyonlarına ayrışarak çözünmektedir. Örneğin şeker, etil alkol gibi organik bileşikler suda moleküler halde çözünmekte olup çözünme denklemleri; C6H12O6(k) ¡ C6H12O6(suda)

Ca(OH)2(k) + su ¡ Ca2+(suda) + 2OH–(suda) Farklı tür çözeltilerin karıştırılmasıyla biraraya gelen anyon ve katyonların birleşerek suda çözünmeyen iyonik bir katıyı oluşturması olayına çökelme, oluşan katıya ise çökelek denir. Bu tür tepkimelere de çözünme-çökelme tepkimesi denir. Örneğin, Pb(NO3)2 ve Na2S çözeltileri karıştırıldığında siyah renkli PbS çökeleği oluşur.

Ca(NO3)2 çözeltisi

Na2CO3 çözeltisi

CaCO3(k)

Şekil I

2. Çözünme-Çökelme Tepkimeleri

çözeltisi

¡

Şekil II



Şekil I de gösterildiği gibi Ca(NO3)2 ve Na2CO3 çözeltileri bulunduran tüpler bir kapta karıştırıldığında Şekil II deki gibi dipte gri renkte bir katı oluştuğu gözleniyor.



Buna göre,



I. Çözünme-çökelme tepkimesi gerçekleşmiştir.



II. Oluşan NaNO3 çözeltisi elektrolittir.



III. Net iyon denklemi

Ca2+(suda) + CO32– (suda) S CaCO3(k)

şeklindedir.



yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız II



B) Yalnız III



C) I ve II



D) II ve III

E) I, II ve III

Pb(NO3)2(suda) + Na2S(suda) ¡ 2Na+(suda) + 2NO3–(suda) + PbS(k) Bu olaya ait net iyon tepkimesi; Pb2+(suda) + S2–(suda) ¡ PbS(k) şeklinde gösterilir. � Çözünme-çökelme tepkimelerinin denklemlerinde girenler tarafına çökeleği oluşturan iyonlar yazılırken ürünler tarafına çöken madde ile seyirci iyonlar yazılır. � Çöken iyonlar ve oluşan bileşik net iyon denklemi ile gösterilir. � Çökme tepkimeleri zıt yüklü iyonlar arasında gerçekleşir. � Çökme-çözünme tepkimeleri aynı zamanda bir yerdeğiştirme tepkimesidir.

Çözeltiler karıştırıldığında çökelme tepkimesi olup olmayacağını tahmin edebilmek için suda çok çözünen bileşikleri bilmek gerekir. Suda çok çözünen bileşikler,

� Alkali metallerin tuzları (Li, Na, K...) � Nitrat iyonu (NO3–) tuzları � Asetat iyonu (CH3COO–) tuzları � Amonyum iyonu (NH4+) tuzları � Cl–, Br–, I– iyonu tuzları

14. 3AgNO3(suda) + K3PO4(suda) ¡ X(k) + 3KNO3(suda)

Yukarıda verilen tepkime ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) İyonların yer değiştirmesi sonucu oluşur. B) Ag3PO4 çökeleği oluşur. –

C) K+ ve NO3 seyirci iyonlardır. D) Yalnız fiziksel değişim meydana gelmiştir. E) Oluşan KNO3 sulu çözeltisi elektriği iletir.

157

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER 3. Asit-Baz Tepkimeleri

Çözümlü Sorular

Suda çözündüklerinde H+ iyonu oluşturabilen maddelere asit, OH– iyonu oluşturabilen maddelere baz denir. Bir asit ile baz arasında sulu ortamda gerçekleşen tepkimeye nötrleşme tepkimesi denir. Nötrleşme tepkimeleri sonucunda asidin anyonu ile bazın katyonu tuzu oluştururken asidin suya verdiği H+ iyonu ile bazın suya verdiği OH– iyonu H2O molekülünü oluşturur.

15. Aşağıdaki denklemi verilen ve sulu çözeltide gerçekleşen tepkimelerden hangisi nötralleşme tepkimesi değildir? A) Ca(OH)2 + H2SO4 S   CaSO4+ 2H2O

HCl (suda) + NaOH(suda) ¡ NaCl(suda) + H2O(s) + ısı

B) CH3COOH + NaOH S



CH3COONa + H2O



Asit

E) 3KOH + H3PO4 S K3PO4 + 3H2O

şeklindedir.



Baz olarak NH3 kullanılan asit-baz tepkimelerinde H2O oluşmadığından bu tepkimeler nötrleşme tepkimesi değildir.

16. H2SO4(suda) + 2NaOH(suda) S Na2SO4(suda) + 2H2O(s)



Yukarıda verilen tepkime denklemi ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

H2SO4 + 2NH3 ¡ (NH4)2SO4 HCl + NH3 ¡ NH4Cl

Nötrleşme tepkimeleri değildir.

CaCO3(k) + 2HCI(suda) ¡ CaCl2(suda) + CO2(g) + H2O(s)

B) Nötrleşme tepkimesidir.

Baz Asit Palme Yayınevi

A) Kimyasal değişimdir.

C) Oluşan sulu çözelti elektrolittir.

D) Net iyon denklemi 2– 2Na+(suda) + SO4 (suda) S Na2SO4(suda) 

Na2CO3 ve NaHCO3 bileşiklerindeki CO32- ve HCO3- iyonları baz olarak davranmıştır. Ayrıca HSO3- , SO32- , S2- iyonlarının metal tuzları da bazik özellik gösterir.

Soru

Çözüm

şeklindedir.

E) Oluşan çözeltide anyon ve katyon sayıları farklıdır.

HCOOH(suda)

Mg(OH)2(suda)

I

II



17. Tuz ruhunun kireç suyu ve potas kostik ile nötralleşmesi aşağıdaki denklemlerle ifade edilmiştir.

2HCl(suda) + Ca(OH)2(suda) S CaCl2(suda) + 2H2O(s) + ısı 2HCl(suda) + KOH(suda) S KCl(suda) + H2O(s) + ısı

Tuz Su

H+(suda) + OH–(suda) ¡ H2O(s)

D) Ca(OH)2 + CO2 S CaCO3 + H2O





Nötrleşmeye ait net iyon denklemi

C) Mg + 2HNO3 S Mg(NO3)2+ H2



Baz

{

8.Ünite

Buna göre, nötralleşme tepkimeleri ile ilgili;

Yukarıda verilen kaplarda bulunan sulu çözeltiler karıştırılıyor. Buna göre, oluşan tepkime ile ilgili; (....) Net iyon denklemi H+(suda) + OH–(suda) S H2O(s) şeklindedir. (....) Oluşan tuzun formülünde 9 atom vardır. (....) Asidin katsayısının, bazın katsayısına oranı 2’dir. (....) İyonlar arasında bir yer değişimi gerçekleşmiştir. (....) Toplam atom sayısı değişmiştir.



I. Ekzotermiktir.



II. Tepkime sonucu tuz ve su oluşur.



III. Asit ve bazın mol sayılarının birbirine eşit olması gerekir.



yargılarından hangileri her zaman doğrudur?

verilen ifadeleri önündeki boşluklara doğru bir şekilde doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak belirtmek isteyen öğrenci kaç tane doğruya ulaşır?

A) Yalnız I

B) I ve II

A) 1

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

158

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

Tepkime denklemi 2HCOOH(suda) + Mg(OH)2(suda) S (HCOO)2Mg(suda) + 2H2O(s) şeklindedir. Nötralleşmeye ait net iyon denklemi H+(suda) + OH–(suda) S H2O(s) şeklindedir. Oluşan (HCOO)2Mg tuzunun formülünde 9 atom vardır. Tepkimede asidin katsayısının bazın katsayısına oranı 2 olup, anyon ve katyonlar arasında bir yer değişimi gerçekleşmiştir. Kimyasal tepkimelerde toplam atom sayısı korunur.

Yanıt D

8.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER

MİNİ TEST 1. H3PO4 + 3X ¡ Na3PO4 + 3H2O

4. 2NaHCO3 ¡ Na2CO3 + X + H2O





denkleminde yer alan X ile ilgili;

tepkimesi ile ilgili;



I. Sulu çözeltisi bazik özellik gösterir.



I. X’in formülünde oksijen vardır.



II. Formülü NaOH’dır.



II. X, yangın söndürücü olarak kullanılabilir.



III. Sulu çözeltisindeki OH– iyonları sayısı, H+ iyonları sayısından azdır.



III. X, yakıt olarak kullanılabilir,



yargılarından hangileri yanlıştır?



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız III D) I ve II

C) I ve III

D) I ve III

5.

bondioksit gazı açığa çıkmaz? C) CO

Palme Yayınevi

B) CS2 D) C2H6

E) II ve III

E) C3H6O

COCl2 ¡ X + Cl2 2SO3 ¡ 2SO2 + Y



Yukarıdaki tepkimeler ve oluşan X ile Y maddeleriyle ilgili;



I. Her ikisi de ayrışma tepkimesidir.



II. X ve Y’nin ikisi de bileşiktir.



III. X yakıcı, Y ise yanıcıdır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

3.

C) Yalnız III

E) II ve III

2. Aşağıdaki maddelerden hangisinin yanması sonucu karA) H2S

B) Yalnız II

AgNO3(suda)

B) Yalnız II D) I ve II



C) II ve III

E) I ve III

NaCl(suda)

Na+

NO3– AgCl(k)



Yukarıda AgNO3 çözeltisi ile NaCl çözeltisi karıştırıldığında AgCl katısının çöktüğü gözleniyor.

6. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisi yanma tepkimesine örnektir?

Buna göre, aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır?

A) H2O2(g) S H2O(g) +

A) AgCl suda az çözünür.

1 O (g) 2 2

3 O (g) S Fe2O3(k) 2 2 3 C) KClO3(k) S KCl(k) + O2(g) 2 1 D) CO2(g) S CO(g) + O2(g) 2

B) 2Fe(k) +

B) Çökme tepkimesi gerçekleşmiştir. C) Sulu çözelti elektrolit değildir. D) Yerdeğiştirme tepkimesi gerçekleşmiştir.

E) MgO(k) + CO2(g) S MgCO3(k)

E) Çökmeye katılmayan iyonlar Na+ ve NO3– iyonlarıdır. 1. D

2. A

3. C

4. C

5. A

6. B

159

8.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER

1. TEST 1.

4. Al(NO3)3(suda) + 3NaOH(suda)SAl(OH)3(k) + 3NaNO3(suda)

tepkimesinin gerçekleştirildiği kaptaki karışım, tepkime tamamlandıktan sonra süzgeç kağıdından geçiriliyor.



Buna göre,

CaO(k)



I. Net iyon denklemi



Yukarıdaki ağzı açık kapta bulunan CaO katısı ısıtıldığında kaptaki katı kütlesinin azaldığı görülmektedir.

Al3+(suda) + 3OH–(suda) S Al(OH)3(k)



Buna göre;



II. Süzgeç kağıdında Al(OH)3 katısı toplanır. III. Tepkime, çökelme-çözünme tepkimesidir.



şeklindedir.



I. Kaptaki toplam kütle değişmez.





II. Gaz çıkışı olmuştur.





III. Analiz tepkimesi gerçekleşmiştir.



A) Yalnız I



yargılarından hangileri yanlıştır?





A) Yalnız I

B) Yalnız III D) I ve II

yargılarından hangileri doğrudur? B) I ve II

D) II ve III



C) I ve III

E) I, II ve III

C) II ve III E) I ve III

Palme Yayınevi

5. KOH(suda) + HNO3(suda) ¡ KNO3(suda) + H2O(s) 2. Aşağıdakilerden hangisi bir sentez reaksiyonudur? 3 O 2 2 3 B) KClO3 ¡ KCl + O2 2

A) Fe2O3 ¡ 2Fe +



A) Nötrleşme tepkimesi gerçekleşir. B) Kimyasal değişimdir. C) Katyon ve anyonların ayrılması ve birleşmesi gerçekleşmiştir.

C) N2 + 2O2 ¡ 2NO2 D) MgO ¡ Mg +

Yukarıda verilen tepkime ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

1 O 2 2

D) Oluşan çözeltide K+ ve NO3– iyonları bulunur.

E) MgCO3 ¡ MgO + CO2

E) Net iyon denklemi K+(suda) + NO3– (suda) ¡ KNO3(suda)











şeklindedir.

3. 2X(suda) + Pb(NO3)2(suda) ¡ PbI2(k) + 2KNO3(suda)

Yukarıda verilen tepkime ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Yer değiştirme tepkimesidir. B) Çözünme-çökelme tepkimesidir. C) X’in formülü KI’dır. D) KNO3 sulu çözeltisi elektriği iletmez.

6. Kimyasal değişimlerle ilgili,

I. Atom sayısı değişmez.



II. Toplam kütle korunur.



III. Atom türü değişir.



yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız II

E) K+ ile NO3– seyirci iyonlardır. 160

B) Yalnız II D) I ve III

1. A

2. C

3. D

4. E

5. E

6. C

C) Yalnız III E) II ve III

8.Ünite 7. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisinin türünde hata

10. Net iyon denklemi,

yapılmıştır?

Ag+(suda) + Cl – (suda) S AgCl(k)

Tepkime 1 Cl S NaCl 2 2 1 B) Ca + O2 S CaO 2 3 C) CH3OH + O2 S CO2 + 2H2O 2

A) Na +

Türü



Oluşum tepkimesi



I. AgNO3, NaCl



II. AgNO3, KBr



III. AgCl, NaNO3



madde çiftlerinin sulu çözeltilerinden hangilerinin karıştırılması ile gerçekleşir?

Analiz tepkimesi Yanma tepkimesi



D) NaOH + AgNO3 S NaNO3 + AgOH

Yer değiştirme





tepkimesi



E) AgNO3(suda) + KCl(suda) S







B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

tepkimesi



E) I, II ve III

11. Bir tepkime ile ilgili şu bilgiler veriliyor;

Yukarıda verilen denkleştirilmiş tepkimede x sayısı ile Y maddesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



x



– Heterojendir.



– Toplam molekül sayısı değişmez.



– Katı kütlesi azalır.



O || CxH9 –C – Y + 7O2 ¡ 5CO2 + 5H2O

Y

A) 4 H B) 5 H C) 4 OH

Palme Yayınevi



şeklinde olan tepkime;

A) Yalnız I

Çözünme-çökelme

AgCl(k) + KNO3(suda)

8.

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER

Buna göre, bu özelliklere sahip olan tepkime;



I. C(k) + O2(g) S CO2(g)



II. N2(g) + O2(g) S 2NO(g)



III. 4Fe(k) + 3O2(g) S 2Fe2O3(k)



yukarıdakilerden hangileri olabilir?



A) Yalnız I





B) I ve II

D) II ve III



C) I ve III

E) I, II ve III

12. H+ iyonu sayısı

D) 5 OH E) 4 O

Zaman

9. Isı + X(k) S Y(k) + Z(g)

tepkimesi ile ilgili;



I. X maddesi, Y ve Z nin içerdiği bütün atomları içerir.



II. Sentez tepkimesidir.



III. Endotermik tepkimedir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III



X maddesinin suda çözünmesiyle oluşan çözeltideki H+ iyonlarının sayısının zamana göre değişimi yukarıdaki gibidir.



Buna göre, X maddesi ile ilgili;



I. Bir asit ile tepkimeye girdiğinde tuz ve su açığa çıkar.



II. KOH ile nötralleşme tepkimesine girer.



III. Turnusol kağıdının rengini maviye dönüştürür.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) II ve III

D) I ve II

E) I, II ve III

E) I ve III 7. B

8. A

9. C

10. A

11. A

12. B

161

8.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER

2. TEST 1.

4. Ağzı kapalı sabit hacimli bir kapta FeO katısı

CaC2 + 2H2O ¡ X + Ca(OH)2

denkleştirilmiş tepkime denklemindeki X maddesi ile ilgili;



2FeO(k) S 2Fe(k) + O2(g)



I. İki tür atom içerir.



tepkimesine göre parçalanıyor.



II. Yanmaz.



Buna göre, tepkime ile ilgili;



III. Karbondioksit olarak adlandırılır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Katı kütlesi (g)

B) Yalnız III D) I ve II

Atom sayısı

C) I ve III E) I, II ve III I





denkleştirilmiş tepkime ile ilgili;



I. X sıvısı oksijene karşı asaldır.



II. X’in bileşiminde oksijen (O) vardır.



III. X maddesi yakıt olarak kullanılabilir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III

A) Yalnız I

Zaman

C) I ve II E) II ve III

5. Sabit hacimli ve ısıca yalıtılmış bir kapta,

C) I ve III E) I, II ve III

3. Aynı koşullarda;

III

Zaman

B) Yalnız II D) I ve III

B) I ve II D) II ve III

II

Zaman

çizilen grafiklerden hangileri doğrudur?

X(s) + 3O2(g) ¡ 3CO2(g) + 3H2O(s)

Palme Yayınevi

2.

Gaz öz kütlesi

I. CO2



A(k) + 2B(g) ¡ C(g) + D(g) + ısı



tepkimesi gerçekleşmektedir.



Buna göre;



I. Gaz öz kütlesi



II. Sıcaklık



III. Toplam kütle



niceliklerinden hangileri artar? A) Yalnız I

II. He III. C

B) I ve II D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

IV. Ca

maddeleri O2 ile etkileştirildiklerinde; I. He ve CO2 nin yanma eğilimi olmadığı için asallık özelliği gösterirler.

6. I. 2Na + MgCl2 ¡ 2NaCl + Mg



II. C’nin yanma tepkimesi endotermiktir.



II. 3H2SO4 + 2Al(OH)3¡ Al2(SO4)3 + 6H2O



III. Ca + 1/2O2 S CaO



III. KOH + HCl ¡ KCl + H2O



tepkimesi gerçekleşir.

IV. CH3COOH + NaOH ¡ CH3COONa + H2O 3 O V. KClO3 ¡ KCl + 2 2 Yukarıda verilen tepkimelerden kaç tanesi asit-baz tepkimesidir?

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

A) 1

E) II ve III 162

1. A

2. D

3. D

4. B

B) 2 5. B

6. C

C) 3

D) 4

E) 5

8.Ünite 7. AgNO3 çözeltisi ile KCl çözeltisi karıştırıldığında beyaz bir

11. KOH(suda) + HF(suda) ¡ X(suda) + H2O(s)

madde olan AgCl katısının çöktüğü gözleniyor.



Ca(OH)2(suda) + H2SO4(suda) ¡ Y(suda) + 2H2O(s)

Buna göre,





I. Kimyasal bir değişim gerçekleşmiştir.



II. Çöken madde iyonik bir bileşiktir.



III. Yer değiştirme tepkimesi gerçekleşmiştir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER

Yukarıda verilen tepkimeler ile ilgili;



I. Asit-baz tepkimeleridir.



II. KOH ve Ca(OH)2 bazdır.



III. X ve Y tuzdur.



yargılarından hangileri doğrudur?

C) I ve III

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) I ve II D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

8. Pb(NO3)2(suda) + 2KI(suda) S PbI2(k) + 2KNO3(suda)

tepkimesi ile ilgili;



I. Oluşan KNO3 çözeltisi elektriği iletir.



II. Net iyon denklemi,

12. AgNO3(suda) + KI(suda) S AgI(k) + KNO3(suda)

Pb2+(suda) + 2I–(suda) S PbI2(k) şeklindedir.



III. K+ ve NO3– iyonları, seyirci iyonlardır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

Palme Yayınevi



yukarıda verilen tepkime ile ilgili;



I. Hem anyon hem de katyonlar yer değiştirmiştir.



II. Tepkime tamamlandıktan sonra kaptaki karışım süzgeç kağıdından geçirilirse AgI katısı süzgeç kağıdında toplanır.



III. Nötrleşme tepkimesidir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

C) II ve III

D) I ve III

E) I, II ve III

E) I, II ve III

9. I. KClO3(k) ¡ KCl(k) + 3/2O2(g)

13. I. Mazotun yanması

II. CaO(k) ¡ Ca(k) + 1/2O2(g)

III. N2(g) + O2(g) ¡ 2NO(g)



II. Bakır telin oksitlenmesi





III. Grizu patlaması



Yukarıda verilenlerden hangileri yavaş yanmaya örnektir?

Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinin gerçekleşmesi için enerji verilmelidir? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III

C) I ve III

A) Yalnız I

E) I, II ve III

D) I ve III

10. I. H2O(k) ¡ H2O(g)

B) Yalnız II E) II ve III

14. I. HF ile Mg(OH)2

1 O (g) ¡ H2O(g) 2 2 Yukarıda verilen I ve II olayları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

III. HNO3 ile NH4OH

A) Birinci olay fiziksel, ikinci olay kimyasaldır.



II. H2(g) +



II. CH3COOH ile KOH

Yukarıdaki asit ve bazlar nötrleşme tepkimesi verdiğinde hangilerinde kullanılan asit ile oluşan suyun katsayısı aynı olur?

B) İkinci olay yanma tepkimesidir. C) Birinci olayda molekül yapısı değişmez.

A) Yalnız II

D) Her iki olayda ısı verendir.

B) Yalnız III D) II ve III

E) İkinci olay bir sentez tepkimesidir. 7. E

8. E

9. E

10. D

C) I ve II

11. E

12. B

13. B

14. E

C) I ve III E) I, II ve III 163

Kimyasal Tepkimelerde Hesaplamalar

9. Ünite

9.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR

DENKLEMLİ MİKTAR HESAPLAMALARI

Çözümlü Sorular

Bir kimyasal reaksiyonun denkleminden yararlanarak, tepkimeye giren ve tepkime sonucunda oluşan maddelerin mol sayısı, tanecik sayısı, kütle ve hacim gibi nicelikleri hesaplanabilir.

1.

Bütün bu ilişkiler tepkime denklemi üzerine kurulduğundan öncelikle tepkime denkleminin doğru olarak yazılması ve denkleştirilmesi gerekir. Denkleştirilmiş bir tepkimede maddelerin katsayısı, tepkimede kullanılan ve oluşan maddelerin mol sayıları ile tanecik sayıları oranını verir. Ayrıca tepkime denklemi katsayıları, gaz halinde olan maddeler için hacimce oranı da ifade eder.

Ca(k) + Br2(g) ¡ CaBr2(k) denklemine göre 60 gram Ca katısı ile yeterince Br2 tepkimeye girdiğinde en fazla kaç gram CaBr2 elde edilir? (Ca: 40, Br: 80) A) 300

B) 200 D) 80

Örnek olarak aşağıdaki tepkimeyi inceleyelim. (C: 12, O: 16, H: 1, Avogadro sayısı: NA)

C) 100 E) 60

C2H4(g) + 3O2(g) ¡ 2CO2(g) + 2H2O(s) Mol sayısı:

1 mol

3 mol

2 mol

2 mol

Tanecik sayısı:

NA

3.NA

2.NA

2.NA –(katı veya sıvı)

Kütle(g): NK’da hacim(L):

28

96

88

22,4

3.22,4

2.22,4

36

Denklem katsayıları kesinlikle maddelerin kütleleri oranını ifade etmez.

Çözüm

2. 2NaHCO3(k) ¡

9,2 gram C2H5OH bileşiği CO2 ve H2O oluşturmak üzere yakıldığında elde edilecek CO2 gazının normal koşullardaki hacmi kaç litre olur? (C2H5OH: 46)

9,2 m = = 0,2 mol nC H OH= 46 MA 2 5 Yanma denklemi yazılıp denkleştirilmelidir.

Na2CO3(k) + CO2(g) + H2O(s)

A) 1,12

Denkleme göre oluşan CO2 nin mol sayısı C2H5OH’ın mol sayısının 2 katıdır.



B) 5,6 D) 8,96

C2H5OH + 3O2 S 2CO2 + 3H2O

C) 11,2 E) 89,6

Palme Yayınevi

Soru



tepkimesine göre 1,204.1023 tane H2O molekülü oluşması için kaç mol NaHCO3 kullanılmalıdır?



(Avogadro sayısı: 6,02.1023) A) 1,2

1 mol bileşik için 2 mol CO2 oluşuyorsa 0,2 mol ? 1 mol 0,4 mol

B) 0,8 D) 0,2

C) 0,4 E) 0,1

?= 0,4 mol CO2 oluşur. NK’da 22,4 litre ? ?= 8,96 litre Yanıt D

Soru

Çözüm Avogadro sayısının iki katı kadar NH3 molekülü 2 mol yapar.

N2(g) + 3H2(g) ¡ 2NH3(g) tepkimesine göre Avogadro sayısının iki katı kadar NH3 molekülü oluşmaktadır.

N2 + 3H2 ¡ 2NH3

Buna göre; I. Tepkimede harcanan N2’nin kütlesi 28 gramdır. II. Tepkimede harcanan H2 gazı normal koşullarda 44,8 litre hacim kaplar. III. Oluşan NH3 gazının mol sayısı, harcanan N2 gazının mol sayısının 2 katıdır. yargılarından hangileri yanlıştır? (N: 14) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

Denkleme göre oluşan NH3’ün mol sayısı tepkimeye giren N2’nin mol sayısının 2 katıdır. Yani 1 mol N2 harcanır. Bu da 1.28 1 28 gram yapar.



Tepkimede harcanan H2 gazı oluşan NH3’ün 3 katıdır. Bu da 3 mol yani 3.22,4 2 1 67,2 litre yapar. Yanıt B

3. 2K(k) + 2H2O(s) ¡ 2KOH(suda) + H2(g)

Yukarıdaki denkleştirilmiş tepkime denklemine göre 3,6 gram H2O’nun yeterince K ile tamamen tepkimeye girmesinden normal koşullarda kaç litre H2 gazı oluşur? (H: 1, O: 16) A) 2,24

B) 4,48 D) 11,2

C) 5,6 E) 22,4

165

9.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR KİMYASAL TEPKİMELERİN VERİMİ

Çözümlü Sorular

Bir kimyasal tepkimede tepkimeye giren maddelerden en az birinin tamamen tükenmesi tepkimenin % 100 (tam) verimle gerçekleşmesi demektir. Bazı tepkimeler tam verimle gerçekleşmeyebilir. Bu durumda tepkimenin verimi oranında maddenin tepkimeye girmesi sağlanarak işlem yapılır.

4. 152 gram X2O3 bileşiğinin tamamını yakmak için normal koşullarda 112 litre hava gerekiyor. Yanma tepkimesi

X2O3(g)+ 1 O2(g) ¡ 2XO2(g) 2

Soru

olduğuna göre, X’in mol kütlesi kaç gramdır?

X 2O4(g) ¡ 2XO2(g) tepkime denklemine göre, normal koşullarda 11,2 litre hacim kaplayan X 2O4 gazından 0,4 mol XO2 oluşuyor.

(O: 16, Havanın hacimce 1 ’i oksijendir.) 5



Çözüm

A) 12 B) 14 C) 32 D) 40 E) 52

Buna göre tepkime yüzde kaç verimle gerçekleşmiştir? A) 25

zelti;



Bu tepkimede oluşan O2 gazının normal koşullardaki hacmi kaç litredir?



(O: 16, H: 1) A) 22,4

B) 44,8

C) 56

D) 67,2 E) 89,6

Palme Yayınevi

2H2O2(suda) ¡ 2H2O(s)+O2(g) tepkimesine göre tam verimle ayrıştırılıyor.

D) 60

0,5 mol X 2O4’ün 100

0,2 molü harcanırsa ?

?= %40 verimle gerçekleşir. Yanıt C

E) 80

Bir kimyasal tepkimede kütlenin ve atom sayılarının korunumuna göre tepkimede yer alan elementlerden birinin ya da daha fazlasının mol kütlesini bulabilmek için öncelikle verilen mol sayısı ve kütlesi bilinmelidir. Verilenler yardımıyla elementin ya da bileşiğin 1 molünün kütlesi hesaplanır.

Soru

Çözüm

XY2(g) + 3O2(g) ¡ XO2(g) + 2YO2(g) denklemine göre 15,2 gram XY2’nin tamamen yanması için normal koşullarda 13,44 litre O2 gazı harcanıyor.

A) 74

X kütlesi(g)

=

C) 40

Buna göre Y’nin atom kütlesi aşağıdakilerden hangisidir? (X: 12) 6.

2 O4

KİMYASAL TEPKİMELERDEN YARARLANARAK ATOMLARIN MOL KÜTLESİNİ BULMA PROBLEMLERİ

5. Kütlece % 34 H2O2 içeren 500 gram çö-



B) 30

11, 2 = 0, 5 mol 22, 4 Denkleme göre 0,4 mol XO2 oluştuğunda 0,2 mol X 2O4 harcanır. nX

B) 64

D) 32

C) 37

13, 44 = 0, 6 mol 22, 4 Denkleme göre 0,6 mol O2 gazı harcandığında XY2’den 0,2 mol harcanır. 0,2 mol XY2 15,2 g ise 1 mol ? nO = 2

?= 76 XY2= 76 1 12 +2.Y= 76

E) 16

Y= 32 Yanıt D

20

Soru

12

Kütle(g) Zaman





Yukarıdaki grafik, X elementinin kapalı bir kapta HBr çözeltisi ile, X(k) + 2HBr(suda)



¡ XBr2(suda)+ H2(g)



tepkimesi sırasındaki kütlesinin zamanla değişimini göstermektedir.



Tepkimede 0,2 mol XBr2 oluştuğuna göre, X’in mol kütlesi kaç gramdır?



A) 25

166

Çözüm

B) 26 C) 40 D) 52 E) 56

74

X(OH)2

60 m 4

XO

0

H 2O

Zaman

Yukarıdaki grafikte X(OH)2 bileşiği oluşurken harcanan XO ve H2O bileşiklerinin kütlelerinin zamanla değişimleri verilmiştir. Buna göre, X’in atom kütlesi aşağıdakilerden hangisidir? (H: 1, O: 16) A) 20 B) 24 C) 36 D) 40 E) 56

Grafiğe bakıldığında m gram H2O ile 56 gram XO harcanmış ve 74 gram X(OH)2 oluşmuştur. XO + H2O ¡ X(OH)2 56 m 74 gram gram gram m + 56= 74 m= 18 gram H2O harcanmış 18 nH O = = 1 mol 18 2 Denkleme göre 1 mol H2O harcandığında 1 mol XO harcanır. XO= 56 X + 16= 56 X= 40

Yanıt D

9.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR

ARTAN MADDE PROBLEMLERİ

Çözümlü Sorular

� Bir kimyasal tepkimede girenlerden biri diğerlerinden daha önce tükenerek tepkimenin � � � �

7. Kapalı bir kapta 6’şar mol alınan S ve O2

durmasına neden olabilir. İlk olarak biten bu maddeye sınırlayıcı bileşen denir. Başlangıçta alınan maddelerden en az biri tamamen bitiyorsa tepkime tam verimlidir. Başlangıçta alınan maddelerin hepsi biterse tepkime artansız gerçekleşir. Hangi maddeden ne kadar arttığı maddelerin kat sayılarının oranı ile belirlenir. Aşağıda verilen tepkimeyi ve madde miktarlarını inceleyelim.

elementleri;

2S + 3O2 ¡ 2SO3

X2(g) + 3Y2(g) ¡ 2XY3(g) 2 mol 3 mol





denklemine göre tepkimeye giriyor.



4 mol SO3 oluştuğuna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?



(Avogadro sayısı= NA) A) 4 mol S tepkimeye girer.

Başlangıçta verilen madde miktarlarından herhangi birinin bittiği kabul edilerek işlem ya-

B) Sınırlayıcı bileşen S’dir.

pılır. Diğer maddeden de yeterli molde varsa yapılan işlem doğrudur.

C) Tepkime tam verimle gerçekleşir.

Biten madde olarak Y2 seçildiğinde: +

3Y2(g)

¡

2XY3(g)

Başlangıç:

2 mol

3 mol

–

Değişim:

–1 mol

–3 mol

+2 mol

–

2 mol madde oluşur.

Sonuç:

1 mol madde artar.

Biten madde olarak X2 seçildiğinde; X2(g) + 3Y2(g) ¡

2XY3(g)

Başlangıç:

2 mol

3 mol

—

Değişim:

–2 mol

–6 mol

D) 4.NA tane SO3 molekülü oluşur.

(Sınırlayıcı bileşen Y2'dir.)

E) Daha fazla ürün için O2 gazından eklenmelidir.

Palme Yayınevi

X2(g)

8. Eşit molde X2 ve Y2 gaz karışımının tam

verimle tepkimesinden X2Y3 bileşiği oluşurken X2’den 3 mol arttığı bilinmektedir.



Buna göre, başlangıç karışımı kaç moldür? A) 8

B) 10

F

D) 15

C) 12 E) 18

Y2'den 6 mol madde eksilmeliydi. Fakat Y2'den 3 mol vardır. Dolayısıyla bu işlem hatalı olur.

TEPKİME GRAFİĞİNİN İNCELENMESİ

9. Eşit kütlelerdeki CO ve O2 gazlarının

� C3H4(g) + 4O2(g) ¡ 3CO2(g) + 2H2O(g)

tepkimesinden en çok 88 gram CO2 gazı oluşmaktadır.

tepkimesi 3 mol C3H4 ve 8 mol O2 ile başlatılmış olsun. C3H4(g) + 4O2(g) ¡ 3CO2(g)





8 mol



–

+

2H2O(g)





Başlangıç:

3 mol

–



Değişim:

–2 mol

–8 mol

+ 6 mol

+4 mol



Sonuç:

1 mol

—

6 mol

4 mol



Yukarıda verilen tepkimede maddelerin mol sayılarının zamana bağlı değişimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.



I. Başlangıçta 56 gram CO gazı vardır.



II. 24 gram CO gazı artmıştır.



III. 1 mol O2 gazı harcanmıştır.



IV. Başlangıçta toplam kütle 112 gramdır.



yargılarından hangileri doğrudur?



(C: 12, O: 16)

Mol sayısı

� Sınırlayıcı (biten) bileşen O2’dir. � Tepkime sonunda toplam mol sayısı 11’dir.

� Harcanan toplam mol sayısı 10’dur. � Daha fazla ürün için bitenden yani O2’den eklenmelidir.

8 7 6 5 4 3 2 1 0

CO2 H 2O C 3 H4 O2

Zaman

Buna göre;

A) I ve III

B) II ve IV

C) I, III ve IV

D) II, III ve IV

E) I, II, III ve IV

167

9.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR

Çözümlü Sorular 10.



2XY3(g) ¡ X2(g) + 3Y2(g)

tepkimesine göre, XY3 gazının molce %60’ı ayrışmaktadır. Tepkime sonunda kaptaki gaz karışımı toplam 9,6 mol olduğuna göre, başlangıçtaki XY3 gazının mol sayısı kaçtır? A) 3

B) 5

C) 6

D) 8

Soru

Çözüm

Eşit mollerde alınan N2 ve H2 gazları tepkimeye girdiğinde normal koşullarda 44,8 litre NH3 gazı oluşmaktadır.

n NH =

Buna göre; I. Tepkime sonunda kapta toplam 4 mol gaz bulunur. II. Başlangıçta toplam 4 mol gaz alınmıştır. III. 1 mol N2 gazı harcanmıştır. IV. Sınırlayıcı bileşen H2’dir.

E) 10

yargılarından hangileri doğrudur?

11. Sabit hacimli kapalı bir kapta, sabit sıcaklıkta gerçekleşen,

A) I ve II

B) II ve IV

2W(g) ¡ 2L2(g) + M2(g)

C) I, III ve IV

D) II, III ve IV





tepkimesinin mol sayısı-zaman grafiği şekildeki gibidir. Mol sayısı



M2(g)

0,1

W(g)

0



t

Zaman

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Tepkime sonunda toplam mol sayısı 0,7’dir. B) Harcanan W’nin mol sayısı oluşan L2’nin mol sayısına eşittir. C) Tepkime sonunda 0,1 mol W artmıştır. D) Tepkimede oluşan L2’nin mol sayısı M2’ninkinin yarısı kadardır. E) Toplam molekül sayısı artmıştır.

12. X2 ve Y2 gazlarından oluşan bir karışımın tam verimle tepkimesinden X2Y3 gazı elde ediliyor.



Tepkime sonunda kapta 0,6 mol X2Y3 ve 0,3 mol Y2 gazı bulunduğuna göre, başlangıç karışımında kaç mol X2 ve Y2 gazları bulunur? nX nY 2 2 A) 0,4 1,2 B) 0,4 0,9 C) 1,2 0,4 D) 0,6 1,2 E) 1,2 0,9

168

Palme Yayınevi

0,3 0,2

N2 + 3H2 ¡ 2NH3 denklemine göre, 2 mol NH3 gazı oluşurken 1 mol N2 ve 3 mol H2 gazları harcanır. Eşit mollerde alındıklarından 3’er mol alınır. Dolayısıyla N2’den 2 mol artar, H2’nin tamamı harcanır. N2’den 2 mol artan ve NH3’ten 2 mol oluşan olduğundan tepkime sonunda kapta 4 mol gaz bulunur. Başlangıçta ise 6 mol gaz alınmıştır. Sınırlayıcı bileşen H2’dir. Yanıt C

Çözüm Başlangıçta XY3’ten 10a litre olsun.

2XY3(g) ¡ X 2(g) + 3Y2(g)

L 2(g)

0,4

44, 8 & 2 mol 22, 4

E) I, II, III ve IV

Soru

0,5

3

denklemine göre XY3 gazının aynı koşullarda hacimce % 40’ı X 2 ve Y2 gazlarına ayrışıyor.

2XY3 S X 2 + 3Y2 10a – – % 40 S –4a +2a +6a

Bu durumda 15 litre Y2 gazı oluştuğuna göre o anda kaptaki toplam gaz hacmi kaç litredir?



A) 20

B) 25

D) 35

C) 30

E) 45

6a

2a

6a

Tepkimede Y2’den 6a litre oluştuğundan 6a= 15 a= 2,5 bulunur. Kaptaki toplam gaz hacmi 6a + 2a + 6a= 14a litre olduğundan 14.2,5 = 35 litredir. Yanıt D

Soru

Çözüm SO2(g) +1/2O2(g) ¡ SO3(g)

tepkimesine göre eşit mol sayılarında SO2 ve O2 gazları sabit hacimli kapalı bir kapta tepkimeye sokuluyor. O2 gazının mol sayısının zamanla değişimi;

Eşit molde alındıklarından ve O2’nin grafiğe göre mol sayısı 0,7 olduğundan başlangıç mol sayıları 0,7’şerdir.

SO2 + 1/2O2 S SO3 0,7 – –0,2 +0,4

Başlangıç Değişim:

0,7 –0,4

0,7

Sonuç:

0,3

0,5

Grafiğe bakıldığında O2’den 0,5 mol kalmıştır. Dolayısıyla 0,2 molü harcanmıştır. Denkleme göre 0,4 mol SO2 harcanırken 0,4 mol SO3 oluşur. Toplam gazın mol sayısı ise 0,3 + 0,5 + 0,4= 1,2 mol olur.

Mol sayısı

t

Zaman

grafikteki gibi olduğuna göre t anında tepkime kabındaki toplam gazın mol sayısı aşağıdakilerden hangisidir? A) 1,6 B) 1,3 C) 1,2 D) 0,9 E) 0,4

0,5

0,4

Yanıt C

9.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR

MİNİ TEST 1. 66 gram N2O gazının yeterli miktarda O2 gazı ile tepkimesi

4. Eşit kütlede Cu ve O2 gazlarının tepkimesinden 72 gram Cu2O

sonucu oluşan NO2 gazı kaç tane molekül içerir?



(N: 14, O: 16, Avogadro sayısı:

bileşiği oluşmaktadır.

6,02.1023

)



Buna göre;

A) 6,02.1022

B) 9,03.1022



I. Harcanan Cu 64 gramdır.

C) 3,01.1023

D) 18,06.1022



II. O2’nin kütlece % 25’i tepkimeye girer.



III. 2 mol Cu2O bileşiği oluşur.



yargılarından hangileri doğrudur?



(Cu: 64, O: 16)

E) 18,06.1023

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

yor.

Sabit hacimli bir kapta sabit sıcaklıkta 0,4 mol N2O4 gazı yukarıdaki denklemde gösterildiği gibi ayrışmaktadır. Başlangıçtaki N2O4’ün %50’sinin NO2 ye dönüştüğü an için, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) 0,4 mol NO2 gazı oluşmuştur. B) Tepkime sonunda toplam mol sayısı 0,6’dır.

2XY2 + Y2 ¡ 2XY3 Palme Yayınevi



E) II ve III

5. Kapalı bir kaba mol sayıları eşit olan XY2 ve Y2 gazları konulu-

2. N2O4(g) + ısı ¡ 2NO2(g)

C) Yalnız III

tepkimesine göre 0,4 mol XY3 gazı oluştuğu anda kaptaki toplam mol sayısı 1 olduğuna göre, başlangıçtaki XY2 ve Y2 gazlarının mol sayıları kaçtır? XY2 ______



Y2 ______

C) 0,2 mol N2O4 gazı artmıştır.

A) 0,1 0,3

D) Toplam molekül sayısı değişmemiştir.

B)

0,2

0,6

E) 0,2 mol N2O4 gazı harcanmıştır.

C)

0,6

0,6

D)

0,3

0,3

E) 0,5 0,4

6. XYO4 katısı ısıtıldığında bir katı ile YO3 gazına ayrışır. 3. 1,5 mol Fe2O3 katısı ve 3 mol CO gazı arasında

Fe2O3(k) + 3CO(g) ¡ 2Fe(k) + 3CO2(g)



tepkimesi tam verimle gerçekleştiğinde;



0,5 mol XYO4 ün tamamen ayrışması sonucu 20 gram katı ve 40 gram YO3 gazı oluştuğuna göre, X ve Y’nin atom kütleleri aşağıdakilerden hangisidir?



(O: 16)



I. Artan madde olmaması için Fe katısı eklenmelidir.



II. Sınırlayıcı madde CO gazıdır.

A)



III. 3 mol CO2 gazı oluşmuştur.

B) 24 32



yargılarından hangileri doğrudur?

C) 12 24

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III



D)

C) I ve II

X

Y

24

16

40

80

E) 20 40

E) II ve III 1. E



2. D

3. E

4. A

5. C

6. B

169

9.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR SAF OLMAYAN MADDE İÇEREN PROBLEMLER

Çözümlü Sorular

Kimyasal maddeleri doğada saf olarak bulmak mümkün değildir. Bu durumda madde % kaç saflıktaysa içerdiği madde miktarı bulunarak daha sonra orantı kurulur.

13. Saf olmayan 400 gram demir örneği ve H2O arasında gerçekleşen



3Fe(k) + 4H2O(g) S Fe3O4(k) + 4H2(g) tepkimesi sonucunda oluşan H2 gazı 2 moldür.

Soru

Çözüm

Saf olmayan 54 gram Al örneği yeterince H2SO4 ile etkileştiğinde,

nH =

2Al+3H2SO4¡ Al2(SO4)3+3H2(g)

Buna göre, başlangıçtaki demir örneği kütlece yüzde kaç saf demir içerir? (Fe: 56)

tepkimesine göre normal koşullarda 6,72 litre H2 gazı oluşturduğuna göre;



A) 60

B) 42

II. Al örneği kütlece % 10 saflıktadır.



C) 30

D) 21

III. 1,806.1023 tane H2SO4 molekülü harcanır.



I. 34,2 gram Al2(SO4)3 oluşur.

yargılarından hangileri doğrudur? (Al: 27, S: 32, O:16, Avogadro sayısı: 6,02.1023)

E) 10

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

2

6, 72 & 0, 3 mol 22, 4

Tepkimeye göre 0,3 mol H2 oluşurken 0,2 mol Al ve 0,3 mol H2SO4 harcanır. 0,1 mol Al2(SO4)3 oluşur. I. 1 mol Al2(SO4)3 342 gram x 0,1 mol x = 34,2 gramdır. II. 0,2.27 = 5,4 gram Al harcanır. 54 gramda 5,4 gram 100 gramda x x = %10 saflıktadır. III. 0,3 mol H2SO41 0,3.6,02.1023 = 1,806.1023 tane H2SO4 molekülü harcanır. Yanıt E





1 SO 2 + O 2 $ SO 3 2 zincirleme tepkimelerine göre 2 mol FeS bileşiğinden tam verimle SO3 elde edilirken toplam kaç mol O2 kullanılır? A) 4,5 B) 7,5 C) 8,5 D) 9

E) 10

Palme Yayınevi

BİRBİRİNİ İZLEYEN TEPKİMELERE İLİŞKİN PROBLEMLER

14. 2FeS + 7 O $ Fe O + 2SO 2 2 3 2 2

Bir tepkime sonucunda elde edilen ürünlerden herhangi biri bir başka tepkimede giren madde olarak kullanılabilir. Böyle tepkimelerde genellikle çok sayıda molekül harcanır ve oluşur. Bu yüzden tepkimenin tek basamakta oluşma olasılığı çok zayıftır.

Soru

Çözüm

3 S + O 2 " SO 3 2

nH

SO 3 + H 2O " H 2SO4 denklemine göre, 49 gram H2SO4 elde

etmek için en az kaç gram S reaksiyona girer? (H: 1, O: 16, S: 32) A) 10

15. C3H8 ve He gazlarından oluşan karışım 0,2 moldür.



Bu karışımı yakmak için 0,5 mol O2 gazı harcandığına göre;

B) 16

D) 24

C) 18

E) 26

0,5 mol H2SO4 oluşurken 0,5 mol SO3 harcanır. Harcanan SO3, ilk tepkimede oluşandır. Orada da 0,5 mol SO3 oluşacağından 0,5 mol S harcanır. 1 mol S 32 gram 0,5 mol x x = 16 gram

Yanıt B

Soru

Çözüm

2,4 mol atom içeren CH4 ve C4H8 gazları

Elimizdeki gaz karışımları her zaman ayrı ayrı yakılacaktır. CH4 + 2O2 S CO2 + 2H2O x x mol mol C4H8 + 6O2 S 4CO2 + 4H2O y 4y mol mol 5x + 12y = 2,4 x + 4y = 0,6 / –3



II. Normal koşullarda 6,72 litre CO2 gazı oluşur.

karışımı yakıldığında 0,6 mol CO2 gazı



III. Başlangıç karışımında 0,1 mol C3H8 gazı bulunur.

Buna göre, karışımdaki CH4 gazı kaç

moldür?

yukarıdakilerden hangileri doğrudur?

A) 0,3

A) Yalnız II

B) I ve II



C) I ve III

D) II ve III

170

49 & 0, 5 mol 98

Bu tip problemler çözülürken öncelikle karışımdaki maddelerden hangilerinin tepkimeye girdiğini tespit etmek gerekir. Sonra da tepkime denklemleri yazılarak açığa çıkan maddelerden, karışımdaki maddelerin miktarı tek bilinmeyenli ya da iki bilinmeyenli denklem çözme yöntemleri kullanılarak bulunur.

I. Karışımın molce %50’si He’dir.

E) I, II ve III

=

AYNI ANDA OLUŞAN TEPKİME PROBLEMLERİ (KARIŞIM PROBLEMLERİ)





2 SO 4

oluşmaktadır.

B) 0,4

D) 0,8

E) 1,2

C) 0,6



2x = 0,6 x= 0,3

Yanıt A

9.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR

BİLEŞİK FORMÜLÜ BULMA PROBLEMLERİ

Çözümlü Sorular

Bir bileşiğin molekülündeki atomların sayılarını gösteren formüle molekül formülü, bileşikteki atomların en basit oranlarını gösteren formüle de kaba (basit) formül denir.

16. 0,2 mol CxHy bileşiğinin 19,2 gram O2 gazı ile artansız tepkimesinden normal koşullarda 8,96 litre CO2 gazı ve 7,2 gram H2O oluşmaktadır.

Bir bileşiğin basit formülünden;

� Atomların türü ve sayıca birleşme oranı belirlenebilir. � Bileşikte yer alan elementlerin kütlece yüzde bileşimleri hesaplanabilir. Bir bileşikteki elementlerin kütlece yüzde bileşimleri bilindiği takdirde basit formül bulunabilir. Molekül formülünü bulabilmek için mol kütlesinin de bilinmesi gerekir. Bir bileşiğin molekül formülünden, � Bileşiği oluşturan atomların cinsi � Elementlerin birleşme oranları � Elementlerin kütlece yüzdeleri � Bileşiğin mol kütlesi



Buna göre, bu bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, O: 16, C: 12)



A) C3H8



B) C2H6

D) CH4

C) C2H4

E) C3H6

17. Eşit kütlelerde X ve O elementleri tepkimeye girerek bileşik oluşturmaktadır. Tepkime süresince X ve O elementlerinin kütlelerindeki değişim aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.

(Elementlerin atom kütleleri biliniyorsa) bulunabilir.

Bileşik Molekül formülü Basit formülü Su H2O H2O Glikoz C6H12O6 CH2O Asetilen C2H2 CH



Kütle(g) 8

Not

Soru

Çözüm

Organik bir bileşiğin yapısında 10,8 gram C, 2,4 gram H ve 4,8 gram O atomu bulunduğu bilinmektedir. Buna göre, bu bileşik aşağıdakilerden hangisidir?

nC =

10,8 = 0,9 mol 12

nH =

2,4 = 2,4 mo l 1

nO =

4,8 = 0,3 mol 16

(H: 1, C: 12, O: 16) A) C6H12O6

B) C3H7OH

D) C2H5OH



C) C4H9OH

E) C3H8O2

Palme Yayınevi

Molekül formülü basit formülün tam katları olup, (Basit formül) . n = Molekül formülü ya da (Basit formülün kütlesi) . n= Mol kütlesi şeklinde gösterilebilir.

O 0



Buna göre, oluşan bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?



(H: 1, C: 12, N: 14, O: 16, S: 32, K: 39)



A) SO3

B) CO2



C) H2O

D) N2O3

E) K2O

18.

Bir organik bileşikte 18 gram karbon ve 3 gram hidrojen birleşmektedir. Bileşiğin mol kütlesi 70 gram olduğuna göre molekül formülü hangi seçenekte doğru verilmiştir?

n c = 18 = 1, 5 mol 12 C 1, 5 H 3 & CH 2

(C: 12, H: 1) A) C4H8

B) C4H6 D) C2H6



C) C5H10 E) CH4

Mol sayısı 1,2 1 0,8

Yanıt B

Çözüm

Zaman



C0,9H2,4O0,3 Hepsi 0,3 ile sadeleştirildiğinde C3H8O bulunur.

Soru

X

5

X

CO2

0,6 0,4 0,2

O2

O

n H = 3 = 3 mol 1

CH2’nin mol kütlesi: 12 + 1.2= 14 gram Bileşiğin mol kütlesi 70 gram olduğundan 5 ile genişletildiğinde (CH2)5 1 C5H10 Yanıt C

H 2O

t

Zaman



Organik bir bileşiğin yakılmasına ait bir deneydeki mol sayılarının zamanla değişimine ait grafik yukarıda verilmektedir.



Buna göre, organik maddenin formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) C3H8O

B) C4H10

C) C2H6O

D) C3H8 E) C4H10O

171

9.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR

MİNİ TEST 1. 10 gram Zn filizi ve yeteri kadar HCI çözeltisi ile en çok normal

5. Sülfürik asit (H2SO4) aşağıda verilen bir dizi tepkime sonu-

koşullarda 2,24 litre H2 gazı elde ediliyor.

cunda elde edilir.



Buna göre, filizde kütlece % kaç Zn vardır?



I. S(k) + O2(g) ¡ SO2(g)



(Zn: 65) (Zn + 2HCl S ZnCl2 + H2)



II. SO2(g) + 1/2O2(g) ¡ SO3(g)



III. SO3(g) + H2O(s) ¡ H2SO4(s)



Buna göre, 128 gram S’ü sülfürik aside dönüştürmek için gerekli O2 gazı normal koşullarda kaç litredir? (S: 32)

A) 35

B) 40

C) 50

D) 65

E) 75

A) 22,4

B) 33,6

C) 44,8

D) 89,6

E) 134,4

2. He, CO ve C3H8 gazlarından oluşan bir karışımın normal koşullarda 67,2 litresini yakmak için 3 mol O2 gazı harcanıyor.



6. Kütlece % 80 saflıktaki 40 gram CaC2’den,

Tepkime sonunda 2 mol H2O oluştuğuna göre karışımda kaç mol He gazı vardır? B) 0,4

C) 0,8

D) 1,2

E) 1,5 Palme Yayınevi

A) 0,2

CaC2 + 2H2O ¡ C2H2 + Ca(OH)2

tepkimesine göre elde edilen C2H2 (asetilen) gazı yakılıyor.



Buna göre, oluşan CO2 gazının mol sayısı kaçtır?

(CaC2: 64) A) 0,2

B) 0,5

C) 1

D) 1,2

E) 1,5

3. C2H4 ile CH4 gazlarından oluşan 0,6 mollük karışım 1,6 mol

7. Kütlece % X saflıkta 168 gram MgCO3 katısı tamamen ayrış-





Oluşan CO2 gazı 22 gram olduğuna göre, X değeri kaçtır?



(Mg: 24, C: 12, O: 16)

tığında MgO katısı ve CO2 gazı oluşuyor.

O2 gazı ile tamamen yakılıyor.

Buna göre, karışımdaki CH4 gazı kaç moldür? A) 0,2

B) 0,25

C) 0,3

D) 0,4

E) 0,5

A) 25

B) 50

C) 60

D) 75

E) 100

8. Ag, Cu ve Ca dan oluşan 10 gram karışıma aşırı miktarda de-

4. Bir organik bileşiğin 18,4 gramı yakılınca 0,6 mol CO2 ve 0,8 mol H2O oluşuyor.



Buna göre, bu bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir? (C: 12, H: 1, O: 16) A) C2H6O2

B) C3H6O2 D) C3H8O3

172

C) C3H8O2

2. E



Buna göre, karışımdaki kütlece Ca yüzdesi kaçtır?



(Ag ve Cu, HCI ile tepkime vermez.)



(Ca + 2HCl ¡ CaCl2 + H2)



(Ca: 40) A) 20

E) C3H8O 1. D

rişik HCl çözeltisi ilave edildiğinde normal koşullarda 2,24 litre hacim kaplayan H2 gazı açığa çıkıyor.

3. A

4. D

5. E

6. C

B) 40 7. A

C) 60 8. B

D) 80

E) 90

9.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR

1. TEST 1. 32 gram CH4 gazı güneş ışığında,

4. A2O4 ¡ 2AO2

CH4(g) + 4Cl2(g) ¡ CCl4(g) + 4HCl(g)

2AO2 + 1/2O2 ¡ A2O5



tepkimesini vermektedir.





Buna göre, tepkimede kullanılan klor gazı (Cl2) en fazla kaç moldür? (C: 12, H: 1)

zincirleme tepkimelerine göre, 0,1 mol A2O4’den 10,8 gram A2O5 bileşiği elde ediliyor.



Buna göre, A’nın atom kütlesi aşağıdakilerden hangisidir? (O: 16)

A) 2

B) 3

C) 4

D) 6

E) 8

A) 12

B) 14

C) 20

D) 32

E) 36

5. Aynı koşullarda hacimleri eşit olan C3H4 ve O2 gazları tam ve-

rimle tepkimeye sokuluyor. Tepkime sonunda aynı koşullarda 12 litre CO2 gazı elde ediliyor.

2. 2X + 8O2 ¡ 6CO2 + 8H2O







I. 12 litre C3H4 gazı tepkimeye girmemiştir.



II. 16 litre O2 gazı harcanmıştır.



III. Gazların tamamı tepkimeye girmiştir.



yargılarından hangileri doğrudur?



I. Formülü C3H8O2 dir.



II. İçerdiği C nin kütlesinin H nin kütlesine oranı



III. 0,2 molü 26 tane atom içerir.



yargılarından hangileri doğrudur?



(C: 12, H: 1, Avogadro sayısı: 6,02.1023) A) Yalnız I

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

9 dir. 2

Palme Yayınevi

yukarıda verilen denkleştirilmiş tepkimedeki X ile ilgili;

Buna göre,

B) Yalnız II D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

C) Yalnız III E) II ve III

6.

CuO + H2 S Cu + H2O

tepkimesine göre 40 gram CuO kullanılarak kütlece % 50 verimle kaç gram Cu elde edilir? (Cu: 64, O: 16) A) 1,6

B) 2,6

C) 3,2

D) 5,6

E) 16

3. Başlangıç

A2

B2

C

0,8 mol

2,0 mol

–

–

0,8 mol

0,8 mol

Sonuç

7. C2H4 + 3O2 ¡ 2CO2 + 2X

Yukarıdaki tablo A2 ve B2 elementlerinden C maddesinin oluşumu sırasındaki mol sayısı değişimlerini göstermektedir.



Buna göre C maddesinin formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) AB

B) A2B

C) AB2

D) A2B3 1. E

A) 0,3

E) A2B5 2. D

3. D

denkleştirilmiş tepkimesine göre 5,4 gram X maddesi elde etmek için kaç mol C2H4 gazı kullanılmalıdır? (H: 1, C: 12, O: 16)

4. B

5. C

B) 0,2 6. E

7. C

C) 0,15

D) 0,1

E) 0,05 173

9.Ünite 8.

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR 11. Kapalı bir kapta 3,2 gram CH4 ve normal koşullarda 11,2 litre

Mol sayısı

hacim kaplayan O2 gazları ile başlatılan tepkime oda sıcaklığında gerçekleştiriliyor.

5 4

Z



Buna göre tepkime ile ilgili;

3 2 1

X2

0



H2O kütlesi (g)

Y2

16

7,2

Zaman

Kapalı bir kapta ve sabit sıcaklıkta X2 ve Y2 gazları tepkimeye girerek Z gazını oluşturmaktadır.

0

Tepkime süresince bu gazların mol sayılarındaki değişme grafikteki gibidir.

Normal koşullarda oluşan gaz hacmi (L)

O2 kütlesi (g)

I

Zaman

2,24

0

II

Zaman

0



çizilen grafiklerden hangileri doğrudur?



(C: 12, H: 1, O: 16)

Buna göre, bu tepkime ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III

A) Tepkime tam verimle gerçekleşmiştir.

III

Zaman

C) I ve III E) I, II ve III

B) Tepkimedeki sınırlayıcı bileşen X2’dir. C) Tepkimenin oluşma denklemi, X2 + 2Y2 ¡ 2Z şeklindedir.

Palme Yayınevi



D) Tepkime sonundaki toplam mol sayısı 5’tir. E) Tepkimede 2 mol X2 ve 5 mol Y2 harcanmıştır.

12. Molekül sayıları eşit olan C2H4 ve CnH2n+2 gazları karışımının 2 litresini tam yakmak için aynı koşullarda 6,5 litre oksijen gazı harcanıyor.

Buna göre, n sayısı kaçtır? A) 2

9. Eşit mollerde Fe ve O2 alınarak tam verimle Fe2O3 oluşturulu-

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

yor.



Tepkime sonunda 1,5 mol O2 arttığına göre, kaç gram Fe2O3 elde edilmiştir? (Fe: 56, O: 16) A) 480

B) 420 D) 240

C) 360 E) 160

13. CaCO3(k) ¡ CaO(k) + CO2(g)

Yukarıdaki tepkimeye göre kütlece % 20 saflıktaki bir miktar CaCO3 katısı ısıtıldığında normal koşullarda 11,2 litre CO2 gazı oluşmaktadır.

10. SO2(g) + 1/2O2(g) ¡ SO3(g)

tepkimesine göre normal koşullarda 44,8’er litre SO2 ve O2 gazlarından en çok kaç gram SO3 gazı oluşur? (S: 32, O: 16) A) 90 174

B) 140

C) 160

D) 180 8. E

E) 320 9. A

Buna göre CaCO3 katısının başlangıçtaki miktarı kaç gramdır?

(C: 12, Ca: 40, O: 16) A) 250

10. C

11. A

12. A

B) 180 13. A

C) 150

D) 120

E) 100

9.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR

1. 2.TEST TEST 1.

3. CaCO3(k) ¡ CaO(k) + CO2(g)

Kütle(g)



CaO(k) + 3C(k) ¡ CaC2(k) + CO(g)

CaC2(k) + 2H2O(s) ¡ Ca(OH)2(k) + C2H2(g)

6

C 2H 6



5,2 H2

a

C 2H 2 0

t

Yukarıda verilen zincirleme tepkimelerde 0,4 mol Ca(OH)2 katısı elde edebilmek için en az kaç gram CaCO3 katısı kullanılmalıdır? (CaCO3: 100) A) 10

Zaman

B) 20

C) 30

D) 40

E) 80

C2H2 + 2H2 ¡ C2H6

tepkimesine ait kütle–zaman değişimi grafikte verilmiştir.



Buna göre;



I. Tepkimede sınırlayıcı bileşen C2H2’dir.



II. a değeri 4,4’tür.



III. Tepkime tam verimle gerçekleşmektedir.



yargılarından hangileri doğrudur? (H: 1, C: 12) B) Yalnız II D) I ve III

E) I, II ve III

Y 0

B)

6 5 4 3 2 1

Yukarıdaki grafiğe göre X ve Y elementlerinden oluşan bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisidir?



(X: 14, Y: 16) A) XY

X2

6 5 4 3 2 1

Y2

C) XY2

D) X2Y3

E) X3Y4

Mol sayısı

X 2Y3

X2

Y2

Zaman

6 5 4 3 2 1

X 2Y3

X2

Y2

Zaman

D)

Zaman

5. Kütlece % 25 saflıktaki 160 gram Ca katısı,

E) Mol sayısı

Mol sayısı 6 5 4 3 2 1

B) X2Y

C)

Mol sayısı X 2Y3

Zaman



ğinin oluşumuna ait grafik aşağıdakilerden hangisidir?

Mol sayısı

X

3,6

2. 5 mol X2 ve 6 mol Y2 gazlarından tam verimle X2Y3 bileşiA)



Kütle(g) 6,4

C) I ve II Palme Yayınevi

A) Yalnız I

4.

X 2Y3 X2

Y2

Ca(k) +

6 5 Y2 4 3 X 2 2 1

X 2Y3

Zaman

Zaman

1. E

3. D

¡ CaO(k)



tepkimesine göre normal koşullarda kaç litre hava ile tepkimeye girer?



(Ca: 40, Havanın 1/5’i oksijendir.) A) 44,8

2. D

1 O (g) 2 2

4. C

B) 56

5. B

C) 67,2

D) 89,6

E) 112

175

9.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR

6.

9.

4X(k) + Y2(g) ¡ 2X2Y(k)

N2(g) + 5/2O2(g) ¡ N2O5(g)

Aynı koşullarda bulunan N2 ve O2 gazlarından eşit hacimde alınarak tam verimle gerçekleştirilen tepkimede 48 litre artan gaz olduğuna göre;



Yukarıdaki tepkime denklemine göre, belirli miktarda X katısı ile normal koşullardaki hacmi 5,6 litre Y2 gazının artansız tepkimesinden 47 gram X2Y katısı elde edilmektedir.





Buna göre, başlangıçta alınan X katısının kütlesi kaç gramdır? (Y: 16)



I. Oluşan N2O5 gazı 32 litredir.



II. Başlangıç karışımı 80 litredir.



III. O2 gazının hacimce % 40’ı harcanmıştır.



yargılarından hangileri doğrudur?

A) 18

B) 27

C) 33

D) 39

E) 43

A) Yalnız I

B) Yalnız III D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

7. Bileşik kütlesi (g)

10.

K

10

Yukarıda verilen tepkimeye göre bir miktar X2Y4 gazının % 40 verimle ayrışması sonucu 80 gram X2 gazı oluştuğu tespit edilmiştir.



Buna göre, başlangıçta kaç mol X2Y4 gazı vardır? (X: 20)

M

23

X kütlesi (g)



Yukarıda X ve Y elementlerinin oluşturduğu bileşiğin kütlesi ile kullanılan X miktarına ait grafik verilmiştir.



Bu grafiğe göre;



I. L–M arasında Y yoktur.



II. 36 gram Y harcanmıştır.



III. 23 gram X eklendiğinde 65 gram bileşik oluşur.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I



A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

11. Kapalı bir kapta XY3 gazının molce % 25’i X2 ve Y2 gazlarına ayrıştığında kapta toplam 2 mol gaz bulunduğu gözleniyor.

B) I ve II D) II ve III

Palme Yayınevi

L

46

X2Y4(g) ¡ X2(g) + 2Y2(s)

C) I ve III



E) I, II ve III

Buna göre başlangıçta alınan XY3 gazının mol sayısı aşağıdakilerden hangisidir? A) 0,4

B) 1,6

C) 3,2

D) 4

E) 8

8. 30 gram XO gazı ile normal koşullardaki hacmi 11,2 litre olan Cl2 gazı arasında,

2XO(g) + Cl2(g) ¡ 2XOCl(g)

12. Kızdırılmış Fe üzerinden su buharı geçirilirse Fe3O4 ile birlikte H2 gazı oluşur.



tepkimesi artansız olarak gerçekleşiyor.



Buna göre, X’in atom kütlesi aşağıdakilerden hangisidir? (O: 16) A) 56 176

B) 52

C) 40

D) 25 6. D



A) 2,24

E) 14 7. B

Bu tepkimede 0,1 mol Fe3O4 oluşması sırasında elde edilen H2 gazının normal koşullardaki hacmi kaç litredir?

8. E

9. A

10. E

B) 8,96 11. B

12. B

C) 11,2

D) 22,4

E) 89,6

Karışımlar

10. Ünite

10.Ünite

KARIŞIMLAR Karışımlar

Çözümlü Sorular

İki ya da daha fazla maddenin sabit bir miktar olmaksızın bir arada bulunmasından oluşan sisteme karışım adı verilir. Karışımı oluşturan maddeler bileşen olarak ifade edilir. Karışımların özellikleri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir. ➣ Homojen ya da heterojen olabilirler. ➣ Genel olarak farklı tür atom ve farklı tür moleküllerden oluşurlar. ➣ Belirli bir sembol ya da formülleri yoktur. ➣ Bileşenleri kendi özelliklerini korurlar. Yani karışımlar bileşen maddelerin kimyasal özelliklerini taşır, ancak fiziksel özelliklerini taşımaz. ➣ Bileşenleri arasında belirli bir oran yoktur. ➣ Belirli ve sabit bir hal değiştirme sıcaklıkları yoktur. ➣ Yoğunlukları karışan maddelerin oranına göre değişir. ➣ Fiziksel yöntemlerle kendisini oluşturan maddelere ayrılabilirler. ➣ Saf değildirler. Karışımları oluşturan bileşenlerin birbirine göre dağılımları farklı olabilir. Bir karışımda basınç, yoğunluk vb. fiziksel özelliklerin aynı olduğu bölgelere faz adı verilir. Karışımlar bir fazlı veya çok fazlı olabilir. Bir fazlı karışımlara homojen karışım, çok fazlı karışımlara ise heterojen karışım denir. Bir kaşık şeker suyla karıştırıldığında oluşan karışım tek fazlı yani homojen, zeytinyağı – su karışımı ise iki fazlı yani heterojendir. Karışımı oluşturan maddelerin birbiri içerisinde karışımın her noktasına eşit oranda dağılmasıyla oluşan karışımlara homojen karışım denir. Homojen karışımlar çözelti olarakta adlandırılır. Çözeltiler katı, sıvı veya gaz halinde bulunabilirler. Çözücü ve çözünen olmak üzere iki ana bileşenden meydana gelirler. Çözeltiyi oluşturan bu bileşenlerden genellikle miktarı çok olan maddeye çözücü, miktarı az olan bileşene ise çözünen denir. Çözeltisinde su bulunan karışımlarda su çözücü olarak kabul edilir.

1. I. Her zaman bileşenleri aynı fiziksel halde bulunmalıdır.

II. Formüllerle gösterilmez.



III. Fiziksel özellikleri bileşenlerine göre değişir.



Yukarıdaki özelliklerden hangileri karışımlar için doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

2. Aşağıdakilerin hangisinde, verilen çölıştır? Çözücü

Çözünen Çözelti

Palme Yayınevi

zelti türünün karşısındaki örnek yan-

Çözeltilerin Özellikleri ➣ ➣ ➣ ➣

A)

Gaz

Sıvı

Gazoz, kola

B)

Sıvı

Katı

Deniz suyu, şekerli su

C)

Gaz

Gaz

Hava

D)

Sıvı

Sıvı

Alkollü su

➣

E)

Katı

Katı

Lehim, tunç, bronz

➣

➣ ➣ ➣

➣ ➣ ➣

Çözeltiler gaz, sıvı veya katı olabilir. Yapısında en az iki farklı tür madde vardır. Homojen yapıya sahip olup saf değillerdir. Belirli formülleri yoktur. Karışımı oluşturan maddelerin boyutu 10 nanometreden (1 nm= 10-9m) daha küçük olacak şekilde dağılmışsa, bu tür karışımlara çözelti denir. Bileşenleri arasında belirli bir oran yoktur. Çözelti kütlesi, çözücü ve çözünen kütleleri toplamına eşittir. Katı-sıvı çözeltilerde çözelti hacmi genellikle sıvı hacmine eşittir. Çünkü hacimde gözle görülür önemli bir değişiklik olmaz. Sıvı-sıvı çözeltilerde toplam hacim, çözeltiyi oluşturan sıvıların hacimleri toplamından küçüktür. Çözeltilerin belirli bir erime ve kaynama noktaları yoktur. Bu değerler bileşenlerin karışma miktarına bağlı olarak değişir. Çözelti oluşumunda bileşenlerin kimyasal özellikleri değişmez. Fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrıştırılabilirler. İçerisinde iyon bulunduranları elektrik akımını iletir. İçerisinde sadece molekül bulunduranlar ise elektrik akımını iletmez. Aşağıdaki tabloda çözücü ve çözünenlere örnek verilmiştir.

3. - Pirinç

- Yoğurt



- Kolonya

- Sis

- Şekerli su Yukarıdaki maddelerden kaç tanesi

Çözücü

Çözünen

Örnek

Genel Görünüm

Katı

Katı

Alaşım

Katı

Sıvı

Katı

Şekerli su

Sıvı

Sıvı

Sıvı

Kolonya

Sıvı

Sıvı

Gaz

Gazoz

Sıvı

Gaz

Gaz

Hava

Gaz

Katı

Gaz

Palladyumda çözünmüş hidrojen

Katı

Sıvı

Katı

Amalgam (Diş dolgusu)

Katı

Gaz

Sıvı

Nemli hava

Gaz

Gaz

Katı

Kükürtlü hava

Gaz

en az bir bileşeni sıvı olan bir çözeltidir? A) 1

B) 2 D) 4

178

C) 3 E) 5

1.Bölüm



/ HOMOJEN VE HETEROJEN KARIŞIMLAR

Çözeltiler, çözünen madde miktarına, çözünmenin şekline ve çözünenin çözücüye oranına göre sınıflandırılabilir. A. Çözünenin Çözücüye oranına göre ikiye ayrılır. a. Derişik çözelti: Aynı miktar çözücüde çözünen oranı daha fazla olan çözeltidir. b. Seyreltik çözelti: Aynı miktar çözücüde çözünen oranı daha az olan çözeltidir.

Çözümlü Sorular 4.

Not Bu iki kavram aynı madde ile hazırlanmış iki ayrı çözeltinin karşılaştırılmasında kullanılmaktadır. Örneğin, bir şekerli ve iki şekerli çay denildiğinde, bir şekerli çay iki şekerli çaya göre daha seyreltiktir.

20 gram tuz 100 gram su 70°C I

B. Çözeltiler içerdikleri çözünen madde miktarına göre üçe ayrılır. a. Doymuş çözelti: Belirli sıcaklık ve basınçta çözücünün çözebileceği maksimum miktardaki maddeyi çözmüş olduğu çözeltidir. b. Doymamış çözelti: Belirli sıcaklık ve basınçta çözücünün çözebileceği maksimum madde miktarından daha azını çözmüş olduğu çözeltidir.

Not Doymamış çözeltiyi doymuş hale getirmek için; � Sabit sıcaklıkta çözünen ilave edilebilir. � Sabit sıcaklıkta çözücü buharlaştırılabilir. � Çözünürlüğü azaltılabilir.

Soru

Aynı miktar su bulunduran şekildeki kaplardan birincisine 20 gram tuz, ikincisine 40 gram tuz katılıp tamamı çözülüyor.



Buna göre,



I. İkinci kaptaki çözelti kütlesi daha büyüktür.



II. Her iki kaptaki karışım homojendir.



III. İkinci kaptaki çözelti daha derişiktir.



yargılarından hangileri doğrudur?

3 2 1

Y

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

5. İyonik bağlı bileşiklerin sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.

Buna göre, aşağıdaki maddelerden hangisinin sulu çözeltisi elektrik akımını iletmez?



A) NaNO3 B) CH3OH C) CaCl2

3 gram Y katısının 2 gramı çözünürken 1 gramı çözünmeden kalmıştır. Yani çözebileceğini çözmüş fazlası ise dibe çökmüştür. Buna göre Y çözeltisi de doymuştur.

D) Al2(SO4)3 E) Li2S

6. Tüm çözeltiler ile ilgili;

X

0 Zaman Başlangıç kütleleri eşit olan saf X ve Y katıları, içinde eşit hacimde su bulunan iki kaba aynı sıcaklıkta ayrı ayrı bırakılıyor. Katı kütlelerinin zamanla değişim grafiğine göre aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Çözelti kütleleri arasındaki ilişki X>Y’dir. B) X çözeltisi doymuş olabilir. C) X’in çözünme hızı, Y’ninkinden büyüktür. D) Y çözeltisi doymamıştır. E) X ve Y çözeltileri elektrolit olabilir.

A) Yalnız I

E) I, II ve III

Çözüm Katı kütlesi (g)

100 gram su 70°C II



Palme Yayınevi

Çözünürlük

c. Aşırı doymuş çözelti: Çözebileceği kadar maddeyi çözmüş olan çözeltilerin sıcaklığı arttırıldığında aynı maddeden bir • Aşırı doymuş miktar daha çözünebilir. Bu çözeltinin sıcaklığı çözünürlüğün • Doymuş daha az olduğu bir sıcaklığa getirildiğinde çözünen madde çök• Doymamış müyorsa bu çözelti aşırı doymuştur. Aşırı doymuş çözeltiler kararsızdır ve küçük bir etki ile fazlalık kısım çöker. Çözelti doymuş hale geçer. Sıcaklık C. Çözeltiler, moleküler ve iyon içeren yani elektrolit olan ve olmayan şeklinde sınıflandırılabilir. a. Elektrolit Çözelti: Elektrik akımını iletebilen çözeltilerdir. Bir çözeltinin elektrolit özellik gösterebilmesi için çözücüsünün içerisinde kendisini oluşturan iyonlara ayrışabiliyor olması gerekmektedir. Tuz çözeltileri, asit-baz çözeltileri ve bazı gazların su ile oluşturdukları çözeltiler elektriği iletir. b. Elektrolit Olmayan Çözelti: Elektrik akımını iletmediği kabul edilen yani çözücüsünün içerisinde çözüneni iyonlarına ayrışmayan çözeltilerdir. Şeker (C6H12O6), alkol (C2H5OH) gibi bazı maddeler suda moleküler olarak çözünüp, iyonlaşmazlar.

40 gram tuz



I. Seyreltik ise doymamıştır.



II. Elektrik akımını iletir.

III. Homojendir.

yargılarından hangileri her zaman doğrudur?

Yanıt D

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

179

10.Ünite

KARIŞIMLAR Heterojen Karışımlar

Çözümlü Sorular u

Heterojen karışımlarda karışımı oluşturan maddeler birbiri içinde çözünmezler dolayısı

u

ile heterojen karışımlar her yerinde aynı özelliği göstermezler. Duman, sis, bulut, süt, ayran gibi karışımlar birer heterojen karışımdır. Heterojen karışımlar birden fazla faz bulundururlar. Karışımı oluşturan maddelerden biri içerisinde dağılıyorsa, dağılan maddeye dağılan faz, diğer maddeye ise dağıtan faz denir.

7. Aşağıdaki madde örneklerinden hangisinin sınıflandırılması yanlış yapılmıştır?

u

Heterojen Homojen madde madde A)

Ayran

Hava

B)

Toprak

Demir

C)

Duman

Su

D)

Sis

Yemek tuzu

E)

Türk kahvesi Çamurlu su

Dağıtan faz Katı Sıvı Sıvı

karşısında verilen örnek yanlıştır?

Karışım Emülsiyon

B)

Süspansiyon Portakal suyu

C)

Çözelti

Örnek Zeytinyağlı su

Böcek ilacı

E)

Koloit

Kolonya

10-6 m’den daha büyük olan karışımlar ile ilgili örnekler yazmasını istiyor.

Heterojen karışımlar dağıtan faz ve dağılan fazın fiziksel hallerine göre süspansiyon, emülsiyon, koloit ve aerosol olarak sınıflandırılabilirler.

a. Süspansiyon Bir katının bir sıvı içerisinde gözle görülebilir boyutta dağılması ile oluşan heterojen karışımlardır. Yani dağıtan fazı sıvı, dağılan fazı katı olan karışımlardır. u Çamurlu su, tebeşir tozu-su karışımı, Türk kahvesi, ayran bu tür karışımlara örnektir. u

Palme Yayınevi

Aerosol

9. Öğretmeni Dila’dan tanecik boyutu



u

Gazoz

D)

Örnek Granit, kaya, toprak Süt, bulanık su Köpük

Maddenin homojen olan bölümlerinden her birine faz denir. Homojen maddelerde bir tane heterojen maddelerde ise birden fazla sayıda faz bulunur. Maddenin yapısındaki faz kavramı ile fiziksel hali birbirinden farklı kavramlardır. Örneğin gaz hali ile gaz fazı aynı anlama gelmemektedir.

8. Aşağıdaki karışımlardan hangisinin

A)

Dağılan faz Katı Katı Gaz

b. Emülsiyon u

Bir sıvının bir başka sıvı içerisinde çözünmeden dağılmasıyla oluşan heterojen karışım-

u

Zeytinyağı-su, mazot-su, mayonez karışımları emülsiyona örnektir.

lardır. Yani dağıtan ve dağılan fazı sıvı olan karışımlardır. c. Koloit

Dila’da;



I. Duman

u



II. Türk kahvesi

u



III. Çamurlu su



IV. Böcek ilacı

Katı bir maddenin sıvı içerisinde çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük tanecikler halinde heterojen dağılması ile koloitler oluşur.

Katı-sıvı koloit sistemlere sol denir. u Bu tür karışımlarda tanecikler karışımın içinden ışık geçirildiğinde ışığın saçılıma uğraması ile farkedilirler. u

Jöle, boya, krema, sabun köpüğü, çalkalanmış yumurta gibi maddeler koloit karışımlara örnektir.

V. Krema

örneklerini sıralıyor.

d. Aerosol



Buna göre, Dila’nın yazdığı örneklerden kaç tanesi doğrudur?

u

Bir gazın içinde bir katının ya da bir sıvının çok küçük tanecikler halinde dağılması ile



A) 1

u

oluşan heterojen karışımlardır. Yani dağıtan fazı gaz, dağılan fazı katı veya sıvı olan heterojen karışımlardır. Spreyli deodorantlar, böcek ilaçları, sis, is, duman bu tür karışımlara örnektir.

10. Karışım

B) 2

C) 3

türlerinden

D) 4

E) 5

süspansiyona

ilişkin aşağıda verilen yargılardan

Not

A) Heterojendir.

Parçacık boyutu 10–9 m’den küçük olan karışımlara çözelti, parçacık boyutu 10–9 m ve 10–6 m arasında olan karışımlara koloit, parçacık boyutu 10–6 m’den büyük olan karışımlara süspansiyon denir.

B) Spreyli deodorantlar, böcek ilaçları örnek verilebilir.

Adi Karışımlar

hangisi yanlıştır?

C) Katı ve sıvıdan oluşur. D) Birden fazla faz bulundurur. E) Bileşenleri özelliklerini kaybetmez.

180





Karışımı oluşturan bileşenler arasında belli bir kural olmayan ve düzenliliği sürekli olmayan karışımlardır. En iyi örneklerden biri topraktır. Kum-un, un-demir tozu gibi karışımlar adi karışımlardır. Tanecik büyüklükleri oldukça fazladır. Bu karışımlar gözle rahatlıkla bakılarak ayrılabilirler. Örneğin kum ile çakıl karışımından çakıl taneleri rahatlıkla ayrılabilir.

1.Bölüm



/ HOMOJEN VE HETEROJEN KARIŞIMLAR

Tanecikler Arası Etkileşimler ve Çözünme Süreci

Çözümlü Sorular

Çözeltiyi oluşturan çözücü ve çözünen tanecikleri karışırken çözücü tanecikleri çözünen taneciklerinin etrafını kuşatır. Dolayısıyla her iki tür tanecik arasında bir etkileşim oluşur. Bu olaya çözünme denir. Çözücü ve çözünen maddelerin tanecikleri arasındaki itme ve çekme kuvvetleri sonucunda çözünen tanecikleri moleküllerine veya iyonlarına ayrılabileceği için iki farklı çözünme süreci gerçekleşir.

11. H



Polar moleküller, çoğu iyonik ve polar kovalent bileşikler için çözücü özelliğe sahiptir. Su, polar çözücüler içinde en yaygın olanıdır. İyonik bileşiklerin iyonları, polar moleküllerin ise dipolleri çözünme sırasında su moleküllerinin dipolleri tarafından elektrostatik olarak çekilir. Örneğin, KCl tuzunda K+ ve Cl- ları iyonik bağlarla, suda ise su molekülleri hidrojen bağı, dipol-dipol etkileşimleri ve London kuvvetleriyle birbirine bağlıdır. KCl nin iyonları su molekülleri tarafından sarılarak çözelti içerisinde tutulurlar. Burada, tuzun pozitif iyonunun (K+) etrafını suyun negatif kısmı sararken, tuzun negatif iyonunun (Cl-) etrafını da suyun pozitif kısmı sarar. İyonlarla iki kutuplu (dipol) bir molekül olan su arasındaki bu etkileşime iyon-dipol etkileşimi denir. Oluşan bu etkileşimler K+ ve Cl- larının birbirinden ayrılmasına neden olur ve tuz suda çözünür.

–

+

–

–

+

–

+

Ca(NO3)2(k) NaF(k)

Su

Al2(SO4)3(k)



hangileri bağlandığında oluşan bileşiğin suda çözünmesi beklenmez? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

İyonik yapı

–

Negatif iyon su molekülleriyle sarılır.

KCl gibi iyonik yapılı bileşiklerin suda çözünmesini her zaman modelleyerek göstermek mümkün değildir. Bu yüzden çözünme olayları daha çok denklemlerle gösterilir. KCl(k)

III. OH

+

Çözücünün su olması durumunda çözünen madde taneciklerinin H2O molekülleri tarafından çevrelenmesine hidratasyon denir. Aynı olay başka bir çözücü içerisinde gerçekleşirse solvatasyon adını alır.

� 1A grubu elementlerinin iyonlarını içeren bi+ leşiklerin hepsi suda çözünür. � 7A grubu elementlerinin iyonlarını içeren biSu Ca2+(suda) + 2NO 3 (suda) leşiklerin hepsi suda çözünür. � 7A grubu elementlerinin Ag+, Hg+ ve Pb2+ larıyla yaptıkları bileşikler suda çok az çöNa+(suda) + F–(suda) zünür. Su 2Al3+(suda) + 3SO 2- (suda)� NO 3 içeren bileşiklerin hepsi suda çözünür.

K+(suda)

II. H

E) I, II ve III

İyonik kristallerin suda çözünmesi

Su

I. CH3

+

+

Pozitif iyon su molekülleri tarafından sarılır.

Yukarıda molekül yapısı verilen bile-



Palme Yayınevi

+

X

şikte X yerine;

Suyun pozitif iyon dipolü negatif iyonu sarar.

+

C H

1. İyonik Yapılı Bileşiklerin Çözünme Süreci

Suyun negatif iyon dipolü (oksijen) pozitif iyonları çeker.

H

12. NaNO3 katısının suda çözünmesi ile ilgili;

I. NaNO3 ve H2O arasında iyon-dipol etkileşimi görülür.



II. Çözeltideki iyonlar hidratlaşmış halde bulunur.



III. İyonlar çözünme sırasında su moleküllerinin dipolleri tarafından elektrostatik olarak çekilir.



yargılarından hangileri doğrudur?

Cl-(suda)

4

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

Bir maddenin başka bir madde içerisinde çözünebilmesi için çözünen-çözünen arasındaki etkileşimlerin kopup çözücü-çözünen arasında yeni etkileşimlerin oluşması gerekir. Ancak CaCO3 gibi bazı maddelerde çözünen-çözünen arasındaki çekme kuvvetleri çok güçlü olduğundan bağların kırılması zordur ve çözünme olayı gerçekleşmeyebilir.

2. Molekül Yapılı Bileşiklerin Çözünme Süreci Moleküler yapılı maddelerin suda çözünmesinde en etkili etkileşim hidrojen bağıdır. Su molekülleri ile çözünen maddenin molekülleri arasında hidrojen bağı bulunuyorsa o madde suda çok iyi çözünür. Örneğin şeker ve alkol böyle maddelerdir. Genellikle benzerlik ilkesine göre, polar çözücüler polar yapılı maddeleri çözerken, apolar çözücüler de apolar yapılı maddeleri çözerler. CH4, C2H6, Cl2, CCl4, CO2 ve I2 gibi maddeler apolar moleküllerdir. Bu ve benzeri moleküller arasındaki çekimler London kuvvetleridir. H2O, CH3Cl, H2S, HF, HCl gibi maddeler polardırlar ve bu tür maddeler dipol-dipol etkileşimi oluşturarak birbiri içerisinde çözünür. Su ile O2 gazı karıştırıldığında apolar O2 moleküllerinde anlık dipoller gözlenir. O2 molekülünün anlık dipolü ile dipol su molekülleri arasında etkileşim oluşur. Bu etkileşime dipol-anlık dipol etkileşimi denir.

13. Aşağıda verilen madde çiftlerinin oluşturduğu karışımlardan hangisinin görünümü yanlış verilmiştir?

Madde çifti

Görünüm

A) C6H6–HF

Heterojen

B) I2–CCl4

Homojen

C) NH3–H2O Homojen D) H2S–H2O

Heterojen

E) CH3Cl–C2H5OH Homojen

181

10.Ünite

KARIŞIMLAR ÇÖZELTİLERİN DERİŞİMLERİ

Çözümlü Sorular

Çözeltilerde çözücü ile çözünenin birbirlerine miktarca (kütle, hacim vs.) oranı oldukça önemlidir. Örneğin hasta bir insana verilen serumda; içindeki maddelerin karışma oranı hayati önem taşır. Derişim, belli bir miktar çözücüde ya da çözeltide bulunan çözünen miktarının bir ölçüsüdür.

14. Kütlece % 15’lik 400 gram tuz çözeltisinden kaç gram su buharlaştırılırsa, kütlece tuz oranı % 40 olur?

A) 50

Kütlece % Derişim (%C)

B) 100 C) 150 D) 200 E) 250

Bir çözeltinin 100 gramında çözünmüş olan maddenin gram miktarına kütlece yüzde derişim (%C) denir. Örneğin 40 gram tuz 60 gram suda çözüldüğünde toplam çözelti 100 gram olur, oluşan çözeltideki çözünen tuz miktarı 40 gram olduğu için kütlece % 40’lık 100 gram çözelti elde edilmiş olur.

15. 50 gram suda 10 gram tuz ve 80 gram

Kütlece yüzde derişimi hesaplamak için

suda 16 gram şeker çözünmesi ile

Kütlece yüzde deriş%C= im =

hazırlanan iki çözeltide; Çözünenin kütlesi

Çözünenin kütlesi .100 Çözeltinin kütlesi

bağıntısı kullanılır.

oranı I. Çözücü kütlesi



II. Çözelti miktarları



III. Kütlece % derişim



yukarıdakilerden hangileri farklıdır?

Soru

Çözüm 100 g çözeltide 8 g

A) Yalnız II

B) Yalnız III

Kütlece % 8 lik 200 gram şeker çözeltisine 120 gram saf su eklendiğinde kütlece % kaçlık olur?

C) I ve II

D) I ve III

A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

E) II ve III

Buna göre aynı sıcaklıkta; I. 200 gram su ve 80 gram X tuzundan oluşan



II. 32 gram su ve 8 gram X tuzundan oluşan



III. 80 gram su ve 20 gram X tuzundan oluşan



çözeltilerinden hangileri doymuş haldedir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) II ve III

D) I ve III

E) I, II ve III

zeltisine kaç gram saf su ilave edilirse son çözelti kütlece % 10 luk olur? B) 300 D) 180

182

Soru

? = 16 gram fleke r var. %=

16 .100 & %5 200 + 120

C) 200 E) 120

Çözüm

Kütlece % 20 lik 200 gram tuz çözeltisine 20 gram tuz eklenip X gram su buharlaştırıldığında kütlece % 30’luk oluyor. Buna göre, buharlaştırılan su (X) kaç gramdır? A) 20

B) 24

C) 30

D) 32 E) 40

100 g çözeltide 20 g 200 g ? ? = 40 gram tuz var. 30 =

40 + 20 . 100 200 + 20–X

X = 20 gram su buharlaflt›r›lmal›d›r. Yanıt A

Soru

Çözüm

Kütlece % 20 lik 60 gram şeker çözeltisine 20 gram su ve 20 gram şeker eklenerek çözülüyor. Buna göre, oluşan yeni çözeltinin kütlece yüzde derişimi kaçtır? A) 28

17. Kütlece % 25 lik 200 gram NaCl çö-

A) 400

Palme Yayınevi

kütlece % 20’si X tuzudur.



?

Yanıt D

16. X tuzunun 20°C deki doygun çözeltisinin

200 g

B) 32

C) 40

100 g çözeltide 20 g fleker 60 g ? ? = 12 gram fleker vard›r. %=

12 + 20 . 100 & %32 60 + 20 + 20

D) 54 E) 60

Yanıt B

Soru

Çözüm

600 gram kütlece % 40 lık şeker çözeltisinden, kütlece % 20 lik şeker çözeltisi oluşturulmak isteniyor.

100 g çözeltide 40 g fleker

Buna göre, kaç gram çözünen madde çöktürülmelidir? A) 60

B) 80

C) 120 D) 140 E) 150

600 g ? ? = 240 g flek er var. 20 =

240 – x . 100 600 – x

x = 150 gram madde çöktürülmelidir.

Yanıt E

1.Bölüm



/ HOMOJEN VE HETEROJEN KARIŞIMLAR

Çözeltinin Kütlece Yüzde Derişiminin Değişmesi � Çözünen miktarı veya su miktarı değiştirilerek çözeltinin kütlece yüzde derişimi değişti-

Çözümlü Sorular

rilebilir.

18. Kütlece % 10 luk C6H12O6 çözeltisine

� Çözeltide bir miktar daha aynı maddeden çözüldüğünde kütlece yüzde derişimi artar. � Çözeltiden bir miktar çözünen uzaklaştırılırsa (çökme ile) maddenin çözeltideki kütlece

eşit kütlede kütlece % 30 luk C6H12O6 çözeltisi ilave ediliyor.

yüzde derişimi azalır.

� Çözeltiye sadece su eklenirse çözünenin kütlece yüzde derişimi azalır. � Çözeltiden bir miktar su buharlaştırılırsa çözünenin kütlece yüzde derişimi artar.



Not İki çözelti karıştırıldığında %1 . M1 + %2 . M2 + .................. + %n . Mn = %son . Mson bağıntısı kullanılır. Çözünen, çözücü veya çözelti ilave edildiğinde aradaki işaret (+), çöktürme veya çözücü buharlaştırmada ise (–) olarak alınmalıdır. Çözücü ilavesinde % 0, çözünen ilavesinde % 100 değerleri alınır.

Soru

Çözüm

100 gram kütlece % 20 lik şeker çözeltisi ile 400 gram kütlece % 40 lık şeker çözeltisi karıştırılıyor. Oluşan çözeltinin derişimini kütlece % 60 lık yapmak için kaç gram daha şeker eklenmelidir? A) 600 B) 500 C) 300 D) 200 E) 100

%1 . M1 + %2 . M2 + %3 . M3 = %s . Ms

Soru

Çözüm

200 gram kütlece % 20 lik, 300 gram kütlece % 10’luk tuz çözeltileri ile 500 gram su karıştırılıyor. Buna göre, yeni çözelti kütlece % kaçlık olur? A) 12 B) 8 C) 7 D) 6 E) 5

%1 . M1 + %2 . M2 + %3 . M3 = %s . Ms

Soru

Doymamış X in sulu çözeltisi



II. Çözeltinin kütlece yüzdesi



III. Çözeltinin kütlesi



Bu olaya ilişkin; Çözünen X kütlesi (g)

I

Çözeltinin kütlece % derişimi

Çözelti kütlesi (g)

Zaman 0

II

Zaman 0

III

Zaman

çizilen grafiklerden hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

niceliklerinden hangileri iki katına çıkar? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

Yanıt C

20.200+10.300+0.500=%s.1000 %= 7

Palme Yayınevi

20.100+40.400+100.M3 = 60 . (500+M3) 2000+16000 + 100M3= 30000 + 60M3 40M3 = 12000 M3 = 300 gram eklenmelidir. 19. Kütlece % 30 luk 100 gram tuzlu su çözeltisini kütlece % 60 lık çözelti haline getirmek için,

I. Suyun yarısını buharlaştırmak



II. 75 gram tuz çözmek



III. Çözeltiye kütlece % 30 luk 200 gram tuzlu su çözeltisi eklemek

Yanıt C

işlemlerinden hangileri tek başına uygulanmalıdır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

kütlesi (g)

Yukarıdaki kapta X katısının doymamış sulu çözeltisine sabit sıcaklıkta bir miktar X tuzu ekleniyor.



I. C6H12O6 nın kütlesi

Çözelti doymamış olduğundan eklenen X tuzu çözünecektir. Başlangıçta kapta çözünen madde bulunduğundan birinci grafik sıfırdan başlayıp artmaz. I. grafik Çözünen X

25 °C

0



Çözüm X(k)

Buna göre,

0

Zaman

şeklinde olmalıdır. Eklenen X tuzu çözündüğünden Çözelti II. grafik kütlesi (g)

0

Zaman

şeklinde olmalıdır. Eklenen X tuzu kütlece % derişimi arttıracağından III. grafik doğrudur. Yanıt B

20. 300 gram kütlece % 40 lık tuz çözeltisine, 200 gram kütlece % 25 lik tuz çözeltisi ekleniyor.

Bu çözeltiyi kütlece % 20 lik yapmak için kaç gram su eklenmelidir? A) 300

B) 350 D) 600

C) 400 E) 800

183

10.Ünite

KARIŞIMLAR Hacimce Yüzde Derişim

Çözümlü Sorular

100 mililitre çözeltide çözünen maddenin mililitre miktarına hacimce yüzde derişim denir ve %(V/V) şeklinde gösterilir. Örneğin hacimce % 40’lık alkol çözeltisi demek, 100 mililitre alkol çözeltisinin içinde 40 mililitre saf alkol bulunduğunu ifade eder. Piyasadaki birçok kolonyanın etiketinde “80°” yazar. Bu rakam, kolonyadaki etanolün hacimce yüzdesi anlamına gelir. Böyle bir kolonyanın 100 mililitresinde 80 mililitre saf etanol bulunur. Hacimce yüzde aşağıdaki eşitlikten yararlanılarak hesaplanabilir.

21. 300 mililitre alkol çözeltisinin hacimce % 20’lik olduğu biliniyor.

Buna göre, bu çözeltideki su hacmi kaç mililitredir? A) 260

B) 240 D) 120

V çözünen % (V/V) = V x100 çözelti

C) 180 E) 60

22. Kütlece % 10’luk H2SO4 içeren çözeltinin yoğunluğu 1,5 g/mL’dir.



Buna göre, bu çözeltinin 200 mililitre-

B) 150 E) 30

100 6 ? 15 ?= 250 mL

Yanıt A

m çözünen % (m/V) = V x100 çözelti

23. Şekildeki

kap 80 gram X içerisinde bulunan 300 mL etil alkol üzerine 80 gram X katısı ek300 mL lenip çözülüyor. etil alkol Daha sonra çözeltinin doygun olabilmesi için çözeltiye 40 gram daha X katısı ilave ediliyor.



Balsamik sirke piyasada asetik asidin hacimce % 6’lık sulu çözeltisi olarak satılır. Buna göre, 15 mililitre saf asetik asit içeren balsamik sirkenin hacmi kaçtır? A) 250 B) 500 C) 750 D) 800 E) 1000

100 mililitre çözeltide çözünen maddenin gram miktarıdır ve % (m/v) şeklinde gösterilir. Kütle/hacim yüzdesi aşağıdaki eşitlikle hesaplanabilir.

C) 100

Buna göre, doygun çözeltinin %(m/V)

Palme Yayınevi

D) 60

Çözüm

Kütle/Hacim Yüzdesi

sinde kaç gram H2SO4 bulunur? A) 300

Soru

Soru

Çözüm

200 mililitre eterde 30 gram nişastanın çözünmesiyle hazırlanan çözeltinin kütle/hacim yüzdesi kaçtır?

% (m/V)= 200 .100 = %15

A) 10

B) 12

C) 15

30

D) 45 E) 60

Yanıt C

Milyonda Bir Kısım (ppm) Bazı çözeltilerde çözücü içerisine karışmış çözünen maddenin hacmi ya da kütlesi çok çok küçük olduğu durumlarda bunu kütlece yüzde ya da hacimde yüzde derişimler ile ifade etmek çok zor olacağından ppm gibi birimler kullanılır. ➣ Herhangi bir karışımdaki toplam madde miktarının milyonda bir birimlik kısmına 1 ppm denir. Bir başka deyişle 1 kilogram (kg) çözeltide çözünmüş maddenin miligram (mg) olarak kütlesidir. Örneğin: 2 ppm Pb2+ iyonu demek 1 kg suda 2 mg Pb2+ var demektir. Çözeltinin derişimini ifade ederken büyük rakamları kullanmak yerine milyonda bir kısım (ppm) şeklinde ifade edilir.

si kaçtır? A) 25

B) 35 D) 45

1 ppm= 1 mg/L

C) 40 E) 50



nın çözünmesiyle hazırlanan çözeltinin kütlece yüzde derişimi aşağıdakilerden hangisidir? (dalkol = 0,7 g/mL)

A) 10

184

B) 16 C) 20 D) 32 E) 75

Çözelti kütlesi

. 106

2-

İçme sularının analizinde içme suyunun bulundurması gereken Cl–, SO 4 ve organik madde miktarları ppm ile ifade edilir. Havuz sularındaki klor oranı 1–3 ppm aralığında olmalıdır. 3 ppm Cl– içermesi 1.000.000 gram (106) havuz suyunda sadece 3 gram Cl– iyonu olduğu anlamına gelir. Havuzlarda sürekli yapılan klor ölçümlerinde ppm derişimi kullanılır. Atmosferde meydana gelen kirlilik değerlerinin ölçümünde, kozmetik maddelerin analizinde yine ppm derişimi kullanılır. ppm, İngilizce milyonda bir kısım anlamına gelen parts per million kelimelerin ilk harflerinin kısaltmasıdır. ppm gibi derişim birimleri genellikle hava ve su kirleticilerinin maksimum miktarlarını belirtmek için kullanılır. Örneğin havada 1 ppm O2 gazı aşağıdaki anlamlara gelir. Kütlece: Her bir milyon gram havada 1 gram O2 gazı vardır. Hacimce: Her bir milyon litre havada 1 litre O2 gazı vardır. Hacimce: Her bir milyon mililitre havada 1 mililitre O2 gazı vardır.

24. 300 mililitre alkolde 40 gram X katısı-

2 mg 2 mg = = 2 ppm 6 1 kg 10

Çözünen madde kütlesi

ppm=

1.Bölüm



/ HOMOJEN VE HETEROJEN KARIŞIMLAR

MİNİ TEST 1.

5. Emülsiyon, süspansiyon ve çözelti ile ilgili aşağıdaki özelliklerden hangisi ortak değildir?

Kütlece % 25 lik 200 g X tuzu çözeltisi

A) Homojen karışımlardır. B) Bileşenlerine fiziksel yöntemle ayrılırlar. C) Bileşenleri arasında sabit bir oran yoktur.



D) En az iki maddenin karışımından oluşurlar.

Şekildeki kapta bulunan yemek tuzu çözeltisinden 100 gram su buharlaştırılıyor.



Bir çökelme meydana gelmediğine göre oluşan çözelti kütlece % kaçlıktır?



A) 30

B) 35

C) 40

D) 45

E) Bileşenler kendi özelliklerini korurlar.

E) 50

6. İlk şeker çözeltisinin kütlece yüzde derişimi

2. Birbiri içinde çözünen aşağıdaki madde çiftlerinden han-

A) NH3 – CH4

B) HCl – H2O

D) H2 – H2S

C) KCI – H2O

E) HCl – CO2

Palme Yayınevi

gilerinin oluşturduğu çözeltide, dipol – dipol etkileşimi görülür?



3. Aşağıdaki işlemlerin hangisinde bir çözünme olmaz?

B) Yağlı boya lekelerinin benzinle temizlenmesi C) Suya mazot katılması D) Suya sirke katılması

%10

40

8 gram şeker

x

%20

200

200 gram su

y

%25

200

14 gram şeker ve 186 gram su

z

Yukarıdaki tabloya göre x, y ve z için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Çaya limon sıkılması

İlk şeker Eklenen Son çözeltinin çözeltisinin maddenin kütlece yüzde kütlesi (g) kütlesi (g) derişimi (%)

x

y

z

A) 25

10

12

B) 25

10

16

C) 25

12

16

D) 15

25

40

E) 20

25

30

E) Gazoz yapımında basınçlı gaz kullanılması

4. Yoğunluğu 0,4 g/mL olan alkolün kaç mililitresi ile kütlece

7. Hacim-kütlece % 5’lik 200 mililitre yemek tuzu çözeltisi

% 40’lık 300 gram alkol çözeltisi hazırlanabilir? A) 300

B) 250 D) 150

hazırlamak için kaç gram yemek tuzu gerekir?

C) 200

A) 2

B) 4

E) 100 1. E

D) 8 2. B

3. C

4. A

5. A

6. B

C) 6 E) 10

7. E

185

10.Ünite

KARIŞIMLAR ÇÖZELTİLERİN DERİŞİME BAĞLI ÖZELLİKLERİ

Çözümlü Sorular

Bir çözeltide çözünen taneciklerin derişimlerine bağlı özelliklere koligatif özellikler denir. Uçucu olmayan bir madde ile hazırlanan çözeltilerin erime/donma noktası, kaynama noktası gibi bazı fiziksel özellikleri saf çözücününkinden farklıdır. Koligatif özellikleri incelenen çözeltinin seyreltik olması doğru sonuçlar alınmasını sağladığı gibi çözeltide bulunan çözücünün cinsi, koligatif özelliği de değiştirebilir.

25.

4 g tuz içeren 400 g çözelti

2 g tuz içeren 200 g çözelti I. kap



A. Kaynama Noktası Yükselmesi

1 g tuz içeren 50 g çözelti

II. kap

Bir çözeltinin kaynama noktası, buhar basıncının dış atmosfer basıncına eşit olduğu sıcaklıktır. Kaynama esnasında suyu veya çözeltiyi oluşturan çözücü taneciklerinin tamamı buharlaşmaya çalışır. Uçucu olmayan bileşen, çözeltinin buhar basıncını düşürdüğünden, çözelti; saf çözücünün kaynama sıcaklığına gelindiğinde kaynamaz. Çünkü uçucu olmayan bileşenin çözündüğü bir çözeltide çözücü tamamen buharlaşmaya çalışırken taneciklerinin buhar fazına geçişi, çözünen tanecikleri tarafından engellenir ve dönüşüm daha fazla enerji gerektirir. Böylece çözeltinin kaynama sıcaklığı saf çözücüden daha yüksek olur. Bu kaynama noktası yükselmesi (ebülyoskopi) çözeltinin derişimi ile doğru orantılı olarak artar.

III. kap

Yukarıda verilen kaplarda bulunan aynı tür çözeltilerin aynı ortamda kaynamaya başlama sıcaklıkları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I > II > III

B) III > II > I

C) III > I > II

D) III > I = II

Sıcaklık (°C)

E) II = III > I

26. Dibinde katısı bulunan KCl sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta dibindeki katıyı çözebilecek kadar saf su ekleniyor. Buna göre, bu olayla ilgili;



Kaynama noktası (°C)



I

Donma noktası (°C)

Zaman

II

Zaman

Elektriksel iletkenlik

III

Zaman

yukarıda çizilen grafiklerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

27. Ağzı açık iki kaptan birinde arı su diğerinde tuzlu su bulunmaktadır.

Doymamış çözelti

100

Çözücü (su) Zaman(dk)

Saf çözücü ile çözeltinin ısınmasına ve kaynamasına ait sıcaklık – zaman grafiği Katı ve sıvıdan oluşan çözeltilerde kaynama noktası saf sıvının kaynama noktasından yüksektir. Örneğin; 1 atmosfer basınçta tuzlu suyun kaynama noktası 100oC nin üzerindedir. Çözeltideki tuz oranının artması aynı zamanda kaynama noktasını biraz daha yükseltir. Yine birbiri içerisinde çözünebilen sıvı karışımlarının kaynama noktası, iki sıvının kaynama noktası değerlerinin arasında bir değere eşittir. Örneğin; suya glikol eklenip çözüldüğünde oluşan karışımın kaynama noktası suyun kaynama noktasından yüksek, glikolün kaynama noktasından düşüktür. (Glikolün kaynama noktası 198oC dir.)





B

Palme Yayınevi



Görüldüğü gibi çözeltilerin kaynama noktası 100°C'nin üzerinde B noktasında kaynar. A noktasına kadar kaynama noktası yükselir. A'dan sonra suyun buharlaşması ile tuzun çökmesi dengeye gelir. Derişim ve kaynama noktası sabit kalır.

Doymuş çözelti

A

Buna göre, bu iki sıvı ile ilgili aşağıdaki niceliklerden hangisi eşittir? A) Aynı sıcaklıktaki öz kütleleri B) Aynı dış basınçta kaynamaları süresince buhar basınçları C) Aynı dış basınçta donmaya başlama sıcaklıkları D) Aynı sıcaklıktaki buhar basınçları E) Aynı dış basınçta kaynamaya başlama sıcaklıkları

186

B. Donma Noktası Alçalması Saf sıvıların, sabit basınçta belli bir donma sıcaklıkları olmasına rağmen çözeltilerin belli bir donma sıcaklıkları yoktur. Katı–sıvı çözeltiler, saf çözücülerinden daha düşük sıcaklıkta donmaya başlar. Saf çözücü molekülleri katı fazı oluştururken çözeltideki çözücü moleküllerine göre daha kolay istiflenir. Uçucu olmayan çözünen molekülleri çözücünün saf katısını oluşturmasını engellediğinden donmanın gerçekleşebilmesi için çözeltinin daha fazla soğutulması gerekir; böylece donma noktası düşer. Bu donma noktası alçalması (kriyoskopi) çözeltinin derişimi ile değişir. Ayrıca çözeltinin donması sırasında sıcaklık, doymuş çözelti oluşuncaya kadar sürekli düşer. Donmayı önlemek için yapılan tuzlama çalışması

Sıcaklık (°C) 2 1 0 –1 –2

çözücü (su) doymamış çözelti doymuş çözelti

Çözeltilerin donma noktası çözünenin miktarına bağlı olarak değişir.

Zaman(dk)

Saf çözücü ile çözeltinin soğuması ve donmasına ait sıcaklık – zaman grafiği

1.Bölüm



/ HOMOJEN VE HETEROJEN KARIŞIMLAR

MİNİ TEST 1.

4. Kış aylarında belediyeler tarafından yollara tuz atılması ve otomobil radyatörlerine antifiriz konulmasının nedeni;



40 cm3 su 4 g tuz

25 cm3 su 5 g tuz

80 cm3 su 10 g tuz

I.

II.

III.

Yukarıda verilen çözeltiler 0°C nin altında donmaya bırakıldığında donmaya başlama sıraları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I, II, III

B) II, III, I D) I, III, II



I. Donmanın geciktirilmek istenmesi



II. Buhar basıncının yükseltilmek istenmesi



III. Donma noktasının düşürülmek istenmesi



yukarıdakilerden hangileri olabilir? A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

C) II, I, III E) III, II, I

5.

2. Kütlece % 25’lik 400 gram şeker çözeltisine aynı sıcaklıkta 25

A

B

C

gram şeker ve 175 gram su ilave ediliyor.



I. Buhar basıncı



II. Kaynama sıcaklığı



III. Elektrik iletkenliği



niceliklerinden hangileri daha büyüktür? A) Yalnız I

Doymamış şeker çözeltisi

B) Yalnız II D) I ve III

3.

Şeker çözeltisi

Oluşan çözeltinin başlangıçtaki çözeltiye göre;

Palme Yayınevi



C) I ve II E) I, II ve III

Sıcaklık (°C) 110 102

Doymuş şeker çözeltisi



Aynı koşullarda eşit miktarda su ile hazırlanan A, B, C kaplarındaki çözeltiler ile ilgili;



I. C kabındaki çözeltide çözünen şeker miktarı en fazladır.



II. Her üç kaba da su eklenirse çözünen şeker miktarı artar.



III. B kabındaki çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı A kabındaki çözeltiden fazladır.



yukarıdakilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

100

B) Yalnız III D) I ve III

0



a

Şeker katısı

C) I ve II E) II ve III

Zaman(dk)

b

Saf X tuzu ile hazırlanan sulu bir çözeltinin sıcaklık – zaman ilişkisi grafikteki gibidir.

6. Doymamış NaCI çözeltisine aynı sıcaklıkta doymuş hale ge-

Buna göre,



linceye kadar NaCI ilave ediliyor. Buna göre çözeltinin,



I. Çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı 102°C dir.



I. Derişimi



II. a – b zaman aralığında çözelti doymamıştır.



II. Donmaya başlama sıcaklığı



III. a anında çözelti kaynamaya başlar.



III. Çözelti kütlesi



yargılarından hangileri doğrudur?



niceliklerinden hangileri artar?

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III

C) I ve II

A) Yalnız I

E) I, II ve III 1. D

B) I ve II D) II ve III

2. A

3. E

4. C

5. B

6. C

C) I ve III E) I, II ve III 187

10.Ünite

KARIŞIMLAR

AYIRMA VE SAFLAŞTIRMA TEKNİKLERİ

Çözümlü Sorular

1) TANECİK BOYUTU FARKINDAN YARARLANARAK AYIRMA YÖNTEMLERİ



a. Ayıklama ile Ayırma Tanecik boyutları, şekilleri, renkleri vb. özellikleri farklı olan maddelerin oluşturduğu katı-katı heterojen karışımları ayırmada ayıklama yöntemi kullanılır.

Aşağıdaki seçeneklerde verilen karı-

B) Un-taş

C) Mercimek-taş

D) Benzin-su

Not

E) Kumlu su

L

M

E

–

–

–

+

+

Yukarıdaki tabloda P, A, L, M ve E metallerinden mıknatıs tarafından çekilebilenler “+” ile çekilemeyenler “–” ile gösterilmiştir. Buna göre, seçeneklerde bulunan metal çiftlerinden hangisine mıknatıs yaklaştırıldığında metaller ayrıştırılabilir? A) P–L

B) M–E

D) A–L

C) A–E

E) P–A

30. Karabiber, odun talaşı ve kumdan oluşan bir karışımı bileşenlerine ayırmak için;

I. Süzme



II. Elektriklenme



III. Su ekleme



IV. Kaşıkla toplama



işlemleri hangi sıraya göre yapılmalı-

Temizlenmifl kan

Süzülür

Su

b. Elektriklenme ile Ayırma Birbirleri ile heterojen karışan hafif veya ağır taneciklerden oluşan bir karışım yüklü bir çubuk ile ayrılabilir. Plastik, cam ve ebonit çubuklar sürtünme yolu ile elektriklenirler.

H

Diyaliz esnasın

Örneğin tuz-karabiberden oluşan bir karışıma elektrik yüklü cisim yaklaştırıldığında karabiberler cisim tarafından çekilerek ayrılır. c. Eleme ile Ayırma

Elektrik yüklü tarak

I. Diyaliz II. Aktarma

Tanecik boyutları farklı olan heterojen katı-katı karışımlar Elektrik yüklü tarak. Eğer saçlarınızı kuruyken taSu molekülleri, çözünen maddeler ve çözünmüş elek yardımı ile ayrılabilir. rarsanız tarakta durgun yük oluşur ve yakIII. laştıSüzme rıliyonlar, membranın (örneğin bir sellofan filmi) gö-

Kum ve çakıl taşından oluşan karışımızebileşenlerine ayırmak için elek da kade ğıtge par ça laBu rınıbir ker.kullanıla- IV. Dekantasy neklerindendığın her iki yöne çebiuygun lirler. ge-çe rak eleme yöntemi uygulanabilir. Unu yabancı maddelerden ayırmak için de eleme yöntemi çişin yönünü membranın her iki tarafına geçecek Yukarıda verilen a olan taneciklerin bağıl derişimleri belirler. Fakat kullanılır. rışımların ayrıştırı d. Süzme ile Ayırma

kolloidal parçacıklar membranın gözeneklerinden geçemezler.

Bir katının, bir sıvı ya da bir gaz içinde heterojen dağılmasıyla oluşan karışımların bileşenlerine ayrıştırılmasında süzme yöntemi kullanılır. Örneğin, çay, bardağa doldurulurken çayın posasını ayırma sırasında, makarnaların pişirildikten sonra kevgir ile süzülmesi sırasında, baraj sularından içme suyu eldesinde süzgeç kullanılır. Katı-gaz karışımları da süzme ile katı taneciklerinden ayrılır. Örneğin araçlardaki hava filtresi, tozlu ortamda kullanılan toz maskesi, fabrika bacalarına konan filtre bir tür süzme olayıdır.

Dört yöntem de h lır. Diyaliz kanın t tarma ve deka ayrıştırılmasında rojen karışımların

Makarnanın süzgeç yardımıyla ayrıştırılması

Karışım

A) I, II, III, IV

(a) Naftalin – su

B) III, IV, I, II C) I, III, II, IV D) IV, I, III, II Çayın süzgeç yardımıyla süzülmesi Çayın süzgeç ile süzülmesi

ÜNİTE – 4 Karışımlar

Makarnanın süzgeç yardımıyla ayrıştırılması 3. Katı–Gaz Karışım

dır?

E) II, III, IV, I

Su

Diyaliz s›v›s› girifli

Birbiri içerisinde çözünmeyen katı–sıvı heterojen karışımlar bileşenlerine bu yöntemle ayrılır.

Palme Yayınevi



A

D

Pirincin ayıklanması

Heterojen kar›fl›m Mıknatıs ile ayırmada, alaşımlar ile sadece mıknatısla ayrıştırılabilen metalleri içeSüspansiyon (kat› – s›v›) ren karışımlar ayrıştırılamazlar. Örneğin, demir-bakır alaşımı ya da demir tozu-koKobalt–samaryum mıknatısları yüksek verimli balt tozu karışımı mıknatıs ile ayrılamaz. Naftalin–su karışımını süzerek ayırma yöntemi. motor larda kullanılır.

29. P

Naftalin

Naftalin

Demir (Fe), Nikel (Ni), Kobalt (Co) metallerini ayırmak için kullanılan mıknatısla ayırmada maddelerin manyetik özelliklerinden yararlanılmasına rağmen bir tür ayıklama yöntemidir.

yöntemlerinden biri ile ayrıştırılamaz? A) Kirli hava

ÜNİTE – 4 Karışımlar

Pirinç, nohut, mercimek, kahve gibi maddelerin içerdiği taş vb. yabancı maddelerin ayıklanması bu yönteme örnek olarak verilebilir. DİYALİZİN İLKESİ

şımlardan hangisi yukarıdaki ayırma



ÜNİTE – 4 Karışımlar

28. Ayırma yöntemi Ayıklama Süzme Eleme Filtreleme

Fabrika bacalarından ç Karışım demir tozu ve kumiçin içermektedir. (1) Buharlaştırma bacalarda gaz filtresi ku Yöntem

(b) Petrol

(2) Yoğunlaştırma

(c) Hava

(3) Ayrımsal damıtma

(d) Şeker – tuz

(4) Ayrımsal kristallendirme

(e) Tuzlu su

(5) Süzme

Yukarıdaki tabloda verilen karışım örnekleri ve ayırma yöntemleHava filtresi arabalarda havayı toz ve rini birbirleriyle uygun olacak şekilde eşleştiriniz.

Otomobillerde motordatemizlemek bulunan havaiçin filtresi, hadiğer taneciklerden kullanılır vadaki tozları filtrelemektedir.

188 ✶ a ile 5 : Naftalin suda çözünemez ve suda asılı kalır. Bu nedenle süzme yöntemi ile ayrıştırılmalıdır. 290

✶ b ile 3 : Petrol, yapısında, benzin, mazot, fuel oil, katran ve

rılmaktadır. Benzer şekildek lerde yer alan hava filtresi, başka örnek de yangınlarda maskeleridir. Bu maskeler y

2.Bölüm



/ AYIRMA VE SAFLAŞTIRMA TEKNİKLERİ

Soru

Çözüm

Aşağıdakilerden hangisi süzgeç kağıdıyla süzüldüğü zaman iki farklı bileşene ayrılır? A) Deniz suyu B) Su–alkol karışımı C) Kum-su süspansiyonu D) Kan E) Şekerli su

Kum-su süspansiyonu süzgeç kağıdı ile süzüldüğü zaman kum ve su olarak ayrılır.

Soru

Çözüm

31. Aşağıdaki yöntemlerden hangisinde karışımların ayrılması sırasında tanecik boyutu farkı kullanılmaz? A) Eleme B) Ayrımsal damıtma

Yanıt C

C) Diyaliz D) Ayıklama

X ve Y maddeleri saf maddeler olduklarından ve X ise, Z ile T maddelerine ayrıştığından bileşiktir. Y ise bileşik veya ele-

E) Süzme

ment olabilir. 32. Eleme, suya atma, süzme, buharlaştırma işlemleri sırasıyla uygulanarak bileşenlerine

ayrılabilecek

karışım

aşağıdakilerden hangisidir? A) Pirinç-çakıl taşı-tebeşir tozu

Yanıt E

e. Diyaliz ile Ayırma Koloit karışımların gözenekli zardan geçebilmesi temeline dayanan çözümleme ve arıtma yöntemidir. Bu yöntemde yarı geçirgen bir zar kullanılır.

B) Şeker-odun talaşı-kum

Palme Yayınevi

X ve Y saf maddelerinden meydana gelen bir karışıma aşağıdaki işlemler sırasıyla uygulanıyor. I. Süzüldüğünde süzgeç kağıdında Y kalıyor. II. Süzüntü elektroliz edildiğinde Z ve T maddelerine ayrışıyor. Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin doğruluğu kesin değildir? A) Karışım süspansiyondur. B) Birinci olay fiziksel, ikinci olay kimyasaldır. C) Z ve T arı maddelerdir. D) X bileşiktir. E) Y elementtir.

Çözümlü Sorular

C) Çakıl taşı-şeker-tuz D) Çakıl taşı-kum-tuz E) Çakıl taşı-odun talaşı-kum

� Bu yönteme göre çözücü molekülleri ve çözünen molekülleri yarı geçirgen bir zardan geçirilirken ortamda bulunan daha büyük kolloidal tanecikler bu zardan geçemezler. İnsan vücudunda böbrekler, kolloidal bir karışım olan kanı temizlerken bu yönteme benzer bir işlem uygulamaktadırlar.

� Böbreğin görevini yapamadığı hastalarda diyaliz makinası vücut dışında böbrek görevi görür. Diyaliz makinesi vücudun dışında böbreğin görevini üstlenerek kanın yüzey alanı geniş olan diyaliz zarından geçirilmesi esasına göre çalışır. Metabolik atık olan küçük moleküller zardan geçerken kan plazmasının gerekli bileşenlerinden olan büyük moleküllü proteinler zardan geçemeyerek kanda kalırlar. Böylece kirli kan zararlı atıklardan arınır.

Düşük yoğunluklu sıvı

Yüksek yoğunluklu sıvı

33. Aşağıdakilerden hangisi katı-gaz heterojen karışımlarını ayırmada kullanılabilecek bir yöntemdir?

Su (çözücü)

A) Diyaliz

B) Süzme

C) Ayıklama

D) Eleme

E) Mıknatıslama Hücre zarı Yoğunluk eşitlenene kadar, az yoğun ortamdan çok yoğun ortama doğru sıvı akar

Soru

Çözüm

I. Kanın diyalizi II. Çakıl taşlarının kumdan ayrılması III. Fabrika bacalarından çıkan katı taneciklerin filtre ile tutulması Yukarıdaki işlemlerden hangilerinde süzme yöntemi kullanılır? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

Çakıl taşlarının kumdan ayrılması eleme yöntemi ile olur.

34. Diyaliz işlemi ile ilgili;

I. Koloidal karışımlar bu yolla ayrılır.



II. Yoğunluk farkından yararlanılır.



III. Karışım gözenekli zardan geçirilir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Yanıt C

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

189

3) Sıvı–Sıvı Karışımlarının Ayrıştırılması

10.Ünite

KARIŞIMLAR 2) YOĞUNLUK FARKINDAN

Çözümlü Sorular 35. Karışım

Ayırma yöntemi



I. Sülfür cevheri

a. Yüzdürme



II. Benzin-su

b. Savurma



III. Saman-buğday c. Ayırma hunisi



Yukarıda bazı karışımlar ve ayırma yöntemleri verilmiştir.



Bu karışım ve ayırma yöntemleri hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir?

a. Ayırma Hunisi ile Ayırma Birbirleri içerisinde çözünemeyen ve öz kütleleri farklı olan sıvılardan oluşan heterojen karışımları ayırmak için kullanılan alete ayırma hunisi denir.

Ayırma hunisine konulan karışım bir süre bekletildikten çamaşırlar santifrüjleme sonra yoğunluğu büyükÇamaşır olan makinesinde alttaki sıvı musluk açılarak alıile kurumaktadır. nır. Yoğunluğu küçük olan sıvıyöntemi ise başka bir kaba alınarak karışım bileşenlerine ayrılır. Zeytinyağı-su, mazot-su karıSoldaki resimdeAyırma zeytinyağı ile suyun karıştırılmasından hemen hunisi şımları ayırma hunisi ile ayrıştırılabilir. miştir. Karışım bir müddet bekletildiğinde ise sağdaki gibi zey

A) I. b B) I. a II. a II. c III. c III. b

b. Savurma ile Ayırma

E) I. a II. b III. c

c. Çöktürme ile Ayırma İki çözelti karıştırıldığında çözeltideki iyonların birbirleSamanı savurma ile ayırma riyle tepkime vererek suda çözünmeyen ve yoğunluğu suyun yoğunluğundan büyük olan bir katı oluşturmasına çökelme oluşan katıya da çökelek denir.

ayırma hunisi ile ayrıldığında ilk önce X, en son Z sıvısı huniden ayrılıyor.

Buna göre;



I. Karışım heterojen yapıdadır.



II. Yoğunluğu en büyük olan Z sıvısıdır.



III. Y sıvısı huni içerisinde ortada yer almaktadır.



yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

37. X, Y ve Z maddelerinden oluşan bir ka-

rışım suya atılıp süzüldüğünde Y maddesinin karışımdan ayrılması sağlanıyor. Elde edilen süzüntü ayırma hunisine aktarıldığında ilk olarak X maddesi daha sonra ise Z maddesi ayrılmaktadır.



Buna göre, X, Y ve Z maddeleri aşağıdaki seçeneklerden hangisi olabilir? X

Y

Z

A)

Mermer tozu

Alkol

Zeytinyağı

B)

Kum

Su

Zeytinyağı

C)

Alkol

Mermer tozu

Su

D)

Su

Zeytinyağı

Alkol

E)

Su

Mermer tozu

Mazot

190

Palme Yayınevi

36. X, Y ve Z sıvılarından oluşan bir karışım

A) Yalnız I

tarafta toplandığı görülmektedir.

Yoğunlukları farklı olan katı-katı karışımlarının ayrılmasında kullanılır. Günlük hayatta çiftçilerin sıklıkla uyguladık284 ları bir yöntemdir. Buğday–saman karışımı havaya savrulduğunda öz kütleleri küçük olan samanı rüzgar sürükler. Böylece buğday ve saman birbirinden ayrılmış olur.

C) I. b D) I. c II. c II. b III. a III. a



Öz kütleleri birbirinden farklı olup birbiri içerisinde çözün rılmasında ayırma hunisi kullanılmaktadır. Birbirinden ayrıla nisine konup bir süre sabit olarak asılı bırakılır. Bu sırada yoğ toplanırken, daha az yoğun olan sıvı yüzeyde toplanmaktad lunan musluk hafifçe açılarak altta bulunan sıvı bir beher ya YARARLANARAK mış AYIRMA YÖNTEMLERİ olur. Zeytinyağı su karışımının ayrıştırılması bu bölüme

Mağaralardaki sarkıt ve dikitler, Pamukkale travertenleri çökme tepkimeleri sonucu oluşmuştur. Ayrıca çaydanlıktaki tortulaşma da çökme sonucu oluşur. Çöktürme işleminden, suyun arıtılmasında içme suyundan demirin uzaklaştırılmasında, atık sularda fosfatların uzaklaştırılması gibi işlerde yararlanılır. Laboratuvarlarda çöktürme işlemi büyük taneciklerle çalışılıyorsa uygun büyüklükte bir beher içerisinde, küçük taneciklerle çalışılıyorsa santrifüj tüpünde yapılır. d. Aktarma (Dekantasyon) ile Ayırma Katı-sıvı heterojen karışımda katı maddelerin dibe çökmesi sonrasında üstte kalan sıvının bulandırılmadan başka bir kaba alınarak ayrılması işlemidir. Bu işlemin verimli olması için dipteki katının iri taneli, ağır ve kristal yapıda olması gerekir. Çamurlu su yeterince beklenirse bu yöntemle ayrıştırılabilir. Ayrıca zeytinyağı üretiminde ezilen zeytin posası ile zeytinyağının ayrılmasında, altın madeninden altın elde edilmesinde de aktarma yöntemi uygulanmaktadır. e. Yüzdürme (Flotasyon) ile Ayırma Katı-katı heterojen karışımlara uygulanabilir. Bu yöntemde karışımı oluşturan katıların içine atıldıkları sıvıda çözünmemesi ve sıvının yoğunluğunun, katılardan birisininkinden büyük, diğerininkinden küçük olması gerekir. Yüzdürme yöntemi özellikle madencilikte sülfürlü cevherlerin ayrıştırılmasında kullanılır. Ayrıca kum-odun talaşı karışımının ve ıspanağın taş, toprak ve kumundan su kullanılarak ayrıştırılmasında da yüzdürme yöntemi uygulanmaktadır. f. Santrifüjleme ile Ayırma Karışım döndürülürken sıvıda dağılmış yoğun ve büyük boyutlu tanecikler dışa doğru büyük bir kuvvetle (merkezkaç kuvveti) itilir. Santrifüjleme yöntemiyle, yoğunlukları farklı katıları ayırmanın yanında aynı maddenin farklı boyutlardaki taneciklerini ayırmak da mümkündür. Santrifüjleme işleminden sonra dibe çöken madde, üstteki sıvı aktarılarak ayrılır. İşlem özellikle hastanelerde kan sayımının yapıldığı laboratuvarlarda uygulanmaktadır.

ması gibi işlerde yararlanılır.

2.Bölüm



KNO3 ÜN AYRIMSAL / KRİSTALLENDİRİLMESİ

I. Süzme ile ayrıştırma yöntemi kulla homojen olamaz.

AYIRMA VE SAFLAŞTIRMA TEKNİKLERİ II. X maddesi süzüntünün buharlaştırılm göre şeker olabilir.

III. X ve Zʼ den oluşan karışım birbiri için Çözümlü Sorular ayırma hunisi ile ayrıştırılamaz.

3) ÇÖZÜNÜRLÜK FARKINDAN YARARLANARAK AYIRMA YÖNTEMLERİ Çözünürlük, katı, sıvı ve gazlar için ayırt edici bir özelliktir. Bu nedenle karışımdaki maddeler, çözünürlükleri farkı yardımıyla birbirlerinden ayrıştırılabilmektedirler.

38. K, L ve M arı maddeleri ile oda koşullarında hazırlanan iki karışım için bazı bilgiler aşağıda verilmiştir.

� Bir sıvı içerisinde çözünmüş olan bir katı maddenin, çözeltinin soğutulması ya da ısıtılması sonucunda doygunluğa ulaşarak çöktürülmesi işlemine kristallendirme adı verilmektedir. Örneğin şekerin sudaki çözünürlüğü sıcaklık arttıkça artmaktadır. Bu nedenle, yüksek sıcaklıklarda suda doygunluğa yakın miktardaki şeker çözülmesi ile hazırlanan şekerli su çözeltisi soğutulduğunda belli bir sıcaklıktan sonra şeker kristallerinin oluşmaya başladığı görülür. Bu olaya kristallenme denir.

Eğer her iki katı da suda çözünebiliyorsa o zaman

verilen yöntem Karışım Ayırma uygulanır. Aynı Yöntemi sıvıda çözünebilen iki ka

yararlanarak birbirinden ayırma iş zünürlükleri K –farkından L – su Ayrımsal adı verilmektedir. kristallendirme Örneğin şeker ve tuzdan oluşan karış

aynı kapta her iki katının doygunluğa yakın çöz zülerek L – M Süzme

yavaş soğumaya bırakılır. Belli bir sıcaklığa gelindiğind

Örneğin K2Cr2O7 tuzu ile hazırlanan sulu çözelti soğutulduğunda belli bir sıcaklıktan sonra tuz kristallerinin oluşmaya başladığı görülür. Böylelikle bir miktar tuz çöktürülerek çözeltiden ayrıştırılabilmektedir.

tarı Buna göre, aşağıdakilerden hangisi tuz kristallerinden çok daha fazla olur. Böylelikle şe rışmaya başlar. Sıcaklık değişiminin şekerin çözünürlüğ yanlıştır?

çözünürlüğü sıcaklık değişiminde pek fazla etkilenmem A) 25°C de L katı haldedir. sudaki çözünürlüğü 287 g/100 mL su iken bu değer 20° karşılık nin 60°Cʼ ta sudaki çözünürlüğü 37,3 g/1 B) KNaClʼ ve L karışımı emülsiyondur. 36 g/100 mL sudur. Görüldüğü üzere şekerin çözünürlü C) miktarı 25°C detuzunkine K ve L maddeleri kileniş göre çoksuda dahaçöfazladır.

Renksiz KNO3 kristalleri, KNO3 ve CuSO4 (safın sulu çözeltisinden ayrılır. ayırmak Çözeltinin � Gaz-gaz karışımları birbirleri ile homojen karışır.sızlık) Bu nedenle gaz karışımlarını mavi rengi çözeltide kalan Cu2+ dançözünürdolayıdır. kolay olmasa da çözünürlük farkı yardımı ile ayrıştırılabilir. Belli bir çözücüde

lükleri farklı olan gaz karışımı bu çözücü içerisine gönderilirse gazlardan biri çözünür diğeri çözünmez. Karışım bu şekilde ayrıştırılabilir. Örneğin He–NH3 gazları karışımı asit çözeltisinden geçirildiğinde NH3 asit çözeltisinde kalırken He gazından ayrıştırılmış olur.

zünmüştür.

D) L–M karışımı heterojendir.

AYRIMSAL KRİSTALLENDİRME İLE AYIRMA YÖNTEMİ

Aynı sıvıda çözünebilen iki ya da daha fazla katının çözünürlüklerinin sıcaklık değişiminden farklı etkilenmesi özelliğinden yararlanarak yapılan ayırma işlemine 140 ayrımsal kristallendirme denir. Örneğin yandaki grafiğe göre NaNO3–NaCl çözeltisini soğutmaya başladığımızda NaCl’nin sıcaklık etkisi ile çözünürlüğü çok kü- 50 çük değişime uğrar. Yani 20°C’ye kadar genellikle 10 NaNO3 çökmesi gözlenir.

0

E) L ve M karışımı süspansiyondur.

Çözünürlük (g/100 g su) NaNO3

Karıştırılan Arı Maddeler

NaCl

20

40

60

S›cakl›k (°C)

Ayrımsal kristallendirme işleminde ayrıştırılacak Grafiğe göre NaNO3—NaCl çözeltisini soğutkarışımı oluşturan maddelerin tamamı suda çözünebilmelidir. Ancak naftalin–potasyum nitmaya başladığımızda NaCl'nin sıcaklık etkisi ile Naftarat (KNO3) gibi bir karışımın ayrıştırılmasında da çözünürlük çözünürlüğü farkından çok küçük yararlanılır. değişime uğrar. Yani çözülür. çözünmeyen naftalin, lin-KNO3 karışımını ayrıştırmak için karışım önce suda 20°C'ye kadarSuda genellikle NaNO3 çökmesi gözkarışımdan süzülerek alınırken, geriye kalan tuzlu su lenir. buharlaştırılırsa çözünmüş olan tuz elde edilir.

Palme Yayınevi

a. Ayrımsal Kristallendirme ile Ayırma

X ve Y

Çö

X ve Z

Ayrımsal

39. Aşağıdaki yöntemlerden hangisi ho-

Oda koşullarında katı fazdaki X, Y ve Z saf rulan iki ayrı karışım ve aynı koşullarda su ku bir yöntemdir? bileşenlerine ayırma yöntemleri yukarıdaki Buna göre oda koşullarında bulunan X, Y ve A) Dekantasyon

mojen karışımları ayırmada kullanılan

I. X ve Z karışımı suda çözünebilir mi?

B) Aktarma

II. X, Y ve su karışımı homojen midir?

C) AyırmaIII. hunisi X ve Z karışımı ayırma hunisi ile ayrış D) Yüzdürme

Naftalin Naftalin

saf su

Suda çözülür

KNO3 çözeltisi

E) Kristallendirme

286

Naftalin

+

KNO3 Karışımı

Süzülür

KNO3 çözeltisi

Isıtılır KNO3 (k)

Katı-katı karışımını çözünürlük farkıyla ayırma (Suda çözme, süzme, buharlaştırma yapılır.)

40. I. Gül yapraklarından gülsuyu elde edilmesi

II. Nane yapraklarının sıcak suyla ıslanarak aromasını suya bırakmasının sağlanması



III. Tuzlu sudan tuz elde edilmesi



IV. Ham petrolden benzin elde edilmesi



V. Bitki kök ve gövdelerinden belirli çözücülerle ilaç elde edilmesi



Yukarıdaki örneklerden kaç tanesi

b. Ekstraksiyon (Özütleme, Çekme) ile Ayırma Katı veya sıvı karışımın ilave edilen çözücü yardımıyla karışmış olduğu diğer katı veya sıvıdan ayrılması işlemine ekstraksiyon (özütleme, çekme) denir. Çayın demlenmesinde özütleme işlemi gerçekleşir. Çay yaprağında çaya renk ve tat veren maddeler çözünerek suya geçerler. Böylece katı olan yapraktaki bu maddeler özütlenmiş olur. Bundan başka, aspirinin hammaddesinin söğüt ağacından elde edilmesinde, şeker pancarından şeker elde edilmesinde, bitkilerden yağ, ilaç ve parfüm elde edilmesinde, tuzlu topraktan tuz elde edilmesinde özütleme işleminden yararlanılır. Özütleme işleminde su yerine özütlenecek maddenin özelliğine göre aseton, karbon tetraklorür, eter, alkol ve sıvı yağlar gibi organik maddeler çözücü olarak kullanılır.

Ayırm

ekstraksiyon örneği değildir?

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

191

kırın birbirinde dır.

10.Ünite

KARIŞIMLAR

B) Kay

4) KAYNAMA NOKTASI FARKINDAN YARARLANARAK AYIRMA YÖNTEMLERİ

Çözümlü Sorular 41. A ve B maddeleri ile ilgili aşağıdaki bilgi-

� Saf maddelerde hal değişimi süresince sıcaklık sabittir. Hal değiştirme sıcaklıklarının farklı olmasından yararlanarak erime noktaları farklı olan katı-katı karışımları, kaynama noktaları farklı olan sıvı-sıvı karışımları ve yoğunlaşma noktaları farklı olan gaz-gaz karışımları bileşenlerine ayrılabilir. � Kaynama noktaları birbirinden farklı olan sıvıların oluşturduğu karışımların ayrıştırılmasında ayrımsal damıtma yöntemi kullanılır. Bu işlem için damıtma düzeneği kullanılır.

ler veriliyor;

– A ve B sıvıları birbiri içinde homojen çözünmektedir. – B nin kaynama noktası, A nın kaynama noktasından büyüktür.

Buna göre,



I. A ve B sıvıları ayrımsal damıtma ile ayrılabilir.



II. A ve B sıvıları ayrılırken toplama kabında önce B sıvısı elde edilir.



III. Destilat balonunda önce A sıvısı elde edilir.



yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

Bu işlemde sıvı karışımı ısıtılarak kaynama noktası küçük olan sıvı önce gaz fazına geçirilmektedir. Daha sonra bu gaz tekrar yoğunlaştırılarak karışımdan ayrıştırılmakta ve toplama kabında toplanmaktadır.

E) II ve III

42. Karışım

X ve Y

Ayrımsal damıtma





Y ve T

Destilasyon

Y ve Z

Ayırma hunisi



Yukarıda bazı karışımlar ve bunlara ait ayırma yöntemleri verilmiştir.



Buna göre,



I. X ve Y sıvı-sıvı karışımıdır.



II. Y ve Z birbiri içerisinde çözünür.



III. T katı haldedir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

43. X, Y ve Z karışımları ile ilgili şu bilgiler veriliyor;



– X, basit damıtma ile bir sıvı ve bir katıya ayrılıyor.



– Y, yoğunlaşma noktası farkı ile ayrılıyor.



– Z, ayrımsal damıtma ile iki farklı maddeye ayrılıyor. Buna göre, X, Y ve Z maddeleri ile ilgili;



I. Z, sadece sıvı içeren karışımdır.



II. X, tanecik boyutu farkıyla ayrıştırılır.



III. Y, gaz-gaz karışımıdır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

192

Palme Yayınevi



Su ç›k›fl› So€uk su girifli

So€u

tucu

Ay›rma kolonu

Toplama kab› Destilat

Dam›tma balonu

Ayrımsal damıtma düzeneği

282

Ayırma yöntemi



Termometre

Ayrımsal damıtmada ayırma işleminin daha verimli olabilmesi için sıvıların kaynama noktaları arasında belirgin bir fark olmalıdır. Ayrıca soğutucunun sıcaklığı sıvıların kaynama sıcaklığı en düşük olanından daha düşük olmalıdır. Etil alkol ve sudan oluşan homojen karışım ısıtıldığında kaynama sıcaklığı düşük olan etil alkol öncelikle kaynar. Alkol buharları soğutucudan geçerken yoğunlaşırlar ve toplama kabında sıvı halde toplanırlar. Ayrımsal damıtmanın kullanım alanlarından biri ham petrolün; benzin, mazot, motorin, fueloil gibi bileşenlerine ayrıştırılmasıdır. � Bir katı ile bir sıvı karıştırıldığında, katı sıvının içerisinde çözünüyor ise süzülerek ayrıla-

maz. Oluşan çözelti ısıtılarak sıvının buharlaştırılması sonucu katının dibe çöktürülmesi ile ayrıştırılması işlemi buharlaştırmadır. Örneğin tuzlu su bir behere konup ısıtıcı yardımıyla suyunun tamamı buharlaştırıldığında beherin dibinde tuz kalmaktadır. Diğer bir yöntem ise basit damıtma yapmaktadır. Basit damıtma işlemi, bir sıvının buharlaştırılarak tekrar yoğunlaştırılmasıdır. Bu olaya destilasyon da denir. Elde edilen sıvıya da destilat denir. Örneğin tuzlu su karışımı damıtma balonuna konulup ısıtılmaya başlanır. Buharlaşan su molekülleri soğutucu yardımıyla toplama kabında toplanır. Böylelikle su ve tuz ayrıştırılmış olur. Bu yöntemde her iki bileşen saf olarak elde edilmektedir. � Gaz karışımları birbiri ile homojen karışır. Bu nedenle gaz karışımlarını ayırmak kolay değildir. Bunları ayırmak için; yoğuşma noktası farkı, sıvı içindeki çözünürlük farkı, gazların yayılma hızları farkı gibi pek çok özellikten yararlanılabilir.

Gaz-gaz karışımları yoğuşma sıcaklıkları farkından yararlanarak ayrıştırılabilir. Gazlar soğutulduklarında yoğuşma noktası büyük olan gaz önce sıvılaşır ve gaz ortamından ayrıştırılır. Örneğin hava, bilindiği üzere bir gaz karışımıdır. Hava soğutulduğunda oksijen gazı –183°C de, azot gazı –196°C de yoğuşmaktadır. Böylelikle havadaki gazlar birbirinden ayrıştırılabilmektedir.

Not � Katı-katı karışımları erime sıcaklıkları farkından yararlanılarak ayrıştırılabilir. Örneğin bakırın erime noktası 1085°C ve çinkonun erime noktası 419,5 °C’dir. Bu iki metalden oluşan bir karışım bir potada ısıtıldığında erime noktası düşük olan çinko önce erir. Sıvı hale geçen çinko süzülerek bakırdan ayrılır.

1) Sıvı–S

Bu ayırma bilmektedir. Ka kaynamaktadır ları farkından y işlemde sıvı ka mektedir. Daha lama kabında t noktası küçük harlaşmakta ve tabi tutulmalı y çaları kaynama mektedirler. Ör üç sıvıdan oluş 36°Cʼ ta kayna ta su kaynayar rıştırılmasında

Tek başın mıtma(destila işlemine ise ay elde edilen ma

2.Bölüm



/ AYIRMA VE SAFLAŞTIRMA TEKNİKLERİ

MİNİ TEST 1.

4. Aşağıdaki karışımlardan hangisinde bileşenleri ayırmak Ayırma yöntemi



için kullanılan özellik yanlış verilmiştir?

Karışım

Çöktürme

s

Elek

n

Diyaliz

H

Ayrımsal damıtma

l



Yukarıda ayırma yöntemi ile eşleştirilmiş sembollerle işaretlenmiş kutucuklara aşağıdaki karışımlar yerleştirildiğinde hangi seçenek boşta kalır? A) Kan

B) Alkollü su D) Suyun arıtılması

A) Tozlu hava

Tanecik boyutu



B) Çamaşır sodası-Kum

Tanecik boyutu



C) Zeytinyağı-Su



Yoğunluk



D) Kandaki üre



Tanecik boyutu



E) Hava



Yoğuşma noktası

C) Kum–çakıl

E) Bakır cevheri

5. X, Y ve Z saf maddeleri ile ilgili şu bilgiler veriliyor;

I. Yarı geçirgen zar



II. Papatyadan esans yağının eldesi



III. Farklı sıcaklıklardaki madde çözünürlükleri



Ayırma yöntemleri,

Palme Yayınevi



a. Özütleme b. Diyaliz c. Ayrımsal kristallendirme

Yukarıda bazı kavramlar ve ayırma yöntemleri verilmiştir.



Buna göre, bu yöntemler ile belirtilen kavramlar eşleştirilmek istenirse hangi seçenek doğru olarak işaretlenir? A) I. a II. b III. c







Özellik



2. Kavram,



Karışım



B) I. b II. a III. c

D) I. b II. c III. a



C) I. c II. b III. a



– X katısı, Y ve Z sıvılarında çözünmüyor



– Y sıvısı, Z sıvısında çözünüyor



– Aynı koşullarda Z’nin tanecikler arası çekim kuvveti, Y ninkinden büyüktür.



Buna göre, X, Y ve Z maddelerinin oluşturduğu karışımın ayrıştırılması için sıra ile hangi yöntemler uygulanmalıdır?



A) Süzme-Kristallendirme



B) Ayırma hunisi-Ayrımsal kristallendirme



C) Ayrımsal damıtma–Dekantasyon



D) Süzme-Ayrımsal damıtma



E) Aktarma-Kristallendirme

E) I. c II. a III. b

6. İki katının oluşturduğu bir karışım için,

3. I. Elek

II. Aktarma (Dekantasyon)



III. Yüzdürme (Flotasyon)



IV. Ayıklama



Yukarıda verilen karışım ayırma yöntemlerinden hangilerinde yoğunluk farkından yararlanılamaz? A) Yalnız I

B) I ve IV D) I ve III

C) II ve III E) II ve IV 1. E

2. B

3. B



– Destilasyon



– Ayıklama



– Yüzdürme



– Mıknatıslanma



– Elektriklenme



ayırma tekniklerinden kaç tanesi kullanılabilir?



A) 1

4. B

B) 2 5. D

6. D

C) 3

D) 4

E) 5 193

10.Ünite

KARIŞIMLAR

1. TEST 5.

1. 120 gram kütlece % 20 lik şeker çözeltisine 240 gram kütlece % 30 luk şeker çözeltisi ekleniyor.

Madde



Buna göre, oluşan çözeltiye kaç gram su eklendiğinde son çözelti kütlece % 10 luk olur?



A) 600

B) 540

C) 440

D) 320

E) 240

Dış basınç

I. Kütlece % 20'lik NaCl çözeltisi

60 cm Hg

II. Kütlece % 20'lik NaCl çözeltisi

80 cm Hg

III. Saf su

60 cm Hg

Yukarıdaki maddelerin verilen koşullarda kaynamaya başlama sıcaklıkları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

2. Hacimce % 20’lik glikolün sulu çözeltisine 100 mililitre su ek-

A) II > I > III

B) II > III > I

lenerek hacmi 500 mililitreye çıkarılıyor.

D) II = I > III



Buna göre, oluşan yeni çözeltinin hacimce yüzde derişimi kaç olur?



A) 12

B) 16

C) 32

D) 36

C) I > II > III E) III > II > I

E) 80

3. Parçacık boyutu 10–6 m’den büyük olan karışımlar ile ilgili;

6. X katısının 20°C de çözünürlüğü 35 g/100 g su’dur.





Buna göre, aynı sıcaklıkta kütlece % 25 lik 400 gram çözeltiyi doygun hale getirmek için kaç gram daha X çözülmelidir?



A) 5



II. Partiküller gözle ya da ışık demetinde görülebilir.



III. Süspansiyon olarak adlandırılır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III

4.

C) Yalnız III E) I, II ve III

Palme Yayınevi

I. Özelliği her yerinde aynıdır.

Su miktarı (g)

7.

B) 10

C) 15

20°C

D) 20

20°C

E) 25

20°C

160 2 120

150



150 gram su

1

200

240

I

Çözelti kütlesi (g)

Bir miktar tuzlu su çözeltisine aynı sıcaklıkta bazı işlemler yapıldığında şekildeki grafik elde ediliyor. Buna göre; I. Başlangıçtaki çözelti doymamıştır. II. Birinci durumda çözünen madde eklenmiştir. III. İkinci durumda çözelti seyrelmiştir. IV. Son durumda çözelti kütlece %50’liktir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) III ve IV D) I ve IV E) I, II ve III 194

1. A

2. B

3. D

II

III



Şekildeki kaplara eşit miktarlarda X tuzu konularak çözüldüğünde yalnız ikincide doymuş çözelti oluşmaktadır.



Buna göre;



I. Üçüncü çözeltinin kütlece % derişimi en küçüktür.



II. İkinci çözeltinin kütlesi en azdır.



III. Aynı ortamda kaynamaya başlama sıcaklığı ikincide en büyüktür.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III

4. E

200 gram su

100 gram su

5. A

6. A

7. E

C) I ve III E) I, II ve III

2.Bölüm

8.

I. Atık suların temizlenmesinde çözünürlük farkı kullanılır ve çöktürme işlemi uygulanır.



II. Çayın demlenmesi sırasında çay yaprağındaki renk ve tat verici maddeler suya geçirilir.



III. Deniz suyundan tuz elde edilirken tuzların sudaki çözünürlüğünün değişimi ve kristallendirme özelliği uygulanır.



11. İki maddeden oluşan karışım ayırma hunisi lle ayrılabildiğine göre,

Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I



B) Yalnız III

D) I ve III

/ AYIRMA VE SAFLAŞTIRMA TEKNİKLERİ



I. İkisi de sıvıdır.



II. Maddeler birbiri içerisinde çözünmez.



III. Molekül yapıları benzerdir.



yargılarından hangileri doğrudur?

C) I ve II

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) Yalnız III D) I ve III

12.

Y: Süspansiyon



Z: Tuzlu su

1

Ö

3

Z

K

Ü

Y

Z

D

Ü

T L

X, Y ve Z karışımlarını bileşenlerine ayırmak için aşağıdaki yöntemlerden hangisi en uygundur?



X



Y



Z



A) Süzme

Flotasyon

Santrifüjleme



B) Ayırma hunisi

Diyaliz

Ayrımsal kristallendirme



C) Ekstraksiyon

Ayıklama

Basit damıtma



D) Ayırma hunisi

Süzme

Destilasyon



E) Özütleme

Aktarma

Elektriklenme

E Palme Yayınevi



E) I, II ve III

2

9. X: Emülsiyon

C) I ve II

R İ

M E

S

4

A

K

T

M

A

E

L

A

R

M

A

L

5

Ç

Ö

K

T

Ü

R

M

E N D İ R M E

10.İçinde taşlar bulunduran bir pirinç karışımı tanecik büyüklüğü farkı ile ayrılabilir.



“Katı veya sıvı bir karışımın çözücü eklenmesi ile diğer katı ve sıvıdan ayrılması işlemi”



Yukarıdaki tanımlamayı anlatan kavram bulmacada kaç numara ile belirtilmiştir?



A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5



Buna göre,



I. Ayıklama



II. Flotasyon



III. Ekstraksiyon





IV. Diyaliz



A) Kum-çakıl



Eleme



V. Destilasyon



B) Şekerli su



Kristallendirme



yukarıdakilerden kaç tanesi, pirinç karışımı ile aynı özelliğe dayanılarak kullanılan bir ayrıştırma yöntemi olabilir?



C) Karabiber–tuz



Yüklü ebonit çubuk



D) Naftalin–tebeşir tozu–su

Süzme

A) 1



E) Benzin-su

Ayırma hunisi



B) 2

13. Aşağıda verilen karışımlar ve ayırma yöntemlerinden hangisi yanlıştır?

C) 3

D) 4 8. E

E) 5 9. D

10. B

11. C

Karışım Ayırma Yöntemi

12. B

13. D



195

10.Ünite

KARIŞIMLAR

2. TEST 1.

4.

I

Çözeltideki NaOH kütlesi (g)

Katı–sıvı heterojen karışımları ayırmak için kullanılır. III

II

Kan tahlillerinde kullanılabilir.

40

Homojen karışımlar için kullanılır.

Santrifüjleme

0

Eklenen NaOH kütlesi (g)

50



Buna göre, kutucuklarda yer alan bilgilerden hangileri doğrudur?

Kütlece %20 NaOH içeren bir çözeltiye sabit sıcaklıkta bir miktar NaOH katısı ekleniyor. Çözeltide çözünen NaOH kütlesinin eklenen NaOH kütlesine bağlı değişimi grafikte veriliyor.



Buna göre, oluşan çözeltinin kütlece yüzdesi kaçtır?

A) Yalnız II



A) 18



Yukarıda santrifüjleme yöntemi ile ilgili kavram haritası verilmiştir.



B) Yalnız III D) I ve III



C) I ve II

B) 20

C) 36

D) 40

E) 45

E) II ve III



Çözelti

Çözücünün Fiziksel Hali

I.

Deniz suyu

Katı

II.

Gazoz

Sıvı

III.

Hava

Gaz

Yukarıdaki çözeltilerden hangilerinin karşısında verilen çözücünün fiziksel hali doğrudur? A) Yalnız II

B) Yalnız III D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

3. X(suda)

Palme Yayınevi

2.

5. X, Y ve Z maddeleri ile ilgili şu bilgiler veriliyor;

– Y katısı, X sıvısında çözünmemektedir.



– X sıvısı ile Z sıvısı karıştırıldığında emülsiyon oluşmaktadır.



Buna göre, X, Y ve Z maddeleri ile ilgili;



I. X ile Y karışımı süspansiyon olabilir.



II. X ile Z’nin oluşturduğu karışımda faz ayrımı gözlenir.



III. X ile Z’nin oluşturduğu karışımda dağılan faz ile dağıtan faz aynı fiziksel haldedir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

X(k)

D) II ve III



Şekildeki kaba sabit sıcaklıkta katının hepsini çözemeyecek şekilde su ekleniyor.



Buna göre,



I. Çözelti daha derişik olur.



II. Çözeltinin donma noktası azalır.



III. Çözelti kütlesi artar.



196



E) I, II ve III

zelti kütlece % 20’lik olmaktadır.

B) Yalnız II D) I ve III

C) I ve II

6. 25°C de X katısının suda çözünmesiyle hazırlanan doygun çö-

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız III



Buna göre, 25°C de 80 gram X katısı ve 200 gram su kullanılarak hazırlanan çözeltinin kütlesi kaç gram olur?



A) 280

C) I ve II E) II ve III 1. D

2. D

3. C

4. C

5. E

B) 275 6. E

C) 270

D) 260

E) 250

Erime noktas› fark› yard›m›yla

2.Bölüm



/ AYIRMA VE SAFLAŞTIRMA TEKNİKLERİ

lerine ayrılmasında kullanılmak 24 ayar altın saf altın olara 22 ayar, 18 ayar ve 14 ayar altı bakırın ayrıştırılmasında mad noktaları farkından yararlanılma erime noktası 1064°C, bakırınk tır. Alaşım halindeki karışım ısıtı kırın birbirinden ayrıştırılması dır.

maddelere dönüşüyor.

II. Bakır tozu – Çinko tozu



III. Nikel tozu – Kükürt tozu



I. Yanma



Yukarıdaki heterojen karışımlardan hangileri mıknatıs yardımı ile ayrılır?



II. Buharlaşma



III. Kristallendirme

A) Yalnız I



IV. Asitle tepkimeye girme



V. Destilasyon



yukarıdakilerden hangileri sonucu olamaz?



B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

E) I ve III

Buna göre, bu dönüşüm,

A) I ve III

8. I. Sis ve bulutta dağılan faz sıvı haldedir.

B) III ve V

II. Mayonezde dağıtıcı faz sıvı haldedir.



III. Şekerli su karışımında dağılan faz katı haldedir.



Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? B) I ve II

12.

E) I, III, IV ve V

Su ç›k›fl› So€uk su girifli

E) I, II ve III

So€u

tucu

Ay›rma kolonu

– Y maddesinin yoğunluğu Z ninkinin 2 katıdır.



– X, Y , Z birbiri içerisinde çözünmeyen sıvılardır.

Dam›tma balonu

Tek başına bir sıvının önc mıtma(destilasyon), iki ya da d işlemine ise ayrımsal damıtma elde edilen maddeye ise destil

Ayrımsal damıtma düzeneği

Yukarıda verilen bilgilere göre aynı kapta bulunan X, Y ve Z sıvılarını ayırmak için kullanılan yöntem ve karışımdan ilk ayrılan madde hangi seçenekte doğru verilmiştir? Ayırma yöntemi

Toplama kab› Destilat

Palme Yayınevi

9. – X maddesinin yoğunluğu Z ninkinin yarısıdır.

Bu ayırma yönteminde, ka bilmektedir. Karışımda yer alan kaynamaktadır. Bu şekilde, birb ları farkından yararlanarak ayrı işlemde sıvı karışımı ısıtılarak k mektedir. Daha sonra bu sıvı te lama kabında toplanmaktadır. F noktası küçük olan sıvının yan harlaşmakta ve toplama kabına tabi tutulmalı ya da ayırma kolo çaları kaynama noktası küçük o mektedirler. Örneğin eter, etil a üç sıvıdan oluşan karışım ısıtılm 36°Cʼ ta kaynayarak ortamdan ta su kaynayarak karışım bileşe rıştırılmasında da maddeleri ka

Termometre

C) I ve III

D) II ve III

B) Kaynama Nokt

C) II, III1)veSıvı–Sıvı IV Karışımlar

D) II, III ve V





Katı– katı karışımlarının

11. Arı bir madde tüm özelliklerini kaybederek farklı sındaözellikte kullanılır. Özellikle alaşım





A) Erime Noktası

Ayrımsal damıtma bir çok endüstriyel işlemde kullanılır

7. I. Bakır tozu – Nikel tozu

A) Yalnız I



Damıtma balonundaki X ve Y saf sıvıları karışımı ısıtılarak oluşan buharlar282soğutucudan geçirildiğinde, toplama kabında önce X sıvısının toplandığı gözleniyor. Bu deneyi yapan öğrenci,

İlk ayrılan bileşen



A) Ekstraksiyon





X





B) Ayırma hunisi





Z



I. X in kaynama noktası Y ninkinden düşüktür. II. X in uçuculuğu Y ninkinden daha fazladır.



C) Ayırma hunisi





Y





D) Flotasyon





Z



III. Toplama kabında katı toplanır.



E) Basit damıtma





Y



sonuçlarından hangilerine ulaşabilir? A) Yalnız II

B) I ve II D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

10. Aktarma (dekantasyon) yöntemi ile ilgili; 13. Demir tozu, sofra tuzu ve mermer tozundan oluşan bir



I. Maddelerin kaynama noktaları farkından yararlanılır.



II. Katı–sıvı heterojen karışımları ayırmada kullanılır.

karışımı bileşenlerine ayırmak için aşağıdaki işlemlerden hangisine gerek yoktur?



III. Kabın dibinde oluşan iri taneli çökeleği bulandırmadan üstteki sıvının başka bir kaba alınması işlemidir.

A) Mıknatıslama



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III

B) Süzme C) Suda çözme

B) I ve II D) II ve III

Kaynama n fark› yard›m

C) I ve III

D) Buharlaştırma

E) I, II ve III 7. E

8. E

E) Ayrımsal damıtma 9. C

10. D

11. D

12. B

13. E

197

Asitler, Bazlar ve Tuzlar

11. Ünite

1.Bölüm

ASİTLERİ VE BAZLARI TANIYALIM

Asitlerin ve Bazların Özellikleri

Çözümlü Sorular 1. Esma öğretmenin “Limon suyunun

özellikleri nedir?” sorusuna;

I. Mermer yüzeyi aşındırır.



II. Metal yüzeyi aşındırmaz.



III. Asidik özellik gösterir.



yukarıda verilen cevaplardan hangileri doğrudur?

Çözüm

I. Bazı besin maddelerindeki ekşiliğin nedeni, bünyelerinde barındırdıkları bazlardır.

Bazı besin maddelerindeki ekşiliğin nedeni bünyelerinde barındırdıkları asitlerdir.

II. Mermer üzerine sirke döküldüğünde mermeri aşındırmaması için hemen temizlenmelidir.

Yukarıda verilen yargılardan hangileri yanlıştır?





D) II ve III

D) I ve III

içerdiği bileşik yanlış verilmiştir?

Madde



İçerdiği bileşik

A) Çilek Folik asit B) Limon suyu Sitrik asit C) Portakal

Askorbik asit

D) Elma

Formik asit

E) Üzüm

Tartarik asit

3. I. Asit ve bazların tanınmasında kulla

II. Kırmızı turnusolun rengini maviye çeviren maddeler _______ özelliği gösterir.



III. Kırmızı lahana _____ olarak kullanılabilen bitkilerden biridir.



IV. Kuzukulağı bitkisinden elde edilen ve en yaygın kullanılan ________ turnusoldur.



V. Sulu çözeltileri ekşi olan maddeler ________ özelliği gösterir.



Buna göre, yukarıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlerden kaç tanesine “indikatör” kelimesi yazılır?



A) 1

C) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

2. Aşağıdaki maddelerden hangisinin

III. Asidik ve bazik ortamlarda rengi farklılaşan maddelere indikatör denir.

B) I ve II

B) Yalnız II

nılan maddelere ______ denir.

Soru

A) Yalnız I

A) Yalnız I

E) I, II ve III

Palme Yayınevi

Asit ve baz kavramları ile ilgili günlük yaşamımızda oldukça sık karşılaşırız. Asitlerin ve bazların sahip oldukları farklı özellikleri duyu organlarımızla algılarız ve böylece maddeleri birbirinden ayırırız. Genellikle aşındırıcı ve tahriş edici olarak bilinen, aynı zamanda da yiyecek ve içeceklerimizin pek çoğunun yapısında bulunan ve asit özelliği gösteren maddeler de tatlarının ekşi olmasından anlaşılır. Yani asit özelliğine sahip maddelerin tatları ekşidir ve turnusol kağıdını kırmızı renge dönüştürürler. Bunlardan bazılarındaki ekşiliğin nedeni limon suyunda sitrik asit, sirkede asetik asit, elmada maleik asit, çilekte folik asit, portakalda askorbik asit, üzümde ise tartarik asit bulunmasıdır. Ayrıca asitlerin bazı maddeleri aşındırma özelliği vardır. Örneğin limon suyu ve sirke mermer yüzeyi aşındırırken metal yüzeyi aşındırmamıştır. Bu nedenle asitler daha çok cam veya plastik kaplarda muhafaza edilir. Asitlerin aşındırma özelliğinin olması, insanlar için hem hayati önem taşır hem de zararlıdır. Proteinlerin midemizde sindirilebilmesi için hidroklorik asidin aşındırma özelliğinin olması gerektiğinden hayati önem taşır. Ancak asidik özelliği olan yiyecekler dişlerimizi aşındırarak çürümeye neden olduğundan zararlıdır. Asitlerin yakıcı ve tahriş edici özellikleri de vardır. Karınca ısırdığında yakıcı bir acı hissetmemizin nedeni, karıncanın salgısındaki formik asittir. Isırgan otuna dokunduğumuzda hissettiğimiz acının nedeni de formik asittir. Öte yandan diş macunu, kabartma tozu, kireç suyu, mermer, yemek sodası, sabun, çamaşır sodası ve amonyaklı su gibi temizlik malzemeleri, kostik ve kireç gibi endüstride kullanılan bazı maddeler ise baz olma özelliği taşır. Baz özelliği gösteren maddelerin tatları acıdır. Ayrıca ele kayganlık hissi verirler ve turnusol kağıdını mavi renge dönüştürürler. Asit ve bazların yaygınlığı bu kadarla sınırlı değildir. Bitkilerin çiçeklerinin renklerinde bitkinin yetiştiği toprağın asitliği ya da bazlığı önemlidir. Asitli topraklarda sadece mavi ortanca, nötr veya bazik topraklarda ise sadece pembe ortanca yeHergün diş fırçalama sırasında kullandığımız diş macunu bazik tişmesi, bitkilerin rengini belirleyen bileşiklerin asit ve bazlara özelliktedir. duyarlı olduğunu gösterir. Aynı şekilde lahana, çay ve üzüm yaprakları da bitkilerin yetiştiği toprağın asit/baz özelliğine göre renk değişikliğine uğrar. Örneğin kırmızı lahana suyuna asidik bir madde (havuç suyu gibi) eklenirse karışımın rengi kırmızıya, bazik bir madde (deterjan gibi) eklenirse kırmızı lahananın mor rengi yeşile döner. İçinde bulunduğu çözeltinin asitlik ya da bazlık durumuna göre renk değiştiren maddelere indikatör (belirteç) denir. İndikatörler çözeltilerin belli bir pH değerinde renk değiştiren zayıf organik asitler ve bazlardır. Örneğin, metil oranj, turnusol (kuzukulağı bitkisinden elde edilen bir madde), fenolftalein, bromtimol mavisi, metil kırmızısı, alizarin sarısı v.b. Çaya limon damlattığımızda çayın renginin sarıya dönmesi çayın doğal bir indikatör olmasından kaynaklanır. Çay asidik ortamda sarı renk alırken bazik ortamda kahverengidir.

Yanıt A

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

199

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR ASİTLERİN VE BAZLARIN YAPILARI

Çözümlü Sorular

Asit ve bazları, suda çözündüğünde oluşturdukları iyonlar üzerinden tanıyabiliriz.

4. I. SO3

Sulu çözeltilerine hidrojen iyonu (H+) verebilen bileşiklere asit denir. Bazı asitler oluşturdukları H+ iyonunu kendi yapılarından verirken bazıları sudan açığa çıkarabilirler. Asitler suda iyonlarına ayrışarak çözünürler. Bu nedenle sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Bazlarla tepkimeye girerek tuz oluştururlar. Bazı metallerle tepkimelerinde H2 gazı çıkartırlar. Asitlerin sulu çözeltilerindeki H+ iyonu çözücü ortamında serbest olarak bulunamaz. Mutlaka bir su molekülüyle etkileşir ve H3O+ iyonu oluşturur. Bu iyona hidronyum iyonu denir. Bazı asitlerin sulu çözeltilerine verdikleri iyonlar aşağıda verilmiştir.

II. K2O III. N2O3

IV. CO2

V. Cl2O7



Yukarıdaki verilen maddelerden hangisinin sulu çözeltide verdiği tepkimenin diğerlerinden farklı olması beklenir? A) I

B) II

C) III

D) IV

HCI(g) + H2O(s) $ H3O+(suda) + CI-(suda) Hidroklorik asit H2SO4(suda) + 2H2O(s) $ 2H3O+(suda) + SO42– (suda) Sülfürik asit

E) V

CH3COOH(suda) + H2O(s)  H3O+(suda) + CH3COO-(suda) Asetik asit

–

5. X(g) + H2O(s) "HCO3(suda) + H+(suda)

H3PO4(suda) + 3H2O(s)  3H3O+(suda) + PO43-(suda)

Yukarıdaki tepkimede yer alan X gazı ve sulu çözeltisi ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

Fosforik asit

A) Oda koşullarındaki pH değeri 7’den küçüktür.

Asitler sudaki çözeltilerinde tamamen ya da kısmen iyonlaşırlar. Denklemlerde tamamen iyonlaşma için ($); kısmen iyonlaşma için ise () işareti kullanılır.

B) Sulu çözeltisi elektrik akımını iletir.

Yapısında hidrojen (H) elementi bulunmamasına rağmen genellikle ametallerin oksijenle yaptıkları bileşiklerin (ametal oksitlerin) sulu çözeltileri asidik özellik gösterir.

C) X, CO2 gazıdır. D) Mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirir. E) X, metal oksittir.

6. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin sulu çözeltisi asit veya baz özelliği göstermez? A) P2O5

B) N2O3

C) SO2

D) CO

Palme Yayınevi



–

CO2(g) + H2O(s) $ H2CO3(suda) H2CO3  H+ + HCO3 Karbondioksit Karbonik asit

tepkimesinde görüldüğü gibi CO2 gazının yapısında H+ iyonu olmamasına rağmen suda çözündüğünde H+ iyonu sayısını artırdığı için CO2 gazı asit karakterlidir. CO2, SO2, SO3, NO2, N2O3, N2O5, P2O5, CI2O7 bileşikleri asidik özellik gösteren maddelerdir. Oksijence zengin olan bu oksitler su ile etkileşerek asit oluşturdukları için asit oksit veya anhidroasit olarak bilinirler. 1. Basamak

2. Basamak –

H2SO3  H+ + HSO3

SO2 + H2O  H2SO3(sülfüroz asidi) N2O5 + H2O  HNO3(nitrik asit)

E) CaO

–

HNO3  H+ + NO3

Soru

Çözüm

sulu çözeltisi asidik değildir?

SO2 gazının sulu çözeltisi ile ilgili;

SO2 gazı suda

A) H3PO4

B) H2CO3

I. Tepkimesi

C) HCOOH

D) HF

SO2(g) + 3H2O(s) 



7. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin

E) C2H5OH



8. Aşağıda verilen maddelerden hangisinin oda koşullarındaki sulu çözeltisi baziktir? A) HNO3

B) CH4

C) HBr

D) NH3 E) HF

200

SO2(g) + 3H2O(s)  2H3O+(suda) + SO32– (suda) şeklindedir.

II. SO2, suda H+ iyonu oluşturmuştur. III. SO2 gazının sulu çözeltisinde bulunan anyon ve katyonların sayıları eşittir.

2H3O+(suda) + SO32– (suda) şeklinde çözünür ve H3O+ iyonu yani H+ iyonu oluşturur. SO2 gazının sulu çözeltisinde katyon sayısı anyon sayısının iki katıdır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

Yanıt C

1.Bölüm

ASİTLERİ VE BAZLARI TANIYALIM

Sulu çözeltilerine hidroksit iyonu (OH-) verebilen bileşiklere baz denir. Bazlar da asitler gibi suda iyonlarına ayrışarak çözünür. Bu nedenle sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Tatları acımsı olup, kırmızı turnusolü maviye çevirirler. Yakıcı ve tahriş edici özelliktedir. Asitlerle etkileşerek tuzları oluştururlar. Elde kayganlık hissi uyandırırlar. Kuvvetli ve zayıf olmak üzere ikiye ayrılırlar. Bazı bazların sulu çözeltilerine verdikleri iyonlar aşağıda verilmiştir. H2O NaOH(k) $ Sodyum hidroksit

Çözümlü Sorular 9. X katısı suya atılarak tepkime ger-

çekleştiğinde sulu çözeltide OH– iyonu mol sayısının arttığı gözlendiğine göre, X katısı ile ilgili;

Na+(suda) + OH–(suda)

KOH(suda) $ K+(suda) + OH–(suda) Potasyum hidroksit Ca(OH2)(suda) $



I. En az bir cins ametal içerir.



II. Yapısında OH grubu bulundurur.



III. Metal oksittir.



yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir?

Ca2+(suda) + 2OH–(suda)

Kalsiyum hidroksit

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III E) I ve III

Yapısında hidrojen (H) elementi bulunan her madde asit değildir. Örneğin CH4 ve NH3 yapısında hidrojen elementi içermelerine rağmen asit değildir. CH4 nötr, NH3 ise baziktir. NH3(g) + H2O(s) 

NH4+(suda) + OH-(suda) + ısı

10. Bazların özellikleri ile ilgili;

Amonyak



I. Arı sokmalarında kaşınmayı önleyici olarak kullanılırlar.



II. Sulu çözeltileri ele kayganlık hissi verir.



III. Oda koşullarındaki pH değerleri 7’den büyüktür.



yargılarından hangileri doğrudur?

tepkimesinden anlaşılacağı üzere NH3’ün yapısında iyonu olmamasına rağmen suda çözündüğünde OH- iyonu oluşturduğundan bazik özellik gösterir. Ayrıca metallerin oksijenle yaptıkları bileşikler (metal oksitler) su ile reaksiyona girerek bazik çözeltiler oluşturur. Bu nedenle bazik oksit veya anhidrobaz olarak bilinirler. Na2O, K2O, CaO, MgO, Li2O bileşikleri su ile etkileşerek baz oluştururlar. Na2O(k) + H2O(s) $ 2NaOH



CaO(k) + H2O(s) $ Ca(OH)2

(2Na+(suda) + 2OH-(suda))

K2O(k) + H2O(s) $ 2KOH





(Ca2+(suda) + 2OH-(suda))

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

MgO(k) + H2O(s) $ Mg(OH)2

(2K+(suda) + 2OH-(suda))



Palme Yayınevi

OH-

(Mg2+(suda) + 2OH-(suda))

11. CaO(k) + H2O(s) Metil alkol (CH3OH), metan gazı (CH4) ve etil alkol (C2H5OH) asit ya da baz özellik göstermeyen nötr maddelerdir.

Soru

Çözüm

I. HCl

Sulu çözeltide H+ iyonlarının sayısının OH– iyonlarının sayısından az olması için çözeltinin bazik olması gerekir. NH3 ve KOH bileşiklerinin oluşturduğu çözeltiler baziktir.

II. NH3 III. KOH IV. CH3OH V. CH3COOH Yukarıda verilen maddelerden kaç tanesinin sulu çözeltisinde H+ iyonlarının sayısı, OH– iyonlarının sayısından azdır? A) 1

B) 2 C) 3

D) 4 E) 5

Yanıt B

" Ca2+(suda) + 2OH–(suda)

tepkimesi ile ilgili;



I. CaO’nun sulu çözeltisi elektrik akımını iletir.



II. CaO’nun sulu çözeltisinde bulunan anyon ve katyonların sayıları aynıdır.



III. CaO’nun sulu çözeltisinin bulunduğu kaba HNO3 çözeltisi eklendiğinde kaptaki OH– iyonları miktarı zamanla azalır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) I ve II E) II ve III

201

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR

MİNİ TEST 1.

3. Bal arısının insanı sokması sırasında acı hissedilir. Çünkü bal Baz çözeltilerinin tatları acıdır. D

Y

Asitler suda çözündüğünde ortama OH– iyonu verirler.

1



Baz çözeltilerinin tümünün formülünde OH grubu bulunur. D Y 3

D

Y

Asitlerin bazıları aşındırıcı özelliktedir.

D

4

Bazlar suda çözündüğünde ortama H+ iyonu verirler. D Y

Y 5

6

7



I. Asitler çevremizde doğal olarak bulunabilirler.



II. Bal arısının soktuğu yere amonyak (NH3) sürmek acıyı giderir.



III. Karıncanın gezdiği yere sirke sürmek kaşıntıyı giderir.



yargılarından hangileri doğrudur?

Yukarıdaki tanılayıcı dallanmış şemada ifadeler doğru (D) veya yanlış (Y) olarak takip edildiğinde kaç nolu çıkışa ulaşılır?

4. I. N2O5

II. P2O5

A) 1



III. CaO

B) 2

C) 4

D) 6

X çözeltisi

E) 7

Y çözeltisi

Yukarıdaki kaplarda bulunan çözeltiler ile ilgili şu bilgiler veriliyor;



– Mavi turnusol kağıdının rengini yalnız Y kırmızıya çeviriyor.



– X, Y ile Z nin reaksiyonu sonucu oluşuyor.

E) I ve III

IV. Na2O

V. NO2



Yapısında hidrojen bulunmadığı halde suda çözündüğünde asit özelliği gösteren maddelere yukarıdakilerden kaç tanesini örnek verebiliriz?



A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

Elma



Sabun

Z

A) Tuz

Baz

Tuz

B) Baz

Tuz

Asit

C) Asit

Tuz

Baz

C) Turnusol kağıdının rengini değiştirirler.

D) Tuz

Asit

Baz

D) Asidik özellik gösterirler.

E) Baz

Asit

Tuz

E) Tahriş edici özellik göstermezler.

A) Tatları acıdır. B) Cilde kayganlık verirler.

1. C

2. D

3. C

Çilek

Yukarıda verilen maddeler ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi ortaktır?

Y

202

E) 5

5.

Buna göre, X, Y ve Z çözeltileri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? X

C) I ve II

Z çözeltisi





B) Yalnız II D) II ve III

8

2.



Buna göre;

A) Yalnız I

Palme Yayınevi



2



Bazların sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Y

D Asit çözeltilerinin tümünün formülünde H atomu bulunur. D Y

arısının verdiği salgı asidiktir ya da üzerinde karınca dolaşan kişi karıncanın geçtiği yerlerde kaşıntı hisseder. Çünkü karıncanın salgısı da asidiktir.

4. C

5. C

2.Bölüm

ASİTLERİN VE BAZLARIN TEPKİMELERİ

ASİTLERİN VE BAZLARIN TEPKİMELERİ

Çözümlü Sorular

Asitler ile bazlar aynı kapta karıştırıldığında aralarında kimyasal reaksiyon gerçekleşir. Bu reaksiyon sonunda ürün olarak tuz ve ısı açığa çıkar. Asit ve bazın yapısına bağlı olarakta su oluşabilir.

12. Asetik asitin sulu çözeltisi aşağıdaki bileşiklerden hangisi ile nötrleşme tepkimesi verir?

1. Nötrleşme tepkimesinde bir asit ve baz tepkimeye girer, su ve iyonik bir bileşik olan tuzun sulu çözeltisi meydana gelir.

C) H2SO4

ilave edip sulandırılmış kireç hazırlayalım. Daha sonra yüzümüzü koruyacak şekilde önlem aldıktan sonra hazırladığımız bu sıvı üzerine yavaş yavaş sülfürik asit (H2SO4) ilave edelim ve beherdeki değişimi dikkatlice izleyelim.



Ca(OH)2(suda) + H2SO4(suda) → CaSO4(suda) + 2H2O(s) + ısı



Sönmüş kireç Sülfürik asit Kalsiyum sülfat

13. 25°C de hazırlanan bir sulu çözeltide H+ iyonları sayısı OH– iyonları sayısından fazladır.





tuz su

Reaksiyon denklemi dikkatli incelenecek olursa bazın katyonu (Ca2+) ile asit anyonu (SO42-) birleşerek CaSO4 tuzunu oluşturmuştur. Nötrleşme tepkimesi temelde asitten gelen H+ iyonları ile bazdan gelen OH- iyonlarının birleşerek su oluşturması esasına dayanır. H+(suda) + OH-(suda) → H2O(s) � Mg(OH)2 bileşiği sulu çözeltisinde OH- iyonu içerdiğinden bazdır. Bu bazın HCI asidi ile nötrleşme tepkimesi; Mg(OH)2(suda) + 2HCI(suda) → MgCI2(suda) + 2H2O(s)

şeklindedir.

2. Kireç taşında ve mermerde bulunan kalsiyum karbonat asitlerde çözünebilen bir katıdır. CaCO3(k) + 2HCI(suda) → CaCl2(suda) + CO2(g) + H2O(s)



CaCO3 ile bir asidin tepkimesi bir asit-baz tepkimesidir. Bu tepkimede CO32- baz gibi davranmaktadır.



Buna göre, sulu çözelti,



I. CaCO3



II. KOH



III. MgO



maddelerinden hangileri ile tepkime verir?

Palme Yayınevi



asit

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

14. 2X + Y "Na2SO4 + 2H2O

3. NH3 yapısında OH- taşımadığı halde bazik özellik gösterir. Susuz baz olarak bilinen NH3 ‘ün asitlerle tepkimesinden yalnız tuz oluşur.



NH3(g) + HBr(g) → NH4Br(k) 2NH3(g) + H2SO4(k) → (NH4)2SO4(k) 4. Ametal oksitlerin sulu çözeltileri asit özelliği gösterir. Asit oksitlerin bazlarla reaksiyonundan tuz ve su oluşur. (Ametal oksit + Baz " Tuz + Su)





SO3(g) + 2NaOH(suda) → Na2SO4(suda) + H2O(s)



CO2(g) + 2KOH(suda) → K2CO3(suda) + H2O(s)

D) HClO E) HCl

Ca2+(suda) + 2OH–(suda) + 2H+(suda) + SO42–(suda) $ Ca2+(suda) + SO42–(suda) + H2O(s)

baz

B) Ca(OH)2

A) HClO4

� Bir behere bir miktar sönmüş kireç (Ca(OH)2) katısı koyalım ve üzerine yeterince su

5. Metal oksitlerin sulu çözeltileri baz özelliği gösterir. Bazik oksitlerin asitlerle reaksiyonundan tuz ve su oluşur. (Asit + metal oksit "Tuz + su)

Tepkimesinde yer alan X ve Y maddeleri aşağıdakilerden hangisi olabilir? X



A) Na

H2SO4

B) Na2O

H2S

C) NaOH

H2S

D) NaOH

H2SO4

E) NaOH

H2SO3

K2O(k) + 2HCI(suda) → 2KCI(suda) + H2O(s)

Y

CaO(k) + H2SO4(suda) → CaSO4(suda) + H2O(s)

6. Asit oksitlerin bazik oksitlerle reaksiyonundan yalnız tuz oluşur.

CO2(g) + MgO(k) → MgCO3(k)



SO3(g) + CaO(k) → CaSO4(k)

Not Bir tepkimenin nötrleşme tepkimesi olarak adlandırılabilmesi için tepkime sonucunda su oluşması gereklidir. Bu nedenle bir baz olan NH3 gazı ile bir asit olan HCl gazı arasında gerçekleşen, NH3 + HCl $ NH4Cl tepkimesi bir nötrleşme olayı değildir.

15. I. CaO(k) + HCl(suda) "

II. SO2(g) + NaOH(suda) "



III. Ba(OH)2(suda) + HNO3(suda) "

IV. NH3(suda) + KOH(suda) "

V. SO3(g) + CaO(k) "



Yukarıda verilen tepkimelerden kaç tanesinin sonucunda tuz oluşmamıştır?



A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

203

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Nötrleşme Tepkimelerinin Nicel Olarak İncelenmesi

Çözümlü Sorular



I. 0,5 mol Ca(OH)2(k)

Asitlerin ve bazların tepkime denklemleri denkleştirildiğinde birinin miktarı diğerinin miktarını tam olarak bitirebiliyorsa buna tam nötrleşme denir. Bitiremediği zaman kısmi nötürleşme adını alır. Nötrleşme tepkimesinde asitten gelen H+ mol sayısı ile bazdan gelen OH– mol sayısı eşit değilse nötrleşme tam olmaz. Asit artmışsa asidik, baz artmışsa bazik ortam oluşur.



II. 1 mol NaOH(k)

� Bir asit çözeltisi ile bir baz çözeltisi eşit hacimde karıştırılıp sıcaklığı 25oC ye getirildiğin-



III. 1 mol HCOOH(s)



maddelerinden hangileri kullanılabilir?

16. 0,5 mol H2SO4 bileşiği içeren sulu çözeltiyi tamamen nötrleştirmek için;

de çözeltinin pH değeri kaç olur? Bunun için 1 mol HCI içeren sulu çözelti ile 1 mol NaOH içeren sulu çözeltiyi eşit hacimde karıştıralım.

A) Yalnız I

B) I ve II

HCI(suda) + NaOH(suda) → NaCl(suda) + H2O(s)

C) I ve III

D) II ve III

1 mol 1 mol 1 mol harcanır. harcanır. oluşur.

E) I, II ve III

1 mol oluşur.

tepkime denkleminden görüldüğüne göre reaksiyona giren maddeler tamamen tükenirler. Dolayısıyla ortam nötr olur. Ancak 2 mol HCI içeren sulu çözelti ile 1 mol NaOH içeren sulu çözelti eşit hacimlerde karıştırıldığında;

17. Sulu HCl ve KOH çözeltileri karıştırılıp oluşan çözeltiye turnusol boyası damlatılıyor.



HCI(suda) + NaOH(suda) → NaCI(suda) + H2O(s)

Alınan:

2 mol

1 mol

- -



Turnusolun rengi maviye dönüştüğüne göre,



I. Çözeltide H+ ve OH– iyonlarının mol sayıları arasında nOH– > nH+ ilişkisi vardır.



II. Nötralleşme tepkimesi gerçekleşmiştir.



III. Çözelti elektrik akımını iletmez.



yargılarından hangileri doğrudur?

cimlerde karıştırıldığında;

A) Yalnız II

B) Yalnız III



C) I ve II

D) I ve III

Alınan: 2 mol 2 mol

- -

Kullanılan:

+1 mol

+2 mol

1 mol oluşur.

2 mol oluşur.

E) I, II ve III

Palme Yayınevi

Kullanılan: -1 mol -1 mol

ralleştirmek için 1 mol sodyum hidroksit gereklidir.

II. 2 mol H2SO4 yeterince Ba(OH)2 ile nötralleştiğinde 4 mol su oluşur.



III. 2 değerli bir asidin 0,1 molünü tam nötrleştirmek için 0,2 mol KOH gerekir.



Yukarıda verilen ifadelerden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

204

1 mol – 1 mol artar. oluşur.

1 mol oluşur.

tepkime denkleminden görüldüğüne göre 1 mol HCI asidi arttığından dolayı karışımın pH değeri 7’den küçük olur. Yani ortam asidik olur.

� Aynı şekilde 2 mol H2SO4 içeren sulu çözelti ile 2 mol KOH içeren sulu çözelti eşit ha-



18. I. 1 mol karbonik asidi tamamen nöt-



+1 mol +1 mol

H2SO4(suda) + 2KOH(suda) → K2SO4(suda) + 2H2O(s) -1 mol -2 mol

1 mol artar.

–

tepkime denkleminden görüldüğüne göre 1 mol H2SO4 asidi artar. Ortamın pH değeri 7’den küçük olur. Yani ortam asidik olur. � Aynı şekilde 0,06 mol Sr(OH)2 içeren sulu çözelti ile 0,08 mol HI içeren sulu çözelti karıştırıldığında; 2HI(suda) + Sr(OH)2(suda) → SrI2(suda) + 2H2O(s) Alınan: 0,08 mol 0,06 mol - Kullanılan: -0,08 -0,04 +0,04 +0,08 – 0,02 mol 0,04 mol 0,08 mol artar. oluşur. oluşur. tepkime denkleminden görüldüğüne göre ortamda çözünmüş halde bir baz olan Sr(OH)2’den 0,02 mol artan olur.



Sr(OH)2(suda) → Sr2+(suda) + 2OH–(suda)





0,02 mol



0,04 mol

denklemine göre OH– iyonundan da 0,04 mol bulunur. Ortam baziktir, pH değeri 7’den büyüktür.

2.Bölüm

ASİTLERİN VE BAZLARIN TEPKİMELERİ

pH Kavramı

Çözümlü Sorular

pH kavramı ilk olarak 1909 yılında Danimarkalı kimyager Søren Sørensen tarafından tanımlanmıştır. pH “power of hydrogen” (hidrojenin gücü) teriminin kısaltmasıdır. H+ ve OH– iyon derişimleri yerine daha kolay ve anlaşılır olduğu için genelde asit ve bazlık pH ve pOH kavramlarıyla ifade edilir.

19. Oda koşullarındaki pH değeri 1 olan X sulu çözeltisine, pH değeri 14 olan Y sulu çözeltisi ekleniyor.

pH= [H+] iyon derişimi gücünü gösterir. pOH= [OH–] iyon derişimi gücünü gösterir.

A) Nötralleşme tepkimesi gerçekleşir.

Bir çözeltinin asitlik ve bazlık derecesini gösteren pH skala aralığı oda koşullarında 1 atmosfer basınçta belirlenmiş ve rakamsal olarak 0 ile 14 aralığında asit ve bazların kuvveti belirlenmiştir. 25°C sıcaklıkta nötral çözeltilerde [H+]= [OH–] ve pH= pOH= 7’dir. Asitlik arttıkça pH azalır, bazlık arttıkça pH artar. Asitlikte pH sıfıra yaklaştıkça asidin kuvveti artarken 14’e yaklaştıkça bazlık kuvveti artar.

B) Oluşan sulu çözelti elektriği iletmez. C) pH değeri zamanla artar. D) X çözeltisinin tadı ekşidir. E) Y’nin sulu çözeltisi, kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirir.

Asidik çözeltilerde; pH < 7 ve [H+] > [OH–] Bazik çözeltilerde; pH > 7 ve [H+] < [OH–]

Soru



Çözüm

20.

NH3 gazı birinci kaptaki çözeltide tutulduğundan X çözeltisi asidiktir ve pH < 7’dir.

NH3(g) H2S(g) NO(g)

Palme Yayınevi

II

Zaman

Asit ve baz arasında oda koşullarında gerçekleşen bir tepkimeye ait pH grafiği yukarıda verilmiştir.



Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) X çözeltisi asidiktir. B) Z çözeltisi elektrik akımını iletmez. C) X ile Y arasında nötürleşme tepkimesi gerçekleşmiştir.

C) pH > 7, pH < 7 D) pH = 7, pH < 7

D) Y çözeltisi kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirir.

Yanıt A

E) pH = 7, pH > 7

Oda koşullarında bulunan X çözeltisine Y çözeltisi damla damla ilave edilirken pH değişimi yandaki grafikteki gibi ölçülmektedir.

X



A) pH < 7, pH > 7 B) pH < 7, pH= 7

Soru

Z

1

NH3, H2S ve NO gazları birinci ve ikinci kaptaki çözeltilerden geçiriliyor. Birinci kaptaki çözeltide NH3 gazı, ikinci kaptaki çözeltide ise H2S gazı kimyasal değişime uğradığına göre, kaplardaki çözeltilerin pH değerleri sırasıyla I. ve II. olarak aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



Y

7

Y(suda)

I

pH 13

H2S gazı ikinci kaptaki çözeltide tutulduğundan Y çözeltisi baziktir ve pH > 7’dir. X(suda)



Buna göre, aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır?

E) Y nin sulu çözeltisi OH– iyonları içerir.

21.

Çözüm

KOH sulu çözeltisi

Grafiğe göre başlangıçtaki çözelti için pH < 7 olduğundan X çözeltisi asidik, Y çözeltisi ise bazik olacaktır.

pH 12 7

HNO3 sulu çözeltisi

1 5 30 Zaman

Buna göre, X ve Y çözeltileri; X çözeltisi Y çözeltisi I. H2SO4 Ca(OH)2 II. HNO3 Mg(OH)2 III. NH3 HCl



yukarıda verilenlerden hangileri olabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

Yanıt C



Şekildeki sistemde HNO3 sulu çözeltisi içeren bir kaba azar azar KOH sulu çözeltisi ekleniyor. Buna göre,



I. Oluşan çözelti elektrik akımını iletir. II. pH değeri zamanla artar.



III. Oluşan tuz iyonik yapılıdır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve III

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

I.

205

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Asit-Baz İndikatörleri

Çözümlü Sorular

Nötralleşme tepkimelerinin tamamlanıp tamamlanmadığının anlaşılması için çoğu zaman farklı pH aralıklarında farklı renk oluşturabilen maddelerden yararlanılır. Bu tür maddelere indikatör denir.

22. Fenolftalein indikatörü bazik ortamda pembe, asidik ve nötr ortamda ise renksizdir.



0,2 mol NaOH ve bir miktar fenolftalein indikatörü içeren bir çözeltiye, HCl çözeltisi ekleniyor.

Asit/baz indikatörleri, aslında çözelti ortamındaki H+ ya da ile tepkimeye girerek farklı renk alan zayıf asit veya bazlar-

OH–

dır. İndikatörlerin, önemli kullanılma alanlarından birisi çözeltilerin pH değerini bulmaktır. İndikatör çözeltisi absorbe ettirilmiş kağıtlar bu amaç için satılırlar. pH kağıdı adı verilen bu kağıtlar, pH değeri 0–14 veya daha dar pH aralıklarında çeşitli renkler gösterebilir. pH değeri ölçülecek çözeltiden bu kağıda bir damla damlatma ile elde edilen renge karşılık gelen pH, pH kağıdı kutusu üzerinde yazılıdır.

Buna göre;



I. HCl çözeltisi eklenmeden önce, çözelti pembe renklidir.



II. 0,1 mol HCl çözeltisi eklendiğinde çözeltinin rengi pembedir.



III. 0,2 mol HCl çözeltisi eklendiğinde çözelti renk olarak renksizdir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

Ayrıca çözeltilerin pH ölçümlerini daha duyarlı yapmak için pH metreler kullanılır. Aşağıdaki tabloda bazı indikatörlerin renk değişimi sırasında ortamın pH değerleri görülmektedir.

İndikatör

İndikatör

Asit

Metil oranj Kırmızı Fenolftalein Renksiz Bromtimol Sarı mavisi





Baz Sarı Pembe Mavi

Mavi

Kırmızı

Pembe

I.

II.

III.

Oda koşullarında bulunan yukarıdaki kaplardan ikisinde baz çözeltisi, birinde de asit çözeltisi olduğu biliniyor. İndikatör damlatılınca renk değişimi kapların içerisinde yazıldığı gibi olduğuna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Birinci kaptaki çözeltinin pH değeri 7’den büyüktür.

Palme Yayınevi

E) I, II ve III

23.

Asit rengi

Baz rengi

pH aralığı

Timol mavisi

Kırmızı

Sarı

1,2–2,8

Metil oranj

Kırmızı

Sarı

3,1–4,5

Sarı

Mavi

3,8–5,5

Metil kırmızısı

Kırmızı

Sarı

4,2–6,3

Turnusol

Kırmızı

Mavi

5,0–8,0

Brom timol mavisi

Sarı

Mavi

6,0–7,6

Timol mavisi

Sarı

Mavi

8,0–9,6

Fenolftalein

Renksiz

Pembe

8,3–10,0

Sarı

Eflatun

10,0–12,1

Brom krezol yeşili

Alizarin sarısı

Çözüm

X indikatörü ortamın pH değerine göre renk değiştirmektedir. X indikatörünün rengi pH < 7 iken kırmızı, pH = 7 iken turuncu, pH > 7 iken sarıdır. Aşağıda verilen kaplardaki çözeltilere X indikatörü damlatıldığında renkleri şekildeki gibi olmaktadır.

Birinci kaptaki çözelti kırmızı renkte olduğundan pH < 7’dir. Yani asidiktir ve asitlerle tepkime vermez.

Kırmızı

Sarı

Turuncu

C) İkinci kaptaki çözeltinin pH değeri 7’den küçüktür.

I

II

III

E) İkinci kaptaki çözeltinin indikatörü metil oranjdır.

206

pH kağıdı

Soru

B) Birinci ve üçüncü kaptaki çözeltiler karıştırılınca nötrleşme olur.

D) Üçüncü kaptaki çözeltinin indikatörü fenolftaleindir.

Kırmızı lahana dışında kırmızı pancar, yaban mersini, üzüm suyu ve sirke de doğal indikatörlerdendir.

Buna göre, bu çözeltilerden hangileri asitlerle tepkime vermez? A) Yalnız II B) I ve III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

İkinci kaptaki çözelti sarı renkte olduğundan pH > 7’dir. Yani baziktir ve asitlerle tepkime verir. Üçüncü kaptaki çözelti turuncu renkte olduğundan pH = 7’dir. Yani nötrdür ve asitlerle tepkime vermez.

Yanıt B

2.Bölüm

ASİTLERİN VE BAZLARIN TEPKİMELERİ

Asitlerin ve Bazların Gündelik Hayat Açısından Önemi

Çözümlü Sorular

Asitlerin ve bazların maddeler üzerine olan etkilerinden faydalanılarak günlük yaşamda birçok kullanım alanları vardır. Mesela asitler farklı metaller ile etkileştiğinde farklı davranırlar. Bazı asitler metaller ile etkileştiğinde oluşturdukları tuzun yanında hidrojen gazı (H2) açığa çıkarırken, bazıları asitin yapısına göre CO2, SO2, NO veya NO2 gibi gazlar oluştururlar.

24. Asitler aşağıdaki metallerden hangisini aşındıramaz? A) Au

Asitlerin Metallerle Etkileşimi

B) Na D) Pb

C) Ca E) Al

1. Pasif metaller; Cu, Ag, Hg, Au ve Pt dir. Bu metallerin dışındaki metallere aktif metaller denir. Aktif metallerin asitlerle reaksiyonundan tuz ve hidrojen gazı oluşur. Aktif metal + Asit $ Tuz + Hidrojen gazı



Na(k) + HCI(suda) $ NaCI(suda) + 1/2H2(g) Ca(k) + H2SO4(suda) $ CaSO4(suda) + H2(g)



AI(k) + 3HNO3(suda) $ AI(NO3)3(suda) + 3/2H2(g)

25. Aşağıdaki metallerden hangisi HNO3 ile tepkimeye girdiğinde H2 gazı açığa çıkarmaz?

2. Yarı soy metaller

Au, Pt

Cu, Hg, Ag



Ag(k) + HBr $ tepkime vermez Cu(k) + HCI(suda) $ tepkime vermez

3. Yarı soy metalleri kuvvetli olan oksijenli asitler ile tepkime verirler. Asitin yapısına göre değişik ametal oksitler oluştururlar. Asit olarak derişik HNO3 kullanıldığında NO2 gazı, seyreltik HNO3 kullanıldığında ise NO gazı açığa çıkar. Asit olarak derişik ve sıcak H2SO4 kullanıldığında tuz ve su oluşurken SO2 gazı açığa çıkar.



B) Na D) Ag

C) Al E) Zn

Oksijensiz asitler, soy ve yarı soy metallere etki etmez.





A) Mg

Cu(k) + 4HNO3(suda)

derişik

3Cu(k) + 8HNO3(suda)

seyreltik

2Ag(k) + 2H2SO4(suda)

derişik

Cu(NO3)2(suda) + 2NO2(g) + 2H2O(s)

Palme Yayınevi



Soy metaller

26. Yarı soy metaller ile ilgili;

I. Derişik HNO3 ile tepkimeye girdiklerinde NO2 gazı oluştururlar.



II. HCl ile tepkimeye girdiklerinde H2 gazı açığa çıkarırlar.



III. Oda sıcaklığında yanma tepkimesi verirler.



yargılarından hangileri doğrudur?

3Cu(NO3)2(suda) + 2NO(g) + 4H2O(s) Ag2SO4(suda) + SO2(g) + 2H2O(s)

4. Soy metaller (Au ve Pt) oksijenli asitler de dahil olmak üzere hiçbir asit ile tepkime vermez.

A) Yalnız I

B) I ve III

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

Altın(Au), 3/1 oranında HCI ve HNO3 karışımı ile tepkime verir. Bu karışıma kral suyu denir. Au(k) + 3HCI(suda) + HNO3(suda) $ AuCI3(suda) + NO(g) + 2H2O(s)

27.

Bazların Metallerle Etkileşimi Bazlar sadece amfoter metallere etki eder. Amfoter metaller hem asit hem de bazlarla tepkime verebilen Zn, Cr, Sn, Pb, AI, Be ve Ga metalleridir. Tepkimeleri sonucunda tuz oluşur ve hidrojen gazı açığa çıkar. Zn(k) + 2KOH(suda) $ K2ZnO2(suda) + H2(g) AI(k) + 3KOH(suda) $ K3AIO3(suda) + H2(g)

Amfoter metallerin oksitleri (AI2O3, ZnO v.b) ve hidroksitleri (Al(OH)3, Zn(OH)2 v.b) de amfoterlerdir.

HNO3 (suda)



KOH (suda)

HCl (suda)

Yukarıdaki kaplarda bulunan çözeltilerden yalnız bir tanesi ile tepkime verebilen metal aşağıda verilenlerden hangisi olabilir? A) Na

B) Al D) Mg

C) Cu E) Zn

207

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR

MİNİ TEST 1. KOH(suda) + HF(suda) $ X(suda) + H2O(s)

4. Aşağıda bazı asit-baz çiftleri ve karşılarında nötrleşmeleri için gereken mol oranları verilmiştir.

Ca(OH)2(suda) + H2SO4(suda) $ Y(suda) + 2H2O(s)

Asit-Baz Çifti

Yukarıda verilen tepkimeler ile ilgili;



I. Asit-baz tepkimeleridir.



II. KOH ve Ca(OH)2 bazdır.



III. X ve Y tuzdur.



yargılarından hangileri doğrudur?



I.



II.

HCl –Ca(OH)2 2/1

HCOOH – NaOH

1/2

III. H2SO4 – KOH

A) Yalnız I

Mol oranı

Buna göre, verilenlerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II



D) II ve III

2/1

C) I ve III

B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

E) I, II ve III

5. I. Cu + HNO3 $



II. CH3COOH ile KOH



II. Ag + H2SO4 $



III. HNO3 ile NH4OH



III. Fe + HCl $



Yukarıdaki asit ve bazlar nötrleşme tepkimesi verdiğinde hangilerinde kullanılan asit ile oluşan suyun katsayısı aynı olur?



IV. Mg + H2SO4 $



V. Zn + NaOH $



Yukarıda verilen tepkimelerden kaç tanesinde H2 gazı oluşur?



A) 1

A) Yalnız II

B) Yalnız III D) II ve III

3.

Na2O(k)

C) I ve III E) I, II ve III

P2O5(k)

Palme Yayınevi

2. I. HF ile Mg(OH)2

B) 2

C) 3

D) 4

Na(k)

Ag(k)

CaCO3(k)

HCOOH (suda)

H2SO4 (suda)

HCl (suda)

I.

II.

NaCl(k)

6. Saf su

Saf su

I

Saf su

II

III



Oda koşullarında bulunan özdeş üç ayrı kapta saf su bulunmaktadır.



Buna göre I, II ve III nolu kaplardaki saf sulara üzerlerinde belirtilen maddeler ilave edildiğinde pH değerinin değişimi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

I

II



Yukarıdaki kaplara Na, Ag ve CaCO3 katıları atılıyor.



Buna göre gerçekleşen tepkimelerde açığa çıkan gazlar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

değişmez

azalır

B) artar

azalır

değişmez

C) artar

değişmez

azalır

D) azalır

azalır

değişmez

E) artar

azalır

artar

III.



III

A) azalır

208

E) 5

I

II



III

A) O2 H2 CO2

B) H2 H2 O2 C) O2 SO2 H2

D) H2 SO2 CO2 E) H2 SO2 H2

1. E

2. E

3. B

4. A

5. C

6. D

3.Bölüm

HAYATIMIZDA ASİTLER VE BAZLAR

HAYATIMIZDA ASİTLER VE BAZLAR

Çözümlü Sorular

İnsanların günlük yaşamında kullanabildiği gazlı içecekler, sirke, kezzap, tuz ruhu gibi maddelerin yapısında asitler; odun külü, deterjan, çamaşır suyu, kabartma tozu, lavabo açıcı gibi maddelerin yapısında ise bazlar bulunmaktadır.

28. Öğretmeni Ömer’den HNO3 ile ilgili bildiklerini yazmasını istiyor.

BAZI ASİTLERİN ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI



Nitrik Asit (HNO3)



I. Temizlik maddesi olarak kullanılabilir.



II. Halk arasında kezzap olarak bilinir.



III. Patlayıcı yapımında kullanılır.



IV. Yarı soy metallerle tepkime vermez.



V. Koroziftir.



cümlelerini yazıyor.



Buna göre, Ömer’in yazdığı cümlelerden kaç tanesi doğrudur?



A) 1

� Kuvvetli bir asittir, suda %100’e yakın bir oranda iyonlaşır. � Bir ametal oksidi olan N2O5’ in su ile tepkimesinden nitrik asit (HNO3) oluşur. Derişik

çözeltisi halk arasında kezzap olarak bilinir. Cilde teması halinde ciddi tahribatlara sebep olabilir. Nitrik asit, başlıca; � İlaçların, boyaların, gübrelerin eldesinde � Metallerin saflaştırılmasında (metalurjide), plastik üretiminde � Altın işlemede, gümüş nitrat üretiminde � Dinamit (patlayıcı) yapımında, nükleer yakıt atıklarının yeniden kazandırılmasında kullanılır. Nitrik asit iyi bir yükseltgendir. HNO3 evlerde temizlik maddesi olarak kullanılan bir asittir. Özellikle korozif özelliği nedeniyle paslanmaz çeliklerin parlatılmasında yararlanılır.

Ömer’de;

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

Not Etkileştiği maddeleri aşındıran, onların korozyona uğramına neden olan maddelere korozif madde denir.

� Hidroflorik asit, zayıf bir asittir. Suda düşük oranda iyonlaşır. Cam ya da porselen malze � � �

melere etki ederek onların aşınmasına veya delinmesine sebep olur. Bu yüzden plastik kaplarda tutulur. Cam kaplarda saklanamaz. Hidroflorik asit, başlıca; Cam ve seramik maddeleri aşındırmada Petrol rafinasyonunda, yangın söndürücü köpüklerin üretiminde Isıya dayanıklı plastiklerin üretiminde, buzdolabı ve klimalarda soğutma sağlayan gazların sentezinde kullanılır.

Palme Yayınevi

Hidroflorik Asit (HF)

29. NaOH + X "NaF + H2O

Yukarıdaki tepkimede yer alan X maddesi ile ilgili;



I. Cam ya da porselen malzemeleri aşındırır.



II. Petrol rafinasyonunda kullanılır.



III. Suda % 100 iyonlaşır.



yargılarından hangileri yanlıştır?

Sülfürik Asit (H2SO4)

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve III

D) II ve III

� Yaygın adı zaç yağıdır. Bunun yanı sıra zaç asidi ya da akü asidi

olarak da bilinir. Suda çözündüğünde ortama iki tane H+ verebilir. Bu nedenle, diprotik (iki hidrojenli) asit olarak sınıflandırılır. Derişik H2SO4 çözeltileri cildimizde kimyasal yanıklara neden olabileceğinden derişik H2SO4 çözeltileriyle çalışırken, plastik eldiven giyilmeli ve koruyucu gözlük takılmalıdır. Sülfürik asit saf haldeyken renksiz, yağımsı kıvamda olan bir sıvıdır. Bu asit ısıya karşı çok dayanıklı değildir. Sülfürik asidin suya karşı ilgisi çok fazladır. Bu özelliğinden dolayı iyi bir kurutucu (nem çekici) olarak görev yapar. Hatta H2SO4 molekülleri Sülfürik asit kendi arasında da tepkime verir. Bu nedenle dumanlı asit olarak da bilinir. Örneğin kurutulması istenen bir gaz sülfürik asit içerisinden kabarcıklar halinde geçirilerek gaz içerisindeki nem ya da sıvı su H2SO4 tarafından tutularak gaz kurutulmuş olur. H2SO4, başlıca; � Metal kaplamacılıkta, endüstriyel boya üretiminde, kimyasal tepkimelerde katalizör olarak � Ham petroldeki petrol ürünlerini ayırmada � Gübre ve plastik yapımında � Pil ve akümülatörde elektrolit olarak � Boyar maddelerin ve yapay liflerin üretiminde � Tarımsal mücadele ilacı eldesinde kullanılır.

E) I, II ve III

30. I

Zaç yağı denir.

II

Diprotik asittir.

III

Nem çekicidir.

IV

Dumanlı asit olarak bilinir.

V

Pil ve akümülatörlerde elektrolit olarak kullanılır.

VI

Boyar maddelerin ve yapay liflerin üretiminde kullanılır.



Yukarıdaki kutucuklarda verilen özelliklerden kaç tanesi sülfürik asit için doğrudur?



A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

209

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Fosforik Asit (H3PO4) � Sıvı halde ve renksiz bir zayıf asittir.

Çözümlü Sorular 31. Fosforik asit ile ilgili aşağıda verilen

� Suya karşı ilgisi H2SO4 kadar olmasa da oldukça yüksektir. Bu

yargılardan hangisi yanlıştır?

nedenle H3PO4’te nem çekici olarak kullanılır.

A) Gübre üretiminde kullanılır.

H3PO4, başlıca;

B) Çaydanlıkların kireçten arındırılmasında kullanılır.

� Gübre üretiminde (en çok fosfatlı gübrelerin üretiminde) � Gıda endüstrisinde, su arıtımında ve kozmetik ürünlerde pH

C) Deride yüzey temizlemede kullanılır.

� � � � �

ayarı için,

D) Su arıtımında ve kozmetik ürünlerde pH düzenleyici olarak kullanılır. E) Çürük dişlerin tedavisinde kullanılır.



Metalleri korozyona daha dayanıklı duruma getirmede Peynir üretiminde ve ekşilik vermesi için meşrubat üretiminde Fosforik asit İlaç endüstrisinde, deterjan üretiminde, yarı iletken üretiminde Endüstriyel temizlik sektöründe yağ alma işleminde, Tabaklama ve parlatma işlemleri için deri sektöründe, ağız ve dış sağlığında kullanılır.

Asetik Asit (CH3COOH)



II. Gıda maddelerinin bozunmasını önlemede kullanılır.



III. Sirke ve turşu yapımında kullanılır.



IV. Cam ve parlak yüzeylerdeki tortuların temizlenmesinde kullanılır.



Yukarıda asetik asit ile ilgili verilen yargılar I, II, III ve IV sırasına göre doğru (D) ve yanlış (Y) olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) Y, D, D, D

B) D, Y, D, Y

C) Y, D, D, Y

D) Y, Y, D, D

E) D, D, Y, Y

Palme Yayınevi

32. I. Formülü HCOOH’dır.

Saf asetik asit renksiz ve keskin kokuludur. Günlük yaşam da sirke asidi olarak bilinir. Sirke; asetik asidin % 4 ile % 8 arasında değişen sulu çözeltisidir. Sirkedeki asetik asit gıdaların bozulmasına neden olan mikroorganizmaların gelişimini engeller. Su ile her oranda karışabilen bu asit saf halde iken temas edildiğinde cildi yakar. Bu yakmanın sebebi suya karşı olan büyük ilgisidir. Deri ile temas edildiğinde deride bulunan hücrelerin suyunu çeker. Böylece hücreler susuz kalınca yanma etkisi olur. Asetik asit, başlıca;

Asetik Asit

� Gıda sanayinde asitlik sabitleyici özelliğinden dolayı

katkı maddesi olarak PET plastiklerin üretiminde dolayısıyla polimer kimyası alanında Zayıf bir asit olmasından dolayı ev temizliğinde Çaydanlıkların kireçten arındırılmasında Cam ve parlak yüzeylerdeki tortuların temizlenmesinde İlaç üretiminde, kauçuk üretiminde kullanılır

� � � � �

Hidroklorik Asit (HCI) Halk arasında tuz ruhu olarak bilinir. Kuvvetli bir asit olan HCI suda çok yüksek oranda çözünür. Cilde teması ve solunması halinde ciddi tahribata sebep olabilir. Koklanmamalıdır. Mide asidinde doğal olarak bulunan HCI, hayli korozif bir mineral asittir. Sağlıklı bir insanda midedeki asidin pH değeri 1-2 arasındadır. Bu pH değerinin azalması midede ülsere yol açarken artması sindirim problemlerine yol açar.

33. Tuz ruhu ile ilgili aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) Evsel temizlik malzemesidir.

Hidroklorik asit, başlıca;

� Deri işlemeciliğinde � Ev temizliğinde � Demir ve çeliklerde pas giderme amaçlı (Çelik yüzeylerin te-

B) Kimyasal adı hidroklorik asittir. C) PVC gibi plastiklerin ve yapay gıdalar ile vitaminlerin üretim aşamasında kullanılır. D) Araba akülerinde elektrolit olarak kullanılır. E) İçme ve kullanma sularının pH değerlerinin düzenlenmesinde kullanılır.

210

� � � � � �

mizlenmesinde) İnşaat sanayinde Petrol, ilaç, boya, kağıt, tekstil endüstrilerinde Gıda sektöründe katkı maddelerinin yapımında Yapay gıdalar ve vitaminlerin üretim aşamasında PVC gibi plastiklerin ve başka organik maddelerin sentezinde İçme ve kullanma sularının pH değerlerinin düzenlenmesinde, metal klorür tuzlarının eldesinde kullanılır.

Hidroklorik asit

3.Bölüm

HAYATIMIZDA ASİTLER VE BAZLAR

BAZI BAZLARIN ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI

Çözümlü Sorular

Kalsiyum Hidroksit (Ca(OH)2) � Kireç, suya karşı aşırı ilgi duyar. Çıplak el ile temas edildiğinde deri hücrelerindeki

34.

suyu çekeceğinden deride yanma (tahriş olma) etkisi yaşanır. � Kireçler CaO halinde kullanılmaz. Bu nedenle su ile tepkime yoluyla söndürülmeleri gerekir. Sönmemiş kirecin üzerine az miktarda su dökülmesiyle kireç parçası kabarır, yavaş yavaş çatlayarak dağılır. Aynı zamanda ısı açığa çıkar. CaO(k) + H2O(s) $ Ca(OH)2(k) + ısı Sönmemiş kireç Sönmüş kireç tepkimesine kirecin söndürülmesi denir. Ca(OH)2 kuvvetli bir bazdır. Halk arasında sönmüş kireç olarak bilinir. Ca(OH)2, başlıca; � Havadaki H2S gibi asidik gazların uzaklaştırılmasında � Kireç ve çimento yapımında � İnşaatlarda bağlayıcı malzeme olarak � Dezenfektan etkisi olduğundan mikrop öldürücü olarak � Deri sanayisinde, su arıtmada, kağıt üretiminde, şeker üretiminde, metalürjide � Tarımda toprağın pH düzenlenmesinde ve kilin parçalanmasında kullanılır.

Patlayıcı üretimi IV

Amonyak (NH3)

Keskin kokulu renksiz bir gazdır. Bu nedenle solunduğunda burnu, genzi ve akciğerleri tahriş edici bir gazdır. Gözleri yaşartır. Sulu çözeltisinde kısmen iyonlaşır. İyonlaşma sınırlı olduğu için amonyak çözeltisi zayıf bir bazdır. NH3(g) + H2O(s)  NH4+(suda) + OH-(suda) NH3, başlıca; � Boya ve ilaç endüstrisinde � Gübre üretiminde

Sönmüş kireç

Su arıtımı

PVC üretimi III



Yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda sönmüş kirecin kullanım alanları ile ilgili bilgiler verilmiştir.



Buna göre, bu bilgilerden hangileri doğrudur? A) I ve II

B) II ve III

D) II ve IV

C) III ve IV

E) I ve IV

Palme Yayınevi

35. Bazlar



Kullanım alanı

I.

Sud kostik

Deterjan yapımında ve tıkanmış lavaboların açılmasında

II.

Potas kostik

Bitkisel yağlardan biyodizel üretiminde ve arap sabunu üretiminde

Sönmüş kireç

Kireç ve çimento yapımında

III.

Potasyum Hidroksit (KOH) � Potas kostik olarak bilinir. Kuvvetli bir bazdır. Suda çok çözünür ve çözünürken bol ısı açığa çıkar. Çözeltileri ciltte kayganlık hissi uyandırır. Nem çekici bir maddedir. KOH, başlıca; � Tarımda asidik toprakların pH derecesinin ayarlanmasında � Tarım ilaçlarının yapımında, pillerde elektrolit olarak ve gübre yapımında, � Veteriner hekimliğinde kullanılan ilaçların yapımında, bitkisel yağlardan biyodizel üretiminde � Geri dönüşümlü kağıtların yapımında, alkali pillerin yapımında � Laboratuvarda CO2 tutucu olarak, endüstride arap sabunu üretiminde kullanılır.

II

İnşaatlarda bağlayıcı olarak

Sodyum Hidroksit (NaOH): � Sud kostik ya da kostik soda olarak bilinir. Beyaz renkte nem çekici bir maddedir. Suda kolaylıkla çözünür ve yumuşak, kaygan ve sabun hissi veren bir çözelti oluşturur. Kuvvetli bir bazdır. � Cilde ve özellikle gözlere olumsuz etkisi vardır. NaOH, başlıca; � Pamuk ipliğinin merserize yapılmasında, gıda sanayisinde alkolsüz içecek üretilmesinde � Yağlarla etkileşerek sabun yapımında, deterjan yapımında � Boya, kağıt, tekstil endüstrisinde, dondurmanın kıvamlı hale getirilmesinde � Tıkanmış lavaboların açılmasında � Petrol aramada, asidik gazları absorblama (emme) özelliğinden dolayı laboratuvarda CO2, SO2 gibi gazların yakalanmasında � Endüstri ölçeğinde büyük kap ve mekanların temizlenmesinde � Metal işlemesinde (alüminyum) kullanılır.

I

Yukarıdaki bazlardan hangilerinin karşılarında verilen kullanım alanları doğru verilmiştir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

36.

C) I ve III

E) I, II ve III

2X + H2SO4 " (NH4)2SO4

Yukarıdaki tepkimede X maddesi ile ilgili;

yer

alan



I. Zeplin türü balonların uçurulmasında kullanılır.



II. Suda çözündüğünde NH4 ve OH– iyonlarını oluşturur.



III. O2 ile tepkimeye girerek HNO3 üretiminde kullanılır.



yargılarından hangileri doğrudur?

+

A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

211

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR � Patlayıcı maddelerin sentezinde � Birçok azotlu bileşiğin elde edilmesinde � Sentetik elyaf üretiminde � Organik ve anorganik bileşiğin sentezinde (üre eldesinde) � O2 ile tepkimeye girerek HNO3 üretiminde � Zeplin türü balonların uçurulmasında � Tekstilde kumaşın ilk yıkanmasında, buharlaşma ve yoğuşma özelliği nedeniyle buz-

Çözümlü Sorular 37. Adı

Kullanım alanı

I. Amonyak

Kezzap üretiminde

II. Kalsiyum hidroksit

Cam ve seramik maddeleri aşındırmada

III. Kostik soda

dolabı, klima gibi soğutucu sistemlerin üretiminde

� Yakıt hücrelerinde ve gıda koruyucu üretiminde

Alkolsüz içki üretilmesinde

ASİT VE BAZLARIN FAYDA VE ZARARLARI

Yukarıda adları verilen maddelerden hangilerinin karşılarındaki kullanım alanı doğru verilmiştir? A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

Asitler ve bazlar aslında yaşamın yapı taşlarıdır. Ancak asitlerin ve bazların yararı yanında birçok zararı vardır. Bu nedenle asit ve bazların endüstri, çevre ve sağlık açısından yarar ve zararlarını değerlendirmek önemlidir. Endüstri açısından; Asit ve bazlar tarımda, sanayide, temizlikte, gıda ve inşaat sektöründe ve daha bir çok alanda kullanılır. NaOH ve KOH sabun ve deterjan üretiminde; H2SO4, HNO3, H3PO4 ve NH3 gübre üretiminde; HCl, plastik üretiminde; Ca(OH)2 ve KOH asidik toprakların nötralleştirilmesinde ya da bazik hale getirilmesinde; CH3COOH gıda sanayisinde katkı maddesi olarak; NH3 çözeltisi temizlikte kullanılır. Endüstriyel alanda yeni ürünlerin elde edilmesinden gıda katkı maddelerine kadar pek çok kullanım alanı bulunmaktadır. Ancak bu maddeler genelde çok tahriş edici ve tehlikelidir. Bu nedenle asit ve bazları kullanırken ya da depolarken çok dikkatli olmak gerekir.

E) I, II ve III

38.

I.

Sabun üretiminde

a. HCl

II. Plastik üretiminde

b. NH3

III.

Kullanılacak madde

Temizlikte

c. NaOH

Yukarıda verilen alanlar ile kullanılacak maddelerin eşleştirilmesiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) I-b, II-c, III-a

B) I-c, II-a, III-b

C) I-a, II-b, III-c

D) I-c, II-b, III-a

E) I-b, II-a, III-c

39. I. Asit ve bazların buharını solumamak

için koruyucu maske kullanılmalıdır. (D) (Y) II. H2SO4 suda ekzotermik çözünür bu yüzden asit üzerine su eklemek gerekir. (D) (Y) III. Asit ve bazlarla yapılan çalışmalarda zehirli gazlar oluşabilir, bu nedenle çalışma çeker ocak altında yapılmalıdır. (D) (Y) IV. Asit ve bazların saklandığı kaplar içine nem almayacak şekilde tasarlanmış olmalıdır. (D) (Y) V. Asit ve baz çözeltileri kullanılırken mutlaka laboratuvar önlüğü kullanılmalıdır. (D) (Y)

Yukarıda asit ve bazlar ile ilgili her cümlenin sonunda doğru (D) ve yanlış (Y) sembolleri bulunmaktadır.



Buna göre, bu cümleleri okuyan bir öğrenci kaç tanesini yanlış (Y) olarak işaretler?



A) 1

212

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

Palme Yayınevi

Alan

kullanılır.

Depolamada,

� Asitler, bazlardan uzak tutulmalıdır. � Asitler ve bazlar hem organik hem de alev alabilen maddelerden ayrı tutulmalıdır. � Asit ve bazlar güneş ışığından uzak, serin, kuru ve iyi havalandırılan alanlarda depolanmalıdır.

� Asit ve bazların birçoğu nem çekicidir. Bu nedenle asit ve bazların saklandığı kaplar, içine nem almayacak şekilde tasarlanmış olmalıdır.

� Metal kaplar içine asit ve baz konulmamalı, cam ya da plastik kaplar içinde saklanmalıdır.

� Asit ve baz içeren şişeler kapalı ve etiketlenmiş olmalıdır. � Asitler ve bazlar metal raflarda saklanmamalıdır. � Raflardan düşme tehlikesine karşın asitler ve bazlar tabana yakın yerlerde saklanmalıdır. � Asit ve baz çözeltileri, derişimleri değişmeyecek şekilde depolanmalıdır. � Asit ya da baz çözeltisinin saklandığı kabın ağzı mutlaka kapatılmalıdır. Kullanımda,

� Asit ve bazlarla yapılan çalışmalar sırasında zehirli gazlar oluşabileceğinden çalışmalar çeker ocak altında yapılmalıdır.

� Asit ve baz gibi kimyasal maddelerin tadına bakılmamalıdır. � Laboratuvar önlüğü, eldiven, yüz maskesi ve gözlük gibi koruyucu ekipmanlar kullanılmalıdır. � Asit ve bazların aktarımı kırılmaz kaplarda yapılmalıdır. � Vücudunuzun herhangi bir yerine veya giysinize asit döküldüğünde hemen bol su ile yıkanmalı veya üzerine sodyum karbonat çözeltisi dökülmelidir. � Asit ve bazların buharları koklanmamalıdır. � Vücudunuzun herhangi bir yerine veya giysinize baz dökülünce hemen bol su veya sirkeli su ile yıkanmalıdır. � Kirlenmiş kıyafetler ile laboratuvar dışına çıkılmamalıdır. � Asitler su ile şiddetli tepkime verdikleri için suyu asidin üzerine eklemek gerekir. Asit, suyun üzerine kabın kenarından yavaş yavaş eklenmelidir.

3.Bölüm

HAYATIMIZDA ASİTLER VE BAZLAR

Çevre açısından; Asit ve bazların neredeyse tamamı “çevreye zararlı” güvenlik sembolü taşır. Örneğin NaOH ve NH3 maddeleri karıştıkları suların pH değerini yükselterek canlı yaşamını tehdit eder. Asitler ise asit yağmurları sonucunda çevreye büyük zarar verir. pH değeri 5’in altında olan yağmurlara asit yağmuru denir. Yağmur suyu pH değerinin azalmasının başlıca sebebi SO2, CO2, SO3, NO2 gibi asit karakterli oksitlerdir. Bu kirletici gazlar başlıca, fosil yakıtlar yanarken oluşur ve bulutlardaki su buharı ve diğer maddelerle tepkimeye girerek H2SO3, H2SO4 ve HNO3 gibi asitleri oluşturur.

Çözümlü Sorular 40.

I Denizdeki balıkların yaşam alanını etkilemez.

Toprakta yaşayan canlıları ve toprağın biyolojik yapısını etkiler.

SO2(g) + H2O(s)  H2SO3 3NO2(g) + H2O(s) $ 2HNO3 + NO

II Asit yağmurları

Binaların dış cephesini aşındırır.

V

Yukarıdaki tepkimelerde olduğu gibi atmosfere verilen SO2 ve NO2 gazlarının miktarı fazla olursa yağmur sularının asitliği artarak yeryüzüne asit yağmurları olarak yağmaya başlar.

Ormandaki ağaçların ve bitkilerin yok olmasına neden olur.

Asit yağmurları; � Ormandaki ağaçların ve bitkilerin yok olmasına neden olur. � Deniz, göl ve nehirlerdeki canlı yaşamını etkiler, balıkların ölümüne sebep olur. � İnsan ve hayvanlarda nefes almayı zorlaştırır, nefes darlığı, akciğer kanseri gibi hastalıklara neden olabilir. � Dışarıda çalışan araçların, otomobillerin vb. kaportasını zamanla tahrip eder. � Tarihi eserlere zarar verir. � Toprağın kimyasal yapısını ve biyolojik koşullarını etkileyebilir. � Şehirlerde özellikle anıt, heykel ve kireç taşı ya da mermerden yapılmış binalarda korozyona neden olur.

içermeyen temiz yakıtlar tercih edilmelidir. � Egzoz salınımını azaltmak için toplu taşıma araçlarını teşvik etme, doğal gaz, LPG ve elektrikle çalışan araçların kullanımı yaygınlaştırılmalıdır. � Güneş, rüzgar ve hidroelektrik santralleri gibi temiz enerji kaynakları kullanılmalıdır. � Orman yangınlarını önleyip yeşil alanlar arttırılmalıdır.

IV

Palme Yayınevi

Asit yağmurlarının etkilerini azaltmak için; � Fabrika bacalarına filtre takılmalıdır. � Yakacak olarak endüstride havayı daha az kirleten doğalgaz gibi kükürt ve azot

III



Yukarıdaki kavram haritası incelendiğinde asit yağmurları ile ilgili kaç numaralı bilginin yanlış olduğu tespit edilebilir?



A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

41. I. N2

II. NO2

III. N2O

Kimyasal Maddelerin Etiketleri Üzerindeki Bazı Uyarı İşaretleri

Yukarıda verilen gazlardan hangileri asit yağmurlarına neden olmaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

Maddelerin bize zararlı olup olmadığını anlamak için ambalajın üzerindeki uyarıları dikkate almalıyız. Bu durumda gördüğümüz bazı semboller bize maddelerin özelliği hakkında bilgi verecektir. Bu semboller sayesinde kimyasal maddeleri kullanırken dikkat etmemiz gereken durumları önceden tespit edebiliriz. Asitler ve bazlar ile ilgili yaygın olarak kullanılan bazı uyarı işaretleri aşağıda verilmiştir

Dışarıdaki otomobil ve araçların kaportasında kalıcı hasarlar bırakır.

E) I, II ve III

42.Fosil yakıtların kullanılması sonucu oluşan SO2, CO2, N2O5 gibi asidik oksitlerin yağmurlu havalarda su ile birleşmesi sonucu asit yağmurları oluşur.

Çevreye zararlı kimyasal madde sembolü

Aşındırıcı kimyasal madde sembolü

Tahriş edici kimyasal madde sembolü

Evlerimizde kullandığımız deterjan, çamaşır suyu gibi temizlik maddeleri ve diğer bazı kimyasalların üzerinde yukarıdaki tehlike sembollerinden bazılarını görebilirsiniz. Bu semboller sayesinde asidik ve bazik maddeleri kullanırken nelere dikkat etmemiz gerektiğini bilebilir ve olası tehlikelerden korunmuş oluruz.

Buna göre;



I. Sera gazlarının salınımını arttırmak



II. Fabrika bacalarına filtre takmak



III. Toplu taşıma araçlarına yönelmek



verilenlerden hangileri asit yağmurunun gerçekleşme ihtimalini arttırır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

213

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR EVSEL TEMİZLİK ÜRÜNLERİNİN İNSAN VE ÇEVRE SAĞLIĞINA ETKİLERİ

Çözümlü Sorular 43. Ali Mert; öğretmenin sorduğu evsel te-

Asit ve bazlarla çalışırken sağlık ve güvenlik açısından oldukça dikkatli davranmak gerekir. Günlük yaşantımızda başta temizlik amaçlı kullandığımızda bir çok ürün aslında asit veya baz kaynaklı çözücülerdir;

mizlik maddeleri hakkındaki bildiklerini;



I. Bilinçsizce kullanılan lavabo açıcılar tesisat borularında aşınma ve delinmelere neden olur. II. Tuvalet taşlarının kirlenmesine neden olan kireçlenmeyi gidermek için H2SO4 ve HCl gibi asit kaynaklı ürünler kullanılır.



III. Temizlik maddeleri genellikle kuvvetli baz ve asit özelliği gösteren maddelerdir.



IV. Yağ çözücü olarak H2SO4 kullanılabilir.



V. Temizlik maddelerinin tamamı düşünüldüğünde organik maddelerdir.



cümleleriyle sıralıyor.



Buna göre, Ali Mert’in yazdığı cümlelerden kaç tanesi yanlıştır?



A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

44. Günlük hayatta kullandığımız bazı ev aletlerinde kireçlenme olur.

Bu kireci gidermek için;



I. Amonyak II. Sirke ruhu III. Seyreltilmiş tuz ruhu



maddelerinden hangileri kullanılabilir? A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

45. I. Tuz ruhunun çamaşır suyu ile karış-





tırılması sonucunda sağlık açısından tehlike oluşturan Cl2 gazı açığa çıkar. II. Lavabo açıcı kimyasallar atık su tesisatına herhangi bir zarar vermez. III. Tuz ruhu lavabo açıcı olarak kullanılır. IV. Çamaşır suyu, amonyaklı temizleyiciler ile karıştırıldığında çamaşır suyunun zararlı etkisi azalır. Yukarıda verilen ifadeler I, II, III ve IV sırasına göre doğru (D) ve yanlış (Y) olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) D, Y, D, Y

B) Y, D, Y, D

C) D, Y, Y, Y

D) D, Y, Y, D

E) D, D, Y, Y

214

Palme Yayınevi



Yağ çözücüler

NaOH

Lavabo açıcılar

NaOH, KOH

Tuvalet temizleyiciler

H2SO4, HCI

Kireç çözücüler

HCI

Kullandığımız mutfak eşyaları ve mutfaktaki yüzeyler zamanla yağlanır. Yağlanmayı gidermek için baz kaynaklı NaOH içeren malzemeler kullanılır. Ev ve iş yerlerinde keratin yapılı kıllar ve yağımsı kıvama sahip olan kirleticiler lavaboların tıkanmasına neden olur. Tıkanıklığın giderilmesi için tıkanıklığa neden olan maddeleri çözen NaOH, KOH bazları sıcak su ile birlikte kullanılır. Şebekelerde kullanılan sular sertlik yapan Ca2+ ve Mg2+ iyonlarını içerirler. Zamanla bu iyonlar CaCO3 ve MgCO3 şeklinde kireçlenerek su borularının tıkanması, ütü, çamaşır ve bulaşık makinelerinin rezistanslarının verimli çalışmalarını engeller. Bu sorunu gidermek için HCI kaynaklı kireç çözücüleri kullanırız. Yine kireçlenmenin neden olduğu tuvalet taşlarındaki kirlilik de H2SO4 ve HCI gibi asit kaynaklı ürünlerle giderilir. Evsel temizlik maddeleri anlatıldığı üzere kuvvetli bazik veya asidik özellik taşır. Bu nedenle temas ettikleri dokuda ciddi hasarlara neden olurlar. Sindirim sistemini tahriş edebilir, gözde ve ciltte yanıklara yol açabilirler. Bu nedenle kullanılmaları sırasında temastan kaçınılmalı, çocukların ulaşamayacağı yerlerde Kireçlenmiş çaydanlık muhafaza edilmeleri sağlanmalıdır. Aynı şekilde aşırı miktarlarda kullanılan deterjan gibi temizlik malzemeleri, lavabo açıcıları ve tıkanan tuvalet borularını açmak için kullanılan maddelerin aşındırma etkisi nedeniyle gider borularının yapısını bozup, onların aşınmasına ya da delinmesine neden olabilir. Kullanılan temizlik malzemeleri doğaya karıştıklarında tatlı su kaynaklarını, yer altı sularını ve tarım topraklarını kirletebilir. Çünkü bunların doğada mikroorganizmalar tarafından parçalanma süresi onlarca yıl alabilir. Çamaşır suyu bazik özellik gösteren NaCIO çözeltisidir. Hem bir maddeyi beyazlatmak ve ağartmak amacıyla hem de Çamaşır suyu hijyen de kullanılan bir kimyasal maddedir. Çamaşır suyunun tuz ruhu içeren temizleyicilerle karıştırılması oldukça zehirli olan CI2 gazının açığa çıkmasına neden olabilir. Ayrıca çamaşır suyunun, amonyaklı temizleyiciler veya kireç, pas sökücülerle karıştırılması ölümcül zehirlenmelerle sonuçlanabilir. Evlerde bulunan kimyasalları tanır ve dikkatli kullanırsak; kireçlenen çaydanlıkları, tıkanan lavaboları kolaylıkla açabiliriz. Çaydanlık dibinde biriken CaCO3 ve MgCO3 tuzları baziktir. Bu tortuları çözmek için sirke ya da limon tuzu kullanılabilir. Çamaşır ya da bulaşık makinelerindeki kireçlenmeyi önlemek için deterjan gözüne her yıkamada bir çay bardağı sirke koyulması yeterlidir. Ayrıca metal eşyaların pasını açabilmek için tuz ruhu kullanılabilir. İçerisinde NH3 bulunan genel temizlik malzemeleriyle tuz ruhunun birbiriyle karıştırılması sakıncalıdır. Çünkü bu iki temizlik maddesi karıştırıldığında kanserojen etkisi olan NH4CI oluşmaktadır. Ev temizliğinde çamaşır sodası, karbonat, uçucu bitkisel yağlar, sirke ve boraks gibi doğal temizlik maddelerinin kullanımı yaygınlaştırılabilir. Boraksın kokuları alma, küf ve bakterilerin üremesini durdurma, leke çıkarma; çamaşır sodasının yağ ve leke çıkarma, sert suyu yumuşatma özellikleri vardır. Kötü kokuları alan karbonat bazı metalleri parlatmakta, leke çıkarmakta ve suyu yumuşatmakta kullanılabilir. Birikmiş mineral ve yağları çözerek camları parlatan sirke, mikrop öldürücü özelliğe de sahiptir.

3.Bölüm

HAYATIMIZDA ASİTLER VE BAZLAR

MİNİ TEST 1.

4. 1. Halk arasında tuz ruhu olarak da bilinir. Sistematik Adı



Piyasa Adı

Kullanım Alanı



2. Gübre sanayisinde çok fazla kullanılan, ayrıca demir ve çelik yüzeylerinde oluşan pasların giderilmesinde kullanılır.

I. Asetik asit

Sirke ruhu

Gıda sanayisi



3. En önemli kullanım alanı, arap sabunu üretimidir.

II. Potasyum hidroksit

Kostik soda

Sabun üretimi



4. Patlayıcı madde üretiminde kullanılır.

III. Sülfürik asit

Zaç yağı

Boya endüstrisi



Yukarıda kullanım alanları verilen maddeler seçeneklerdeki formüllerle eşleştirildiğinde hangisi açıkta kalır? A) HCl

Yukarıda sistematik adı, piyasa adı ve kullanım alanı tablosundaki verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III

B) CH3COOH D) H3PO4

C) HNO3

E) KOH

C) I ve II E) I, II ve III

5. Bileşik

2. X ve Y metalleri HCl ile tepkime vermezken H2SO4 ile tepkime

Au

Ag Hg

Palme Yayınevi

vermektedir.

Na

Zn



Buna göre, şekilde verilen elementlerden kaç tanesi X ve Y olabilir?



A) 1

B) 2

C) 3

D) 4



Kullanım alanı

I. Amonyak

a. Akü sıvısı olarak kullanılır.

II. Zaç yağı

b. Dinamit, boya ve gübre üretiminde kullanılır.

III. Kezzap

c. Fayans ve mermer temizliğinde kullanılır.

Yukarıda verilen bileşiklerin kullanım alanları ile eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I-b, II-c, III-a

B) I-a, II-c, III-b

C) I-c, II-a, III-b

D) I-c, II-b, III-a

E) I-a, II-b, III-c

E) 5

Cu(k)

6.

Na(k)

Al(k)

3. Bir X bazının kullanım alanları ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor;



–

Kuvvetli bazdır.

–

Laboratuvarda CO2, SO2 gibi gazların yakalanmasında kullanılır.

–

Dondurmanın kıvamlı hale getirilmesinde kullanılır.

B) Ca(OH)2 D) NaOH

C) KOH

NaOH(suda)

I. kap

II. kap

III. kap

Yukarıdaki kaplarda bulunan çözeltilere üzerlerindeki metal çubuklar daldırılıyor.



Buna göre, hangi kaplarda H2 gazı çıkışı gözlenir? A) Yalnız I

E) NH3

1. E

HCl(suda)



Buna göre, X bazının formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) Mg(OH)2

HNO3(suda)

B) Yalnız III D) I ve III

2. B

3. D

4. B

5. C

6. E

C) I ve II E) II ve III

215

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR TUZLAR

Çözümlü Sorular

Tuzlar, katyon ve anyonların elektrostatik çekimle bir arada bulunduğu iyonik bileşiklerdir. Tuzların katyonu H+, anyonu ise O2–, O–, O–1/2 ya da OH– olamaz.

46. I

Tuzların Genel Özellikleri ◆ Kristal yapılı ve saf maddelerdir. ◆ İyonik yapılı katı maddelerdir. ◆ Erime ve kaynama noktaları yüksektir. ◆ Katı halde elektrik akımını iletmezler. ◆ Oda koşullarında katı haldedirler. ◆ Turnusol kağıdına etki etmeyebilirler. ◆ Suda iyonlarına ayrılarak çözünürler.

Kristal yapılıdırlar. III

II

Anyon ve katyonlardan oluşurlar.

Oda koşullarındaki sulu çözeltisinde pH < 7 ise asidik tuzdur.

Tuzlar



Yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda tuzlar ile ilgili bilgiler verilmiştir.



Buna göre, kutucuklarda yer alan bilgilerden hangileri doğrudur?



A) Yalnız II

B) Yalnız III



C) I ve II

D) I ve III







suda

NaCl $ Na+ + Cl– suda + KNO3 $ K + NO3– ◆ Sıvı halde ve sulu çözeltilerinde iyon içerdikleri için ◆ ◆ ◆

E) I, II ve III

47. Aşağıdaki madde çiftlerinin hangisinin etkileşmesi ile bir tuz oluşmaz? A) Mg + HCl " B) CaO + HCl " C) NH3 + HCl " D) SO3 + HCl " E) NaOH + HCl "

48. Tuzlar ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Nötr, asit veya baz özelliği gösterirler. B) İyonik bağlı bileşiklerdir. C) Bazların amfoter metaller ile tepkimesi sonucu elde edilemezler. D) Asit ve bazların tepkimesi sonucu elde edilebilirler. E) Metal ve asitlerin tepkimesi sonucu elde edilebilirler.

216

Palme Yayınevi

◆

◆

Pamukkale'deki travertenler kalsiyum elektrik akımını iletirler. karbonat (CaCO3) tuzu içerir. Tuz çözeltileri asidik, bazik veya nötral olabilir. Kuvvetli asit ve kuvvetli bazların nötrleşme tepkimesiyle oluşan tuzların sulu çözeltisi nötrdür. Yani pH değeri 7’dir. Nötr tuzların sulu çözeltilerinde H+ iyonu sayısı, OH– iyonu sayısına eşittir. Kuvvetli asit + Kuvvetli baz $ Nötr tuz + Su HNO3 + KOH $ KNO3 + H2O Kuvvetli bazlar ile zayıf asitlerin oluşturduğu tuzların sulu çözeltileri baziktir. Bazik tuzların sulu çözeltilerinde; OH– iyonlarının sayısı, H+ iyonlarının sayısından fazladır. Kuvvetli baz + Zayıf asit $ Bazik tuz + Su KOH + HF $ KF + H2O Kuvvetli asitler ile zayıf bazların oluşturduğu tuzların sulu çözeltileri asidiktir. Asidik tuzların sulu çözeltilerinde; H+ iyonlarının sayısı, OH– iyonlarının sayısından fazladır. Kuvvetli asit + Zayıf baz $ Asidik tuz + Su HCl + AgOH $ AgCl + H2O

Tuzların Oluşum Tepkimeleri 1. Tuzların en temel oluşum tepkimeleri nötralleşme tepkimeleridir. Asit + Baz $ Tuz + H2O 2HBr + Ca(OH)2 $ CaBr2 + 2H2O CH3COOH + NaOH $ CH3COONa+H2O 2. Amonyak (NH3) bazının bir asit ile tepkimesinden yalnız bir tuz oluşur. NH3 + Asit $ Tuz NH3 + HCl $ NH4Cl 3. Asidik oksitlerin bazlarla, bazik oksitlerin ise asitlerle tepkimelerinde de ana ürün bir tuzdur. Asidik oksit + Baz $ Tuz + H2O SO3 + 2KOH $ K2SO4 + H2O N2O5 + 2NaOH $ 2NaNO3 + H2O Bazik oksit + Asit $ Tuz + H2O CaO + 2HCl $ CaCl2 + H2O Na2O + 2HNO3 $ 2NaNO3 + H2O 4. Asitlerin metallerle ve bazların amfoter metallerle tepkimeleri sonucu tuz oluşur. Mg + 2HCl $ MgCl2 + H2 Al + 3KOH $ K3AlO3 + 3/2H2 5. Metallerin ametallerle tepkimeleri sonucu tuz elde edilebilir. Sr + Cl2 $ SrCl2 6. İki tuzun anyon ve katyonlarının yer değiştirmesiyle yeni tuzlar oluşabilir. AgNO3 + KCl $ AgCl + KNO3 Pb(NO3)2 + 2NaCl $ PbCl2 + 2NaNO3

4.Bölüm TUZLARIN KULLANIM ALANLARI

Çözümlü Sorular

Tuzların, besin maddesi olarak yemeklerde, ekmek yapımında ve gıda maddelerinde kullanılmasının yanında geniş bir kullanım alanı vardır.

49.

I

Kara yollarının ve demir yollarının buzla mücadelesinde tuz kullanılır. Yollara atılan tuz, buzlanmadan kaynaklanan kazaları önlemeye yardımcı olur. Tarım alanında hayvan yeminde, ağaç bakımında ve yabani otların imha edilmesinde ayrıca tıp alanında enjeksiyonlarda ve kompres yapımında tuzlar kullanılmaktadır. Sanayide konserve yapımında, mandıracılık, gübre, dericilik, kozmetik alanlarında, sert suların yumuşatılmasında, çeliğe sertlik vermede, tekstilde tuzlardan yararlanılır. Ayrıca sodyum hidroksit, sodyum karbonat, hidroklorik asit gibi çeşitli kimyasalların elde edilmesinde tuzlar kullanılır.

III

II Cam, kağıt, petrol endüstrilerinde kullanılır.

Na2CO3



Yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda Na2CO3 tuzu ile ilgili bilgiler verilmiştir.



Buna göre, kutucuklarda yazılan bilgilerden hangileri doğrudur?

Kara yollarında buz mücadelesinde tuzdan yararlanılır.

A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

Sodyum bikarbonat (NaHCO3): Halk arasında yemek sodası olarak bilinir. Bazik karakterli bir tuzdur. Tıpta anti-asit olarak kullanılır. Midedeki ekşimeyi önler. Hamur işlerinin temel malzemesidir. Pastacılıkta, karbonatlı meyve sularının üretiminde, dericilikte ve yangın söndürme cihazlarında kullanılır. Buzdolabında, ayakkabılık ve vestiyerde oluşan kötü kokuyu emer. Ayrıca dişlerin beyazlatılması ve ağız kokularının giderilmesinde de kullanılır. Kalsiyum karbonat (CaCO3): Doğada mermer, tebeşir, kalsit veya kireç taşı olarak bulunmaktadır. Kağıt üretiminde kağıdın parlaklığını, ışık geçirmezliğini, pürüzsüzlüğünü ve iyi mürekkep emmesini sağlamak için kalsiyum karbonattan yararlanılır. Ayrıca, plastik, lastik, yer karoları, cam macunu ve yapışkanların üretimi ile kemik erimesini önlemede destek maddesi olarak kullanılır. Amonyum klorür (NH4Cl): Halk arasında nişadır olarak bilinir. Bu tuz amonyak gazına veya çözeltisine hidroklorik asit etki ettirilerek elde edilir. Amonyum klorürün suda çözünürlüğü fazladır. Üşütme ve öksürük tedavilerinde kullanılan ilaçların bileşiminde bulunur. Balgam söktürücü etkisi vardır. Öksürük şurupları amonyum klorür içerir.

50.CaCO3 bileşiğinin kullanım alanları ile ilgili aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır?

Palme Yayınevi

Sofra tuzu endüstriyel olarak çok önemli bir kimyasaldır.

Sodyum karbonat (Na2CO3): Halk arasında çamaşır sodası olarak bilinir. Van gölü sodalıdır. Bazik karakterli bir tuzdur. Yağda çözünürse sabun etkisi yapar. Çamaşır ve tüllerin beyazlatılmasında kullanılır. Sert sulardaki Ca2+ ve Mg2+ iyonlarını karbonat _ CO 23 i halinde çöktürerek ortamdan uzaklaştırma özelliğinden sert suları yumuşatmak için sodyum karbonattan yararlanılır. Ayrıca gıda maddelerinde asit düzenleyici katkı maddesi olarak ve suyun arıtılmasında, cam, kağıt, petrol endüstrisinde, diş macunlarında da köpük ajanı olarak kullanılır.

Kozmetik sanayisinde, şampuan yapımında şampuanlara kıvam vermek amacıyla ve kuru pillerde elektrolit olarak amonyum klorürden yararlanılmaktadır.

Çamaşır sodası olarak bilinir.

Suyun arıtılmasında ve fotoğrafçılıkta kullanılır.

Sodyum klorür (NaCl): Halk arasında sofra tuzu ya da yemek tuzu olarak bilinen kristal yapılı bileşiktir. Erime noktası 801°C dir. Nötr tuzdur. Denizlerden, göllerden ya da kaya tuzu yataklarından doğal yöntemler kullanılarak da elde edilebilir. Sodyum klorür, sofra tuzu olarak tüketilmesinin yanı sıra mandıralarda et ve balığın bozunmasını önlemede, derilerin saklanmasında, sabun ve cam yapımında, yolların buzlanmasını önlemede ve su yumuşatıcılarını yenilemede kullanılır. Hastalara verilen serum ve burun damlası bileşiminde NaCl bulunur.

TUZLAR

A) İnşaat malzemesinde kireç ve çimento üretiminde kullanılır. B) Hazır gıdalarda katkı maddesi olarak kullanılır. C) Okullarda kara ya da yeşil tahtalara yazı yazmak için gerekli olan tebeşirin üretilmesinde kullanılır. D) Yolların buzlanmasını önlemede kullanılır. E) Plastiklere beyaz renk vermede kullanılır.

51. NaHCO3 bileşiği ile ilgili;

I. Kabartma tozu olarak kullanılır.



II. Antiasit özelliği gösterir.



III. Dişlerin beyazlatılmasında ve ağız kokularının giderilmesinde kullanılır.



IV. Kuru pillerde elektrolit olarak kullanılır.



V. Tıpta mide asidinin fazlalığının açtığı yanmaları gidermek için kullanılır.



yukarıdaki özelliklerden kaç numaralı olanı yanlıştır? A) V

B) IV C) III

D) II

E) I

217

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR

MİNİ TEST 1. Bir X tuzu ile ilgili şu bilgiler veriliyor;

4. Bir tuz çözeltisi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?



– Kuru pil olarak bilinen çinko-karbon pillerinde kullanılır.

A) Bir asit ve baz çözeltisinden oluşmuş olabilir.



– Nişadır olarak bilinir.

B) İçinde anyon ve katyonlar bulundurur.



– Hayvan yemi katkı maddesi olarak kullanılır.

C) Elektriği iletir.



Buna göre, X tuzunun formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Na2CO3

B) NaHCO3 D) CaCO3

D) Katyonu asitten gelmiştir. E) İyonik bağlı bileşiktir.

C) NH4Cl E) NaCl



 

5. Sodyum bikarbonat bileşiği ile ilgili bilgiler tabloda verilmiştir. 2. Aşağıda yaygın adı verilen tuzlardan hangisinin formülü karşısında yanlış olarak yazılmıştır?

Pastacılıkta kullanılır.

Tuz sınıfı bileşiktir.

HCl ile tepkimesinden

Formülü Palme Yayınevi

Yaygın Adı

Kimyasal formülü Na2CO3'tür.



A)

Sofra tuzu

NaCl



B)

Çamaşır sodası

K2CO3



C)

Nişadır

NH4CI



D)

Kireç taşı

CaCO3



E)

Yemek sodası

NaHCO3

CO2 gazı açığa çıkar.

Bilgilerden doğru olanlar için “D”, yanlış olanlar için “Y” kodlaması yapılacağına göre, uygun değerlendirme aşağıdakilerden hangisinde gösterilmiştir?

A) D Y

B) D Y C) Y D

D D



D D

D Y

D) Y D

E) Y D

Y D

D Y

3. H2CO3(suda) + Ca(OH)2(suda) $ X(suda) + 2H2O(s)

6. HCl + NaOH $ X + H2O





tepkimesinde oluşan X bileşiği ile ilgili;

tepkimesindeki X maddesi ile ilgili;



I. Nötrleşme ürünüdür.



I. Nötr tuzdur.



II. Sulu çözeltisinde Ca2+ ve CO 3 iyonları bulunur.



II. Suyu yumuşatmada kullanılır.



III. İnşaatlarda duvar malzemelerinin birbirini tutmalarında dolgu olarak kullanılır.



III. Yemeklerde tatlandırıcı olarak ve besinlerin saklanmasında kullanılır.



yargılarından hangileri doğrudur?



yargılarından hangileri doğrudur?

2-

A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III

218

C) I ve III

A) Yalnız II

E) I, II ve III 1. C

B) I ve II D) II ve III

2. B

3. E

4. D

5. C

6. E

C) I ve III E) I, II ve III

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR

1. TEST 1. Aşağıdakilerden hangisi asit ve bazlar için ortak bir özel-

4. 1. Sirkeli su

4. Sabunlu su



2. Sud kostik (NaOH)

5. Kezzap (HNO3)

A) Turnusol rengini kırmızıya çevirirler.



3. Tuz ruhu (HCl)

6. Saf su

B) Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.



Yukarıdaki maddeler ile ilgili mini sınav yapan bir öğretmenin sorduğu soruları yanıtlayan öğrenci hangi soruya yanlış yanıt vermiştir?

C) Tatları acıdır. D) Oda koşullarındaki pH değerleri 7 den küçüktür. E) Sulu çözeltilerindeki

H+

–

iyonu derişimi, OH iyonununkin-



II. 3H2SO4 + 2Al(OH)3 $ Al2(SO4)3 + 6H2O



III. KOH + HCl $ KCl + H2O

IV. CH3COOH + NaOH $ CH3COONa + H2O 3 O V. KClO3 $ KCl + 2 2 Yukarıda verilen tepkimelerden kaç tanesi asit-baz tepkimesidir? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

3.

Palme Yayınevi

2. I. 2Na + MgCl2$ 2NaCl + Mg

Yanıtlar

A)

Oda koşullarında pH değeri 7'den büyük olan maddeler hangileridir?

2 ve 4

B)

2. ve 3. maddelerin karıştırılması sonucu oluşan tuzun formülü nedir?

NaCl

C)

Mavi turnusol kağıdını kırmızıya çeviren maddeler hangileridir?

1, 3 ve 5

D)

3. madde hangi maddeler ile nötrleşme tepkimesi vermez?

1,5 ve 6

E)

Bazlar ile hangi maddeler tepkime verir?



II. Çaydanlıkların kireçten arındırılmasında sirke asidi veya limon tuzunun sulu çözeltisi kullanılabilir.



III. Au ve Pt, hiçbir asit ile tepkime vermez.



IV. Asit ve baz içeren kapların üzerinde uygun tehlike sembolleri olmalıdır.



Yukarıdaki ifadelerden doğru olanı (D) yanlış olanı (Y) ile değerlendirildiğinde aşağıdaki sıralamalardan hangisi elde edilir?

KONU: TUZLAR • Yemek tuzu

• Nişadır

• Kireç taşı



2 ve 4

5. I. K(k) + NaOH(suda) $ Tepkime gerçekleşmez

DERS: KİMYA • Çamaşır sodası



Sorular

den daha fazladır.





liktir?

A) D, D, D, D

B) D, Y, D, Y

D) Y, Y, D, D

C) D, D, D, Y

E) Y, D, Y, D

• Yemek sodası

Ömer öğretmen, Kimya dersinde tuzlar konusunda tahtaya bazı tuz bileşiklerinin adlarını yazmıştır.



Buna göre, yukarıdaki tuzlardan hangisi kalsiyum elementi içerir?

6.

I. CuO(k) + HCl(suda) $



II. Ca(k) + HNO3(suda) $



III. Zn(k) + KOH(suda) $

A) Çamaşır sodası

B) Kireç taşı



Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri sonucunda gaz çıkışı gerçekleşmez?

C) Yemek sodası

D) Yemek tuzu

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

E) Nişadır 1. B

2. C

3. B

4. E

5. A

6. A

C) I ve II E) II ve III 219

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR

7. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin oda koşullarındaki

10. 2NaOH(suda) + H2CO3(suda) " X(suda) + 2H2O(s)

özelliği yanlış verilmiştir?

Sulu çözeltisinin özelliği

Bileşik A)

N 2O 5

pH < 7

B)

CH3OH

Turnusol kağıdının rengini maviye çevirme

C)

K 2O

Asitlerle tepkime verme

D)

Sr(OH)2

pH > 7

E)

KOH

Amfoter metallere etki etme

tepkimesinde oluşan X bileşiği ile ilgili;



I. Kimyasal formülü Na2CO3’tür.



II. Tuz özelliğinde bir maddedir.



III. Hastalara verilen serum ve burun damlası bileşiminde bulunur.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

8.



NaOH

HNO3

H2O

X

+

–

+

+

Y

–

–

+

–

Z

–

–

–

–

T

+

+

+

–

11. 0,05 mol HCl sulu çözeltisi ile 0,02 mol KOH sulu çözeltisi oda koşullarında karıştırılıyor.

Yukarıdaki tabloda X, Y, Z ve T maddeleri ile reaksiyon veren maddeler (+) ile reaksiyon vermeyen maddeler (-) ile gösterilmiştir. Buna göre tabloda verilen X, Y, Z ve T elementleri sırasıyla aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Na, Cu, Au, Zn

B) Zn, Cu, Ag, Al

C) Ca, Ag, Cu, Zn

D) Ca, Fe, Pt, Zn

I. Mavi turnusolu kırmızıya çevirir.



II. pH değeri 7’den küçüktür.



III. 0,03 mol Ba(OH)2 ile artansız nötrleşme tepkimesi verebilir.



yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II

C) I ve II E) II ve III



a) Kağıt sanayisinde çok kullanılır.



II. Ca(OH)2(Sönmüş kireç)

b) Turşu yapımında kullanılır.



III. NaOH(kostik soda)



Yukarıda verilen I, II, III şeklinde numaralandırılmış olan bileşiklerden hangilerinin kullanım alanları yanlış eşleştirilmiştir?

220



D) I ve III

9. I. CH3COOH(Asetik asit)

c) Birçok hazır gıdada katkı maddesi olarak kullanılır.

B) Yalnız III D) II ve III

Bu durumda oluşan X çözeltisi ile ilgili;



A) Yalnız I

E) Ag, Cu, Au, Al

A) Yalnız II

Palme Yayınevi



HCl

12. CaO, NH3, Na2O gibi maddelerin sulu çözeltileri aşağıdaki iyonlardan hangisini ortak olarak bulundurur? A) N3– B) OH– C) NH4+ D) Na+

C) I ve III

E) Ca2+

E) I, II ve III 7. B

8. A

9. B

10. B

11. C

12. B

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR

1. TEST 2. 1.

Zn(k)

Mg(k)

4. 0,1 mol HCl sıvısı içeren sulu çözeltiyi tamamen nötürleş-

Cu(k)

HCl çözeltisi

KOH çözeltisi

HNO3 çözeltisi

I. kap

II. kap

III. kap

tirmek için kaç gram KOH katısı kullanılmalıdır?



Şekildeki kaplarda bulunan çözeltilere üzerlerinde belirtilen metal çubuklar batırılıyor.



Buna göre, zamanla hangi kaplarda H2 gazı çıkışı gözlenir? A) Yalnız I

B) I ve II



(KOH: 56)



A) 2,8





– Y maddesine HCl sıvısı eklendiğinde tuz ve su oluşuyor. Buna göre, X ve Y maddeleri ile ilgili;



I. X maddesi tuzdur.



II. Y maddesi CaO olabilir.



III. Y maddesi KOH olabilir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Buna göre, hangisi yanlıştır? Yaygın Adı

Elementlerin Adları

A)

Kostik soda

Sodyum, hidrojen, oksijen

B)

Zaç yağı

Hidrojen, kükürt, oksijen

C)

Kezzap

Hidrojen, azot, oksijen

D)

Sönmüş kireç

Kalsiyum, kükürt, oksijen

E)

Tuz ruhu

Hidrojen, klor

6. Bromtimol mavisi bazik ortamda mavi, nötr ortamda yeşil, 2 mol HNO3(suda)

B) Yalnız II

Na

I

V

Ca

1 mol Ca(OH)2 (suda)

2 mol HCl (suda)

3 mol NH3 (suda)

I. kap

II. kap

III. kap

Zn

II



III

Metal IV

Cu



Yukarıdaki kutucuklarda verilen metallerden hangisi KOH çözeltisi ile



X(k) + 3KOH(suda) $ K3XO3(suda) + 3/2H2(g)

C) III

D) IV 1. A

E) V 2. E

3. B

Buna göre, kaplarda verilen çözeltiler ile üzerlerinde verilen çözeltiler karıştırıldığında son durumda oluşan çözeltilere bromtimol mavisi damlatıldığında oluşacak renkler ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? I. kap

tepkimesini verebilir? B) II

2 mol H2SO4(suda)

C) I ve II

Al

A) I

1 mol Al(OH)3(suda)

E) I, II ve III

3.



E) 56

asidik ortamda sarı renk olmaktadır.

D) II ve III



Palme Yayınevi

2. X ve Y maddeleri ile ilgili şu bilgiler veriliyor;



D) 28

yapılarında bulunan elementlerin adları yazılmıştır.

E) I, II ve III

– X maddesi asidik oksitlerin bazlarla tepkimesi sonucu oluşuyor ve sulu çözeltisi elektriği iletiyor.

C) 11,2

5. Aşağıda yaygın adları verilen asit veya bazların karşılarında

C) I ve III

D) II ve III

B) 5,6

4. B

II. kap

III. kap

A)

Yeşil

Sarı

Mavi

B)

Mavi

Sarı

Yeşil

C)

Sarı

Mavi

Yeşil

D)

Yeşil

Mavi

Sarı

E)

Mavi

Yeşil

Sarı

5. D

6. D

221

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR

7. 12,6 gram HNO3 ve 0,5 mol Ca(OH)2 saf suda çözülerek bir

11. NH3 ile HCl’nin tepkimesi sonucu oluşan tuz ile ilgili;

miktar çözelti hazırlanıyor.



Buna göre, oluşan çözelti ile ilgili;



I. Yaygın adı Nişadır olarak bilinir.



II. Oda koşullarındaki sulu çözeltisinde pH değeri 7’den büyüktür.



I. Oda sıcaklığındaki pH değeri 7’den büyüktür.



II. Kırmızı turnusolun rengini maviye boyar.



III. Sanayide kuru pil üretiminde kullanılır.



III. Çözeltideki OH– iyonlarının mol sayısı 0,3 tür.



yargılarından hangileri doğrudur?



yargılarından hangileri doğrudur? (H: 1, N: 14, O: 16) A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III

C) I ve III

C) I ve III E) I, II ve III

E) I, II ve III

12. 3NO2(g) + H2O(s) $ 2X(suda) + NO(g)

8. Bir X tuzu ile ilgili şu bilgiler veriliyor; – Yollarda buzlanmayı önlemek için kullanılır.



I. Yaygın adı tuz ruhudur.

– NaOH ve hipoklorit elde etmede kullanılır.



II. Ag metali ile tepkimesinden H2 gazı açığa çıkar.

– Vücudun elektrolit dengesini sağlar.



III. Dinamit (patlayıcı) yapımında kullanılır.

Buna göre, X tuzunun formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



yargılarından hangileri yanlıştır?

A) NaCl

B) NH4CI D) NaHCO3

C) CaCO3 E) Na2CO3

Palme Yayınevi



tepkimesi ile elde edilebilen X bileşiği ile ilgili;

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

C) I ve II E) II ve III

13. Tanım

9. Çaydanlıktaki kireci sökmek isteyen bir kişi aşağıdaki maddelerden hangisinin sulu çözeltisini kullanabilir? A) NaCl

B) KOH

C) Ca(OH)2

D) HCl

E) NH3

10. Asit ve bazların çevre açısından zararları ile ilgili;

I. Göze derişik asit sıçraması, herhangi bir tehlike yaratmaz. II. Asitlerin çevreye verdiği en büyük zarar asit yağmurlarıdır. balıkların ölmesine neden olur.



yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

222

1. Asitlerle ya da suyla etkileşerek H2 gazı açığa çıkaran metallerdir.

a. Yarı soy metal

2. Havanın oksijeninden etkilenen ve oksijen içeren kuvvetli asitlerle tepkimeye girerek SO2, SO3, NO2 gibi gazlar açığa çıkaran metallerdir.

b. Aktif metal

3. Hiçbir asitle tepkimeye girmeyen metallerdir.

c. Soy metal

Yukarıdaki tanım-metal türü eşleştirmesi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) 1 a

III. Gübre üretiminde kullanılan NH3 nehir sularına karışırsa

8. A

9. D

10. A

C) 1 a

2 b

2 b

3 c

3 c

3 c

D) 1 a E) 1 a

E) II ve III

7. B

B) 1 a

2 b



C) I ve II

Metal türü

11. C

12. C

2 b

2 b

3 c

3 c

13. A

Kimya Her Yerde

12. Ünite

12.Ünite

KİMYA HER YERDE TEMİZLİK MALZEMELERİ

Çözümlü Sorular



İnsanlar eski çağlardan bu yana çok çeşitli temizlik malzemeleri kullanmışlardır. Temizlenmek için süt, kül, kil ve bitki özlerini kullanan insanların, sabunu kullanmaya başlaması M.S.200’lere dayanır. Yediğimiz yemeğin artıklarının temizlenmesinden ev temizliğine, vücudumuzun temizliğine, giydiğimiz çamaşırların temizliğine kadar birçok alanda temizlik maddeleri kullanılmaktadır.

C17H35 – COO–K+

1.

a

b

Yukarıda formülü verilen madde ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

Günümüzde yaygın olarak kullanılan temizlik malzemelerine örnek olarak, sabun, deterjan, çamaşır sodası, çamaşır suyu, kir ve yağ çözücüler verilebilir.

A) Beyaz sabundur.

SABUNLAR

B) Sulu çözeltisi baziktir.

Yağların bazik ortamda hidrolizlenmesi sonucu oluşan uzun zincirli (C12-C18) karboksilli asitlerin sodyum (Na) veya potasyum (K) tuzlarına sabun, bu olaya ise sabunlaşma adı verilir. Sabunlaşma olayının tepkimesi aşağıdaki gibidir.

C) –C17H35, molekülün kir ile etkileşen kısmıdır. D) –COO–K+ kısmı hidrofil uçtur. E) a ucu apolar kısımdır.

ile oluşan uzun zincirli karboksilli asitlerin sodyum veya ......III..... tuzlarına .... IV...... denir.

Aşağıdaki kavramlar yukarıda verilen cümlede bırakılan boşluklara doğru yerleştirildiğinde hangi seçenek boşta kalır? A) potasyum

B) bazik

C) hidrofil

D) sabun

Palme Yayınevi

2. Yağ asitlerinin .....I..... ortamda .....II.....’i

CH2 – COO –C17H35 CH2 – OH | | CH – COO –C17H35 + 3NaOH $ 3C17H35 – COONa + CH – OH | | Sodyum stearat CH2 – OH CH2 – COO – C17H35 Gliseril stearat (sabun) Gliserin (Yağ) Genel olarak, yumuşak ve sert olmak üzere iki çeşit sabun vardır. Sodyum tuzu olanlar sert sabun (beyaz sabun), potasyum tuzu olanlar yumuşak sabun (arap sabunu) olarak adlandırılır. Aşağıda sert sabunun ve yumuşak sabunun açık formülleri gösterilmiştir. CH3

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

COO–Na+

Sodyum stearat (Beyaz sabun) (C17H35COONa) CH3

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

Hidrofob (apolar kısım)

E) hidroliz

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

COO–K+ Hidrofil (polar kısım)

Potasyum stearat (Arap sabunu) (C17H35COOK)

Not Sabunlar suyu seven (hidrofil) yapıdaki baş kısım ile suyu sevmeyen (hidrofob) kuyruk kısmından oluşurlar. Kirlerin temizlenmesi sırasında apolar yapıdaki hidrofob (suyu sevmeyen) kısım kire tutunurken, polar yapıdaki hidrofil (suyu seven) kısım ise suya tutunarak, kiri yerinden koparır.

3. Sabun molekülü ile ilgili;

I. Arap sabunu sodyum tuzundan elde edilir.



II. Sert ya da yumuşak olanları vardır.



III. Günümüzde kullanılan yaygın temizlik maddelerinden biridir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

224

Yumuşak sabunlar, suda sert sabunlara göre daha kolay çözündükleri için sıvı sabun ve traş köpüğü yapımında kullanılırlar. Sabunlar suda hidroliz olurlar ve ortamı bazik yaparlar. ◆ Sabun yapımında kullanılan yağlar bitkisel ya da hayvansal kaynaklı olabilir. Bitkisel yağlar (mısır yağı, hindistan cevizi yağı, pamuk yağı, zeytinyağı vb.) ile yapılan sabunlar suda kolaylıkla çözünür ve bol köpük yaparlar. Hayvansal yağlar ile yapılan sabunlar ise sert ve suya dayanıklıdırlar. Yavaş çözünürler. ◆

◆

Sabunların çevreye zararları çok fazla değildir. Su kirliliğine neden olmazlar. Cilde zararı deterjanlara göre azdır. Doğada kolay parçalanabilen maddelerden oluşurlar. Ayrıca sudaki minerallerle çözünmeyen tuzlar oluştururlar.

1.Bölüm

YAYGIN GÜNLÜK HAYAT KİMYASALLARI

DETERJANLAR

Çözümlü Sorular

Kir sökücü veya temizleyici anlamına gelen deterjan petrol türevlerinden elde edilir. Sabun ise bitkisel ve hayvansal yağlardan elde edilir. Sabundakine benzer şekilde, bir ucu hidrofil, diğer ucu hidrofob olan uzun zincirli moleküllerdir. Toz, krem ya da sıvı olanları vardır. Deterjanın en önemli özelliği sert sularda sabunlar gibi Ca2+ ve Mg2+ iyonları ile çökelek oluşturmamasıdır. Bu nedenle deterjanlar sert sularda da etkin temizlik yapar. Yaygın olarak kullanılan deterjan lauril alkolden elde edilen sodyum lauril sülfat’tır. Deterjan sabunun yaptığı her işi yapmasına rağmen sabun, kullanım alanında deterjanın yerini alamamaktadır. Deterjan ciddi ölçekte çevre kirliliğine neden olur. Su canlıları için çok tehlikeli olup, cildi tahriş eder ve alerjiye yol açar. Doğada kolay parçalanamayan maddelerden oluşurlar. CH3 – (CH2)10 – CH2 – O – SO3– Na+ Sodyum lauril sülfat SO3Na (Dodesil benzen sülfonat) CH3 – (CH2)11 O







Apolar uç

Polar uç

(Hidrofob uç)

(Hidrofil uç)

(kuyruk)

(baş)

4. X: CH3 – (CH2)16 – CO–2 Na+ Y: CH3 – (CH2)11



Yukarıda verilen X ve Y bileşikleri ile ilgili;

O



I. X deterjandır.



II. Y sabundur.



III. Kuyruk ve baş olmak üzere iki kısımdan oluşurlar.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III

Moleküldeki uzun zincir kısmı kuyruk kısmı, tuz yapısındaki baz uç ise baş kısmıdır. Kuyruk kısmı apolar (hidrofob) baş kısmı ise polardır (hidrofil). Hidrofobik ve hidrofilik kısımlar içeren bu maddelere aynı zamanda yüzey aktif maddeler denir. Sabun ve deterjanlar temizleyici ve dezenfekte edici olup, suda çözünürler. Sulu çözeltileri baziktir. Yüzey aktif madde içerirler. Yüzey aktif maddeler suyu seven (polar uç) ve suyu sevmeyen (apolar uç) kısımlardan oluşurlar. Yüzey aktif maddeler suyun yüzey gerilimini düşürerek, yıkama işleminin temizleme ve köpük oluşturma görevini yerine getirirler. Kirler genellikle yağ ve benzeri apolar organik maddeleri içerirler. Su ise polar bir moleküldür. Bir maddenin diğeri içinde çözünebilmesi için molekül yapılarının benzerlik göstermesi gerekir. Kir ve su molekülleri yapı olarak birbirine benzemediklerinden dolayı birbirleri ile karışmazlar. Bu nedenle kiri temizlemek sadece su kullanarak mümkün olmaz. Sabun ve deterjan gibi yapısında hem polar hem de apolar kısım bulunduran maddeler kullanmak gerekir. Kir apolar olduğundan, kirli maddenin bulunduğu suya sabun ya da deterjan eklendiğinde molekülün apolar (hidrofob) ucu kiri sarar. Polar (hidrofil) uç ise su ile güçlü bağlar oluşturur. Böylece kir bulunduğu ortamdan suya geçer ve kirli yüzey temizlenmiş olur.

5. Deterjanın kiri temizleme bakımından sabunlardan daha üstün olması,

Palme Yayınevi

Sabun ve Deterjanların Temizleme Özelliği



I. Petrol türevli sentetik maddelerden üretilmeleri



II. Sert sularda çökelek oluşturmamaları



III. Yapılarında hidrofob ve hidrofil uçlar içermeleri



nedenlerinden hangileriyle açıklanabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

Not

Bir başka deyişle kirli bir çamaşırın bulunduğu suya sabun ya da deterjan eklendiğinde yüzey aktif maddenin polar ucu suyla etkileşirken apolar grup sudan kaçmak için kirin içine girer. Etrafı sarılan kirler birbirlerinden ve yüzeyden ayrılır, su içerisinde dağılırlar. Böylelikle kir yüzeyden ayrılır, su ile ortamdan uzaklaştırılır ve çamaşırda temizlenmiş olur. Sabun ve deterjan suda çözündüğünde her ikisi de bir negatif yüklü bir de pozitif yüklü iyon oluştururlar. Pozitif yüklü iyon temizleme işlemine katılmaz. Negatif yüklü iyonun bir ucu polar diğer ucu da apolar özellikte olduğu için yüzey aktif özellik gösterir ve temizleme işlemi bu iyon tarafından yürütülür.

"

Hidrofil grup "

SO –3 Na+



D) I ve II E) II ve III

6. Sert sularda sabunlara göre daha iyi temizlik sağlar.

Hidrofob grup

Sabunlara göre çevreyi kirletici etkileri daha fazladır.

Deterjan

Petrol kaynaklı I maddelerden üretilirler.

II

III

"

"



Yağ Yüzey

Yüzey

Yüzey

Sabun ya da deterjan moleküllerinin kiri bulunduğu yüzeyden koparıp su ortamına taşıması.

Yukarıdaki kavram haritasında deterjan ile ilgili olarak verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

225

12.Ünite

KİMYA HER YERDE Kişisel Temizlikte Kullanılan Temizlik Maddeleri

Çözümlü Sorular

Şampuan: Saçlardaki kirin temizlenmesi için kullanılan şampuanlar, %80 oranında su içeren karışımlardır. Su ile karışımdaki maddelerin akışkanlığı, aktif maddeleri ile de saçtaki kir ve yağların temizlenmesi sağlanır.

7. Sabun ve deterjanların kirleri çıkarması ile ilgili;

I. Hidrofobik uçlar kirlerle etkileşirler.





II. Hidrofilik kısım su ile etkileşim içindedir.

Şampuanda kullanılan kimyasallar, saçtan ve saç derisinden vücuda geçer ve alerjik reaksiyonlara, egzama, mantar, kanser gibi hastalıklara yol açabilir.



Diş macunu: Dişlerimizin temiz görünmesini sağlamak, diş çürümesini engellemek, bakteri plaklarının neden olduğu asitlere karşı dişlerin direncini artırmak için kullanılır. Yutulduğunda içerdiği yüksek dozda flor, kansere ve zeka geriliğine neden olabilir.



Katı Sabun - Sıvı Sabun: Yapıları hemen hemen aynıdır. Sıvı sabunlarda katı sabunlara göre daha çok kimyasal madde bulunur. Katı sabunlar cildi daha fazla kurutur. Sıvı sabunların pH değeri katı sabunlarınkinden düşüktür.



III. İkisi de sert sularda köpürürler.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

Hijyen Amaçlı Temizlik Maddeleri Hijyen, insan sağlığını tehlikeye düşürmeyecek bir seviyedeki temizlik ya da ortamdaki mikroorganizmaların hastalık yapıcı seviyenin altında seyretmesi, güvenli temizlik ortamı olarak tanımlanabilir.

8. Y X



Sabunun kiri yüzeyden uzaklaştırması yukarıdaki gibi gösterilmiştir.



Buna göre;



I. Sabunun kuyruk kısmı kire tutunmuştur.



II. Kir apolar, su polar olduğundan sabundaki iki uçta göreve katılır.



III. Sabun bir çözücüdür.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

9.

2NaOH + Cl2 $ X + NaCl + H2O denklemiyle gösterilen tepkimede X maddesi ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Kimyasal adı sodyum hipoklorittir. B) Yükseltgenme yoluyla çamaşırları ağartır.

Palme Yayınevi

Kir

Mikroorganizmalar, insan vücudunda, havada, toprakta, kullandığımız diş fırçası, tarak gibi kişisel bakım ürünlerinde kısacası her yerde uygun ortam bulunduğunda çoğalabilmektedir. Kullandığımız ürünlerin mikroorganizma içermemesini isteriz. Bu nedenle de şampuan, diş macunu, katı sabun, sıvı sabun gibi hijyenik temizlik malzemelerini kullanmalıyız. Hastanelerde, ameliyathanelerde kullanılan malzemelerin, içtiğimiz suyun, tükettiğimiz yiyeceklerin, kullandığımız kişisel bakım ürünlerinin temizlik ve sterilizasyonunun sağlanması gerekir. Sterilizasyon, bir maddenin içinde ya da üzerinde bulunan mikroorganizmalardan arındırılması işlemidir. Steril edilecek maddelerin (makas, pens, bistüri vb) yüksek frekansa sahip elektromanyetik dalgalar kullanılarak mikroorganizmaların çekirdek yapısının bozulması ve etkisiz hale getirilmesi sağlanabilir. Ultraviyole (UV) Sterilizasyon sistemi olarak adlandırılan bu sistem ile UV ışınına maruz kalan mikroorganizmaların DNA yapısı bozulduğu için işlevini de yerine getiremez hale gelir. Hijyenik temizlik sağlamak için UV ışınlarından başka kimyasal maddelerde kullanılabilir. Çamaşır suyu ve tuz ruhu evlerde hijyen amacıyla kullanılan başlıca temizlik malzemeleridir. Çamaşır suyu; bulaşık, fayans, ıslak zemin, banyo ve tuvalet temizliğinde ve hijyen amacıyla da (kuvvetli oksitleyici özelliğe sahip olduğundan mikroorganizmaların enzim aktivitesini bozarak mikroorganizmaları yok eder) kullanılır. Kimyasal formülü NaClO olup, kimyasal adı ise sodyum hipoklorit veya sodyum hipoklorürdür. En önemli kullanım alanı beyazlatmadır. Kireç kaymağı; sönmüş kireç süspansiyonundan Cl2 geçirilerek elde edilir. 2Ca(OH)2 +2Cl2 $ Ca(OCl)2+CaCl2+2H2O Kireç kaymağında açığa çıkan Cl2 mikroorganizmaları parçalar ve yok eder. Hem dezenfektan hem de ağartıcı olarak kullanılır.

Çamaşır Sodası ◆

C) Hijyen sağlamak için kullanılabilir. D) Deterjan üretiminde kullanılan ham maddelerden birisidir. E) Tuz ruhu gibi asit karakterli maddelerle birlikte kullanılmamalıdır.

226

Formülü Na2CO3 olan çamaşır sodasının kimyasal adı sodyum karbonattır. Suda çözündüğünde oluşan Na+ iyonları sertliğe neden olan Ca2+ ve Mg2+ iyonları ile yer değiştirerek çökelek oluşumunu sağlar. Böylece çamaşır sodası sert suyu yumuşatmış olur. Çamaşır sodası bazik karakterli olup, suda çözündüğünde su ile hidroliz olur ve sodyum hidroksit ile sodyum bikarbonat oluşturur. Hidroliz

Na2CO3 + H2O $ NaOH + NaHCO3

Tepkime sonucu oluşan NaOH çözeltisinde yağların hidrolizi gerçekleşir ve yağlı yüzeyler temizlenmiş olur.

1.Bölüm

YAYGIN GÜNLÜK HAYAT KİMYASALLARI

MİNİ TEST 1. Aşağıdakilerden hangisi hijyen amacı ile uygulanan iş-

4. Bütün temizlik maddelerinin geneli düşünüldüğünde;

lemlerden biri değildir? A) Diş fırçalamak B) Tırnak kesmek C) Oje sürmek



I. Vücut temizliğinde kullanılabilirler.



II. Katı haldedirler.



III. Sert sularda bile köpürebilirler.



yukarıdaki ifadelerden hangileri yanlış olur?

D) El sabunlamak

A) Yalnız II

E) Bulaşık yıkamak

B) Yalnız III D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

2.



C17H35COONa molekülleri yukarıda verilmiştir.



Bununla ilgili olarak;



I. X ucu C17H35’dir.



II. Y ucu COONa’dır.



III. Kire tutunan uç Y’dir.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III D) II ve III

Palme Yayınevi

5. I. Yapılarında hidrofil ve hidrofob kısımlar bulundurma

II. Temizleme ve dezenfekte etme



III. Sert sular ile çökelek oluşturma



Yukarıda verilen özelliklerden hangileri sabunlar için doğru, deterjanlar için yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

C) Yalnız III E) II ve III

C) I ve II E) I ve III

6. I. ( ) Kireç kaymağı, Ca(ClO)2 ve CaCl2 karışımıdır.

3. Beyaz sabun ve çamaşır suyu ile ilgili;

I. Suda çözündüğünde Na+ iyonu verebilme



II. Temizleme özelliği gösterme



III. Suda çözündüğünde ClO iyonu içerme



yargılarından hangileri her ikisi için de ortaktır?

–

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III



II. ( ) Sodyum karbonat, kirlerin etrafını sararak suyla birlikte kumaşı temizler.



III. ( ) Çamaşır sodası, sert sularda etkindir.



IV. ( ) Dişlerini düzenli fırçalayan bir insanın dişlerinde bakteri plaklarının oluşumu ve çürük oluşumu beklenmez.



V. ( ) Çamaşır sodası, hidrofil ve hidrofob grup içermez.



Yukarıdaki cümlelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar veren bir öğrenci kaç numaralı bilginin yanlış olduğunu söyleyebilir?



A) I

C) I ve II E) I, II ve III 1. C

2. C

3. C

4. E

B) II 5. C

6. B

C) III

D) IV

E) V 227

12.Ünite

KİMYA HER YERDE POLİMERLER

Çözümlü Sorular 10. H n

H

Cl

¡ —C – C —

C=C

H

H

H

H

n

b

a



Çok sayıda küçük moleküllerin uzun bir zincir şeklinde birleşmesiyle büyük moleküller oluşturması olayına polimerleşme, oluşan büyük moleküllere de polimer, bu tepkimeye de polimerleşme tepkimesi denir. Polimer molekülü içerisinde tekrarlanan küçük ve basit kimyasal birime mer (tekrarlanan birim), polimeri elde etmek için başlangıçta kullanılan küçük moleküle ise monomer denir. Monomer moleküllerde karbon atomları arasında ikili (=) ya da üçlü (K) bağlar bulunmaktadır. Çok sayıda monomerin birleşmesi sonucunda oluşan büyük yapılara polimer, monomerin polimere dönüşmesi olayına da polimerleşme denir.

Cl

tepkimesi ile ilgili;



I. a maddesi monomerdir.



II. b maddesi polimerdir.



III. Ürün farklı tür monomerlerin tekrarından oluşmuştur.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

Y X=X

F

u u u u

F



F

n

Yukarıda verilen polimeri oluşturan monomer ile ilgili; I. Yapısında ikili bağ içerir. II. Bir tane molekülünde 4 tane flor atomu vardır. III. Teflon olarak adlandırılır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

Monomer

H

H

H

H Etilen

H

H C=C

H

Cl Vinil klorür (kloretilen, kloreten) F C=C F

Tetrafloretilen (Tetrafloreten)

H

H

H

—C—C—

C=C Stiren (Fenileten)

şeklindedir. III. Polimerleşince polietilen oluşur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

228

O

H

H

H n

H C

C CN

H Akrilonitril Akrilonitril

H

H

—C – C — n H H Polietilen (PE) H

H

— C – C— n H Cl Polivinil klorür (PVC) (Polikloretilen) F

F

—C – C —

F

II. Oluşturduğu polimerin Mer’i

E) I, II ve III

Polimeri

C=C

I. Monomer olarak kullanılır.



Y

Y

Y Y

Y

¡ —X – X — Y Y n Mer

Bazı Polimer Çeşitleri

F

H

+ ...... ¡ –X – X – X – X – Y

Y

Monomer + monomer= dimer Monomer + monomer + monomer = trimer Monomer + monomer + monomer + monomer= tetramer n[monomer]= polimer (n > 1000)

12. CH2 = CH2 molekülü ile ilgili;

H

Y Y

En az, bin monomerin birbirine bağlanmasıyla oluşan maddeler polimer olarak adlandırılır. Polimerler doğal ve yapay olabilirler. Doğal polimerlere, karbonhidratlar, ipek, enzimler; yapay (sentetik) polimerlere, naylon, kauçuk, teflon, PVC, polietilen örnek olarak verilebilir.





X=X Y

Y

nM ¡ –[ M –] n Monomer M’dir. Mer ise –[ M –] ’dir.

Palme Yayınevi

F

Y

Y

Y

Polimerleşme olayının çizgi-maket modeli

—C – C —



Y +

Y

E) I, II ve III

11.

Y

F F n Politetrafloretilen (Politetrafloreten) (PTFE) (TEFLON) H

H

—C – C — n H O

Kullanım alanı Kolay şekillendirilebildiğinden günlük hayatta ambalaj malzemesi, poşet ve torba yapımında telefon kablolarının yapımında kullanılır. Ayrıca plastik olduğu için elektriği iletmez. Günlük hayatımızda elektrik kablolarının yalıtımında, kapı, pencere yapımında, çatı ve yer kaplamasında ve atık su borularının yapımında kullanılır.

Yapışmaz tava ve tencere yapımında, otomobil ve uçak sanayinde kullanılır.

Çatı kaplamacılığında, çiçek saksılarının yapımında, ambalaj sanayinde kullanılır.

Polistiren (PS) H

H

C

C

H

CN n

Poliakrilonitril Poliakrilonitril (PAN) (ORLON) (ORLON) (PAN)

Günlük hayatta halı dokumacılığında ve örgülü giyim eşyalarının yapımında kullanılan ve yaygın adı orlon olan maddedir.

1.Bölüm

YAYGIN GÜNLÜK HAYAT KİMYASALLARI

Doğal ve Yapay Kauçuk: İzopren molekülünün polimerleşmesi ile oluşur. Doğal kauçuk fazla esnek olmayan, sıcakta yapışkan, soğukta ise kırılgan yapıya sahiptir. Bu nedenle kullanım alanı sınırlıdır. H

CH3

n CH2 = C – C = C H

H

CH3

H

H

¡ – C–C=C–C —

H

İzopren

H

H

H

H

H

n C = C –C = C

n

H

Poliizopren

H

H

1,3–bütadien

H

Çözümlü Sorular 13.

H

H

Na ¡ – C–C=C–C — H

H

H

n



BuNa kauçuğu

Sentetik kauçuk, petrolden elde edilen bütadienin polimerleştirilmesinden elde edilir. Sentetik kauçuk otomobil lastikleri, su ve yağ hortumları, ses yalıtımları, balonlar, araç tamponları, ameliyat ve temizlik eldivenlerinde kullanılır.

H

H

H

H

C

C

C

C

C

C

H

Cl

H

Cl

H

Cl n

bileşiği ile ilgili; I. Polivinil klorür polimeridir.



II.

H

H

C

C

H

Cl

yapısı bir merdir.

u Kevlar iki ayrı monomerden elde edilir. Zırh, sağlam halat yapımı, fren balatası ve yanma-

yan koruyucu giysi yapımında kullanılmaktadır. u Polipropilen, araç içi parçalarda kullanılır. u Dakron, iki ayrı monomerden (etilen glikol ile tereftalik asit) elde edilir. Bu tür polimerleş-

me olayları, esterleşme tepkimesi üzerinden yürür. Bu nedenle esterleşme tepkimeleri sonucunda oluşan polimerlere polyester (poliester) denir.



III. Monomerinin bir tane molekülündeki atom sayısı en fazla olan hidrojendir.



yukarıdakilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

Çözüm

I. Polimerin oluşumu sırasında monomer molekülünde bir değişim meydana gelmez. II. Kauçuk bir polimerdir. III. Sentetik kauçuğun monomeri ile doğal kauçuğun monomeri aynıdır. IV. Bazı polimerler doğada kendiliğinden bulunurken bazıları laboratuvarda elde edilebilir.

I. Polimerlerin oluşumu sırasında monomerdeki ikili bağlar açılır. III. Doğal kauçuğun monomeri izopren, sentetik kauçuğun izomeri ise bütadiendir.

Palme Yayınevi

Soru

H



u Polietilen teraftalat (PET) iki ayrı monomerden elde edilir. Meşrubat, yiyecek ve içecek

kapları, sentetik fiber gibi kullanım alanlarına sahiptir.

H

E) I, II ve III

14. Günlük hayatta ambalaj malzemesi, poşet ve torba yapımında, telefon kablolarının yapımında kullanılan bir polimerdir.

Yukarıdaki ifadeler doğru (D) ve yanlış (Y) olarak I, II, III ve IV yolunu izleyerek sıralandığında aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

Monomerinin adı da etilen olan bu polimer aşağıdakilerden hangisidir? A) PVC

B) Polietilen

C) Polistiren

D) Politetrafloreten

E) Polikloretilen

A) Y, D, Y, D B) D, Y, D, Y C) D, D, Y, Y D) Y, D, Y, Y E) Y, Y, D, D

15. Yanıt A

Mer’i



H H –C–C — H

Soru

Çözüm

TEFLON ile ilgili; I. Yapışmama özelliğinden dolayı pişirme kalıpları ve tava yapımında kullanılır. II. Bir merdir. III. Politetrafloretilenin polimerleşmesi sonucunda oluşur.

TEFLON bir polimerdir. Tetrafloretilenin polimerleşmesi sonucunda oluşur.

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

Yanıt D



O

şeklinde olan polimer ile ilgili;



I. Kısa adı PS’dir.



II. Orlon olarak adlandırılır.



III. Monomerinin bir tanesinde iki tane C atomu içerir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

229

12.Ünite

KİMYA HER YERDE Polimer Malzemelerin Kullanım Alanları ve Geri Dönüşümü

Çözümlü Sorular

Üretimi gün geçtikçe artan polimer malzemelerin tercih sebeplerinin başında maliyetinin düşük olması gelmektedir. Ayrıca hafif bir malzeme oluşları da polimerlerin tercih edilmesinin nedenlerindendir. Kolay elde edilebilmesi darbelere karşı dayanıklı olması, şekil verilebilir olması, estetik görünümü, ultraviyole ışınına karşı koruma açısından çeşitli renklerde üretilebiliyor olması vb. birçok sebep polimer malzemelerin tercih edilmesine neden olmaktadır. Polimer malzemelerin olumlu etkileri yanında insan sağlığı için olumsuz birtakım toksik etkilere neden olduğu için çevre kirliliğine de neden olmaktadır. Gıda maddelerinin paketlenmesinde kullanılan plastik ambalajlar gıda maddesi ile plastik ambalajın etkileşimine neden olabilir. Bu nedenle gıda maddeleri ile temasta bulunan plastik malzemenin gıdayı sızdırması, renk, koku ve tadını değiştirmemesi, depolama ve taşıma şartlarına uygun fiziksel ve mekanik özelliklere sahip olması gerekir. Gıda maddeleri ile temas halinde bulunan plastik maddeler, kolay kırılmayan, yırtılmayan ve deforme olmayan yapıda olmalıdır. Plastik atıkların oluşturduğu çevre kirliliği de insan ve diğer canlılar için olumsuz etkiler oluşturmaktadır.

16. Öğretmeni Sevda’dan polimer maddelerin olumsuz yönleri ile ilgili örnekler vermesini istiyor.

Sevda’da; I. Ham madde ihtiyacı azaltılır. II. Enerji tasarrufu sağlar. III. Doğada çürüyüp parçalanmazlar. IV. Geri dönüşümleri ile çevreyi kirletmelerinin önüne geçilir. V. Darbelere karşı dayanıklıdırlar. cümlelerini yazıyor.



Polimerin Uluslar arası kodu

Buna göre, Sevda’nın yazdığı cümlelerden kaç numaralı olanı yanlıştır?



A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

1

Polimerin adı

Yerde” ünitesinde polimerler ile ilgili öğrencilerine aşağıdaki soruları yöneltmiştir.

Palme Yayınevi

17. Kimya dersinde öğretmen; “Kimya Her

3

A) Polietilenin monomeri olan molekülün adı nedir? B) Bir

çöp

3

konteyneri

üzerindeki

işareti ne anlama gelir?

C) Monomer içindeki bir bağ açılarak monomerlerin birbirine bağlanmasıyla gerçekleşen tepkimenin adı nedir? D) Polietilen monomerinin kısaltılmış adı nedir? E) –[ CF2 – CF2 –]n bileşiğinin tekrar eden birimi olan meri nedir?

sırasıyla öğrencilerin vermiş olduğu cevapların hangisi yanlıştır? A) Etilen B) PVC atıklar buraya atılmalıdır. C) Polimerleşme D) PE E) CF2 = CF2

230

4

Gazlı içecekler ve maden suyu şişeleri, uyku tulumları ve yastıklar için dolgu

Yüksek yoğunluklu polietilen

Beyaz/siyah renkli, en sık kullanılan plastik

Alışveriş ve derin dondurucu poşetleri, süt, şampuan ve temizlik şişeleri

Deterjan şişeleri, taşıma kasaları, mobil çöp bidonları

Plastikleştirici içermeyen polivinilklorür (UPVC) Plastikleştirici içeren polivinilklorür (PPVC)

Sert, saydam olabilir.

Su, zeytinyağı, meyve suyu şişeleri, boru ve boru parçaları

Deterjan şişesi, yer karosu, boru ve boru parçaları

Esnek, elastik, saydam

Sulama hortumu, ayakkabı ve ayakkabı tabanı, kan ve serum torbaları

Endüstriyel yer kaplamaları

Alçak yoğunluklu polietilen (AYPE)

Yumuşak, esnek, plastik

Çeşitli şişe ve kapların kapakları, alışveriş torbaları, sanayi torbaları, film ve örtüler

Çöp torbaları, inşaat örtüleri, fidan ve fidanlık kap ve torbaları

Polipropilen (PP)

Sert ve esnek

Dondurma kapları, ambalaj kutuları, örgülü sebze-meyve torbaları

Çöp ve kompost bidonları, kara yolları işaret araç ve gereçleri

Polistiren (PS)

Kırılgan, saydam ve camsı Köpürtülebilen, hafif, esnek, ısı yalıtan

Yoğurt kapları, plastik kaplar, saydam/saydam olmayan bardak Sıcak içecek kapları, paketleme malzemesi, oyuncak malzeme

Elbise askı ve kancaları, ofis araç ve gereçleri, CD kutuları

Diğer

Akrilikler ve naylonlar dahil diğer plastikleri kapsar.

PE-LD

5 PP

6 PS

7

Geri kazanılan polimerin kullanım alanları Deterjan şişeleri, saydam filmler, halı elyafı

Saydam ve suda batar. Elyaf olarak da kullanılabilir.

PE-HD

PVC

Kullanım alanları

Polietilen tereftalat

PET

2

Polimerin özelliği

OTHER

Plastik malzemelerin bozunma sıcaklıkları çok yüksektir. Aynı zamanda UV ışınlarına karşı oldukça dayanıklıdırlar. Doğada bulunan mikroorganizmalar plastik malzemeleri çok zor yok edebilmektedir. Bu nedenle doğaya atılan her bir plastik malzeme çevreyi kirletmektedir. Plastik madde üretimi her geçen gün artmaktadır. Bu yüksek miktardaki artış ile tüketim paralel gitmekte olup, bu da polimer atık sorununun oluşumuna neden olmaktadır. Bu nedenlerden dolayı çevreyi kirleten polimer atıkların geri dönüşümü bir zorunluluktur. Geri dönüşüm ile atıkların çevreyi kirletmesinin önüne geçileceği gibi ham madde ihtiyacının azaltılması ve enerji tasarrufu da sağlanmış olacaktır.

1.Bölüm

YAYGIN GÜNLÜK HAYAT KİMYASALLARI

MİNİ TEST 1.

A F





F

F

F

n C=C

4.

B ¡

H

F

H ¡



Yukarıdaki tepkimede A bileşiğinin B bileşiğine dönüşümü gösterilmiştir.



Buna göre, aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır?



A) Monomer ikili bağ içerir.

Polivinilklorür (PVC)

tepkimesi ile ilgili olarak;



I. Polimerleşme tepkimesidir.



II. Monomer ikili bağ içerir.



III. PVC polimerleşme ürünüdür.

B) B bileşiği polimerdir.



C) Oluşan ürün doğal bir polimerdir.



D) Oluşan ürün aynı tür monomerlerin tekrarından oluşmuştur.

H

—C – C — H Cl n

H Cl Vinil klorür

—C – C — F F n

F

H

n C=C

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I



B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

E) B bileşiği teflon olarak bilinir.

5. I. PET polimerinin kendine özgü geri dönüşüm sembolü vardır. Palme Yayınevi

2. I. Hafif olmaları

II. Kimyasal etkilere karşı dayanıklı olmaları



III. Mekanik dayanımlarının yüksek olması



IV. Yalıtkan olmaları



V. Kolay şekillendirilebilir olmaları



Yukarıdaki özelliklerin kaç tanesi polimerlerin yaygın olarak kullanılmasını sağlar?



A) 5

B) 4

C) 3

D) 2



II. Polivinil klorür, vinil klorür merlerinin birleşmesinden oluşmuştur.



III. Polimerleşme sadece aynı monomerlerden oluşur.



IV. Üç monomerden oluşan molekül bir pentamerdir.



Yukarıdaki ifadeler doğru (D) ve yanlış (Y) olarak I, II, III ve IV yolunu izleyerek sıralandığında aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) D, Y, Y, D

E) 1

B) Y, D, D, Y

D) D, Y, Y, Y

6.

H

E) Y, Y, D, D

H

—C – C —

3. Polimerlerin etkileri ile ilgili;

H CN

I. Olumsuz toksik maddelere neden olabilirler.



n

II. Yanmaları sonucu tehlikeli gazlar oluşturabilirler.



III. Mikroorganizmalar tarafından kolay parçalanamadıkları için çok uzun yıllarda bozunurlar.



I. Polimerdir.



II. Geri dönüşümü yapılamaz.

IV. Gıda ile temasları kanserojen etkiler yaratabilir.



III. Tekrar eden mer birimlerini içerir.

yukarıdaki genellemelerden hangileri söylenebilir?



yargılarından hangileri doğrudur?

A) I ve II

B) II ve IV D) I, II ve III

C) D, Y, D, Y

Yukarıda formülü verilen PAN ile ilgili;

A) Yalnız I

C) III ve IV

D) II ve III

E) I, II, III ve IV 1. C

2. A

B) I ve II

3. E

4. E

5. D

6. C

C) I ve III E) I, II ve III 231

12.Ünite

KİMYA HER YERDE KOZMETİK MALZEMELER

Çözümlü Sorular 18. I Vücudun temizliği, görünümün güzelleştirilmesi amacıyla kullanılır. III

II

Vücutta alerjiye neden olabilirler.

Kozmetik ürünler

Koruyucu maddeler içerebilir.

Kozmetik ürünler ile ilgili yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

önler ve suyu tutar.

II. Saça sürülen jöleler saçın yıpranmasına, kepeklenmesine ve dökülmesine neden olabilir.



III. Saç boyaları ve jölelerde kullanılan koruyucu maddeler hoş koku vermek için kullanılır.



IV. Kozmetik malzemeler uygulandıkları yüzeyden zor temizlenmeli ve tamamı kimyasal madde içermelidir.



Yukarıda verilen yargılar I, II, III ve IV sırasına göre doğru (D) ve yanlış (Y) olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) Y, Y, D, D

B) D, Y, D, Y

C) D, D, Y, Y

D) D, D, Y, D

E) Y, D, D, Y

20. I. ( ) Çözücüler, bileşenlerin homojen olarak karışmasını sağlar.

II. ( ) Boyalar, ürünün farklı renklerde olmasını sağlar.



III. ( ) Anti-mikrobiyal maddeler, mikroorganizmaların üremesini engeller.



IV. ( ) Kozmetik ürünlerin hepsi sentetik maddelerdir.



V. ( ) Parfümler, ürünün hoş kokulu olmasını sağlamak için kullanılır.



Yukarıdaki cümlelerin doğru (D) ve yanlış (Y) olduğuna karar veren bir öğrenci kaç numaralı bilginin yanlış olduğunu söyleyebilir?



A) I

232

B) II

C) III

D) IV

E) V

Palme Yayınevi

19. I. Nemlendiriciler deriden su kaybını

Kozmetik genel manada vücudun temizlenmesi, görünümün güzelleştirilmesi, çekiciliğin artırılması amacıyla kullanılan ürün ve maddelerdir. Sabunlar, pudralar, şampuanlar, makyaj malzemeleri, parfüm ve deodorantlar sıkça kullanılan kozmetiklerdir. Saça renk vermek için kullanılan boyalar ve şekillendirmede kullanılan jöleler de yaygın kozmetiklerdendir. Saç boyası Kozmetik ürünlerden saç spreyleri, parfümler ve pudralar solunum yoluyla, rujlar ve sprey tarzında kullanılan bazı parfümler yutularak, göz çevresi kremleri, saç boyaları ve kremlerde deriden vücuda girer. Alerjilere neden olan maddelerin önemli bir kısmını da kozmetikler oluş-turur. Alerji, tahriş veya temas yoluyla meydana gelen cilt hastalıkları kozmetikler arasında parfümler, saç boyaları, saç jöleleri, güneş kremleri kaynaklı olabilmektedir. Kozmetik uzmanları kan ve lenf sistemlerinde, bağışıklık sistemi kanseri ve löseRuj mi gibi türlerde artış tespit etmişlerdir. Özellikle saç boyalarının bu konuda ağırlıklı bir yeri vardır. Ayrıca saç jölesinin uzun süre saçta bırakılması saçın aşırı kepeklenmesine, saçın yıpranmasına ve dökülmesine neden olabilir. Temizlik, bakım, şekillendirme ve saç rengini değiştirmek amacıyla cilde ve saça kozmetikler uygulanır. Saç boyaları: Saç rengini değiştirmek ve beyaz saça istenilen rengi vermek için doğal veya yapay boyalar kullanılır. Boyalar fiziksel olarak insana olumlu etki yaparken kimyasal tepkimelerle ortaya çıkan sakıncaları vardır. Boyanın saça verdiği zarar boyanın çeşidine göre değişebilir. Saç jöleleri: Saça şekil vermeyi kolaylaştırmak, saçın nem alma kapsamını azaltmak ve böylece saç şeklinin dayanıklılık süresini uzatmak ve saça hoş bir koku vermek amacıyla jöleler kullanılır. Saçlı deriye jöle sürmemeye özen gösterilmelidir. Çünkü saçlı derinin hava Saç jölesi almasını önler ve saçın beslenmesini engeller. Saça jöle ile şekil verilmiş ise mutlaka aynı günün akşamında saç yıkanmalıdır. Aksi takdirde saç dökülmesi problemi ile karşılaşılabilir. Kalıcı dövme boyası: Dövmelerin çoğu metal tuzları ve organik boyalar içerir. Kimyasal ve insan sağlığına zararlı boyalarda (otomobil boyaları, yazıcı mürekkepler...) kullanılarak yapılan dövmeler başta cilt kanserine neden olur. Gebelikte bebeğin gelişimini olumsuz etkiler. Çeşitli deri hastalıklarına yol açar. Hijyenik koşulları yerine getirmeyen merkezlerde ya da kişilerce yapılan kalıcı dövmelerde aynı malzemelerin farklı kişilere uygulanması sonucunda ciddi hastalıkların bulaşmasına neden olabilir. Ayrıca dövme yaptırmak için karar veren kişilerin bilmesi gereken bir diğer konu ise dövmeyi sildirmenin yaptırmaktan daha zor olduğudur.

Kozmetik Malzemelerin Başlıca Bileşenleri ile İşlevleri Kozmetik malzemelerin başlıca bileşenleri boyalar, nemlendiriciler, parfüm bileşenleri, çözücüler, anti-mikrobiyal maddelerdir. Boyalar: Ürünün farklı renklere sahip olmasını sağlamak amacıyla kullanılır. İçinde kullanılacağı ürüne göre boya, su, alkol veya yağda çözünebilmelidir. Alüminyum oksit, baryum sülfat, Azo boyar maddeler, çinko oksit, klorofil bakır kompleksi vb. Nemlendiriciler: Kozmetik kremlerde su kaybından meydana gelen kabuklaşmayı önlemek için kullanılır. Aynı zamanda deriden su kaybı hızını da kontrol ederler. Yani nemlendiriciler, suyun ciltten doğal olarak uçmasını sınırlayarak çevreden cilde su çeker. Tokoferol, pantenol, kollojen, sorbitol, propilen glikol, heksilen vb. Parfüm Bileşenleri: Güzel, hoş bir koku elde etmek için bir çok maddenin karıştırılmasıyla hazırlanan maddelerdir. Hemen hemen her kozmetik ürünün yapı formülünde koku verici olarak kullanılır. Benzil asetat, ionon, fenilasetaldehit vb. Çözücüler: Kozmetik ürünlerde su, yağ veya alkol çözücü olarak kullanılır. Bileşenlerin homojen olarak karışmasını sağlarlar. İzopropil alkol, etil alkol, Lauril, etilen glikol vb. Anti-mikrobiyal Maddeler: Kozmetik ürünlerde mikroorganizmaların büyümesini engelleyen maddelerdir. Yani kozmetik ürünlerin daha güvenilir, sağlam ve dayanıklı olması için mikroorganizmalara karşı koruyucu maddeler kullanılır. Bitki yağları (hindistan cevizi yağı, zeytinyağı gibi), Benzoik asit ve salisilik asit ile tuzları vb.

1.Bölüm

YAYGIN GÜNLÜK HAYAT KİMYASALLARI

İLAÇLAR

Çözümlü Sorular

İlaç, canlı üzerinde meydana getirdiği etki ile bir hastalığın iyileştirilmesini veya semptomlarının (bulgularının) azaltılması amacıyla tedavisini veya bu hastalıktan korunmayı mümkün kılan, canlılara hap, şurup, iğne, merhem vb. farklı formlarda verilen kimyasal maddedir. Bir başka deyişle ilaçlar vücut işlevlerini (reaksiyonlarını) koruyan, geliştiren, düzenleyen veya değiştiren kimyasal maddelerdir.

21. Öğretmeni Mahmut’tan katı haldeki ilaç türleri ile ilgili bildiklerini yazmasını istiyor.

İlaçlar; katı (tablet ya da hap, kapsül, draje, kaşe, pastil), yarı katı (krem, merhem) ve sıvı (şurup, damla, steril ampul (iğne) vb. formlarda olabilir. İlaçlar; etkin madde ve taşıyıcı olmak üzere iki kısımdan oluşur. Canlıda fizyolojik etki gösteren kısmı etkin madde iken ilacın canlı tarafından alınabilmesini sağlayan kısmı taşıyıcı maddedir. Tablet, toz halindeki ilaçların çeşitli bağlayıcı maddeler ile karıştırılarak özel makinelerde sıkıştırılmasıyla elde edilirler. Mide, bağırsak kanalında su alıp şişer ve dağılırlar. Draje, tadı acı olan tabletlerin alınmasını kolaylaştırmak amacıyla, üzerleri koruyucu şeker tabakasıyla kaplanarak elde edilir. Kapsül, tadı ve kokusu hoş olmayan ilaçların kolay alınmasını sağlayan silindir, yassı ya da zeytin şeklinde jelatin koruyucular içinde hazırlanmış ilaç türüdür.



Mahmut’ta;



I. Kapsül



II. Kaşe



III. Draje



IV. Losyon



V. Hap



kelimelerini yazıyor.



Buna göre, Mahmut’un yazdığı kelimelerden kaç tanesi yanlıştır?



A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

Kaşe, tadı ve kokusu hoş olmayan ilaçların, nişastadan yapılmış, iç içe geçmiş iki kapak içinde toz ilaç bulunduracak şekilde hazırlanan, silindir şeklindeki biçimleridir. Pastil, toz halindeki ilaçların, yapıştırıcı maddelerle tatlandırılmış, ağız içinde emilerek eritilen, genellikle ağız boşluğundaki hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaç şeklidir.

Şurup, yüksek miktarda şeker içeren sıvı ilaç şeklidir. Fazla şekerli olduklarından içerlerinde bakteri ve mantarlar üreyemez. Damla, ufak hacimde verilen ve damla saymak suretiyle kullanılan solüsyondur. Ağızdan kullanılabildiği gibi göz, kulak, burun gibi organlarda da kullanılabilir. Yarı katı formdaki su bazlı ilaçlara krem, yağ bazlı olanlarına merhem denir. Aktif maddeleri emilim yoluyla vücuda alınan merhemdeki etkin maddeler vazelin, lanolin vb. katkı maddeleri ile karıştırılmıştır. Kıvamı daha katı olan merhemlere pomat denir. Spreyler, özellikle solunum sistemi ilaçları için yararlı bir ilaç formudur. Örneğin, astım hastaları solunum rahatlatıcı olarak ya da buharları doğrudan akciğerlerine çekerler, ya da ilaç spreyde aerosol haline getirilerek akciğerlere ulaştırılır. En fazla ve en hızlı emilim, sıvı formdaki ilaçlarda olur. İğne gibi damar içerisine verilen ilaçlar doğrudan kan akımına katılarak en kısa zamanda hedefteki organa ulaşır.

Soru

Çözüm

I. İlaçlar etken madde ve taşıyıcı maddelerden oluşan bir karışımdır. II. Şuruplar kütlece % 60’tan fazla şeker içeren ilaçlardır. III. Sıvı formdaki ilaçların etken maddeleri vücuda deri tarafından emilerek alınır. IV. Ağız yoluyla alınan ilaçların aktif maddesi sindirim sisteminden kana karışır.

III. Sıvı formdaki ilaçların etken maddesinin hastalıklı hücrelere taşınması difüzyonla gerçekleşir.

ilaçlarda olur. (D) (Y)

Palme Yayınevi

Sıvı ilaçlardan olan solüsyon, etken ilaç maddesinin su veya başka bir çözücüde çözülmesiyle hazırlanan ilaç biçimidir. Ağız içine uygulanan şekline gargara denir. Damla olarak göze, burna, kulağa uygulanan ve ampül şeklinde uygulanan biçimleri de vardır.

22. I. En hızlı ve etkili emilim sıvı formdaki

II. Cilde sürülen merhem ya da kremin aktif maddesi deriden emilim yoluyla alınır. (D) (Y)



III. Damar içerisine verilen ilaç yöntemi etkinin ve en hızlı emilim sürecinin gerçekleştiği yöntemdir. (D) (Y)



IV. Jelatinden yapılmış muhafazalarda saklanan haplara kaşe denir. (D) (Y)



V. İlaçlardaki etken madde canlıda fizyolojik etki gösteren bileşendir. (D) (Y)



Yukarıda her cümlenin sonunda doğru (D) ve yanlış (Y) sembolleri bulunmaktadır.



Buna göre, bu cümleleri okuyan bir öğrenci kaç tanesini doğru (D) olarak işaretler?



A) 5

B) 4

C) 3

D) 2

E) 1

23. Krem ve Merhem ile ilgili;

Yukarıda verilen yargılar I, II, III ve IV sırasına göre doğru (D) ve yanlış (Y) olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur?



I. Aktif maddeleri emilim yoluyla vücuda alınır.



II. Çözücüleri yağ bazlıdır.



III. Yarı katı formdaki ilaçlardır.



yargılarından hangileri doğrudur?

A) D, D, D, Y

B) Y, Y, D, D

A) Yalnız I

B) I ve II

C) Y, D, D, Y

D) D, D, Y, D

C) I ve III

D) II ve III



E) D, Y, Y, D

Yanıt D

E) I, II ve III

233

12.Ünite

KİMYA HER YERDE

MİNİ TEST 1. I. Nemlendiriciler

4. I. Antimikrobiyal maddeler kozmetiğin bozulmasını geciktirmek için katılır.



II. Parfümler



III. Çözücüler



IV. Boyalar



V. Anti-mikrobiyal maddeler





II. Saç jölesi ve saç boyası kozmetik ürünlerdir.



III. İlaçların tamamının yan etkisi yoktur.



IV. İlaçların tamamı tedavi amaçlı kullanılır.



Yukarıdakilerden kaç tanesi kozmetiklerin bileşenleri arasında yer alır?

Yukarıda verilen yargılar I, II, III ve IV sırasına göre doğru (D) ve yanlış (Y) olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

A) 5

A) Y, Y, D, D

B) 4

C) 3

D) 2

E) 1

B) D, Y, D, Y

D) D, D, Y, Y

E) D, D, Y, D

5. Öğretmeni Ünal’dan ilaçlar ile ilgili bildiklerini yazmasını istiyor.

2.



Steril ampul



I. Katı formdaki ilaçlar yüksek dozda alındığında etkisi daha hızlı başlar.

II



II. İlaçlar, doğal ve sentetik kaynaklardan elde edilir.

Kaşe



III. Tadı acı olan tabletlerin alınmasını kolaylaştırmak amacıyla üzerlerinin şeker ve çikolata ile kaplanarak hazırlanan haplara draje denir.



IV. İlaçların kullanım amaçları arasında hastalığı önleme ve teşhis etme bulunur.



V. Saça sürülen jöleler saçın yıpranmasına ve dökülmesine neden olabilir.

Sıvı formdaki ilaçlar

Sıvı formdaki ilaç türleri ile ilgili yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda verilenlerden hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

Palme Yayınevi

I

III Damla



C) Y, D, Y, D

Ünal’da;



cümlelerini yazıyor.



Buna göre, Ünal’ın yazdığı cümlelerden kaç tanesi doğrudur?



A) 5

B) 4

C) 3

D) 2

E) 1

3. Elif, saç boyaları ile ilgili bildiklerini; 6. Derin, öğretmenin sorduğu kozmetikler ve ilaçlar ile ilgili bil-



I. Bitkisel kökenli veya sentetik olabilirler.



II. Sürekli kullanımı, saç dökülmesine, deride alerji ve dermatit gibi sağlık sorunlarına yol açabilir.



III. Saçı oluşturan keratin proteinine tutunarak kendi rengini saça veren veya saça tutunduğu için yeni bir renk oluşturan maddelerdir.

diklerini;

I. Kremler yağ bazlı ilaç formudur.



II. Merhemler su bazlı ilaç formudur.



III. Vücuttaki emilimi, katı ve yarı katı ilaçlara oranla daha hızlı olan sıvı formdaki ilaçlar, ağızdan ya da enjeksiyon yolu ile alınır.



IV. Şurup sıvı çözelti veya süspansiyon şeklinde olabilir.



V. Tablet, ağız yoluyla kullanılan bir ilaç formudur.



cümleleriyle sıralıyor.



IV. Sadece fiziksel değişime neden olan kozmetik maddelerdendir.



V. Yapısında insan sağlığını olumsuz etkileyebilecek birçok kimyasal madde bulundurur.



cümleleri ile sıralıyor.



Buna göre, Elif’in yazdığı cümlelerden kaç numaralı olanı yanlıştır?



Buna göre, Derin’in yazdığı cümlelerden kaç tanesi doğrudur?



A) I



A) 5

234

B) II

C) III

D) IV 1. A

E) V 2. C

3. D

4. D

B) 4 5. B

6. C

C) 3

D) 2

E) 1

2.Bölüm GIDALAR

Çözümlü Sorular

Hazır Gıdalar

Not

Pastörizasyonun sterilizasyondan farkları: 1. Pastörizasyonda ısıya dirençli bakteriler tamamen ölmez ancak etkisiz bir haldedir. Bu nedenle zamanla mikroorganizmalar çoğalmaya başlayabilir. 2. Pastörizasyon düşük sıcaklıkta uygulandığı için üründe besleyici öğelerin kaybı daha düşüktür.

24. I. Doğal gıdalar işleme tabi tutulma

yan gıdalardır. II. Koruyucular gıdanın raf ömrünü uzatır. III. Gıda katkı maddelerinin besin değeri yoktur. IV. Gıdalarda kullanılan koruyucu maddelerin sağlığa hiçbir etkisi yoktur. Yukarıda verilen yargılar I, II, III ve IV sırasına göre doğru (D) ve yanlış (Y) olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) D, Y, D, Y B) D, D, D, Y C) Y, Y, D, D D) D, D, Y, Y, E) D, D, D, D

25. I. Antioksidanlar



Palme Yayınevi

Günümüzde dünya nüfusunun artış hızına karşılık kaynakların sınırlı oluşu, insanın zamanı oldukça tasarruflu ve verimli kullanması gerekmektedir. Teknolojinin gelişmesi, kent nüfusunun artması, kadının iş hayatına yoğun bir şekilde katılması, yoğun iş temposu, çocukların okulda daha uzun süre kalması, daha çok seyahat etme veya yalnız yaşama tercihleri vb. gibi etkenler, insanları hazır ve hızlı yemeklere yöneltmeye başlamıştır. Hamburger yiyen çocuk Hazır gıda; insanlar ve hayvanların artan ihtiyaçlarına karşılık olarak ortaya çıkan talebe karşı oluşmuş, üretilmesi ve tüketilmesi kolay, raf ömrü uzun olan çeşitli kimyasallar, koruyucu maddeler içeren besin maddelerine denir. Hazır gıda üretiminde ve işlenmesinde birtakım teknolojiler kullanılır. Gıda üretiminde uygulanan teknolojilerin amacı genel olarak gıdaların raf ömürlerinin uzatılması, sindirilebilirliğinin artırılması ve farklı tipte gıda üretimidir. Hepimiz mutlaka bir manavda, bakkalda ya da pazarda sebze, meyve veya kuru gıda maddeleri almışızdır. Bunları alırken mutlaka en iyisini, en tazesini almaya çalışmışızdır. Ancak tonlarla hazır gıda üretimi yapan fabrikalarda durum hiçte böyle değildir. Buralarda toplu mal alımı olmakta, iyi, ezik, çürük, taze ya da bayat bir çok hammaddenin hepsi birlikte alınırken, aynı zamanda içlerine çeşitli kimyasallar katılmaktadır. Hazır gıdaların üretimi aşamasında koruyucular, boyalar, emülsiyonlaştırıcılar, tatlandırıcılar kullanılmaktadır. Ayrıca Konserve pastörizasyon, UHT sütün işlenmesi gibi uygulamalar gerçekleştirilmektedir. Bir sıvının diğeri içinde muntazam küçük partiküller halinde dağılmasına yardımcı olmak, homojen bir dağılma ve emülsiyon sağlamak amacıyla kullanılan maddelere emülsiyonlaştırıcı denir. Katıldıkları ürünlere sürekli bir kıvam verirler ve ürünün parçalara ayrılmasını önlerler. Özellikle ketçap ve mayonez gibi gıdalarda kullanılırlar. Lesitin yaygın olarak kullanılanlarındandır. Boyalar, tüketici beğenisini kazanmak, doğal rengi kuvvetlendirmek, teknolojik işlem görmüş meyve, sebze, tahıl, et, süt ve şekerleme endüstrisinde kısmen ya da tamamen kaybolan rengi tekrar kazandırmak veya renksiz olan bir ürünü renklendirmek amacıyla kullanılır. Gıdalara şeker tadı vermek amacı ile katılan her türlü madde tatlandırıcıdır. Bildiğimiz şeker dışında yapay maddeler de tatlandırıcı olarak kullanılır. Bu maddelerden en tanınmışı aspartamdır. Gıdaların raf ömrünü artırmak için koruyucu maddeler kullanılır. Koruyucu maddeler, besinleri bakteri, küf, maya bozulmalarını engellemek ve istenmeyen kimyasal olayları durdurarak gıdaların uzun süre bozulmadan kalmasını sağlar. Antioksidanlar, antimikrobiyeller ve asitliği düzenleyici maddeler bu amaçla kullanılır. Bunlardan başka, gıdalarda tat ve kokuyu daha cazip hale getirmek için lezzet arttırıcı maddeler, besinlere arzu edilen kıvamı sağlamak amacıyla jelleştiriciler, gıda maddelerine hoş bir koku vermek amacıyla da aromalar katkı maddesi olarak kullanılırlar. Gıdaların raf ömrünü artırmak için katkı maddeleri yerine pastörizasyon ve sterilizasyon işlemleri uygulanabilir. Pastörizasyon ve sterilizasyon işlemi gıda sanayinde besin maddelerini hastalık yapıcı mikroorganizmalardan arındırmak amacıyla uygulanan ısıtma yöntemidir. Aralarındaki fark uygulamanın yapıldığı sıcaklık aralığıdır. Pastörizasyonda gıda maddesi 60-100ºC ye ısıtılırken, sterilizasyonda sıcaklık 120ºC ye ısıtılır. UHT (ultra yüksek sıcaklık) yönteminde ise gıda maddesi 135 – 150ºC ye kadar ısıtılır. UHT’li sütte ısıya dayanıklı bakteriler de yok olduğundan UHT’li sütün raf ömrü pastörize sütlerden daha fazladır.

GIDALAR











kullanıldıkları besini havadaki oksijenin etkilerin den koruyarak kararmayı önlerler. (D) (Y) II. Tatlandırıcılar gıdanın tadını daha cazip hale getirmek için kullanılır ve aspartam en yaygın kullanılanıdır. (D) (Y) III. Yiyeceklere konulan katkı maddeleri ürünün maliyetini düşürmek için kullanılır. (D) (Y) IV. UHT işlemi ile besinlerin tat ve kıvamı ile birlikte besin değerleri de yok olur. (D) (Y) V. Su ve yağ gibi birbirine karışmayan maddelerin karışması için emülgatörler (emülsiyonlaştırıcılar) kullanılır. (D) (Y) Yukarıda her cümlenin sonunda doğru (D) ve yanlış (Y) sembolleri bulunmaktadır. Buna göre, bu cümleleri okuyan bir öğrenci kaç tanesini yanlış (Y) olarak işaretler? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

26. Öğretmeni Akant’tan pastörizasyon ve

UHT ile ilgili bildiklerini yazmasını istiyor. Akant’ta; I. UHT işlemi süt ve benzeri gıdaların sterilizasyonu için kullanılır. II. Pastörizasyon ve UHT ısıl işlemlerdir. III. Pastörizasyonda gıdadaki tüm mikroorganizmalar yok edilir. IV. UHT işlemi 100°C nin altında yapılan bir işlemdir. V. Pastörize sütün raf ömrü UHT’li sütlerden daha fazladır. cümlelerini yazıyor. Buna göre, Akant’ın yazdığı cümlelerden kaç tanesi yanlıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

235

12.Ünite

KİMYA HER YERDE GIDA KATKI MADDELERİ

Çözümlü Sorular

Normal koşullarda tek başına tüketilmeyen veya gıda hammaddesi olarak kullanılmayan,

27.

tek başına besleyici değeri olan/olmayan, gıdanın tat, koku, görünüş, yapı ve diğer niteliklerini korumak, düzeltmek amacıyla kullanılmasına izin verilen maddelere gıda katkı maddesi

I Ürünün bozulmasını kolaylaştırır. III Ürünün belirli bir kıvamda olmasını sağlar.

denir. Gıda katkı maddelerindeki kullanım amaçlarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz; ◆ Gıdaların görünüşünü, lezzetini, yapısını iyileştirmek ◆ Biyolojik ve besleyici değerini korumak veya düzenlemek ◆ Gıdalardaki istenilmeyen değişiklikleri engellemek ◆ Gıdaların kalitesini, dayanıklılığını ve raf ömrünü uzatmak ◆ Gıdalardaki bozulma ve mikrobiyal gelişmeleri önlemek ◆ Gıdaların zehirleyici ve hastalık yapıcı etkilerini ortadan kaldırmak ◆ Gıda çeşitliliği sağlamak

II Ürünün hoş kokulu olmasını sağlar.

Gıda katkı maddesi

Yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda verilenlerden hangileri hazır gıdalarda kullanılan katkı maddeleri için yanlıştır?

ülkelerinde her gıda katkı maddesini ifade eden numaralardır. Numaraların önünde yer alan

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E (Europe), Avrupa Birliği’ni temsil etmektedir. Gıda katkı maddelerinin E numaraları temel

C) I ve II

D) I ve III

Tüm gıda katkı maddeleri bir E numarası ile belirtilir. E numaraları AB (Avrupa Birliği)

işlevlerine göre şu şekilde sınıflandırılır;

28. I. Koruyucu ekleme

II. Emülsiyonlaştırıcı ekleme



III. Tatlandırıcı ekleme



Yukarıdakilerden hangileri hazır gıdaların raf ömrünü uzatmak için yapılan işlemlerdendir?

Palme Yayınevi

E) II ve III

Katkı maddesi 1. Renklendiriciler (boyalar) 2. Koruyucular 3. Antioksidanlar ve asit düzenleyiciler 4. Emülsiyonlaştırıcılar ve stabilizatörler 5. Asit-baz sağlayıcılar 6. Tatlandırıcılar ve koku verenler 7. Geniş amaçlı gıda katkı maddeleri

Katkı maddesi kodu E 100-180 E 200-297 E 300-321 E 322-500 E 500-578 E 620-637 E 900-927

Soru

Çözüm Ayva ve şeker dışında E kodlarıyla verilen maddeler gıda katkı maddeleri arasında yer alır.

E) I, II ve III

Bir reçel kavanozunun etiketinde bulunan içindekiler bölümü şöyle sıralanmıştır: Ayva, şeker, kıvam arttırıcı pektin (E440), asitliği düzenleyici sitrik asit (E330) ve renklendirici (E105).

29. Marketten herhangi bir gıdayı satın

Buna göre, reçel kavanozu içindekilerden kaç tanesi gıda katkı maddeleri arasında yer alır?

A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

alan bir tüketici;

A) 1

I. Son tüketim tarihi mutlaka kontrol edilmelidir.

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

Ambalajlı olarak pazarlanan tüm gıda ürünlerinin etiketlerinde, içerdikleri gıda katkı maddeleri belirtilmek zorundadır. Bu belirtme de sadece E numarası yazılabileceği gibi sınıf özellikleri de belirtilebilir.



II. Ürünün saklanma şekli ve bulunduğu şartlar kontrol edilmelidir.



III. Bileşiminde E kodlu ürün sayısının kaç tane olduğu kontrol edilmelidir.



IV. Üretim izni ya da ihmal edilme izni kontrol edilmelidir.



V. Ürünün ambalajının delik ya da çatlak olup/olmadığı kontrol edilmelidir.



yukarıdakilerden kaç tanesine uyarsa bilinçli bir tüketici olur?

şirilmiş etler örnek verilebilir. Hazır gıdaların bozunma



A) 5

edip etmemesine ve cinsine bağlı olarak değişir.

236

B) 4

C) 3

D) 2

E) 1

Yanıt C

Gıda alırken ambalajın üzerindeki son kullanma tarihi mutlaka kontrol edilmelidir. Bu tarihler belirlenirken gıdanın 2- 4°C sıcaklıklarında saklanacağı dikkate alınır. Bu nedenle gıda bu sıcaklık koşullarında tutulmamışsa son kullanma tarihinin de bir önemi kalmayabilir. Gıdaların son kullanma tarihinden sonra tüketilmesi gıda zehirlenmelerine yol açabilir. Tavsiye edilen tüketim tarihi bulunan gıdalara süt ürünleri, pisüreleri sıcaklığa, basınca, maddenin havayla temas

Bulgurun üretim tarihi ve son kullanma tarihi

2.Bölüm

GIDALAR

MİNİ TEST 1. I. UHT işlemi sütün oda koşullarında uygun ambalajda uzun

4.

I Konserve bezelye

süre saklanmasını sağlar. (D) (Y)

II. Hazır gıdaların raf ömrüne sıcaklık, basınç, madde türü ve hava ile temas etme durumu etki eder.



III. Gıda katkı maddesi olarak kullanılan maddeleri belirtmek için E kodları kullanılır. (D) (Y)



IV. Gıdalarda kullanılan katkı maddelerinin, gıdanın raf ömrüne herhangi bir etkisi yoktur. (D) (Y)



V. Pastörizasyon ve sterilizasyon işlemi gıda sanayisinde besin maddelerini hastalık yapıcı mikroorganizmalardan arındırmak amacıyla uygulanan ısıtma yöntemidir. (D) (Y)

III

II

Çilek ve erik



Hazır çorba

Hazır Gıda

Yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda verilenlerden hangileri hazır gıdadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

C) I ve II E) II ve III

Yukarıda her cümlenin sonunda doğru (D) ve yanlış (Y) sembolleri bulunmaktadır.

Buna göre, bu cümleleri okuyan bir öğrenci kaç numaralı olanını yanlış (Y) olarak işaretler?



A) I

C) III

D) IV

A) Antioksidanlar, gıdalara tatlı bir lezzet sağlayan, şeker dışındaki katılan maddelere denir.

E) V

2. Gıda boyaları gıdalara aşağıda verilen amaçlardan hangi-

B) Hızlı kentleşme ve teknolojinin gelişmesi, hazır gıda tüketimini artırmıştır.

Palme Yayınevi

B) II

5. Aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır?

C) UHT işlemi ile sütteki tüm canlı organizmalardan arınma sağlanır. D) Gıdalarda tat ve kokuyu daha cazip hale getirmek için lezzet arttırıcı maddeler kullanılır.

si için katılır? A) Besin değerini artırma

E) Gıda katkı maddelerinin amaçlarından biri gıdaların depolanma süresince güneş ışığından etkilenebilecek lezzet ve vitaminleri korumaktır.

B) Gıdaların bileşenlerine ayrılmamalarını sağlama C) Renklendirme D) Gıda yüzeyinin düzgün görünmesini sağlama E) Tadını iyileştirme

6. I. Gıda katkı maddeleri gıdanın doğallığını artırmak için kullanılır.

3. I. Puding



II. Renklendiriciler, üretim ve depolama esnasında üründe kaybolan rengin tekrar kazandırılmasını sağlar.



III. Gıda katkı maddeleri doğal ve sentetik olabilirler.



IV. Gıda katkı maddeleri her besinde kullanılır.





II. Dondurma



III. Renkli kurabiye



Yukarıdaki gıdalardan hangilerinde gıda katkı maddesi olarak boyalar kullanılabilir?

Yukarıda verilen yargılar I, II, III ve IV sırasına göre doğru (D) ve yanlış (Y) olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

A) Yalnız II

A) D, D, Y, Y

B) Yalnız III D) II ve III

C) I ve II

D) D, Y, D, Y

E) I, II ve III 1. D

B) Y, D, D, Y

2. C

3. E

4. C

5. A

6. B

C) Y, D, D, D

E) D, Y, Y, D 237

12.Ünite

KİMYA HER YERDE YENİLEBİLİR YAĞ TÜRLERİ

Çözümlü Sorular

Yağlar, karbonhidratlar gibi vücuda enerji sağlanması konusunda en temel besin mad-

30. I. Yağlar, katı yağlar ve sıvı yağlar olmak üzere iki grupta toplanabilir.

delerinden biridir. Yağ enerji sağlar ve enerji depolar. Sinirlerin yapı taşıdır, yağda eriyen

II. Hidrojenasyon işlemi margarinin rafine edilmesi işlemidir.

vitaminleri taşır ve organları yaralanmalara karşı korur. Ayrıca lezzetin ve aromanın önemli



III. Margarinler halk arasında tereyağı olarak bilinir.

sağlamamalıdır. Ülkelere ve iklim koşullarına göre değişmekle birlikte günlük yağ gerek-



IV. Margarinler, kullanım yerlerine göre kahvaltılık, mutfak ve gıda sanayisi margarini olmak üzere üç sınıfa ayrılır.

fazlasını yağdan sağlamaktadır. Bu nedenle de şişmanlık sağlığı tehdit edecek oranda her





kaynağıdır. Normal olarak bir insan, kalori gereksiniminin %30’undan fazlasını yağlardan sinimi 25 gram civarındadır. Ancak günümüzde insanlar bu rakamın iki mislini veya daha gün artmaya devam etmektedir. Yağları iki grupta toplayabiliriz. Katı yağlar ve sıvı yağlar.

Yukarıdaki ifadeler doğru (D) ve yanlış (Y) olarak I, II, III ve IV yolunu izleyerek sıralandığında aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

Bunlar doymuş yağ asitlerinden oluşan yağlardır. Tera-

A) D, Y, Y, D

B) Y, D, Y, D

yağı, hayvansal bir gıda maddesidir. Tereyağının ham

C) D, D, Y, Y

D) D, Y, D, Y

maddesini süt yağı oluşturur. Soğuk alanda (buzdola-

1. Katı yağlar: Bu gruba margarin ve tereyağı girer.

E) Y, Y, D, Y

bında) 24 – 48 saat bekletilen sütün üst tarafına yükselen krema ile elde edilir. (Ya da çiğ sütle yapılan yoğurt-

31.

tan). Yağlar arasında en yüksek protein içeren gıdadır.

yağlardan elde edilebilir.

olarak doyurulmasından

I Çeşitli katkı maddelerinden Margarin oluşan bir II emülsiyondur.

oluşur.



Margarin, tereyağının yerine kullanılmak üzere üretilmiş olan çeşitli bitkisel ve hayvansal yağlardan doğal veya kimyasal olarak elde edilen yağ çeşididir. Margarin üretiminde mısır, pamuk, ayçiçeği, soya vb. tohum yağları, palm ve zeytin gibi

Yukarıdaki kavram haritasında verilen bilgilerden hangileri margarinler için doğrudur? A) Yalnız I

Palme Yayınevi

Bitkisel ve hayvansal

Çeşitli sıvı yağların kısmi III

Tereyağı

B) Yalnız II

D) I ve III

C) II ve III

E) I, II ve III

meyve yağları, badem, hindistan cevizi (koko) gibi çekirdek yağları kullanılır. Margarinler, bu yağların kısmi hidrojenasyonu ile katı hale getirilmiş rafine yağlara ilave edilen su, pastörize süt, süt tozu ve peynir altı suyu tozunun ilavesi ile elde edilen emülsiyonlardır. Margarinler kullanım yerlerine göre kahvaltılık margarin, mutfak margarini ve gıda sanayisi margarini olmak üzere

32. a. Bitkisel yağlardan elde edilme

b. Hayvansal yağlardan elde edilme



c. Kimyasal yöntemle elde edilme



d. Fiziksel yöntemle elde edilme



Yukarıdaki ifadeler tereyağ (I) ve margarin (II) yapısı için genellenerek eşlenirse hangi seçenek doğru olur?







A)

a, c

b, d



B)

b, d

a, b, c



C)

b, c

a, d, b



D)

a, d, c

b, c



E)

a, b, d

c, a

238

I ______

II _______

üç sınıfa ayrılır. Margarinler homojen görünümlü ve kendilerine özgü tat ve kokuya sahiptirler. Erime noktaları kendilerini oluşturan bitkisel yağlara göre daha yüksektir. Margarinin elde edilmesi için yenilebilir nitelikte olan her türlü yağ kullanılabilir. Fakat bitkisel yağlardan üretilen margarinler daha çok tercih edilmektedir. Hangi yağ kullanılırsa kullanılsın mutlaka rafinasyon işlemlerinden geçmiş olması

Margarin

gerekir. Çünkü bu sayede yağda istenmeyen maddeler uzaklaştırılmış ve üretilecek margarinin kalitesi olumsuz etkilenmemiş olur. Margarin yapılmak üzere alınan sıvı yağa hidrojenlendirme (hidrojenasyon) işlemi uygulanır. Yağların hidrojene edilmeleri sonucunda yağın yapısında bulunan ve yağ asitlerinden gelen zincirdeki ikili bağlar açılarak doymuş yağ elde edilir.

2.Bölüm Hidrojene edilmiş yağın istenilen fiziksel özelliklere sahip olması için sıcaklık, katalizör oranı ve karıştırma işlemi ayarlanarak hidrojenlendirme işlemi bittikten sonra sıcaklık 100°C nin altına düşürülerek soğutma gerçekleştirilir ve yağ filtreden geçirilerek katalizörden arındırılır. Katalizörden de arındırılan yağa son olarak ağartma ve koku giderme işlemleri yapılıp sonrasında sıvı yağ ve sütle karıştırılarak margarin elde edilir.

Çözümlü Sorular 33. I. Günlük yağ tüketiminde doymuş, doymamış, bitkisel veya hayvansal yağların tamamından belli oranlarda

Hidrojelendirme işleminde yağın bir kısmı hidrojenlenirken bir kısım sıvı yağlardaki bazı doymamış yağ asidi birimlerinin yapısal değişikliğe uğraması sonucu da trans yağlar oluşur. Yan ürün olarak oluşan trans yapıdaki yağ asitlerinin insan sağlığına zararları olduğuna ilişkin bazı araştırma sonuçları elde edilmiş ve kalp – damar hastalıklarının ortaya çıkabileceği vurgulanmıştır.

tüketilebilir. (D) (Y)

II. Margarin, doğal olmayan yollarla üretildiğinden mümkün olduğunca az kullanılmalıdır. (D) (Y)

Not



III. Doğal sıvı yağlar ve hayvansal yağ-



IV. Sadece süspansiyon halinde olan



Yukarıda verilen beslenme ile ilgili ifa-

lar kullanılmalıdır. (D) (Y)

Yağların hidrojenlendirilmesi aşamasında trans esterifikasyona (çapraz eşleştirme) bağlı olarak oluşan trans yağlar, kandaki kötü kolesterol miktarını artırıp iyi kolesterol miktarını azaltır.

Çözüm

Yenilebilir yağların yanlış kullanımının sağlık üzerindeki etkileriyle ilgili; I. Trans yağların kalp için zararlı olduğu bilimsel araştırmalarla ispatlanmıştır. (D) (Y). II. Trans yağlar, zararlı kolesterolü arttırır, yararlı kolesterolü düşürür. (D) (Y) III. Modern margarinlerde trans yağ oranı %1’den düşüktür. (D) (Y) IV. Trans yağlar damarları koruyucu özellik gösterir. (D) (Y) V. Yağ asitlerinin yüksek sıcaklık ve basınçta katalizör etkisiyle yapısal değişikliğe uğramasıyla trans yağlar oluşmaktadır. (D) (Y) yukarıdaki bilgilerden kaç numaralı olanı yanlıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V

II. Trans yağlar, damarları koruyucu değil, kalp – damar hastalıkları ortaya çıkartabilecek etki gösterir.

Soru

Çözüm

Öğretmeni Mahmut’tan yağlar ile ilgili bildiklerini yazmasını istiyor.

gıdalar tüketilmelidir. (D) (Y) deler doğru (D) ve yanlış (Y) olarak I,

Soru

.

GIDALAR

II, III ve IV yolunu izleyerek sıralandığında aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) D, D, D, Y

B) D, Y, D, D

C) Y, D, D, D

D) Y, Y, D, D

Palme Yayınevi

E) Y, D, Y, D

34. X + H2 ¡ Y

tepkime denkleminde yer alan X ve Y ile ilgili; X, katı yağ ise Y sıvı yağdır. Yağız

Yanıt D

X’in hidrojen lenmesi ile Y oluşur. ilker

X, doymamış yağ ise Y doymuş yağdır.

Margarinler bir emülsiyondur.

Mahmut’ta;

Bensu

I. Margarinler kullanım yerlerine göre kahvaltılık, mutfak ve gıda sanayisi margarini olmak üzere üç şekilde sınıflandırılır.

X, pamuk yağı ise Y margarin olabilir. Dilan

II. Doymamış yağların doyurulması işlemine hidrojenasyon denir.



III. Margarinlerin zararlı etkilerine temel neden gösterilen yağ, trans yağlardır.

A) Yalnız Yağız

IV. Margarinler bir süspansiyondur.

B) Yağız ve Bensu

V. Margarinlerin bileşiminde süt bulunur.

C) Bensu ve İlker

cümlelerini yazıyor.

D) Dilan ve İlker

Buna göre, Mahmut’un yazdığı cümlelerden kaç numaralı olanı yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin verdiği bilgiler yanlıştır?

E) Yağız, İlker ve Dilan

Yanıt D 239

12.Ünite

KİMYA HER YERDE

Çözümlü Sorular 35. ✰. Tereyağı

▲ Margarin



● Zeytinyağı



■ Ayçiçek yağı



♦



Yukarıda verilen yağ türlerinden hangileri doymamış yağlar sınıfındadır?

Fındık yağı

A) ✰, ■ B) ▲, ● C) ✰, ▲, ♦ D) ●, ■,

♦

E) ✰, ●, ▲

36.



I III Flotasyon

Yağlı tohum

II

Ekstraksiyon

Yukarıdaki kavram haritasında yer alan ayırma yöntemlerinden hangileri kullanılarak yağlı tohumdan yağ elde edilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

37.

C) I ve II

E) I ve III

I Ülkemizde üretimi çok yaygın olan bir yağ çeşididir. III

II

Yemeklik yağlar arasında en hafif yağ olarak kabul edilir.



Fındık yağı

Katı yağların hidrojenlenmesi ile oluşur.

Yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda verilen fındık yağı ile ilgili bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

240

C) I ve III E) I, II ve III

Palme Yayınevi

Presleme

2. Sıvı yağlar: Yapılarında doymamış yağ asitlerinin gliserinle oluşturduğu esterleri daha fazla olan yağlar sıvı yağlardır. Bu tür yağlar çoğunlukla zeytinyağı, ayçiçek yağı, mısır özü yağı, fındık yağı gibi yağlardır. Yağlar, yağlı tohumlardan birçok farklı yöntemle elde edilir. Yağlı tohumlardan yağı sızdırmak üzere uygulanan tüm işlemlerin amacı, yağın kalitesinde fazlaca bir kayba neden olmaksızın verimi yükseltmektir. Yağlı tohumların preslenmesi ve ekstraksiyon ile elde edilen ham yağdan, rafinasyon işlemleri uygulanarak tüketime uygun bitkisel yağlar elde edilir. Mısır özü yağı ➣ Ayıklanmış ve yıkanmış mısır tohumundan elde edilir. Mısır tohumunun ezilerek preslenmesi ile yağı çıkartılır. ➣ Preslemeden sonra kullanılan organik sıvılarda ekstraksiyon işlemi uygulanır. ➣ Tutuşma sıcaklığı 232°C olduğundan kızartma yağı olarak kullanılır. ➣ Antioksidan etkisi ve E vitamini yönünden iyi bir kaynaktır. Mısır özü yağı ➣ Tadı daha hafif ve bazı bitkisel yağlara göre daha ucuz olduğu için tercih edilir. ➣ Kandaki kolesterol düzeyinin düşmesine neden olur. Ayçiçek yağı ➣ Başlıca palmitik, stearik, linolenik ve linoleik asitlerin esterlerinden oluşur. ➣ Doymamış yağ asitlerini yüksek oranda içerir. ➣ Yarı kuruyan yağ özelliğe sahiptir. ➣ Dünya ayçiçeği yağı üretimi 23 milyon ton civarındadır. Türkiye ayçiçek yağı üretiminde ilk 10 ülke arasında yer alır. ➣ Boya sanayisinde, gıda sanayisinde ve deri endüstrisinde Ayçiçek yağı kullanılır. Zeytinyağı ➣ Palmitik asit, linoleik asit ve stearik asit içerir. ➣ Yapısında doymamış yağ asiti %77 oranında doymuş yağ asitleri %14 oranındadır. ➣ Isıl işlem görmeden elde edilir. ➣ Zeytinler soğuk presten geçirilerek ezilip hamur haline getirilir. Oluşturulan bu hamur presten geçirilerek sıkılır. Son işlem olarak yağ, zeytin suyundan (karasu) ayrıştırılır ve zeytinin yağlı tohumundan ham zeytinyağı elde edilir. ➣ Zeytinyağı eldesinde hiçbir kimyasal işlem uygulanmaz. ➣ Dünyada üretilen zeytinyağının %95’i Akdeniz ülkelerinde yapılmaktaZeytinyağı dır. Türkiye zeytinyağı üretiminde dünyada 5. ülkedir. ➣ Zeytinyağının kalitesini ; – Zeytinyağındaki asit oranları – Lezzet ve kokuyu tespit etme ve ölçme faktörleri belirler. Fındık yağı ➣ Belirli enlemlerde yetişen ve kendine özgü iklime ihtiyaç duyan bir bitki olan fındık bitkisinin tohumundan fiziksel işlemler ve ekstraksiyon ile elde edilir. ➣ Kimyasal işlemlerden geçirilmeden kullanılabilen bitkisel bir yağdır. ➣ Yemeklik yağlar arasında en hafif yağ olarak kabul edilir. ➣ Yüksek ısıya dayanıklı bir yağ türüdür. ➣ Kurumayan yağ sınıfındadır. ➣ 195°C sıcaklığında yanmasından dolayı kızartma yağı olarak Fındık yağı da kullanılır. ➣ Kolesterolden kansızlığa, cilt yenilenmesinden enerjiye kadar pek çok noktada faydaları vardır. ➣ B ve E grubu vitaminlerinin en önemli kaynağıdır. ➣ Protein içeriği 100 gramda %8,2 gibi yüksek bir değerdedir. ➣ Dünya’da en çok Türkiye’de üretilir.

2.Bölüm Yağ Endüstrisinde Kullanılan Sıvı Yağ Çeşitleri

Çözümlü Sorular

Yağlı tohumlardan elde edilen ham yağa uygulanan işlemlerin farklılığına göre farklı çeşitte yağlar elde edilir. Bunlar sızma yağ, rafine yağ, riviera tipi yağ, vinterize yağ olarak sınıflandırılabilir.

38. I. Eşit oranda sızma (naturel) ve rafine yağ içerir. (D) (Y)

Sızma Yağ ➣ Tam olarak olgunlaşmadan toplanan zeytinlerin soğuk pres yöntemleri ile sıkılmasından elde edilen yağdır.

➣ Sadece mekanik ve fiziksel işlemler uygulanarak elde edildiği için kendine özgü tadı ve kokusu olan gıda olarak tüketilebilen yağlardır. Vitaminler kaybolmadan bulunur.



II. Besin değeri, sızma yağdan yüksektir. (D) (Y)



III. Asit oranı çok yüksektir. (D) (Y)



IV. Doğal yağdır. (D) (Y)



Yukarıda verilen riviera tipi yağlar ile ilgili ifadeler doğru (D) ve yanlış (Y) olarak I, II, III ve IV yolunu izleyerek sıralandığında aşağıdakilerden han-

➣ Sızma yağları, yemek pişirmek yerine, salata ve sebzelerde doğrudan kullanmak daha uygundur.

gisi doğru olur?

➣ Sızma zeytinyağları kendi içinde asitlik oranlarına göre farklı kalitelerde olabilir.

➣ En kusursuz olanı ve asitlik oranı %1 – 2 oranında

GIDALAR

Sızma zeytinyağı eldesi

A) D, Y, Y, D

B) D, Y, D, D

C) Y, Y, Y, D

D) Y, Y, D, Y

E) Y, D, Y, D

olan natürel sızma zeytinyağıdır.

Rafine Yağ ➣ Yüksek asitli ya da doğrudan yemeye uygun olmayan özelliklere sahip yağlara uygula-

39. ✰ Palmiye

■ Vinterize ● Sızma



nan kimyasal işlemler (rafinasyon) sonucu elde edilen yağdır. bir değere kadar düşürülür. Bu sırada yağ, istenmeyen tat ve kokudan da arındırılmış olur.

Riviera Tipi Yağ ➣ Rafine yağla (%80 – 90) sızma yağın (%10 – 20) belirli oranlarda ka-

Tam olarak olgunlaşmadan

Palme Yayınevi

➣ Yağın rafine edilmesi sonucu asitlik derecesi sıfıra ya da tüketilebilmesi için uygun olan

toplanan zeytinlerin soğuk pres yöntemiyle sıkılmasıyla elde edilen yağdır

▲ Natürel

♦ Riviera

Yukarıdaki kavram haritasında tanımlanan zeytinyağı aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir?

rıştırılmasıyla elde edilen bir yağ çeşididir.

➣ Sızma yağın kendine özgü tat ve kokusu ile rafine yağın hafifliğini bir arada içerir.

A) ✰ B) ■ C) ● D) ▲ E) ♦

➣ Bu tür yağlarda asitlik derecesi en fazla %1 oranında olur. ➣ Besin değeri sızma yağlarınkinden çok daha düşüktür. Vinterize Yağ ➣ Düşük sıcaklıklarda katılaşan ve bunun sonucunda yağda bulanıklı-

Riviera tipi yağ

ğa neden olan maddelerin yağdan uzaklaştırılmasıyla elde edilen yağ çeşididir.

➣ Özellikle soğukta kullanımlar için uygundur. ➣ Belli bir sıcaklığın altında bulanıklaşır.

40. I. Tohumlardan kimyasal işlemler uygulanmadan elde edilen en doğal yağ II. Yüksek asitli yağlara kimyasal işlem uygulanarak yapılan yağ III. Yağda bulanıklık oluşturan maddelerin kimyasal işlemlerle yağdan uzaklaştırılması sonucu elde edilen yağ



Yenilebilir Yağların Sağlık Üzerine Etkisi Yağlar, hayatımızın vazgeçilmez besin kaynaklarından biridir. Yediğimiz besinlerin çoğunda az ya da çok miktarda yağ bulunmaktadır. Yağlar, vücudumuzun ihtiyacı kadar alındığında son derece yararlı olduğu halde fazlası alındığında vücuda olumsuz etkiler yapmaktadır. Bu yüzden bir insanın günlük yağ alımı enerji ihtiyacının yaklaşık %30’u kadar olmalıdır. Bunun içinde, alınan doymuş yağ oranı ise günlük enerji ihtiyacının en fazla %7’si kadar olmalıdır. Özellikle hazır gıdalarda bulunan trans yağlar, kalp ve damar sağlığı açısından son derece zararlı maddelerdir. Sıvı yağlara uygulanan işlemler sonucunda ortaya çıkan trans yağlar margarin, cips, kızarmış tavuk ve patates , kraker ve pasta gibi pek çok gıda ürününde bulunmaktadır. Günlük enerji ihtiyacını karşılamak için alınması gereken yağların çoğunluğunun zeytinyağı ve fındık yağı gibi tekli doymamış yağlardan, çok azının ise margarin gibi doymuş yağlardan olması gerekir. Bu taktirde yağ kullanımının sağlık açısından bir zararı olmayacaktır.



a. Vinterize yağ



b. Sızma yağ



c. Rafine yağ



Yukarıda verilen bilgiler ile yağ türleri hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir?



A) I. b B) I. b C) I. c D) I. c E) I. a II. c II. a II. b II. a II. c III. a III. c III. a III. b III. b

241

12.Ünite

KİMYA HER YERDE

MİNİ TEST 1.

3. I. Açık ambalajlı gıdalar tercih edilmemelidir. (D) (Y)

I Oda sıcaklığında sıvı halde bulunurlar.

II

III Yağlı tohumlardan farklı yöntemlerle elde edilirler.

Bitkisel yağlar

A) Yalnız II

II. Ürünün üretim ve tüketim tarihleri kontrol edilmelidir. (D) (Y)



III. Ambalajında ürünün niteliklerini göstermeyen gıdalar tercih edilmemelidir. (D) (Y)



IV. Ürünün markette uygun koşullarda muhafaza edilmesine dikkat edilmelidir. (D) (Y)

Zeytinyağı ve ayçiçek yağı örnek verilebilir.

V. Ürünün şeffaf bir şekilde ambalajlanmasına dikkat edilmelidir. (D) (Y)

Yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda verilen bitkisel yağlar ile ilgili bilgilerden hangileri doğrudur?





B) I ve II



Bilinçli bir tüketicinin hazır gıda alırken dikkat etmesi gereken yukarıdaki kurallardan kaç tanesi doğru verilmiştir?



A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

Palme Yayınevi

4. Mısır özü yağı ile ilgili;

I. Kızartma yağı olarak kullanılır.



II. Ağzı kapalı olduğunda havasız kalacağından ağzı açık kutularda saklanmalıdır.



III. Serin ve doğrudan güneş ışığı almayan yerlerde saklanmalıdır.



yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

2.

C) I ve II E) II ve III

Özellikle soğukta kullanımlar için uygun yağ, vinterize yağdır. Y

D

5. Pastörizasyon ve sterilizasyonla ilgili, Riviera yağ, naturel ve rafine zeytinyağı karışımıdır.



I. Her ikisi de ısıtma yöntemidir. (D) (Y)



II. Her ikisinde de amaç gıda maddesini hastalık yapıcı mikroorganizmalardan temizlemektir. (D) (Y)



III. Sterilizasyonda ısıya dirençli bazı bakteriler gıda maddesinde kalırken pastörizasyonda kalmaz. (D) (Y)



IV. Pastörizasyonda gıda maddesi 60-100 ºC’ye kadar ısıtılırken sterilizasyonda 120 - 140 ºC’ye kadar ısıtılır. (D) (Y)



Yukarıda verilen bilgiler doğru (D) ve yanlış (Y) olarak hatasız işaretlendiğinde kaç numaralı çıkıştan çıkılır?

V. Pastörize sütlerin raf ömrü, sterilizasyonla işlenmiş (UHT) sütlerin raf ömründen daha kısadır. (D) (Y)



yukarıdaki yargılardan kaç numaralı olanı yanlıştır?

A) 5



A) I

Y 1





Rafine yağlar, kimyasal yöntemlerle elde edilirler.

242

D 1

B) 4

2

C) 3

Y 3

D Natürel zeytinyağının asitlik derecesi, riviera zeytinyağından daha fazladır. Y

D

4

5

D) 2

E) 1 1. E

2. A

3. E

4. B

B) II 5. C

C) III

D) IV

E) V

12.Ünite

KİMYA HER YERDE

1. TEST 1.

4. I. Hazır gıdalara katılan koruyucu maddeler gıdanın daha

Antimikrobiyal etkiye sahiptir.

uzun süre bozulmadan durmasını sağlar.

III Çamaşır suyu I

II



Etkin maddesi sodyum hipoklorittir.

II. Hazır gıdaların dayanıklılık süresi ne kadar fazla ise o kadar sağlıklıdır.



Tuz ruhu ile karıştırıldığında daha etkili olur.

III. Pastörizasyon, ürünü 60°C den 100°C’ye kadar ısıtma işlemi ile hastalık yapan mikroorganizmaları etkisiz hale getirme işlemidir.



Hijyen amacıyla kullanılan çamaşır suyu ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III



IV. Aromalar, gıdalarda faz ayrılmalarını engelleyerek homojen bir dağılım sağlamak amacı ile kullanılır.

C) Yalnız III



E) I, II ve III

Yukarıda verilen yargılar I, II, III ve IV sırasına göre doğru (D) ve yanlış (Y) olarak değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) D, Y, D, D

B) D, Y, D, Y

D) Y, Y, Y, D

❑ Hijyen temizlik önlemleriyle sağlanır.



❑ Hijyen, ortamda bulunan mikroorganizmaların hastalık yapıcı düzeyin altına düşürülmesidir.



Hijyen ile ilgili yukarıdaki cümlelerden doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazıldığında hangi sıralama elde edilir? A) D, D, D

B) D, D, Y D) Y, Y, D

C) Y, D, D E) Y, D, Y

Palme Yayınevi



E) D, D, D, Y

5. Öğretmeni Arınç’tan gıda katkı maddesi türleri ile ilgili bildik-

2. ❑ Hijyen, insan sağlığına zarar verecek ortamlardan korunmak için yapılacak uygulamalardır.

C) Y, D, Y, D

lerini yazmasını istiyor.

Arınç’ta;



I. Emülsiyonlaştırıcılar



II. Renklendiriciler



III. Yüzey aktif maddeler



IV. Antioksidanlar



V. Tatlandırıcılar



cümlelerini yazıyor.



Buna göre, Arınç’ın yazdığı cümlelerden kaç numaralı olanı yanlıştır?



A) V

B) IV

C) III

D) II

E) I

3. ❑ Sert sularda çökelti oluştururlar. 6. E kodları;



❑ Dezenfekte edici olarak kullanılabilirler.



❑ Çevre kirliliğine yol açarlar.



Deterjanlar ile ilgili yukarıda verilen cümlelerden doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazıldığında hangi sıralama elde edilir? A) Y, Y, Y

B) Y, Y, D D) Y, D, D



I. Katkı maddesinin sınıfını



II. Üretim iznini



III. Son tüketim tarihini



yukarıda verilenlerden hangilerini gösterir?

C) D, Y, D

A) Yalnız I

E) D, D, D 1. D

B) Yalnız III D) I ve III

2. A

3. D

4. B

5. C

6. A

C) I ve II E) II ve III 243

12.Ünite

KİMYA HER YERDE

7. Aşağıdakilerden hangisi temizlik maddesi değildir?

A) CH3(CH2)10CH2SO2ONa



B) C17H35 – COOK



C) NaCIO



D) CaCO3



E) CH3(CH2)10CH2

11.

SO3Na

H

I. Sabunun apolar ucu yağda çözünür.



II. Sabunun hidrofil ucu su molekülleri ile kuvvetli bir şekilde etkileşir.



III. Ortama su ilave edildiğinde yağ tanecikleri birbirinden uzaklaşır.



yargılarından hangileri doğrudur?

I. X ve Y’nin fiziksel özellikleri aynıdır.



II. X monomer, Y polimerdir.



III. Y, pencere ve kapı profili yapımında kullanılır.



yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II D) I ve III

E) I, II ve III

maz. Palme Yayınevi

C) I ve III E) I, II ve III

9. ✰ CH2 = CH2

■ CH = CH



▲ CH2 = CH - Cl



● CF2 = CF2



♦ CH3 – CH3



Yukarıda verilen moleküllerden hangisi polimerleşme tepkimesi vermez?



II. Polimerler monomerlerinin tüm özelliklerini taşırlar.



III. Polimer maddeler paslanmaz, suya karşı dayanıklıdır.



Yukarıda verilen yargılardan hangileri yanlıştır? A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

n CH2 = CH



CH2 – CH

¡

Cl n (Polivinil klorür)

Cl (Vinil klorür)



tepkimesi ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Polimerleşme tepkimesidir.

10. Polimer malzemelerin geri dönüşümünün sağlanması ile

B) Oluşan ürünün kısa adı PVC’dir.

ilgili;

C) Polivinil klorür doğal polimerdir.



I. Büyük miktarda enerji tasarrufunun sağlanması



II. Hammadde ihtiyacının artması



III. Artan insan nüfusunun neden olduğu tüketim artışının doğal dengeyi bozmasının azaltılmış olması

D) Geri dönüşüm sembolü



yukarıdakilerden hangileri ilişkilidir? B) Yalnız III D) II ve III

E) I, II ve III

13.

A) ✰ B) ■ C) ▲ D) ● E) ♦

A) Yalnız II

C) I ve II

12. I. Polimer maddelerin çevreye atılması çevre kirliliği oluştur-

B) Yalnız III D) II ve III

Y

Yukarıdaki tepkime ile ilgili;

A) Yalnız I



H

—C–C— n H H



çekleşen olaylar ile ilgili,

244

H ¡

X

8. Kirin yapışmış olduğu yüzeyde sabun kullanıldığında ger-



H C=C

H



A) Yalnız II

H n

C) I ve III

3 şeklindedir.

E) Polimerin mer yapısı -CH2-CH- şeklindedir.

E) I, II ve III 7. D

8. E

Cl 9. E

10. C

11. E

12. B

13. C

12.Ünite

KİMYA HER YERDE

1. 2. TEST 1. İlaç formlarındaki X, Y ve Z’den biri merhem, biri tablet, biri

4.

Kalıcı dövme boyası

de damladır.

III

IV

Bu ilaç formlarından;



– X, toz halindeki ilaçların çeşitli bağlayıcı maddeler ile karıştırılarak özel makinelerde sıkıştırılmasıyla elde edilir.



– Z, ağızdan alınabildiği gibi göz, kulak, burun gibi organlarla da kullanılabilir.



Ruj

Deterjan

V

Şampuan

Buna göre, X, Y ve Z ilaç formları aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?



Yukarıdaki kavram haritasında verilenlerden hangisi bir kozmetik malzeme değildir?

X

Y

A)

Merhem

Damla

Tablet

B)

Tablet

Merhem

Damla

C)

Damla

Merhem

Tablet

D)

Tablet

Damla

Merhem

E)

Merhem

Tablet

Damla

Z



A) I

B) II

5.

C) III



❑ Kozmetik ürünler hastalıkları tedavi etmede kullanılır.



❑ Saç boyası, jöle, kalıcı dövme boyası estetik amaçlı kullanılan kozmetiklerdendir. Kozmetikle ilgili yukarıda verilen ifadelerden doğru olanlarına “D” ve yanlış olanlarına “Y” yazıldığında hangi sıralama elde edilir? B) D, Y, D D) Y, D, D

3. Kozmetik ürünlerin başlıca bileşenlerinden nemlendiriciler ile ilgili;

I. Cildin kurumasını önleyerek cildi yumuşatmalıdırlar.



II. Deride su kaybı ile meydana gelen kabuklaşmanın önlenmesi için kullanılırlar.



III. Uygulanış yerlerine göre ve temel etki alanlarına göre sınıflandırılırlar.



II

Krem

IV



Yarı katı formdaki ilaç türü ile ilgili yukarıdaki kavram haritasında yer alan kutucuklarda verilenlerden hangisi doğrudur?



A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

6.

I. Sadece kadınlara özgü maddelerdir. (



II. Bir çoğu kimyasal maddelerin karışımıdır. (



III. İnsanların sadece yüz güzelliği için kullandıkları ürünlere verilen genel addır. (



) )

)

IV. Parfüm ve deodorant kozmetik ürünlerden değildir. (

C) I ve II



Yukarıda verilen kozmetik malzemeler ile ilgili bilgilerin

1. B

A) D, D, D, D



E) I, II ve III 2. B

3. E

)

doğru (D) veya yanlış (Y) olarak değerlendirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

B) Yalnız II D) II ve III

III Yarı katı formdaki ilaç Damla

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

E) V

Kaşe

V İğne

C) Y, D, Y E) Y, Y, Y

D) IV

I

Palme Yayınevi

2. ❑ Kozmetik ürünlerde kimyasal madde bulunur.

A) D, D, D

Saç boyası

I

Kapsül



II

Kozmetikler

4. E

B) Y, D, D, Y

D) D, Y, Y, D 5. C

6. C

C) Y, D, Y, Y

E) Y, Y, D, Y 245

12.Ünite

KİMYA HER YERDE

7. Küçük yaştaki bir çocuk şiddetli bir gribal enfeksiyona yaka-

10. I. Ham yağın kimyasal işlemden geçirilmesiyle oluşan yağa

lanıyor.

...X... yağ denir.

Kullanacağı ilaçların en hızlı ve etkili bir şekilde emilimi istendiğinde bu çocuğa hangi ilaç formu verilmesi daha



II. Yağın içinde düşük sıcaklıkta çökme eğilimi gösteren trigliseritlerin soğukta kristalize edilip uzaklaştırılması sonucu

uygundur?

oluşan yağa ...Y... yağ denir.

A)

B)

C)



III. Zeytinlerin tam olgunlaşmadan soğuk pres yöntemiyle sıkılmasından elde edilen yağlara ...Z... yağ denir.

Pastil

Tablet (Hap)

D)

E)



Şurup

IV. Rafine zeytinyağı (%80-90) ile natürel zeytinyağının (%1020) karıştırılmasıyla oluşan yağa ...T... yağ denir.



Yukarıdaki cümlelerde boşluklara gelmesi gereken kelimeler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A)

Ampül (İğne)

Draje

X " Rafine

I Vinterize yağ

II

Riviera ile rafine zeytinyağı karışımından oluşur.

B) Yalnız II D) II ve III

X " Rafine Y " Vinterize

Z " Riviera

Z " Riviera

Z " Sızma

T " Sızma

T " Vinterize

T " Riviera

X " Natürel

E)

X " Natürel

Y " Vinterize

Y " Sızma

Z " Sızma

Z " Vinterize

T " Riviera

T " Riviera

11. ✰ Aminoasitler

Yukarıdaki kavram haritasında yer alan bilgilerden hangileri vinterize yağ için doğrudur? A) Yalnız I

C)

Y " Sızma

Palme Yayınevi

Rafine yağların III vinterizasyon işlemi uygulanmış halidir.





Düşük sıcaklıklarda yağda oluşan kristallerin süzülmesiyle elde edilir.

X " Rafine

Y " Vinterize

D)

8.

B)

C) I ve III E) I, II ve III



▲ Polistiren



● Kevlar



■ Proteinler



♦ Polivinil klorür



Yukarıda verilenlerden hangisi polimer değildir?

A) ✰ B) ▲ C) ● D) ■ E) ♦

9. I. Sızma zeytinyağı 12. I. Gıdaların görünüşünü iyileştirmek



II. Riviera zeytinyağı



III. Rafine zeytinyağı



Yukarıdaki verilen zeytinyağı türlerinin asitlik yüzdelerinin azalacak şekilde sıralanışı aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I, II, III

B) II, I, III D) I, III, II

246



II. Gıdanın lezzet yapısını iyileştirmek



III. Üründe mikrobiyal gelişmeleri artırmak



Yukarıdakilerden hangileri gıda katkı maddelerinin kullanım amaçlarındandır?

C) III, II, I

A) Yalnız III

E) II, III, I 7. D

B) I ve II D) II ve III

8. C

9. D

10. C

11. A

12. B

C) I ve III E) I, II ve III

Çözümlü Soruların Cevapları

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ

ÇÖZÜMLER 1. Bileşiklerin ısı yardımıyla ayrıştırılması işlemi

6. Simya, sistematik temellere dayalı değildir,

12. Simyacıların diğer adı alşimisttir. Madde-

modern kimya sonrasında gerçekleştirilmiştir.

kimya biliminde ise değersiz metaller altına çevrilmeye çalışılmamıştır. Dolayısıyla 4 ile 5 nolu kutular yer değiştirmelidir.

lerin bölünemeyen en küçük parçacığına atom adını veren kişi Democritus'tur Kendisinden daha basit maddelere ayrışmayan maddelere element adını veren kişi Robert Boyle'dir.



Yanıt: E

Yanıt: D

2. Eski çağ insanları hayatlarını devam ettirebilmek için beslenme ve barınma ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla devamlı arayış içerisinde olmuşlardır.

7. Aristo'nun tanımına göre, suyun özellikleri ıslaklık ve soğukluktur.

Yanıt: C

Yanıt: E

Yanıt: A

13. Ölçüm yapıldığı için Analitik kimya ile ilgileniyordur.

Yanıt: A

8. Aristo'ya göre her katı toprak, her sıvı su, her gaz ise hava olarak nitelendirilmiştir. Tepkimedeki katı sayısı 1, sıvı sayısı 2, gaz sayısı 1'dir.

3. Kimya biliminin doğuşu, MÖ 3000 yıllarına



Yanıt: E



Yanıt: D

Palme Yayınevi

Palme Yayınevi

kadar dayanmaktadır. Bilim tarihi, herhangi bir dönemi kapsamayıp bilim tarihinin kökleri ilkel toplumlara ve uygarlıklara kadar uzanır. İnsanlar geliştikçe yeni arayışlara girerek yeni bilgilere ulaşma isteği artar. Bir uğraşın bilimsel olarak nitelendirilebilmesi için sistematik bilgi birikimi sağlaması gerekir. Artan nüfus ve tüketim harcamaları insanları bilimsel çalışmalara teşvik etmiştir.

9. X; hava, Y; soğuk olmalıdır.

14. X: Karbon temelli bileşiklerin yapısını organik kimya alt disiplini inceler.

Y: Kan, idrar gibi örneklerin yapısının incelenmesi Biyokimyanın ilgi alanına girer.



Z: Polimerlerin incelenmesi polimer kimyanın ilgi alanına girer



Yanıt: E

15. Fizikokimya, kimyasal sistemlerde fizikYanıt: A

sel özellikleri ve enerji-iş dönüşümlerini inceler. (1-b).

Endüstriyel Kimya, sanayide kullanılan ham maddelerin imalatıyla ilgilenir. (2-c)



Biyokimya canlıların yapısında yer alan kimyasal maddeleri ve kimyasal süreçleri inceler. (3-a)



Yanıt: B

4. Ham petrolden benzin elde edilmesi işlemi eski çağ insanları tarafından kullanılmamıştır.

Yanıt: D

10. Suyun elementlerine ayrıştırılması ve atomun yapısının araştırılması işlemleri "simya çağı" döneminde kullanılmamıştır.

Yanıt: C

16. Tarımda ürün verimini ve kalitesini artırmak 5. Simya çağında tıp, felsefe, fizik ve kimya ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Fakat bu dönemde meteoroloji ile ilgili çalışmalar yoktur.

Yanıt: D

248

gübre endüstrisinin uğraş alanıdır. Hava, su ve toprağın çeşitli kirleticilerden temizlenmesi arıtım endüstrisinin uğraş alanıdır. Hastalıkların iyileştirilmesi için ham madde üretimi ve vücuttaki tepkimelerinin incelenmesi, ilaç endüstrisinin ilgi alanıdır.

11. Yanma olayını açıklayarak yanma ile ilgili eski teorileri çürüten ve kütlenin korunumu yasasını bulan bilim adamı Lavoisier'dir.

Yanıt: C



Yanıt: B

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ

ÇÖZÜMLER 17. Ahşap işleme, dokumacılık ve tekstil, plas-

22. Elementler sembollerle gösterilir, aynı cins

tik, PVC ve böcek zehirleri vb. kimyanın inceleme alanına girer.

atom veya moleküllerden oluşurlar. Fakat heterojen değil homojen yapılıdırlar.



Yanıt: E



28. Kimya laboratuvarlarında eldiven takmanın bir sakıncası yoktur.

Yanıt: D

Yanıt: A

29. Kimya laboratuvarlarında çalışırken kırık, 23. III. Sembolü N olan element azottur. 18. Cümlelerin ögelerini bulma kimya bilimi ile



çatlak ve kirli cam eşyalar kullanılmamalıdır. Kapalı ayakkabı giyilmelidir. Asla asit üzerine su eklenmemeli, asit yavaşça su içerisine dökülüp seyreltilmelidir.

Yanıt: C

ilgili değildir.

Yanıt: D



Yanıt: E

24. IV. Flor elementinin sembolü F olduğundan

19. Deterjan üretimi Kimya mühendisinin uğraş



Yanıt: D

Palme Yayınevi

Palme Yayınevi

listeden çıkarılmalıdır.

alanıdır. İlaç üretimi ve kullanımı Eczacıların uğraş alanıdır.

Yanıt: C

30. Kimyasal maddeler koklanmamalıdır ve tadına bakılmamalıdır. Kesinlikle çıplak elle dokunulmamalıdır. Sıvılar pipetle aktarılırken mutlaka puar kullanılmalı, ağız yolu ile çekilmemelidir.

Yanıt: C

25. Yemek sodasının formülü NaHCO3'tür. Yapısında kalsiyum elementi bulunmaz.



Yanıt: A

20. İnşaat sektörünün yaşadığı krizlerin açıklanması, kimyagerlerin ilgi alanına girmez.

31. Verilen güvenlik logosu aşındırıcı maddeler

Yanıt: D

için kullanılır. Bu maddelerle çalışılırken yüz, göz ve cilde temas etmemesine dikkat edilmeli; eldiven, gözlük ve önlük kullanılmalı ve maddenin aşınma etkisi olmayan malzemelerden yapılmış kaplarda saklanması gerekir.

26. Hal değiştirmede elementlerin de sıcaklığı sabit kalır. Elementler de moleküler halde olabilir. Elementlerde oda koşullarında katı halde bulunabilir. Sadece bileşiklerin oluşumunda elementler belirli kütle oranlarında birleşirler.

21. I. Maden cevherlerinin üretilmesi için yöntemler geliştirilmesi, Metalurji mühendisinin uğraş alanıdır.

II. Sanayinin ihtiyaç duyduğu kimyasal maddelerin üretimi için yöntemler geliştirmesi, kimya mühendisinin uğraş alanıdır.



III. Eğitim kurumlarında değişik seviyelerde kimya eğitimi yapılması, kimya öğretmeninin uğraş alanıdır.



Yanıt: D



Yanıt: D

Yanıt: D

27. Amonyağın formülü NH3 olup, yapısında oksijen elementi yoktur.





Yanıt: D

32. Aşındırıcı ile korozif aynı anlamdadır..

Yanıt: C

249

1.Ünite

KİMYA BİLİMİ

ÇÖZÜMLER 33. 1b, 2c, 3a

38. Kanda oksijen yetersizliğine sebep olan ve soba zehirlenmesinde açığa çıkan gaz karbonmonoksit (CO) gazıdır.

Yanıt: B

Yanıt: D

34. II. Demir eksikliğinde anemi görülür.

IV. Demir elementi hücrelere oksijen taşımada yer alır.



Yanıt: A

39. Klor (Cl2) gazı şehir sularının arıtılmasında önemli rol oynadığı gibi su ve havaya karışması insan sağlığına zarar verir.



Yanıt: E

35. Su, çevre açısından küresel ısınmanın azaltılmasını sağlamaz. Yanıt: B

40. Mezür (Dereceli silindir) çözeltilerin hacmini ölçmek için kullanılan cam malzemedir.

Palme Yayınevi

Palme Yayınevi



Yanıt: B

41. Koni şeklinde, ağız kısmına doğru daralan cam malzeme Erlenmayer'dir. Rahatça karıştırmaya imkan veren yapısı nedeniyle genelde titrasyonlarda kullanılır.

36. I. K emiklerin ana bileşeni kalsiyumdur.

II. Dünya'da manyetik alanın oluşmasını demir sağlar.



Yanıt: A



Yanıt: A

42. • Bazı çözeltileri hazırlama, ısıtma ve kaynatma işlemlerinde kullanılan iki veya üç ağızlı da olabilen şişkin cam malzemelere Cam balon denir.

37. NO2 ve SO3 gazları hem insan sağlığına za-



• Sıvı - sıvı heterojen karışımları kontrollü şekilde yoğunluk farkı ile ayırmaya yarayan cam kaplara Ayırma hunisi denir.

Yanıt: B



Yanıt: A

rarlı hem de asit yağmurlarına neden olarak çevreye zarar verir.



250

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

ÇÖZÜMLER 1. Thomson atom modelinde, negatif yüklü ta-

6. Bohr atom modeline göre, elektronlar belirli

necikler pozitif yüklü küre içinde dağılmıştır. Bu nedenle atomu "üzümlü kek" e benzetmiştir. Bu modelde nötronların varlığı belirtilmemiştir.

enerji düzeyindeki yörüngelerde yer alırlar. Yanıt: C

Yanıt: C

7. Elektron düşük enerji düzeyinden yüksek

11. İyon yükü= p – e Kütle = 2a + 10





numarası



1–= a –36 Kütle numarası= 2.35+10



a= 35 Kütle numarası= 80



Kütle numarası = p + n





80 = 35 + n





n = 45 Yanıt: A

enerji düzeyine geçerken dışarıdan enerji alır. Işın yaymaz. Yanıt: E

2. Maddenin bölünemeyen atomlardan oluştuğu, bir elementin tüm atomlarının birbirinin aynısı olduğu ve farklı element atomlarının farklı olduğu, Dalton tarafından belirtilmiştir. Yanıt: B

12.

80 –

rafındaki hareketlerini açıklamaya çalışmıştır. Elektronların belirli enerji düzeylerinde bulunduklarını belirtmiştir.



Kütle numarası = p + n



Kütle numarası = a + a + 10





80 = 2a + 10

Yanıt: B









Yani;

Palme Yayınevi

Palme Yayınevi

8. Bohr atom modeli, elektronların çekirdek et-

3. Thomson atom modeline göre, atomun küt-

lesi, elektronların kütlesi çok küçük olduğundan pozitif yüklü taneciklerin kütlesine eşittir. Yanıt: E

5. I. Modern atom teorisine göre elektronlar orbitallerde bulunur. Yanıt: D



p= 35; n= 45 olur.



112 2+

Y olur.



İyon yükü= p–e Kütle numarası= p + n



2+= p – 45

112= 47 + n



p= 47

n= 65

iyonunun elektron sayısı da 45

9. Rutherford atom modeline göre çekirdek çevresinde, çekirdekteki pozitif yüklü taneciklere eşit sayıda negatif yüklü tanecik yani elektron bulunmaktadır.



Y atomu için;



• p= 47; n= 65; e= 47



• Çekirdekteki toplam tanecik sayısı= Kütle numarası= 112



• Toplam tanecik sayısı= p + n +e=



47 + 65 + 47= 159



• Nükleon sayısı= Kütle numarası= 112 Yanıt: C

4. Rutherford, a ışınları deneyi sonucunda

Yanıt: E

a= 35



Yanıt: C

atomlardaki pozitif yüklü taneciklerin çekirdek adı verilen çok küçük bir hacimde toplandığı, atomun büyük bir kısmının boşluktan oluştuğu sonucuna ulaşmıştır.

X iyonunun proton sayısına "a" dersek, nötron sayısı "a + 10" olur.

10. X'in proton sayısı "a" alınırsa Y'nin proton sayısı "3a" olur.

X'in elektron sayısı Y'nin elektron sayısı



İyon yükü= p – e İyon yükü= p – e



1–= a – e



2+= 3a – e



e= a + 1



e= 3a – 2



Elektron sayıları toplamı 35 idi.

13. Nükleon sayısı= Kütle numarası= 112



a + 1 + 3a – 2= 35



Kütle numarası= p + n İyon yükü= p– e



4a= 36



112= p + 68

a= 44 – 42



a= 9



p= 44

a= 2+

Yanıt: B



Yanıt: A

251

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

ÇÖZÜMLER 14. Bir taneciğin anyon olabilmesi için tanecikte; e > p olmalıdır. Anyonların kimyasal özelliği nötr atomununkinden farklıdır. Anyon oluşurken elektron alınacağından bir elektron başına düşen çekim kuvveti azalır.

19. Ortalama atom kütlesi

22. Y için Kütle numarası = p + n





37= p + 20



p= 17



İzotopunun çekirdek yükü 17 olur. 40 20X elementi ile nötron sayıları aynı proton sayıları farklı olduğundan birbirinin izotonudur.



İzobarının kütle numarası aynı olmalıdır. Yani 37'dir.

1 A1 . %1 + A2. %2 + A3 . %3 1 24 . 80 + 25 . 10 + 26 . 10 100 100 100 1 19,2 + 2,5 + 2,6 1 24,3

Yanıt: C

Yanıt: C

Yanıt: D

15. X

2–

2+

iyonu X iyonuna dönüşürken 4 elektron verir. Çekirdek yapısı proton ve nötrona bağlı olduğu için değişmez. Elektron sayısı azaldığı için elektron başına düşen çekim kuvveti artar, fiziksel özelliği değişir.

16. İki taneciğin kimyasal özelliğinin birbiriyle aynı olması için proton ve elektron sayılarının aynı olması gerekir.

20. X için Kütle numarası = p + n

23 = 11 + n



n = 12



Y için Kütle numarası = p + n



32 = 16 + n



n = 16



Z için Kütle numarası = p + n



40 = 20 + n



n = 20



Çekirdek yükleri sırasıyla; 11, 16 ve 20 olup Z > Y > X şeklindedir. Nükleon sayıları sırasıyla 23,32 ve 40 olup Z > Y > X şeklindedir. Atom numaraları farklı olduğundan izotop değillerdir.

Yanıt: A

Palme Yayınevi

Palme Yayınevi

Yanıt: D

23. X ile Z taneciklerinin yalnız elektron sayıları



aynıdır. Proton sayıları farklı olduğundan p oranları farklıdır. e Y ile Z'nin nötron sayıları farklı olduğundan birbirlerinin izotonu olamazlar. X ile Y'nin proton sayıları aynı nötron sayıları farklı olduğundan birbirinin izotopudur. Yanıt: C

Yanıt: E

17. I. X– ¡ e– + X° S Nötr tanecik

II.Y ¡ e– + Y+ S Katyon



III.Z+ ¡ e– + Z

2+

S Katyon Yanıt: E

21. Birbirinin izotopu olan X ile Y'nin nötron sayıları farklı olduğundan fiziksel özellikleri farklıdır.

18. İki taneciğin proton sayıları aynı olup, elektron sayıları ve nötron sayıları birbirinden farklıdır. Bu nedenle bu taneciklerin kimyasal özellikleri ve nükleon sayıları farklı, çekirdek yükleri aynıdır. Yanıt: B

252

Birbirinin izotonu olan Y ile Z'nin nötron sayıları aynıdır. Birbirinin izobarı olan Z ile T'nin kütle numaraları (p + n) aynıdır. Proton sayıları farklı olduğundan elektron sayıları farklıdır. Dolayısıyla toplam tanecik sayıları farklıdır. Yanıt: A

1-

24. X ve Y

2+

iyonları izoelektronik olduğundan elektron sayıları aynı, proton sayıları (çekirdek yükleri) farklıdır. Proton sayıları farklı olduğundan kimyasal özellikleri farklıdır.



İzoton olduklarından nötron sayıları aynıdır. 2+ Bu yüzden proton sayısı büyük Y iyonunun nükleon sayısı da (p + n) büyük olur.



Yanıt: D

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

ÇÖZÜMLER 25.

-

2-

XO 4

YO 4

İ.Y = p - e -1= p - 50 p= 49 X+4.8 = 49 X= 17 33 1-

32 2-

17

16

X



İ.Y = p - e -2= p - 50 p= 48 Y+4.8 = 48 Y= 16

27. Günümüz periyodik cetveli Moseley tarafın-

32. Ametaller element sınıfında olup saf madde-

dan oluşturulmuştur. Mendeleyev elementleri atom kütlelerine göre periyodik tabloya yerleştirmiştir.

lerdir. Tel ve levha haline getirilemezler. Genellikle moleküler yapılıdırlar. Sadece grafit elektriği iletebilir. Oda koşullarında her üç fiziksel halde de bulunabilirler.

Yanıt: C

Yanıt: C

Y

1-

Birbirinin izolektroniğidirler. X nin çekirdek 2yükü, Y ninkinden 1 fazladır. Nötron sayıları aynı, proton sayıları farklı olduğu için birbirinin izotonudurlar. Yanıt: E

28. A grupları 8 tanedir ve baş grup olarak bilinirler. Yanıt: C

33.

X= 2 ) 7 )

9



14Y=



Bu durumda a= 2, b= 0, c= 8 olur.

2 ) 8 ) 4 ) Z= 2 ) 8 ) 6 ) 16

26. 20X2+ için;



İyon yükü= p – e





2+= 20 –e





29. 2A grupları toprak alkali metaller, 7A grupları halojenlerdir. B gruplarının tümü metaldir.

Palme Yayınevi

Palme Yayınevi

Yanıt A

Yanıt: D

2)8)2)

e= 18 2+

2–

X ile Y iyonları izoelektronik olduğundan Y2– iyonunun elektron sayısı 18 olur. 2–



Y





İyon yükü= p – e





2–= p – 18





p= 16



39 19 Z



Kütle numarası= p + n



39= 19 + n





n= 20





34. X'in katman elektron dağılımı;

için;

atomu için;

2+

X =2)8)

Yanıt: B

doğada atomik halde bulunabilir. Ametallerden de oda koşullarında katı halde bulunanı vardır (I2(k)). Soy gazlar da kendi arasında bileşik oluşturamaz.



Yanıt: E 2–

35. 8Y

iyonu 10 elektronlu olup katman elektron dağılımı;



2 ) 8 )

Z ile X tanecikleri birbirinin izotonu 2+ olduğundan X iyonunun nötron sayısı 20'dir. 2+ 20X



Kütle numarası= p + n



Kütle numarası= 20 + 20



Kütle numarası= 40

şeklinde oktete uyar.

30. Ametallerden karbon katısı ve soy gazlar

2+



şeklindedir. Çekirdek yükü 12 olup 2e– verdiğinde elektron dizilimi 2 ) 8 ) şeklinde 2+ ve kararlı olur. X nın katman elektron dağılımı ise



31. I. Elektriği ileten saf bir katı grafit olabilece-

için;

ğinden ametal olabilir. II. Demir katısı olabileceğinden atomik yapıda olabilir. III. Metal olabileceğinden oksijenli bileşiğinin sulu çözeltisi bazik özellik gösterir. Yanıt: A

Yanıt: E

3+

şeklindedir. X iyonu da aynı katman elektron dağılımına sahip olduğuna göre 13 protonu olmalıdır. X atomu için katman elektron dağılımı; 2 ) 8 ) 3 )



olup 3 katmanlıdır. Son katmanında 3 elektronu vardır ve bu elektronları verip 3+ değerlikli iyon hali oktete uyar. Yanıt: E

253

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

ÇÖZÜMLER 36. X= 2 ) 2 )

Y= 2 ) 7 )



Z= 2 ) 8 ) 2 )



X'in son katmanında 2 elektron bulunduğundan değerlik elektron sayısı 2'dir. Y'nin son katmanında 7 elektron bulunduğundan değerlik elektron sayısı 7'dir. Z'nin son katmanında 2 elektron bulunduğundan değerlik elektron sayısı 2'dir. Yani değerlik elektron sayısı en büyük olan Y'dir. Y'nin son katmanında 7 elektron var, 7A grubunda ve ametal olur. Z'nin son katmanında 2 elektron var, 2A grubunda ve metaldir.

43. L elementi geçiş elementi olup metalik özel-

taldir. Bu grup elementlerinin son katmanlarında 1 elektron vardır ve bileşik oluşumunda bu elektronlarını verirler.

lik gösterir. Yani P, A ve L elementleri metalik özellik gösterir.

44. 3Li: 2 ) 1 ) 1 2. periyot 1A 40. Toprak alkali metallerinde (2A) elektron



verme istekleri alkali metallere (1A) göre daha azdır.



X, 2 elektron verdiğinde 2+ yüklü 2+ olur. X nın katman elektron dağılımı 2) şeklinde dublete uyar. Y bir elektron 1– aldığında 1– yüklü olur. Y nin katman elektron dağılımı 2 ) 8 ) şeklinde olur. Z ise 2 elektron verdiğinde 2+ yük2+ lü olur. Z iyonunun katman elektron dağılımı 2 ) 8 ) şeklinde olur ve oktete uyar.

Yanıt: E

45. C şıkkında verilen konumda X ile Z aynı grupta ve Y ile Z aynı periyotta olup, X'in atom yarıçapı en büyüktür.

41. X'in atom numarası soy gazdan 1 eksik oldu-

Yanıt: E



ğundan 7A grubundadır. Y elementi bileşiklerinde en fazla 5+ ve en düşük 3– değerlik aldığından 5A grubundadır. Z elementi toprak metali yani 3A grubundadır. Atom numaraları X>Y>Z şeklinde olur. Yanıt: A

Yanıt: C

46. X

2+

atom numarası 13'tür. 2) 7)1 2  . periyodun 2. elementinin atom numarası 9'dur. 2) 8)8)2)1 4  . periyodun 2. elementinin atom numarası 20'dir. Yanıt: B

42. P, hidrojendir ve oda koşullarında gaz halde bulunur.



12X:



15Y: 2 ) 8 ) 5 ) 1 2. periyot 5A



Aynı periyotta atom çapı sağdan sola doğru arttığından atom çapları arasındaki ilişki X > Y olur. 2+ 12X

2 ) 8 ) 2 ) 1 2. periyot 2A



E: 2 )



L: 2 ) 2 )



E ile L'nin son katmanlarındaki elektron sayıları (değerlik elektron sayıları) aynıdır.



A, L ve M elementleri farklı gruplarda bulunduğundan kimyasal özellikleri farklıdır.



p= 12 p= 15



İzoelektronik katyonlar arasında iyon yükü büyük olanın (veya proton sayısı büyük olanın) yarıçapı küçüktür. Çünkü elektron sayıları aynı iken katyonlardan proton sayısı daha fazla olan elektronları daha güçlü çeker.



M: 2 ) 8 ) 3 )

38. 1H = 1 ) 1 Ametal



M'nin atom numarası 13'tür.



2He = 2 ) 1 Soy gaz



E: 2 )



19K = 2 ) 8 ) 8 ) 1 ) 1 Metal



E, helyumdur. Yani soy gazdır.

Yanıt: C

5+

ile Y iyonlarının elektron sayıları 10 2+ olsun. X iyonunun elektron sayısı 10 ise 5+ proton sayısı 12'dir. Y iyonunun elektron sayısı 10 ise proton sayısı 15'tir. 15Y'in atom numarası, 12X ninkinden 3 fazladır.

37. 2 ) 8 ) 3 ) 1 3 . periyodun 3. elementinin

254

2 ) 4 ) 1 2. periyot 4A

2+

Y ile Z nın katman elektron dizilimleri aynı olur.



6C:

Aynı periyotta atom çapı sağdan sola doğru arttığından Li > C olur.

Yanıt: A

Palme Yayınevi

1–

Yanıt: B

Yanıt: B

Palme Yayınevi



39. 1A grubunun ilk elementi olan hidrojen ame-

Yanıt: C



5+ 15Y

e= 10 e= 10

Yanıt: D

2.Ünite

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

ÇÖZÜMLER 47. I.  Grafiğe bakıldığında X: 2A grubunda toprak alkali metali, Y: 5A grubunda, Z ise 7A grubunda halojendir.

50.  7A X

II. Y 1 3. periyot 5A grubundadır.

Y= 2 ) 8 ) 5 ) 1 Atom numarası 15'tir.

III.

2A

5A

Y Z

7A

Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru atom çapı arttığından Z > Y > X'tir. İyonlaşma enerjisi aynı grupta aşağıdan yukarıya doğru arttığından X > Y > Z olur.

Elektronegatiflik aynı grupta aşağıdan yukarıya doğru arttığından elektronegatifliği en fazla olan X'tir.

X Y Z Atom çapı sağdan sola doğru arttığından

X > Y > Z olur.

Yanıt: E Yanıt: E



Buna göre, X 3A grubunda, Y ve Z ise aynı grupta olup alkali metalidirler. X'in değerlik elektron sayısı 3, Y ve Z'ninki ise 1'dir.



Bir grupta aşağı doğru inildikçe iyonlaşma enerjisi azalır. Buna göre, grupta Z, Y'nin üstündedir. Bu yüzden atom çapları Y > Z'dir.



X ve Y aynı grupta olmadığından kimyasal özellikleri benzer değildir.

51. I.  M ile E, aynı grupta bulunduğundan kimyasal özellikleri benzerdir.

II. E elementi soy gazlar grubunda olduğundan elektron ilgisi yoktur.



III. Elektronegatifliği en büyük olan L, en küçük olan A'dır. Yanıt: A

Palme Yayınevi

larak atomların gruplarına karar verilir. Bu fark diğerlerine göre daha büyük ve yaklaşık 3,5–4 kattır.

Palme Yayınevi

48. İyonlaşma enerjileri arasındaki farka bakı-

Yanıt: E

52. B şıkkında verilen konumda elektron verme eğilimi en fazla olan X olup, metalik özelliği en az olan Y'dir.

49. X'in değerlik elektron sayısı 1 olduğundan

(Elektron verme eğilimi ve metalik özellik aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru artar. Yanıt: B

1A'da, Y'ninki 5 olduğundan 5A'da Z'ninki 8 olduğundan 8A grubundadır. 1A

5A

8A



X

Y

Z



I. 8A grubunda bulunan elektron ilgileri yoktur.



II. 8A grubunda bulunan Z'nin elektronegatifliği yoktur. Elektronegatiflik aynı periyotta soldan sağa doğru arttığından elektronegatifliği en büyük olan Y'dir.



III. İyonlaşma enerjisi soldan sağa arttığından en küçük olan X'tir.

elementlerin

Yanıt: A

53. Elektronegatiflik yukarıdan aşağıya doğru yani 1 yönünde azalır. Yanıt: E

255

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

ÇÖZÜMLER 1. CH4, O2 ve H2O; molekül



He; atom – NO3 , Na+; iyondur. Buna göre, CH4 ve O2 moleküldür.

6.

3+ 13Al

9.

iyonunda Al son katmanındaki 3 elektronu verir. Lewis yapısı [Al]3+ şeklinde olmalıdır. Yanıt C





Yanıt B

• K+ MnO4– ¡ KMnO4 2

• Al3+ SO4– ¡ Al2(SO4)3

• Hg+ S2– ¡ Hg2S +

• NH4 P3– ¡ (NH4)3P

• Mg2+ OH– ¡ Mg(OH)2 Yanıt B

I. 11Na= 2 ) 8 ) 1 ) 17Cl= 2 ) 8 ) 7 )



Na atomu 1A grubunda olup 1+ değerliğini alır. Son katmanındaki bir elektronu verir. Cl atomu 7A grubunda olup 1– değerliğini alır.



Na+



II. 12Mg= 2 ) 8 ) 2 ) 8O= 2 ) 6 ) Mg atomu 2A grubunda olup 2+ değerliğini alır. Son katmanındaki iki elektronu verir. Oksijen atomu 6A grubunda olup 2– değerliğini alır.

••



III. 20Ca= 2 ) 8 ) 8 ) 2 ) 9F= 2 ) 7 )



Ca atomu 2A grubunda olup 2+ değerliğini alır. Son katmanındaki iki elektronu verir. F atomu 7A grubunda olup her biri bir elektron alarak 1– değerliğini alır.



Ca2+ 2 [ F

4. Kırılma ya da oluşma sırasında gerçekleşen enerji değişimi 40 kj/mol den büyükse bağın güçlü olduğu kabul edilir. Çünkü bağ ne kadar güçlüyse ona eşlik eden enerji değişimi o kadar büyük olur. Buna göre I. tepkimede C6H6(benzen) sıvısının hal değiştirerek gaz hale geçmesi zayıf etkileşim sonucunda olduğu söylenebilir.

2–



••

••

[ O

••

••

••

Yanıt D

••

Mg2+

••

Palme Yayınevi

değişimi fiziksel bir olaydır. Yeni kimyasal tür oluşmaz.

••

[



[ Cl

••

10. X= 2 ) 8 ) 3 ) 1 3. periyot 3A

–



• Çekme kuvveti, itme kuvvetinden aşırı büyüktür.



• Bağa eşlik eden enerji değişimi büyük ve 40 kj/mol den fazladır. Yanıt C

256



X elementi kararlı bileşiklerinde 3+, Y elementi ise 3– değerliğini alır.

XY Yanıt C

Yanıt E

11. Metal ve ametal atomları arasında elektron alış-verişi ile oluşur. İyonik bileşikler katı halde elektriği iletmez. Yanıt A

••

2X1+ [ Y

2–





Lewis yapısına göre X1+ yüklü olduğundan 1A, Y2– yüklü olduğundan 6A grubunda olduğu anlaşılmaktadır. X ile Y'nin değerlik elektron sayıları arasındaki fark ise 5'tir. X'in atom numarası 11 olabilir. Y ise 6A grubunda olduğundan atom numarası 9 olamaz. Yanıt A

••

••

8.

[

fındadır.

Y= 2 ) 8 ) 5 ) 1 3. periyot 5A

–

Yanıt A

5. • İyonik ve metalik bağlar güçlü bağlar sını-



X3+ Y3–

Palme Yayınevi

3. H2O(s) ¡ H2O(g)

••

••

Yanıt D

[

oluşur. Dolayısıyla O2 bir moleküldür, atom değildir.

7.

[

2. En az iki atomun bağlanması ile molekül

••

12. NaCl bileşiği iyonlardan oluşmuştur. İyonik bağlı olan bu iyonlar anyon ve katyonlar arasındaki elektrostatik çekimle dengelenmiştir. Yanıt E

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

ÇÖZÜMLER 13. X elementi 2A grubunda olup metal, Y

16. X periyodunun ilk elementi olduğundan

Bileşiğin formülü X3Y2 olup Lewis yapısı, ••

••



3–

[

••

Y 3[X]2+ 2 [ •• şeklindedir.

19. Y2

:

:Y ‚ Y:



X2Z YX3 Z

Y

X

3 bağ

:



1A grubundadır. Y; 3A'da Z ise 5A grubunda yer alır. 3A grubunda bulunan Y'nin bağ yapımında kullanılan elektron sayısı 3'tür. X; 1A'da metal Z; 5A'da ametal olduklarından elektrostatik çekim kuvvetine dayalı X3Z bileşiğini oluştururlar. 3A grubunda olan Y'nin değerlik elektron sayısı 3, 5A grubunda olan Z'nin değerlik elektron sayısı 5'tir. Yanıt B

:

elementi 5A grubunda olup ametaldir. Oluşturdukları bileşik iyonik olup kristal örgülüdür. Elektrik akımını katı haldeyken iletmez. Oluşacak bileşikte Y elementi 3 elektron alır. Bileşik suda iyonlaşarak çözünür. X2+ Y3–

X

X

2 bağ

X

X

3 bağ

Yanıt A

Yanıt E

20. Cl'nin katman elektron dizilimi; Cl= 2 ) 8 ) 7 )

17



olup son katmanında 7 elektronu vardır. Lewis gösterimi;



Palme Yayınevi

turduğu bileşiğin erime noktasının artması beklenir. Çünkü aralarında gerçekleşen elektrostatik çekim artar, iyonik bağ kuvveti artar. Dolayısıyla erime noktalarının Y2T > X2T > Z2T olması beklenir. Bir grupta yukarıdan aşağı doğru hem yarıçap hem de proton sayısı artar. Z+ nın yarıçapı en büyük olduğundan aynı grupta iseler proton sayısının da büyük olması gerekir.



Y elementinin katman elektron dizilimi;



2)7)



şeklindedir. Bileşik oluştururken ikisi de ametal olduğundan elektron ortaklaşması yaparlar. Bileşiğin formülü XY3'tür. Lewis formülü,

şeklinde olup ortaklanmamış elektron çifti sayısı 10'dur. Bağlayıcı elektron çifti sayısı 3'tür. XY3 bileşiğinde Y

• İyon yükleri artan taneciklerin uygulayacağı çekim kuvveti artar.



• İyonik bileşikler zıt yüklü iyonlardan oluştuğu için su gibi polar moleküllerin kısmi yüklü uçları tarafından çekme kuvveti oluşur. Etrafları iki taneciğin zıt yükleri ile çevrilir ve iyon yükleri birbirinden ayrılır. Yanıt A



şeklinde tekli kovalent bağlar bulunur. Yanıt B

18. Atomları arasında sadece kovalent bağ bulunduran bileşikler moleküler yapılıdır. Yanıt C

22. CO2 molekülünün elektron nokta gösterimi

:



••

tuğundan kovalent bağlıdır. Lewis formülünde Y'nin 7 elektronu bulunduğundan 7A grubunda yani halojendir. X ise 1A grubunda olan hidrojendir. Alkali metaller elektron ortaklaşması yapmaz. Yanıt B

Y Y

:

• İyon yarıçapı arttıkça elektronlar çekirdekten uzaklaştığı için çekim kuvveti azalır.

••

21. XY bileşiği elektron ortaklaşması ile oluş-

X



şeklinde olup Cl atomları arasında tekli kovalent bağ içerir. Elektron nokta formülünde her bir Cl atomunda 3 çift ortaklanmamış elektron vardır, yani toplamda 6 çift ortaklanmamış elektron içerir. Yanıt C

: : : : : : :



tatik kuvveti fazla demektir. Bu nedenle erimeleri için gereken ısı artar.

••

:Y:X:Y: :Y:

Yanıt B

15. • İyonik bağı kuvvetli olan bileşiğin elektros-

••

••

••



2)5)

Palme Yayınevi

14. Bir taneciğin iyon yarıçapı azaldıkça oluş-

••

Cl Cl

17. X elementinin katman elektron dizilimi;

:O::C::O: şeklindedir. Yanıt D

257

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

ÇÖZÜMLER

Na—O= 0,9 – 3,5= 2,6 iyonik



H—Cl= 2,1 – 3,0= 0,9 kovalent



H— O= 2,1 – 3,5= 1,4 kovalent



K — O= 0,8 – 3,5 = 2,7 iyonik



Ca – Cl= 1,0 – 3,0 = 2,0 iyonik



olarak belirlenebilir.



2 ) 7 ) S 2. periyot 7A grubu Her ikisi de ametaldir. Molekül formülü HF olup Lewis yapısı; H



29. X= 2 ) 8 ) 5 ) ¡ 3. periyot 5A

9F=



••

F

••

şeklindedir. Flor elementinin bağ elektronlarına sahip çıkma eğilimi H'ninkinden fazla olduğundan elektronlar F ucuna daha yakındır. Yük dağılımı simetrik olmadığından molekül polar yapıdadır. Yanıt D

Y= 2 ) 7 )

¡ 2. periyot 7A

X ve Y elementleri bileşik oluştururken elektron ortaklaşması yapar. Oluşan bileşiğin formülü;

: : : : : : :



27. 1H= 1 ) S 1. periyot 1A grubu

••

rinde olan bağlar iyonik, altında olan bağlar kovalent kabul edilir. Bu bir kesinlik değildir. Çünkü atomların elektron verme ve ortaklaşma yatkınlıklarına da bakılması gerekir. Buna göre,

••

23. Elektronegatiflik farkı genellikle 1,7 ve üze-

:Y:X:Y: :Y:



Yanıt C

şeklindedir. Moleküldeki X ve Y atomları oktetini tamamlar. Farklı atomlar olan X ve Y, bağ elektronlarını aynı kuvvetle çekemez. Farklı ametal atomları arasında polar kovalent bağ bulunur. XY3 bileşiğinde bağlayıcı elektron çifti sayısı 3'tür.

: X

: : :

: Y : :Y : :Y :

Yanıt D

24. Bağlar genellikle iyonik ile kovalent arasında

Aynı atomlar arasında ise iyonik karakter taşınmaz, bu nedenle % 100 kovalent olduğu söylenebilir. Yanıt D

28.

C2H6 H

H

H — C — Cl

Cl

Cl

Cl

31. NaCN



Na — C ‚ N

CH3OH H

H—N=N—H



258



I. HCl S polar H2O S polar II. CO2 S apolar CCl4 S apolar III. C2H5OH S polar H2O S polar "Benzer benzeri çözer" ilkesine göre hepsinin çözünmesi beklenir. Yanıt E

H

N2H2

farklı ametaller olduğundan bağ polar kovalent olmalıdır. Yanıt D

iyonik ve polar maddelerin suda çözünmesi beklenir. CH4 bileşiği apolar molekül olduğundan suda çözünmesi beklenmez. Yanıt E

H

tek olduğu için bağ elektronlarına sahip çıkma eğilimi düşüktür. H2O'da oksijen elementinin bağa sahip çıkma eğilimi hidrojeninkine göre daha fazla olmalıdır. Yanıt C

26. H – O – bağında bağı oluşturan atomlar

30. H2O polar bir çözücüdür. Bu nedenle

P

H

CH3Cl

25. Hidrojenin katman sayısı ve proton sayısı

PCl3

H

H—C—C—H

Palme Yayınevi

Palme Yayınevi

özellikler taşır. Hiç bir bağ % 100 iyonik olmayacağı için kovalent karakterde bulundurur. Ancak hangisi daha baskınsa bağın türü buna göre belirlenir.

Molekül polardır.



H — C — OH

H Görüldüğü üzere C2H6'da C — C bağı ve N2H2'de N = N bağı apolardır. Diğer bağlar polardır. Yanıt D

32. NH3 S polar molekül olup suda çözün

mesi beklenir. C2H5OH S polar molekül olup suda moleküler çözünür. KOH S iyonik ve kovalent bağ içerir. Suda çözünür. NH3 ve C2H5OH molekülleri polar olduğundan birbirleri içerisinde çözünmesi beklenir. Yanıt D

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

ÇÖZÜMLER 42. Moleküllere ait geometriler çizilirse, H | O=C=O H–C–H H–H | H moleküllerinin apolar olduğu gözlenir. : :

@ : F :: : : F : F

:

@+ H

+

@– @+ H – F: :

P

:

H

@–

:

@–

:

S

:

Yanıt E

:

Yanıt C

: :

sağlamlığı belirlenebilir. Bağın kuvveti arttıkça metalin erime noktası artar ve sertliği belirleyen nicelik artar. Metal atomunun çapı küçüldükçe çekim artar. Buna göre, metalik bağ kuvveti ve sertliği en büyük olması gereken Ti (titanyum) iken çapıda en küçüktür.

–

37. Lityum nitrat 1 Li+NO3 1 LiNO3

:

33. Erime noktasına bakılarak metalik bağın

38. Na3P bileşiği "sodyum fosfür" olarak ad-



moleküllerinin polar olduğu gözlenir. Buna göre, kalıcı dipoller polar moleküllerin kısmi zıt yüklerinin komşu moleküllerle etkileşmesinden kaynaklanır.



Bu nedenle H2S, PF3 ve HF de kalıcı dipoller oluşur.

landırılır.

Yanıt E

34. X ile Z aynı periyotta ise aynı yatay sıradadır.



X Y

Z

Yanıt B

Atom çapı en küçük olan Z'dir.

Metalik bağ, yukarıdan aşağıya ve sağdan sola azaldığından aralarındaki ilişki Z > X > Y şeklindedir.

Palme Yayınevi



X ile Y aynı grupta ise aynı düşey sütundadır.

Yanıt B

39. • Fe2O3 ¡ Demir (III) oksit



• Al2S3 ¡ Alüminyum sülfür • KNO3 ¡ Potasyum nitrat • HgCl2 ¡ Cıva (II) klorür Yanıt D

Palme Yayınevi



43. Yük dengesinin eşit olmadığı yani polar mo

35. Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe elektron verme isteği arttığından metalik bağ kuvveti azalır. Yanıt D

40. • NH4OH ¡ Amonyum hidroksit



• FeCl3 ¡ Demir (III) klorür

leküllerde kalıcı dipoller oluşur. • Molekül geometrisi molekülün polar ya da apolar olmasını belirler. • Apolar moleküllerdeki elektron hareketi kısmi negatif yüklerin ani yığılma hareketi ile geçici polarlık yaratır. Yanıt A

• PbS ¡ Kurşun (II) sülfür • Ca(OH)2 ¡ Kalsiyum hidroksit Yanıt D

36. • Sülfat ¡ SO42–



• Hidroksit ¡ OH–



• Permanganat ¡ MnO4–



• Asetat ¡ CH3COO–

41. SF6 bileşiğinin adlandırılması kükürt hek-

• Fosfat ¡ PO43–

zaflorür şeklinde olmalıdır.

Yanıt D

Yanıt D

44. O2, apolar molekül ve H2O polar molekül olduğundan aralarında iyon–dipol etkileşimi bulunmaz.

Yanıt D

259

3.Ünite

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

ÇÖZÜMLER 45. Molekül geometrileri ve polarlıkları belirlene-

48. Polar kovalent bağ atomlar arası oluşan

rek etkileşim türleri bulunur.

biri bulunmadığı için komşu iki molekül arasında hidrojen bağı kurulamaz.

Yanıt C

Polar moleküllerdir. HCl

51. HCl molekülünde F, O, N atomlarından

güçlü etkileşimlerdendir.

Yanıt B

H 2O

Apolar moleküllerdir. Cl2

CH4



Buna göre,



Na+ – HCl: İyon–dipol etkileşimi HCl – H2O: dipol – dipol etkileşimi HCl – CH4: dipol–indüklenmiş dipol etkileşimi Cl– – Cl2: İyon-indüklenmiş dipol etkileşimi Cl2 – Cl2= İndüklenmiş dipol-indüklenmiş dipol etkileşimi (London kuvvetleri) Dolayısıyla tümü doğrudur.



Yanıt E

49. Polar yapılar polar çözücülerde, apolar yapı52. Kimyasal olaylarda maddenin molekül

lar apolar çözücülerde daha iyi çözünür. Apolar maddelerin polar ya da polar maddelerin apolar çözücülerde çözünürlüğü yok denecek kadar azdır.

yapısı değişirken, fiziksel olaylarda maddenin molekül yapısı değişmez. Şeker katısının suda çözünmesi fizikseldir.

H2O, HCl, C2H5OH, NH3, HF gibi moleküller polardır ve birbiri içinde kolay çözünür.

Yanıt B



I2, Br2 gibi moleküller apolardır ve polar maddelerde çözünmeleri beklenmez. Buna göre I2'nin H2O da ve Br2 nin NH3 te çözünmeleri zordur.

Palme Yayınevi

Palme Yayınevi



Yanıt C

46. • Br2 molekülleri apolar olduğu için indüklenmiş dipol – indüklenmiş dipol etkileşimi (London kuvvetleri) bulunur.



• HBr polar molekül olduğu için OH– iyonu ile iyon–dipol etkileşimi bulunur.



• CO2 apolar molekül olduğu için Ca2+ iyonu ile iyon–indüklenmiş dipol etkileşimi bulunur.



Bunlar arasında iyon–dipol etkileşimi en kuvvetli, London etkileşimi ise en zayıftır.

53. Süblimleşme olayı maddenin katı halden gaz haline geçmesi olayı olup fiziksel değişmedir. Yanıt D

50. a H—F a bağı



fazda tanecikler arası etkin çekim kuvveti dipol-dipol etkileşimidir. Yanıt D

260

b

H—F b bağı Kovalenttir. Kimyasal bağdır. Fiziksel bağdır. Güçlü etkileşimdir. Zayıf etkileşimdir. Hidrojen bağıdır.

Yanıt A

47. HCl molekülü polar moleküldür. Yoğun

H—F

H ve F atomları elektron ortaklığı ile kovalent bağ oluşturduğundan elektronegatifliği büyük olan flor atomu, ortaklanmamış elektronu ile komşu hidrojeni de çeker ve moleküller birbirine yakınlaşır. Bu çekim gücüne hidrojen bağı denir. Zayıf etkileşimlerin en kuvvetlisi olmasına rağmen zayıf etkileşimlerdir. Yanıt C

54. Süblimleşme, buharlaşma, suda çözünme ve donma olayları maddenin dış yapısında meydana gelen fiziksel değişmelerdir. Bakır metalinin oksitlenip yeşile dönmesi ise kimyasal değişmedir. Yanıt E

4.Ünite

MADDENİN HALLERİ

ÇÖZÜMLER 1. Tanecikler arası çekim kuvvetlerinin en fazla

7. Tereyağı, lastik ve mum amorf katılara ör-

olduğu hal katı halidir. Yani Y katı olmalıdır. Düzensizlik ise gaz halinde en fazladır. Yani X gazdır. Z ise sıvı olmalıdır.

14. Birinci cam tüpe atılan bilye daha hızlı hare-

nektir.

ket etmiştir. Viskozitesi daha azdır. Yanıt C

Yanıt B

Yanıt A

8. I.

Kristal



II. yoktur



III. Cam



IV. sofra tuzu

2. Katı hal maddenin en düzenli hali olup gaz

15. Moleküller arasındaki etkileşimler arttıkça moleküllerin birbirinin yanından kayması güçleşir. Böylece viskozite artar.

Yanıt C

hali maddenin en düzensiz halidir.

Yanıt D Yanıt C

9. Kristal katılar serttirler ve sıkıştırılamazlar.

Yanıt E

Palme Yayınevi

bağlarla ilişkilidir. X sıvı olduğunda, a olayında sıvıdan katıya geçiş olacağından moleküller arası çekim kuvveti artar. Y gaz olduğunda, b olayında katıdan gaza, c olayında sıvıdan gaza geçiş gözlenir. Yani maddenin enerjisi artar.

Ancak sert yapıda olan her katı kristal yapıda olmayabilir. Yanıt C

16. Sıvıların buharlaşma hızı, açık hava basıncına, sıvı yüzeyine, sıvı saflığına ve sıcaklığa bağlıdır.

10. P4 molekülü, moleküler kristallere örnektir. Yanıt B

Yanıt E

Palme Yayınevi

3. Katı, sıvı ve gaz halleri moleküller arası

17. Sıvıların farklı sıcaklıklarda buhar basıncı aynı ise aynı sıcaklıktaki buhar basınçları farklı olmalıdır. Sıcaklık arttıkça buhar basınçları artacağından sıvıların aynı sıcaklıktaki buhar basınçları;

4. LPG, basınç altında sıvılaştırılabilir. Yanıt A

11. Moleküller arasında kovalent bağ bulunmaz. Ayrıca ağ örgüsü içermez. Tanecikleri arasında oluşan en etkin etkileşim hidrojen bağıdır. Yanıt C



X>Y kaynama noktaları ise;



Y>X



olur. Yani moleküller arası çekim kuvvetleri Y > X olmalıdır. Sıvı miktarı artırıldığında buhar basıncı değişmez.

5. Atmosferdeki su buharı yağmur, dolu, kar veya kırağı şeklinde dünya yüzeyine geri döner.

Yanıt B

Yanıt D

12. I. c, II. a, III. b Yanıt A

18. Aynı sıcaklıkta buhar basınçları;

6. LPG propan ve bütan gazları karışımı, LNG ise metan, etan gazı ve su buharı içeren bir gaz karışımıdır. Yani ikisi de saf madde değildir. Yanıt B

13. Sıvıların tanecikleri arasındaki çekim kuvveti, gazlara göre daha fazladır. Yanıt D

Z>X>Y ise, kaynama noktaları;



Y>X>Z



dir. Buna göre, X'in moleküller arası çekim kuvveti Y'ninkinden küçüktür. Yanıt C

261

4.Ünite

MADDENİN HALLERİ

ÇÖZÜMLER 19. Sıvıların kaynama noktası dış basınca

25. 3 ve 4 yönünde madde gaz halinden önce

30. Grafik incelendiğinde sıvı kütlesi ilk 5 daki-

bağlı olup madde miktarına ve ısıtıcı gücüne bağlı değildir.

sıvı sonra katı haline geçmektedir. Bu geçiş esnasında tanecikler arası uzaklık azalır.

kada değişmemektedir. Bu aralıkta sıvının sıcaklığı azalır. Beşinci dakikadan itibaren kütle azaldığına göre donma olayı gerçekleşmiştir. Bu nedenle ilk 5 dakikada taneciklerin ortalama kinetik enerjisi azalır. 5. ve 25. dakikalar arası sıvı katılaştığı için tanecikler arası çekim kuvvetleri ve katı kütlesi artar.

Yanıt B

Yanıt D

Yanıt E

20. Buhar basınçları eşit alınıp sıcaklıklara



bakılırsa sıvıların kaynama noktaları; Z>Y>X şeklindedir. Uçuculuğu en az olan Z'dir. Buhar basıncı en büyük olan X'tir. Y'nin moleküller arası çekim kuvvetleri X'inkinden fazladır.

26. Bir maddenin katı halden gaz haline geçmesine süblimleşme denir. Süblimleşme olayı fiziksel olup bu olayda maddenin molekül yapısı değişmez.

21. 25 °C'de iken X katı, Y sıvı, Z gaz oldu-

X>Y>Z



olmalıdır. Y maddesi 25 °C'de sıvı olduğuna göre kaynama noktası 25 °C'den büyük olmalıdır. 25 °C'de Z, gaz halinde olduğundan moleküller arası boşluk en fazladır.

Oda sıcaklığında (25°C) X gaz, Y sıvı, Z ise katı haldedir.



Kaynama noktası en küçük olan X'in uçuculuğu en fazladır.



Z'nin katı olduğu sıcaklıklarda (60°C'nin altında) Y gaz halde bulunamaz. Y, en düşük olarak 100°C'de gaz halde bulunabilir.

Bu bölgedeki sıcaklık değeri kaynama noktasıdır. Kaynama noktası da madde miktarına bağlı değildir. Yanıt E

Yanıt B

32. 30ºC de sıvı olupta 120ºC de gaz haline geçmiş olan Y sıvısının kaynama noktası en küçüktür. Z ise sıvı-gaz halinde olduğundan 120ºC de kaynamaktadır. X ise 120ºC de halen sıvı olduğundan kaynama noktası en büyük olur. Kaynama noktaları ilişkisi X > Z > Y şeklindedir.

Yanıt B

22. Hava sıcaklığının 30ºC olduğu yerde bağıl nem %40 ve %45 değerlerinde hissedilen sıcaklık aynı kalmıştır. Yani bağıl nem artarsa hissedilen sıcaklık daima artmayabilir. Yanıt B

23. Aras'ın yaşadığı şehirde yani Ankara'da bağıl nem daha düşük olduğundan aynı sıcaklıkta (25ºC de) hissedilen sıcaklık düşük olur.

zaman aralığında, sonraki dördüncü, sonraki altıncı zaman aralığında olmaktadır. Bu durumda sıvıların kaynama noktaları arasında;





maralı eğriye göre daha yüksektir. Bu da şıklarda verilenlerden tuz ekleyip çözme ile olabilir.

ilişkisi vardır. Bu durumda dördüncü zaman aralığında Y heterojen (sıvı–gaz) Z ise homojen olmalıdır. Yanıt B

24. Yağmurun yağması havadaki su buha-

aralığında gaz, BC aralığında gaz-sıvı, CD aralığında sıvı, DE aralığında sıvı-katı, EF aralığında katı haldedir. Isıtıcının gücünün azaltılması ile süre artar.

262

33. 2 numaralı eğrideki kaynama noktası 1 nu-

X>Y>Z

29. X maddesi başlangıçta gaz olup, AB

Yanıt D

Yanıt D

28. Grafiğe bakıldığında ilk kaynama ikinci

Yanıt D

rının sıvıya dönüşümü olayıdır. Bu olaya yoğuşma adı verilir.

80°C'de X gaz, Y ve Z ise sıvı haldedir.



27. Dördüncü bölgedeki madde kaynamaktadır.

Palme Yayınevi



Palme Yayınevi

ğuna göre moleküller arasındaki çekim kuvvetleri ilişkisi;

0°C'de X gaz halde bulunur.

Yanıt D

Yanıt E

31. Suyun normal donma noktası 0°C'dir.

Yanıt E

Yanıt B

34. Üçüncü bölgede kapta X ve Z sıvıları varsa, Y ikinci bölgede kaynamış olmalı. Beşinci bölgede sadece X sıvısı varsa, dördüncü bölgede Z kaynamış olmalı, Yani sıvıların kaynama noktaları;





X>Z>Y

buhar basınçları ise;



Y>Z>X

şeklinde olmalıdır. Yanıt B

5.Ünite

DOĞA VE KİMYA

ÇÖZÜMLER 1. İnsanın nefes alıp vermesi sırasında vücudun

7. Sert sular, ısıtıldığında kazanın dibinde çöke-

lek oluşturur. Çamaşırları grileştirir. Ca2+ ve Mg2+ iyonları içerir. Aynı zamanda iyonların hareketiyle elektriği iletir.

su kaybı olur. Hayvanların hücre aktivitesini geliştirmek, yiyecekleri sindirmek için vücutlarına su almalıdır. Bitkiler; fotosentez, terleme, besin maddesi dağılımı gibi işlemlerde suyu kullanır. Endüstride su; ham madde, çözücü, enerji kaynağı olarak kullanılabilir.

Yanıt D

13. Asit yağmurları, DDT türündeki böcek öldürücüler, kimyevi gübreler, deterjanlar ve endüstriyel atıklar su kirliliği yaratırlar. Yanıt E

14. Toprak kirliliği, topraktaki mikroorganiz-

Yanıt E

maların faaliyetlerini arttırmaz. Tam tersi azaltan bir etki yapar.

8. I. Tatlı suda tuzlu suya göre daha az sabun

Yanıt D

sarfiyatı olur.

2. Vücuda besin yoluyla giren madensel tuz, protein ve karbonhidrat gibi maddelerin emilip çözünebilmesi için su ihtiyacı yeterince olmalıdır. İhmal edilebilir düzeyde değildir.



II. Sert suda yumuşak suya göre daha çok sabun sarfiyatı olur.



III. Soğuk suda sıcak suya göre daha çok sabun sarfiyatı olur. Yanıt D

Yanıt C

rekli tesislerin kurulması su kirliliğini azaltmak amacıyla alınabilecek tedbirlerden biridir. Yanıt B

9. Yumuşak suda, daha az sabun ve temizlik malzemesi kullanılır. Yumuşak suyun içimi daha lezzetli olup, makinelerdeki rezistans ömrü daha uzundur. Sert su ise su ısıtma araçlarında kireç biriktirmesi ile enerji tüketimine yol açar. Yanıt B

Palme Yayınevi

I. Yeryüzüne düşen suyun bir kısmı deniz, göl ve akarsulara karışırken bir kısmı da topraktan süzülerek yeraltı sularına karışır. Yanıt D

Palme Yayınevi

3.

15. Kanalizasyon atıklarının arıtılması için ge-

16. Su kirliliği ile sudaki canlı türü azalır. Sudaki oksijen gazı miktarı azalır. Su kirliliği, sanayileşme ve şehirleşme arttıkça artar. Yanıt C

17. Sanayi fabrikalarının atıklarını göl, akar4.

Okyanus suları tuzlu su kaynağı olup, tuzlu su sulama amaçlı kullanılmaz. Yanıt B

10. Kanalizasyon atıklarının arıtılması için tesisler kurmak çevre kirliliğini azaltan bir

su ve denizlere kontrolsüz boşaltmaları, tarıma elverişli arazilere binalar yapılması çevre kirliliğini azaltacak önlemlerden değildir. Yanıt B

işlemdir. Yanıt E

18. Metal eşyaların çöpe atılmayıp toprağa 5.

Akarsular ve nehirler tatlı su kaynağı olup, denizler tuzlu su kaynağıdır. Yanıt A

gömülmesi, toprak kirliliği oluşturur. Bu da doğada yaşamını sürdüren canlıların zarar görmesine neden olur.

11. Oksijen gazı, hava kirliliğine sebep ol-

Yanıt D

maz. Yanıt A

19. Plastik maddeler içeren çöpler uzun yıllar

6. Şıklarda verilenlerin tamamı su tasarrufu sağlamak için yapılacak işlemlerden biridir. Yanıt A

12. Buzulların erimesi ve iklim değişiklikleri doğrudan sera etkisinin sonuçlarıdır. Yanıt C

doğada parçalanmadan kalabilir. Bu yüzden toprağın geçirgenlik özelliği kaybolur. Ekolojik denge bozulur. Yararlı mikroorganizmaların ölmesine neden olur. Yanıt D

263

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

ÇÖZÜMLER 1. Kütlenin korunumu kanununa göre tepki-

5. Dilimler sayıldığında toplam 8 dilimdir. Bun-

meye giren ve tepkimeden çıkan maddelerin kütleleri toplamı eşit olmalıdır.

ların 6'sı B, 2'si A'ya aittir. Kütlece birleşme m oranı A = 2 & 1 'tür. mB 6 3



32,5 + 75,6 = x + 10,8 + 2,8 108,1 = x + 13,6 x = 94,5 gram

9.

X + 3Y ¡ XY3

8 gram bileşiğin 6 gramı B ise 100 gram

Yanıt B

Grafiğe bakıldığında elementlerin kütlece m birleşme oranları X = 2 'tür. mY 3

2 g 3 g 5 g

?

B= 14 12 — D= – 8 –12 +20

? = % 75'i B'dir Yanıt E



S= 6 — 20 (Başlangıç: B, Değişim: D, Sonuç: S) Yanıt B

2. I. G  irenler ve ürünlerde yer alan herhangi bir sayının iki katını almak eşit oranda kütle artışına neden olmayabilir. Bu nedenle bu yargı kesin değildir.

4 katı 28 g 12 g

40 g Yanıt B

10.

III. x  > z olduğunda k > y olmalıdır. Bu nedenle bu yargı yanlıştır. Yanıt A

7.

Palme Yayınevi





2X + 3Y ¡ X2Y3 7 g 3 g 10 g

II. G  irenlerle ürünlerin kütlelerinin toplamı eşit olması gerektiğinden bu yargı kesindir.

Palme Yayınevi



6.

X + 3Y ¡ XY3 40 g 60 g 100 g X= 40 g 3Y= 60 Y= 20 g



X + Y ¡ Bileşik B= 16,2 19,2 — D=–11,2 –19,2 +30,4 S= 5 — 30,4 Elementlerin kütlece birleşme oranı; m X 11, 2 7 m Y = 19, 2 = 12 'dir. Tepkime sonucu kapta toplam 35,4 gram madde vardır. Yanıt B

X + 2Y ¡ XY2 40 g 40 g 80 g 3. Ağzı açık kaplarda gerçekleşen bir tepki-

mX 40 m Y = 40 = 1

mede gaz çıkışı olursa kütle kaybı oluşur. Bu nedenle birinci ve ikinci tepkimeler kütlenin korunumu kanununun ispatında kullanılamaz.

Yanıt A

Yanıt C

11. XY2 bileşiğindeki kütlece birleşme ora8.

X + 2Y ¡

nı bilindiğine göre X ve Y elementlerinin atom ağırlıkları arasındaki oran bulunur.

XY2



5 g 2 g 7 g

X= 5 g 2Y= 2 Y= 1 gram 2X + Y ¡ 4. Grafiğe bakıldığında 12 gram A ile 16

264



10 g 1 g 11 g

gram B harcanmış, 10 gram C oluşmuştur. Kütlenin korunumu kanununa göre 12 + 16 = 10 + D şeklinde D'nin kütlesi 18 gram bulunur. Yanıt A



X2Y



2 katı 20 g

2g

22 g Yanıt A

m X 16 X m Y = 1 = 2.Y

X S 16 Y S 0,5

XY3 bileşiğinde ise birleşme oranı 16 16 X = = bulunur. 3Y 3.0, 5 1, 5 16 g X 1,5 g Y 80 g ? ? = 7,5 gram Y kullanılır.



80 + 7,5 = 87,5



gram XY3 oluşur.

Yanıt B

6.Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

ÇÖZÜMLER 12. Kütlece % 50'si X ise % 50'side Y'dir. X 50 X 1 = = 2Y 50 Y 0, 5

XY3 için; X = 1 = 1 3Y 3.0, 5 1, 5



2,5 gram bileşikte

1,5 g Y varsa



100



?





? = 60



17. XY2 bileşiğinin kütlece % 20'si X ise küt



Yanıt E

İkinci bileşik ise XaYb olsun. Bu bileşiğinde kütlece % 40'ı X ise kütlece % 60'ı Y'dir. a.X 40 a.1 2 a 4 = & = = b.Y 60 b.2 3 b 3 Bileşiğin formülü X4Y3 bulunur. Yanıt A

X 7 Y 1 Y 2 & Y = 4 2Z = 1 & Z = 1

22. 7 gram X ile 2 gram Y'den 9 gram XY bi-

Y'ler eşit alındığında X ile Z'nin atom kütleleri X

leşiği oluştuğundan kütlenin korunumu kanunu kanıtlanır. Ayrıca birleşme oranı mX 7 'den sabit oranlar kanunu kanıtmY = 2 lanabilir. XY ile X2Y3 bileşikleri arasında katlı oran bulunur. Yanıt E

7

oranı Z = 2 olur. X2Z3 bileşiğinde ise kütlece birleşme oranı 2X 2.7 7 'tür. = & 3Z 3.2 3 Bileşik X Z 10 gram 7 3

18. XY2 bileşiğindeki kütlece birleşme oranı bilindiğine göre, X ve Y elementlerinin atom ağırlıkları arasındaki oran bulunur.

4 katı 28 gram 12 gram 40 gram Eşit kütlelerde 28'er gram alındıklarında Z'den 16 gram artan olur. Yanıt C

14. X'leri eşitlemek için birinci bileşik 3 ile

Palme Yayınevi



Yanıt B



mX 1 X 1 m Y = 1 & 2.Y = 1



İkinci bileşik ise XaYb olsun.



X 2 = Y 1

a.X 2 a.2 2 a 1 = & = = b.Y 3 b.1 3 b 3 Bileşiğin formülü XY3 bulunur. Yanıt B

Palme Yayınevi



ortaya atılmıştır. Bu kanuna göre aynı elementlerden oluşan kaba formülleri farklı iki bileşik arasında katlı orandan söz edilebilir.

m X 20 X 1 X 1 m Y = 80 & 2.Y = 4 Y = 2

13. Atom kütleleri oranı

21. Katlı oranlar kanunu Dalton tarafından

lece % 80'i Y'dir.

23. Verilen hacim miktarları maddelere kat-



genişletilmelidir. X Y 1. bileşik 0,8 0,3 x 3 2. bileşik 2,4 0,6 Y'ler arasındaki oran= 0, 9 = 3 0, 6 2 Yanıt D

19. Üç seçenekte de C atomlarını eşitlersek 1. bileşik

15. İki bileşik arasında katlı oranın olabilmesi için bileşiklerin basit formülleri aynı olmamalı ve aynı iki cins atomdan oluşmalıdır. Yanıt C

I. C2H6 II. C3H6 III. C6H6

2. bileşik H'lerin oranı 6 3 C2H8 1 = 8 4 6 3 C3H4 1 = 4 2 C6H8 1 6 = 3 8 4

sayı olarak yazılırsa; 2XY2 + Y2 ¡ 2Z denklemi çıkar. Z gazının formülü XY3 olmalıdır. Yanıt A

24. Verilen hacim miktarları maddelere kat

sayı olarak yazılırsa; X + H2 ¡ Y Y + 3O2 ¡ 2CO2 + 2H2O Y'nin formülü C2H4 olmalıdır. İlk denklemde yerine konulursa X'in formülü C2H2 olur. Yanıt C

Yanıt E

16.

Azot 14 7

Oksijen Formül 24 ? 16 NO2



1. bileşik 2. bileşik



Birinci bileşikteki azot miktarı ikinci bileşiktekinin iki katı olduğu için (N2) olmalıdır. İkinci bileşikte 16 gram oksijen 2 tane ise 24 gram oksijen 3 tane olur. Yani formül N2O3 tür. Yanıt D

25. Verilen hacim miktarları maddelere katsayı olarak yazılırsa;

20. X'ler arasındaki oran ve formüldeki X sa-



4X2 + nY2 ¡ mX2Y5

yıları tutuyor. Bu durumda birinci bileşikte 1 tane Y b gram ise ikinci bileşikte 2b gram Y olması için 2 tane Y olmalıdır.



X'lerin eşit olabilmesi için "m" sayısı 4 olmalıdır. Y'lerin eşit olabilmesi için "n" sayısı 10 olmalıdır.

Yanıt D

Yanıt D

265

7.Ünite

MOL KAVRAMI

ÇÖZÜMLER 1. 1 mol Ca3(PO4)2 bileşiği 3 mol Ca atomu 23

içerir. Bu da 3 x 6.10 = 18.10

23

tane yapar.

4. I. 6,02.1023 tane H2O molekülü 1 moldür.



18.1023 tane Ca 1 mol bileşikte ise 7,2.1024 tane Ca ?



1 mol Ca3(PO4)2

8 mol oksijen



bileşiğinde 4 mol bileşikte

varsa ?

?= 1/3 moldür.



?= 4 mol bileşik

1 mol N2O5 bileşiğinde 5 mol oksijen atomu varsa



?



?= 0,2 mol bileşik

1 mol N2O5 bileşiğinde 2 mol N atomu varsa 0,2 mol bileşikte ?



1 mol 0,4 mol



? 1 mol atom

0,2 mol C atomu= 0,2.12= 2,4 g + 2,8 gram 0,2 mol C3H8 1,6 mol H atomu= 1,6.1= 1,6 g

5. 0,1 mol bileşikte

7,2 gram X



1 mol bileşikte

?





0,6 mol C atomu= 0,6.12= 7,2 g + 8,8 gram



0,2 + 0,6= 0,8 mol C atomu içerir.



0,4 + 1,6= 2 gram H atomu içerir.



Karışım toplam 0,3 moldür. Bu da 0,3.22,4= 6,72 litre yapar.



Karışım toplam 2,8+8,8= 11,6 gramdır.

?= 72 gram X vardır.

Yanıt D

2 mol Y atomu= 2.14= 28 gram 3 mol X atomu= 72 gram + 100 gram

Yanıt B

6. 1 mol C2H6 da 6 mol H atomu varsa

NA tane ise ?

?= 0,4.NA tane N atomu içerir.

0,4 mol H atomu= 0,4.1= 0,4 g

1 mol X3Y2 bileşiği

?= 0,4 mol N atomu bulunur.

3. 1 mol HClO4



1 mol H2O'da 3 mol atom varsa



Palme Yayınevi



1 mol oksijen atomu







Palme Yayınevi



III. 6,02.1023 tane atom, 1 mol atomdur.

?= 32 mol oksijen atomu vardır. Yanıt D

1 mol oksijen atomu demektir.





0,1 mol C2H4

Yanıt D

2. Avogadro sayısı kadar oksijen atomu demek

7.

II. 6,02.1023 tane O atomu 1 moldür. Dolayısıyla 1 mol O atomu içeren H2O bileşiğide 1 moldür.



Yanıt C

4 mol O atomu varsa 2 mol O atomu



?







1 mol C2H6 2.12+6.1= 30 g ise



0,2 mol



1,2 mol H atomu

8. 1 mol= NA tane O atomu 16 g ise

1 tane



?

?= 16/NA g= 16 a.k.b

1 mol= NA tane Na atomu 23 g ise 1 tane ? ?= 23/NA g= 23 a.k.b 1 mol= NA tane C atomu 12 g ise 2 tane ? ?= 24/NA g= 24 a.k.b Yanıt B

?= 0,2 mol bileşik

?

?= 6 gramdır. Kütle iki katına çıktığından eklenecek NO gazı 6 gramdır.

9. MACH = 12 + 1.4= 16 gram

?= 0,5 mol HClO4 bileşiğinde bulunur.Molekül sayısı, Avogadro sayısının yarısıdır. 1 mol H2O 2 mol H atomu bileşiğinde ? 1 mol H atomu



1 mol NO 14 + 16= 30 g ise





?



Atom sayısı= 0,2.5.6,02.1023= 6,02.1023 T T T



?= 0,5 mol H2O bileşiğinde molekül sayısı, Avogadro sayısının yarısıdır. 1 mol O atomu içeren N2O bileşiği 1 mol olduğundan molekül sayısı Avogadro sayısına eşittir. Yanıt D



1 mol 22,4 litre



0,2 mol





bileşiğinde ?

266

6 gram ?= 0,2 mol

? ?= 4,48 litre Yanıt A

4

n=

3, 2 m & = 0, 2 mol 16 MA





molü içerdiği Avogadro atom sayısı sayısı



Normal koşullarda;



1 mol 22,4 litre ise 0,2 mol ?





?= 4,48 litredir. Yanıt E

7.Ünite

MOL KAVRAMI

ÇÖZÜMLER 10. MAC H = 12.2 + 1.4= 28 gram

13. MA = 12 + 16= 28 gram

m 14 n= & = 0, 5 mol 28 MA



16. MAO = 2.16= 32 gram 2

CO

2 4

Atom sayısı= 0,5.6.NA= 3.NA CO2 gazı ile atom sayısı aynı olduğuna göre; 3.NA= n . 3. NA n= 1 mol 1 mol CO2'de 12+16.2= 44 gramdır. Yanıt D



14 n CO = = 0, 5 mol 28



Karışımın molü ise;



n=



3–0,5= 2,5 mol CH4 bulunur.



MA



1 mol CH4 16 g ise



2,5 mol ?



?= 40 gramdır.

19, 2 m = = 0, 6 mol n O2 = 32 MA Atom sayısı ise; 0,6 . 2.NA= 1,2.NA

67, 2 = 3 tür. 22, 4 = 12 + 1.4= 16 gram

CH4



NH3 gazının da atom sayısı 1,2.NA'dır.



1,2.NA= x . 4.NA x= 0,3 moldür. 1 mol 22,4 litre 0,3 mol ? ?= 6,72 litredir. Yanıt A

Yanıt B

11. 1 mol 6,02.1023 tane 23

14. XO2 ve X2O5 gazlarının mol sayıları sırasıyla

a ve b olarak kabul edildiğinde; X atomunun toplam mol sayısı için,

tane

? 3,01.10



a + 2b= 1,1



1 mol H2O 2.1 + 16= 18 g ise 0,5 mol ?



denklemi yazılabilir. Karışımdaki oksijen atomunun mol sayısı için de,

?= 9 gramdır. Normal koşullarda (0°C de) H2O gaz halinde bulunmadığından hacmi 11,2 litre değildir.



2a + 5b= 2,6



denklemi yazılabilir. Bu iki denklem çözülerek gazların mol sayıları bulunur.



1 mol H2O'da 0,5 mol



a + 2b= 1,1

3 mol-atom varsa ?

Palme Yayınevi

?= 0,5 moldür.

?= 1,5 mol-atom içerir.



2a + 5b= 2,6



b= 0,4 ve a= 0,3 bulunur. n XO 0, 3 3 a 2 = & = nX O 0, 4 4 b



1 mol-atom NA tane ise 1,5 mol-atom ? ?= 1,5.NA tane atom içerir.

2

Yanıt B

12. 1 tane X3H6 7.10–23 g ise

1 mol= 6.1023 tane ?



?= 42 gramdır.

Yanıt B

15. Aynı koşullarda hacimleri oranı mol sayıları oranına eşittir.

nC H 2 C H 'ün mol sayısı 2k ise 2 4 = 4 2 4 nC H 1 C H 'nin mol sayısı k olur. n 2n n 2n Kütleleri eşit olduğundan, önce C2H4'ün kütlesi bulunur.



MA

nC

C2H4

2H4

= 2.12 + 4.1 1 28 gram

=

m m & 2k = & m = 56k 28 MA

Bu kütle değeri CnH2n bileşiği için yazıldığın-

da;

X3H6= 42 1 3 . X + 6.1= 42

5

Palme Yayınevi



nC

Yanıt D



CnH2n= 56 1 12n + 2n= 56 1 n= 4

n H 2n

=

m 56k &k= & M A = 56 MA MA



X= 12

Yanıt C

267

8.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER

ÇÖZÜMLER 1. Tepkimenin her iki tarafı da aynı fiziksel halde olan tepkimeler homojendir. Yani I, IV ve V nolu tepkimeler homojendir. Yanıt C

6.

I. C3H8 + 5O2 ¡ 3CO2 + 4H2O II. 2KClO3 ¡ 2KCl + 3O2 III. 6CO2 + 6H2O¡C6H12O6 + 6O2 O2 lerin katsayıları: x= 5, y = 3, z= 6 olup z > x > y dir. Yanıt C

9. Tepkime yazılıp denkleştirildiğinde;

X + H2O ¡ XOH + 1/2H2



olduğu görülür. Kimyasal tepkimelerde kimyasal değişim olur. Olay fiziksel çözünme olarak değerlendirilemez. Yanıt B

2. Yanma tepkimeleri ve yoğuşma olayı ekzotermiktir. Birinci tepkimede yeni maddeler oluşmuş yani kimyasal, ikinci olay ise fizikseldir. Kimyasal tepkimelerde açığa çıkan ısı fiziksel olaylarda açığa çıkan ısıdan büyüktür. Yanıt B

10. Yanma tepkimeleri kimyasal olup O2 gazı 1 tane O, 6 tane H vardır. Ürünler tarafında 1 tane C ve 4 tane H vardır. Yani 2 tane H ve 1 tane O atomu eksiktir. Bu nedenle X'in formülü H2O'dur.

3. H2O sıvı, diğer maddeler gaz olduğu için



İkinci tepkimede ürünler tarafında 3 tane C, 24 tane H, 4 tane Al ve 12 tane O vardır. Girenler tarafında X yerine H2O yazıldığında 24 tane H, 12 tane O vardır. Yani 4 tane Al ve 3 tane C eksiktir. Bu nedenle Y'nin formülü Al4C3'tür.

Palme Yayınevi

Palme Yayınevi



tepkime heterojendir. Ekzotermik tepkimeler başladıktan sonra kendiliğinden devam eder. Reaktif (giren) miktarı arttırılırsa açığa çıkan ısı miktarı da artar.

ile gerçekleşir. Azotun yanması hariç diğerlerinde ısı açığa çıkmaktadır.

7. Birinci tepkimede girenler tarafında 1 tane C,





N 2 (g) +

1 O (g) $ N 2 O (g) 2 2

tepkimesinde olduğu gibi su çıkmayabilir. Yanıt D

Yanıt E

Yanıt C

11. Bir maddenin yangın söndürücü olarak 8. Cr3+ + 3X +2OH–SCrO42– + 3NO + H2O

4. Kimyasal tepkimelerde toplam kütle, atom

Yukarıdaki denklemde görüldüğü gibi Cr ve H atomları sayısı korunmuştur. N ve O atomları sayısının korunması için 1 tane X'te 1 tane N ve 2 tane O atomu bulunmalıdır. İyon denklemi olduğundan NO2'nin yüküne a diyelim.



Cr3+ + 3NO2a + 2OH– S CrO42– + 3NO + H2O



tepkimesinde toplam yük korunduğundan (3+) + 3.a + 2.(1–)= 2–

Yanıt A

yısı korunmayabilir. Yanıt D

268

TT T T TT T T 2 2 1 4 3 3 2 1



cinsi ve sayısı değişmez.

5. Kimyasal tepkimelerde toplam molekül sa-

T 1



3a= 3– a= 1– bulunur. Buna göre X= NO2– dir.

Yanıt D

kullanılabilmesi için yanmaması ve havadan ağır olması gerekmektedir. Diğer öncüller doğrudur. Yanıt D

12. Verilen tepkime kimyasal olup yanma, tepkimesine örnektir. Tepkimede gümüş yanan, oksijen yakan maddedir. Farklı fiziksel haller olduğundan tepkime homojen değildir. Yanıt E

8.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER

ÇÖZÜMLER 13. Farklı iki çözeltinin karıştırılması sonucu

16. Nötrleşmeye ait net iyon denklemi

çökme olayı gerçekleşmiştir. Yani tepkime çözünme-çökelme tepkimesidir. Oluşan NaNO3 çözeltisi iyonik olduğundan elektrolittir. Net iyon denklemi yani çökme tepkimesi

H+(suda) + OH–(suda) ¡ H2O(s)





şeklindedir. Yanıt D

Ca2+(suda) + CO32–(suda) S CaCO3(k) şeklindedir.











T Ag3PO4

İyonların yer değiştirmesi sonucunda gerçekleşir. Çökmeye uğramayan K+ ile NO3– iyonları seyirci iyonlardır ve sulu çözelti elektriği iletir. Tepkimede aynı zamanda kimyasal değişim gerçekleşir.

Palme Yayınevi

14. 3AgNO3 + K3PO4 ¡ X + 3KNO3

Palme Yayınevi

Yanıt E

17. Tepkimelerin ikisinde de ısı açığa çıktığından ekzotermiktir. Tepkimeler sonucunda tuz ve su oluşmuştur. Asit-baz tepkimelerinde asit ile bazın mol sayılarının birbirine eşit olması gerekmez. Yanıt B

Yanıt D

15. C şıkkında verilen tepkime metal–asit tepkimesidir. Yanıt C

269

9.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR

ÇÖZÜMLER 1.



4. 112 = 22, 4 litre O2 gazı bulunur. 5

n Ca = 60 = 1, 5 mol 40 Ca + Br 2 $ CaBr 2



Başlangıç: 6 mol 6 mol –



Tepkimeye göre 1 mol O2 harcandığında 2 mol X2O3 gazı harcanır.



Değişim: –4 mol – 6 mol +4 mol



Sonuç: 2 mol – 4 mol



2 mol X2O3 152 gram 1 mol x



artar. oluşur.



S'den 4 mol tepkimeye girer. Sınırlayıcı bileşen O2'dir. Bileşenlerden biri bittiğinden tepkime tam verimle gerçekleşmiştir. Tepkimede 4 mol SO3 oluştuğundan



1 mol NA tane molekül



4 mol ?



?= 4. NA tane molekül oluşur.



Daha fazla ürün için bitenden yani O2'den eklenmelidir.



denklemine göre 1 mol Ca harcandığında 1 mol CaBr2 oluşur. 1,5 mol Ca'ya karşılık 1,5 mol CaBr2 oluşur. 1 mol CaBr2 200 gram ise 1,5 mol ?



?= 300 g

X2O3 = 76 Yanıt A

7. 2S + 3O2 ¡ 2SO3

22, 4 nO = & 1 mol 22, 4 2

x = 76



2.X + 3.16 = 76



X = 14 Yanıt B

Yanıt B

? 1,204.1023 tane ?= 0,2 mol 2NaHCO3 S Na2CO3 + CO2 + H2O

Palme Yayınevi



denklemine göre 0,2 mol H2O oluştuğunda NaHCO3'ün kat sayısı H2O'nun kat sayısının iki katı olduğundan 0,4 mol NaHCO3 harcanır. Yanıt C

500

34 x

x = 170 gram

170 nH O = = 5 mol 34 2 2

Palme Yayınevi

5. 100

2. 1 mol 6,02.1023 tane

Tepkimeye göre 2 mol H2O2’ye karşılık 1 mol O2 oluşmaktadır. 5 mol H2O2’ye karşılık 2,5 mol O2 oluşur.



1 mol O2



2,5 mol x x = 56 litredir.

8. Eşit molde X2 ve Y2 gazları 3a mol olsun. X2 + 3/2Y2 ¡ X2Y3



Başlangıç: 3a 3a –



Değişim: –2a –3a 2a Sonuç: a – 2a X2'den 3 mol arttığı için a= 3'tür. Başlangıç karışımı 3a + 3a= 6a moldür. Bu da 6.3= 18 mol yapar.

22,4 litre

Yanıt E

Yanıt C

9. CO +

3.

6. Grafiğe bakıldığında 20 – 12= 8 gram X kul-

3, 6 = 0, 2 mol 18 2K + 2H2O S 2KOH + H2 nH

2O

=



denklemine göre 0,2 mol H 2 O harcandığında 0,1 mol H 2 oluşur. Bu da 0,1.22,4= 2,24 litre yapar. Yanıt A

28 g

16 g

44 g 2 kat

56 g

32 g

88 g

56

56

Eşit kütlede alınır.

lanılmıştır.



I. Başlangıçta 56 gram CO gazı vardır.

Denkleme göre ise 0,2 mol XBr2 oluştuğunda 0,2 mol X harcanır.



II. 56 –  32 = 24 gram O2 gazı artar.



III. 32 gram yani 1 mol O2 gazı harcanmıştır.



IV. Eşit kütlelerde (56’şar gram) alındığından başlangıçta toplam kütle 112 gramdır. Yanıt C



0,2 mol

8 gram ise



1 mol

?



? = 40 Yanıt C

270

1 O " CO 2 2 2

9.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR

ÇÖZÜMLER 10. Başlangıçta XY3’ten 10a mol olsun.

2XY3 S X2 + 3Y2



10a – –

13. 3Fe + 4H2O ¡ Fe3O4 + 4H2



4a 3a 9a



4 3



8, 96 n CO = 22, 4 & 0, 4 mol 2

2 ?

? = 1,5 mol Fe harcanır.

nH

Tepkime sonunda kapta

4a + 3a + 9a = 16a mol gaz olur.



Buna göre;





16a = 9,6





a = 0,6 mol





XY3S10aS10.0,6 = 6 mol

Yanıt C

2O

=

7, 2 = 0, 4 mol 18

1 mol Fe 56 1,5 mol



C x H y + O 2 $ CO 2 + H 2 O 0, 2 mol 0, 6 mol 0, 4 mol 0, 4 mol

?

? = 84 gram Fe harcanır.



400

84



100

?



19, 2

n O = 32 = 0, 6 mol 2

tepkimesine göre, 2 mol H2 gazı oluştuğunda,



%60 S –6a +3a +9a

16.



? = %21 saflıktadır.



Organik bileşiklerin yanma tepkimelerinde organik bileşiğin kat sayısı daima 1 alınır. 0,2 mol bileşiğin kat sayısının 1 olduğu gözönünde bulundurularak diğer bileşiklerin kat sayıları bulunur.



CxHy + 3O2 S 2CO2 + 2H2O

Yanıt D

T

T

T

C2H4 2C 4H



Başlangıç: 0,5 – –



Değişim: – 0,4 + 0,4 + 0,2



Sonuç: 0,1 0,4 0,2



Tepkime sonunda toplam mol sayısı 0,1 + 0,4 + 0,2 = 0,7 moldür. Harcanan W ile oluşan L2 mol sayısı eşittir. Tepkime sonunda W'den 0,1 mol artmıştır. Tepkimede oluşan L2, M2'nin iki katıdır. Başlangıçta 0,5 mol madde varken tepkime sonunda toplam 0,7 mol madde bulunduğundan toplam mol sayısı ve toplam molekül sayısı artmıştır. Yanıt D





14. 2FeS + 7 O2 ¡ Fe2O3 + 2SO2 2

Palme Yayınevi

11. 2W ¡ 2L2 + M2

Palme Yayınevi

Yanıt C



Denkleme göre 2 mol FeS bileşiği harcanırken 3,5 mol O2 harcanır ve 2 mol SO2 oluşur.



SO2 + 1/2O2 ¡ SO3



Oluşan 2 mol SO2 tekrar harcandığında 1 mol O2 harcanır.



Toplam harcanan O2'nin mol sayısı 3,5+1= 4,5'tur. Yanıt A

17. Harcanan X 3 gram, O ise 8 gramdır. Şıklara 3 bakıldığında birleşme oranı olan CO2'dir. 8

C 12 3 = & O 2 32 8

Yanıt B

18. Grafiğe bakıldığında X'ten 0,2 mol ve O2'den 12.

1,2 mol harcanırken H2O'dan 1 mol ve CO2'den 0,8 mol oluşmaktadır.

X2 + 3/2Y2 ¡ X2Y3

Tepkimede 0,6 mol X2Y3 oluştuğundan X2'den 0,6 mol ve Y2'den 0,9 mol harcanır.

X2 + 3/2Y2 ¡ X2Y3 0,6 mol 1,2 mol – –0,6 –0,9 mol +0,6 mol – 0,3 mol 0,6 mol Başlangıçta X2'den 0,6 mol ve Y2'den 1,2 mol bulunmalıdır. Yanıt D

15. He gazı tepkimeye girmez. C3H8 + 5O2 S 3CO2 + 4H2O

tepkimesine göre 0,5 mol O2 gazı harcandığında 0,3 mol CO2 gazı oluşur, 0,1 mol C3H8 gazı harcanır. Karışımın molce %50’si He olur.

0,3 mol CO2 S 0,3.2,24 = 6,72 litredir. Yanıt E



X + O2 S CO2 + H2O



0,2 1,2 mol mol



X + 6O2 S 4CO2 + 5H2O



T

0,8 mol

TT

1 mol

TT



12O 4C 8O 10H 5O



X= C4H10O Yanıt E

271

10.Ünite

KARIŞIMLAR

ÇÖZÜMLER 1. Bileşenleri tuzlu su çözeltisinde olduğu gibi

6. Çözeltiler homojen karışımlardır. Elektrolit

farklı (katı-sıvı) fiziksel hallerde bulunabilir.



Karışımlar sembollerle veya formüllerle gösterilmez.



Kaynama noktası, donma noktası, yoğunluk gibi fiziksel özellikleri bileşenlerine göre değişir.

olan (NaCl(suda), KNO3(suda) vb.) ve elektrolit olmayan (şeker (C6H12O6(suda), etil alkol (C2H5OH(suda)) çözeltiler vardır. Çözeltiler seyreltik olupta doymuş olabilir. Yanıt B

12. NaNO3 bir iyonik bileşiktir. H2O ise polar

moleküldür. Aralarında iyon-dipol etkileşimi görülür. Çözeltideki iyonların H2O molekülleri tarafından çevrelenmesine hidratlaşma denir.



Yanıt D

NaNO3'ün iyonları su molekülleri tarafından sarılarak çözelti içerisinde tutulurlar. Yani iyonlar su moleküllerinin dipolleri tarafından elektrostatik olarak çekilir. Yanıt E

7. Türk kahvesi heterojendir, fakat çamurlu su homojen değildir. Yanıt E

2. Gazoz ve kola örneklerinde çözücü sıvı, çözünen gazdır.

13. H2S ve H2O molekülleri polar moleküllerdir.

Yanıt A

Birbirleri içerisinde çözünürler ve homojen karışım oluştururlar. Yanıt D

8. Kolonya homojen bir karışımdır. Koloit ise heterojen bir karışım türüdür. Yanıt E

3. Pirinç, bakır ve çinko katılarından oluşan bir

14. %1. m1 – %2 . m2 = %son . mson Palme Yayınevi

Palme Yayınevi

çözeltidir. Yoğurt, katı – sıvı heterojen bir karışımdır. Kolonya, etil alkol ve su sıvılarından oluşan bir çözeltidir. Sis, havada su damlacıklarının heterojen olarak dağılmasıyla oluşur; çözelti değildir. Şekerli su katı–sıvı homojen karışımdır.

9. Tanecik boyutu 10-6 m'den daha büyük olan karışımlar süspansiyon olarak nitelendirilirler. Türk kahvesi ve çamurlu su süspansiyondur.

Yanıt B





ilk çözelti su miktarı son çözelti 15. 400 – 0 . x = 40 . (400 – x) 6000 = 16000 – 40x 40x= 10000 x= 250 Yanıt E

Yanıt B

15. I. çözünen kütle oranları; çözücü

10. Süspansiyon, katı-sıvı heterojen karışım türüdür. Birden fazla faz bulundurur ve oluşumunda bileşenler özelliklerini kaybetmezler. Spreyli deodorantlar ve böcek ilaçları ise aerosole örnek olarak verilebilir.

4. İkinci kaptaki çözelti 140 gram, birinci kaptaki çözelti 120 gramdır. Çözeltiler homojen karışımlardır. İkinci kaptaki çözeltide birim hacimde çözünen madde miktarı daha fazla olduğundan daha derişiktir.

Yanıt B

Yanıt E

11. I. X yerine CH3 konulduğunda etan (C2H6) oluşur. Apolar moleküldür ve suda çözünmesi beklenmez.



5. CH3OH maddesi metil alkoldür, suda çö-

zünür fakat iyonlarına ayrışmaz. Moleküler çözünme olduğundan sulu çözeltisi elektrik akımını iletmez. Yanıt B

272



II. X yerine H konulduğunda metan (CH4) oluşur. Apolar moleküldür ve suda çözünmesi beklenmez. III. X yerine OH konulduğunda metanol (CH3OH) oluşur. Polar moleküldür ve suda çözünmesi beklenir. Yanıt C



tuz için 10 = 50



şeker için

1 5

16 = 80

1 5



II. Çözelti miktarları;





tuz için 1 10 + 50 = 60 gram





şeker için 1 16 + 80 = 96 gram



III. Kütlece % derişimleri;

tuz için

60 g çözeltide 10 g tuz



100 g çözeltide ?



şeker için



96 g çözeltide 16 g şeker



100 g çözeltide ?











?= % 16,6

?= % 16,6 Yanıt A

10.Ünite

KARIŞIMLAR

ÇÖZÜMLER 16. 100 gram doygun çözeltinin 20 gramı X tuzu, 80 gramı sudur.

I. 80 gram suda 20 gramı X çözünür 200 gram suda ? ?= 50 gram X çözünür. II. 80 gram suda 20 gram X çözünür 32 gram suda ? ?= 8 gram X çözünür. III. 80 gram suda 20 gram X çözünür. Üç çözeltide doygundur. Yanıt E

25.200 + 0 . x = 10. (200 + x) 5000 = 2000 + 10x 10x = 3000 x= 300

26. Dibindeki katıyı çözebilecek kadar saf su ekm lendiğinden çözünen oranı değişmez. mçözelti

300 ? ?= 60 mililitre alkol bulunur. 300–60= 240 mililitre su bulunur. Yanıt B



Yani kütlece % derişim değişmez. Dolayısıyla kaynama noktası, donma noktası ve elektriksel iletkenlik değişmez. Yanıt A

22. d = m & 1, 5 = m & m = 300 gramdır. 200 V

17. %1. m1 + %2 . m2= %son. mson

21. 100 20

100 10 300 ? ?= 30 gram H2SO4 bulunur.

27. Aynı ortamda (dış basınçta) kaynayan tüm Yanıt E

sıvıların kaynamaları süresince buhar basınçları eşittir. Yanıt B

Yanıt B



Palme Yayınevi

zeltide 10 gram C6H12O6, ikinci çözeltide 30 gram C6H12O6 olur. Toplam C6H12O6 miktarı 40 gram olur, 4 katına çıkar. Kütlece % miktarı; 10 . 100 + 30 . 100 = % . 200 %= 20

olur, 2 katına çıkar. Toplam kütle ise 100 + 100= 200 gram olur, 2 katına çıkar. Yanıt D

23. % (m/V) = 80 + 40 . 100 = %40 300

Palme Yayınevi

18. Çözelti kütleleri 100'er gram alınırsa ilk çö-

Yanıt C

0, 7 =

• Süzme • Eleme • Filtreleme

– C – E – B – A Yanıt D

m alkol

24. d alkol = Valkol

28. • Ayıklama

m 300

m = 210 gram alkol

19. Kütlece % 30'luk 100 gram çözeltide 30 gram tuz, 70 gram su vardır.

I. II. III.

30 . 100 – 0.35 = % . 65 %= 46,15'lik olur. 30 . 100 + 100 . 75= % . 175 10500 = %. 175 % = 60'lık olur. 30 . 100 + 30 . 200= % . 300 9000 = % . 30 % = 30'luk olur. Yanıt B



210 + 40 = 250 gram çözelti



%=

40.300 + 25.200 + 0.x = 20 . (500 + x)



12000 + 5000 = 10000 + 20x





20x = 7000 x= 350 Yanıt B

29. A metali mıknatısla çekilemezken E metali Yanıt B

mıknatısla çekilebilmektedir. Bundan dolayı A–E metal çifti mıknatıs yaklaştırıldığında ayrıştırılabilir. Yanıt C

25. Çözeltiler eşit miktarlara getirildiğinde

20. %1.m1+%2.m2+%3.m3= %son . mson

40 . 100 & % 16 250



üçüncü kapta çözünen madde miktarı en fazla, birinci ve ikinci kaplarda çözünen madde miktarları ise eşit olur.

30. Önce elektriklenme ile karabiber ayrıştırı-

Çözünen madde miktarı en fazla olan üçüncü kaptaki çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı da büyük olur. Yanıt D

lır. Karışıma su eklenerek kumun çökmesi, odun talaşının yüzmesi sağlanır. Karışımdan kaşık yardımıyla talaş tozu ayrıştırılır. Kumlu su ise süzülerek ayrıştırılır. Yanıt E

273

10.Ünite

KARIŞIMLAR

ÇÖZÜMLER 31. Ayrımsal damıtma yönteminde maddelerin kaynama noktaları farkından yararlanılır. Yanıt B

35. • Sülfür cevheri yüzdürme ile,

40. Tuzlu sudan tuz elde edilmesi basit da-

• Benzin–su karışımı ayırma hunisi ile, • Saman–buğday karışımı savurma ile bileşenlerine ayrıştırılır. Yanıt B

mıtma, buharlaştırma ya da kristallendirme yöntemleri ile ham petrolden benzin eldesi ise ayrımsal damıtma yöntemi ile olur. Ekstraksiyon örneği değildirler. Yanıt B

32. Eleme yöntemi ile çakıl taşları ayrılır. Suya atıldığında tuz çözünür, kum çözünmez. Süzme ile kum ayrılır. Buharlaştırma ile de tuz elde edilir. Yanıt D

36. İlk önce X ayrılıyor ise X'in yoğunluğu en büyüktür. Çünkü en alttadır. Z ise en üstte olur. Karışım ise heterojen yapıda olur. Yanıt C

41. A ve B sıvıları homojen karışmakta ve B'nin kaynama noktası daha büyük olduğuna göre ayrışma sırasında ilk önce A sıvısı elde edilir. Yanıt A

lerinden ayrılır. Tozlu ortamda kullanılan toz maskesi, fabrika bacalarına konan filtre bir tür süzme olayıdır. Yanıt B

37. Y maddesi karışımdan süzülerek ayrıştırı-

Palme Yayınevi

Palme Yayınevi

33. Katı-gaz karışımları süzme ile katı tanecik-

labiliyorsa X ve Z 'de çözünmeyen katı bir madde olmalıdır. Ayırma hunisi yardımıyla X ve Z'den öncelikle X ayrılıyorsa yoğunluğu Z'ninkinden büyük olmalıdır.   Yanıt E

42. X, Y ve Z maddeleri sıvı, T ise katıdır. Y ve Z karışımı ayırma hunisi ile ayrılabildiğine göre birbiri içerisinde çözünmemelidir. Yanıt D

34. Böbreğin görevini yapamadığı hastalarda diyaliz makinesi vücut dışında böbrek görevi görür. Bu yönteme göre karışım yarı geçirgen bir zardan geçirilir. Koloidal karışımlar bu yolla ayrılır. Tanecik boyutu farkından yararlanılır.

38. K – L – su karışımı ayrımsal kristallendirme ile ayrıştırılıyorsa K ve L maddeleri katı olmalıdır. Yani K ve L'den oluşan karışım emülsiyon olamaz. Yanıt B

Yanıt C

43. X maddesi ayrıştırılırken basit damıtma yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemde tanecik boyutu farkından yararlanılmaz. Yanıt C

39. Kristallendirme yönteminde bir sıvıda çözünmüş bir katı madde çöktürülerek karışımdan ayrıştırılır. Yanıt E

274

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR

ÇÖZÜMLER 1. Limon suyunda sitrik asit bulunur. Yani asidik özellik gösterir. Mermer yüzeyi aşındırırken metal yüzeyi aşındırmaz.

7. Etil alkol (C2H5OH) ün sulu çözeltisi nötrdür.

12. Asitler ile bazların verdikleri tepkimelere nötrleşme tepkimesi denir. Verilen maddelerden Ca(OH)2 bazik özelliğe sahiptir.

Yanıt E

Yanıt E

Yanıt B

+

8. NH3 + H2O ∆ NH4 + OH– 2. Elmada maleik asit bulunur. Yanıt D

13. H+ iyonları sayısı, OH– iyonları sayısından

NH3 ün sulu çözeltisi baziktir.

fazla olan sulu çözelti asidiktir. Asitler, karbonatlı (CO32–) bileşiklerle ve metal oksitlerle (bazik özellik gösterdiğinden) tepkime verir.

Yanıt D

Yanıt E

9. X katısı bazdır. Ancak yapısında OH grubu 3. Birinci, üçüncü ve dördüncü yargılarda veri-

bulundurmak zorunda değildir. Çünkü yapısında OH olmadığı halde NH3 veya K2O gibi bazlar da vardır. X katısı Ca(OH)2, KOH gibi metal hidroksit olabileceği gibi MgO, Na2O gibi metal oksit olabilir.

Palme Yayınevi

Yanıt C

14. 2X + Y ¡ Na2SO4 + 2H2O 2 2 NaOH H2SO4

Yanıt D

Her durumda da H veya O elementlerini yani bir cins ametal içerir.

Palme Yayınevi

len boşluklara indikatör kelimesi yazılır. İkinci yargıda verilen boşluğa baz, beşinci yargıda verilen boşluğa asit kelimeleri yazılır.

Yanıt A

15. I. CaO + 2HCl ¡ CaCl2 + H2O Tuz II. SO2 + 2NaOH ¡ Na2SO3 + H2O

4. İkinci madde sulu çözeltide bazik özellik gösterirken diğerleri asidik özellik gösterir. Yanıt B

10. Bazlar, arı sokmalarında kaşınmayı önleyici olarak kullanılabilirler. Sulu çözeltileri kayganlık hissi verir. Oda koşullarındaki pH değeri 7'den büyüktür. Yanıt E

Tuz III. Ba(OH)2+2HNO3 ¡ Ba(NO3)2+ 2H2O Tuz IV. NH3 + KOH ¡ Tepkime olmaz.

V. SO3 + CaO ¡ CaSO4 Tuz

Yanıt A

5. X'in sulu çözeltisi asidik özellik gösterdiğinden ametal oksittir. Yanıt E

11. CaO'nun sulu çözeltisinde OH– iyonu oluştuğundan baziktir. Sulu çözeltisi iyonları ile elektrik iletkenliği sağlar. Sulu çözeltideki anyon sayısı (2OH—) katyon sayısından (Ca2+) fazladır.

6. Oksijen sayısı ametal sayısına eşit olan ametal oksitleri nötrdür. Yanıt D



CaO'nun sulu çözeltisine HNO3 eklendiğinde nötrleşme olacağından OH– iyonları miktarı zamanla azalır. Yanıt C

16. 0,5 mol H2SO4'de 0,5.2= 1 mol H+ iyonu bulunur. Tamamen nötrleşmesi için 1 mol OH– iyonu gerekir.



I. 0,5 mol Ca(OH)2'de 0,5.2= 1 mol OH– iyonu vardır.



II. 1 mol NaOH'da 1 mol OH– iyonu vardır.



III. HCOOH asidik özellikte olduğu için nötrleşme olmaz. Yanıt B

275

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR

ÇÖZÜMLER 17. Turnusolun rengi maviye dönüştüğüne göre

22. I. HCl çözeltisi eklenmeden önce ortam

nötrleşme sonunda bazdan artan vardır. Çözeltide nOH – > nH+ şeklindedir.

bazik olduğundan çözelti pembe renklidir.

Oluşan tuz çözeltisi iyonların hareketi ile elektrik akımını iletir.



Yanıt C

18. I. H2CO3 + 2NaOH ¡ Na2CO3 +2H2O

1 mol H2CO3'ü tamamen nötralleştirmek için 2 mol NaOH gerekir.



II. H2SO4 + Ba(OH)2 ¡ BaSO4 + 2H2O



2 mol H2SO4'ten 4 mol H2O oluşur.



III. H2X + 2KOH ¡ K2X + 2H2O



0,1 mol iki değerli bir asidi (H2X) tamamen nötrleştirmek için 0,2 mol KOH gerekir. Yanıt A

II. 0,2 mol NaOH çözeltisine 0,1 mol HCl çözeltisi eklendiğinde NaOH'dan artan olur. Bazdan artan olduğundan çözelti rengi pembedir. III. 0,2 mol NaOH çözeltisi ile 0,2 mol HCl tam nötrleşir. Oluşan çözelti nötr ortamda renksizdir. Yanıt E

Palme Yayınevi

23. Birinci kaptaki çözelti mavi renk verdiğinden

19. pH değeri 1 olan çözelti asidik, pH değeri

bazik, üçüncü kaptaki çözeltide pembe renk verdiğinden baziktir. Dolayısıyla birinci ve üçüncü kaptaki çözeltiler karıştırılınca nötrleşme olmaz.

24. Altın, asitlerle tepkime vermez.

Yanıt C

28. Nitrik asit yarı soy metalleri ile tepkime verir. Yanıt D

29. X= HF'dir. Hidroflorik asit zayıf asittir. Suda düşük oranda iyonlaşır. Yanıt B

30. Verilen yargılardan tamamı H2SO4 için doğrudur.

Yanıt E

Yanıt A

14 olan çözelti bazik özellik gösterir. Yani nötrleşme olur. Asidin üzerine baz eklendiğinden pH zamanla artar. X'in tadı ekşi olup, Y'nin sulu çözeltisi turnusol kağıdını maviye çevirir. Nötrleşme sonucu tuz çözeltisi oluştuğundan çözelti elektriği iletir. Yanıt B

metali üçü ile de tepkime verir. Cu metali sadece HNO3 ile tepkime verir. Mg metali HNO3 ve HCl ile tepkime verir. Zn metali üçü ile de tepkime verir.

Yanıt B

Palme Yayınevi



27. Na metali HNO3 ve HCl ile tepkime verir. Al

31. Çaydanlıkların kireçten arındırılmasında asetik asit kullanılır. Yanıt B

25. Ag metali oksijenli asitlerle ametal oksit oluşturur.



Ag + 2HNO3 ¡ AgNO3 + NO2 + H2O Yanıt D

32. Asetik asitin formülü CH3COOH'tır. Yanıt A

20. Z çözeltisi tuz çözeltisidir. Elektrik akımını iletir. Yanıt B

26. I. Yarı soy metaller (Cu, Hg, Ag) derişik

33. Araba akülerinde elektrolit olarak H2SO4 kullanılır.

HNO3 ile tepkimeye girdiklerinde NO2 gazı oluştururlar.

21. HNO3 asidi üzerine KOH bazı eklendiğinde

KNO3 tuzu ve H2O oluşur. Oluşan çözelti tuz çözeltisi olduğundan elektrik akımını iletir. Aside baz eklendiğinden pH zamanla artar. Yanıt E

276



II. Yarı soy metaller HCl ile tepkime vermezler.



III. Yarı soy metalleri yanma tepkimesi verir.



Cu + 1/2O2 ¡ CuO

Yanıt D

34. Sönmüş kireç (Ca(OH)2) su arıtımında ve inşaatlarda bağlayıcı olarak kullanılır.

Yanıt B

Yanıt D

11.Ünite

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR

ÇÖZÜMLER 35. I. Sud kostik (NaOH), deterjan yapımında

40. I. Asit yağmurları, deniz, göl ve nehirlerdeki

ve tıkanmış lavaboların açılmasında kullanılır.

canlı yaşamını etkiler, balıkların ölümüne sebep olur.



II. Potas kostik (KOH), bitkisel yağlardan biyodizel üretiminde ve arap sabunu üretiminde kullanılır.

Yanıt A



III. Sönmüş kireç (Ca(OH)2), kireç ve çimento yapımında kullanılır.

sularının asitliği artarak yeryüzüne asit yağmurları olarak yağmaya başlar. N2 ve N2O gazları asit yağmurlarına neden olmaz. Yanıt D



NH3 + H2O ∆

Yanıt E

41. NO2 gazının miktarı fazla olursa yağmur

Yanıt E

36. X= NH3'tür.

46. Tuzlar kristal yapılıdır. Anyon ve katyonlardan oluşur. Sulu çözeltisinde pH < 7 ise asidik özellik gösterir.

47. SO3 ve HCl'nin sulu çözeltileri asidiktir. Birbirleri ile tepkime vermezler.

Yanıt D + NH4

+ OH–

Suda çözündüğünde NH4+ ve OH– iyonlarını oluşturur. Amonyak, zeplin türü balonların uçurulmasında ve O2 ile tepkimeye girerek HNO3 üretiminde kullanılır.

42. Sera gazlarının salınımını arttırarak açığa çıkacak olan CO2 gazı, asit yağmurunun gerçekleşme riskini arttırır. Diğer şıklarda verilenler ise azaltır.

Yanıt E

Yanıt A

Palme Yayınevi

kullanılır.



II. Cam ve seramik maddeleri aşındırmada HF kullanılır. Kalsiyum hidroksit kullanılmaz.



III. Kostik soda (NaOH), gıda sanayisinde alkolsüz içecek üretilmesinde kullanılır.

43. IV. Yağ çözücü olarak NaOH kullanılır.

Yanıt C

Palme Yayınevi

37. I. Amonyak, kezzap (HNO3) üretiminde

48. Al + 3KOH ¡ K3AlO3 + 3/2H2



Tuz

Amfoter metal ile bazın tepkimesinden tuz elde edilebilir. Yanıt C

V. Temizlik maddelerinin NaOH, KOH, H2SO4 gibi anorganik olanları da vardır. Yanıt B

49. Na2CO3 çamaşır sodası olarak bilinir. Cam, kağıt, petrol endüstrisinde, suyun arıtılmasında ve fotoğrafçılıkta kullanılır.

38. I-c, II-a, III-b

Yanıt E

Yanıt B

44. Ev aletlerindeki kireçlenmeyi gidermek için sirke ruhu (CH3COOH), seyreltilmiş tuz ruhu (HCl) kullanılabilir. Yanıt D

39. II. Sülfürik asitin çözünürken ısı açığa çıkarma özelliği vardır. Bu asitin sulu çözeltisi hazırlanırken aşırı ısınma nedeniyle kap eriyebilir ya da parçalanabilir. Su ilavesiyle de etrafa asit sıçrayıp zarar verebilir. Bu nedenle çözelti hazırlanırken asla asit üzerine su ilave edilmemeli, su üzerine asit konulmamalıdır.

50. Yolların buzlanmasını önlemede NaCl tuzu 45. II. Lavabo açıcı kimyasalların aşındırma etkisi nedeniyle gider borularının yapısını bozup, onların aşınmasına ya da delinmesine neden olur.

Yanıt A

III. Tuz ruhu kireci gidermek için kullanılır.



IV. Çamaşır suyunun, amonyaklı temizleyiciler veya kireç, pas sökücülerle karıştırılması ölümcül zehirlenmelerle sonuçlanabilir. Yanıt C

kullanılır.

Yanıt D

51. Kuru pillerde elektrolit olarak NH4Cl tuzu kullanılır.

Yanıt B

277

12.Ünite

KİMYA HER YERDE

ÇÖZÜMLER 1. C17H35–COO–K+ beyaz sabun değil arap sa-

6. Deterjanlar, petrol kaynaklı maddelerden

10. a ile gösterilen madde vinil klorürdür ve

üretilirler. Sert sularda metal katyonları ile çökelek oluşturmadıklarından sabunlara göre daha iyi temizlik sağlarlar. Çevreyi kirletici etkisi sabunlara göre daha fazladır. Verilen kavram haritasındaki ifadelerin hepsi deterjanlar için doğrudur.

monomerdir, b ile gösterilen madde polivinil klorürdür yani polimerdir. Ürün, aynı tür monomerin tekrarından oluşmuştur.

bunudur (yumuşak sabun). Yanıt A

Yanıt C

Yanıt E

11. Verilen madde politetrafloretilen olup bu maddenin monomeri tetrafloretilendir. Formülü ise;

2. I. bazik

II. hidroliz



III. potasyum



IV. sabun

F

F C=C

Yanıt C

7. Sabun ve deterjanın hidrofob ucu yani suyu sevmeyen kısmı kir ile etkileşir. Hidrofil kısmı ise su ile etkileşir. Sabun molekülleri sert sularda köpürmez.

F

F



şeklindedir. Yapısında ikili bağ bulunur, 4 tane F atomuna sahiptir.



İkili bağlardan birinin açılarak moleküllerin birbirine zincirleme bağlanması ile polimer oluşturur. Oluşan polimerin adı Teflon'dur. Monomerin değil.

Yanıt C

Palme Yayınevi

Palme Yayınevi

Yanıt D

3. Arap sabunu potasyum tuzudur. Sert ve

yumuşak sabunlar vardır. Sabunlar günümüzde kullanılan yaygın temizlik maddelerinden biridir. Yanıt D

12. CH2 = CH2 bileşiği, ikili bağ açılarak büyük moleküller oluşturabileceğinden monomer olarak kullanılır.

H

n C=C

8. Sabun, suyu seven yapıdaki baş kısım ile

suyu sevmeyen kuyruk kısmından oluşur. Sabun bir çözücüdür. Kirlerin temizlenmesi sırasında apolar yapıdaki hidrofob kısım kire tutunurken, polar yapıdaki hidrofil kısım ise suya tutunarak, kiri yerinden koparır.

H

H

H

H

¡ —C— C — H

H

H

n

Oluşturduğu polimerin Mer'i H H

—C— C —

Yanıt E

H

4. X sabun; Y ise deterjandır. İkisi de kuyruk ve

H

şeklindedir. Polimerin adı polietilendir. Yanıt E

baş kısımlarından yani polar ve apolar kısımlarından oluşur. Yanıt C

13. Verilen polimer CH2 = CH bileşiğinden yani 9. NaOH + Cl2 ¡ X + NaCl + H2O

5. Deterjanların kiri temizleme bakımından sabunlardan daha üstün olmasının sebebi, sert sularda çökelek oluşturmamalarıdır. Yanıt B

278



denkleminde gösterilen X maddesi NaClO (sodyum hipoklorittir.) Yaygın adı çamaşır suyudur. Çamaşır suyu yükseltgenme yoluyla çamaşırları ağartır. Ayrıca hijyen amaçlı kullanılır. Deterjan üretiminde kullanılan ham maddelerden biri değildir. Çamaşır suyu tuz ruhu gibi asidik maddelerle kullanılmamalıdır. Yanıt D



Cl vinil klorürden oluştuğu için polivinil klorür polimeridir. Polimerdeki en küçük birim olan H H Mer'i —C—C — şeklindedir.

H Cl

Monomerinin bir tane molekülündeki atom sayısı en fazla olan 3 tane ile hidrojendir. Yanıt E

12.Ünite

KİMYA HER YERDE

ÇÖZÜMLER 14. Polietilen, kolay şekillendirilebildiğinden

19. III. Koruyucu maddeler cildi gün ışığındaki

25. III. Yiyeceklere konulan katkı maddeleri gı-

günlük hayatta ambalaj malzemesi, poşet ve torba yapımında, telefon kablolarının yapımında kullanılır.

UV ışınlardan ve atmosferdeki SO2 gibi zehirli gazlardan korur. Hoş koku vermez.

danın tat, koku, görünüş, yapı ve diğer niteliklerini korumak için konulur.

Yanıt B



IV. Kozmetik malzemeler uygulandıkları yüzeyden kolay temizlenmelidir. Ayrıca kimyasal maddeler içerebildiği gibi bitkisel maddelerde içerebilir.



IV. UHT işlemi ile besinlerin, besin değerleri yok olmaz. Yanıt B

Yanıt C

15. Polimerin adı Polistiren (PS) dir. Monomerinin yapısında benzen molekülünün karbonları ile birlikte 8 tane karbon atomu içerir. Yanıt A

26. III. Pastörizasyonda gıdadaki tüm mikroor20. IV. Kozmetik ürünlerin bazıları doğal bazıları yapaydır.

ganizmalar yok edilmez.

IV.UHT işleminde gıda maddesi 100°C'nin üzerinde bir sıcaklık olan 140°C ye kadar ısıtılır.



V. UHT'li sütte ısıya dayanıklı bakterilerde yok olduğundan UHT'li sütün raf ömrü pastörize sütlerden daha fazladır.

Yanıt D

21. Losyon, bir kozmetik üründür. İlaç türü değildir.

Palme Yayınevi

çalanması olumsuz yöne örnektir. Diğerleri polimerlerin olumlu yönlerine örnektir.

Yanıt C

Palme Yayınevi

16. Polimer maddelerin doğada çürüyüp par-

Yanıt A

Yanıt C

27. Gıda katkı maddesi ürünün besleyici değe22. IV. Jelatinden yapılmış muhafazalarda saklanan haplara kapsül denir.

17.

F



polimerinin mer'i,

F

F

28. Antioksidanlar, stabilizatörler ve tatlandırıcı-

—C— C —

F

Yanıt A

Yanıt B

F

—C— C — n F F

rini artırarak bozulmasını geciktirir.

23. Yarı katı formdaki su bazlı ilaçlara krem, yağ

F

şeklinde tekrar eden birimdir. Yanıt E

18. Kozmetikler, vücudun temizliği, görünümün güzelleştirilmesi amacıyla kullanılır. Alerjiye neden olabilirler. Koruyucu maddeler içerirler. Yanıt E

bazlı olanlarına merhem denir. Aktif maddeleri emilim yoluyla vücuda alınır.

lar hazır gıdaların raf ömrünü uzatmak için yapılan işlemlerdendir. Yanıt E

Yanıt C

24. IV. Koruyucu maddeler gıdaların raf ömrünü uzatmak için kullanılır. Sağlığa uzun süre sonunda etkisi olur. Yanıt B

29. Marketten herhangi bir gıdayı satın alan bir tüketici ürünün son tüketim tarihini, saklama şeklini, E kodlarını, üretim ve tüketim izinlerini, ambalajın delik ya da çatlak olup/olmadığını kontrol etmelidir. Yanıt A

279

12.Ünite

KİMYA HER YERDE

ÇÖZÜMLER 30. II. Hidrojenasyon, margarinin rafine edilmesi işlemi değildir. Margarinin elde edilmesi sırasındaki yapılan işlemdir.

35. Doymamış yağlar, sıvı yağlardır. Zeytinyağı,

39. Tam olarak olgunlaşmadan toplanan zeytin-

ayçiçek yağı ve fındık yağı olur.

lerin soğuk pres yöntemiyle sıkılmasıyla elde edilen yağ, sızma yağdır.

Yanıt D

III. Margarine halk arasında tereyağ denmez.

Yanıt C

Yanıt A

31. Margarin bitkisel ve hayvansal yağlardan elde edilebilir. Margarinler, çeşitli sıvı yağların kısmi hidrojenasyonu ile katı hale getirilmiş rafine yağlara ilave edilen su, pastörize süt, süt tozu ve peynir altı suyu tozunun ilavesi ile elde edilen emülsiyonlardır.

36. Yağlı tohumlardan presleme ve ekstraksiyon

40. I. Tohumlardan kimyasal işlemler uygulanmadan elde edilen en doğal yağ, sızma yağdır.

yöntemleri ile yağ elde edilir.

Yanıt C

II. Yüksek asitli yağlara kimyasal işlem uygulanarak yapılan yağ, rafine yağdır.



III. Yağda bulanıklık oluşturan maddelerin kimyasal işlemlerle yağdan uzaklaştırılması sonucu elde edilen yağ, vinterize yağdır.



Yanıt A

Palme Yayınevi

Palme Yayınevi

Yanıt E

32. Tereyağ & Hayvansal yağlardan fiziksel yöntemlerle elde edilir.

Margarin & Bitkisel ve hayvansal yağlardan elde edilir. Margarin yapılmak üzere alınan sıvı yağa hidrojenasyon işlemi ile kimyasal işlem uygulanır. Yanıt B

37. Fındık yağı, Dünya'da en çok ülkemizde üre-

tilir. Yemeklik yağlar arasında en hafif yağ türüdür. Katı yağlar doymuş olduğundan hidrojenlenmez.

Yanıt C

33. IV. Emülsiyon halinde olan gıdalarda tüketilebilir.

Yanıt A

38. I. Riviera tipi yağ eşit oranda yağ içermez. %80-90 rafine yağla, %10-20 sızma yağ karışımıdır.

34. X + H2 ¡ Y

Yağız & sıvı yağın hidrojenlenmesi ile katı yağ elde edilir. Yani X, sıvı yağ ise Y katı yağdır. Yanıt A

280



II. Riviera tipi yağların besin değeri, sızma yağlarınkinden çok daha düşüktür.



III. Asitlik derecesi en fazla %1 oranındadır.



Yanıt C