Turizim Kent Rehberi

t

SAMSUN

TC SAMSUN VAL‹L‹⁄‹

Yay›mlayan

t Samsun Valili€i Tel: 0362 431 64 75
Faks: 0362 431 64 77 www.samsun.gov.tr Samsun ‹l Kültür ve Turizm Müdürlü€ü’nce haz›rlanm›fltır.

“Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından finanse edilmiş ve bastırılmıştır” Samsun ‹l Kültür ve Turizm Müdürlü€ü Tel: 0362 431 00 14
Faks: 0362 435 65 48 Samsun ‹l Özel ‹daresi Tel: 0362 444 7 555
Faks: 0362 437 08 55 www.samsunilozelidare.gov.tr Yay›n Haz›rl›k Ekin Grubu Halaskargazi Cad. 145/1 Kat:8 Osmanbey 34381 / İstanbul Tel : +90 212 296 22 22 Faks : +90 212 247 44 60 E.Posta: [email protected] www.ekinyazim.com Genel Yay›n Yönetmeni Halim Buluto€lu Direktör Süreli Yay›nlar ve Kitaplar Cihan Yi€in Metinler Baki Sar›sakal (Samsun merkez metinleri) Dilek Safer Sanat Yönetmeni Murat Kezli Foto€raflar Metin ‹fller, Tansu Tekin Ekin Grubu Arflivi Samsun ‹l Kültür ve Turizm Müdürlü€ü Arflivi Samsun Büyük fiehir Belediyesi Arflivi fienol Kocatepe, Çarflamba, Kutlukent, Ladik, Ayvac›k, Tekkeköy, Asarc›k Belediye ve Kaymakaml›klar› arflivleri Bask› Seçil Ofset Tel:0212 629 06 15 4. Bask›, Eylül 2011

Hüseyin AKSOY Samsun Valisi

Samsun Büyük Önder Atatürk’ün Ulusal Kurtuluş Mücadelesini başlattığı ve bu yolda ilk adımı attığı Samsun; doğal, tarihi ve kültürel zenginlikleri, deniz, kara, hava ve demiryolu ulaşım imkânlarıyla Karadeniz Bölgesinin turizm potansiyeli en yüksek kentlerindendir. 6000 yıllık geçmişe sahip olan Samsun değişik kültürlere ev sahipliği yapmış, kurulduğu tarihten bu yana da Anadolu’nun önemli bir kültür ve ticaret merkezi olmuştur. Bu tarihi birikime sahip Samsun, bugün kış turizminden termal turizmine, sağlık turizminden doğa ve deniz turizmine kadar değişik turizm etkinliklerini aynı anda konuklarına sunmaktadır. Devlet Opera ve Balesi, Devlet Tiyatrosu Samsun Sahnesi, Devlet Klasik Türk Müziği Korosu, Galerileri, Müzeleri, Kütüphaneleri ile de Sosyal ve Kültürel açıdan da Karadeniz Bölgesinin en önemli kenti durumundadır. Samsun 200 km sahili, doğal plajları, çok sayıda sit alanı, tescilli yapıları, ve ahşap camileri, Müzelerde sergilenen 17.426 arkeolojik ve etnografik eserleri, yüzlerce çeşit endemik bitkisi, yaylaları, dağları, ormanları şelaleleri, gölleri, trekking, kış kayağı ve çim kayağı, yamaç paraşütü ve Su sporları imkanları ve Kuş Cenneti ile turizm açısından zengin bir potansiyeli olmasına rağmen bugün turizmde hak ettiği yerde değildir. Amacımız geleceğin Turizm Kenti Samsun’un turizm açısından hak ettiği yeri almasıdır. Son yıllarda turizme yapılan yatırımlar bu konuda ümitleri artırmaktadır. Zengin bir tarihi geçmişi olan, sosyal, ekonomik, kültür ve turizm yönünden hızlı bir gelişim içinde bulunan kentimizin tanıtımına katkı sağlayacağına inandığım bu çalışmanın Samsun’a yeni dostlar kazandırması umuduyla, emeği geçenlere teşekkür ediyor, selam ve saygılarımı sunuyorum.

Hüseyin AKSOY Samsun Valisi

‹çindekiler

Samsun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 Tarihte ‹ki Samsun . . . . . . . . . . . . . . . .14 Samsun merkez, Müzeler . . . . . . . .26

Lise Caddesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84

An›tlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 Önemli Dini Yap›lar . . . . . . . . . . . . . . . .34 Parklar, Bahçeler, Gezi Yollar› . . .36 Plajlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 Atakum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46 İlkadım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47 Canik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47 Cumhuriyet Meydan› Çevresi . . . .48 Bankalar Caddesi . . . . . . . . . . . . . . . . . .52 Saathane Meydan› . . . . . . . . . . . . . . . .58 Belediye Meydan› ve Çevresi . . . .61 Bulvar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67 Çarfl›lar Bölgesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72 İstiklal C., Ülkü S., Osmaniye C. 74

Bafra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110 19 May›s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132 Tekkeköy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142 Çarflamba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152 Terme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164 Kavak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174 Havza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184 Vezirköprü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .196 Ladik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .212 Asarc›k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .224 Ayvac›k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230 Sal›pazar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .236 Samsun Rehberi . . . . . . . . . . . . . . . . .250

Yakakent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90 Alaçam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102

Samsun İl Haritası

Karadeniz

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE Ölçek

BELDE

Samsun 8

SAMSUN

Samsun, Karadeniz’in en büyük flehri. Ne de olsa Karadeniz’in ortas›nda bulunuyor. Türkiye’nin merkezi Ankara’dan Karadeniz’e karayolu ba€lant›s› Samsun üzerinden sa€lan›yor. Samsun’dan bat›ya Sinop’a, do€uya, Ordu, Giresun, Trabzon, Rize ve hatta Artvin’e ulaflt›r›yor bu yollar. Bölgenin en büyük havaliman› da Samsun’da. Samsun - Çarflamba aras›ndaki o güzelim ovada. Samsun liman› da, bölgenin en eski limanlar›ndan. Ulusal kurtulufl sava-

fl›m›z›n büyük önderi Mustafa Kemal Atatürk, Anadolu’ya, iflte bu limandan, Samsun’dan ayak basm›fl. O zaman liman tesisleri yokmufl, bir iskeleymifl Samsun, o da küçük teknelerin yanaflabildi€i. Atatürk’ü Samsun’a getiren Band›rma vapuru, ulusal kurtulufl savafl›n›n da sembolü olmufl. Ama bu sembolün kıymeti bilinmemifl de, 1950’li y›llarda hurdaya ç›kar›lm›fl sat›lm›fl. fiimdi o güzel geminin ayn› büyüklük ve tasar›mdaki yeni örne€i, liman›n do€u ucundaki Do€u Park’ta müze olarak sergileniyor.

Uzun süre denize küsmüfl Samsun, flimdi yeniden bar›fl›yor...

Samsun liman›, kentin tam da denizle bulufltuğu o büyük körfeze, üstelik k›y›y› bir bafltan öteki bafla kaplayacak flekilde yapılmış da, neredeyse kentin denizle ba€lant›s›n› tümüyle koparm›fl. Bir de önünde, demiryolu hatt› olunca, Samsunlu, belki son 40-50 y›l denize küsmüfl, uzaktan bakar olmufl ya da Fuar alan›ndan izlemifl, karanl›k, kirlenmifl liman sular›n›. fiimdi bu tablo de€ifliyor. Samsunlu Karadenizle yeniden bar›fl›yor. Liman ve Do€u park çal›flmalar› tamamland›. Samsun giriflindeki bat› park bölgesinde de çal›flmalar nere-

Zengin tarihin kaybolmufl izleri

Samsun merkezinin kent tarihi İlkadım İlçesindeki Dündartepe höyüğünde 1940-1941 yıllarında yapılan arkeolojik kazılarla günümüzden 7000 yıl önceye uzandığı tespit edilmiştir. İlkadım ilçesi Cedit Mahallesi ve çevresinde antik dönemde kurulmuş olan Amisos diye anılan kentin tarihi 2600 yıl öncesine uzanmaktadır. Samsun bölgesindeki insan yerleflimleri çok daha eskilere de gidiyor. Tekkeköy’deki ma€aralarda, Bafra bölgesinde, K›z›l›rmak deltas›n›n örttü€ü höyüklerde bu tarihin izlerine rastlan›yor.

Samsun

deyse bitmek üzere. Seyir teraslar›, kilometrelerce uzanan gezinti yolu, balık lokantaları, amazon adası, kanolar ve küçük kayıklarla gezilebilecek kanalı, koyu ve yürüyüş parkurları, hayvanat bahçesi, spor alanlar›, su parklar› ve elbette çok say›da çay bahçesi, lokantay› içine alan bir rekreasyon alan› oldu bu bölge. Limana ve denize verilen at›k suyun önü kesilince ve ar›tma tesisleri de kurulunca, limandaki o kötü koku salan su da temizledi kendini. Art›k bal›klar yafl›yor liman suyunda ve böyle olunca k›y›dan olta sallayarak flans›n› deneyen Samsunlular›n say›s› artt›. Samsun büyükflehir belediyesi’nin yapt›rd›€› bir bal›kç› heykeli de k›y›da herkesi selaml›yor. Daha uzun y›llar burada bal›k tutulacak der gibi.

9

Samsun 10

Türkiye’nin kuzey bölgesinin en verimli ovalar›

Samsun, Karadeniz’e dökülen ve biri Türkiye’nin en uzunu olan iki nehrin yaratt›€› uçsuz bucaks›z iki ovay› bulunduruyor s›n›rlar›nda. Biri K›z›l›rmak Deltas› ve Bafra Ovas›, öteki ise Yeflil›rmak Deltas› ve Çarflamba Ovas›. Karadeniz, çok az yerinde böyle genifl alanlar için f›rsat b›rak›yor, yalç›n da€larla aras›na. ‹ki nehir, binlerce y›ld›r tafl›d›klar› alüvyonlarla çok verimli topraklar

üretmifller. Bölgenin ve Türkiye’nin sebze, meyve ambar› olmufl bu iki ova. Bu zenginlik hâlâ devam ediyor. Her iki deltan›n denizle birleflti€i noktalar, küçük göller ve sulak alanlar oluflturmufl ve binlerce kuflu bar›nd›ran kufl cennetleri olmufllar. Özellikle Bafra Deltas› ve sulak alan›, çok zengin bir faunaya sahip. Kufllar›n göç yollar› üzerindeki bu iki sulak alan, kufl gözlemcileri için de ola€anüstü bir seyir alan›.

Yaylalar

Karadeniz yaylalar› deyince akla daha çok, Do€u Karadeniz yaylalar› gelir. Trabzon’un, Rize’nin, Ordu ve Giresun’un yaylalar› ünlüdür. Yayla kültürü de bu bölgelere has gibidir. Ama çok bilinmese de Samsun yaylalar› da görülmeye de€er güzelliktedir.

Samsun, turizmde bölgesel geliflmenin efli€inde

Samsun s›n›rlar› içinde, son y›llarda

alternatif turizm türleri geliflmeye bafllad›. Samsun'da do€aya dönük turizm türlerini görüyoruz.Denizi,eflsiz kumu,yemyeflil ormanlar› ve yaylalar›;k›fl›n karlarla kaplanan da€lar›, gölleri ve büyük ›rmaklar›; flifal› kapl›calar›; ülkemizin en önemli sulak alanlar›ndan biri olan K›z›l›rmak deltas› ve buradaki çeflitleri 340’ı bulan kufl türleri ile de€iflik turizm aktivitesini gerçeklefltirmeye imkan verecek bir potansiyele sahip. Samsun ve ilçelerinde önceki y›llara göre otel say›s›nda da art›fl görülüyor. Bugün 13 Turizm İşletme Belgeli, 14 Yatırım İşletme Belgeli otel bulunmaktadır.

Samsun

Ladik ve Vezirköprü yaylaları, özellikle de Kunduz ve Akdağ yaylaları ilk elde akla gelenler. Akdağ Yaylası'ndaki kayak tesisleri ve henüz tesis olmasa da Kunduz Yaylası sırtlarında çadırlarıyla doğa tutkunlarına ve gezginlerine unutulmaz anlar sunuyor. Samsun merkezine daha yakın olan ve Yakanet sınırları içinde bulunanlarını, özellikle Samsunlu doğaseverler doğa yürüyüşleri için tercih ediyor.

11

Samsun 12

Geliflen talebe uygun flekilde yeni oteller de planlan›yor. Belki birkaç y›l içinde bu tablo de€iflecek. Fuar ve kongre turizmi alan›nda da Büyükflehir, Valilik ve Ticaret odalar›n›n ortakl›€›yla altyap› oluflturulmaya çal›fl›l›yor. Samsun havaliman›, THY ve özel havayolu flirketlerinin iç ve dış hat uçufllar›yla büyük bir canl›l›k içinde.

Uçsuz bucaks›z sahiller, geliflen plajlar Samsun orta Karadeniz’de. Karadeniz sahilinin toplam uzunlu€u 120 km. Alaçam’dan bafllayan ve Terme M‹liç’e kadar uzanan bu sahil, derinli€i kimi yerlerde 200 metreye ulaflan kumsal› içeriyor. ‹nce kumlu güzel bir kumsal bu.

Ne yaz›k ki, geliflkin altyap›s› olan plaj say›s› s›n›rl›. Ama Samsun merkezden ve özellikle Atakum bölgesinden bafllayarak plaj say›s› da ço€al›yor. Sahil otelleri de yok denecek kadar azd› Samsun'da... yine Atakum ve 19 Mayıs bölgelerinden başlayarak her geçen gün bir yenisi daha eklenmektedir sahil otellerine. Ama as›l beklenti, Samsun’un turizm teflvik alan› olarak ilan edilip, altyap›s› devlet taraf›ndan haz›rland›ktan sonra, büyük tatil köyleri ve sahil otellerinin yap›m› için tahsis edilmesinde. Neredeyse Bulgaristan’›n yar›s› uzunlukta sahile sahip Samsun’un, turizmin bu en geliflkin alan›ndan, sahil turizminden yararlanmas› için baflka seçenek yok.

Samsunda yerel festivaller ve flenlikler uzun zamand›r yap›l›yordu. fiimdi bunlara, uluslararas› kültür etkinlikleri de eklendi. Uluslar Aras› Halk Danslar› Festivali her Temmuz ay›nda büyük bölümü komflu ülkelerden onlarca ülkenin halk danslar› gruplar›n› bir araya getiriyor. 19 May›s flehri Samsun, 19 May›s haftas›nda 19 May›s fienliklerine de ev sahipli€i yap›y›or.

Yeni gezi güzergahlar›

Seyahat acentalar› ve yerli gezginlere, Samsun bafllang›ç ya da bitiflli tur önerilerimiz var. De€erlendirmesi onlardan. Orta ve do€u karadeniz turu (uçak ve otobüsle) Uçakla Samsun havaliman›na. Samsun flehir turu. (gezi parkurlar› için Samsun merkez sayfalar›na bak›n›z. Samsun’a birden fazla gün ay›racak olanlar için de alternatif turlar bu sayfalarda) Otobüsle, Ünye, Perflembe ve Ordu. Konaklama Ordu’da. Ordu tarihi kent gezisi. (Dileyenler için Ordu yayla turu. Özellikle vosvoslarla yap›lan ve son y›llarda popüler olan tur yolu önerilir) Giresun kent gezisi. Bolaman çay› yolu, yaylalar vs. Ve Trabzon. Kent gezisi. Sumela Manast›r› turu

Samsun

Festivaller, flenlikler

13

Samsun

Tarihte ‹ki Samsun

14

‹lker Sever Strabon, Geographika adl› eserinde Amisos (Samsun) kentinin Sinop’tan gelen Miletoslular taraf›ndan kuruldu€unu, üç kez el de€ifltirdi€ini ve yaflad›€› ça€da kentin iyi teflkilatlanm›fl durumda, önemli bir kent oldu€unu belirtmektedir. Samsun ve çevresi, IV. yüzy›ldan IX. yüzy›l›n sonuna kadar Bizansl›lar ile Araplar aras›nda sürekli el de€ifltirmifl, 1072 y›l›nda ise Türkmenlerin eline geçmiflti. K›sa bir süre sonra yeniden Bizans hâkimiyetine giren kent, 1074 y›l›ndan itibaren Selçuklu Sultan› Süleymanflah'a tabi olan Daniflmentlilerin ak›nlar›na maruz kalm›fl ve bölgenin büyük bir bölümü Melik Daniflmend Gazi'nin ölümünün ard›ndan ele geçirilmiflti. 1081 y›l›na gelindi€inde, söz konusu ak›nlar daha da fliddetlendi. 1084 y›l›nda, antik ad›yla Amisos hariç, bölgenin tümü fethedilmiflti. Amisos'un Bizans valisi kenti teslim

etmemek için uzun müddet direndi ve baflar›l› oldu. Daniflmentliler kenti ele geçiremeyince, Amisos'tan çok da uzakta olmayan, “bir ok at›m› uzakl›kta” bir mevkide, bugün Kale Mahallesi olarak bilinen yerde yeni bir flehir kurmaya bafllad›lar. Bu yeni yerleflimde ikamet eden halk eski yerleflim birimini 'Kâfir' olarak s›fatland›rd›. Bu iki kent bir süre sonra ticari iliflkileri kurdular ve bu iliflki giderek güçlenmeye bafllad›. Selçuklu egemenli€inin zay›f oldu€u Sultan Mesud döneminde di€er beyliklere nazaran daha da güçlenen Daniflmentliler, 1143 y›l›nda ortaya ç›kan saltanat kavgalar› s›ras›nda güç kaybetmeye bafllad›. 1178 y›l›nda ise Sultan II. K›l›ç Arslan, bu beyli€in bölgedeki egemenli€ine son verdi. Kâfir Samsun, yani Amisos ise Selçuklu himayesi alt›na girdi. Selçuklu hâkimiyetindeki bölge zaman zaman Bizans donanmalar›n›n sald›r›lar›na da maruz kald›. Bu sald›r›lardan en kötüsü ise, II. Süley-

Geçmişten Günümüze Samsun Samsun bölgesinde yapılan araştırmalarda en erken insan izlerinin Tekkeköy’de ortaya çıktığı tespit edilmiştir. Buradaki kaya sığınaklarında mağaralar ve düz yerleşmelerde yapılan kazı ve araştırma sonucunda alt paleolitik çağ, mezolitik çağ, Tunç çağı ve Hitit çağına ait eserler ele geçmiştir. Geç kalkolitik ve tunç çağlarının tespit edildiği Tekkeköy, Dündartepe, Kaledoruğu ve İkiztepe’de yapılan bilimsel kazılarda tüm yerleşmelerin köy karakterinde olduğu ve küçük topluluklar tarafından kurulduğu anlaşılmıştır. Halkın ahşap evlerde oturduğu, avcılık, balıkçılık ve hayvancılık yaparak geçindiği, kumaş ve dericilik bildiği, önceleri saf bakır, daha sonra arsenikli bakırdan silah, takı ve alet yaptığı ortaya çıkarılmıştır. Şehir dışı mezarlıklarda basit toprak gömülerde günlük

getirmekte ve bu mallar buralardan di€er limanlara sevk edilmekteydi. Fakat Sinop Komnenoslar›n eline geçmifl, Samsun kuflat›lm›flt›. Bu durum nedeniyle limanlarda ticari faaliyet durmufltu. ‹znik, Bizans ‹mparatorlu€u'nun hâkimiyetini tan›d› ve yard›m istedi. Samsun ve Sinop'u ‹znik ‹mparatorlu€u ile anlaflarak Komnenoslardan kurtaran, Selçuklu Sultan› I. G›yaseddin Keyhüsrev oldu. Selçuklu ordusu karfl›s›nda yenilgiye u€rayan Komnenoslar ile Selçuklular aras›ndaki çat›fl-

hayatta kullandıkları eşya ile birlikte gömülüyorlardı. Samsun bölgesinin geç kalkolitik-ilk tunç çağında Doğu Ege Adaları, Kuzey Yunanistan, Bulgaristan ve Romanya kültürleri ile sıkı ilişkiler içinde olduğu saptanmıştır. Bu ilişkiler Karadeniz’de bir kıyı gemiciliği olduğunu göstermektedir. Antik kaynakların bildirdiğine göre Amisos (Samsun), Grekler’den önce kurulmuş bir yerleşme idi. Antik çağ yazarları Amisos’un ilk adının Enete olduğunu bildirmektedir. MÖ 6.yy başlarında Sinope’den gelen Miletoslu bir grup ‘Amisos’ adındaki küçük yerleşmeyi zaptederek emporion(pazaryeri) kurar. M.Ö 6yy ilk yarısında Kappadokialılar gelip Amisos’a yerleştiler. MÖ 6yy ortasında Kappadokiyalı lider Phokaialıların (eski Foça) Amisos’ta yerleşmelerine izin verir. MÖ 437’de daha önce Atina’dan Sinope’ye gelenlerden bir grup Athenokles

Samsun

manflah döneminde III. Alexios'un emriyle gerçeklefltirilen bask›nd›. 1204 y›l›nda Konstantinopolis'in Haçl›lar taraf›ndan iflgali sonras›, Bizans hanedanlar› Laskarisler ‹znik'te, Komnenoslar ise Trabzon'da birer devlet kurmufllard› ve Komnenoslar›n Karadeniz'deki yay›l›fl› Laskarisleri ve Selçuklular› tedirgin etmekteydi. Üstelik Karadeniz ticareti de bu durumdan oldukça etkilenmiflti. Kervanlar, Suriye ve M›s›r'dan, Kayseri ve Sivas yoluyla Samsun ve Sinop limanlar›na mal

15

Merkez 16

ma bir süre daha devam etti. Eski yerleflim H›ristiyan Amisos, önce Bizans ve XIV. yüzy›l›n ilk yar›s›ndan itibaren de bir koloni olarak Cenevizlilerin ikamet ettikleri bir yerleflim olarak 200 y›ldan fazla bir süre ayakta kald›. Bizans ile 13 Mart 1261'de kendilerine genifl ticari imtiyazlar bahfleden Nymphaion Antlaflmas›'n› imzalayan Cenevizliler, Bizans topraklar› dahilinde gümrük

vergisi ödemeden ticaret yapabilecekleri gibi, Karadeniz limanlar›n›n sorumlu€unu da ellerine geçireceklerdi. Bizans, elli gemi kiralama karfl›l›€›nda oldukça a€›r bir bedel ödüyordu. Bu antlaflmayla Ceneviz ve Venedik rekabeti Bizans odakl› k›z›flmaya bafllad›€› gibi, Ceneviz, Karadeniz'de rakibi Venedik karfl›s›nda daha üstün duruma geçmiflti. Kefe, Sinop, Fatsa, Trabzon ve Samsun gibi Karadeniz k›y›lar›ndaki kilit ticari noktalar› elinde tutan Ceneviz, Venedik'in sahip oldu€u gibi bir zenginli€e kavufltu. fierafettin Turan, Cenevizlilerin Samsun'a kesin olarak ne zaman yerlefltiklerinin belirlenemedi€ini fakat 1351 tarihli bir haritada Samsun'un Simisso ad›yla gösterildi€ini ve üzerinde Ceneviz bayra€› dikili olarak resmedildi€ini bildirmektedir. Heraklia (Ere€li), Amastris (Amasra) gibi, Amisos da yönetimi Cenevizlilere b›rak›lm›fl bir liman kentiydi. Samsun, her ne kadar Sinop Liman›'n›n gölgesinde kalsa da canl› bir

liderliğinde Amisos’a yerleşir ve adını Peiraieos olarak değiştirir. MÖ 6. yy ortalarında Perslerin Anadoluyu egemenlikleri altına alması sonucu Amisosun da diğer Grek şehirleri gibi Perslere vergi ödedikleri tahmin ediliyor. MÖ 4. yy başlarında Amisos Kappadokia Satrabı Damastes tarafından alınır ve bölge böylece Pers egemenliği altına girer. Büyük İskender’in M:Ö 334-333’de Persleri yenmesiyle Anadoludaki Pers egemenliği sona erer ve Amisos’a bağımsızlık verilir. Büyük İskender’in ölümünden sonra İskender’in katibi Eumenes’e Kappadokia ile PaphlaoniaPontus satraplığı verilir. Eumenesin ölümünden sonra Kassandros MÖ 315’de Amisos’u kuşatır. Antigonos, yeğeni Ptolemaios’u buraya göndererek şehri kurtarır ve satraplığı yeniden kurar.

Kubado€ullar› bölgenin yönetimini ele geçirdi. 1398 y›l›nda Kubado€lu Cüneyd ise Y›ld›r›m Bayezid'e herhangi bir flekilde direnmeden flehri terk etti. Ard›ndan, Samsun ve çevresi yönetimi de Bulgar Çar› fiiflman'›n Müslüman olan o€lu Aleksandr'a verildi. Osmanl›lar bu s›rada Ceneviz kolonisi olan Kâfir Samsun'a dokunmad›lar. Ceneviz ile bar›fl halinde olundu€u gibi, Cenevizli-

Amisos MÖ 302’de Mithridates Ktistes tarafından Pontus Devleti egemenliği altına alınır.Mithridates II (MÖ 225-220) zamanında Amisos zapt olunur. Amisos, Mithridates VI (MÖ 120-63) zamanında en parlak dönemini yaşar. Pontus Krallığı ile Roma İmparatorluğu arasında uzun süren savaşlar süresince MÖ 71 yılında Amisos Roma’nın Kilikia-Asya valisi Lucullus tarafından ele geçirilir. İnsanları öldürülen şehir harabe haline gelir. Lucullus hayatta kalanlara hürriyetlerini vererek şehrin yeniden yapılanması için emir verir. Pompeius MÖ 64 baharında Amisos’a gelerek yeni düzenlemeler yapar. Roma İmparatorluğu ikiye bölündüğünde Bizans Devletinin payına düşen kent Amisos adıyla bir psikoposlık merkezi olur. MS 10 yy.da İmparator Konstantin Porphyrgenitos’un bir emrinde şehrin adı Aminsos olarak geçer Ayn› yerde iki ayr› kent: Müslüman Samsun ve Amisos

Merkez

ticaret liman›na sahipti. Ayr›ca liman›n hinterland›n›n genifl olmas› Samsun Liman›'n›n önemini art›r›yordu. Önemli bir liman kenti olan Amisos surlarla çevriliydi ve kentte Cenevizlilerin 'podesta' ünvan› vererek atad›klar› bir yönetici bulunuyordu. Ayr›ca tersane ve gemicilik faaliyetleri aç›s›ndan Müslüman Samsun sakinleri, Amisoslular›n tecrübelerinden faydalan›yorlard›. Önemli bir ticaret merkezi olan Amisos Liman›'ndan, Karadeniz ticaretiyle ilgilenmeye bafllayan Selçuklular da istifade ediyorlard›. Cenevizliler, Müslüman Samsun'un tüccarlar›ndan çeflitli kumafllar, hal›lar, madenler vb. ticari mallar ald›klar› gibi, Samsun Liman›'na gelen Ceneviz mallar›n› da yine bu Müslüman tüccarlar arac›l›€›yla Anadolu içlerine pazarl›yorlard›. XIV. yüzy›l›n ortalar›nda Müslüman Samsun ve çevresi Eretna Beyli€i'nin egemenli€i alt›ndayd›. G›yaseddin Mehmed döneminde beyli€in hâkimiyetinin zay›flamas›yla,

17

Merkez 18

lerden elde edilecek vergi ve hizmetler Osmanl›lar için önemliydi. Öyle ki, 1403 senesinde Gelibolu'da Osmanl›'y› temsilen Süleyman Çelebi'nin Bizans, Venedik, Ceneviz, Rodos fiövalyeleri, Sak›z ve Naksos temsilcileriyle yapt›€› antlaflmada Karadeniz'deki Ceneviz kalelerinin vergi yükümlülüklerinin kald›r›lmas›na yönelik bir maddenin bulunmas› bunu desteklemektedir. Ayr›ca bu liman›n zarar görmesi, burada önemli bir ticaret kolonisine sahip olan Ceneviz'in Samsun'dan çekilmesi, iktisadi ve politik s›k›nt›lar› da bera-

berinde getirebilirdi. 1403 y›l›nda Kral III. Henry taraf›ndan Timur'a elçi olarak gönderilen Ruy González de Clavijo, seyahatinin bir k›sm›nda ‹stanbul'dan hareket etmifl ve Karadeniz üzerinden Trabzon'a geçmifltir. Seyahatnamesinde, 1404 y›l›nda Sinop'tan ayr›ld›ktan sonra Samsun'a u€rad›€›n› belirterek flehrin ikili yap›s›ndan da bahsetmifltir. “Nisan'›n beflinci cumartesi günü Sinop'tan hareket ettik. O gün bütün geceyi deniz üzerinde geçirdik. Ertesi gün ö€le üzeri Samsun'a vard›k.

1071 Malazgirt Savafl› sonras› Türkler Anadolu'ya yerleflmeye bafllay›nca, Canik bölgesine de Daniflmentliler geliyor, Amisos'u kuflat›yor ama kenti alam›yorlar. Amisos'u gözalt›nda tutmak amac›yla deniz k›y›s›nda bir kale kurarak Müslüman Samsun'u kuruyorlar. 6 Haziran 1243 y›l›ndaki Köseda€ Savafl›'ndan sonra Mo€ollar Anadolu'yu resmen ikiye bölünce Canik bölgesi K›l›çarslan'a b›rak›lan topraklar aras›nda kal›yor. Daha sonra Canik, Trabzon Rum ‹mparatorlu€u egemenli€ine giriyor. Mo€ollar›n yönetimine giren Müslüman Samsun ise, 1296 y›l›nda Pervaneo€ullar›'ndan Mesut taraf›ndan ele geçiriliyor. 1358: Müslüman Samsun Hac›

n›fl›n› flu sat›rlarla anlatmaktad›r: “Sultan Muhammed'ün ogl› Murad Han Amasiyye'de olurken kâfir Samsun'› oda yakt›. Kâfirleri flehri b›rakd›lar gemiye girüp kaçt›lar. Sultan Murad'a habar old›. 'Kâfir Samsun'u yakd›' didiler. Rum Beglerbegisini, Biçerogl› Hamza Beg'i gönderdiler. Vard›, Kâfir Samsun'u zabt itdi. Sultan Muhammed'e habar gönderdiler. 'Kâfir Samsun›'n› alup zabt idün, Müsülman Samsun›'n› almaga kolay old›'…” Hamza Bey, Kâfir Samsun'u ald›ktan sonra ‹sfendiyaro€lu H›z›r Bey'in

Emiro€ullar›'ndan Süleyman'›n denetimine giriyor. Süleyman, Kad› Burhanettin Ahmet Devleti'nin egemenli€ini kabul ediyor. 1389: Samsun, Kubato€lu Cüneyt Bey'in denetiminde. 1389: Y›ld›r›m Beyaz›t, Kubato€lu Cüneyt Bey'in kaçmas› üzerine kenti(Müslüman Samsun) savaflmadan 1389 y›l›nda Osmanl› topraklar›na kat›yor ve bölgenin valili€ine Aleksandr fiiflman'› getiriyor. Y›ld›r›m Beyaz›t Amisos'a dokunmuyor ama vergiye ba€l›yor. 1402: Ankara Savafl›'ndan sonra Timur Anadolu Beyliklerine topraklar›n› iade edince Müslüman Samsun Tacettino€ullar›'ndan Emir Ahmet Tacettin'in yönetimine giriyor. Daha sonra küçük aral›klarla, Kubato€ullar›, Taflano€lu Ahmet Bey ve Emir Ali Çelebi'nin o€lu Cüneyt

Merkez

Buras› Türklerin elinde idi. Samsun'un iki kalesi vard›r. Biri Cenevizlilerin, di€eri Süleyman Çelebinindir. Biz burada limana girmeyerek deniz üzerinde kald›k. Hava müsaitti ve biz de ertesi gün ö€le üzeri Ünye'ye muvasalat ettik…” 1404'te Bayezid'in o€lu Süleyman Çelebi'nin hâkimiyetinde bulunan Samsun bir süre sonra Candaro€ullar›'n›n eline geçti. Bayezid'in Ankara yenilgisinin ard›ndan, yöre Timur'un ordusu taraf›ndan tahrip edildiyse de flehrin Ceneviz hâkimiyetindeki k›sm› ayakta kald›. 1419 y›l›nda Kâfir Samsun büyük bir felaketle karfl›laflt›. Ç›kan bir yang›n giderek büyüdü ve tüm flehri alevler sard›. Cenevizliler ise flehri h›zla boflaltt›lar. Kâfir Samsun'un yönetimini elinde bulunduran podesta da bir baflka Ceneviz kolonisinin bulundu€u Kefe'ye kaçt›. Kâfir Samsun'un boflald›€› haberini alan Mehmet Çelebi, Rum Beylerbeyi Biçero€lu Hamza Bey'i, Samsun'un al›nmas›yla görevlendirdi. Yang›n sonras› büyük bir oranda boflalan flehir herhangi bir zorlukla karfl›lafl›lmadan teslim al›nm›fl oldu. Âfl›kpaflazade, Kâfir Samsun'un al›-

19

Merkez 20

yönetimindeki Müslüman Samsun'uyla çat›flmaya bafllad›. Çelebi Mehmed'in yöreye ulaflt›€› s›ralarda, ‹sfendiyaro€lu da kaleyi Hamza Bey'e teslim etti. “…Bu habar› Sultan Muhammed iflidicek dahi hücum edüp yürüdi. Amma Biçerogl› Hamza Beg hisardan getmedi. Müsülman Samsun›yla hergün cenge bafllad›. Bu tarafdan Sultan Muhammed dahi gelüp Marzuvan [Merzifon]'a ç›kd›. Andan yörüdi Samsun'a indi. Hisar içünde ‹sfendiyar'un ogl› H›z›r Beg idi. Sultan Muhammed var›cak H›z›r Beg kal'ay› teslim itdi. Biçerogl› Hamza Beg sord› ‹sfendiyarogl› H›z›r Beg'e: “Cenk itmeden hünkâra niçün virdünüz flehrünüzi?” dedi. H›z›r Beg eyitdi: “Bizüm flehrümüzün zindeganesi bu kâfir flehriyleyidi. Çünki kâfir flehri harab old› ve sizün elünüze girdi, flimdi girü bize bunda rahatl›k yokdur” dedi.”Sizin ile bizim dostlu€umuz ördeg ile kaz komflul›€›na benzer…” Samsun'daki yang›n sonras› de€iflen sadece yörenin hâkimi de€ildi. Büyük yang›n, bu yerleflimin 'Kâfir' olan s›fat›n› da unutturdu. Bu felaketin ard›ndan bölge art›k 'Kara' Samsun

olarak adland›r›lmaya baflland›. Yang›n felaketi sonras› art›k flehrin merkezi, Müslüman k›sm›yd›. Samsun Liman› köle, flarap, maden, giysi, hububat vb. tüm ticari mallar›n bulundu€u önemli bir limand› fakat eski ticaret yo€unlu€unu kaybetmeye bafllam›flt›. Her ne kadar kaynaklar Cenevizlilerin yang›n sonras› flehri terk ettiklerini söylese de kesin olarak hepsinin ayr›ld›€›n› söylemek güçtür. Ceneviz ile Samsun'un ticari ba€lant›lar›n›n kopmam›fl oldu€u aflikârd›r. 4 Aral›k 1423 tarihli bir belgede, fiehzade Mustafa ‹syan› s›ras›nda II.

Bey egemenlikleri yaflan›yor. 1419: ‹sfendiyaro€lu Kötürüm Beyaz›t'›n o€lu H›z›r Bey Müslüman Samsun'u ele geçiriyor. 1419: Amisos'ta büyük bir yang›n ç›kt›. Tüm flehir alevler içinde kald›. Cenevizliler kenti boflaltt›lar. Yönetimi elinde bulunduran podesta da bir baflka Ceneviz kolonisine kaçt›. Kentin boflald›ğı haberini alan Mehmet çelebi, Rum Beylerbeyi Biçero€lu Hamza Bey'i, Amisos'un al›nmas›yla görevlendirdi. Kent herhangi bir zorlukla karfl›lafl›lmadan teslim al›nd›. Hamza bey, Amisos'u teslim ald›ktan sonra ‹sfendiyaro€lu H›z›r Bey'in yönetimindeki Müslüman Samsun ile çat›flmaya bafll›yor.

1419: Mehmet Çelebi Müslüman Samsun'u ve Amisos'u kesin olarak Osmanl› topraklar›na kat›yor. Kentin yönetimi Lala Yörgüç Pafla'n›n o€lu H›z›r Bey'e veriliyor. 1526: H›z›r Bey'den sonra, Sarrac Ali Bey yönetime getiriliyor. 1760: Samsun Muhass›l›€a dönüfltürülerek Trabzon Eyaletine ba€lan›yor. 1869: Mutasarr›f Arap Hakk› Pafla döneminde büyük Samsun yang›n› ç›kt›. 1874-1882 y›ll›lar› aras›nda Samsun Müstakil Mutasarr›fl›kt›r 1882: Tekrar Trabzon Eyaletine ba€lan›yor. 1910: Müstakil Mutasarr›fl›k haline geliyor. 19 May›s 1919: Mustafa Kemal Pafla Ulusal Ba€›ms›zl›k Savafl›n› bafllatmak amac›yla Samsun'a çk›yor.

Merkez

Murad'a yard›m eden Cenevizlilerin iste€iyle, Samsun'da bulan koloniye ait kalenin yeniden imar edilmesi izni verildi€i görülmektedir. Bu durum, Samsun her ne kadar eski ticari yo€unlu€undan yoksun olsa da yörede Cenevizlilerin varl›€›n› kan›tlamaktad›r. Öz'ün aktard›€›na göre de ‹talyan kaynaklar›, 1424 y›l›nda kentte bir Ceneviz kolonisinin varl›€›ndan söz etmektedir. Ayr›ca Öz, 1485 y›l›na ait tahrir defterinde bahsi geçen Frenk Pazar› ad›nda befl kiflilik bir grubun varl›€›n›n Ceneviz kolonisinin kal›nt›lar› oldu€u kan›s›n› dile getirmektedir. 1428'den itibaren Osmanl› yöneti-

minde kalan kentte Müslüman Samsun'u çevreleyen kalenin surlar› da ne yaz›k ki günümüze kadar ulaflmam›flt›r. Surlar›n kal›nt›lar›, 1870 y›l›nda flehrin yeniden inflas› s›ras›nda y›k›lm›flt›r. Görüldü€ü üzere, ortaça€da Anadolu fetihleri sürerken, ‹zmir ve Samsun'da ikili bir yerleflim ortaya ç›km›fl ve bu ikili yerleflimden biri di€eri taraf›ndan 'Gâvur/Kâfir flehir(i)' olarak adland›r›lm›flt›r. Bunun nedeni, Anadolu fetihleri s›ras›nda Türkmen topluluklar›n›n komflu yerleflim biriminde bulunan insanlar› ötekilefltirerek ve dinî bir vas›fla kendilerinden ay›rt ederek gâvur/kâfir olarak nitelemifl olmalar›d›r. Onlar›n yaflad›klar› flehir de ad›na getirilen ayn› s›fatla an›lm›flt›r. Fakat Bizansl›lar›n ve Haçl›lar›n da ayn› flekilde Türkleri 'infidele' (gâvur, kâfir, imans›z) olarak nitelemifl olduklar› da unutulmamal›d›r.

21

Y›l 1919, Mustafa Kemal Samsun'da...

Ulusal kurtulufl savafl›n›n bafllad›€› flehir

Merkez

19 May›s’tan, 25 May›s’a

22

19 May›s 1919 Pazartesi günü Samsun'a ayak basan Mustafa Kemal Pafla, 20 May›s'ta Sadaret Makam›na bir telgraf çekerek, kesin ve net bir flekilde Anadolu'da bir ulusal mücadelenin bafllayaca€›n› bildiriyor: “Ne millet ve ne ordu, varl›€›na karfl› yap›lan bu haks›z tecavüzü sindirmeyecek ve kabul etmeyecektir. ” Mustafa Kemal 20 May›s Sal› günü Rum Pontus çeteleriyle çat›flman›n ç›kt›€› Bad›ll› köyünü ziyaret ediyor ve Çimenlik denilen yerde köylüleri toplayarak, çetelere karfl› silahlanmalar› gerekti€ini söylüyor. 21 May›s 1919 Çarflamba günü Samsun civar›nda bulunan Avdan Köyü’nü ziyaret ediyor, çevredeki Pontus çeteleriyle ilgili bilgi al›yor, Halit Bey'in evinde bir gece misafir olup tekrar Samsun'a dönüyor. Mustafa Kemal, 21 May›s'tan itibaren, Kolordu Komutanlar›'yla iliflki Atatürk ve Latife han›m, Samsun ziyaretinde...

Atatürk, Samsun-Çarflamba demiryolunun temel atma töreninde. (1924)

kurmaya bafll›yor. Amac›, birliklerin yerlerini ve güçlerini belirlemek bunlarla ilgili intikal ve takviyeleri yapmak, de€iflik yönlerden gelmesi olas› düflman iflgal ve sald›r›lar›na karfl› al›nmas› gerekli askeri önlemleri komutanlara bildirmek, komutanlar› milis örgütleri kurmaya teflvik etmek, ve ulusal örgüt düflüncesine haz›rlamak.. Samsun ve civar›ndaki Rum çeteci-

Atatürk’ün Samsun ve Çarflamba ziyaretinden görüntüler

ta. Kald›€› Mantika Palas Oteli civar› bile Rumlarla çevrili: Mustafa Kemal Pafla, müfettifllik bölgesi içinde, göreviyle ilgili incelemelerde bulunmak amac›yla iç k›s›mlara geçmek istedi€ini 24 May›s'ta ‹stanbul'a bildiriyor. Ve 25 May›s 1919 Pazar günü sabah kahvalt›s›ndan sonra, Ordu Müfettifllik Karargah›'n› oluflturan 18 kiflilik heyetle Havza'ya do€ru yola ç›k›yor.

Mustafa Kemal ve arkadafllar›n›n Samsun’a ç›k›fl› (Gazi Müzesi)

Merkez

lerinin çal›flmas› ile ilgili bilgiler içeren bir rapor haz›rl›yor ve bu raporu 22 May›s 1919'da ‹stanbul'da Sadaret Makam›’na gönderiyor. Rapor dikkatle okundu€unda, sat›r aralar›nda Anadolu'da bafllayacak Ulusal Ba€›ms›zl›k Hareketinin izleri de görülmekte: 1. Türklü€ün hiçbir yabanc› idaresine tahammülü yoktur. 2. ‹zmir, Türkler için ‹stanbul kadar önemlidir. 3. Hiçbir yabanc› ve bilhassa Yunanistan gibi bir devletin iflgaline raz› olunmayacakt›r. 4. Yunanl›lar›n ‹zmir'i iflgali geçicidir ve Yunanl›lar oradan mutlaka ç›kar›lacakt›r. Samsun ve civar›n›n asayifli ile ilgili olarak görevlendirilen Mustafa Kemal, Samsun'dan ‹stanbul'a gönderdi€i raporlarda, Türk ulusunun ve Türk vatan›n›n bütün olarak kurtuluflundan bahsediyor, bu kurtulufl içinde ulusun azim ve karar›na güvenmek gerekti€ini belirtiyor. Samsun'un ‹ngiliz iflgalinde olmas›, flehirde Rum çetelerinin ve silahl› adamlar›n›n varl›€›, çok say›da yabanc› kontrol subay› ve memurlar›yla “‹ngiliz ‹ntelligence Service” ajanlar›n bulunmas› bu flehri Mustafa Kemal Pafla için güvenli k›lmamak-

23

Merkez

Samsun ziyaretinden

24

Samsun'dan Havza'ya zorlu yolculuk

Mantika Palas Oteli önünden hareketle, önce fiüküro€lu Caddesi’nden (günümüzde Mecidiye Caddesi) geçildi ve Subafl›’na ulafl›ld›. Hava kapal›yd›. Deniz ve Samsun'u geride b›rak›rken hafif ya€mur serpintisi de bafll›yordu. Buradan Unkapan› yokuflu t›rman›larak Hamidiye Hastanesi ve askeri k›flla yak›n›ndan geçildi. K›ran Köyü üzerinden Avdan'a ulafl›ld›. Avdan Susuz Hanlarda ilk mola verildi ve sonra Mahmur Da€›'na do€ru yola ç›k›ld›. Mahmur Da€›'ndan Susuz Hanlar'a kadar olan m›nt›ka Rum Pontus çetelerinin en çok bask›n yapt›klar› yerdi. Sa€› ve solu ormanl›k olan bu

m›nt›kan›n etraf› Rum köyleri ile çevrili oldu€undan, bu çeteler yoldan geçecek olan yük arabalar›n› soyup, içindekileri öldürüyorlard›. Yolda Rum Pontus çetelerinin bask›n›na karfl› kafilenin güvenli€ini Kavak'›n Karl› Köyü’nden Canbulato€lu Ekrem Bey'in (Çerkez Ekrem) adamlar› sa€l›yordu. 1887 Kavak do€umlu olan Ekrem Bey, Rum Pontus çetelerine karfl›, 1915 y›l›nda Türklerden oluflan Samsun ve çevresindeki ilk ulusal çeteyi oluflturdu. Samsun Mutasarr›f› Kemal Bey kendisini gizlice destekliyordu. Samsun'dan Anadolu içlerine giden yolun güvenli€ini Çerkez Ekrem Bey sa€l›yor ve yolu aç›k tutuyordu. Mustafa Kemal, Samsun- Kavak yo-

lunda ilerlerken, s›k s›k ar›za yapan otomobilinin durdu€u yerlerden birinde tarlas›nda çal›flmakta olan bir köylünün yan›na yaklaflt›: “ - Hemfleri! Düflman Samsun'a asker ç›karacak. Belki bunlar›n hepsini ele geçirecek. Sen ise rahat rahat topra€›n› sürüyorsun ? - Pafla, Pafla ! sen ne diyorsun ? Biz üç kardaflt›k. ‹ki de o€ul vard›. Yemen'de, Kafkas'ta, Çanakkale'de hepsi elden gitti. Bir ben kald›m. Ben de yar›m adam›m. Evde sekiz öksüz ile yetim, üç dul kalm›fl kad›n var. Hepsi benim saban›m›n ucuna bakarlar. fiimdi benim vatan›m da yurdum da aha flu tarlan›n ucu. Düflman oraya gelinceye kadar, benden hay›r bekleme. “ Bu sözler Anadolu halk›n›n bezginli€ini,umutsuzlu€unu çaresizli€ini ortaya koyuyordu. Kavak yak›nlar›nda Kulup›nar denilen yerde otomobilin yeniden ar›zalanmas› üzerine Mustafa Kemal ve maiyeti yürüyerek yola devam etmifllerdi. Mustafa Kemal’i Kavak'ta karfl›layanlar aras›nda Çerkez Ekrem Bey de vard›. Kavak Nahiye binas›nda bölge ileri gelenleriyle bulufluldu, ulusal ba€›ms›zl›k mücadelesi üzeri-

ne ateflli konuflmalar yap›ld›. 200 atl›s›yla Çerkez Ekrem, heyete Havza'ya kadar koruma görevi de yapacakt›. (Mustafa Kemal’in Samsun’da bafllad›€› milli mücadele günlerini, Gazi Müzesi’nde foto€raflarla izleyebilirsiniz.)

Merkez

Atatürk Samsun’u ziyaretinde, 16. tümen subaylar›yla birlikte (1924)

25

Merkez

MÜZELER

26

Gazi Müzesi Mecidiye caddesi üzerinde bulunan ve Samsun Gazi Müzesi olarak hizmet veren bina 1902 y›l›nda Jean ‹onnis Mantika taraf›ndan 509 metre kare alan üzerine, alt›nda dört ma€azas› bulunan otel olarak infla edilmiflti. Mustafa Kemal Pafla’n›n 9. Ordu Müfettifli olarak 19 May›s 1919 Pazartesi günü mahiyeti ile birlikte, Samsun’da karaya ç›kt›ktan sonra kald›€› ilk yer buras›d›r. Mantika Palas Oteli’nin anahtar›, o günün an›s›na 1926’da, Mustafa

Kemal Pafla’ya ‹stanbul’da Samsun halk› ad›na teslim edildi. Atatürk, Samsun’a üçüncü (16-18 Eylül 1928) ve dördüncü (22-26 Kas›m 1930) gelifllerinde de Samsun halk› taraf›ndan kendilerine ba€›fllanan bu binada konaklad›. Samsun Belediyesi’nin giriflimiyle 1940 y›l›nda Gazi Müzesi olarak aç›ld›. 1995’de Kültür Bakanl›€›’na devredildi ve 1998’de yeniden düzenlenerek aç›ld›. Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nin hemen yan›nda bulunan Atatürk Müzesi ise 1968’de ziyarete aç›lm›flt›. Gazi ve

Arkeoloji ve Etnografya Müzesi

Samsun eski fuar alan› giriflinde ve flimdi valilik binas› yan›ndaki Arke-

oloji ve Etnografya Müzesi, 1981 y›l›nda ziyarete aç›ld›. Giriflteki orta salon ile yanlara aç›lan iki simetrik salondan sa€ bölüm arkeolojik buluntulara, sol bölüm ise etnografik parçalara ayr›lm›fl. Giriflte ziyaretçileri, antik Amisos kenti kaz›lar›nda ortaya ç›kar›lan ve Roma ‹mparatoru Alexander Severus (MS 222-235) döneminde yap›lan ve sonra da onar›m gördü€ü anlafl›lan taban mozaiği karfl›l›yor. Mozai€in merkezinde Achileus ile Thetis’in yer ald›€› ve Troya savafl›n› betimleyen sahne, çevresinde ise mevsimlerin simgelendi€i görüntüler bulunuyor. Müzenin en de€erli ve ilgi gören bölümü ise mozaik pa-

Merkez

Atatürk müzelerinin koleksiyonlar›, Gazi Müzesi binas›nda gerçeklefltirilen büyük çapl› restorasyon sonras›nda bir araya getirildi ve Gazi Müzesi 23 May›s 2006 da yeniden aç›ld›. Mustafa Kemal’in ve silah arkadafllar›n›n balmumu heykelleriyle, 19 May›s 1919’da Samsun’a ç›kt›€› döneme ait foto€raflar müzenin a€›rl›kl› bölümünü oluflturuyor. Çeflitli dokümanlar, belgeler, ço€u asl›na uygun olarak yap›lm›fl eflyalar› sergilenen di€er objeler aras›nda.

27

Merkez 28

nonun hemen arkas›nda caml› bölmelerde sergilenen Amisos hazinesi. Samsun kent merkezinde, bir yol geniflletme çal›flmas› s›ras›nda, mezar odalar› ortaya ç›kar›ld›. 5x5 m ebat›nda kare planl› odan›n tavan› 2.30 m yüksekli€indeydi ve içinde 5 mezar bulunuyordu. Pontus Krall›€›’na mensup üst düzey yöneticiye ait oldu€u san›lan aile mezar›nda büyük bölümü som alt›n parçalardan oluflan bir hazine sakl›yd›.

Buluntu büyük heyecan uyand›rd›. Samsun Müzesi Müdürü ve araflt›rmac›lar›n›n çal›flmalar› sonucu, mezarlarda bulunan piflmifl toprak, cam, metal ve mermer eserlerin MÖ 3.yüzyıl başlarına ait olduğu anlaşıldı. Hazine gerek parça say›s› ve gerekse tarihi de€eri nedeniyle Cumhuriyet döneminde ortaya ç›kar›lan en önemli koleksiyon say›l›yor. Müzenin sa€daki salonunda Sam-

Band›rma Vapuru

Band›rma Vapuru, ‹ngiltere’nin Paisley tezgahlar›nda infla edilen küçük bir gemiydi. Önce bir ‹ngiliz flirketinin sahip oldu€u bu gemiye "Trokodero" ismi konulmufl sonra "Kymi" ad› verilmifl, bir süre sonra’da ‹stanbullu bir Rum taraf›ndan sat›n al›nm›fl olan bu geminin ad› "Pandarme" olmufltu. Gemiye, Seyr-i Sefain’e geçtikten sonra "Band›rma" ismi verildi.

Merkez

sun ve çevresinde yürütülen arkeolojik kaz›larda bulunan eserler sergileniyor. Kalkolitik, ilk tunç, erken Hitit ça€lar›na ait buluntular bunlar. Bu bölümün en de€erli parças› ise M.S, 1. yy’a tarihlenen bronzdan ç›plak atlet heykeli. Müzenin etnografya bölümünde, Samsun ve çevresinde yak›n dönemin sosyal ve ticari yaflam›n› gözler önüne seren etnografik eserler sergileniyor. Ayrıca etnegrofya bölümüne bitişik salonlarda Oymaağaç kazısı eserleri sergilenmektedir.

29

Merkez

Band›rma Vapuru’yla ‹stanbul’dan Samsun’a

30

1919, ‹stanbul'un ve ülkenin büyük bölümünün iflgal alt›na girdi€i günler. Mustafa Kemal ve yak›n çal›flma arkadafllar›, fiiflli'deki evinde toplant› üstüne toplant› yap›yorlar. Ülkenin iflgalden kurtuluflu için çareler aran›yor. ‹stanbul'dan bir görevle ayr›lmak ve Anadolu'ya geçmek tek yol. Bu arada iflgal kuvvetlerinin sadarete baflvurarak, Samsun ve köylerinde asayiflin bozuldu€u, Rum köylerine Türklerin sald›r›lar›ndan Rum metropolitinin flikayetkçi oldu€u, yerel yönetim taraf›ndan asayiflin sa€lanamamas› durumunda iflgal kuvvetlerinin duruma el koyaca€› haberi al›n›yor. Sadaretin güvenli€i sa€lama konusunda güvendi€i komutanlar›n bafl›nda Mustafa Kemal geliyor. 1 May›s 1919 tarihinde Damat Ferit Pafla D›fl iflleri köflkünde Mustafa Kemal ile bulufluyor ve konuyu aç›yor. 12 May›s 1919 tarihinde de 9. Ordu müfettiflli€ine atan›yor. Padiflah Vahdettin, Mustafa Kemal’i makam›nda kabul ediyor ve

‹ngilizlerin flikayetçi olduklar› problemlere çözüm bulmas›n› istiyor. Paflaya yaverlik görevi veriliyor Padiflah taraf›ndan. Yol haz›rl›klar›, Samsun’a ç›k›ld›€›nda yap›lacaklar, fiiflli'deki evde, yak›n arkadafllar›yla birlikte planlan›yor. Donanma a€›r hasar görmüfl ve mevcut gemiler de Almanya'ya bak›m onar›m için gönderilmifl. 41 y›ll›k Band›rma Vapuru görevlendiriliyor sefer için. Karadeniz'e hiç ç›kmam›fl, daha çok marmara sular›nda gezen bir gemi Band›rma. Karadeniz' in h›rç›n dalgalar›na dayanma gücü ve direnci az olan bu geminin kaptanl›€›na ‹smail Hakk› Durusu atan›yor. Yol boyunca gemi mümkün oldu€u kadar k›y›ya yak›n bir rota izleyecek. Amaç düflman savafl gemilerinin muhtemel sald›r›lar›ndan korunup en h›zl› yoldan karaya geçmek. Yolculuk Samsun' da noktalanacakt› ama muhtemel bir tehlike an›nda Sinop' a ç›k›lacak. Mustafa Kemal, 16 May›s sabah›, Karargah› ile beraber, gemiye bindi. Band›rma vapuru Sirkeci R›ht›m›nda durdurularak ‹ngilizler tara-

Merkez

f›ndan s›k› bir denetimden geçirilmiflti. ‹stanbul' dan hareketinden bir süre sonra, ‹ngiliz iflgal kuvvetleri taraf›ndan bir destroyer gönderilerek, Band›rma vapurunu geri çevirmek ya da bat›rmakla görevlendirilmiflti. Fakat Band›rma Vapuru ‹ngiliz iflgal kuvvetlerinin planlad›€› rotay› takip etmedi€i için yakalanamad›. Band›rma vapuru18 May›s 1919 günü saat 12 civar› Sinop Liman›’na girdi. Gemide konuk olarak bulunan Sinop Mutasarr›f› (Valisi) Mashar Tevfik Bey bir sandalla karaya ç›karken, Mustafa Kemal Pafla bir ara arkadafllar› ile birlikte Sinop' a ç›k›p oradan da kara yolu ile Samsun' a gitmeyi düflünmüfltü. Böylece takip eden savafl gemisinden kurtulmufl olacaklard›. Fakat kara yolcu€unun yol flartlar› nedeniyle deniz yolculu€undan daha çetin olalaca€› anlafl›l›nca bu fikirden vaz geçilerek Vapurla yolculu€a devam karar› al›nm›flt›r. Band›rma Vapuru 19 May›s 1919 Pazartesi günü sabah 08:15' de Samsun' a Reji iskelesi a盀›na demir att›. Takalar arac›l›€› ile Mustafa Kemal Pafla ve silah arkadafllar›, bugünkü Samsun Büyük Oteli

31

ve Yaflar Do€u Spor Salonu aras›nda bulunan ilk ad›m an›t›n›n oldu€u yerdeki Frans›zlar'dan kalma Reji ‹skelesi’nden karaya ayak bast›lar. 19 May›s 1919 günü Samsun' a ç›kan genç generalin Kurtulufl harekat›n› bafllataca€›n› kimse bilmiyordu. Resmi görevi Samsun ve çevresinde bafl kald›ran baz› çeteleri yola getirmekti. Resmi ünvan› ise ordu müfettiflli€i idi.

Merkez 32

ANITLAR Onur An›t›

Samsun’un simgesi say›lan bronz Atatürk heykeli, Samsun halk› taraf›ndan Avusturyal› heykelt›rafl H. Kriphel’e yapt›r›ld›. Heykel bir Alman vapuruyla 15 Teflrinisani 1931 günü Samsun’a getirildi. Vapurdan ç›kar›lan heykelle birlikte H. Kriphel ve Mayer isimli Viyanal› bir mühendis de Samsun’a gelmifllerdi: Gazi Heykeli’nin aç›lma töreni 15 Kanunusani 1932 Cuma günü saat 14’de büyük bir kalabal›€›n kat›l›m›yla gerçekleflti. Samsun’un Onur An›t› olan bu hey-

kelin kaidesiz yüksekli€i 4.75 metre., kaideli 8.85 metre. Büyük bir kaide üzerinde flahlanan bir at üstünde, Atatürk, bütün heybeti ile görülüyor. Gururlu bir anlat›mla bat›ya ve çok uzaklara dikilen bak›fllar› azim dolu. fiahlanan at›n üzerinde dimdik bir vücut oturmakta. Bu oturuflta bir korkusuzluk ve Türklü€ün gücü ifade ediliyor. Sert çelik bir kol k›l›ca uzanm›fl. Kaidenin yanlar›nda iki kabartma ve öteki yanlar›nda da yaz›lar var. Kabartman›n birinde, iskelede sandal›n yan›nda mermi ve cephane tafl›yan insanlar görülmekte. Arkalar›nda, bir de top arabas›n›n bulunmas›, savafl an›n› canland›rd›€›n› gösterir. Di€er kabartman›n ortas›nda Atatürk, tüm özellikleri ile dimdik, büyük bir zafer simgesi olarak durmakta. Bafl› halka dönük ve halk ile el ele. Çevresi Türk Ulusu’nun yafll›s›, köylüsü, kentlisi ile dolu.

(1981-1982) Heykelt›rafl Hakk› Atamulu taraf›ndan yap›ld›.

‹lk Ad›m an›t›

Di€er an›t ve heykeller

Mustafa Kemal Pafla’n›n 19 May›s 1919 Pazartesi günü ilk ayak bast›€› yere (Reji ‹skelesi), Atatürk’ün do€umunun 100. y›ldönümünde

Samsun’da yeni düzenlenen parklar güzel heykellerle donat›l›yor. Samsun heykeller flehri oluyor.

An›t›n öndeki üçlü figürü, Atatürk ve arkadafllar›n›n Samsun’a ilk ayak bast›€›n› simgelerken, Ulusal Ba€›ms›zl›k Savafl›’n›n buradan bafllad›€› da ifade ediliyor.

Merkez

Heykelin kaidesindeki yaz›lar ise flöyle: a) Vatanda Milli Mücadeleye bafllamak için Gazi, 19 May›s 1919 tarihinde Samsun’a ç›kt›. b) Bu heykel Samsun Vilayet halk› taraf›ndan 29 Birinci Teflrin 1931 tarihinde dikildi.

33

Merkez

ÖNEML‹ D‹N‹ YAPILAR

34

Büyük Cami

Samsun Kalesi’nin Camisi olarak Selçuklu komutanlar›ndan H›d›r (H›z›r) Bey taraf›ndan 1300 tarihinde a€açtan infla edilmiflti. 1869 Samsun yang›n›nda tamamen yanm›fl, yerine 1884 y›l›nda Menzilci O€ullar›ndan Batumlu Hac› Ali Efendi taraf›ndan günümüzdeki Cami yapt›r›lm›fl. Sultan Abdülaziz’in annesi Pertev

Nihal Sultan taraf›ndan onar›ld›€› için Valide Camisi ad›yla da an›l›rd›. Hamidiye Camisi, Cami-i Kebir gibi isimler de tafl›yan Büyük Cami tek kubbeli yap›lardan. Mihrab›n bulundu€u mekân bütün binaya hakim. Çok say›da pencereye sahip oldu€undan binan›n içi çok ayd›nl›k ve ferah. Oldukça yüksekte olan pencerelerin cemaat yerindekiler genifl ve yuvarlak kemerli. Di€er cephedekiler ise yuvarlak silmeli. Duvarlar›n üst k›s›mlar›ndaki üç y›ld›z pencereler ise vitray. Kubbe yar›m küresinin içi renkli kalem iflleri ile süslü. Minber ahflap, üzerinde kabartma olarak yap›lm›fl y›ld›z ve madalyon fleklinde motifler var. Mihrap aç›k pembe renkli mermerden iç aç›c› ve yüksekli€i kubbenin yüksekli€ine uydurulmufltur. Bu mihrap üç yüzlü olup kafl kemerlidir. Bu kemer alttaki yüksek, üstteki k›sa ayak üzerine oturmaktad›r. Mihrap nifli kavisli ve sadedir. Caminin avlusuna tâk fleklinde bir kap›dan giriliyor ve kare kaide üstünde sa€da ve solda ikifler sütuncuk yer al›yordu ama bunlar art›k yok. Caminin tafltan iki minaresi var. 110 merdiven ile ç›k›l›yor.

1661’de kurulan Gürcistan Kilisesinden gelen Capucins rahipleri taraf›ndan Trabzon, Samsun ve Erzurum Kiliseleri kuruldu ve yönetildi. 1661’de Samsun’da kurulan Kilise tahtadan ve 1293 arfl›ndan ibaretti. 1 Ocak 1845’de ‹talyan Capucin rahipleri Tiflis Kilisesi’nden, Çar Nikola taraf›ndan kovuldular. Rahipler Trabzon’a gittiler ve Trabzon Santa Maria Kilisesini kurdular. Bu rahiplerin bir bölümü de Samsun’a geldi. Fransa’n›n ‹stanbul Konsolosu’nun, Osmanl› Padiflah›’ndan ald›€› özel izinle, 1857’de Katolik Kilisesi Samsun’da yeniden infla edildi. Samsun Katolik Kilisesi’nin inflas›nda Samsun’lu Dr. Francesko Saveri O Marcoaldi büyük yard›mlarda bulunmufltu. Mezar tafl› kilisenin bahçesinde günümüzde de korunmakta. Kilisenin bugünü Halk›n bir dönem Frenk Kilisesi diye adland›rd›€›, Mater Dolorasa (Ac› Çeken Anne Hz. Meryem) Katolik Kilisesi günümüzde de bir rahip ve bir rahibe ile varl›€›n› sürdürüyor. Ba€dat ve Kad›köy caddelerinin kesiflti€i noktada bulunan yap› kargir olarak infla edilmifl. Kilisenin ön yüzü kolonlarla üç bölüm halinde dü -

zenlenmifl. En üstte de üçgen al›nl›k yer al›yor. Orta bölümde ortada ve altta girifl kap›s›, üstte tek ve ikili pencere sistemleri yer al›yor. Yan bölümlerde de altta nifller, üstte de yuvarlak kemerli birer pencere bulunuyor. Kilisenin üzeri beflik çat› ile örtülü. ‹çte örtü sistemi olarak tonoz kullan›lm›fl. Tonozlar›n üstü yuvarlak pencerelerle süslenmifl.

Merkez

Samsun Mater Dolorasa Katolik Kilisesi

35

Merkez

PARKLAR, BAHÇELER, GEZ‹ YOLLARI

36

Samsun kent merkezi, son y›llarda yap›lan k›y› düzenlemeleriyle, oldukça genifl yeflil alanlara, park, bahçe ve gezi yollar›na kavufltu. Düzenlemelerin bir bölümü de devam ediyor. ‹ki y›l içinde, Samsun’un bir ucundan di€er ucuna, deniz k›y›s›ndan ayr›lmadan ulaflmak mümkün olabilecek.

Palas oteline kadar uzanan yol, Samsun Büyükşehir Belediye Başkanlığınca “Kurtuluş Yolu” haline getirilerek 19 Mayıs 2009

Kurtuluş Yolu ve Tütün İskelesi

Ulu önder Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’da Milli Mücadele’nin ilk meşalesini yakmak üzere Samsun’a ayak bastığı ilk nokta, hak ettiği prestije kavuştu. Atatürk ve 18 arkadaşının karaya ayak bastığı Tütün İskelesi’nden, Mıntıka

tarihinde halkımızın kullanımına açıldı. Atatürk’ün karaya çıktığı

Atatürk Park› Cumhuriyet Meydan›’n›n hemen yan›bafl›nda ve Atatürk An›t›’n› çevreleyen park, Samsun’un ilk park›. Çevre düzenlemesiyle, süs havuzlar› ve elbette Atatürk An›t›’yla ziyaretçilerin ilk durak noktas› oluyor bu alan.

Fuar alan› ve liman Mert Irma€› ile Samsun Port Liman› aras›ndaki k›y› fleridi de düzenlendi. Eskiden liman ile demiryolu aras›na s›k›flm›fl olan Fuar alan›, flehirliler için bir nefes noktas›yd› ama yeterli de€ildi. Yaz d›fl› dönemlerde de çok kullan›lam›yordu. fiimdi yap›lan düzenlemelerle, k›y› fleridi 37 araç ve yaya trafi€ine aç›ld›. Koflu ve yürüyüfl parkurlar› da yeterli dü zeyde var. Sevgi Park› gölü ve rek reasyon alan›yla, hayvanat bahçesi Büyükflehir Belediyesi’nin yeni yapt›€› iki önemli tesis. Sevgi Park›, büyükçe bir gölet ve çevresinde dinlenme, yeme içme alanlar›ndan olufluyor. Hayvanat bahçesi ise, her Merkez

Tütün İskelesi yeniden yapılarak, önüne temsili Bandırma Vapuru da inşa edilen Protokol Yolu 45 metre genişliğinde ve 400 metre uzunluğunda. Yol üzerinde Atatürk ve 18 arkadaşını temsilen süs havuzları ve sol kenarda da seramik rölyefler bulunuyor.

Do€u Park Samsun’un do€usunda, deniz k›y›s› ile karayolu aras›nda kalan bölge Do€u Park ad›yla düzenlendi. Mert Irma€› giriflinden Band›rma Vapu ru’nun demirli oldu€u bar›nak giri fline kadar uzanan bölge yeflillendirildi, dinlenme, oyun ve spor alanlar›yla desteklendi, küçük çiçekli bah çeler oluflturuldu. Samsunspor din lenme tesisleri de burada. Yürüyüfl ve koflu parkurlar›, her yafltan Sam sunluyu bu bölgeye çekiyor. Band›rma Vapuru Müzesi de bura da. (ayr›nt›l› bilgi için an›tlar ve müzelere bak›n›z)

yafltan Samsunlular›n yeni ilgi oda€›. Bahçenin konuklar› aras›nda, aslan, kaplan, zürafa, devekuflu, ay›, ... bulunuyor.

Merkez 38

Yeni Kordon Liman art›k eskisi gibi kirli de€il. Ar›tma tesislerinin devreye girmesi ile liman suyu kendini yeniledi. Art›k k›y›dan bal›k da tutulabiliyor. Heykel fakiri Samsun’da, bir bal›kç› heykelinin, tam da bu noktada Büyükflehir belediyesi taraf›ndan dikilmesi oldukça anlaml› olsa gerek.

Samsun k›y› yolu, Samsunlular taraf›ndan yeni kordon olarak an›l›yor. Kordon boyu faytonlar çal›fl›yor, t›pk› ‹zmir’de oldu€u gibi. Lokantalar, kafeler, çay bahçeleri de yerlerini al›yorlar. Talep yüksek çünkü. ‹stanbul’da flehir hatlar› vapuru olarak çal›flan ve sonra seferden kald›-

r›lan tarihi Yalova gemisi de, kordonda, k›y›ya ba€l› ve lokanta, cafe olarak hizmet veriyor. Samsun’un ünlü bal›k lokantas› da biraz ileride.

Merkez 40

Bat› Park, Teleferik ve Baruthane Liman›n ve Samsun’un bat› ç›k›fl noktas›, ayn› zamanda Bat› Park’›n da bafllang›ç noktas›. Bat› park çal›flmalar› halen devam ediyor. Eskiden limanda bulunan Yelken Kulübü, bat› parktaki yeni bar›na€a tafl›nd› ve faaliyetlerini geniflleterek sürdürüyor. Yelken Kulübünün tesisleri de yenilendi. Samsun'un geçmişinden bir kesit olan Amazon Kadınları'nın anısına burada bir ada oluşturuldu. Ada ile ana kara arasında kayıklar ve kanolarla gezilebilecek bir de kanal yapıldı. Bat› park ile Samsun yeni teleferi€e de kavufltu. Baruthane tepesindeki tümülüslere ve seyir teras›na bat› paktan ziyaretçileri ve gezginleri tafl›yan teleferik, Panoramik Samsun manzaras› da sunuyor. Baruthane seyir teras›, Büyükflehir belediyesi taraf›ndan yap›lan tesisleri de içeriyor. Lokanta, cafe ve oyun alanlar›n› içeriyor bu tesisler. Hemen yan›bafl›nda da, Baruthane ve Kalkanca tü müsülleri kaz› alan› var. Gezi yolu boyunca kaz› alan›ndaki tarihi kal›nt›lar› izlemek keyif verici. Çok önemli bulun tular olmasa da, mezar odalar›, sur ka l›nt›lar› 2000 y›ll›k Samsun tarihinden neredeyse tek izi sunuyor gezginlere.

Baruthane Tümülüsleri Arkeolojik Park ve Amisos Tepesi

Samsun Büyükşehir Belediye Başkanı Yusuf Ziya Yılmaz’ın desteğiyle Baruthane Tümülüsleri adıyla anılan iki yığma tepenin altında bulunan mezarlar 2004, 2005 ve 2006 yıllarında kurtarma kazılarıyla ortaya çıkarıldı.

Anıt Mezar

Krallar için yapılan üstü yığma toprakla örtülen anıt mezarlar, kralın ihtişamnını, tanrısallığını ve ölümsüzlüğünü sembolize ediyordu. Baruthane tümülüslerinin Mithridates sülalesinin hüküm sürdüğü Hellenistik dönemde yapıldığı anlaşılıyor. Samsun Müzesi ile Istanbul Üniversitesi’nin birlikte yürüttüğü bilimsel kazıların bilimsel danışmanlığını Prof. Dr Sümer Atasoy üstlendi. Tümülüslerde yapılan kazı çalışmaları sonunda iki ayrı mezar ortaya çıkarıldı ve ziyarete açıldı. Güney Tümülüs altındaki mezarın Karadeniz kıyılarında bugüne kadar bulunmuş boyalı ve sıvalı tek örnek olduğu ve Amisos kentinde yaşanmış varlıklı ve seçkin kişilere ait olduğu tahmin ediliyor.

15 metre yüksekliğinde ve 40 metre çapındaki Güney Tümülüs altında iki odalı oyma mezar yer alıyor. Yığışma tabakasının oyulması ile oluştururlan mezarın toplam uzunluğu 6, genişliği 2.5 ve yüksekliği 3 metre. Odaların duvarları, tavan ve tabanı 3 cm, kalınlığında krem renkli sıva ile kaplanmış

Ön Oda: Duvarlarına taş duvar görünümü vermek için sıva kazınarak yedi sıra taş dizisi görüntüsü çizilmiş, sonra da kazıma çizgiler lacivert boya ile doldurulmuş. Bu yalancı taş duvar çizgilerinin üst tarafına kırmızı boya ile iki yatay şerit yapılmıştır. Odada yan duvarlar boyunca sedirler uzanmaktadır. Ölü gömüldükten sonra mezar odasının kapsısı kapatılır ve ölü yakınları sedirlere oturarak ölünün anısına şarap içerlerdi.Arka odaya açılan kapının üst tarafına kandil koymak için sağlı sollu sarı boyalı nişler (girinti) yapılmış.

Arka Oda: 70 cm. yüksekliğinde bir ölü yatağı (kline) yer alıyor. Yatağın ön yüzünde kırmızı ve siyah renklerle yumurta bezemesi yapıldığı anlaşılıyor. Yazık ki bu bezemeler tahrib edilmiş. Odanın duvarlarında

kırmızı boya ile iki yatay şerit var. Kazılar sırasında mezarın içinde çanak-çömlek parçaları, testi, koku şişeleri, kemik süsler ve bronz civiler bulundu. Buluntular ve mimari özellikleri mezarın Hellenistik Devir ( MÖ300-30) içinde yapıldığını gösteriyor.

Kuzey Tümülüs altındaki mezar: 30 metre çapında ve 8 metre yüksekliğindeki Kuzey Tümülüs altında arka arkaya sıralanan 3 odalı bir mezar yapısı bulundu. Mezar yapısının toplam uzunluğu 18, genişliği 2.80 ile 3.25, yüksekliği ise 2.50 metre. Odalarda sıva kullanılmamış, sadece yalancı yarım sütunlar ile süsleme yapılmış. Kazı sırasında mezar içinde hiç bir buluntuya rastlanmadı. Mimari özellikleri bu mezarında Hellenistik Devir’e ait olduğunu işaret etmektedir.

Merkez

Güney Tümülüs Altındaki Mezar

41

Merkez 42

PLAJLAR Samsun, bir yaz turizmi kenti ayn› zamanda. Her ne kadar Karade niz’de yaz 2 ay sürer, A€ustos’un yar›s› yaz, yar›s› k›fl derler ama bak may›n. En güzel ay› Eylül’dür ve ›l›k ve güzel bir yaz sonudur Eylül. Samsun’da sayfiye yerleflimi, 30 y›l önce Atakum bölgesinde baflla d›. Matasyon deniyordu bu bölgeye. fiimdi Samsun merkezinin bat›s›ndan bafllay›p ve 19 may›s ilçesi nin ne re dey se so nu na ka dar uzanan uçsuz bucaks›z kumsal, nitelikli plaj alanlar›na da imkan sa€l›yor. Özellikle Atakum bölgesinde, Sam sun merkezinde de Mert ›rma€› ve Do€uparkta yeni plaj düzenlemeleri yap›ld› Büyükflehir Belediyesi ta-

raf›ndan. Samsun ç›k›fl›nda, Mertpark ve Do€upark Band›rma plaj› adı verilen iki alan, 2006 y›l›nda tamamlanarak aç›ld›. Do€upark alan›nda, plaj ve dinlenme tesislerinin yan›s›ra, Samsun’un ilk aqua park› da hizmete sokuldu. Son yıllarda açılan yeni plajlarla birlikte Samsunlular, yerli yabancı ziyaretçiler, kent merkezinin hemen her yerinden denize girmek olanağı bulmaktadır. Öte yandan 19 may›s belediyesince yap›lan su parkı ve kıyı düzenlemeleriyle birlefltirildi€inde, yüzbinlerce kiflinin ayn› anda denize girebilece€i, soyunma kabinleri, flemsiye, flezlong, yeme içme, e€lence ola naklar›ndan yararlanabilece€i bir plaj altyap›s› ortaya ç›km›fltır.

Samsun’da zaman zaman yerleri de€iflmekle beraber; Derbentte, Fener'e ve Hükümet Kona€› Civar›'na, Gaz ‹skelesinin bafl taraf›na birbirinden mümkün oldu€u kadar uza€a olmak üzere Deniz hamamlar› kurulurdu. Erkekler ayr› bir tahta köprüden geçip kendi hamamlar›na, kad›nlar da ayr› bir köprüden geçip kendi bölümlerine giderlerdi. Her taraf› tahtalarla kapl› bu deniz hamamlar›na tahta köprünün üzerindeki bir kulübeden bilet al›n›p girilirdi. Hamam›n dört taraf›nda ancak birer kiflinin ayakta durabilece€i kadar genifl bölmeler vard›. Bunlardan birine girilir ve soyunulurdu. ‹lk zamanlarda erkekler külotla, hatta pefltamalla denize girerlerdi. Denize do€ru suyun derinliklerine kadar uzanan 4-5 basamak tahta, yosunlu ve çok kaygan merdivenle denize inilirdi. Deniz hamamlar›na bazen davul-zurna da getirilir ve e€lenceler düzenlenirdi. Denize la€›mlar›n kar›flmas› ve baz› yerlerde tehlikeli çukurlar›n bulunmas› nedeniyle belediye zaman zaman denize girilebilecek ve girilemiyecek yerler hakk›nda duyurular da yay›nl›yor. Hükümet Kona€›n›n önü, Elektrik Fabrikas› ile Gazhane ‹skelesi aras›nda daha sonra Yar›fl Yeri Önü, yani Mert Irma€› A€z› ile Kale harabesi önüne kadar olan sahil k›sm›nda denize girmek yasaklan›yor. Bununla beraber, Gaz ‹skelesinin ve denize do€ru 75 metrelik bir saha deniz banyosu yap›labilecek yer olarak belirleniyor. Samsun Belediyesi bu Deniz Hamamlar›n›n yerine daha sonralar›, Derbentte ve Gaz hane ‹skelesi dolaylar›nda Belediye Plajlar› açm›flt›r ve halka kolayl›k olmak üzere 30 kurufl gibi çok az bir parayla plaja motorla 25 Temmuz 1944 günü yolcu tafl›maya bafllam›flt›r. Sabah saat 8, 9 ve 10'da Park ‹skelesi'nden kalk›p, Merkez ve Yolcu ‹skelelerine u€rayarak Gazhane ‹skelesine gidiyor, oradan da 11,12 ve 13'te yine ayn› iskelelere u€rayarak Park ‹skelesine geri dönüyordu.

Merkez

Deniz hamamlar›

43

Merkez 44

Ad›m ad›m Samsun Samsun kent merkezi, yar›m ay gibi uzanan körfezin çevresinde yer al›yor. fiehir topografyas›, k›y›dan yaklafl›k 100 metre sonra yükselmeye bafll› yor ve 60 metre’lik bir yükseklik olufluyor. Samsun’u tan›maya flehrin merkezi olan Cumhuriyet meydan›ndan bafll›yoruz. Samsun’un flehrin çeflitli noktalar›n da izlenebilen tarihi ne yaz›k ki, 150-200 y›ldan eskiye gitmiyor. Ta rihi Samsun kalesinden hemen hiç iz kalmam›fl. Kent içinde yapaca€›-

m›z gezide, bu 150-200 y›ll›k tarihin içinden önemli yap›lar› tan›yaca€›z, hep birlikte. Samsun arkeoloji ve etnografya müzesini ziyaret edecek, do€u parkta ulusal kurtulufl savafl›m›z la simgeleflen Band›rma Vapuru

Merkez 45

müzesine u€rayacak, liman giri flinde yeni aç›lan hayvanat bahçesine girecek, k›y› boyunca yeni oluflturulan kordonda fayton turu atacak, bat› parkta yap›m› teleferikle Baruthane’ye ç›kacak, Ba ruthane ve Kalkanca tümülüsle rinde sürdürülen kaz›lar› izleyecek, sur ve mezar kal›nt›lar›yla 1500 y›ll›k tarihe merhaba diyecek ve turumuzu Samsun’un ün lü bal›k lokantalar›nda noktalayaca€›z. Ö€le yeme€inde Samsun pi de si nin ta d› na bak ma y› da unutmayaca€›z.

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME ‹LKADIM

ATAKUM

VEZ‹RKÖPRÜ

CAN‹K

KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

AMASYA

TEKKEKÖY

ASARCIK

SALIPAZARI AYVACIK

TOKAT

ORDU

Merkez

ÜÇ YENİ İLÇE

46

Samsun merkez ilçesinde 2008 y›l›nda üç ayr› ilçe kuruldu. Samsun Büyükflehir Belediyesi s›n›rlar› içinde yer alan bu üç ilçe Atakum, ‹lkad›m ve Canik isimlerini tafl›yor. ‹lerleyen sayfalarda gezilip görülmesi gereken yerleri ile ilgili ayr›nt›l› bilgiler bulaca€›n›z bu üç yeni ilçenin baz› özelliklerini burada topluca vermek istiyoruz.

ATAKUM

‹lkad›m ve 19 May›s ilçeleri aras›nda yer alan Atakum ilçesinin nüfusu 106 bin civar›ndad›r. Bu nüfusun %95’i kent merkezinde geri kalan› da köylerde yerlefliktir. Samsun-Sinop karayolu üzerinde düz bir arazide yerleflmifl olan ilçede nispeten planl› bir flehirleflme göze çarpar.

Orta ve Do€u Karadeniz bölgesindeki en uzun sahil plaj alan›na sahip olan ilçede k›y› boyunca gezi ve e€lence alanlar› ve mekanlar› ile sahil bölgelerimizin vazgeçilmezi yazl›k konutlar yer al›r. Belediyelerin düzenledi€i plaj voleybolu ve plaj futbolu turnuvalar› ile Uluslararas› Halk Danslar› Festivali ile konserler her y›l tekrarlanan etkinlikler aras›nda say›labilir.

Samsun il merkezinde 2008 y›l›nda kurulan bu ilçenin nüfusu 312 bin dolay›ndad›r. Yaklafl›k 7,5 km uzunlu€unda bir sahil fleridi boyunca yerleflen ilçede temel ekonomik faaliyet ticarettir. ‹lkad›m ilçesi s›n›rlar› içinde sonraki sayfalarda ayr›nt›l› bilgilerini bulaca€›n›z iki müze ve 2 kütüphane bulunmaktad›r. Kültür Bakanl›€›’na ba€l› Devlet Opera ve Balesi, Samsun Devlet Klasik Türk Müzi€i Korosu, Türk Halk Müzi€i Korosu, Türk Sanat Müzi€i Gençlik Korosu, Türk Halk Oyunlar› etkinlikleri düzenli olarak sürdürülmektedir. Ayrıca DT Samsun Sahnesi de açılmış olup salı ve çarşamba günleri AKM de oyun sergilenmek-tedir.

‹klim

Samsun il merkezinde tipik Karadeniz iklim özellikleri görülür. Gerek ya€›fl ve gerekse s›cakl›k yönünden sürekli farkl›l›klar görülmekle birlikte genellikle yazlar› ya€›fll› ve s›cak, k›fllar› yine ya€›fll› ve ›l›k geçer. En çok ya€›fl alan mevsim ilkbahard›r. Y›ll›k s›cakl›k ortalamas› 180˚C olan il merkezinde en yüksek s›cakl›k Temmuz ay›nda 38,50˚C ve en düflük s›cakl›k da Ocak ay›nda –50C olarak ölçülmüfltür.

CANİK

Nüfusu 89 bin dolaylarındadır. Yerli halk aras›nda “Cenik” fleklinde kullan›lan bu sözcük sürülerin k›fl›n bar›nd›klar› çukur yer anlam›na gelmekte ve daha ziyade co€rafi ve idari bir bölgeyi ifade etmektedir. Canik ad› son dönemlerde merkezi Samsun olan Sancak’a verilmifltir. 1960’l› y›llara kadar Canik Beldesi, yerleflim alan› olarak Hasköy, Hac›ismail, Teknep›nar köyleri ve seyrek yay›lm›fl çiftçi evlerinden ibaretti. Bu köyler Kurtulufl Savafl› sonras›nda yap›lan mübadelede Balkanlardan gelenlerin yerlefltirildi€i bölgeler olmufltur. Ordu-Ankara karayolunun gelifltirilmesi, küçük sanayi sitelerinin kurulmas› bölgede öenmli bir hareketlilik oluflturmufl ve yerleflim alanlar› h›zla büyümüfltür. ‹lçe s›n›rlar› içinde 19 May›s Stadyumu, Do€u Park, Amfi Tiyatro, Band›rma Gemisi Müzesi, Toptepe Tümülüsleri yer almaktad›r.

Merkez

İLKADIM

47

Merkez 48

Cumhuriyet Meydan›

1. Cumhuriyet Meydan› çevresi

Reji Sigara Fabrikas›

1. Mevlevihane, 2. Reji binalar› 3. Büyükflehir Belediyesi Kültür Müdürlü€ü (eski Polihron Oteli ve Asker hastanesi), 4. Ermeni Tiyatrosu, 5. Aristofones Tiyatrosu, 6. Gazi Müzesi (eski Mantika Palas Oteli) 7. Cumhuriyet Meydan›, 8. Tekel Müdürlü€ü (eski Avusturya- Macaristan Konsoloslu€u), 9. ‹stiklal Ticaret Mektebi.

1867 y›l›nda Frans›z Reji flirketi taraf›ndan Samsun’da Sigara Fabrikas› kuruldu. 1887-1897 y›llar› aras›ndaki dönemde 500 iflçi ve 12 gözetimci çal›fl›yordu. Samsun Sigara Fabrikas›, 1970’li y›llara kadar üretim düzeyi bak›m›ndan Cibali ve ‹zmir Sigara Fabrikalar›ndan sonra üçüncü s›rada idi. Üretim 1970’li y›llarda 8.000 tona yaklaflm›fl, ancak 1980’li y›llarda fabrikan›n önemi h›zla azalm›fl ve y›ll›k

9 8

1

7

2

6 3

2

Büyükflehir Belediyesi Kültür Müdürlü€ü (eski Polihron Oteli ve Asker Hastanesi) Bugün Samsun Büyükflehir Belediyesine ba€l› Kültür müdürlü€ü olarak ifllev gören eski Asker Hastahanesi için 1890 y›l› tapu kay›tlar›nda flu bilgiler bulunuyor: Evvelce arsa, fevkani kargir otel (Polihron Oteli), tahtani 7 ma€aza. Reji caddesinin dünü ve bugünü

Bina "Rum Dar’ül eytam›", "Rum Çocuklar›n›n Amerikal› Dostlar›" ad›yla Amerikal›lar taraf›ndan idare ediliyordu. Mübadele sonucunda Rumlar›n Samsun’u terk etmesiylemetruk olarak hazineye geçti. 1930-1940 y›llar› aras›nda Samsun Adliye binas› olarak hizmet veren bina daha sonra asker hastanesi olarak kullan›ld›. Hastanenin yeni binas›na tafl›nmas›yla restore edilen bina, Büyükflehir Belediyesi’ne ba€l› Kültür Müdürlü€ü oldu. Dört katl› olan yap›n›n cadde üzerine bakan esas yüzü oldukça gösteriflli. Birinci kat› girifl olarak kullan›lmakta ve dikdörtgen pencerelerle bölümlenmifl. ‹kinci kat›n ortas›nda geniflçe bir balkon bulunuyor. Yine bu katta yuvarlak kemerli genifl aç›kl›klar s›ralan›yor. Üçüncü katta da ayn› düzenleme görülüyor ama bu kattaki aç›kl›klar›n üzerleri bas›k kemerli. Yap›n›n di€er yanlar›nda

Merkez

üretim düzeyi 1980-1990 döneminde genellikle 2.000 - 3.000 ton aras›nda de€iflmifltir. 1991 y›l›nda Samsun Sigara Fabrikas›’n›n üretti€i sigaralar; Sipahi Oca€›, Madalyal› Mülkiye, Mebus, Galatasaray, Türk Ensari, Yenice, 19 May›s Hat›ras›, Asker, Bafra, Birinci, Bahar, Filtreli Samsun, Filtreli Bafra, gibi sigara çeflitleriydi. Bu fabrika, daha sonra 14 Haziran 1997’de Samsun Ball›ca Fabrikas›’n›n aç›lmas›yla üretime kapand›. Fabrika binaları Samsun Büyükşehir Belediyesine devredildikten sonra yeni düzenlemeler yapılmış ve yine turizm açısından önemli bir alışveriş merkezine dönüştürülmesi amacıyla çalışmalara başlanmıştır.

49

Merkez

Büyükflehir Kültür Müdürlü€ü

50

de€iflik pencere düzenleri kullan›lm›fl. Bu pencerelerin baz›lar› sütunceler üzerine oturan yuvarlak kemer ve üstü üçgen al›nl›kl› baz›lar› bas›k kemerli, baz›s› da dikdörtgen fleklinde.

Gazi Müzesi

Gazi Müzesi için müzeler bölümüne bak›n›z.

Mantika Palas Oteli Mantika Palas ad›yla iki otel vard›. Biri Gazi müzesi olarak hizmet veriyor. Di€er bina Mart 1325 gün, 35 numaral› tapu kayd›yla Yunan Devleti tebaas›ndan Varani Nikolaki ad›na kay›tl›yd›.

Gazi Müzesi

Otelin iflletmecisinin Jean Mantika oldu€u biliniyor. Deniz manzaral› olan bu otelin lokantas›nda Avrupa ve do€u yemekleri yap›l›yordu. Samsun’un en temiz ve en büyük oteli olan "Mantika Palas Oteli"nde bütün yabanc› diller konufluluyordu. Binan›n mimari özellikleri: Köflede yer alan yap›n›n ana girifli caddeden. Birinci kat›n pencereleri

Tekel Baflmüdürlük binas› (eski Avusturya Macaristan Konsoloslu€u) Günümüzde Tekel Bafl Müdürlü€ü olarak kullan›lan binada faaliyet gösteriyordu. Avusturya Konsoloslar›n›n Samsun’da ticaretle u€raflma haklar› vard›. Konsoloslar baflta Lloyd Kumpanyas› olmak üzere çeflitli temsilcilikler ya da acentelikler üstlenmifllerdi.

‹stiklal ‹lk Ticaret Mektebi “En hakiki rehber fendir, ilimdir” sözünün söylendi€i yer 1890 y›l›nda Samsun'un ilk idadi mektebi aç›ld›. Bu binada, 1921 y›l›nda Samsun'da yabanc› dili de ö€retmek ve yabanc› okula gereksinim duymamak için “‹stiklal Numune Mektebi“ ad›yla Özel ‹dare taraf›ndan bu binada befl s›n›fl› bir ilkokul aç›ld›; ö€leden evvel Türkçe, ö€leden sonra Frans›zca ö€retime baflland›. Mustafa Kemal; Samsun'a ikinci geliflinde, 22 Eylül 1924 Pazartesi ge cesi ‹stiklal ‹lk Ticaret Mektebinde Samsun'lu ö€retmenlerin onuruna verdikleri çaya kat›ld›. Burada yapt›€› konuflmada, o ünlü sözü dile ge liyordu: 51 “Dünyada her fley için, medeniyet için, hayat için, baflar› için en hakiki rehber ilimdir, fendir. ‹lim ve fennin d›fl›nda rehber aramak gaflettir, cahilliktir, do€ru yoldan sapmakt›r.”

‹stiklal ‹lk ticaret Mektebi (sa€da) Avusturya Macaristan Konsoloslu€u (altta). Bina bugün Tekel Baflmüdürlü€ü olarak kullan›l›yor. (en altta)

Merkez

kare formlu ve demir parmakl›. ‹kinci ve üçüncü kat pencereleri de ayn› düzende. Bu katlarda her iki yüzde demir desteklerle tafl›nan balkonlar yer al›yor. Balkon kap›lar›n›n sa€›nda ve solunda tafl çerçeveli, giyotin pencereler var. Her katta, pencere üstlerinde hava delikleri bulunmakta. Yap› dar saçakl› bir çat›yla örtülü.

6

7 10 13

2

15 5

12

Merkez

4

52

2. Bankalar Caddesi 1. Bankalar Caddesi, 2. Selanik Bankas›, 3. Reji Tütün ‹skelesi, 4. Duhan Pazar›, 5. Varyete Sinemas›. 6. Osmanl› Bankas›, 7. Merkez Bankas›, 8. Patl›can Pazar›. 9. Meflrutiyet Tiyatrosu, 10. Atina Bankas›, 11. Samsun Kalesi, 12. Samsun Bedesteni, 13. Saray Oteli, 14. Kale Camii, 15. Grand Otel Mastika

Selanik Bankas›

Bankalar Caddesi üzerinde. Rumlardan metruk olarak Maliye Hazinesine kalan 3 katl› Selanik Bankas› Tütün Merkezi karfl›s›nda; alt kat› ma€aza, ikinci kat› üç oda, üçüncü kat› dört oda ve bir bodrumdan olufluyor. Bir dönem Nemlizade Bankas› ve Otel (Ayla) olarak kullan›lm›fl.

Varyete Sinemas› Varyete Sinemas› binas› 1907 y›l›n da Çarflambal› Simyoniki taraf›ndan infla edilmifltir. Sinema salonu ise Koçu Efendi taraf›ndan iflletilmekteydi. Kaz›m Pafla Caddesi’ne bakan dikdörtgen planl›, iki tam, bir yar›m kattan oluflan kargir bir yap›. Eski Selanik Bankas› (solda) Eski Varyete Sinemas› (altta)

Ziraat Bankas› (eski Atina Bankas›) Merkez Bankas› (sa€da)

Günümüzde Ziraat Bankas› Özel ‹fllem Merkezinin bulundu€u bina, 1909 Eylül’ünde Samsun'da 50 milyon Frank sermaye ile Atina Bankas› olarak aç›ld›. Karadeniz Bölgesinde, Samsun merkez olmak üzere aç›lan bankan›n Trabzon ve Giresun’da da birer flubesi vard›. Bankan›n Müdürlü€üne Osmanl› Bankas›, Samsun fiubesi eski Müdürü Jorj Aviyerino getirilmiflti. 1923 y›l›nda, Cumhuriyet döneminde Atina Bankas› kapand›. Bankan›n bulundu€u binaya, 1900 y›l›nda Samsun’da faaliyete geçen, Selanik Bankas›’n›n Samsun fiubesi tafl›nd›. Binada bir süre Emniyet Sand›€› fa aliyet göstermifl, daha sonra Ziraat Bankas› Samsun Merkez fiubesi olarak kullan›lm›fl. Tek katl› yap›n›n bodrum pencereleri

Merkez

Ziraat Bankas› (eski Atina Bankas›)

53

bas›k kemerli ve tafl çerçeveli. Yap›n›n girifli Kaz›m Pafla caddesine bakan yüzde ve an›tsal görünüfllü kap›dan. Kap›n›n iki yan›ndaki yar›m sütunlar kap› üzerinde, ortada kare form oluflturuyorlar. Sütuncelerin bafll›klar› kare ve bitkisel motiflerle süslü. Dar olan saça€›n alt›n› tüm yap› boyunca tafl friz süslemekte.

Merkez Bankas› ‹ki katl› kesme tafltan infla edilmifl yap›ya ön yüzün ortas›ndaki genifl kap›dan girilmektedir. Birinci katta kap›n›n sa€›nda ve solunda demir Garanti Bankas› (Osmanl› Bankas›)

Merkez

parmakl›kl› alt›flar pencere yer almaktad›r. ‹kinci katta eflit aral›klarla sekiz pencere vard›r. Yap›n›n saça€› dard›r ve alt›nda bütün yap›y› çevreleyen bir difl s›ras› görülmektedir.

54

Garanti Bankas› (eski Osmanl› Bankas›)

Hükümet caddesinde bulunan Osmanl› Bankas› binas›, Banka direktörü Fransa Devleti tebaas›ndan Mösyö Jül Vofe nam›na kay›tl›yd›. Kendisinin vefat›ndan sonra k›z› Jan Dölamaji'ye geçiyor ve 1929 tarihinde de Osmanl› Bankas› ad›na kay›t ediliyor.

Bugün Garanti Bankas› olarak kullan›lan bu yap› bir bodrum kat, bir esas kat ve bir de çat› kat›ndan oluflmakta. Kesme tafltan yap›lm›fl yap›n›n iç k›sm›nda, tavan ve duvarlarda bulunan alç› süslemeler yenilendi. Esas kat›n girifli yuvarlak kemerli ve içerlek. Çat› kat›nda, giriflin üzeri bir kule fleklinde yap›lm›fl. Bu kulenin her iki yan›nda yine simetrik olarak yuvarlak biçimli pencereler s›ralanmakta. Yap›n›n bu yüzünde kabartma olarak çeflitli motifler süsleme amac› ile kullan›lm›fl.

Bedesten

Katip Çelebi (1608-1659) "Cihannüma"da Samsun’un "Sûk-u Muhtasar-›" yani küçük bir çarfl›s› bulundu€unu yazar. Buna göre XVII. yüzy›lda Samsun’da bir bedesten oldu€u anlafl›lmaktad›r. Samsun Kalesi’nin kent içinde kalan surunun sa€ taraf›nda surlara bi tiflik sa€l› sollu k›rk dört dükkan› olan bir bedes -

Tarihi Bedestenin bugüne kalm›fl iki kap›s›

Tarihte Samsun Kalesi’nden ilk kez, Anadolu Selçuklu Sultan› II. K›l›ç Arslan’›n, (1156-1192) Daniflment ülkesini eline geçirip te, memleketini on bir o€luna böldü€ü zaman, Tokat bölgesine yerleflen o€ullar›ndan Rüknettin Süleyman’›n sahip oldu€u kentlerin ad› say›l›rken söz edilir. Bu duruma göre Samsun Kalesi’nin, Daniflmentliler taraf›ndan Amisos kalesinin kuflat›lmas› ve al›namamas›, fakat geldikleri bu k›y›y› da b›rak›p gitmek istememeleri üzerine, Amisos’un hemen karfl›s›nda, onu her zaman göz önünde bulundurmak için "bir ok at›m› uzakl›kta", sahilde, batakl›k ortas›nda infla edildi€ini kabul etmek gerekir. Bugünkü Samsun’un temelini oluflturan kale, günümüzde Saathane Meydan›’ndan, Bedesten’e, deniz k›y›s›nda ise Ziraat Bankas› Özel ‹fllem Merkezi’nin bulundu€u arsadan Maarif K›raathanesi yan›na kadar uzanan alan üzerinde bulunmaktayd›. Samsun Kalesi ihtiyaca göre geniflletilerek, 1869 y›l›ndaki büyük Samsun yang›n›na kadar sa€lam bedeni, burçlar›, mazgallar› yani bütün görkemiyle ayakta kald›. Kalenin büyük ve yüksek kap›lar› çok sa€lam olarak yap›lm›fl, kal›n tahtalar›, dövme demir levhalar ve çivilerle kaplanm›flt›. Bat› ve do€u kap›s›yla birlikte, sahilde denize aç›lan Kumkap› ad›yla an›lan üç kap›s› vard›. Kalenin deniz k›y›s›ndaki duvarlar›, dalgalara uzun süre dayanabilsin diye her 12 ad›mda bir yap›lan mahmuzlarla güçlendirilmiflti. 1960’l› y›llarda bu mahmuzlar bu günkü Merkez Bankas›’n›n denize bakan taraf›nda ve Büyük Cami’nin biraz ilerisine kadar görülmekteydi 1869 y›l› A€ustos ay›nda bugünkü belediye binas›n›n karfl›s›nda bulunan medresede yang›n ç›kt›. Bir gecede kasaban›n büyük bölümü yand›. Trabzon Valisi Esat Muhlis Pafla kentin yeniden kurulmas› için giriflimlerde bulundu. ‹sviçreli bir Frans›z mühendisi davet edilerek bu günkü Samsun’un plan› yap›ld›. Bu imar plan›n›n uygulanmas› ile ancak dörtte biri kalm›fl olan kale duvarlar› tamamen y›k›ld›. Türk ulusunun eme€i ile deniz k›y›s›nda kurulan ilk kale böylece ortadan kalkt›.

Merkez

Samsun Kalesi

55

Merkez 56

ten vard›. Bu bedestenin üstü kemer fleklinde ve kapal› idi. 1864’de bedesten onar›lm›fl ve baz› dükkanlar kap›ya çevrilerek ferahland›r›lm›fl ve Kale içine aç›lan bir kap› do€u yönüne aç›lan dört ve her iki bafl taraf›na aç›lm›fl olan kap›lar demirlerle kaplanm›fl ve kap› say›s› yediye ulaflm›fl. Samsun Bedesteni’nin kap›lar›n›n üst taraflar›nda kitabe yerleri varsa da, kitabeleri yok oldu€undan hangi tarihte yap›lm›fl oldu€u bilinmiyor. Sarraflar, Antikac›lar, Bezazlar, Alt›n ve Gümüfl üzerine ifl yapanlar, kuyumcular burada bulunuyorlard›. Fakat zamanla buradaki baz› esnaf dükkanlar›n› çarfl› içine nakledip, bedesteni terk ettiler ve yerlerini daha küçük oranda ifl yapan kimselere b›rakt›lar. Bedesten gün geçtikçe önemini yitir di. Bir süre Beyat Pazar› olarak kullan›ld›. 1910 y›l›nda bedestenin üstü aç›ld›, 1914’ten itibaren baz› dükkanlar büyük binalara eklendi. Günümüzde Kale mahallesi s›n›rlar› içinde yer alan Bedesten’in Ziya Gökalp caddesi ile Nam›k Kemal caddesi’ne bakan iki ayr› kemerli kap›s› kalm›fl. Halen al›fl verifl merkezi olarak kullan›lmakta.

Saray Oteli

Kaz›m Pafla caddesine bakan yap› n›n ana girifli yuvarlak kemerli bir kap›dan. Kap›n›n solunda dükkan olarak kullan›lan mekanlar var. Yap›n›n yüzlerinde, ikinci ve üçüncü katlar ayn› flekilde düzenlenmifl. Ana caddeye bakan yüzde, orta k›s›mlarda geniflçe birer balkon yer al›yor. Balkonlar›n her iki yan›nda simetrik olarak dikdörtgen pencereler s›ralanm›fl. Pencerelerin köfleleri korint bafl l›kl› sütuncelerle belirlenmifl. Kat ge çiflleri tafl silmelerle ayr›lan yap›da, çeflitli yerlerde de€iflik motifler dekoratif unsur olarak kullan›lm›fl. Bu da yap›ya zengin bir görünüm kazand›r›yor.

Saray Oteli

Kale Kap›s› Mescidi (Kale Camii - Kuyumcular Camii) Cami, Samsun’un Kale mahallesi’nde Bedesten denilen üstü aç›k çarfl›n›n bafl›nda, Nam›k Kemal caddesinin sonunda. Samsun kalesinin bat› kap›s›n›n hemen iç taraf›nda yer almas›ndan dolay› Kale Kap›s› mescidi ad›yla an›l›rd›. Kap›s› üzerindeki Arapça kitabeden H.723- M.1323 y›l›nda ‹lhanl›lar›n ünlü Anadolu Valisi Emir Timurtafl Pafla ad›na yapt›r›ld›€›n› ö€renmek-

Samsun XIX yüzy›l›n ikinci yar›s›nda h›zl› bir geliflme göstermifl ve önemli bir ticaret merkezi konumuna yükselmiflti. ‹stanbul ve ‹zmir’in ard›ndan en çok konsolosluk bulunduran flehirdi Samsun. Samsun'da flu ülkelerin konsolosluklar› bulunuyordu: ‹ngiltere, Fransa, Avusturya - Macaristan, Rusya, ‹ran, Yunanistan, ‹sveç- Norveç, ‹talyan, A.B.D, Almanya, Finlandiya, Belçika.

teyiz. Kitabesi 53 cm. boyunda, 48 cm. enindedir. Üzerinde 4 sat›r Arapça yaz› var. Kitabenin tercümesi Yedi yüz yirmi üç y›l›nda Kulca€›zlar›n en zay›f› Mevlevi Mahmut O€lu Evhat, Ebu Sait Han’›n devleti günlerinde-Allah Saltanat›n› Payidar ede-ve Timurtafl Noyan zaman›nda Allah aziz k›la yard›m ede- bu müba rek mescidi iymar (infla) etti. Yap› günümüze ulafl›ncaya kadar birçok onar›m, de€ifliklik ve ilâveler görmüfl.

Eski Alman Konsoloslu€u

Sur Kal›nt›lar› Samsun kalesinin sur ve duvarlar›ndan çok az iz kald›. Bu kal›nt›lar›, belirgin olarak Büyükflehir taraf›ndan yapt›r›lmakta olan kapal› otopark inflaat alan›nda görmek mümkün.

Samsun Kalesi sur kal›nt›lar› Grand Otel Mastika

Merkez

Samsun’da 13 konsolosluk vard›

57

13 12

2

11

3-4

1

5

10 6 9

Merkez

7

58

8

Saathane Meydan› 1. Camii Kebir, 2. Muvakithane, 3. Saathane Meydan›, 4. Saat Kulesi, 5. ‹ttihat Terakki Binas›, 6. Pazar Camisi, 7. Faz›l Kad› (Dede Havlu) Mektebi, 8. Os manl› fiifa Eczanesi, 9. Ahali Gazetesi, 10. Samsun Belediye Binas› ve Belediye Meydan›, 11. Süleymanpafla Camii, Süleymaniye Medresesi 12. Taflhan, 13. Yal› Camisi ve Abdullah Pafla Çeflmesi, 15. Eski Yolcu ‹skelesi. 16. Hançerli Camisi Camii Kebir (Büyük Cami) (Bak›n›z, dini yap›lar bölümü)

Saat Kulesi II. Abdülhamit’in tahta ç›k›fl›n›n yirmi beflinci y›l dönümü nedeniyle 1886 y›l›nda Samsun’da ‹skele Meydan›’na bir Saat Kulesinin yap›ld›€›n› görüyoruz. II.Abdülhamit taraf›ndan Belçika as›ll› bir Frans›z Mühendise yapt›r›lan Saat Kulesi, bulundu€u meydana da ad›n› verdi. Önceleri bu meydan›n ad› Trabzon

Vilayet Salnamelerinde ‹skele caddesi ya da Meyve Pazar› olarak geç mekteydi. Saat Kulesi’nin zaman› göstermesi yan›nda, yang›n ve gözetleme kulesi gibi ifllevleri de vard›. Kule, çokgen kaideli ve gövdeliydi. Üstte bir flerefe ile kubbenin üzerinde ayd›nl›k feneri yer al›rd›.

Çarfl› Karakolu (‹ttihat Terakki binas›) fiimdi Saathane meydan›ndaki Çarfl› karakolu, Samsun tarihinde ‹ttihat Terakki Samsun fiubesi olarak önem kazan›yor. Bina daha sonra Merkez Karakolu olarak kullan›l›yor.

‹ki katl› ba€dadi olarak infla edilmifl olan yap›n›n, birinci kat› dükkan olarak kullan›lmakta.

Pazar Kap›s› Mescidi (Pazar Camii) Günümüzde Pazar Camii ad›yla an›lan mescid, XIV. yüzy›lda ‹lhanl›lar döneminde yapt›r›lm›fl. 1485 tarihinde Pazar Kap›s› mescidi maPazar Camii

Merkez

1933 y›l›nda Saat Kulesindeki eski sistem saat kald›r›larak yerine yeni sistem elektrikle çal›flan ve yang›nlarda itfaiye taraf›ndan kullan›lmak üzere kuleye ayr›ca siren düzeni de bulunan yeni saat konmufltu. Kule minare görünümündeydi. Kule, 1944 y›l›ndaki Samsun depreminde büyük hasar gördü. Onar›lmas› mümkün olamayaca€› düflüncesiyle y›kt›r›ld›, saati ise Ladik Belediyesi’ne sat›ld›. 1977 y›l›na kadar Saat Kulesi olmayan Saathane Meydan›na Sam sun’lu Mimar Kemal Taner taraf›n dan plan› çizilen Saat Kulesi Samsun Belediyesi taraf›ndan yapt›r›la rak saatleri ‹sviçre’den getirtilip yerine konmufltu. 2001 y›l›nda ise Samsun Belediyesi taraf›ndan Saathane Meydan› yeniden düzenlenerek ilk Saat Kulesinin benzeri yapt›r›ld›.

59

Merkez 60

hallesi dahilinde görülmekte. Cami M.1819 y›l›nda Haznedarzade Süleyman Pafla taraf›ndan çok büyük ölçüde bir restorasyona tabi tutulmufl. Dikdörtgen planl›, döflemesi ve tavan› ahflap bir mahfil k›s m› yer al›r. Mihrap üç yüzlü, mihrap nifli ise gemi teknesi fleklinde kavislidir ve sadedir. Minberde ahflap ve sadedir. Camiye as›l girifl kuzeydeki kap›dan. Caminin kuzey - bat› köflesinde de bir girifli varsa da bu k›s›m orijinal de€il. Esas binan›n bat› cephesindeki pencereler de€ifltirilerek sonradan yap›lan bu ek mekân ile irtibat› sa€lanm›fl. Bu pencereler yüksek, genifl ve vitrayl›d›r.

Dede Havlu (Faz›l Kad›) Okulu 1903 y›l›nda okul olarak yap›lan bina zemin katta köfleli ve yuvarlak sütunlar›n oluflturdu€u revakl› k›sm›n ortas›nda yap›n›n girifli yer al›yor. Bu sütunlar birinci kat› tafl›makta. Tam ortada kap›n›n üstünde kalan k›s›m, yar›m metrelik bir ç›kma gös teriyor. Bu k›s›m oda olarak çat›n›n üstün -

de devam ediyor. Köfleleri korint düzeninde sütunlu olan orta k›s›m üçgen al›nl›kla son bulmakta. Üçgen al›nl›k kenarlar›nda süslemeler dikkat çekiyor. Pencere kenarlar› korint düzeninde sütuncelerle belirlenmifl. Pencere üstlerinde hava delikleri var. Yap›n›n içi yüksek tavanl›. Tavan, taban ve kap›lar ahflap. Yeni Hamam sokaktaki duvar›n d›fl yüzünde tafl iflçili€i ile dikkati çeken bir çeflme var. Üze ri s› van m›fl olan çefl me nin kurna k›sm› yola gitmifl ve musluklar› yok.

Dede Havlu Mektebi, bugün Faz›l Kad› okulu.

Samsun Belediye Binas› Bugün, Samsun büyükflehir belediyesi merkez binas› olarak kullan›lan bu güzel tafl bina, 1913 y›l›nda, dö-

nemin Belediye Baflkan› Mustafa Necip Efendi taraf›ndan yapt›r›lm›fl. Bina çeflitli onar›mlar görmüfl ikinci kat pencereleri de€ifltirilmifl. Birinci katta ortada kolonlarla belirlenen ayn› zamanda ikinci kat›n balkonunu tafl›yan kolonlar›n belirledi€i bir

Belediye binas›n›n aç›l›fl öyküsü Binan›n aç›l›fl öyküsü de oldukça ilginç: Belediye Baflkan› Gebilizade Mustafa Necip Efendi taraf›ndan veri len aç›l›fl davetine mülki memurlar ve askerler, ulema ve Samsun’da bulunan din önderleri ve Samsun’da bulunan ‹talyan Konsolosluk yetkilileri, ‹ngiltere Samsun Konsolosluk Memuru Fransa Samsun Konsolosluk Memu ru, Avusturya Macaristan Samsun Konsolosu, Rusya Samsun Kon solos Yard›mc›s›, ‹ran Samsun fiehbenderi, Yunanistan Samsun Konsolos Yard›mc›s›, Belçika Samsun Konsolos Vekili, Samsun Amerika Birleflik Devletleri Konsolosluk Memuru, Almanya Samsun Konsolos Yard›mc›s›, ‹sveç-Norveç Samsun Konsolos Vekili ve Samsun halk›n›n kat›l›m›yla saat 10’a do€ru Canik Livas› Mutasarr›f› Süleyman Necmi Bey Efendinin teflrifleriyle bafllan›yor. Süslenmifl olan belediye binas› önünde Müderris fiükrü Efendi taraf›ndan yap›lan duaya bütün kat›l›mc›lar amin diyerek ifltirak ediyorlar.

Merkez

Belediye Meydan› ve çevresi

61

Merkez

Süleyman Pafla Camii (üstte).

62

girifl bulunmakta. Giriflin iki taraf›nda dükkan olarak kullan›lan mekanlar var. ‹kinci katta, ortada balkon, balkonun her iki yan›nda da simetrik olarak ikifler adet pencere gruplar› bulunuyor. Pencerelerin üst k›s›mlar› kemerli olarak yap›lm›fl. Üçüncü kat›n ortas›nda yer alan ç›kman›n da her iki yan›nda ayn› pencere gruplar› tekrarlanm›fl. Ancak bu pencerelerin üzeri bas›k kemerli, üzerleri de üçgen al›nl›k fleklinde gösterilmifltir. Ç›kman›n cephesi sivri kemerli üç aç›kl›kla belirlenmifl. Binan›n yan ve arka cephelerinde buna benzer düzenlemeler görülüyor. Binan›n kitabesinde "1329-1331 Sul tan Beflinci Muhammet Reflat Han Hazretleri’nin Saltanat› zaman›nda Gebilizade Necip Efendi’nin Riyaseti y›llar›nda infla edilmifltir." yaz›yor. Ya p›m›n k›sa öyküsü ise flöyle: Samsun Belediye Baflkan› Mustafa Necip Efendi, 1911 Mart ay› baflla r›nda, Samsun’a yeni bir belediye binas› yapt›rmak için Salih Beyzadelerin sahip olduklar› 828 arfl›n üzerinde bulunan Nalbant Han’› 1.700 lira ödeyerek istimlak ediyor. 539.300 kurufla mal olaca€› anlafl›lan binan›n yap›m› için ihale aç›l›yor

ve ‹talyan Mühendis Ancelini 200 lira noksan›na, Reji Mühendisi Mösyö Wilson 5.176 kurufl noksan›na, binan›n plan›n› ve keflfini yapan ‹talyan Mimar Mösyö Riçi (Samsun’a ilk defa sinematograf› da getiren kifli) 250 lira noksan›na infla etmek üzere tekliflerini belediyeye sunuyorlar. Belediye binas›n›n yap›m ifli Mösyö Riçi’ye veriliyor ve bina 26 Aral›k 1913 Perflembe günü bitirilerek sa at 10 s›ralar›nda resmi aç›l›fl› gerçeklefltiriliyor.

Süleymaniye Medresesi Günümüzde Vak›flar Bölge Müdürlü €ü olarak kullan›l›yor. Hazinedarzade Süleyman Pafla Vakf›na ait Süleymaniye Medresesi, Lazeri Kalfa taraf›ndan yap›lm›fl.

Süleyman Pafla Camii (Medrese Camii) Haznedarzade Süleyman Pafla tara f›ndan 1767’de yapt›r›lan Cami, Samsun Büyükflehir Belediyesi hizmet binas› karfl›s›nda. ‹ki katl›; alt kat› tafl, ikinci kat› kargir at nal› fleklindeki binan›n tam karfl›s›nda ayn› vakfa ait bir Cami bulun -

Medrese ve külliyenin bulundu€u eski Samsun görüntüsü

Taflhan 1508 dolaylarında infla edilmifl olan Taflhan, iki katl›. ‹skele Cad desi üzerin de, Ali Pafla Vakf›’ndan olan bina 1974 - 1975 y›l la r› aras›nda Va k›f lar Genel Müdür lü€ü ta raf›ndan ona r›lm›fl. Dik dörtgen planl› olan ya p› n›n d›fl duvar la r› tu€ la hat›l l› mo loz tafltan. 63 Cad deye ba kan yüzü çimento ile s› vand›€›n dan ya p› n›n gö rünümü bo zul mufl. Yan duvar lar ise ör me tafl. Caddeye ba kan ta raf ta, ke mer li gi riflli bir s›ra hüc re (dük kan) bulun makta. Bir di€er gi rifl de ar ka taraf ta d›r ve kap› s› demir olup üzeri çivi kak ma. Or ta avlu nun dört ta ra f› to nozlu hüc reler le çevri li. ‹kinci ka ta son ra dan ya p›l ma be ton mer divenle ç› k›l› yor. ‹kinci katta revak lar ve revak iç lerinde hüc re ler var. Revak sütun la r› dört kö fle Merkez

makta. Binan›n tek girifli cephenin ortas›nda ve genifl bir salona aç›l›yor. Kemerli pencereler binan›n her iki cephesini süslüyor. Kap›n›n tam karfl›s›nda ikinci kata ç›kan merdivenler yer al›yor. Merdivenlerden ç›k›nca kemerli pencerelerle avluya bakan (önü ek bir salonla örtülmüfltür) genifl bir salon var. Salonun her iki yan›nda, salona dik koridorlar uzan›yor. ‹ki yandaki odalar bir koridora aç›l›yor. Binan›n ön cephedeki kemerli kap› ve pencerelerin d›fl›nda hiçbir süsleyici unsuru yok. Ön tarafa sonradan ilave edilen ek bina da bu süslü cepheyi kapatarak, yap›n›n esteti€ini bozmufl. ‹nfla tarihini belirten hiçbir kitabe yoksa da, binan›n vak›f tarihi 1813. ‹nfla tarihinin daha önceleri oldu€u düflünülürse binan›n kabaca 200 y›ll›k oldu€u ortaya ç›kar.

Merkez

Taflhan

64

ve kemerli. (Tu€ladan bir s›ra kirpi saça€› fleklin de.) Ma €a za giriflleri ve han girifli ise yuvar lak kemerli. Taflhan, günümüzde al›flverifl merkezi olarak kullan›lmaktad›r.

Yal› Camii Yal› Camii Samsun’un Hançerli mahallesinde Bu€day pazar› semtinde. Ana mekân›n girifl kap›s› üzerinde bulunan iki sat›rl›k Arapça kitabeden, Hoca hayrettin isimli bir kifli ta-

raf›ndan 1485 tarihinde yap›ld›€›n› ö€reniyoruz. Merkezi tek kubbeli, bir s›ra tu€la, bir s›ra tafl kullan›larak yap›lm›flt›r. Caminin girifl k›sm› sonradan yenilenmifltir. Bu girifl kemerli pencereleri içermektedir. Cami çok katl› bir görünüme sahiptir. Bu çok katl›l›k, difl s›ralar› ile süslü tafl silmeler ile sa€lanm›flt›r. Tafl bir mihrab› olan Caminin içi oldukça sadedir. Kare plan üzerine kubbeli bir yap›d›r. Muhtelif zamanlarda onar›m

Hanlar Samsun’da; bedesten, çarfl›, kapan, pazar ve panay›rlardan baflka ticari yaflamda önemli rol oynayan bir baflka bina türü de hanlard›r. Hanlar genellikle Bedesten, Çarfl›, Pazar ve Kapanlar›n yanlar›nda bulunurdu. Hanlar mal ve eflyan›n depolanmas›, sat›lmas› yan›nda yolcular›n, hayvanlar›n bar›nmas›, çeflitli büro hizmetleri nin yerine getirilmesi gibi çok yönlü ifllevleri yerine getiriyordu. Hanlar daha uzun süreli kullan›mlar içindi. Kentte geçici olarak kalan tüccarlar burada kal›r, mallar›n› da ayn› yerde saklarlard›. Baz› küçük hanlar duvar boyunca yüksekçe bir sedir olan üstü kapal› bir alandan ibaretti. Yolcular sedirde oturur, hayvanlar da ortadaki alanda dinlenirdi. Baz› hanlarda ise küçük pencereler yolcular›n atlar›na ve develerine nas›l bak›ld›€›n› görmelerini sa€larlard›.

Yal› Camii ve önünde Abdullah Pafla Çeflmesi (eski ve yeni)

Hançerli Camisi Hançerli mahallesinde, Necip Bey caddesi üzerinde. Cami 1869 y›l›nda ç›kan büyük yang›n sonucunda tümüyle yanm›fl 65 ve yerine, Mehmet Reflit ad›nda bir kifli taraf›ndan 1871 y›l›nda tekrar yapt›r›lm›fl. Mimar› ise Bafral› fiahbazzade. Caminin minaresi 1939 depreminde tamamen y›k›lm›fl, 1943 y›l›nda yerine daha büyük olarak infla edil mifltir. Eski Cami minaresi oldu€u gibi b›rak›lm›fl. Günümüzde Samsun’un en eski minaresi olarak varl›€›n› korumakta. Merkez

gördü€ü için baz› aksamlar› de€iflikli€e u€ram›fl. Kubbenin üstü önceleri kiremitle örtülü iken flimdi kurflunla kapl›. Üst s›radaki hafif sivri kemerli pencerelerin petek flebekeleri de orijinal de€il. Kuzey taraf›na çat›l› bir son cemaat yeri ilave edilmiflse de Cami sitiline uymamakta. Binan›n beden duvarlar› bir s›ra kesme tafl, üç s›ra yatay tu€la ile yap›lm›flt›r. Saçak korniflleri kasnakta üç s›ra, di€er yerlerde iki s›ra olarak düzenlenmifl kirpi saçakt›r. Alt s›radaki pencereler orijinalliklerini kaybetmemifl; bu pencereler iki profilli silmenin meydana getirdi€i bir dikdörtgen içinde sivri kemerlidir. fiebekeleri ise dö€me demirden. Binaya d›fltan bak›ld›€›nda duvarlar›n gö rünüflü çirkin manzara arz etmektedir. Bunun nedeni bu tafl ve tu€la üzerine sonradan sürülmüfl olan badanan›n yapm›fl oldu€u tahriptir. Tafl silmeleri bile noksand›r. Minaresi dikdörtgen bir kaide üzerinde yükselir; gövdesi silindiriktir. Evvelce pete€i y›k›lm›fl, gövdesinde baz› çatlamalar olmuflsa da bu onar›lm›flt›r. Caminin bahçesinde Samsun’un en eski çeflmelerinden Abdullah Pafla Çeflkmesi bulunmaktad›r. Çeflme ne yaz›k ki eski görüntüsünden çok fley kaybederek yenilendi.

Merkez

Samsun’un tarihi çeflmeleri

66

Baz› mahallelerde çeflmeler vard›. Su içmek isteyenler için çeflmelerde uzun bir zincirle çeflmenin muslu€una yak›n bir yerine ba€l› bak›r veya pirinç taslar bulundurulurdu. Çeflme ile ev aras› çok uzak olabilirdi. Onun için eski Samsun’da maAlemdarzade Çeflmesi halle aralar›nda dolafl›p su satan ve geçimini bu yolla sa€layan sakalar vard›. At, eflek ya da kat›r›n üzerine yükledikleri teneke kaplarla su satarlard›. Samsun’un en iyi suyu Abdullah Pafla (Kocada€) suyu idi. Samsun Belediyesi yeni suyu getirdikten sonra baz› mahalle aralar›na otomatik çeflmeler koymufl ve bir kuruflu olanlara iki teneke su verilme€e bafllanm›flt›. Bunlar›n d›fl›nda halk için paras›z çeflmeler de yapt›rm›flt›. 1870 Trabzon Vilayet Salnamesine göre Samsun’da 54 çeflme vard›.1755 Numaral› Samsun fier’iyye Siciline göre Samsun’da bulunan çeflmeler "Hoca Sar› Çeflmesi" , "Hoca Suyu Çeflmesi", "Yeni Çeflme" ve "Abdullah Pafla Çeflmesi" idi. Samsun fier’iyye Sicilinde ad› geçen bu çeflmelerden, Hoca Sar› Çeflmesi ve Yeni Çeflmenin yeri belirlenememifltir. Hoca Suyu Çeflmesi günümüzde Gözsuyu Çeflmesi ad›yla bilinmektedir. Bulvar yolu üzerinde bulunan Çarfl› Karakolu yan›ndaki merdivenli yolun alt›ndad›r.

Il›ca Çeflmesi, (‹smail Efendi Çeflmesi) 1854 y›l›nda yap›lm›flt›r. Es Seyid El Hac ‹smail Efendi’ye ait hayrat lardand›r. Günümüzde ‹lkad›m Belediyesi taraf›ndan çeflmenin bulundu€u yere yeni bir çeflme yap›larak, eski çeflmenin kitabesini mermer duvara yerlefltirmifltir.

1

3 5 4 6

Bulvar

1. Kent Müzesi Evleri. 2. Selahiye Mahallesi, eski Ermeni Mahallesi, 3. Mikail Soka€› ve Venüs Sinemas›, 4. Eski Ermeni Daruleytam›, 5. Eski Ermeni Saint Nigo€ayos Katolik Kilisesi 6. Acem Tekkesi. 7. Samsun Müdafai Milliye Karargah›. 8. Kurflunlu Camisi,

Selahiye Mahallesi Evleri

Selahiye mahallesi evleri, Bulvar›n aç›lmas› s›ras›nda büyük ölçüde tahrip olsa da, belli baz› sokaklarda

izlenebiliyor. Eski Ermeni mahallesiydi buras›. fiimdi 30 A€ustos il kö€retim okulunun bulundu€u yer de Ermeni Saint Nigo€ayos Katolik Kilisesi yer al›yordu.

Eski Ermeni Katolik Kilisesi

Merkez

7

67

Merkez

Kent Müzesi evleri (eski hali yanda)

68

Samsun'da gayri müslimlere ait birçok kilise vard›. 1849 y›l›nda yüksek bir yerde yap›lan Ermeni Saint Nigo€ayos Katolik Kilisesinin yap›m›nda Ermeni ifl adamlar›ndan Gazaryan kardefllerin büyük katk›s› olmufltu. Bu katk›lar›na izafeten Gazaryan kardefllerin isimleri Kilisenin d›fl duvarlar›na yaz›lm›flt›.

Kent müzesi evleri 30 A€ustos ‹lk€retim Okulunun hemen yan›bafl›nda, biri y›k›k, di €eri ise restorasyonu bekleyen iki katl› ikiz kagir bina bulunuyor. Bü yükflehir Belediyesi bu ikiz köflkü restorasyon sonras›nda Samsun Kent Müzesi’ne dönüfltürecek.

Acem Tekkesi

Tekke, Hançerli mahallesi, 100. Y›l Bulvar› üzerinde. Cephesi bulvara bak›yor. Bodrum kat hariç, tek katl›, kareye yak›n planl›, k›rma çat›l› ve kargir bir yap›n›n birinci kat›na bulvar yolundan çift tarafl› tafl merdivenle ç›k›l›yor. Bu katta bir hol ve bu hole aç›lan mutfak, oda ve büyük bir ayin salonu var.

Kurflunlu Camii

Ayin salonundan bir merdivenle inilen bodrum kat bofl ve birinci kat›n ahflap döflemesini tafl›yan ahflap direkler göze çarp›yor. Bodrum kat pencereleri bas›k kemerli ve duvarlar› oldukça kal›n. Bina ‹ranl› bir flahs›n imifl, sonradan hazineye geçmifl. Tekkede her y›l ayinler yap›l›rd›. Burada bir yat›r oldu€u ve dini yönden de kutsal say›ld›€› ifade ediliyor.

Kurflunlu Camii Pazar mahallesi, Bulvar yolu üzerinde, ‹lkad›m Belediyesi yak›nlar›nda bulunan Kurflunlu Camisi, Molla Fahrettin’in büyük o€lu fieyh Hac› Hikmet Efendi taraf›ndan 1810’lu y›llarda infla ettirilmifl. Kare planl›, merkezi tek kubbeli bir yap›. Beden duvarlar› düzgün kesme tafltan infla edilmifl. Ana kubbe sekizgen kasnak üzerine oturtulmufl, kub beye girifl tromplarla sa€lanm›fl. Güney cephede yuvarlak kemerli iki pencere, do€u cephesinde iki, bat› cephesinde üç pencere yer almakta. Minare yap›n›n kuzey bat› köflesine bitiflik olarak düzgün kesme tafltan infla edilmifl. Kare planl› kürsünün üzerinde si -

lindirik gövdeli ve tek flerefeli. ‹çerde önde mihrab›n sa€ taraf›nda ahflap minber yer almakta. Çeflitli tarihlere onar›m görmüfl olan Caminin giriflinin sol yan› sonradan eklenmifl. Caminin hemen bitifli€inde Kurflunlu Tekkesi bulunmaktayd›. 1943 y›l›nda meydana gelen depremde minarenin alem tafl› kubbe üzerine düflmüfl ve oradan son cemaat çat›s›na s›çrayarak bu yerde bir çöküntü meydana ge tirmifl, Caminin girifl ve son cemaat yerinde büyük hasar yaratm›flt›r. Halk taraf›ndan onar›m› yapt›r›lan caminin bulvar yoluna bakan k›sm›nda Molla Fahrettin’in büyük o€ullar› Müftü zade Hikmet Efendi (1787-1860), Müftüzade Ahmet Efendi (18411890), Müftüzade Mehmet fievki Efendi ile Müftüzade Ahmet Hulusi Efendi’nin mezarlar› bulunmakta.

Bulvar ve Selahiye Mahallesi üstü

‹sa Baba Camisi, Hamidiye Çeflmesi, Hamidiye Hastahanesi.

Merkez

‹sa (Ese) Baba Camisi

70

Eskiden H›ristiyan denizcileri u€rak yerlere, k›y›lara, küçük kiliseler yap m›fllard›. Toraman tepe’nin güney do€usunda st. Theodara için yap›lm›fl bir Kilise kal›nt›s› var. Ad› geçen bu yap› daha sonra Müslüman de nizciler taraf›ndan mescid olarak kullan›lm›fl. Günümüzde Cedit mahallesi s›n›rlar› içinde bulunan bu yap› ‹sa Baba Mescidi olmal›. 1940’l› y›llardaki bilgilere göre; Mes cidin arka taraf›nda bir aile mezarl›€› var. Burada ‹sa Baba’n›n da mezar tafl› ve kitabesi, kavu€u ile birlikte durmakta. Mezarlar, Mescide nazaran yeni. ‹sa Baba Türbesi özellikle Cuma

günleri yo€un bir ziyaretçi ak›n›na u€rar. Evlenemeyen k›zlar ve erkekler, iflsiz olan kifliler nasiplerini açmak için iki rekat ziyaret namaz› k›larlar.Türbeye havlu veya tesbih b›rak›l›r, dua ve dilek de bulunmak, dileklerin orada kalmas› için türbe ortas›nda bulunan dallar›na çul-çaput ve ip ba€larlar.

Gureba Hastahanesi (Hamidiye Hastanesi) Günümüzde Ruh ve sinir hastal›klar› Hastanesi olarak faaliyet gösteren Gureba hastanesinin yap›m›, 1895 y›l›nda, Canik Mutasarr›f› Hamdi Simavi beyin talimat›yla bafllad› ve 1902 y›l›nda tamamland›. O günkü koflullara göre çok güzel bir hastane binas› ortaya ç›km›flt›. Dönemin Pa diflah› II. Abdülhamit’in tahta ç›k›fl›n›n 25. y›l› nedeniyle hastaneye Canik Hamidiye Hastanesi ad› verildi. II. Meflrutiyetin ilan›yla hastanenin ismi ‘Canik Gureba Hastanesi‘

‹sa Baba Camii ve Türbesi

olarak de€ifltirildi. (Devir de€ifltikçe isim de€ifltirme al›flkanl›€› o dönemde bafllam›fl anlafl›lan). Bu isim Cumhuriyet’in ilan›na kadar devam etti. Hastahane binas›n›n ön cephesinde etraf› demir parmakl›klarla çevrili merdivenli bir girifl var. ‹kinci kat›n ç›kmas›n› tafl›yan iki sütun girifle kadar iniyor. ‹kinci katta ç›kman›n ön cephesinde üç sivri kemerli pencere bulunmakta. Pencerelerin kemer k›sm› kabartma biçiminde ahflapla örtülü ve altlar› çapraz kabartma bantlarla süslü. Genifl ahflap saçakl›, Marsilya kiremitli k›rma çat›l› yap›n›n köflelerinde kesme tafltan kolonlar yer al›yorr ve yap›y› arkadan çeflitli yap›lar tamaml›yor.

Hastane yapt›rma kuruluna; Arzu o€lu Todoraki Bey (Baflkan), Yelkenci zade Hüseyin Bey (‹kinci baflkan), üyeliklere de: Nemli zade Hamdi Bey, Kaplan o€lu Kostaki Bey ile Çiftciyan Beyler seçiliyorlar. 15 dönümlük arsa Gülef o€lu Yakop Beyden satın alınıyor. (Bina bu arazinin 865 metre karesi üzerine infla edilmifl, etraf›nda ka lan arazi bahçe olarak b›rak›lm›fl.) Hastahanenin plan ve pro jesi flehir mimar› Mösyö Valeri taraf›ndan çiziliyor. Gerekli olan para Samsun halk›n›n yard›mlar›yla, hastane yap›m›na ba€›fllanan baz› vak›flar›n gelirle riyle ve hastane yarar›na düzenlenen panay›rlardan elde edilen gelirlerden sa€lan›yor.

Merkez

Kurulufl öyküsü

71

1-2 6

8

Merkez

1

72

7

Çarfl›lar Bölgesi

8. Kurflunlu camii 1. Subafl› ‹lkö€retim Okulu, 2. Subafl› Çeflmesi, 3. Hac› Hatun camii, 4. Mecidiye, 5. Latin Kilisesi 6. Frans›z Rahibeler Okulu, 7. Frerler Mektebi,

Latin Kilisesi (dini yap›lar bölümüne bak›n›z)

Hac› Hatun Camii Kentin Subafl› mevkiinde Saathane Meydan› yak›nlar›ndaki Hac› Hatun

Camii’nin kitabesinden 1694 y›l›nda ‹brahim k›z› Hac› Hatice Hatun taraf›ndan yapt›r›ld›€›n› görmekteyiz. Kare planl›, tek kubbeli bir yap›. Kubbe bütün mekân› örtüyor. Bina da restorasyon yap›lm›fl ve bu arada

de€iflikli€e de u€ram›fl. Binan›n kuzeyden bir girifli varken, bir girifl de do€u cephesine aç›lm›fl, ancak bu kap›dan ev fleklindeki modern bir binaya giriliyor. Minarenin kaidesi caminin içinde ve kuzey-bat› köflesinde. Kare kaide üzerinde yükselen minare k›sa, kal›n ve silindirik gövdeyi tafl›yor. fierefesini tafl›yan konsollar üç kademeli ve de€iflik görünüfllü. Caminin geretk içi ve gerekse d›fl› oldukça sade. Fazla süsleme bulunmuyor. Minber tahtadan ve merdiven korkulu€u ile al›nl›€› süslü.

Subafl› Bölgesi Subafl›, Samsun’un eski ticaret merkezi say›l›yor. Subafl›, Saathane meydan› ve Mecidiyeyi içine alan bölge bugün de canl›. ‹skeleleler yak›n olmas›, bu bölgenin ticari olarak geliflmesine neden olmufl. Tarihi bedesten de bu bölgede.

Mecidiye Samsun’un en kalabal›k çarfl›s›. Cadde ve caddeye aç›lan sokaklar, bütünüyle irili ufakl› al›flverifl yeri ve dükkanla dolu. Markal› ürünlerden, ekonomik ürünlere ne ararsan›z burada bulabilirsiniz.

Merkez

Gaziler Meydan› ve Mecidiye

73

4 7 6 2

9 5

Merkez

3

74

İstiklal Caddesi (Çiftlik),Ülkü Sokak, Osmaniye Caddesi

1. İstiklal Caddesi (Eski Kiliseler Caddesi), 2. Yol ifl sendikas› binas› (eski Frans›z Konsoloslu€u) 3. fiifa Yurdu, 4. Metropolithane. 5. Sosyal Bilimler Lisesi (eski Rum Çinekliyon Mektebi, 6. Rum Ana Okulu, Rum Erkek Lisesi), 7. Eski Rum Ortodoks Katedrali, 8. Türk Oca€›, 9. ‹l Kültür ve Turizm Müdürlü€ü (eski Borluo€luevi, 10. fiehir Ku lübü

8

10

Yol-‹fl Sendikas› Binas› (Eski Fransa Konsoloslu€u) Rum milletinden Yeflef k›z› Efeniye ve n›s›f hissesi Rum milletinden Çarflambal› Simonaki o€lu Anastas’dan metruk olan bina, Rumlar›n mübadele sonucu Samsun’u terk etmesiyle Maliye Hazinesine kal›yor. Samsun Frans›z Konsoloslu€u ola-

H›ristiyanlar›n özellikle Rumlar›n XIX.yüzy›l›n ikinci yar›s›nda Canik ve çevresini yerleflim merkezi tuttuklar› görülmekte. XIX. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda Rum nüfusu art›fl göstermeye bafll›yor. 1869 tarihli Trabzon Vilayet Salnamesine göre Canik ve çevresinde 64.770 Müslüman'a karfl›, 22.286 Rum ve5.021 Ermeni mevcut. Ayn› tarihte, bu çevrenin bütün yar›s›n› teflkil eden Çarflamba'n›n nüfusunun 26.763'ü Müslüman, 1.036 Rum, 4.034'ü ise Ermeni'. 1872'de Çarflamba hariç Canikteki nüfus 42.154 Müslüman, 23.213 Rum, 5.006 Ermeni, 8.172 Çerkez fleklinde. Samsun’da gayrimüslim nüfustaki bu yo€unlaflma, dini yap›lar›n kiliselerin de artmas›n› beraberinde getiriyor. Bugüne ulaflmam›fl bu yap›lardan biri de, eskiden Kiliseler Caddesi olarak bilinen Çiftlik Caddesi üzerindeki Rum Ortodoks Katedrali. Katedral, 1872'de (Günümüzde 23 Nisan ‹lkö€retim Okulunun oldu€u yerde) iinfla edilmiflti.

Rum Katedrali ve Metropolithane’nin eski görüntüleri

Merkez

Kiliseler

75

Merkez

Sosyal bilimler Lisesi (Eski Çinekliyon Lisesi) üstte ve altta solda.

76

rak kullan›lan binan›n girifli ‹stiklal caddesine bakan yüzdendi. fiimdi Yol ‹fl Sendikas› Samsun flubesi olarak kullan›l›yor. Yap›n›n çift kanatl› kap›s›n›n iki yan›nda tafl çerçeveli üçer dikdörtgen pencere yer al›yor. ‹kinci kat ç›kmal› ve bu ç›kmay›, bafll›kl› dört sütun tafl›yor. Üçgen al›nl›kl› ç›kman›n önde üç, yanlarda birer ahflap çerçeveli penceresi bulunmakta.

Sosyal Bilimler Lisesi (Çinekliyon Lisesi) fiimdi Sosyal Bilimler Lisesi olarak ö€retim yap›lan yap›, eski Çinekliyon Lisesi’ydi. Eskiden, gayri Müslimler aras›ndaki ad› Kiliseler caddesi olan İstiklal Caddesi üzerinde bulunan Rum Ka -

tedrali’nin (günümüzde 23 Nisan ‹lk Ö€retim Okulu’nun oldu€u yer) yan›nda Rum Erkek ve K›z ilk mektebleri vard›. 1912 y›l›nda Tütün tüccar› Hac› Dimitrakis A€a ve Çineko€lu Efendinin büyük para yard›mlar›yla Rumlar taraf›ndan "Çinekliyon Lisesi" aç›ld›. Bina Samsun Rum Metropoliti Germanos Karavengelis’in onay›yla bir süre Hilali Ahmer Hastahanesi olarak ta kullan›lm›fl, Cumhuriyet döneminde ise " Yeni ‹lk Erkek Mektep " ad› ile e€itim ö€retime devam etti. Daha sonra Cumhuriyet ‹lkokulu olarak hiz met veren bina, bir ara Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi olarak kullan›ld›, okulun binay› boflaltmas›ndan sonra restore edilerek Sosyal Bilimler Lisesi haline getirildi.

‹l Kültür ve Turizm Müdürlü€ü (eski Borluo€lu evi).

Lisesi- Eski Ö€retmenevi) Bina 1890 y›l›nda Samsunlu Banker Borluo€lu (J.) taraf›ndan yapt›r›l›yor. Ayr›k düzende yap›lm›fl, XIX. yüzy›l Frans›z mimarisi izlerini tafl›yan bir yap›. Bodrum üzerinde iki normal kattan oluflan yap›da moloz tafl ve kesme tafl malzeme kullan›lm›fl. Ç›kmadaki sütun bafll›klar›nda, merdiven parmakl›klar›nda ve çat›ya geçiflte tafl iflçilik dikkati çeker. Lavabo ve tualet bölümleri orijinal mermer olan yap›n›n iç düzeninde önemli bir de€ifliklik yap›lmam›fl. Bina flimdi, ‹l Kültür ve Turizm mü dürlü€ü taraf›ndan kullan›l›yor.

fiehir Kulübü Bina Arzuo€lu Todoraki ve 2/3 hissesi ‹ngiltere devleti tebaas›ndan Mösyö ‹stefanos Ferankiyedis’ten metruk. Rum Tüccar Kulübü olarak kullan›lan iki katl› yap›n›n birinci kat› kesme tafl, ikinci kat ba€dadi üzerine s›val›. fiimdi Samsun fiehir Kulübü.

fiehir Kulübü

Merkez

‹l Kültür ve Turizm Müdürlü€ü (Borluo€lu Evi -Ticaret

77

Sivil mimari yap›lar

Andavall›oğlu Evi

Ağabali Evi

Cemaatoğlu Evi: Cemaato€lu isimli Rum’dan kalm›fl. Bodrum üzerine iki katl› olan kargir yap›.

Merkez

Abdufloğlu ‹zzet Evi

78

Eski Çarflambal›lar Lokali: ‹nce sokak ile Osmaniye caddesinin köflesinde.

Yeni Çarflambal›lar Lokali Mübadil Rumlardan metruk olarak Maliye Hazinesine kalan bina sat›fl yoluyla fiahinzade Remzi Bey’in o€lu Ahmet fiahin uhdesine geçmifltir. Sanat soka€›ndaki Binada günümüzde Çarflambal›lar Lokali bulunuyor.

Kökçüoğlu K›rtasiye ‹ki katl› yap›n›n birinci kat› tamamen de€ifltirilmifl, iflyeri olarak kullan›lmakta. Mecidiye caddesi ile fiafak soka€›n kesiflti€i noktada.,

Kuleli Ev

Tarhanlar Evi Hamdi Pafla (Çiftlik) cad desinde bulunan bina Ara po€lu Simyon mahdumu Vasil ve kar›s› Piflmani’den metruktur. Restore edilen bina günümüzde lokanta olarak kullan›lmaktad›r

Paflal›oğlu Sarafim Evi Paflal›o€lu Sarafim k›zlar› Trandofile ve Marikadan metruk olan binaya Kavala mübadillerinden Osmano€lu Ahmet Efendi ve zevcesi Safiye Han›m, mahdumu Ahmet Efendi, kerimeleri Ayfle ve Kadriye Han›mlar yerlefltirilmifl.

Sütunlu Ev

Merkez

Sivil mimari yap›lar

79

Ülkü Sokak (Sanat Soka€›) evleri.

Merkez

Ülkü Sokak 80

Ülkü sokak, Samsun’un tarihi sokaklar›ndan en önemlisi ve en güzeli. Sokakta, çok say›da eski Samsun evi var. Büyük bölümü de koruma alt›nda. Bu binalardan bir bölümünü, Samsun’da Sivil Mimari sayfalar›nda bulacaks›n›z.

Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kurulu Binas› Mübadele sonucu Rumlar›n Samsun’u terk etmesiyle, bina Drama mübadillerinden Ahmet Kamil zevcesi Zeliha, çocuklar› Akif ve Hüseyin ve Nilüfer’e tahsis edilmifltir. Bina daha sonra Maliye Hazinesi taraf›ndan sat›n al›nm›flt›r. Sosyal Hizmetler ‹l Müdürlü€ü

Osmaniye Caddesi, Cumhuriyet Caddesi 1. Boduro€lu Sinemas›, 2. Sosyal Hizmetler ‹l müdürlü€ü (eski Abac›o€lu Yanko Evi), 3. Park (eski Samsun Mezarl›€›), 4. Eski Hükümet Kona€›, 5. Adliye (eski Samsun Hapishanesi), 6. DDY Lojmanlar›

Sosyal Hizmetler ‹l Müdürlü€ü (eski Abac›o€lu Yanko evi, sonra Toplum Polisi Merkezi ) 1900 y›l›nda Abac› Yanko taraf›ndan yapt›r›lan bina, Abac› Yanko’nun ‹stiklal Mahkemesinde Pontusçuluktan idama mahkum olma s›yla Maliye Hazinesine geçmifl. Üç katl› olan yap›n›n birinci kat›nda ve adliye geçidine bakan yüzünde, ortada girifl kap›s›n›n solunda bir, sa€›nda üç dikdörtgen pencere var. Girifl kap›s› ve pencerelerin üzerinde dikdörtgen flekilli ve demir parmakl›kl› ›fl›kl›klar yer almakta. Dar saçakl› yap›n›n saçak altlar›nda kabartma olarak bir tak›m motifler dekoratif unsur olarak kullan›lm›fl.

4

5

3

Atatürk Park› (eski Samsun Mezarl›€›) fiimdi Atatürk Park›n›n bulundu€u alan, eski Park Mezarl›€›’yd›. 1800'lü y›llar›n bafl›nda deniz kenar›nda aç›lan mezarl›€›n s›n›rlar›, Hükümet Kona€› Önü'nden bafll›yor, caddeyi de içine alacak flekilde, Tekel Bafl Müdürlü€ü binas›n›n önünden geçerek, Cumhuriyet Meydan›'n›n tamam›n›, sahil k›sm›nda ise Ziraat Bankas› Bölge Müdürlü€ü binas› ve Vidinli Oteli'ni de içine al›yordu. 1924 y›l›nda Vali Kaz›m (‹nanç) Pa fla ve Be le di ye Baflkan› fiefik Avni

(Özüdo€ru) Bey döneminde mezarl›k kald›r›larak park haline getirildi. Samsun'un mer kezinde ka lan ve için de ün lü Ga zi hey kelinin de bulun du€u par k›n k›sa öyküsü böyle.

Bölge ‹dare Mahkemesi (Eski Hükümet Kona€›) Samsun’un bilinen ilk Hükümet Kona€› 1858 y›l›nda çizilen bir haritada Yal› Camisi’nin biraz ilerisinde sahilde bulunuyordu. 1869 y›l›nda ç›kan büyük Samsun yang› n› sonucunda konak tamamen yand›. Hükümet Kona€› olarak bu günkü Abdul -

Merkez

2

81

Merkez

Eski Hükümet Kona€› (üstte ve altta) flimdi Bölge ‹dare Mahkemesi. Yeni Vilayet binas› (altta)

82

lah Pafla ‹lk Ö€retim Okulun bulundu€u yerde bulunan iki katl› Abdullah Pafla Kona€› kullan›ld›. 1875 y›l›nda Samsun Mutasarr›f› bulunan Vezir Emin Pafla taraf›ndan bugünkü Bankalar caddesinde bulunan postahane binas›n›n oldu€u yere bir hükümet kona€› yapt›r›ld›. 1883 y›l›nda burada ç›kan yang›n sonucunda Hükümet Kona€› büyük hasar gördü. 1884 y›l›nda Samsun Mutassar›f› Trabzonlu Osman Pafla taraf›ndan Hükümet Kona€› (Eski Hükümet Kona€› günümüzde Bölge ‹dare Mahkemesinin bulundu€u bina) yapt›r›ld›. Amisos kalesinin surlar› sökülerek binan›n yap›m›nda

kullan›ld›. Binan›n park taraf›nda eskiden Tophane Tabyas› bulunuyordu. Bunun bitifli€inde de günümüzde park›n bulundu€u yerde Samsun Müslüman Mezarl›€› vard›. Tophane Tab-

yas› ile Hükümet Kona€› aras›nda bir kuyu bulunurdu. Daha sonra bu kuyunun üzerine günümüzdeki havuz yap›lm›flt›r. Binan›n deniz taraf› ise denize s›f›rd›. Denizin dalgalar› hükümet kona€› önündeki duvarlara vururdu. Hükümet Kona€›’n›n adliyeye bakan bölümünde ise Samsun Hapishanesi bulunuyordu. Hapishane mahkumlara yetmedi€i için 1960l› y›llara kadar Hükümet Kona€›’n›n zemin kat› hapishane ko€uflu olarak kullan›ld›. Uzun y›llar Samsun Hükümet Kona€› olarak hizmet eden bina yeni va lilik binas›n›n yap›lmas›yla bir süre bofl kalm›fl daha sonra Ö€retmen

Sa€l›k Merkezi olarak kullan›lm›fl ve günümüzde Samsun Bölge ‹dare Mahkemesi olarak kullan›lmakta.

TCDD Müdürlük Binas› Irmak caddesi üzerindeki yap› tafl bodrum üzerine iki kat olarak yap›lm›fl. ‹kinci kat›n ortas›nda bulunan ç›kmay› ahflap destekler tafl›yor. Yan yüzün ortas› birinci ve ikinci katta ç›kmal›. Yap›n›n öbür yüzünde de alt katta girifl k›sm›, üst kat ta girifl k›sm›n›n üzerine isabet eden tafl desteklerle tafl›nan bir balkon yer alm›fl. Yap›n›n tümü ahflap kaplamal›.

Merkez

TCDD lojmanlar› (üstte). TYDD Müdürlük Binas› (altta)

83

1

Merkez

2

84

Lise Caddesi

1. Samsun Ticaret ‹dadisi (Samsun Lisesi- Atatürk Anadolu Lisesi)

1908 y›l›nda Samsun Ba€›ms›z Mutasarr›fl›k haline getiriliyor ve Samsun’da ilk Maarif Müdürlü€ü oluflturuluyor ve 1911 y›l›nda Samsun Lisesinin (günümüzde Atatürk Anadolu Lisesi) inflaat›na bafllan›yor. Bina 1912-1913 ders y›l›nda Tica ret ‹dadisi olarak aç›ld›, 1914’de Birinci Dünya Savafl› ç›kt›€›nda Asker Hastahanesi olarak kullan›lmaya bafllanm›fl.

Ticaret Idadisi bir y›l e€itim-ö€reti mini sürdürdükten sonra 1914’de Okul Sultani’ye dönüfltürülmüfl ve Frerler Mektebi binas›na (1938 y›l›nda Askeri Tümen Komutanl›€› olarak da kullan›lan bu bina günümüzde Astsubay Orduevi olarak kullan›lmaktad›r.) nakledilmifl. 1926-1927 ders y›l›nda Okul, Dar’ül eytam›n Amasya’ya nakli dolay›s›yla boflalt›lan binaya (günümüzde Atatürk Anadolu Lisesi) yerleflti. ‹ki katl› olan okul binas› 19261927 ders y›l›nda alt kat› Ticaret Mektebi, üst kat› ise Orta Okul olarak hizmet verdi.

Belediye Konservatuar› (üstte) Seyyid Kutbiddin (altta)

Merkez

Okulun faaliyet gösterdi€i bina; ortada girintili, kenarda ç›k›nt›l›, bodrum üzerine iki katl› kargir olarak infla edilmifl. Yap›n›n ön yüzünde her iki uçta ve her iki katta üçer, as›l girifl kap›s›n›n bulundu€u bölümde ise ortadakiler dar, yandakiler daha genifl olmak üzere dikdörtgen pencereler bulunmakta. Yap›n›n içine girilince sa€dan ve soldan tafl merdivenlerle yukar› ç›k›lmaktad›r. Burada büyük dikdörtgen bir salon ve bunun etraf›nda s›n›flar yer almaktad›r. Odalar›n tavan ve taban döflemeleri ahflapt›r.

85

2. fiahinzade Remzi Bey Evi (Belediye Konservatuar›) Mustafa Kemal Pafla’n›n 1924 y›l›n da Samsun’a ikinci gelifllerinde kald›€› evdi. Simetrik olan iki yap› bal konla birlefltirilmifl. fiimdi belediye Konservatuar› olarak kullan›l›yor.

Di€er önemli yap›lar Seyyid Kutbiddin Türbe kentin güney bölümünde Un kapan› mahallesi’nde Eski Mezarl›k (Seyyid Kutbüddin Mezarl›€›) içinde. Seyyid Kutbüddin, Ba€datl› Abdül -

kadir Geylani o€ullar›ndan olup ad› ‹brahim’di. Tanr› yoluna dövüflmeyi kendine töre edinmiflti. 772 y›l› Sefer (fiubat) ay›n›n 15. gü nü (Miladi: 1322) flehit düflmüfl ve flehit oldu€u yere gömülmüfl. Seyyid Kutbüddin Türbesi’ne genellikle genç k›zlar ve anneleri, k›smet arama dile€iyle gitmekte. Seyyid Kutbüddin Cami i 1895 y›l›nda Haznedar zadelerden Süleyman Paflan›n torunu Memduh Bey taraf›ndan yapt›r›lm›fl.

Merkez

Eski ‹ngiliz Konsoloslu€u binas› flimdi Askerlik fiubesi

86

‹ngiliz Konsoloslu€u Samsun’da bulunan en eski konsolosluklardan birisi ‹ngiliz Konsoloslu€u’dur. Samsun Kad›köy’de bulunan ‹ngiliz Konsolosluk binas› ve daha sonra Askerlik fiubesi olarak kullan›lmaya baflland›, Samsun Tapu ve kadastro bölge müdürlü€ü arflivlerindeki 1302 tarihli defterde 7 Haziran tarihli ve 7 nolu tapu kayd›na göre yer sahibi Mehmet o€lu Arif Efendi görülmektedir. Bina iki katl› simetrik ba€dadi bir yap›. Birinci kat bodrum fleklinde. ‹kin ci kat›n ç›kmas› sütun bu yüzü kapl›yor. Ç›kmay› ön sütun tafl›makta. Ç›kman›n ortas›nda ahflap, bas›k kemerli bir kap›s› var. Kap›n›n sa €›nda ve solunda yediflerden on dört adet bas›k kemerli, dikdörtgen pencere s›ralan›yor. Kap›n›n üzerinde süsleme elemanlar› görülüyor. Çevresi demir korkuluklarla çevrili olan bahçenin kap›s›nda bulunan korint bafll›kl› iki sütun özellikle dikkat çekici. Konsoloslukta 7 kifli çal›flmaktayd›. Samsun ‹ngiliz Konsoloslu€unun herhangi bir alt birimi yoktu ve kon solosluk görevlileri tam gün çal›fl› yorlard›.

Samsun’un tarihi otelleri Sahil Palas 1930 y›l›nda kargir yap› olarak infla edilmifl. Halen otel olarak kullan›lan yap›, iki soka€›n kesişti€i yerde bulunuyor ve üç yüzü var. Girifl dar olan yüzden kemerli bir kap› ile sa€lan›yor. Birinci kat›n di€er yüzlerinde, girifl kap›s›n›n yan›nda bulunan genifl pencereler onar›m görmüfl. ‹kinci katta kap›n›n üstünde yuvarlak bir balkon var. Üçüncü katta ayn› dü zende yanlar›ndaki (öbür yüzlerde ki) pencereler dikdörtgen ve üzer lerinde süslemeler bulunuyor. ‹kinci ve üçüncü kat girifl k›sm› ç›kma fleklinde. Ç›kmay› yar›m destekler tafl›yor. Üçüncü katta balkon üzerinde kafl kemer fleklinde bir al›nl›k var.

Saray Oteli Bankalar caddesi bölümüne bak› n›z.

Kentte hamamlar Kale ‹çi, Hançerli Ma hallesi, Saman Pazar› ve Bedesten civar›n dayd›. Bu hamamlar›n en büyükleri Y›ld›z Hamam, Çifte Hamam, Büyük Hamam, Tahtal› Hamam ya da di€er ismiyle Yeni Hamam’d›. Samsunlu kad›nlar için hamam, hem y›kan›p paklanma, hem de buluflma ve e€lence mekan›yd›. Bir iki gün önceden sözleflilir, evlerde envai türlü yiyecekler içecekler haz›rlan›l›r ve toplu olarak gidilirdi hamama. Bohçalar ve çocuklar elde tutulurdu hamam yolu. Sabahtan erkence gönderilen bir çocukla hamamda mevcut halvet’lerden bir ikisi kendilerine tahsis ettirilir, hamama var›ld›€› zaman halvet kap›lar›na pefltamallar as›l›rd›. Halvette nat›r taraf›ndan güzelce y›kanan han›mlar, ara s›ra d›flar› ç›k›p göbek tafl›nda otururlar, bu suretle geçirilen birkaç saati müteakip yemek vakti geldi€inde beraberlerinde getirdikleri yemeklerini göbek tafl›n›n üzerine serdikleri bir örtü üzerine s›ralayarak ifltahal› nazarlarla mideye indirirlerdi. Küçük çocuklar sabunla fliflirdikleri baloncuklar› kubbeye uçurup oynarlarken, genç kad›nlar, gelinlik k›zlar da çok sanatkârane ifllenmifl tunç ve bak›r hamam taslar›na gerdikleri nefis ve ipek Keflan pefltamallar›na eller ile vurup tempo tutarak: Hamam sizin / Kurna da bizim / Otural›m dizin, dizin flark›s›n› söylerlerdi.

Merkez

Samsun Hamamlar› ve fiifa Hamam›

87

Merkez

Samsun 19 May›s Üniversitesi

88

1975’te kurulan Ondokuz Mayıs Üniversitesi’nde Tıp, Mühendislik, Diş Hekimliği, Fen Edebiyat, Ziraat, İlahiyat, Eğitim, İktisadi ve İdari Bilimler, Veteriner ve Hukuk Fakültesi olmak üzere toplam 10 fakülte ve 1 konservatuar da yürütülen 89 lisans programı, 2 yüksekokul, 9 Meslek Yüksekokulu (2 yıllık) ve bu yüksekokullarda 62 önlisans programı, 4 Enstitü (Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Sağlık Bilimleri ve Güzel Sanatlar) ile eğitimöğrenim hizmetlerini sürdürmektedir. Ayrıca, Samsun-Canik ilçesinde temeli atılan Canik Başarı Vakıf Üniversitesi de Samsun’un eğitim alanında ülkemizin önde gelen merkezlerinden biri olmasını sağlayacaktır.

Samsun mesireleri

Günümüzde Samsun'da bulunan mesire yerleri ise, Top Tepe'de Canik Belediyesi taraf›ndan iflletilen Hasköy Ormanl›€› (Mefle Tesisleri), Samsun-Bafra yolu üzerinde ve denize çok yak›n bir dinlen me yeri olan Çak›rlar Korusu, Ala çam Çam Gölü, Vezirköprü Kun duz Orman Bölgesi de güzel mesire yerleridir.

Samsun 19 May›s Üniversitesi kampusu

Atakum, Samsun’un bat›s›nda, Samsun Bafra karayolu boyunca uzanan sayfiyesi. Sahil boyu iki katl› sayfiye evleri, yerleflimin bat›ya kaymas›yla birlikte yeni yerleflim yerine dönüfltü, kat say›s› artt› ve sahilden s›rtlara do€ru büyüdü. fiehir merkezinden uzaklaflmak isteyenler, denize hakim iki katl› site evlerine yöneliyor ve bu talep Atakum ve 19 may›s s›rtlar›nda yerleflim yo€unlu€unu art›r›yor. Atakum sahili ve plajlar›, özellikle yaz aylar›nda Samsunlular›n ak›n›na u€ramaya devam ediyor.

Merkez

Atakum

89

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS ATAKUM

SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME

‹LKADIM

VEZ‹RKÖPRÜ KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

AMASYA

CAN‹K TEKKEKÖY

ASARCIK

SALIPAZARI AYVACIK

TOKAT

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE

BELDE

Yakakent

ORDU

Yakakent 92

Yakakent, ilçeden görünüfl

YAKAKENT Samsun’a 79 km mesafedeki Yakakent, ayn› zamanda Samsun’un en bat›daki ilçesi, Sinop’un komflusu. Yakakent, Samsun - Sinop Karayolu üzerinde oldu€u için yo€un bir ulafl›m trafi€i var. Alaçam’a 6 km, Bafra’ya 33 km uzakl›kta. Yaklafl›k 10.000 kiflinin yaflad›€› ilçede, nüfusun %50’si flehir merkezinde, kalan› da köylerde yafl›yor. Yakakent kimlik kart› Toplam Nüfus:

9.560

Yüzölçümü

150 km2

Yakakent Kaymakaml›€›

611 24 38

Yakakent Belediyesi

611 21 04

Tarihinde üç isim tafl›m›fl: Kominos, Gümenez Yakakent Yakakent ilçesinde yeterli araştırma yapılamadığından Pilavtepe olarak bilinen tümülüs dışında herhangi bir yerleşme İzi tespit edilmemiştir Pilavtepe tümülüsü bölgedeki diğer örneklere bakılarak Hellenistik döneme tarihlenebilir M.Ö 330-30 Pilavtepe Tümülüsü

biri olan Çald›ran Savafl› için sefere ç›kan Osmanl› Padiflah› Yavuz Sultan Selim’in, Kominos halk›n›n Osmanl› ‹mparatorlu€u’nu tan›mamas› üzerine, Kominos’u yerle bir etti€i söylenir. Kominos Osmanl›lar taraf›ndan ele geçirildikten sonra ismi de Gümenez olarak de€ifltiriliyor. 1963’de belediye teflkilat›n›n kurulmas›yla birlikte Gümenez, bugün kullan›lan Yakakent olarak de€ifltiriliyor, 1991’de ise ilçe oluyor. Yakakent’in yerleflim olarak benimsenmesi 1800’lü y›llarda, birkaç ailenin Sinop - Gerze’den gelerek Gümenez’e yerleflmesiyle bafll›yor. Yakakent’in geliflimi ise öncelikle 1893 - 1695 y›llar›nda Rus iflgalinden kaçan Do€u Karadenizlilerin daha sonra da 1922 y›l›nda Selanik’ten gelen göçmenlerin buraya yerleflmesiyle olmufl.

Tarihi kale söylencesi 1500’lü y›llarda Bizansl›lar hüküm sürüyor Yakakent’te. fiehrin ad› o dönemde "Kominos". 1514’de gerçekleflen ve tarihin en büyük meydan muharebelerinden

Yakakentliler ilçenin güneyinde, da€l›k ve ormanl›k alanda bir kale oldu€u söylencesini pek benimsemifl. Ancak bugüne kadar bu bölgede bir araflt›rma yap›lmad›€› için kale ile ilgili gerçek netleflmemifl henüz. Yakakent’in denizden görünüflü

Yakakent

Yakakent’in kurucular›

93

Yakakent

Günbat›m›

94

Yakakent’in merkezine vard›€›n›zda

S›rt›n› denize dönmüfl Atatürk heykelinin de yer ald›€› meydan hemen karfl›m›za ç›k›yor. Alan›n sa€ taraf›nda ise belediye binas›, sol tarafta ise yine alt›nda dükkanlar›n bulundu€u 5 katl› binalar var. Burada geçmifli hat›rlatan tek ö€e, heykelin hemen karfl›s›ndaki 2 katl› ahflap bina. Alt› k›raathane olmufl flimdilerde. Soldaki 5 katl› binalar›n önünden doldurularak yükYakakent Belediyesi

Yakakent Atatürk Heykeli

seltilmifl sahil fleridine geçiliyor. Trafi€e kapal› ve deniz kenar›nda gezinti için çok uygun bir yol.

Karadeniz’i kucaklayan 14 km plaj›yla Yakakent 14 km’lik bakir bir plaj ve p›r›l p›r›l berrak bir deniz. Yakakent Samsun’un Karadeniz’e aç›lan en büyük penceresi. Bu özelli€i ile Samsun’un turizm aç›s›ndan cazibe merkezi olmaya aday. Özel sektör de yat›r›m yapmaya bafllam›fl. Kumluk Yakakent Sahil

Yakakent plaj›

Yakakent

Plaj› ilklerden biri. Tatil tercihiniz deniz ve huzur ise do€ru adrestesiniz. Rahat ve keyifli bir ortamda denize girebilir, uzun do€a yürüyüflleri yapabilir, leziz bal›k çeflitlerinden yiyebilir ve muhteflem günbat›m›yla günün yorgunlu€unu ç›karabilirsiniz. Akflamüstü ve gece boyunca sahil fleridindeki hareketlilik size de cazip gelecektir. S›ra s›ra çay bahçeleri, kafeler... Ayr›ca yaz sezonu boyunca

95

sahil band›nda bulunan çay bahçeleri ile canl› müzik yapan barlar, gece hayat›n› doyas›ya yaflamak isteyenlere alternatif oluflturuyor.

Türkiye’nin en büyük bal›kç› bar›na€›

Yakakent Türkiye’nin en büyük bal›kç› bar›na€›na sahip. Sadece dalgak›ran›n içine 6 tane 25 m.lik büyük bal›kç› teknesi bordalayabiliyor. Ama bir o kadar da sempatik bir yer buras›. Denize s›f›r, yar›m ay fleklin-

Yakakent 96

Bal›kç› bar›na€›

deki koyda tek tek ya da birbirine yaslanm›fl ahflap kay›khaneler ve çekek yerleri var. Belliki k›fllayan tekneler çat›s› kapal› bar›naklarda k›fl› zorlanmadan geçirebiliyorlar. Bu kay›khanelerin baz›lar›n›n önünde ahflap küçük iskeleler denize do€ru uzan›yor. Sahilde üç tane de bal›k lokantas› var. Alt› kay›khane, üstü lokanta. Burada yemek yiyecekseniz kalkan bal›€›n› mutlaka tad›n, tad›na doyamayacaks›n›z. Denizle olan iliflkisi yak›n gelecekte

Çam Gölü’ne do€ru Yakakent’e geldiyseniz, 4 km kadar do€uya do€ru yol al›p Çam Gölü’nü görmenizi öneririz. Sahile dik inen yamaçlar›n önünden, denize paralel yolun solunda pansiyonlar ve restoranlar var. Rüzgar müsait oldu€u zamanlarda sahilde de çad›r kurulabiliyor. Yolculuk çamlar›n ortas›ndan, mis gibi havay› soluyarak devam ediyor. Çamgölü Mevkii

Çam Gölü Mevkii Hem denize girmek hem de ulu çam a€açlar›n›n alt›nda tahta masalarda bir fleyler yemek isterseniz Çam Gölü Mevkii’ni öneririz. Buradaki tesis hem yaz hem de k›fl sezonunda aç›k. Yürüyüfl için de çok güzel bir parkuru var. Buradaki mesire de güzel havalarda t›kl›m t›kl›m oluyor.

Kampc›lar Kunduz Bal›k Gölü’nü tercih ediyor

Yakakent’in Kayal› Köyü’ndeki Kunduz Bal›k Gölü kampingçiler taraf›ndan ra€bet görüyor; özellikle de ilkbahar - yaz mevsiminde. Hem çad›r› hem de karavan› olanlar için ideal bir yer.

Yakakent

daha da güçlenecek Yakakent’in. Bir marina projesi üzerinde çal›fl›l›yor flimdilerde. Hem Ege - Akdeniz’den gelip Karadeniz’e aç›lan hem de aksi istikamette rota izleyen yatlar için önemli bir konaklama noktas› olacakt›r.

97

Yakakent 98

Çam Gölü piknik alan›

S›caklardan bunal›yorsan›z Son y›llarda deniz turizminin yan› s›ra yayla turizmi de çok fazla ilgi görüyor. Yaz›n bunalt›c› s›ca€›ndan uzakta, do€a yürüyüflü ve piknik yapmak isteyenler Uzunk›z, Elikbuyran ve Necati Bat› yaylalar›na ç›k›yorlar. Farkl› bir deneyim, keyif alacaks›n›z.

Yakakent’te pansiyonculuk geliflmifl Yakakent’te aile pansiyonculu€u geliflmifl. Pansiyonlar›n yan› s›ra belediyeye ait 20 yatakl› otel ve restoran; hemen yan›nda yine belediyeye ait 12 odal› bir motel bulunuyor. 15 yatak kapasiteli ö€retmen evi hem burada konaklamak isteyen ö€retmenlere hem de di€er tatilcilere hizmet veriyor. Bir baflka konaklama alternatifi ise Çam Gölü mesiresi giriflinde tatil köyü konumundaki motel ve pansiyonlar.

Yakakent’in mavi sular› hala bir çok bal›k türünün yaflam alan›. Karadeniz’de yetiflen her tür bal›k Yakakent sahillerinde görülüyor ama en önemlisi dünyan›n en de€erli bal›klar›ndan biri olarak kabul edilen Mersin bal›€› ile nesli tükenmekte olan Mavrüflgil bal›klar›; burada ço€almaya devam ediyorlar.

Yakakent aile pansiyonu

Yakakent sahillerinden Japon mutfa€›na, Frans›z sofras›na yolculuk Yakakent’in ekonomisinde denizin rolü büyük. Vatoz ve köpekbal›€› türlerinin yan› s›ra deniz salyangozu, kum midyesi gibi ürünler ifllenip, floklanarak yurtd›fl›na ihraç ediliyor. En büyük müflterileri de Japonlar ve Frans›zlar. Yakakent flenliklerinden bir görüntü

Yakakent

Tertemiz denizi hala çok bereketli

99

Temmuz ay› kültür ve sanat flenlikleri ile renkleniyor

Her y›l Temmuz ay›n›n son haftas›nda Yakakent Belediyesi’nin düzenledi€i kültür ve sanat flenliklerini izlemek için çevre ilçelerden

gelen ziyaretçilerle hareketleniyor Yakakent. fienlik kapsam›ndaki spor yar›flmalar›, müzik konserleri, yemek yar›flmalar› ile kültürel etkinlikler büyük ilgi topluyor. Türk-Japon dostlu€una güzel bir

Yakakent

Türk - Japon Kardeflli€i

100

1880 y›l›nda padiflah Abdülhamit, Japon ‹mparatoru’nun amcas›n›n bir savafl gemisiyle ‹stanbul’a yapt›€› dostluk ziyaretine karfl›l›k vermek üzere ‘Ertu€rul F›rkateyni’ ni Japonya’ya göndermifltir. Osman Pafla’n›n kumandas›ndaki gemi Yokohama liman›na demirlemifl, kumandan Japon halk› taraf›ndan sevgi gösterileriyle karfl›lanm›flt›r. Ertu€rul yurda dönmek üzere yola ç›kt›ktan sonra Funakara k›y›lar›nda korkunç bir tayfuna tutulmufl. Azg›n dalgalara dayanamayan yelkenli savafl gemisi kayalara çarparak parçalanm›fl. Olay Kashino adas›n›n Pasifik Okyanusu sahillerinde meydana gelmifl, kaza geç saatlerde oldu€undan denizcilerin ço€u bo€ulmufl, 581 flehit verilmifl bu olayda. Adan›n tepesindeki fenerden kazay› gören fenerci ada halk›n› yard›ma ça€›rm›fl, büyük çaba gösteren Japonlar 69 kifliyi kurtarabilmifller. 1963 y›l›nda Japonya’ya giden Türk-Japon Parlamenterler aras› Dostluk Kurumu Baflkan› Manisa Milletvekili Ferit Alp ‹SKENDER ile Samsun milletvekili Dr. Ferit TEVETO⁄LU Kushimato (Kashino) da bulunan Ertu€rul fiehitli€ini ziyaret etmifller, ayn› y›l iki bal›kç› köyünün kardefl köy olmas› yolunda giriflimlerde bulunmufllar. 12 Aral›k 1963 y›l›nda Japonya ve Türkiye‘nin bu iki bal›kç› köyü törenle kardefl köy, ilkokullar› aras›nda kardefllik ilan edilmifl, 14 May›s 1997 tarihinde ise her iki belde aras›nda kardefllik bildirgesi imzalanarak resmiyete kavuflmufl.

Süregelen gelenekler Karadenizliler geleneklerine sahip ç›kan bir toplum. Ancak gelenekler de zamana uyum gösteriyor. Bundan 30 - 40 y›l önce Yakakent’te dü€ünler kay›khane veya salafllarda yap›l›yormufl. Günümüzde k›fl aylar› ise dü€ün salonlar›nda veya yaz aylar›nda da s›kl›kla çay bahçelerinde veya evlerin bahçelerinde yap›l›yor. Yaflam kültürüne renklilik kazand›ran say›s›z geleneklerden bir kaç tanesi.

Duvak günü Dü€ünün ertesi gelinin arkadafllar› ve komflular› yeni gelini ziyarete gider. Gelin duvak günü yine gelinli€ini giyer ve misafirlerin kabul edildi€i odada oturur. Konuklara yemek ikram edilir, iplere serilmifl olan gelin çeyizine bak›l›r, ayr›ca gelinin arkadafllar› ve genç k›zlar müzik eflli€inde oynarlar. Eskiden yap›lan duvak günlerinde, gelinin yan›na yak›n tarihlerde evlenmifl olan befl-alt› hatta daha fazla gelin de gelinliklerini giyerek otururlar ve gelen konuklar› beraber a€›rlarlarm›fl.

Sini ç›karma Günümüzden en az k›rk y›l evvel, komflu ve dostlar› gelin almaya gitmeden önce, gelin için hediye haz›rlarlard›. "Sini ç›karma" denilen bu adette hediyelerin üzerlerine kimden gönderildi€i yaz›l›r ve bir tepsiye

konularak üzeri renkli eflarplarla örtülürdü. Davul zurna ev ev dolafl›r, gidilen evin çocu€u bu tepsiyi bafl›n›n üstüne koyar ve birlikte di€er evler dolafl›l›rd›. Sonuçta toplanan tüm hediyeler "o€lan evine" götürülürdü. Yine gelin alma öncesi damad›n t›rafl› evinin bahçesinde yap›l›r ve bu esnada yakas›na para tak›l›rd›. Ancak günümüzde bu adet de kalmad›.

Farkl› Lezzetler En meflhur yemekleri içli mant›. Mant› içinin fark› cevizden kaynaklan›yor. Sarm›sakl› yo€urtla yeniyor. Dört mevsim bal›k yemeklerinin en lezzetlilerini yiyebilirsiniz burada. Hem k›zartmalar› hem de bu€ulamalar› son derece lezzetli yap›yorlar. Yakakent'te de ördek ve tavuk mutfaklar›n vazgeçilmezi. Tirit burada da çok yap›lan bir yemek.

Yakakent

örnek oluflturan Yakakent - Kushimato kardeflli€i nedeniyle düzenlenen etkinlikler ve standlar flenli€in di€er boyutunu oluflturuyor.

101

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS ATAKUM

SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME

‹LKADIM

VEZ‹RKÖPRÜ KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

AMASYA

CAN‹K TEKKEKÖY

SALIPAZARI

ASARCIK

AYVACIK

TOKAT

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE

BELDE

Alaçam

ORDU

Alaçam 104

Alaçam, ilçeden görünüfl

ALAÇAM Yakakent’ten yola ç›k›p, Samsun Sinop Karayolu’nda, do€u istikametine do€ru yol ald›€›n›zda flirin bir Alaçam kimlik kart› Toplam Nüfus:

30.351

Yüzölçümü

632 km2

Alaçam Kaymakaml›€›

622 00 21

Alaçam Belediyesi

622 00 02

sahil kasabas› olan Alaçam’a var›yorsunuz. ‹lçenin Samsun’a uzakl›€› 78 km Yaklafl›k 30.000 kiflinin yaflad›€› Alaçam nüfusunun 19.314’ü köylerde yo€unlaflm›fl. Yazlar› serin, k›fllar› ›l›k ve so€uk; burada da tipik Karadeniz iklimi hüküm sürüyor. Temmuz ay›nda ortalama s›cakl›k 35 derece iken, Ocak aylar›nda -5’ler civar›nda.

Ali Osman Tepe’dir. (Kalkolitik ilk ve orta tunç çağı) MS 1100'lerde Anadolu Selçuklular›n egemenli€ine geçen Alaçam, Canik Beyleri döneminde Bavra (Bafra) Beyleri topraklar›na kat›lm›fl. Önceleri Bafra ilçesine ba€l› bir bucak olan Alaçam, 1944 y›l›nda ilçe olmufl.

Alaçam’›n bilinen ilk ismi Zelikus’u Alaçam’a yerleflen Miletliler vermifl. Zelikus’u ele geçiren Daniflmentler, ad›n› da Tralköy olarak de€ifltirmifller. Selçuklu egemenli€i ile Tralköy’ün ad› bu kez Uluköy olarak de€ifltirilmifl ve son olarak ‹lhanl›lar döneminde, 1385 y›l›nda Alaçam ad›n› alm›fl. Tarihi Rum Evleri

Kalkolitik Dönemden Bafllayan Tarih (M.Ö 5500-3000)

Alaçam’ın tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Bu yörede Yapılan yüzey araştırmaları sırasında 3 höyük 1 düz yerleşme ile 2 tümülüs saptanmıştır. Höyük tipi yerleşmeler Alçam’ın güney batısında Sivritepe kalkolitik ilk ve orta tunç çağı demir ve orta çağ yenice köyündeki dedetepe ilk ve orta tunç çağı Gökçeboğaz köyündeki Gökçeboğaz Tepe veya

Alaçam ismini veren Uluçay’›n kenar›ndaki ulu çam a€açlar› Alaçam’›n ortas›ndan geçen Uluçay’›n kenar›ndaki Uluçam ad› verilen büyük ve yafll› çam ağ€açlar›ndan ismini aldığı ifade ediliyor.

Alaçam

Dört kültür - dört isim: Zelikus, Tralköy, Uluköy ve son olarak Alaçam

105

Alaçam

‹lçe merkezi

106

Karayolundan sola sap›p yukar›ya do€ru ç›k›l›yor. 2-3 katl›, alt› dükkan olan binalar›n önünden ilerliyoruz. Yol kendili€inden hafif sola k›vr›l›yor. Alaçam’›n merkezindeki Anadolu Beyler Beyi Sadi Bey Camisi’nin d›fl cephesi mozaik ile kaplanm›fl. Bu nedenle tarihi eser oldu€u d›flar›dan bak›ld›€›nda anlafl›lm›yor ne yaz›k ki. Camiyi geçtikten sonra sa€daki alan geleneksel ilçe alan› özelli€ini tafl›yor. Alan›n güney ucunda bir Atatürk Heykeli yer al›yor. Bu alan ayn› zamanda il ve ilçelere hizmet veren bir garaj. Bat› taraf›nda ise 2 katl› binalar›n alt›ndaki dükkanlarda al›flverifl canl›l›€› yaflan›yor. Alaçam Meydan›

Sadi Bey Camii

Geyikkoflan mesiresi

Boyu 2.5 m.yi aflm›fl çamlarla düzenlenmifl refüjlü yoldan giriliyor Alaçam’a. Yolun deniz taraf› Geyikkoflan Mesiresi. Temiz kumsal›, ç›nar, kavak ve taflan a€açlar›ndan oluflan güzel korulu€u ile tam bir dinlenme yeri. Geyikkoflan H›d›rellez fienlikleri

Belediye’ye ait Geyikkoflan Motel

Alaçam Kamp yapmak isteyenler de düflünülmüfl, bir kamping alan› var burada. Alaçam Geyikkoflan Ö€retmenevi ise tam denizin kenar›nda yer al›yor. Ö€retmen evi günübirlik misafirlere de hizmet veriyor. Hem restoran hem de plaj›ndan faydalanmak isteyenlere de aç›k. Tütün kurutma tablas›

Alaçam geyikkoflan sahili

Geçim kaynaklar›: Tar›m ve bal›kç›l›k

Alaçaml›lar hem tar›m yap›yor, hem de bal›kç›l›k. Çiftçiler a€›rl›kl› olarak tütün, bu€day, f›nd›k, arpa ve çavdar yetifltiriyor. Sebze ve meyvenin ise her çeflidi üretiliyor. Topra€› verimli, iklim de ekime dikime elveriflli. Bal›kç›l›k da ekonomilerinde

107

önemli yer tutuyor. Bal›k pek bol. Hamsi, istavrit, palamut, lüfer, kefal, barbunya, mezgit ve kalkan bal›klar›n› avl›yor Alaçaml› bal›kç›lar.

Sivil Mimari

‹ki katl›, zemin kat› genellikle tafl, üst kat› ahflap olan eski evlerin bir bölümü hâlâ ayakta. Genellikle büyük bahçelerin içinde yer alan cumbal› bu zarif evler gelecekte butik otel olarak, turizm sektörüne hizmet verebilirler.

Alaçam

Horon ve Rumeli oyunlar›

108

Alaçam ilçe merkezinde yaflayan halk›n büyük bölümü mübadil olAlaçam mimarisinin güzel bir örne€i

du€undan dü€ünlerde genellikle Zigofl, Debreli Hasan, Vardar Ovas›, Topal A€a adl› Rumeli oyunlar› a€›rl›k kazan›yor.

El sanatlar› Ellerindeki en bol malzeme a€aç, saz ve yün olunca Alaçaml›lar kilim dokumac›l›€›, has›r örücülü€ü, a€aç ifllerinde ustalaflm›fllar.

Alaçam dü€ünleri

Toplumumuzun her kesiminde, dü€ünlere verilen de€er ve önem, yeni bir ailenin kurulmas›na iliflkin ritüeller son derece renkli.

Dü€ün gelenekleri

Dünürlük, bafll›k paras›, niflan, gelin görme, dü€ün, güvey çimdirme (Hamam günü) k›z evi dü€ünü,

sosyal olaylar. Burada sadece ismini verdi€imiz adetler, de€iflen yaflam koflullar› nedeniyle giderek unutuluyor, bugün ne yaz›k ki pek az› halk taraf›ndan uygulan›yor. Güvey Çimdirme (Hamam Günü), flimdilerde yerini damat t›rafl›na b›rakt›.

Alaçam Mutfa€› Tavuk eti ile yap›lan Herse, özellikle Çerkez köylerinde yap›lan Alufl yemekleri; çi€ k›ymadan içine baharat kat›larak yap›lan kapakl› pidesi, Palamut bal›€›ndan yap›lan palamut dolmas›n›n tad›na doyum olmuyor. Bahar aylar›nda yap›lan koyun peyniri de çok lezzetli.

Alaçam

duvak, dü€ün sonras› ve dü€ün k›yafetleri ile yaflanmas› gereken

109

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS ATAKUM

SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME

‹LKADIM

VEZ‹RKÖPRÜ KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

AMASYA

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE

BELDE

Bafra

CAN‹K TEKKEKÖY

ASARCIK

SALIPAZARI AYVACIK

TOKAT

ORDU

Bafra 112

BAFRA

Bafra, ilçeden görünüflü

Alaçam’dan do€uya do€ru ilerlediği nizde, Bafra’ya ulafl›yorsunuz. Samsun’a 51 km mesafede olan Bafra, kuzeyden Karadeniz’e aç›l›yor, güneyinde Kavak yer al›yor. K›z›l›rmak deltas›n› kaplayan ve tamamen K›z›l›rmak taraf›ndan oluflturulan Bafra ovas›, güneyindeki Canik Da€lar›’n›n uzant›s› olan, 1225 m. yükseklikteki Nebiyan Dağı ile çevrili.

yor. Burada Eski Tunç Çağı (MÖ 3000-2000) ve Erken Hitit (MÖ 1800-1700) dönemi kültürlerinin izlerini tafl›yan çok say›da eser ve kal›nt› bulunmufl. MÖ 670 y›llar›nda Paflagonlar›n da K›z›l›rmak vadisinde yaflad›klar› biliniyor. MÖ 6. yy.da Lidyal›lar›n eline geçen bölgeyi MÖ 546’da Persler istila etmifl. ‹kiztepe’de Helenistik döneme (MÖ 330-30) ait bir an›t mezar da bulunuyor. Bu bölge MÖ 47'de önce Roma, sonra da Bizans egemenli€ine girmifl. 1071 Malazgirt Savafl›’ndan sonra Selçuklular›n eline geçen Bafra'ya 1214 y›l›nda Anadolu Selçuklu Hükümdar› ‹zzettin Keykavus, Türkmen afliretlerini yerlefltirmifl. Selçuklu ‹mparatorlu€u’nun y›k›lmas› ve Türk beyliklerinin kurulmaya bafllamas›na, 1243'de bafllayan Mo€ol istilalar› neden olmufl. ‹flte bu dönemde bölgede küçük bir Selçuklu Beyliği olan Bafra Beyliği kurulmufl. 1460'da ise Bafra Osmanl› hakimiyetine girmifl. Bafra ilçesi, Os-

Bafra'n›n tarihi MÖ 4000 y›llar›na uzan›yor ‹kiztepe ören yerinde yap›lan kazılarda Kalkolitik dönemden, MÖ 4300 y›llar›ndan MÖ 1700 y›llar›na kadar, 2600 y›l boyunca yerleflimin sürekliliği ortaya ç›k›Bafra kimlik kart› Toplam Nüfus:

145.393

Yüzölçümü

1.413 km2

Bafra Kaymakaml›€›

543 10 01

Bafra Belediyesi

543 23 20

Bafira’n›n zaman içinde Bafra‘ya dönüfltü€ü san›l›yor.

Bafira’dan Bafra’ya

Fenikeliler döneminde, K›z›l›rmak’›n denize aç›ld›ğı yerde ticaret gemilerinin yanaflt›ğı koylara kurulan, ticaret evlerine, Bafira deniliyormufl.

Evliya Çelebi’nin Bafras› Evliya Çelebi yazd›€› ünlü "Seyahatname"sinde o günün Bafra's› ile ilgili olarak, k›sa da olsa, aynen flunlar kaydedilmifl; "Evsaf-› Bafra, Canik Sancağı halinde subafl›l›kt›r. 150 akçal› mamur ve kural› bir kazad›r. Bafll›ca bir serdar› vard›r. Samsun'un cenubi garbisinde ve bir merhale mesafede vakidir. Karadeniz'le Bafra'n›n aras› iki fersaht›r. K›z›l›rmak (Güney abad) nahiyesinden biri gelip Bafra'n›n garb taraf›ndan geçer. Bafra kurbünde, bu nehrün üzerine çam direkliriyli-e bir cisr-i azim bina edilmifltir ki, kavsi kuzeh gibi manazara-i ibret mümundur. Bafra'n›n iki camii, iki hamam› ve bir fluk-i muhtasar› vard›r. Haneleri serapa ahflapt›r. Oradan Samsun'a vard›k."

Bafra

manl› ‹mparatorlu€u devrinde (Tanzimat’tan sonra) Trabzon iline ba€l›, Canik Sanca€›’na ait bir kaza. Salname kay›tlar›na göre 1854 y›l› sonlar›nda kaza merkezi oldu€u anlafl›l›yor.

113

Bafra 114

Gazipafla’da eski bir rum evi

Efraima€a Kona€›

Hititler’den kalan miras

Bafra’n›n merkezine girerken

MÖ 2 bin’de Anadolu’da hüküm sürmüfl olan Hititler, K›z›l›rmak’›n genifl k›vr›m› içinde kurulmufl, Hattuflafl'› (Bo€azköy'ü) baflkent yapm›fl bir kavim. Hititler’i Karadeniz’e ba€layan karayolu, Havza Il›ca - Demiryurt - Çak›ralan ve Kap›kaya üzerinden Bafra' ya, buradan da sahile ulafl›yor. Kayseri Kültepe ve Çorum - Bo€azköy 'de yap›lan arkeolojik kaz› çal›flmalar›ndan edinilen bilgiler do€rultusunda, Karadeniz k›y›s›nda Zalpuva (Zalpa) adl› kentin varl›€›ndan haberdar oluyoruz. Bafra Cumhuriyet Meydan›

Bafra’ya giren yol çok güzel düzenlenmifl. Çiçekler ve aral›klarla dikilmifl çamlar insan›n içini aç›yor. Hafif rampadan aflağı inerken her iki tarafta da evler s›klafl›yor. Bafra’n›n girifli insanda geliflmifl bir yere geldi€iniz hissini veriyor hemen. Bafra’da ekonominin lokomotifi tar›m. Baflta tütün olmak üzere sebze ve meyvecilik çok geliflmifl.

Bafra Samsun’un en geliflmifl ilçelerinden birisi En hareketli yeri Cumhuriyet Meydan›. Meydan›n ortas›ndaki süs havuzunu çevreleyen park ve etraf›ndaki al›flverifl merkezi gün boyunca c›v›l c›v›l. Havuzun tam karfl›s›nda Atatürk heykeli yer al›yor. Özellikle Gazipafla ve Büyük Cami mahallelerinde bir çok eski ev hala ayakta. Bu evler genellikle iki katl›, tafl yap›lar. Bir bölümü de ahflap. Bafral›lar yaz tatili için 19 May›s ve Yaka-

Ara sokaklarda yürürken bir tütüncü dükkan› ç›kt› karfl›m›za. Dar ve uzun bir dükkan. Yan yana dizilmifl alt› yedi çuval içinde çeflit çeflit tütünler. Nas›l bir tütün tercih ediyorsan›z, size uygun olan›n› tavsiye ediyor dükkan›n sahibi. Pipoluk tütün ayr›, sert içimli olan› ayr›. Dükkan›n sahibi de yapt›ğı ifli belli ki çok seviyor. Al›flverifl etmek isteyenler küçücük dükkan›n önündeki kald›r›m› kaplam›flt›. Yolunuz düflerse, tütün almasan›z bile sohbet için mutlaka u€raman›z› öneririz.

Bafra

Bafra’da tütün dükkan›

115

kent’i tercih ediyor. Günübirlik gezi için "Kolay" beldesine gidiyorlar. Baraj kenar›nda piknik yap›p, bal›k tutuyorlar. K›rm›z› lahana, karpuz, kavun, lahana, çeltik yetifltiriliyor. Virginia tütünü de ekiyorlar. Virginia büyük yaprakl› ve sulanan bir tütün cinsi. Türk tütünü ise daha küçük yaprakl› ve sulanm›yor.

‹kiztepe Anadolu uygarl›€›na ›fl›k tutuyor K›z›l›rmak a€z› ve çevresi, MÖ 5000 y›llar›ndan günümüze uzanan 7000 y›ll›k büyük bir kültüre sahip. Bu uzun süreçte burada yerleflen çeflitli kültürlere ev sahipliği yapm›fl. 1974 y›l›ndan itibaren bu bölgede yap›lan kaz›larda ‹kiztepe ören yeri ile 57 höyük, 6 yerleflim yeri, 25 antik ça€ ve hemen sonras›na ait kal›nt›, 48 tümülüs, 5 kaya mezar›, 3 mezarl›k, 1 kale, 1 hamam, 1 köprü bulunmufl.

Anadolu’da bulunan en büyük mezar ‹kiztepe ören yerindeki en yüksek tepede MÖ 2300 - 2100 y›llar›na ait mezarl›ktan ç›kar›lan toplam 690 iskelet üzerinde antropolojik araflt›rmalar yap›lm›fl, iskeletlerin ölüm yafllar› ve cinsiyetleri belirlenmifl.

Bafra

Kafatası Ameliyatlar›

116

Mezarlardan ç›kar›lan iskeletlerden sekizinde, bu dönemde bilinçli kafatası ameliyatlar› yap›ld›€›na dair izler belirlenmifl. Ameliyat yap›lanlardan baz›lar›n›n hemen sonra öldü€ü; baz›lar›n›n ise 10 y›la varan sürelerde yaflamlar›n› sürdürdükleri anlafl›lm›fl. ‹kiztepe ören yerindeki bu en yüksek tepede yap›lan kaz›larda Helenistik ça€a (MÖ 330 - 30) tarihlenen bir an›t mezar ortaya ç›kar›lm›flt›r. Kesme tafltan infla edilmifl olan tümülüs an›t mezar›, biri büyük, biri küçük iki mezar odas› ile tonozlu giriflinde uzunlu€u 9 m.yi bulan bir girifl koridorundan olufluyor. ‹kiztepe’de yap›lan kaz›lar sonucu insanlar›n ahflap evlerde oturduklar›, hayvanc›l›k, avc›l›k ve bal›kç›l›k yapt›klar› da saptanm›fl.

Madencili€in Anadolu’daki geliflimi Kaz›larda ç›kan silah, alet, tak›, semboller, f›r›nlar, tafl kal›plar,

‹kiztepe halk›n›n Anadolu madencilik sanat›n›n gelifliminde büyük rol oynad›klar›n› gösteriyor. Madeni eflyalarda, bak›r›n arsenikle kar›fl›m›n› kullanm›fllar. Bak›r› Merzifon yöresinden, arseniği Gümüflhac›köy civar›ndan elde ettikleri anlafl›l›yor. Arsenikli bak›rdan yap›lm›fl binin üzerindeki eser, Anadolu’nun en eski ve önemli koleksiyonlar›ndan biri.

Höyük ve Tümülüsler Bir çok uygarl›€›n izlerini tafl›yan çok say›da höyük ve tümülüs bulunuyor bu yörede. Bunlar›n bir bölümünde kaz› çal›flmalar› yap›lm›fl, ama bir ço€unda henüz araflt›rma çal›flmalar› bafllamam›fl. Bafra çevresinde bilinen belli bafll› höyük ve tümülüsler; Böğürtlen Höyüğü, Elmal›k Tepe höyüğü, Hac›baba Tepesi höyüğü, Kat›rdam› höyüğü, Kelbefl Tepe höyüğü, Tepecik höyüğü, Tepe Tarla höyüğü, Tedigün Tepe höyüğü, Zahna höyüğü, Külcüler Tepesi, Hac›baba Tepesi, Tepe Mevkii, Som Tepe, Sorgunlu Tepe, Özü Büyük, Aflağ› Tepe, Tingiller Tepesi.

‹kiztepe ören yeri

‹kiztepe, Anadolu’daki en büyük mezar

Zamanla de€iflen co€rafya ‹kiztepe, K›z›l›rmak’›n denize döküldü€ü yerde, nehrin bat›s›nda kurulmufl. K›z›l›rmak Nehri’nin Bafra deltas›n› oluflturmas›yla birlikte, ‹kiztepe flimdi Karadeniz’den 7 km, nehirden ise 2 km daha içeride.

Derbent Baraj›

Derbent Baraj›’na gitmek için Çetinkaya Köprüsü’nden geçip, "Kolay" yoluna sap›l›yor. Sapaktan itibaren yaklafl›k 35 km’lik bir mesafe var

Bafra

‹kiztepe ören yeri, Kültür Bakanl›€›’nca I.derece "Arkeolojik Sit Alan›" olarak tescil edilmifl ve kamulaflt›r›lm›fl. Kaz›larda ç›kan piflmifl topraktan yap›lm›fl, dokuma tezgahlar›nda kullan›lan a€›rşaklar burada dokumac›l›€›n da yap›ld›€›n› gösteriyor. ‹kiztepe’de ç›kart›lm›fl olan 6000 civar›ndaki piflmifl toprak, kemik, boynuz, tafl ve madenden oluflan tarihi eserleri Samsun Arkeoloji Müzesi’nde görebilirsiniz. An›t mezar, asl›na uygun olarak düzenlenmifl ve ziyarete aç›k.

117

Bafra

Kolay, Derbend baraj gölü ve baraj›

118

Asar Kale’ye ulaflmak için. Da€lar›n tepesine kadar tar›m yap›l›yor. Bu da bir anlamda ormanl›k arazinin yok oluflu demek. Yeni su kanallar› yol boyunca sizi takip ediyor. K›z›l›rmak solunuzda, baraja yaklaflt›€›n›z› müjdeliyor. Aman dikkat!!! Yol boyunca karfl›dan karfl›ya geçen kaplumba€alarla karfl›laflabilirsiniz. Yol boyunca geliflimini sürdüren organik m›s›rlar efllik ediyor size. Ve Derbent Baraj› karfl›m›zda. Baraj gölünün çevresi de tar›m arazi olarak Baraj gölünde dalyanlar

de€erlendiriliyor. Baraj gölünün iki taraf›nda dik yarlara oyulmufl kaya mezarlar› insanda hayranl›k uyand›r›yor.

Kolay

Derbent’te dalyanlar kurulmufl, bal›k yetifltiriliyor. Baraj›n kenar›ndan ilerleyip düzlü€e geldi€imizde Kolay Beldesi’ne var›yorsunuz. Her y›l

Asar Kale girifli sağlayan gizli geçit

150 metre aral›kla yap›lm›fl iki cami dikkatimizi çekiyor. Yolun sa€›nda ve K›z›l›rmak’›n di€er k›y›s›nda sarp kayalara oyulmufl mezarlar son derece estetik tasar›mlara sahipler. Neyzen Tevfik fienlikleri düzenleniyor burada. Bir de tesis yap›lm›fl gölün kenar›nda. Alabal›k yemek istiyorsan›z buradaki restoranlarda her zaman taze ve lezzetli alabal›k yeme flans›na sahipsiniz. Yolda ilerlerken en fazla Kolay Mevki’ndeki kaya mezarlar›

Asar Kale

Asar Kale, dev bir kaya kütlesinin üzerine oturtulmufl bir yap›. Gizli geçitten yukarı çıkışı sağlayan merdivenler etap etap sizi yukarıya çıkarıyor. Paflagonya, Kayamezarlar› - Akalan fielaleleri - Macera turizmi.

Zalpa (Zalpuva) MÖ 2. binde ‹ç Anadolu'da hüküm süren Hititlerin, baflkentleri Hattuflafl ve Kanefl'ten sonra üçüncü büyük flehri. Hitit (Er-Hitit) devrine ait çivi yaz›l› bir metinde K›z›l›rmak'la Karadeniz'in bulufltu€u çevrede Zalpa'dan bahsediliyor. Bölgede toprak-üstü incelemeler yap›lm›fl, bu flehrin ‹kiztepe Köyü’nde bulunan ve 4 tepeden oluflan höyük yerleflmesi olabileceği bulgular› a€›rl›k kazanm›fl. ‹kiztepe'nin meflhur Zalpa kenti oldu€una dair, söz konusu metnin d›fl›nda henüz kesinlik kazand›racak bir bulgu yok.

Bafra

Asar Kale yak›ndan görünüfl

119

Bafra merkezinde

Büyük Cami (Cami-i Kebir)

Bafra

Evliya Çelebi, 300 y›l önce yazd›ğı meflhur Seyahatname'sinde ilçenin en eski tarihi eserlerinden biri olan Büyük Cami (Cami-i Kebir)’den de bahsediyor. ‹sfendiyaro€ullar›'na mensup Bafra Beyi Emir Mirza taraf›ndan, merkezde toplanan halk›n ibadet edebilmesi için yapt›r›lm›fl, ahflap bir cami. Bugünkü caminin ise, üzerindeki kitabede 1670 y›l›nda Osmanl› Devlet adam› Köprülü Mehmet Pafla'n›n k›z› Ayfle Hatun taraf›ndan yapt›r›ld›ğı belirtilmifl.

120

Cami-i Kebir

Tayyar Pafla taraf›ndan 1801-02 y›l›nda yapt›r›lm›fl. Son y›llarda camiye bir de ek ibadet yeri aç›lm›fl. Eski özelliklerini koruyan tek flerefeli minaresi var. Duvarlardaki orijinal bezemeleri ortaya ç›karmak ve korumak amac›yla yeni bir restorasyon çal›flmas› yap›lmas›na karar verilmifl.

ve ç›k›fllar› olan üç aç›k arastal› bir yap›. Bugün halen Bedesten, kuyumcu, saatçi, bal›kç›, kasap ve benzeri dükkanlar›n hizmet verdiği kapal› çarfl› kimli€ini koruyor. Osmanl› döneminde ve Cumhuriyet kurulduktan sonra, 1960'l› y›llar›n bafl›na kadar çeflmelerin büyük önemi vard›. Halk suyu çeflmelerden sa€lard›. O dönemden kalan çeflmeler: Ali Bey Çeflmesi, Mescit Çeflmesi, Taçl› Çeflme, Tafll› Çeflme ve Aynal› Çeflme’dir.

Bedesten

Merkez Tayyar Pafla Cami içi

Merkez Tayyar Pafla Camii

Hac›nabi Mahallesi Tekel Caddesi üzerindeki, 17. yy.da infla edilen Bedesten, do€u-bat› yönünde girifl

Tevfik Kolayl›’y› tan›r m›s›n›z? Türkiye’nin önemli flairlerinden biri olan Neyzen Tevfik’in as›l ad› Tevfik Kolayl›. Neyzen’in babas› Bafra’n›n Kolay beldesi do€umlu. Aile, soyad› kanunuyla "Kolayl›" soyad›n› alm›fl.

Bafra’n›n en eski çeflmesi: Alibey Çeflmesi

Mescid Çeflmesi

1751’de yap›lan ve yak›n dönemde restore edilen Alibey Çeflmesi, Cumhuriyet Meydan›’ndaki Kaymakaml›k binas›na ait bahçenin yan›nda yer al›yor. Çeflmenin iki taraf›nda birer de kitabe var.

Tafll› Çeflme

1778 y›l›nda, Sahib-ül Hayrat Kad› Ali Efendi taraf›ndan yapt›r›lan çeflme, Tekel Caddesi, Alaçam Caddesi ve Bulvar yolunun kesifltiği yerde. Bafral›lar, buradan su içenlerin Bafra’dan ayr›lamayaca€›na inan›yorlar.

Hüseyin Bey Çeflmesi

Cumhuriyet Caddesi’nin ortas›nda yer alan Hüseyin Bey Çeflmesi son derece zarif bir yap›. Alt›gen planl›, köflelerde burmal› sütunceleri, 6 yüzünde de üzeri bitki motifleri ile süslü zarf fleklinde nifller var. ‹ki yüzünde yer alan kitabelerde ise "Bafra Eflraf›ndan Kazan Hac› Abdurrahman A€an›n mahdumu merhum Hüseyin Beyin eseri. (1909 m.) ve Maflallah (1908 m.)" yaz›lm›fl. Ali Bey çeflmesi

Hac› ‹zzet A€a Soka€›’n›n bafl›nda yer alan çeflmenin üzerindeki yaz›dan, Bafra Ayan› Haznedar - Zade Necabetlü Hamdi Efendi taraf›ndan 1840 y›llar›nda yapt›r›ld›ğı anlafl›l›yor.

Emir Mirza Bey Türbesi

Bafra'ya 5 km uzakl›ktaki Türbe Köyü’nde yer alan Emir Mirza Bey Türbesi bir aile kabristanl›ğı görünüflünde. Yaklafl›k 600 sene önce zaman›n Bafra Beyi, Emir-Mirza Bey taraf›ndan yapt›r›lm›fl. Bina, moloz tafl›ndan harçla yap›lm›fl, üzeri çad›r gibi sivri bir kubbe ile örtülü. Kap›n›n üzerindeki kitabeden 1381 y›l›nda yap›ld›ğı ve burada yatanlar›n veba hastal›€›ndan öldükleri belirtilmifl. Türbe a€açlar›n aras›nda saklanm›fl hissi veriyor insana. ‹çi defineciler taraf›ndan talan edilmifl ne yaz›k ki. Restore edilmeyi bekliyor sessizce. Hüseyin Bey çeflmesi

Bafra

Kad› Çeflmesi

1840 y›l›nda Bafra Ayan› HaznedarZade Necebetlü Hamdi Beyefendi taraf›ndan yapt›r›lm›fl.

121

dan restore edilmifl. ‹çi tavana kadar çini ile kapl›. Emir Efendi’nin sandukas› türbenin tam ortas›nda yer al›yor. Günün hangi saatinde ziyaret ederseniz edin, içeride dua eden birini görme flans›n›z çok yüksek.

H›z›r Bey Türbesi

Bafra

Emir Mirza Bey Türbesi

Emir Efendi Türbesi

Oldukça eskiye tarihlenen bir türbe. 1995 y›l›nda Bafra Belediyesi taraf›n-

Bafra'ya 2 km uzakl›kta bulunan Çetinkaya beldesinin güneybat›s›nda kalan Kümbet Tepe’de. Bu nedenle Kümbet Dede olarak da an›l›yor. Türbede, eski Bafra Beylerinden Candaro€lu ‹sfendiyar Bey'in o€ullar›ndan H›z›r Bey yat›yor. Yapım yılı 1411 - 20

122

Hamam Kültürü Eskiden evlerde banyo olmazd›. Ancak çok varl›kl› kimselerin evlerinde hamam bulunurdu. Bafra’n›n köklü ailelerinden Hac›kabafllar›n evlerinin hemen bitifli€inde üç kurnal› ve alttan s›cak su ile ›s›t›lan kubbeli büyük bir hamam oldu€u biliniyor. Evlerdeki hamamlar genellikle bacal› odalardaki yüklük dolaplar›n›n içi idi. Soban›n üzerinde bir gü€ümde su kaynar, yüklükteki so€uk su ile ›l›flt›r›larak yıkanılırdı. Evinde banyosu olanlar bile haftada en az bir kez hamama giderlerdi. Göbek tafl›nda oturulur, terlenir ve ard›ndan tellaklar keseye bafllarlard›. kesenin ard›ndan liflenilir ve tellak “havluuu” diye ba€›r›nca y›kanma fasl› biterdi. Getirilen havlulara sar›nan müflteriler giyinme yerinde bir süre dinlendirilir, bu arada kendilerine kahve ikram edilirdi. Hamamlar en çok cuma sabahlar› kalabal›k olurdu. Zamanla her eve banyo yap›lmaya bafllan›nca hamamc›l›k mesle€i de törensel yanlar›n› unutmaya bafllad›.

fiifa Hamam› (Eski Hamam) Üç yüz y›l önce yap›lm›fl, kubbeli, tipik bir hamam. Yukar›dan bak›ld›€›nda, günefl ›fl›€›n›n girmesi için yap›lan gözler, t›pk› ay yüzeyini kaplayan kraterlerin görünümünü and›r›yor. Pek genifl olmamakla beraber zaman›n en büyük hamamlar›ndan birisi. ‹çinde ayr›ca eski zamanlara ait bir mezar bulunuyor. fiifa hamam› zamana direnmifl ama kubbesinin tam ortas›ndaki akasya a€ac› restorasyon zaman›n›n geldi€ini hat›rlat›yor.

Emir Efendi Türbesi

K›z›l›rmak üzerinde karfl›dan karfl›ya geçifl 1937'den önce, 650 m uzunlu€undaki ahflap bir köprü ile sa€lan›yormufl. Dönemin Ulaflt›rma Bakan› Ali Çetinkaya’n›n katk›lar›yla, 1937 y›l›nda infla edilen 7 kemerli, 250 m uzunlu€undaki köprü Cumhuriyet’in ilk ve büyük eserlerinden biri, ad›n› da dönemin Ulaflt›rma Bakan›’n›n ad›ndan alm›fl. Çetinkaya Köprüsü

Bafra

Çetinkaya Köprüsü

123

Bafra’da evlenen her çift mutlaka Çetinkaya Köprüsü’nden geçiyor Bugün hâlâ yeni evlenen çiftler, u€ursuzluklar› bertaraf etmek için Çetinkaya Köprüsü’nden yürüyerek geçip, K›z›l›rmak’a tafl at›yor. Sünnet çocuklar› da.

Bafra’n›n Hamamlar›

Bafra

Bafra’da üç tane hamam vard›r; Paflflaa Hamam› Cumhuriyet meydan›nda Ziraat Bankas›’n›n oldu€u yerde. Tayyar Pafla yapt›rm›fl. Bu hamam›n iflletmesini yapan kifli Kötenin Ahmet Day› olarak tan›nd›ğı için o y›llarda bu hamam›n ad› Kötenin Hamam› olarak bilinirmifl. Elektrik fabrikas›n›n karfl›s›nda olan Eski Hamam, asl›nda Avukat Mahmut Nedim’in mülküdür ve bu hamam›n iflletmecisi ise Boyabattan Bafraya yerleflmifl olan Emin day› ile kardefli foto Nihat beylermifl. Üçüncü hamam ise Büyükcami’deki Uzun Hamam. Bu hamam› ise Toduklar iflletirmifl. Bu hamam›n ad› 50 y›l öncesinde Han Hamam›, flimdi kimse bu ismi bilmiyor.

124

Bafra’n›n can suyu K›z›l›rmak Sivas K›z›l Da€’dan do€an ve Orta Anadolu'dan k›vr›larak Karadeniz’e ulaflan K›z›l›rmak, Bafra’n›n tam ortas›ndan geçerek denize dökülüyor. Bafra’n›n can suyu K›z›l›rmak'›n uzunlu€u 1151 km K›z›l›rmak’›n her iki taraf›nda bir dizi göl oluflmufl. Do€udaki bal›k göllerinin çevresi ise genellikle sazl›k ve batakl›k. Zaman zaman da ormanl›k alanlar yer al›yor. Göllerin isimleri: Dutdibi, Liman, Hay›rl›, Çernek, Uzungöl, Tombulgöl, ‹ncegöl. Bat›s›ndaki göl ise Karabo€az. K›z›l›rmak deltas› bal›k gölü

K›z›l›rmak Deltas› Türkiye’nin en bereketli alanlar›ndan biri Türkiye'nin, Karadeniz sahilindeki doğal özelliklerini koruyabilmiş en büyük ve en önemli sulak alanı olan Kızılırmak Deltası biyolojik üretim yönünden bol gıda ihtiva eden karakterde bir sulak alan ekosistemidir. Bafra'n›n do€usundan bat›s›na 60 km’lik bir k›y› fleridine sahip deltada, bal›k gölleri, k›y› kumullar›, çorak adalar, kuru ve su basar çay›rlar, sazl›klar, çamur düzlükleri ve tar›m alanlar› yer al›yor. K›z›l›rmak Deltas›, kufl popülasyonu aç›s›ndan son derece önemli bir yer. Deltan›n

K›z›l›rmak deltas› sazlar›ndan

Bal›k Gölleri

Türkiye’nin en lezzetli sazan bal›klar› K›z›l›rmak’›n do€usunda yer alan 33 bal›k gölünde yetifltiriliyor. Göllerden baz›lar›; Karabo€az Gölü, Bal›k Gölü, Liman Gölü, Dutdibi Gölü,

Bafra’n›n güneyli rüzgâr›: Da€yeli Da€yeli, Bafral›lar›n gü ney ve güney bat›dan esen rüzgara verdikleri isim. Bafra’da nem oran› çevre ilçelere oranla daha az. Havan›n rutubetini, bu kuru ve s›cak rüzgarlar azalt›yor. Yaz mevsiminde ise Bafra’y›, kuzeydo€u ve ku zeybat›dan esen poyraz serinletiyor.

Uzungöl, Hay›rl› Göl, ‹nce Göl, Çernek Gölü, Tombul Göl. Bölge, ülkemizin en önemli sulak alan eko-sistemlerinden birini oluflturuyor, bu nedenle eko-turizm aç›s›ndan önem li. Çevresi sazl›k ve batakl›k olan yö- 125 rede, kufl gözlemcileri dört mevsim burada araflt›rma yap›yorlar. Bafra

sahili, denize girmek ve güneflten yararlanmak isteyeler için ideal. Bu yörede en çok tahıl grubu ve sanayi ürünleri olarak; buğday, çeltik, şeker pancarı, mısır ve tütün, yazlık sebze olarak; domates, biber, patlıcan, kavun ve karpuz, kış sebzesi olarak ise; lahana, karnabahar ve ıspanak yetiştirilmektedir.

‹ç pazara bal›k ve yurt d›fl›na kerevit sat›yorlar

Bafra’da balık göllerinde tutulan sazan, yayın balığı, levrek ve sudak balıkları iç pazara veriliyor. 1985’ten beri yetiştirilen kerevit ve kara salyangozu ise yurt dışına ihraç ediliyor

Bafra

Kızılırmak Deltası Kuş Cenneti 126

Bir 'Kuş Cenneti" olan belde, Kızılırmak Deltası'nın, Karadeniz sahilinde tabii özelliklerini koruyabilmiş en büyük sulak alanı. Deniz, ırmak, göl, kumul, sazlık, bataklık, orman ve tarım alanları gibi hayat ortamlarının sağlıklı bir ekosistem içinde bir arada bulunmaları "Bafra Kuş Cenneti" ne biyolojik bakımdan zenginlik ve çeşitlilik sağlıyor. Türkiye’de bulunan 420 kuş türünden, deltada bu güne kadar 340 kuş türü saptanmış ve bu türlerin 140 adedi bu alanda üremelerini gerçekleştiriyor. Tüm dünyada nesli tehlike altında olan 24 kuş türünden, 15 adedi deltada tespit edilmiş. Bunlardan Büyük Deniz Düdükçünü, Kuzey incikuşu, Küçük Kirazkuşu ve Ak Kirazkuşu son 20 yıldır sadece Kızılırmak Deltası 'nda görülüyor Nesli tehlikede olup "Bafra Kuş Cenneti"nde görülen diğer kuş türlerinden bazıları; Tepeli Pelikan, Cüce Karabatak, Alboyunlu Kaz, Dikkuyruk, Şah Kartal, Deniz Kartalı, Küçük Kerkenez, Tarda. Bunlar arasında Deniz Kartalı, Tepeli Pelikan, Kara Leylek, Leylek, Turna, Balıkçıl, Ördek Yağmurcan ve ötücü kuş Passeriformes da bulunuyor. 100.000 su kuşunun barınması, deltanın besin maddesince ve fauna elemanlarınca zenginliğinin en iyi göstergesi… Kızılırmak Deltası Kuş Cenneti’nde, 1 adet Ziyaretçi Merkezi, 1 adet Yönetim Merkezi ve 2 adet Kuş Gözlem Kulesi bulunmaktadır. Deltayı gezi amacıyla ziyaret eden kişilerin; delta hakkında bilgi edinmeleri için, Ziyaretçi Merkezii binasında Görüntü İzleme Merkezi, Sergi Salonu, bölgeye has ürünlerin tanıtıldığı satış reyonu gibi alanlar bulunmaktadır. Görüntü izleme merkezinde deltanın farklı yerlerine yerleştirilen dört adet kamera ile alınan görüntüler ziyaretçiler tarafından izlenebilmekte ve Kuş Gözlem kulelerinde, meraklı kuş gözlemciler izleme yapabilmektedir.

Bafra

K›z›l›rmak Deltas› ve Kufl cenneti

127

Deltadan bal›kç› kay›klar›

Denizle kucaklaflan Liman Gölü

Bafra

Liman Gölü, denize çok yak›n oldu€u için, özellikle rüzgarl› ve denizin dalgal› oldu€u zamanlarda Karadeniz’le birlefliyor. Göl suyunun denizle kar›flmas›, deniz bal›klar›n›n da gölde yaflamas›na olanak sa€l›yor. Derbent Baraj Gölü’nde Gökkuflağı Alabal›k Yetifltirme Çiftlikleri’nde kültür bal›kç›l›ğı da yap›l›yor.

128

Göl turizmi: Alt›nkaya ve Derbent Baraj Gölleri

Alt›nkaya Baraj›, fiahin Geçidi

K›z›l›rmak üzerine kurulan Alt›nkaya ve Derbent barajlar›ndaki bal›k göllerinde olta bal›kç›l›ğı yap›l›yor. Bu göllerde sazan, kadife sazan›, akbal›k (sudak), gökkuflağı alabal›€›, tatl› su levre€i, yay›n, k›z›lkanat, kefal, sinece, çörifl avlan›yor. Vaktiniz var ise befl dakika içerisinde (3,5 km) K›z›l›rmak’ta

fiahin Geçidi

Alt›nkaya Baraj Gölü’nün uzant›s›ndaki fiahin Geçidi bir do€a harikas›. ‹ki taraf› sarp kayal›k geçitte 3-4 arabal›k küçük bir feribotla gezebiliyor. Kanyon boyunca k›vr›la k›vr›la ilerliyor feribot. fiahin Geçidi afl›ld›ktan sonra göl sizi Vezirköprü'nün eflsiz güzellikteki Kunduz Ormanlar› k›y›lar›na götürüyor. En çok hayranl›k uyand›ran fleylerden biri de sarp kayalara oyulmufl merdivenler. Suyun derinli€inin 70 metre oldu€u düflünülürse, en az

Alt›nkaya baraj gölü

80 metreye kadar ç›k›yor bu merdivenler. Burada sazan, levrek ve yay›n bal›ğı avlan›yor. Feribotun bulundu€u k›y›ya inen tepede, çamlar›n alt›nda çad›rla ya da karavanla kamp da kuruluyor.

Bafra’da e€lenceler

Ramazan ay›n›n 14'ünü 15'ine ba€layan gece ilçede "Sele-Sepet fienlikleri" ad›nda flenlikler yap›l›yor. Sele-sepet gecesi büyüklerle küçüklerin bir arada e€lendiği bir flenlik. E€lence için bir gün önceden haz›rl›klar yap›l› yor. Herkes çocu€una halk aras›nda "sele-sepet" denilen fenerler al›yor. Daha sonra gelecek küçük misafir ler için fleker, bozuk paralar veya meyve bulunduruluyor. Sele-sepet gecesi flenliklerle bafll›yor. Baraj gölü k›y›s›nda lokantalar

Bafra

da avlanabilirsiniz. Her y›l Temmuz ay›nda da olta bal›kç›l›ğı yar›flmas› yap›l›yor burada. Derbent Baraj Gölü’nün kenar›nda dinlenmek isteyenler için bir de alabal›k tesisi var. Göl safarileri ve olta bal›kç›l›ğı da yap›labiliyor.

129

Bafra

Mesirede flenlikler

130

Çocuklar evleri gezmeye bafll›yorlar. Ev halk› da çocuklara ikramlarda bulunuyor.

Tar›m fuar› da ayr› bir flenlik

Her y›l Temmuz ay›nda tar›m fuar› ve geleneksel kavun-karpuz yar›flmalar› düzenliyorlar.

7 May›s Gelene€i

Bafral›lar, 7 May›s sabah› k›rlara ve mesirelere giderek gün boyu e€leniyor. O günün sabah› dilekte bulunarak göle ye da akarsuya bir tafl atarlarsa, dileklerinin olaca€›na inan›yorlar.

K›na Gelene€i

Dü€ünlerden bir gün önce, genelde

Mahalli El Sanat›: Zembil 1. Deltadan toplanan sazlar Özellikle 20 y›l öncesine kadar Göltepe Köyü’nde yayg›n olan ve ancak bugün unutulmaya yüz tutmufl mahalli bir el sanat›. Zembil örücülü€ünde kullan›lan malzemeler; saz bitkisi, kurutulmufl m›s›r koçan› yapraklar›, 50 cm uzunlu€unda ortadan ikiye katlanm›fl ve i€ne vazifesi gö ren çelik tel, saz bitkisinden yap›lm›fl k›nd›ra, haz›r ku mafl boyas› veya tabii boyalar. Tabii boya, genellikle so€an veya yeflil ceviz kabuklar›n›n kaynat›lmas›yla elde edilir. Zembilin örülüflflüü M›s›r koçan› yapraklar› ›slat›l›p, yumuflat›l›yor. Bir m›s›r koçan› yapra€›, boyunca 3 eflit parçaya bölünüp, k›nd›ra üzerine muntazam s›k›flt›r›larak sa€dan sola sar›l›yor, 810 cm. sar›ld›ktan sonra sar›lan k›s›m içe bükülüyor. ‹lk örülen k›s›m ortadan sar›larak çevriliyor. ‹stenilen flekil de örülüyor. Koçan bittiği yerde i€ne ile dolan›yor. Boyanm›fl m›s›r koçan yapraklar›ndan aralara desen de ko nuluyor.

Bafra, pidesi, köftesi, nokulu ve kaymakl› lokumu ile ünlüdür. Nokul, hamurun içine ceviz ve kuru üzüm konularak yap›l›r. Bir de bal-kaymak dondurmas› meflhur. Günümüzde ne yaz›k ki unu tul ma ya yüz tut mufl olan Erik Yemeği nefis bir ye mek. Ku rutul mufl as›l karaca erik, kuflbafl› et tereyağı ile yap›lan Erik Yemeği ayn› zamanda midevi ve çok hafif.

Bafra

Bafra Tatlar›

131

Tütün toplayan köylü kad›n›

gece yap›l›r. O€lan taraf›n›n han›mlar› toplan›r, bir heybe içinde haz›rlad›klar› k›na ile k›z evine gider. Yaln›z bu heybe içinde k›nadan baflka ana yollu€u elbise, un, ya€, pirinç, fleker, helva da vard›r. Böylece k›na gecesi e€lenceleri de bafllar. Tabaklar içinde mumlar yak› l›r. ‹çinde k›na bulunan tepsi gelinin önüne getirilir. Önce sa€ aya€›n›n alt›na, sonra sol avuç içine k›na sürü lür. Bu arada geline verilmek üzere orta da k›na tepsisinin içine para atarlar. Ve yanan mumlar gelinin bafl›n›n üzerinde ritmik hareketlerle gezdirildikten sonra mumlar söndürülür. Kalan k›na di€er han›mlar taraf›n dan ellerine sürülür. Mumlar yeniden yak›l›r. Tokmak da vulu vurmaya, zurna çalmaya bafl lar. S›ra olunur ve maniler eflli€inde çeflitli oyunlar oynanmaya bafllan›r.

K›na gecesi

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS ATAKUM

SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME

‹LKADIM

VEZ‹RKÖPRÜ KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

AMASYA

CAN‹K TEKKEKÖY

ASARCIK

SALIPAZARI AYVACIK

TOKAT

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE

BELDE

19 May›s

ORDU

19 May›s 134

19 May›s, ilçeden görünüfl

19 MAYIS

Samsun - Sinop Karayolu’nda, Bafra’dan do€uya do€ru yol ald›€›n›zda 19 May›s’a var›yorsunuz. Samsun - 19 May›s aras› 33 km 20 km’lik kumsal sahil fleridiyle Samsunlular›n sayfiye olarak be19 May›s kimlik kart› Toplam Nüfus:

24.959

Yüzölçümü

362 km2

19 May›s Kaymakaml›€›

511 31 00

19 May›s Belediyesi

511 44 88

nimsedikleri 19 May›s’ta yaklafl›k 25.000 kifli yafl›yor. Burada düzenlenen flenlikler de ilçenin hareketlili€ini art›r›yor. K›z›l›rmak Nehri’nin meydana getirdi€i deltan›n do€u ucunda yer alan ilçe merkezi ova görünümünde. Yüzlerce çeflit kufl türünü bar›nd›ran bal›k gölleri de özel bir atmosfer oluflturuyor. Bölge halk›, 1877 - 78 y›llar›nda Da€›stan ve Kafkasya'dan, 1905 y›l›nda Akdeniz ve Ege'den, 1912'de Yugoslavya ve Yunanistan'dan gelen göçmenlerle zenginleflmifl.

boylar› buraya yerleflmifl ve Melik Daniflment Gazi’nin kurdu€u beyli-

Tarihçesi

Yürükler beldesinde bulunan hamam›n ise Osmanlı dönemine ait oldu€u düflünülüyor. Malazgirt Savafl›’ndan (1071) sonra baz› Türkmen

İlk tunç çağına tarihlenen beylik köyündeki höyük ile Hızır İlyas Höyüğü ilçenin tarihi MÖ 3000’e kadar çıkarmaktadır. Diğer tarihi yerler ise Çetinlipınar Köyü’ndeki Köfteroğlu tümülüsü, dağ köyündeki tümülüs, Yörükler Beldesi yakınındaki tümülüstür 19 May›s ilçeden görünüfl

19 May›s

19 May›s sahili

135

19 May›s

19 May›s Su Park›

136

€in hakimiyeti alt›na girmifl. Daniflmendliler, Bizansl›lar ve Anadolu Selçuklular› aras›nda birkaç kez el de€ifltiren yöre, Çelebi Mehmet döneminde, 1428’de Osmanl› topraklar›na kat›lm›fl. ‹lçenin ilk Türk ahalisi Orta Asya’dan göç eden Türkmenler. Daha sonra, 93 harbi (1877 - 1878) s›ras›nda Kafkasya ve Da€›stan’dan göç edenler yerleflmifl. Yine Balkan Savafllar› sonunda Avrupa'dan gelen Osmanl› Türkleri, 1913 y›llar›nda ilçeye gelerek çevre köylere yerleflmifl. Kurtulufl Savafl› sonras›nda da Selanik’ten mübadele nedeniyle gelenler olmufl.

‹lçe merkezi Atatürk heykeli ve belediye binas› karfl›l›yor sizi. 19 May›s Meydan›’ndaki Saathane de eski ve son derece estetik çizgileri olan bir yap›. Sahile ulaflmak için belediye binas›n›n sa€›ndan hemen sa€a bir U dönüflü yap›l›yor. Yol genifl ama bozuk. Yaklafl›k bir km kadar yol ald›ktan sonra sola sap›nca Ball›ca Tekel Fabrikas› ç›k›yor karfl›n›za. Yol kendili€inden sahile, kumsala ç›k›yor. Uçsuz bucaks›z bir kumsal ve Karadeniz’in ç›lg›n dalgalar›. Hava esintili oldu€unda bunalmadan günefllenmenin tad›n› ç›kar›yor insanlar. Sahildeki 19 May›s Belediyesi’ne ait su park› çocuklar›n e€lence oda€›.

Uzun ahflap bir iskelenin ucundaki su kayd›ra€›ndan kayan çocuklar havuza de€il denize dal›yorlar. Geçmiflin izlerini Ahflap Cami, Yörükler Hamam› ve Tafl Köprü günümüze tafl›yor burada.

Ahflap Cami

Fatih Caddesi’ndeki cami, tamamen ahflap malzeme ile yap›lm›fl. 19. 19 May›s Meydan›’nda Saathane

Yörükler Hamam›

Yörükler Beldesi’ndeki bal›k gölünün yak›n›nda yer al›yor.

Tafl Köprü

Yörükler - Kalaba Mahallesi’ndeki köprü, 19. yy. Osmanl› eserlerinden. Tafl malzeme ile yap›lm›fl. Tek kemerli olan köprünün ayaklar›n›n büyük bir k›sm› toprak alt›nda kalm›fl.

Nebiyan Ormanlar›

‹klimi göl ve denizin etkisi alt›nda

Bu nedenle de k›fllar ›l›k ve ya€›fll›, yazlar ise serin geçiyor. K›fl›n don hemen hemen hiç yaflanm›yor. Ancak Nebiyan Da€› eteklerinde dört mevsimin bütün özellikleri görülüyor. Fauna, çam ve köknar a€›rl›kl›. 19 May›s da€, deniz, göl ve orman›n bir arada oldu€u nadir yerlerden biri. ‹lçe merkezinin kuzeyinde kalan topraklar K›z›l›rmak’›n olufltur-

19 May›s

yy.da yap›ld›€› san›l›yor. Son derece sade bir mimariye sahip, hiçbir süslemesi bulunmuyor.

137

19 May›s

Yörükler Mevkii’ndeki Galeniç Orman›

138

du€u ovan›n bir bölümünü kapl›yor. Nebyan Da€›’ndan ç›kan ve Kumca€›z-Engiz s›n›r›ndan Karadeniz’e dökülen Engiz Çay› suluyor.

tutuyor. Hem deniz hem göl bal›kç›l›€› yap›l›yor. Göl kenar›nda yaflayan köylüler has›rc›l›k da yap›yor. El dokumac›l›€› geliflmifl, özellikle kilim üretimi.

Ekonomik yelpazesi oldukça genifl

Do€a çok bonkör davranm›fl

19 May›s’ta baflta tar›m olmak üzere, hayvanc›l›k ve bal›kç›l›k da geliflmifl durumda. Tar›m ürünleri aras›nda f›nd›k, m›s›r, tütün önemli yer

19 May›s’›n en yüksek tepesindeki Nebyan Ormanlar› ve çevresi, gezi ve mesire olarak ideal. fienlikler genellikle burada düzen-

139

19 May›s

140

19 May›s

Nebiyan Ormanlar›

Yörükler Mevkii’nde günbat›m›

Kültürel zenginli€in yans›mas›

‹lçe halk›, göçler sonucu gelen insanlardan olufltu€u için kültürel ö€eler de çok çeflitli. Rumeli'den Kafkasya'dan, Do€u Anadolu'dan, Do€u Karadeniz'den gelenler kendi türkülerini ve oyunlar›n› yöreye tafl›m›fllar.

Leziz böreklerini tatmadan dönmeyin Yemek kültürü de oldukça zengin. Keflkek, p›t›l ekme€i meflhur. Balkanlardan gelenlerin börekleri ile etli pilav›, oda s›cakl›€›nda kurutulmufl et ve ci€er yemekleri, tarhana çorbas›, özel f›r›nda piflirilmifl somun ekmekleri ile günlük piflirilen saç ekme€i yöre yemekleri aras›nda.

19 May›s

leniyor. Yörükler mevkiinde ise bölgenin en temiz denizinde yüzebilirsiniz. Bal›k gölleri ve çevresindeki sazl›k ve batakl›k arazi, deltan›n sulak alanlar›n›n bir k›sm›n› oluflturuyor. K›z›l›rmak Deltas› bar›nd›rd›€› kufl popülasyonu, ülkemize uluslararas› platformda prestij sa€layaca€› gibi, do€a turizmi, çevre e€itimi, bilimsel araflt›rma alan›nda çok büyük bir potansiyel oluflturuyor.

141

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS ATAKUM

SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME

‹LKADIM

VEZ‹RKÖPRÜ KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

AMASYA

CAN‹K TEKKEKÖY

ASARCIK

SALIPAZARI AYVACIK

TOKAT

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE

BELDE

Tekkeköy

ORDU

Tekkeköy 144

Tekkeköy, ilçeden görünüfl

TEKKEKÖY Samsun’un do€usunda, Samsun Trabzon Karayolu’nun 13. km’sinde, Karadeniz’e k›y›s› olan yeni ilçelerden biri Tekkeköy. Do€usunda Çarflamba yer al›yor. Samsun’dan Tekkeköy’e her an araç bulunuyor. Tekkeköy’ün yaklafl›k nüfusu 49.000 ve bu nüfusun yar›s› merkezde, yar›s› da köyTekkeköy kimlik kart› Toplam Nüfus:

49.462

Yüzölçümü

241 km2

Tekkeköy Kaymakaml›€›

256 04 65

Tekkeköy Belediyesi

256 03 24

lerde yafl›yor. ‹lçe topraklar›n›n üçte birini de Çarflamba ovas›n›n devam› oluflturuyor. Oldukça verimli topraklar bunlar ve tütüncülükten, m›s›r ve sebzecili€e kadar tar›m›n her türü yap›l›yor.

Paleolitik dönemden, Bizans ve Osmanl›’ya uzanan süreçte Tekkeköy ve civar›nda yap›lan araflt›rmalar, ilçenin tarih öncesi Paleolitik dönemden itibaren yerleflim merkezi olarak kullan›ld›€›n› ortaya koyuyor. Tekkeköy’ün hemen güneyinde yer alan bu yerleflim MÖ 400.000 - 10.000’lere dayan›yor. Yap›lan araflt›rmalar sonucunda Hititlere ve Friglere ait bulgulara da

rastlanm›fl. Yöre MÖ 3. yy. ortalar›nda Pontus Devleti hakimiyetine girmifl, daha sonra da s›ras›yla Roma, Bizans ve Anadolu Selçuklu Devleti’nin eline geçmifl. Selçuklu-

Alt›nkaya Kilisesi

Tekkeköy

lar Anadolu’ya girdikten sonra, Bizans egemenli€inde olan bölgeyi Türklefltirmek ve ‹slamiyeti yaymak için Türk velisi fieyh Zeynüddin’i buraya göndermifl ve bir tekke kurdurmufllar. Tahminen 1250-1330 y›llar› aras›nda yaflayan fieyh Zeynüddin, kurdu€u tekkede ihtiyac› olan fakirler için, yemek kazanlar› kurarak doyururmufl. Tekkeköy ad›n›n da buradan geldi€i söyleniyor. Osmanl›’n›n Anadolu’da yay›lmaya bafllamas›ndan sonra 1399’da Tekkeköy Osmanl› egemenli€ine girmifl, 1402 Ankara Savafl›’ndan sonra bir dönem Kubato€ullar›’n›n eline geçmifl, daha sonra yeniden 1419’da Çelebi Mehmet taraf›nda tekrar Osmanl› topraklar›na kat›lm›fl. Osmanl› döneminde burada, Türkler ve Bizansl›lardan kalma Rumlar bar›fl içerisinde yaflam›fllar. Lozan antlaflmas›yla verilen mübadele karar›n›n ard›ndan Rumlar Bat› Trakya Türkleriyle yer de€ifltirmifl. Tekkeköy’ün bugünkü sakinleri, yerli halk, buraya göç edenler ve mübadiller olmak üzere üç grup olufluyor. Mübadele sonucunda gelen halk, kendi kültürel özelliklerini korumakla birlikte, yerli halk ile de uyum içinde yafl›yorlar.

145

Tekkeköy 146

Tekkeköy’e do€ru yol al›rken: Kutlukent

Tekkeköy’e do€ru yol al›rken önce Kutlukent sapa€›ndan içeri girip Kirazl›k deresinin yan›ndan Alt›nkaya Mahallesi’ne t›rman›l›yor. Virajl› bir yol. Burada yaflayan halk›n büyük bölümü mübadil. Yolun solunda eski bir tafl kilise karfl›n›za ç›k›yor. Keltepe Kilisesi. Kubbesinin bir bölümü y›k›lm›fl. Restorasyon yap›lmas›n› bekliyor. Samsun ayaklar›n›z›n alt›nda burada. Kiliseyi ziKilise ve yelde€irmeni kal›nt›s›

Atatürk’ün Selanik’teki evinin bir örne€i

yaret ettikten sonra yine ayn› yoldan anayola inmekte fayda var, zira daha ileride ilginç bir fley yok.

Atatürk’ün Selanik’teki evinin bir örne€i

Keltepe Kilisesi’nden dönerken anayola ç›k›flta, yolun tam karfl›s›nda aç›l›fl› yeni yap›lan Atatürk Evi var. Bu evin özelli€i Atatürk’ün Selanik’teki evinin birebir örne€i olmas›.

Ç›rakman Mahallesi’ndeki yelde€irmeni Keltepe dönüflü anayola ç›kt›ktan sonra ›fl›klara kadar ilerleyip, ilk sa€dan yukar› t›rman›l›yor. Ç›rakman Mahallesi’ne vard›€›n›z zaman köy mezarl›€›na girip ilerliyoruz. ‹lk sola sapt›€›n›z zaman sizi hofl bir

sürpriz bekliyor. Tafltan yap›lm›fl yel de€irmeni a€açlar›n arkas›nda gizlenmifl sizi bekliyor. Yapım yılı 19 yy

Tekkeköy’ün merkezi

Tekkeköy’ün merkezinde Hükümet Kona€› ile Belediye Binas› komflu. Kona€›n önünde bir de Atatürk heykeli yer al›yor.

fieyh Yusuf Zeynüddin Cami ve türbesi fieyh Yusuf Zeynüddin Cami fieyh Yusuf Zeynüddin Cami içi

Anadolu Selçuklu Devleti zaman›nda yaflam›fl büyük ‹slam velisi fieyh Yusuf Zeynüddin, 1285 y›l›nda camiyi yapt›rm›fl. Türbesi de bu caminin bahçesinde yer al›yor. Cami d›fl cephesi mozaikle kaplanm›fl, tarihi bir eser oldu€u ne yaz›k ki anlafl›lm›yor, tüm mimari özelli€ini kaybetmifl. Hükümet Kona€›

Tekkeköy

Tekkeköy merkez

147

Tekkeköy 148

Delikli Kayalar

Tekkeköy Ma€aralar› (Delikli Kayalar) F›nd›cak ve Ç›narl› derelerinin sulad›€› vadi boyunca yükselen kaya kitlelerinde büyüklü küçüklü oyuk ve ma€aralar var. Alt paleolitik döneme ait ve do€al yollarla oluflmufl bu ufak ma€aralar bar›nmak amac›yla oyularak geniflletilmifl. 1941 y›l›nda Ankara Üniversitesi Dil Tarih - Co€rafya Fakültesi ö€retim üyelerinden Prof. Dr. Tahsin ÖZGÜÇ baflkanl›€›nda yap›lan kaz› ve araflt›rmalar s›ras›nda, bu bölgede çok say›da prehistorik ma€ara, s›€›nak ve yerleflim yeri keflfedilmifl. Paleolitik Ça€a ait oldu€u tespit edilen el baltalar›, m›zrak uçlar›, kesiciler bulunmufl. Yap›lan kaz› ve araflt›rmalarda, genellikle mezar hediyesi olarak kullan›lm›fl olan çanak çömlek, küpe, bilezik, b›çak, kama, ok ucu, toplu i€ne gibi daha ileri iflçili€e sahip eserler de mevcut. Ç›narc›k ve F›nd›cak vadilerinin birleflti€i yerde ve her iki vadiye ha-

kim durumda bulunan kaya kitlesi "Delikli Kaya" ad›yla an›l›yor. Bu kaya kitlesinden ç›kan basamaklar, teknik ve biçim yönünden incelenmifl ve Frigyal›lara ait oldu€u anlafl›lm›fl. Tekkeköy buluntular› Samsun Arkeoloji Müzesi'nde sergileniyor.

Ç›naralan Kilise-Cami Delikli Kayalar›n eteklerinden Ç›naralan Köyü’ne t›rman›p, hayli dar ve bozuk yoldan ilerlendi€inde Ç›naralan Köyü ç›k›veriyor karfl›n›za. Buradaki

Antyeri Kilisesi

Costal Orman› ve sahili

Samsun - Ordu Karayolu üzerinde, Çarflamba Havaalan› tabelas›ndan sap›p, Yeni Mahalle ve Kurtulufl Mahalle oklar›ndan L dönüflü yapt›ktan sonra sa€a dönüp yolu takip etti€inizde Costal Orman›’na var›yorsunuz. Solunuzdaki derenin yan›ndan ilerledi€inizde bu yol deniz kenar›na ç›k›yor. Göz alabildi€ine uzun ve bakir bir kumsal ve aral›klarla s›ralanm›fl çamlar aras›nda sayfiye evleri. K›y› boyunca uzanan Hac› Osman Korusu ve içeriye girildikçe 700 800 m civar›na yükselen Kapakl› P›nartepesi, K›rantepe, Azman Tepesi, sahile yak›n Asara€aç Tepesi piknik ve mesire olarak popüler yerler. Costal Orman› ve sahili

Tekkeköy

Ǜnaralan kilise camii

kilisenin sadece bir duvar› kalm›fl. Köylüler de 1994 y›l›nda kendi imkanlar›yla burada bir düzenleme yap›p, yap›y› camiye çevirmifller. Kötü bir restorasyon yap›lm›fl ne yaz›k ki; yeniden ele al›n›p, restore edilmeyi bekliyor.

149

Tekkeköy Mutfa€›ndan

Tekkeköy

Kazl› pilav, etli yufka, k›ymal› börek, f›r›n kebab› yayg›n olarak yap›l›yor. Ayr›ca bölge denizinin bereketli bal›€› hamsiden yap›lan hamsi tava, hamsili pilav, hamsili ekmek, kiremitte hamsi gibi yemekler de çok s›k yap›lan yemekler aras›nda.

150

Costal Sahil Evleri

Çakmak Baraj›

Samsun’da bulunan barajlardan, sadece Çakmak Baraj›’ndan içme ve kullanma suyu olarak yararlan›l›yor. Barajdan, cazibeyle gelen su, ar›tma tesisinde ar›t›ld›ktan sonra flehre da€›t›l›yor. Samsun’da 2035 y›l›na kadar yetecek su kapasitesi mevcut. Samsun, içme suyu kalitesi bak›m›ndan bölge genelinde 1. s›rada, Türkiye genelinde ise, ilk 10 il aras›nda yer al›yor.

Kabaceviz Şelaleleri

Çakmak Baraj Gölü’nde avlanan bal›kç›lar

Tekkeköy’ün en önemli do€al zenginli€i, Kabaceviz fielaleleridir denebilir. Tekkeköy’e 35 kilometre mesafedeki Kabaceviz Köyü, yeflillikler içinde

bir güzel köy. Ulafl›m kolay ve yol asfalt. Köyden 3 km uzakl›ktaki flelaleler bölgesi, y›l›n her günü gezginleri çekiyor buraya. fielaleler 15, 35 ve 65 m yükseklikten düflüyor. Çevrenin yeflili ve orman örtüsü, günübirlik turlar için ideal bir rota oluflturuyor. Trekking, da€ bisikleti, piknik turlar› yap›l›yor bu bölgeye. fielalelerin Abdal deresine ulaflmas›n›n ard›ndan bir rafting parkuru bafll›yor. Bölge Samsun’a yurtiçi ve yurtd›fl› turlar›n artmas›yla önem kazanaca€a benzer. Gezginler ve tatilciler için flelale çevresinde ve köyde yeme içme olanaklar› sa€lan›yor. Kampingciler için de çad›rlar›n› birlikte getirmeleri kayd›yla ilginç ve hofl bir deneyim olacak Kabaceviz günleri.

151

Çarflamba 154

‹lçenin karfl›yaka görünüflü

ÇARfiAMBA Samsun-Ordu karayolu üzerinde, Çarflamba Ovas›’nda kurulmufl, Yeflil›rmak'›n iki yan›na yay›lm›fl. Samsun’a 36 km uzakl›kta. Ulafl›m sadece karayoluyla sağlan›yor. Tarihi demiryolu hatt› ne yaz›k ki söküldü. Terme, Tekkeköy, Karadeniz k›y›lar›, Ayvac›k ve Sal›pazar› ilçeleri ile komflu. Çarflamba, hem yüzölçümü hem de nüfus yoğunluğu bak›m›ndan Samsun’un ikinci büyük ilçesi. Bafra ilçesi gibi, Çarflamba da Yeflil›rmak'›n biriktirdiği bir biriÇarflamba kimlik kart› Toplam Nüfus:

138.527

Yüzölçümü

708 km2

Çarflamba Kaymakaml›ğ›

833 10 07

Çarflamba Belediyesi

833 46 85

kinti ovas›. Yeflil›rmak, ovay› ikiye bölüyor. Canik Dağlar›’n›n uzant›s› olan dağlar, ilçenin güneyinde kal›yor. Canik ormanlarla kapl›. Ama ovada, tek ormanl›k alan Çalt› Burnu üzerinde. Türkiye'nin büyük akasular›ndan, 416 km uzunluğundaki Yeflil›rmak ovaya ve Çarflamba’ya can veriyor. Sivas'taki Köse Da€lar›’ndan (2801 m) do€up, Canik Da€lar›’n› aflarak Çarflamba Ovas›’n› sulay›p, Civa Burnu’ndan Karadeniz'e dökülüyor. Yeflil›rmak'›n denize yak›n k›s›mlar›nda delta gölleri oluflmufl. Sahilde yer alan bu göller; Dumanl› Gölü, Akarak Gölü, Akmaz Gölü ve Kocagöl. Di€er göller ise ›rmak yata€›n›n de€iflmesi sonucu oluflmufl. Bunlar; Sazl›k Gölü, Çilme Gölü, Kör›rmak Gölü’dür. Göllerin çevresi sazl›k ve batakl›kla çevrili.

art›k. Hasan U€urlu ve Suat U€urlu barajlar›, Yeflil›rmak suyunu kontrol alt›na ald›. Zaman zaman baraj setlerini zorlayan ya€mur ve kar sular› nedeniyle, baraj kapaklar›n›n aç›lmak zorunda kal›nd›€› ve k›smi taflk›nlar›n yafland›€› biliniyor ama art›k eskisi gibi neredeyse her y›l yaflanan taşkınlar yok ve selin yaratt›€› tahribat en aza indi. K›sacas› Çarflamba’y› art›k sel alm›yor...

MÖ 6. yüzyılın başlarında Amisos (Samsun) ticaret kolonisi kuran Miletoslu denizciler Yeşilırmak kıyılarına kadar uzanarak buralarda sömürge kurmuşlardır. Yeşilırmağın antik çağdaki ismi İris’dir.

Çarflamba’y› art›k sel alm›yor

Çarflamba’y› sel ald› Bir yar sevdim el ald› Diye bafllar çok bilinen Çarflamba türküsü. Yeflil›rma€›n özellikle kar sular›n›n eridi€i ve bol ya€murlu ilkbahar aylar›nda sel olup Çarflamba ovas›na taflt›€› günler geride kald›

‹lçenin park›ndan görünüflü

MÖ 6 yy.da Persler’in egemenli€ine girmifl, MÖ 63 y›l›nda Roma ‹mparatorlu€u’na ba€lanm›fl. Roma ‹mparatorlu€u’nun MS 395’de ikiye ayr›lmas›ndan sonra Bizansl›lara (Do€u Roma) kalm›fl. Selçuklu Sultan› 2. K›l›çarslan ülkesini 1185 y›l›nda 11 o€lu aras›nda taksim etti€inde yöre Rüknettin Süleyman fiah’›n pay›na düflmüfl. Anadolu Selçuklu Devleti’nin da€›lmas›ndan sonra, Beylikler döneminde Canik

Çarflamba’n›n ad› Eskiden flimdiki ilçenin yerinde Sar›cal› Mahallesi ile Kufldoğanl› Köyleri bulunuyormufl. Yörede 1370 y›l›nda büyük bir panay›r kurulmaya bafllanm›fl. Panay›r çarflamba günleri kurulduğundan "Çarflamba Pazar›" denmifl. Çarflamba’n›n ismi buradan geliyor.

Çarflamba

Miletoslular›n sömürgesi,

155

Çarflamba

‹lçe merkezi

156

Beylerinden Tacettino€ullar›’n›n idaresinde kalm›fl. 1428'de Osmanl› topraklar›na kat›lan Çarflamba, Yörgüç Pafla, Hac› Ali Pafla ve Hazinedaro€ullar› taraf›ndan idare edilmifl. ‹lçede ilk Tunç Ça€› yerleflimlerinin izleri, Tepecik, Kilise Tepe, Tünbütepe höyüklerinde izlenebilir.

‹lçe merkezi

Yeflil›rmak Çarflamba’y› ikiye bölmüfl. Kent yaflam› da bu nedenle hep iki yaka olmufl. Bir tarafta yaflayanlar, öteki tarafa "karfl› yaka" demifller. "Karfl› yaka"ya geçmek deyim olmufl. Geçit veren tek köprü varm›fl balang›çta. 20. yy. bafllar›nda ahflap olarak yap›lan, ard›ndan Yeflil›rmak sular›na daha dayan›kl› olmas› için tafla dönüfltürülen tarihi köprü. Öyle taflk›nlar yaflanm›fl ki, bu köprü bile zorlanm›fl, zaman zaman takviye gerekmifl. fiimdi Yeflil›rmak üzerinde iki köprü var. ‹kincisi, flehir d›fl›ndan geçen Samsun - Ordu karayolunun üzerinde. Üçüncüsü da yap›m aflamas›nda. Tarihi köprünün de güneyinde, kentin eski ve yeni mahallerini bir birine ba€lamaya haz›rlan›yor. Bu köprüyle, Samsun - Ordu Karayolu’yla s›k›flan kentin, güneye do€ru büyüyece€i

Eski tahta köprü ve yerine yap›lmakta olan tarihi tafl köprü (üstte) ve köprünün bugünü (altta)

hesaplan›yor. Kent merkezi kentin do€u yakas›nda. Belediye ve kaymakaml›k binalar›, devlet kurumlar› bu yakada. Bat› bölüm ise önce tren istasyonu çevresinde geliflmeye bafll›yor. Çarflamba’n›n ilk orta okulu ve lisesi de bu yakada infla ediliyor. Tarihi Çarflamba evlerinden bugüne çok az örnek ulaflm›fl. Çarflamba 30 y›l öncesine kadar yeflillikler içinde iken, önce merkezde, sonra da d›fl mahallelerde büyük bahçeli iki katl› evler, yerini h›zla 4-5 katl› çirkin apartman bloklara b›rakm›fl. Eski Çarflamba evleri ve bahçelerinnin az say›daki örnekleri, daha çok Çay Mahallesi’nde gözlenebiliyor. Ünlü tiyatro oyuncumuz Ferhan fiensoy’un çocuklu€unu geçirdi€i Sivil mimari örnekleri

Çarflamba

İlçe Merkezi, Tarihi Ev

157

Bedesten kap›s› (üstte) Ferhan fiensoy evi (altta)

Çarflamba 158

‹lçe merkezi

baba evi de burada. Belediye Baflkanl›€› da yapan Nabi fiensoy’un ad›, flimdi Belediye’ye ait kültür merkezinde yaflat›l›yor. Tiyatro salonu ve sergi mekanlar›n›n bulundu€u kültür merkezi y›l boyu aç›k.

Bedesten ve Gö€celi Cami

Bedesten, 1826 y›l›nda yap›lm›fl. Bedesten’in üstten görünüflü

Orijinal mimari özelliklerini koruyan bedesten, günümüzde de önemli ticaret merkezlerini içinde bar›nd›rarak halen kullan›l›yor. Çarflamba’n›n merkezindeki Gö€celi Mezarl›€› içinde yer alan Gö€celi Cami, Anadolu ahflap mimarisinin en güzel örneklerinden biri. 1206 y›l›nda yap›ld›€› kayd› düflülmüfl. Ama yapt›ran bilinmiyor. Tek katl›, tafl›nabilir ve yükseltilmifl özelliklere sahip yap›n›n d›fl cephesini üst üste yerlefltirilmifl kalaslar oluflturuyor.

Çarflamba

Göceli Cami eski hali

159

Göceli Cami yenihali ve içi

12-18 cm. kal›nl›€›nda, 50-70 cm. eninde ve 12-20 m. uzunlu€unda kalaslar bunlar. Yap›da çivi kullan›m› minimum düzeyde. Onlar da sadece direk bafllar›n›n kirifllere ba€lant›s›nda kullan›lm›fl. Ve bu özellikleriyle hemen bütün ça€dafllar›ndan ayr›l›yor. Günefle, neme, ya€mura ve depremlere dayanm›fl ve bugüne ulaflm›fl olan bu güzel yap›, geçti€imiz y›l restore edildi. ‹ç ahflap süslemeleri de elden geçirildi. Çarflamba'da, Os-

Çarflamba 160

‹lçe merkezi

manl›lar döneminden kalma 7 cami var. R›dvan Bey Camii (1781), Abdullah Pafla Cami (1847), De€irmenbafl› Cami (1908), Yeni Keten Camii (19. yy. sonlar›), Kanarya Camii. Ayr›ca Yayalar Köyü’nde de 1619 tarihlerinde yap›ld›€› tahmin edilen, yine ahflaptan fieyh Habil Cami bulunuyor. Anadolu Selçuklu ve Osmanl› döneminden kalan türbeler de bulunuyor. Bunlardan baz›lar›; Yeflil Tekke, Ç›ban Tekkesi, Semail Tekkesi, Yeflil Tekke, Ülfi Tekkesi, Sarl›k Tekkesi, Yel Tekkesi, Gazi Hasan Bey Türbesi. Bizans dönemine ait oldu€u söyYeflil›rmak K›y›s›

lenen Eski Kent Kilisesi kal›nt›lar›n› Gülören Köyü’nde görmek mümkün. Sivritepe’de tarihi yer alt› çarfl›s›, Göller Mevkii’nde toprak alt›nda eski kent kal›nt›lar›, Kestane P›nar Ma€aras›, Ulup›nar Ma€aras› da görülmeye de€er yerler aras›nda.

Yeflil›rmak boyunca yeni düzenlemeler Yeflil›rmak, tarihte tafl›mac›l›k için de kullan›lm›fl. Bugün F›rat üzerinde kullan›lan sallar ve tulumlar, 50 y›l öncesine kadar Yeflil›rmak üzerindeki tafl›mac›l›kta kullan›lm›fl. fiimdi za-

man zaman su seviyesi oldukça düflen ›rmak, nehir gemileriyle tafl›maya izin vermiyor. Bir zamanlar su taflk›nlar›ndan korunmak için, kent merkezi boyunca ›rma€›n iki yan›na kurulan setler, flimdi yeni k›y› düzenlemesine de olanak sa€l›yor. Çarflamba Belediyesi, iki k›y› boyunca koflu ve yürüyüfl parkurlar›, dinlenme noktalar›, çay bahçeleri ve spor alanlar› yapm›fl, çiçeklendirmifl. Eskiden Yeflil›rmak’›n iki kolunun ortas›nda kald›€› için ada diye bilinen ama flimdi bu özelli€ini yitiren bölge ise Çarflamba’n›n yeni rekreasyon alan› olarak düzenleniyor.

Karadeniz k›y›s›, kumsal ve sulak alanlar

Çarflamba ilçe merkezi, denizden 10-15 km içeride. Çarflambal›lar, kendi ilçe s›n›rlar› içindeki deniz k›y›lar›n› de€il de, Terme, Ünye ve Fatsa k›y›lar›n› tercih ettiler, denize girmek için. Halbuki, Terme s›n›rlar›ndan bafllay›p, Tekkeköy s›n›rlar›na kadar uzanan yaklafl›k 50 km’lik sahil, uçsuz bucaks›z kumluk alan›, bir bölümünde sulak alanlar› ve gölleriyle birleflmifl hepsi birer do€a harikas›

zenginlikleriyle, Çarflambal›lar için bile keflfedilmeyi bekliyor. Özellikle Civa Burnu istikametinde ilçe merkezine 10-12 km uzakl›ktaki, ince kumlu plajlar› ve do€al göllerin bulundu€u alan, Çarflamba’n›n yeni çekim merkezi. Çevresi sazl›k olan Çarflamba gölleri, su ürünleri ve kufl çeflitlili€i aç›s›ndan oldukça bereketli. Bu zenginlik, avc›lara da davetiye ç›kar›yor.

Çarflamba

‹lçe merkezi

161

Çarflamba 162

Virginia Tütünü

Yeflil›rmak'›n sulad›€› ova, tar›ma son derece elveriflli ‹lçede tar›m, Türkiye'ye üretim yapacak kadar geliflmifl durumda. Yetifltirilen ürünler; bu€day, arpa, çeltik, fasulye, soya fasulyesi, nohut, fleker pancar›, ayçiçe€i, fleftali, f›nd›k ve elma baflta olmak üzere çok çeflitli. Samsun, Türkiye'deki m›s›r üretiminin %40’›n› sa€larken, m›s›r›n ço€u Çarflamba’da üretiliyor. ‹lçede 450 dekarl›k alana tütün dikiliyor ve y›lda ortalama 42 ton tütün yetifltiriliyor. Ekime ve dikime elveriflli alanlar›n genifl olmas›, çiftçilerin verimli alanlarda sebzecilik yapmalar›na da olanak

sa€lam›fl. Çarflamba, sanayi alan›nda da geliflmifl bir ilçe. Özellikle yörede üretilen f›nd›€› iflleyerek, Almanya, ABD, Suudi Arabistan, Hollanda, Belçika, ‹sviçre, Birleflik Arap Emirlikleri, ‹talya gibi ülkelere ihraç eden üç f›nd›k k›rma fabrikas› var. Ayr›ca deniz ürünlerini iflleyerek Fransa'ya ihraç eden iki küçük fabrika da mevcut.

Göçle gelen kültürel zenginlik Lozan Bar›fl›'ndan sonra Samsun'a ve dolay›s›yla Çarflamba'ya Selanik, ‹skeçe, Kavala, Kafkasya, Do€u Karadeniz, Gürcistan ve di€er ülkelerden gelenler yerleflmifl. Göç edenler aras›nda a€›rl›k ise Rumlarda. Bu göçlerle gelen de€i-

nan Rumeli oyunlar› ve halaylar, ba€lama ile oynanan kol havalar›, akordiyon ile oynanan Kafkas Oyunlar› bu çeflitlili€in örnekleri.

flik kültürler, Çarflamba’da zengin bir folklor birikimi oluflturmufl. Yöre oyunlar› çok çeflitlilik gösteriyor. Kemençe eflli€inde oynanan horonlar, davul ve zurna ile oynaViflne Ağac›

M›s›r pastas›, m›s›r çorbas›, keflkek, karalahana çorbas› ve sarmas›, kaz tiridi, yörenin en ünlü yemekleri. Buğday unundan yap›lan "Çarflamba pidesi" de son derece lezzetli, mutlaka denemelisiniz. Büyük flehirlerde Samsun ve Bafra pidesi olarak tan›nan kapal› pidenin has› Çarflamba’da yap›l›r asl›nda. Eskiden has pideciler vard›, flimdi de pidecilerin yan›s›ra her çeflit yemek servisi veren dükkanlarda da bir pide f›r›n› bulunuyor. ‹nce aç›lan pide hamuru k›ymal›, peynirli, çökelekli iç malzeme yerlefltirildikten sonra kapat›l›yor ve f›r›na sürülüyor. Odun f›r›n›nda piflirilen pide, üzerine tereyağ› sürülerek servis yap›l›yor. Aç›k pide çeflitleri de mevcut. Past›rmal›s›, yağl› yumurtal›s› en çok rağbet edilenlerin bafl›nda geliyor

Çarflamba

Çarflamba mutfa€›n›n ecesi “m›s›r” ve pide

163

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS ATAKUM

SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME

‹LKADIM

VEZ‹RKÖPRÜ KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

CAN‹K TEKKEKÖY

ASARCIK

AMASYA

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE

BELDE

Terme

SALIPAZARI AYVACIK

TOKAT

ORDU

Terme 166

Terme Çay› Terme, ilçe meydan›

TERME

Terme’nin Samsun'a uzakl›ğ› 58 km Karaorman'dan doğan Terme Çay›, ilçeyi tam ortas›ndan ikiye bölerek Karadeniz'e dökülüyor. En yak›n yerleflim birimleri olan Çarflamba ilçesine 22 km, Ünye ilçesine 32 km mesafede. ‹lçenin kuzeyinde Karadeniz, doğusuna doğru gidildiğinde Ünye ve ‹kizce, güneyinde Akkufl, bat›s›nda Sal›pazar› ve Çarflamba yer al›yor. Terme kimlik kart› Toplam Nüfus:

77.178

Yüzölçümü

678 km2

Terme Kaymakaml›ğ›

876 10 03

Terme Belediyesi

876 10 02

Doğal kanallarla bağl› olan Akgöl ve Simenit gölleri Karadeniz ile Terme ‹lçesi aras›nda denize yak›n bölgede yer al›yorlar. Göllerin suyu tuzlu. Sulamada kullan›lam›yorlar. Bu göllerde hem bal›k avlan›yor hem de kufllar›n konaklama yeri olduğu için gözlem yeri.

Terme için bir çok medeniyet mücadele etti

S›ras›yla Hititler, Frigler bu bölgeye hakim olmufllar. Ard›ndan Anadolu’ya giren Kimmerler de Frigleri y›km›fl. Kimmerlerin kad›nlardan oluflan topluluğu Amazonlar da Terme’ye gelip konaklam›fllar.

Terme sahili

Terme

Terme suyu (Termedon) yak›n›ndaki dağlar›n ad› baz› harita ve ansiklopedilerde "Amazonius Mous (Amazon Dağlar›)" olarak geçer. Karadeniz k›y›lar›nda kolonizatör olarak bulunan eski Yunanl›lar da Termedon’da yaln›z kad›nlardan ibaret bir toplum olduğundan bahsediyor. Medler, Persler ve Romal›lar›n hakimiyetinden sonra 395 y›l›ndan itibaren Terme, Roma ‹mparatorluğu’nun Doğu Roma yani Bizans Devleti’nin hakimiyetine girmifl. 1219 - 1236 aras›ndaki dönemde Terme de dahil olmak üzere bütün Karadeniz Anadolu Selçuklular›n›n yönetimindeymifl. Bu bölgeye vali olarak atanan Eretna Bey Amasya, Samsun, Tokat, Sivas, Kayseri bölgesinde kendi ad›yla devletini kurmufl. 1398 y›llar›nda Y›ld›r›m Beyaz›t Amasya ve Karadeniz bölgesini al›nca Taceddin Oğullar› ve Canik Beyleri Osmanl› yönetimini kabul etmifller. Bundan sonra Terme Kazas› Cumhuriyet dönemine kadar Canik Mutasarr›fl›ğ›n›n idaresinde yönetilmifl.

167

Terme

Terme’nin efsane kahramanlar›: Amazonlar

168

Anadolu mitolojisinini savaşçı kadın kahramanları MÖ 1200’li yıllarında Thermodon (Terme Çayı) kıyısında , Themiskryia kentinde yaşadıkları antik kaynaklarda belirtilmektedir. Amazonlar, ok at›p, at biniyorlar. ‹yi yay çekebilmek için sol memelerini kestikleri, bu nedenle de memesiz anlam›na gelen Amazon ismini ald›klar› söylenir. Ok d›fl›nda m›zrak, çift yüzlü hafif balta, yar›m kalkan ve tolga da kullan›rlarm›s. Amazon kelimesinin Ermenice’deki anlam› "Ay Kad›n" ve benzer kelime manas› da "Adam Öldürücü", Yunanca’daki manas› ise "Memesiz" idi. Amazonlar Tanr›ça Kibele’ye taparlarm›fl. Yaflam kültürleri günümüzde al›fl›lagelmiflin d›fl›nda. Erkekleri iflçi ve uflak olarak kullan›yor, savaflta ald›klar› esirlerle beraber olduktan sonra, esirleri öldürüp, doğan erkek çocuklar› öldürüyor, k›z çocuklar› ise ihtimamla büyütüp, güçlü birer savaflç› olarak yetifltiriyorlarm›fl. Hititlerle Yunan adalar›ndaki milletler aras›nda tampon devlet olarak yaflam›fllar. Ancak üç büyük krall›ğ›n birleflmesi sonucu, büyük bir sald›r› ile y›k›lm›fllar. Antik dönem yazarlarından heredot strabon ve Halikarnas balıkçısı öykülerinde amazonlardan bahsetmektedir. ‹lkin tarihin babas› olarak an›lan Herodot Amazonlardan bahsederken Amazonlar›n Yunanl›larla ve ‹skitlerle olan savafllar›n› anlat›r. Amazonlar ‹skitleri büyük bir hezimete uğrat›r. ‹skitler flaflk›nd›r, dahas› düflmanlar›n›n kad›n olduğunu savafl alan›nda kalan cesetleri görünce fark ederler. Yunanl› Strabon ise Amazonlardan bahsederken, topluluğun kimliği, kökeni üzerinde durmufltur ve Ephessos, Smyrna, Kyme ve Myrina adl› antik kentlerin isimlerini Amazonlar›n vermifl olduğunu dile getirir. Halikarnas Bal›kç›s› ise Ege ’de bulunan birçok kentin Amazonlar taraf›ndan kurulduğunu anlat›r: "Mirin adl› bir Amazon kraliçesi, Kuzey Ege k›y›lar›nda ‘Serne ’ad›nda bir kenti zapteder, erkeklerin tümünü k›l›çtan geçirir; kad›n ve çocuklar›ysa köle olarak tutar. Kraliçe onlar için kendi ad›n› tafl›yan, Mirin kentini kurar. Mirin,ayn› zamanda Kyme, Prienne ve Pitane, Lesbos Adas›’nda da Mitilin (Midilli) kentlerini kurar. Bir gün adaya giderken f›rt›na kopar. Ana tanr›ça Kibele filoyu korur ve Semadirek Adas›’na götürür. Kraliçe Mirin o güne dek kimsenin oturmad›ğ› adada Kibele’ye sayg› ve flükranlar›n› anlatmak için bir tap›nak kurar".

‹lçe merkezi

hofl geldiniz" tabelas›ndan sola döndüğünüzde karfl›n›za Amazon heykeli ç›k›yor.

Çaml›k kamp›

Önü kumsal, arkas› çaml›k, hem çad›r hem de karavanlar için düzenlenmifl, oldukça genifl bir kamp alan›. Çocuklar da düflünülmüfl, kumsalda aral›klarla sal›ncaklar, kayd›raklar kurulmufl. Günübirlik denize girmek isteyenler de buray› tercih ediyor.

Terme

‹lçe merkezine girdiğimiz 4-5 katl› binalardan hemen anlafl›l›yor. Binalar›n altlar› dükkan, çarfl›-pazar. Yolun sonunda 5 yol ağz›na aç›lan ilçe meydan›nda saat kulesi yer al›yor. Her yerde olduğu gibi belediye binas› burada da meydanl›k alanda. Amazon Heykeli ve piknik yerlerine gitmek için Terme Çay›’ndan geçip tekrar anayola ç›k›p yola devam ediliyor. Yer yer su basar ormanlar› ç›k›yor karfl›m›za. "Evci Beldesi’ne

169

Çaml›k Kamp›

‹klimi tipik Karadeniz iklimi, bitki örtüsü orman Terme'de her mevsim yağ›fll›, tipik Karadeniz iklimi hüküm sürüyor, yazlar serince, k›fllar ›l›man. Çok yağ›fl alan bir yer olduğu için de doğas› çok güzel. Ancak son 30 y›ldan beri h›zl› nüfus art›fl› sonucu, ormanlar tar›m alanlar›na dönüfltürülmeye bafllanm›fl. Bu h›zl› değiflimde, sadece kavak ağac› ve f›nd›k bahçeleri hala direniyorlar. Gölard› kavak ağaçlamas› alan› dünyan›n say›l› kavakl›klar›ndan biri. Engebeli güney arazisinde ise ormanlar›n yerini f›nd›k bahçeleri alm›fl.

Terme 170

Aflağ› Söğütlü Camii

Söğütlü köyleri

Karayolunun iki yan›ndaki yerleflim yerleri Aflağ› Söğütlü ve Yukar› Söğütlü köyleri olarak adland›r›lm›fl. Karayolundan Ayvac›k’a doğru giderken Aflağ› Söğütlü Köyü’ne sap›ld›ğ›nda, hemen sağda belediye binas›, bir kahvehane ve birkaç dükkan bulunuyor. Ahflap çitlerle çevrilmifl bahçelerin aras›ndan ilerlediğinizde Aflağ› Söğütlü Camisi’ne var›yorsunuz. Yukar› Söğütlü Camii

Aflağ› Söğütlü Cami

Caminin orant›s›na uygun bir minaresi var ama köylüler bu minareden memnun kalmam›fllar ki hemen binan›n yan›na iki kat› uzunluğunda ikinci bir minare infla etmifller. Caminin hocas›yla konufltuk ve daha sonra bu minareleri sorduk. “Yeni minare daha özellikli“ yan›t›n› verdi. Bu cami’nin arka bahçesinde sizi büyük bir sürpriz bekliyor. Tek katl›, ahflap, son derece estetik çizgileri olan eski bir cami. Son derece bilinçli bir koruma söz konusu bu bina için. Hiçbir yerine dokun-

l›k içindeki Yukar› Söğütlü Camisi’ni ziyaret edebilirsiniz. Restorasyon yap›lmam›fl, ahflap eski bir cami. Halen içinde ibadet ediliyor.

Pazar Cami

Yukar› Söğütlü Cami Kap›s›

mam›fllar. Her y›l, çürümeyi önlemek amac›yla ahflap koruyucu ile bak›m yap›yorlar. Bütün ahflap oyma ve kaplamalar orijinal. 19. yy da yapılmıştır.

Yukar› Söğütlü Cami

Ana yola ters dönüp, tam karfl› yola girmeniz gerekiyor. Dere boyunca yeflillikler ve sazl›klar aras›ndan ilerleyip, 4-5 km gittikten sonra eski ama hala kullan›lan mezarTerme Pazar Cami

Milic Tarihi Köprü

Terme

Osmanl› mimari üslubunda yap›lm›fl olan Pazar Camisi’nin infla tarihi 1840’l› y›llar. Tek katl› ve tamam› ahflap olan caminin hemen bitifliğindeki türbenin güney taraf›nda bir de kitabe yer al›yor. Caminin minaresi 1939 y›l›nda y›k›lm›fl, 1961’de minare yeniden yap›lm›fl.

171

Terme

Miliç Kanal›

172

Miliç Çaml›ğ›

Hem denize girmek, hem de gölgede denizden gelen hafif rüzgarla ferahlay›p piknik yapmak istiyorsan›z Miliç Çaml›ğ›’n› öneririz. Terme’nin Yal› Mahallesi’nden Akçay’a kadar uzanan Miliç Çaml›ğ›, masmavi denizin çamlarla birlefltiği bu doğal plaj, yaz aylar›nda Terme ve çevre ilçelerden gelen hafta sonu tatilcilerini ağ›rl›yor. Milli Piknik Alan›

Cüneyd-i Bağdadi Türbesi

Dibekli Köyü’ndeki Cüneyd-i Bağdadi Türbesi’nde kimin yatt›ğ›na dair iki ayr› görüfl süregeliyor. Halk›n bir bölümü türbenin Bağdat’ta yaflam›fl olan Cüneyd-i Bağdadi’nin ebedi istirahatgah› olduğuna inan›rken, diğer bölümü de Kubatoğullar› komutanlar›ndan Cüneyt Bey’in yatt›ğ›na inan›yor. Türbe, hem ziyaretçiler hem de hafta sonu piknik yapmak için gelenlerle dolup tafl›yor.

Terme Mutfağ›

Akgöl, Simenit ve Silindir gölleri

Milli Parklar Müdürlüğü’nce "Yaban Hayat› Koruma Sahas›" ilan edilen ve doğal kanallarla birbirine bağl› olan Akgöl, Simenit ve Silindir gölleri Karadeniz ile Terme aras›nda yer al›yor. Fazla derin olmayan göller yüzlerce kufl türü için önemli bir bar›nak.

Tüm Samsun’da olduğu gibi burada en ünlü yemek keflkek. Evde yap›lan tatl›lar son derece leziz. Tirid, m›s›r çorbas›, lepsi, hamsili pilav vb. gibi yemeklerde çok s›k yap›lan yemekler. Bir de Terme pidesini tatmadan dönmemelisiniz. Terme Pidesi Nas›l Yap›l›r? Sulu hamurdan yoğrularak yap›l›yor. Mefle odunu ateflinde piflirilen pide, Türkiye’de yap›lan diğer pidelerin aksine yumuflak ve bol malzemeli oluyor.

Terme

Simenit ve Akgöller

173

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS ATAKUM

SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME

‹LKADIM

VEZ‹RKÖPRÜ KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

CAN‹K TEKKEKÖY

ASARCIK

AMASYA

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE

BELDE

Kavak

SALIPAZARI AYVACIK

TOKAT

ORDU

Kavak 176

Kavak, ilçeden görünüflü

KAVAK

Orta Karadeniz'i ‹ç Anadolu'ya ba€layan Samsun-Ankara Devlet Karayolu üzerindeki Kavak’›n Samsun'a uzakl›€› 51 km Yaklafl›k 22 bin kifli yafl›yor Kavak’ta. Nüfusun 13 bin civar› köylerde toplanm›fl. Engebeli bir arazi yap›s›na sahip Kavak kimlik kart› Toplam Nüfus:

21.559

Yüzölçümü

653 km2

Kavak Kaymakaml›€›

741 30 07

Kavak Belediyesi

741 33 12

Kavak. Asarc›k, Havza, Samsun ve Bafra, Ladik ilçeleriyle çevrilmifl. Hac Da€›’ndan do€an Murat ›rma€› ile sulama amac›yla yap›lan göletleri, ilçenin su ihtiyac›n› karfl›l›yor. Kavak ilçesinin ekonomisi tar›m ve hayvanc›l›€a dayan›yor. Tar›m alan›nda en çok bu€day, m›s›r, yulaf, arpa gibi tah›l ürünleri yetifltiriliyor. Yüksek kesimlerdeki köylerde yaflayan halk›n geçim kayna€› ise büyük ölçüde orman ürünleri. Kireç, tu€la ve kiremit üretimi de geliflmifl.

1941 y›l›nda yap›lan kaz› ve araflt›rmalarda MÖ 3500 - MÖ 3000 y›llar›na ait eserlere rastlan›lm›fl, ilçe merkezinin kuzeyindeki Kaledoru€u Höyü€ü’nde. ‹lk Tunç Ça€›’ndan bu yana yerleflim yeri olan Kaledoru€u Höyü€ü’nde elde edilen buluntularda Hitit, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanl› dönemlerine ait eserlere rastlanm›fl. Osmanl›lar döneminde ise Y›ld›r›m Beyaz›t Han Anadolu'da birli€i sa€lamak için bölgeyi ‹sfendiyaro€ullar›ndan alm›fl. 1410 Çelebi Mehmet döneminde ilçe tamamen Osmanl›lar›n eline geçmifl.

Çakall› Köprüsü ve Camii

Kavak’a gelmeden 1 km önce Çakall› Köprüsü’nün üzerinde geçiliyor. Tafl köprü hala sapa sa€lam. 1882-83 yılında yapılmış. Tafl köprünün hemen yan›ndaki eski, ahflap caminin ise restorasyonu devam ediyor. Dere kenar›ndaki ahflap cami kütük ayaklar üzerine infla edilmifl. Caminin verandas›na dört basamakl› beton merdivenle ç›k›l›yor. Çakall› Köprüsü

Kavak

Kavak, ‹lk Tunç Ça€›ndan bu yana yerleflim yeri

177

Kavak 178

Tafl Han Bekdemir Köyü Cami

Tafl Han (Çakall› Han›) Selçuklu yap›s› olan Tafl Han eski Ankara-Samsun yolu üzerinde, Çakall› mevkiinde. Son derece heybetli bir yap›. 3 - 3.5 m’lik kap›s› ard›na kadar aç›k flimdilerde. Yar›m daire fleklinde genel formu iç bölümde sa€a ve sola aç›lan alt›flar kemer hareketlendirmifl. Art›k sadece kufllar› bar›nd›r›yor. Bu bölgede ar›c›l›k da yap›l›yor. Köy, Kavak’a gelmeden 15 km evvel. Tamam› ahflaptan üretilmifl olan Bekdemir Köyü Camisinin, iç mekan›nda kök boya ile bezenen süslemeler son derece dikkat çekici. En iyi korunan camilerden biri. Yapım yılı 16. yy.

Gezi ve mesireler Etraf› ormanlarla kapl› olan Kavak'›n her taraf› piknik yeri ve mesire diyebiliriz.

Bekdemir Köyü Cami içi

Kavak

Bekdemir Köyü Cami

179

Kavak

Kavak gezi mesire yeri

180

Milli gururumuz Yaflar Do€u ad›na yap›lan flenlikler

Yaflar Do€u 1913’te Kavak’ta do€mufl. Kavakl›lar, Do€u’ya duyduklar› sevgi nedeniyle gürefle de büyük ilgi duyuyorlar.

Yaflar Do€u 1913 y›l›nda Samsun’un Kavak ilçesine ba€l› Karl› Köyü’nde dünyaya gelen Yaflar Do€u, ata sporumuz olan güreflte Türkiye’yi bir çok uluslararas› yar›flmada baflar› ile temsil etmifl, Balkan ve Avrupa flampiyonalar›nda say›s›z birincilik elde etmifl, 1948 Londra Olimpiyatlar›’nda serbest stil, 73 kg.da birincilik madalyas›n› alm›fl milli güreflçimiz. Üzerinden yar›m yüzy›l geçmesine ra€men bugün hala "Sembol Sporcu" olarak an›l›yor.

Her y›l A€ustos ay›nda düzenlenen "geleneksel Yaflar Do€u fienlikleri ve Kutlamalar›"nda Kavak, Samsunlular›n ak›n›na u€ruyor.

"Keflik" Gelene€i Kavak’›n eski bir gelene€i olan Keflik, bir tür yard›mlaflma flekli. Her aile (hane) keflik (s›ra) geldi€inde bütün köylüyü davet ederek sabah, ö€le, akflam üç ö€ün olmak üzere yemek ikram ediyor. Böylece tüm köy halk›, ne az ne fazla, birlikte yemek yiyorlar.

Kaz eti Kavak mutfa€›nda lezzetin doru€u Kavak yöresinin en meflhur yeme€i kaz etiyle yap›lan selit. Kaz›n eritilen ya€›na bat›r›lm›fl yufkalarla içinde kaz eti bulunan bulgur pilav› birlikte yeniyor.

181

Kavak

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS ATAKUM

SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME

‹LKADIM

VEZ‹RKÖPRÜ KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

CAN‹K TEKKEKÖY

ASARCIK

AMASYA

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE

BELDE

Havza

SALIPAZARI AYVACIK

TOKAT

ORDU

Havza 184

Havza, ilçeden görünüfl

HAVZA Ankara - Samsun Karayolu yolu üzerindeki Havza, Orta ve Karadeniz bölgesinin sahil illerini ‹ç Anadolu, Ege, Akdeniz ve Marmara bölgelerine ba€layan önemli bir karayolu ve demiryolu üzerinde bulunuyor. Samsun’a 84 km Amasya’ya 53 km uzakl›kta. Komflu ilçeleri Merzifon’a 24, Havza kimlik kart› Toplam Nüfus:

45.933

Yüzölçümü

793 km2

Havza Kaymakaml›€›

714 10 13

Havza Belediyesi

714 40 85

Suluova’ya 15, Vezirköprü’ye 30, Ladik’e 32, Kavak’a 33 km uzakl›ktad›r. Ulafl›m karayolu ve demiryolu ile sa€lan›yor. ‹lçe, k›smen ova k›smen de da€l›k, engebeli bir arazi üzerinde. Merkezi ise üç taraf› da€larla çevrili bir vadi üzerine kurulmufl. Havza, bulunduğu co€rafya nedeniyle karasal iklimden ›l›man deniz iklimine geçifl bölgesinde yer al›yor. Bu nedenle Karadeniz bölgesinin sahil kesimine göre daha az yağ›fl al›yor. K›fl aylar›nda sis, kar yağ›fl› ve buzlanma görülüyor.

Havza Meydan Park›

Havza’n›n merkezine yaklafl›rken yolculuğunuz tarlalar ve yeflillikler aras›nda devam ediyor. Genellikle iki katl›, alt› dükkan yap›lar dizili Havza’n›n giriflinde. Havza’n›n meydan›nda Atatürk an›t›, arkas›nda da Büyük Termal Oteli yer al›yor. Buras› bir yokufl üzerinde konufllanm›fl termallerin bulunduğu, kendine has yap›s› olan, renkli ve hareketli bir yer. Marketlerin d›fl›ndaki standlarda model model yüzme simitleri ve mayolar sallan›yor, haz›rl›ks›z gelen ziyaretçiler için. Tarihi hamamlar ne yaz›k ki yap›lan tadilat ve tamiratlarla özgünlüklerini kaybetmifl.

Havza’n›n gelifliminde kapl›calar›n rolü Osmanl› yönetimine geçtiğinde Havza, Tersakan ›rmağ›n›n bat› taraf›nda küçük bir yerleflim merkezi. Kasaban›n bat›s›nda, yüksek bir yerde bulunan kapl›can›n cilt hastal›klar›n› ve baz› iç hastal›klar›na flifa verdiğine inan›ld›ğ›ndan değiflik yerlerden pek çok kiflinin ak›n›na u€rarm›fl. Halk›n buraya ak›n ak›n geldiğini gören Türkler, bu kapl›can›n olduğu yere, bir hamam, imaret ve misafirhane gibi, ziyaretçilerin ihtiyaçlar› olan binalar› infla etmekte gecikmemifller. Önce de Sultan Mesud Hamam›, daha sonra da fiadi Pafla Hamam› yap›lm›fl. fiadi Pafla Hamam›’n›n mimari üslubuna bak›l›rsa, Selçuklu eseri olduğu anlafl›l›yor.

Havza

‹lçe Merkezi

185

Selçuklular öncesi Bölgedeki höyükler üzerinde yapılan araştırmalar havzanın Tarihi ilk tunç çağına kadar ulaşmaktadır daha sonra orta tunç Çağı ve roma dönemine ait yerleşmeler tesbit edilmiştir. MÖ 1.yy da Roma istilasına uğrayan Havza Roma İmparotorluğu’nun bölünmesiyle Bizans İmparatorluğu’na dahil edilmiştir

Havza

Selçuklular dönemi

186 Atatürk Evi ve Müzesi

Ekonomide çeflitlilik

Havza ekonomisinde termal turizmi önemli bir yere sahip. Çok say›da otel, motel ve pansiyon flifal› sulardan faydalanmak için Havza’ya gelenleri a€›rl›yor dört mevsim boyunca. Havzal›lar tar›m ve hayvanc›l›k da yap›yor büyük ölçüde. Orman köylerinde ise halk geçimini orman ürünlerinden sa€l›yor. Eski ve Yeni Çeltek denilen mevkide ise linyit kömürü ocaklar› iflletiliyor.

‹smini valisinden alan Havza

‹smini, Hititler dönemindeki valisi Kavuzhan’dan ald›ğ› ve zamanla halk a€z›nda ‘Havza’ya dönüfltüğü ileri sürülüyor. 1174 tarihinden itibaren yaz›lm›fl olan tarihi belgelerde ‘Hevize’ fleklinde görülüyor. 1524 y›l›ndan sonra yaz›lan yaz›larda ise ‘Havza’ ismi ile kay›tl› olduğu görülüyor.

1071 Malazgirt Savafl›’ndan sonra Türk hakimiyetine girmifl ise de Haçl› Seferleri sonucu s›k s›k el değifltirmifl Havza. XIII. yüzy›lda Selçuklular›n eline geçen bölge, Selçuklu Hanedanl›ğ›’n›n çöküflünden sonra Canik Beyliği’ne ve daha sonra da 1414‘de Osmanl› yönetimine geçmifl.

Cumhuriyet dönemi 1881’e kadar kad› ve müftü ile yönetilen Havza, 1882’de kaymakam ve belediye baflkan› taraf›ndan yönetilen bir ilçe haline getirilmifl, 1925 y›l›nda Amasya’dan ayr›larak Samsun’a ba€lanm›fl.

Atatürk’ün Müzedeki Mumyas›

Anadolu’nun bütün diğer yörelerinde olduğu gibi Havza’da da, 93 Harbi olarak tarihimizde an›lan Osmanl›-Rus Harbi, Balkan savafllar›, "Düvel-i Muazzama" yani o dönemin süper devletlerine karfl› veri-

Atatürk Evi ve Müzesi

len ve Birinci Dünya Savafl› dolay›s›yla gerçekleflen Çanakkale Savafllar›’n›n sebep olduğu maddimanevi y›k›mlar› konu alan ve "Yurdumuz Havza" ad›nda bir kitap yazan Zübeyirzade Mehmet Fuat Efendi Mustafa Kemal’in

Mustafa Kemal Pafla’n›n Karargah olarak kulland›€› Mesudiye Oteli art›k Atatürk Evi ve Müzesi 1900’ün ilk y›llar›nda yap›ld›ğ› zannedilen üç katl› "Mesudiye Oteli " Mustafa Kemal Pafla’ n›n ikametine (karargah olarak) tahsis edilmifl. 25 May›s-13 Haziran 1919 tarihleri aras›nda çal›flmalar›n› yürüttüğü bu binan›n odas› eflyalar›yla birlikte muhafaza edilmifl, "Gazi Odas›" ad› alt›nda ziyaretçilere aç›lm›fl. Bir dönem ‹tfaiye Amirliği’nce kullan›lm›fl. ‹lk kat el sanatlar›n›n sergilendiği bir mekan olarak tasarlan›rken ikinci katta; Atatürk’ün çal›flma odas›, dinlenme ve yatak odas› ile Havza odas› o dönemde kullan›lan eflyalarla yeniden düzenlenmifl. Üçüncü katta; Milli mücadelenin ön haz›rl›klar›n›n yap›ld›ğ› illere ithafen Amasya, Sivas, Erzurum ve Ankara odalar› düzenlenmifl. Bu odalarda o dönemlerde yap›lan çal›flmalar, resim ve yaz›larla yans›t›lm›fl. Ayr›ca iki kat›n salonlar›nda etnografik ve folklorik ö€eler de teflhir ediliyor. Halen sergilenen Atatürk mumyas› ziyarete gelen yerli ve yabanc› turistler taraf›ndan büyük ilgi topluyor.

Havza

Milli mücadele y›llar›nda Havza

187

Havza

Lokman Hekim Apartlar

188

Havza günlerini flöyle anlat›yor: "Mustafa Kemal Pafla, 13 Haziran 1919 günü Havza’dan ayr›larak Amasya’ya geçmifltir. ‹lçede kald›ğ› 18 gün boyunca flimdi restore edilerek müze olarak kullan›lan Mesudiye Oteli’nde ikamet etmifltir. Rahats›z olarak gel-

diği ilçede hem Milli Mücadele’nin temellerini atm›fl, hem de flifal› kapl›calar›nda sa€l›ğ›na kavuflarak ayr›lm›flt›r."

Her derde deva flifal› sular

Kapl›ca suyunun kaynaktan ç›k›fl s›cakl›ğ› 55 derece. Y›lda yaklafl›k 100.000 kiflinin faydalanabildiği bu

Havza kapl›calar›n›n mucizevi öyküsü Havza’n›n içinden geçen Samsun-Ankara karayoluna yaklafl›k 1 km uzakl›ktaki ‹maret Mahallesi’ndeki 5 kapl›can›n hikayesi oldukça ilginç: Söylenceye göre, günümüzden 2000 y›l öncesinde gerçekleflen bir depremde, bugünkü kapl›can›n olduğu yerde bir kilise varm›fl. Depremde bu kilise y›k›l›rken, alt›ndan s›cak su ç›km›fl. ‹flte bu depremden beri, 2 bin y›ld›r flifa dağ›tt›ğ›na inan›lan bu s›cak sular yörenin tarihi sa€l›k tesisleri olarak hizmet vermeye günümüzde de devam ediyorlar. Bunlardan 3’ü eski tarihlerde yap›lm›fl. Aslana€z›-K›z Gözü, Maarif ve fiifa hamamlar›. Diğer ikisi de 1986 y›l›ndan sonra yap›lm›fl olan Modern Türk Hamam› ile Lokman Hekim kapl›calar›d›r.

sinir hastal›klar›, kad›n hastal›klar›, romatizma, kireçlenme, kas a€r›lar›, kaza ve ameliyat sonras› oluflan kas ve sinir hastal›klar›, eklem sertlikleri, çeflitli felçler, kans›zl›k, mide, bağ›rsak ve karaciğer rahats›zl›klar›, böbrek ve idrar yolu hastal›klar› ile iktidars›zl›k sorunlar› için bu kapl›calara geliyorlar.

Sadi Pafla Hamam› (Büyük Hamam)

Sadi Pafla hamam› (Büyükhamam)

kapl›calar›n suyu arsenik, silis, çelik, bikarbonat, sodyum, sülfat ve k›smen kalsiyum ihtiva ediyor. fiifa bulmak amac›yla buraya gelen hastalar en çok cilt hastal›klar›,

K›zgözü - Aslana€z› Kapl›calar› (15. yy başı, 17.yy. sonu ) Kapl›can›n yerinde Bizansl›lar devrine ait, 2. Konstantin döneminde de tamir edilen ve daha sonra fliddetli deprem sonucu y›k›lan bir kapl›ca bulunuyormufl.

“K›z Gözü söylencesi” Hamam›n Aslana€z› denilen büyük kurnan›n sağ›ndaki sütuna "K›z Gözü " deniliyor. K›z gözünün kutsall›ğ›na inananlar buraya gelip, kurban keser, mum yakar, dileklerinin kabul olmas› için dua eder, banyolar›n› yap›p giderler. Zaman›nda üç güzel genç k›z hamamda y›kan›rken zorbalar taraf›ndan bask›n yap›l›r. Bu kötü niyetli insanlar karfl›s›nda çaresiz kalan k›zlar, feryat ederek Allah’a yalvar›rlar: -Yarabbi bizi ya kufl yap, ya da tafl....bu insanlara teslim etme. Dualar› kabul olur ve iki k›z, kufl olup uçar, diğeri ise tafl tafl kesilir banyonun köflesinde yafll› bir heykel gibi kal›r. Sütun üzerindeki oluğa, k›z›n gözleri olarak kabul edilen oyuklardan akan su damlac›klar› bu k›zcağ›z›n göz yafllar› diye nitelendiriliyor. Günümüzde halen damlamaya devam etmekte olan bu su damlac›klar›n›n oluflumu ise, toplanan su buhar›n›n özel bir sistemle su haline dönüfltürülerek köflelerden banyoya damlamas› fleklinde yorumlan›yor. O günden bu güne kadar efsane dilden dile, nesilden nesile anlat›lagelmifl.

Havza

Vak›f kay›tlar›ndan Sadi Pafla Hamam› da denilen Büyük Hamam, 1256 y›l›nda Selçuklu Sultan› 2. Mesut taraf›ndan infla edilmifl.

189

Havza

Küçük Hamam (fiifa Kapl›cas›)

190

fiimdiki kapl›ca bu kal›nt›n›n üzerine infla edilmifl. Hamam, ad›n› bir söylenceden alm›fl. Bir çok kapl›cada olduğu gibi K›z Gözü’nün de kutsal bir yer olduğuna, bu sudan içen ve 20 defa yıkanan insan›n hiçbir hastal›ğ›n›n kalmayacağ›na inan›yorlar. Soyunmal›k, soğukluk ve s›cakl›k olmak üzere 3 bölümlü ve kubbeli klasik bir Türk hamam›. S›cakl›k bölümünün ortas›nda bir havuz bulunuyor. Hamam›n ana kurnas› Aslana€z›, yan›nda bulunan sütun ise K›z GöAncere Termal Hotel

Kapl›calardan faydalanmak için kür yapmak gerekiyor Prof. Dr. Kerim Ömer Ça€la’n›n (Merkez H›fz›s›hha Enstitüsü) yapt›ğ› aç›klamada; yukar›da ismi geçen hastal›klara sahip olan kiflilerin kapl›calardan tam anlam›yla faydalanabilmeleri için en az 7 gün 21 banyo veya 14 günde 21 banyo kürü yapmalar› gerektiği vurgulan›yor.

Küçük Hamam (fiifa Kapl›cas›)

571 y›ll›k imarethane (Aflevi)

1429 y›l›nda Amasya Emiri Mustafa bey taraf›ndan büyük hamama ilave olarak yapt›r›lm›fl.

‹maret Mahallesi’nde, kapl›calar›n bat›s›nda bulunan imaret binas›, 1429 y›l›nda II. Murat zaman›nda Amasya Valisi Yörgüç Paflazade Mustafa Bey taraf›ndan yapt›r›lm›fl. Uzun y›llar fakirler, dervifller, askerler burada yemek yemifller, misafir olmufllar. Sonralar› imaret y›pranm›fl, kubbeleri y›k›lan bina zamanla harap olmufl. 1938 y›l›nda restore ettirilen bina o haliyle günümüze kadar gelmifl. 1940 y›l›ndan 1982 y›l›na kadar "‹lçe Halk Kütüphanesi" olarak kullan›lan bina, günümüzde bak›m› yap›larak halen amac›na uygun olarak kullan›l›yor.

Vak›f Hamam›

Bizans döneminde yap›lm›fl olan bu eski hamam sonradan y›k›larak yeniden infla edilmifl. Havzan›n sembolü haline gelen bu tarihi hamam, vak›f kay›tlar›na göre 1256 y›l›nda Selçuklu Sultan› 2. Mesut taraf›ndan yapt›r›lm›fl.

Maarif Hamam›

‹kinci Abdülhamit’in son Dahiliye Naz›r› Maznun Paflazade Mehmet Memduh Pafla taraf›ndan Sivas valisi iken 1890-1894 tarihleri aras›nda yapt›r›lm›fl. Havza’ya yaklafl›k 12 km uzakl›ktaki Musulcuk Suyu, böbrek hastal›klar›na ve böbrek tafllar›na çok iyi geliyor. Bölgedeki böbrek hastalar› bu su ile tedavi oluyor. Doktorlar›n ameliyat dediği böbrek tafl› hastalar› bu sudan 3-5 ay kulland›ğ›nda tafllardan eser kalmamakta. Suyun akmas›n› sa€layan demir boru her iki y›lda bir değifltiriliyor, zira zaman içerisinde akan su ucundaki demir boruyu eritiyor.

‹marethane

Havza

zü olarak adland›r›lm›fl. Baz›lar› K›z Gözü’nden akan suyun ince bir mercandan s›zd›ğ›n› iddia ediyorsa da, baz›lar› da hamam buharlar›ndan toplanma bir su olduğunu söylüyor. Hamam›n kubbesinden hiç su damlamad›ğ›na göre mimar›n bu buhar sular›n› herhangi bir flekilde toplay›p bir noktaya tafl›m›fl olma ihtimali daha kuvvetli görünüyor. 100 kifli kapasiteli hamam gündüzleri kad›nlara geceleri erkeklere aç›k. Bu hamam›n hemen yan›nda 22 özel banyo mevcut.

191

Tafl Mektep (Merkez ‹lkö€retim Okulu)

1911 y›l›nda Samsun-Sivas demiryolu keflif heyetinden Mühendis Hüseyin Yakup, Süreyya Sami ve Nazif Bey’ler taraf›ndan projesi haz›rlanarak inflaat›na bafllanan, Sivas Valisi Muammer Bey’in desteği ile k›sa zamanda tamamlanarak ilçenin e€itim hizmetine aç›lan Tafl Mektep, Kurtulufl Savafl› haz›rl›klar›n›n yap›ld›ğ› y›llarda Havza halk›n›n milli birlik ve beraberlik toplant›lar›n›n da merkezi olmufl.

Havza

Yörgüç Mustafa Bey Cami

192

Küçük Hamam’›n bitifliğinde Selçuklu mimari tarz›nda yap›lm›fl olan cami, Yörgüç Mustafa Bey taraf›ndan 1882-83 yıllarında yapt›r›lm›fl. Milli mücadele y›llar›nda 30 May›s ve 6 Haziran mitingleri bu camiden bafllam›fl. Restore edilen cami, kapl›calar›n bitifliğinde bulunmas› nedeniyle, Kapl›calar Cami olarak da an›l›yor.

Emir El-Hac Veliyüddin Bin Berekat-fiah Cami

Dereköy’deki bu cami, Selçuklu Sultan› II. ‹zzeddin Keykavus döneminde 1249 y›l›nda Selçuklu Emir El Hac Veliyüddin bin Berekat fiah taraf›ndan yapt›r›lm›fl.

Sivrikese Cami

Havza’n›n Sivrikese Köyü’nde, köyün ismi ile an›lan bu cami 1903 tarihinde Ali Osman A€a taraf›ndan Todor Usta’ya yapt›r›lm›flt›r. Bahçe içindeki cami, kare planl›, düzgün olmayan kesme tafllarla infla edilmifl. Duvarlar›n birlefltiği yerlede düzgün kesme tafl kullan›lm›fl. K›rma çat›s› alaturka kiremitli. Çat› altlar› kirpi saçakl› her cephede dikdörtgen formlu sivri kemer al›nl›kl› ikifler pencere yer al›yor. Sonradan yap›lan minare, cami boyutlar›na göre oldukça uzun. Ön cephede son cemaat yeri 4 ahflap direkle tafl›n›yor. Bas›k kemerli girifl kap›s›n› çevreleyen dikdörtgen çerçeve her iki yandan sütuncelerle süslenmifl ve bu bölümü geometrik ve bitkisel bezeme çevrelemifltir. Çerçevenin ortas›nda Arapça yaz› yer al›yor. Cami giriflinde 4 ahflap sütunla tafl›nan mahfil yer al›yor. Ahflap olan tavan›n orta göbeği, kademeli olarak yap›lm›fl. Cami’nin en çok dikkat çeken yeri ceviz a€ac›ndan yap›lm›fl olan minberi. ‹lk yap›mda bir Rum ustaya yapt›r›lan minberin ahflap iflçiliği çok baflar›l›. Oyma olarak yap›lm›fl çeflitli bitkisel motiflerle süslenmifl. Cami bahçesindeki flad›rvan sonradan ilave edilmifl.

Tafl Mektep’in duvar›nda tafl üzerine ifllenmifl Latince bir de söz var. Bu sözün tercümesi de flöyledir : "Havza kapl›calar›nda seneyi mütaki ve vakur bir tarzda geçirdikten sonra flimdi, iyi s›hhatte olarak, hak ettiği için tanr› ASKLPE‹OS hazretlerine ve menfaatlerine flükranlar›m› sunar›m. Taflrada muvakkaten oturmas›na ra€men bana suyu tavsiye eden bafl rahip Xandrasa ve herkesin dostu olan Silius Lipidus’a teflekkür ederim. Ben Piso, kurtulmufl olarak latif vatan›ma dönüyorum, ailemin flükran› ebediyyen yaflas›n." “P‹LANC‹US P‹SO”

Havza 193

Emir El-Hac Veliyüddin Bin Berekat-fiah Türbesi

Emir El-Hac Veliyüddin Bin Berekatfiah Camisi’nin yan›nda ve ayn› adla an›lan türbeye "Dereköy Evliyas›" diyor halk. Erkek çocuk isteyenlerin adak adad›ğ› ve kurbanlar›n kesildiği türbe her y›l yüzlerce kifli taraf›ndan ziyaret ediliyor.

Mustafa Bey Türbesi

1429’da yap›lm›fl, kare planl› yap›n›n duvarlar›n›n alt bölümü kesme tafl, üst bölümü ise tafl tu€la ile yap›lm›fl. Kubbeye geçifli sa€layan geometrik motifli tu€la örgü bezeme dikkat çekici.

Mustafa Pafla Cami

fieyh Savc› Türbesi fieyh Safi Köyü’ndeki türbenin kime ait olduğu konusunda birkaç görüfl var. Son Selçuklu sultanlar›ndan II. Mesut’un fiehzadesi Taceddin Alt›nbafl Gazi Çelebi’nin 1355 tarihinde yap›lan türbesi olduğu yayg›n bir görüfl olsa da, fieyh Safi Köyü mezarl›ğ›nda Taceddin Altunbafl Gazi Çelebi’ye ait olduğu anlafl›lan bir baflka mezar›n bulunuflu ve 1355 de bu kiflinin halen yaflad›ğ›n› gösteren baz› belgeler, bu türbenin fieyh Savc› ad›yla an›lan bir baflka kifliye ait olabileceği gibi, Sultan Taceddin’in o€-

Zengin tarihi miras

Havza

Bölgede say›s›z höyük, tepe ve tümülüs var. Bir çoğu ilk tunç çağ›na tarihleniyor. Belli bafll›calar›: Çamtepe höyüğü, Baca Tepe Belalan Veya Tepecik Tepesi, Höyük Tepe veya fieyh Safi Tepesi, Çeflmetepe Cevizbağı Tepesi, Ören Tepe, Gargo Tepe veya Yusuf’un Tepesi, Kayal› Tepe, Patlaguç Tepesi Dökme Tepe, Hakim Tepe 1, Hakim Tepe 2, Cin Tepe 1, Cin Tepe 2, Manevra Tepe, An›t Tepe, Sivrikise Köyü, Lerdüğe Tümülüsleri.

194

Lerdüğe tümülüsleri Yap› tekniği ve süsleri itibar› ile MÖ I. yüzy›la ait olduklar› san›l›yor. 1946 y›l›nda defineciler bu tümülüsleri kazarak tahrip etmifller. 16 m. yüksekliği, 35 m. çap› olan y›€ma tepe çok gösteriflli. Defineciler de bu tümülüsle çok u€raflm›fllar. Tümülüsün tam zirvesinin alt›na rastlayan k›s›mda mezar odas› var. Kapak ve koridordan sonra 40 x 45 cm. ölçüsünde bir kap›c›k ile mezar odas›na giriliyor. Mezar odas›n›n boyu 270 cm., eni 185 cm. ve yüksekliği 315 cm. Mezar odas›nda ve koridorda boyalarla yap›lm›fl süsler yer al›yor. (Sarmafl›k, erkek ve difli geyik yavrular›). Ç›k›fla do€ru iki tavus kuflu ve boynuzlu keçi ile ata benzer bir hayvan resmi bulunuyor. Bu tümülüsün içinde bulunan eflyalar Havza’da koruma alt›na al›nm›fl, daha sonra buradan Ankara Arkeoloji Müzesi’ne gönderilmifl. Arkeoloji müzesinde bulunan bu eserler 16 parçadan olufluyor. Ankara Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen buluntular Madeni eserler: ‹ki adet küçük alt›n yüzük, alt›n süs parçalar›, içi yanm›fl insan kül ve kemikleriyle dolu üç kulplu kül kab›, tunç kandil, bronzdan yap›lm›fl zincir parçalar›, mentefle, kurflun levhalar. Piflmifl topraktan yap›lm›fl kap kacaklar: K›rm›z› renkli küçük bir testi ile 11 adet göz yafl› fliflesi.

Atatürk'ü Anma ve Kutlama Festivali Ata türk’ün 25 Ma y›s 1919'da Havza'ya gelerek 18 gün boyunca konuk olmas›n›n an›s›n› yaflatmak amac›yla Cumhuriyet’in ilk y›lla r›ndan 1989 y›l›na kadar "Mahalli Bayram" olarak kutlanan 25 Ma y›s etkinlikleri bu tarihten itibaren, "Atatürk'ü Anma ve Kutlama Fes tivali"ne dönüflmüfl. Her y›l değiflik konser, tiyatro, halk oyunlar› gösterisi ile sergiler, konfe rans ve panellerin yan› s›ra birbirinden ilginç yar›flmalar düzenleniyor. 13-20 yafl grubu gençler bisiklet yar›flmas›, liseler aras› bilgi yar›flmas›, amatör bilgi yar›flmas›, amatör ses yar›flmas› bu yar›flmalardan belli

25 May›s, Gazi’nin Havza’ya gelifl törenleri

bafll› olanlar›d›r. Her y›l görkemli gösteri ve törenlerle kutlanan festivalin diğer bir özelliği de festival etkinlikleri içersinde her y›l düzenlenen ve 195 "Karadeniz K›rkp›nar›" olarak tan›nan Havza 25 May›s Büyük Ya€l› Pehlivan Güreflleri. Her fleyden önce Anadolu'nun en güzel gürefl alanlar›ndan birine sahip olduğunu rahatl›kla söyleyebileceğimiz Havza'n›n, bölgede dü zenlenen gürefl organizasyonlar› aras›nda ilk s›rada gösterilen 25 May›s Büyük Ya€l› Pehlivan Gü reflleri ile gerek müsabakalara kat›l›m gerekse izleyici oran› ve mü kemmel organizasyonu bak›m›n dan "Karadeniz K›rkp›nar›" unva n›n› fazlas›yla hak ediyor. Havza

lu K›l›çarslan Bey’e ait olabileceği de bir baflka olas›l›k. Günümüze gelinceye kadar bir çok onar›m geçiren türbe, son olarak 1900’lü y›llar›n bafl›nda Çono€luzade Mahmut Efendi taraf›ndan orijinaline uygun olarak yenilenmifl. Selçuklu türbeleri geleneğini yans›tan türbe, tafl malzemeden yap›lm›fl. Çokgen planl›, içten kubbe, d›fltan ise konik bir külahla örtülü.

Havza Mutfa€› Samsun'un hemen hemen tüm ilçelerinde oldu€u gibi keflkek ve tirit Havza'n›n da en meflhur yeme€i. Hav za'da hamur iflleri de yay g›n olarak yap›l›yor.

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS ATAKUM

SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME

‹LKADIM

VEZ‹RKÖPRÜ KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

AMASYA

CAN‹K TEKKEKÖY

ASARCIK

SALIPAZARI AYVACIK

TOKAT

ORDU

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE

BELDE

Vezirköprü

Vezirköprü 198

Vezirköprü, ilçe görünüflü

VEZ‹RKÖPRÜ Samsun’un ikinci büyük ilçesi. Vezirköprü Samsun merkezinden 116 km uzakl›kta. Samsun’un Havza, Bafra, Alaçam ilçeleri ile Sinop ve Çorum’a komflu olan Vezirköprü, yaklafl›k 106 bin nüfusa sahip. Vezirköprü halk›n›n 79.166’sı köylerde yafl›yor. ‹lçenin çevre ile ulafl›m› karayolu ile sa€lan›yor. Havza ve Durağan'a gitmek için Vezirköprü kimlik kart› Toplam Nüfus

105.890

Yüzölçümü

1.713 km2

Vezirköprü Kaymakaml›€›

647 10 01

Vezirköprü Belediyesi

647 17 31

minibüsleri tercih edebilirsiniz. Vezirköprü’den Samsun, Ankara, ‹stanbul, Bursa'ya her gün düzenli otobüs seferleri var. Kunduz Orman›

Tepelerle çevrili bir çanağ›n içine konufllanm›fl olan Vezirköprü, Kunduz Da€lar› Kale Tepe, Tavflan Da€lar› ile Keltepe ile çevrili. K›z›l›rmak vadisine bakan yamaç-

lar› ormanlarla kapl›. Bat›s›ndaki Kunduz Yaylas›, kuzeyindeki Kabal› Yaylas› ile güneybat›s›nda Tavflan Dağ› Yaylas›, yayla turizmi aç›s›ndan önemli. Vezirköprü, iklim koflullar› bak›m›ndan k›y› kuflağ›n›n nemli ›l›man iklim tipi ile iç kesimlerin karasal iklim tipi aras›nda, geçifl kuflağ›n›n kendine özgü termik ve nemlilik özellikleriyle ayr›lmakta. K›fllar k›y›ya göre daha soğuk, yazlar da daha s›cak geçer.

Kunduz Orman tesisleri

Vezirköprü

Kunduz Orman› sakinleri zarif geyikler

199

Vezirköprü 200

Adatepe yolunda yolumuza ç›kan ördek yavrular›

Vezirköprü’nün ekonomisi ‹lçenin ekonomisi a€›rl›kl› tar›ma dayal›. Vezirköprülüler, her çeflit tah›l ile sebze ve meyveyi üretiyorlar. Hayvanc›l›k ve orman ürünleri de önemli yer tutuyor. Heybecilik, semaver yap›m›, ip ve urgan yap›m› gibi geleneksel el sanatlar›n› sürdüren zenaatkarlar da karfl›m›za ç›k›yor Vezirköprü’de. Vezirköprü, yaklafl›k 7500 y›ll›k süreçte bir çok kültüre ev sahipliği yapm›fl.

7500 y›ll›k Vezirköprü tarihi

Bu bölgeye hayat veren K›z›l›rmak ve yerel su a€lar›, tarih boyunca insanl›ğ›n yerleflimi için uygun bir zemin

Evliya Çelebi’nin kaleminden Evliya Çelebi Vezirköprü’nün flehzade ve paflalar›n tercih ettiği bir sayfiye yeri olduğunu yaz›yor.

oluflturmufl. Yak›n zamana kadar Vezirköprü tarihinin Hititlerle bafllad›ğ› kabul ediliyordu. Ancak son zamanlarda elde edilen bulgularla, Vezirköprü tarihinin MÖ 5500’lü y›llara tarihlendiğini biliyoruz.

MÖ 5500’lü y›llardan bafllay›p 2500 y›l süren Kalkolitik dönemin hemen hemen tüm izlerini izleyebiliyoruz Adatepe’de. Yekpare bir kayadan oluflan ve dolay›s›yla da savunulmas› kolay bir yerleflim alan›. Güvenliği sa€lamak için 1500 dönümlük tepenin 400 dönümlük teras›n›n etraf›n› surla çevirmifller. Basit yöntemlerle toprağ› ifllemeye bafllam›fllar. Bu alanda bulunan dibek tafllar›ndan, tah›l ya da çeflitli bitki köklerini ö€üttüklerini ve bir yemek kültürü oluflturduklar›n› gözlemleyebiliyoruz. Korumak ve avlanmak için çakmaktafl›ndan kesici ile kaz›y›c›lar, ok ve m›zrak uçlar› ve el baltalar› yapm›fllar. Tap›nma olgusu yine bu dönemde gelifliyor Adatepe’de. Bu doğal "kale"nin tam ortas›nda bir de tap›nak formu var. Yerleflim ve tar›m alanlar› bu formun etraf›nda gelifliyor. Doğal bir kale özelliğine sahip olan Adatepe, hemen her dönem önemli bir

yerleflim yeri olmufl. Tunç Çağ› döneminde (MÖ 3000 -1200) flimdiki Adatepe yerlefliminin hemen k›y›s›ndaki yeni bir yerleflme olufluyor. Yap›lan araflt›rmalarda ‘Tepecik’in önemli bir dokuma merkezi olduğu anlafl›l›yor.

Hititlerin kutsal kenti: Oymaa€aç Höyük Tepe En az birkaç bin y›ll›k bir yerleflim alan› olduğu tahmin edilen Oymaa€aç Höyük Tepe ticaret kervanlar›n›n önemli u€rak yerlerinden biri olmufl ve f›rt›na tanr›s›na adanm›fl diğer ad›yla Hatti ve Hititlerin kutsal kenti Nerik olarak adland›r›lm›fl.

Bir demirça€ kenti: Esenköy

Vezirköprü ve çevresi önemli bir yerleflim yeri olmufl. Bunun en önemli kan›t›, ilçenin 15 km güAdatepe Köyü yolu

Vezirköprü

‹lk yerleflim: Adatepe

201

a ›

a

Vezirköprü 202

Belediye Park›

neybat›s›ndaki Esenköy’de bulunan ve Paflagon tipi kaya mezar›n› da içine alan bölgede bulunan mimari ögeler.

Sagylion

Vezirköprünün büyük kale köyünde Pontus krallığının egemen olduğu dönemde Sagylion adlı muhteşem bir kale varmış.

Claudius’un ad›n› verdiği flehir Roma Dönemi’nde de Vezirköprü, kuflkusuz zengin ve bak›ml› bir kentti. Bu dönemdeki ad› Andrapa ya da Neoclaudiopolis olarak geçiyor kaynaklarda. Roma ‹mparatoru olan Claudius taraf›ndan MS 41-54 y›llar› aras›nda planlanarak imar edilen kent sürekli geliflmifl, ‹mparator Antoninus Pius döneminde en parlak günlerini yaflam›fl. Roma ‹mparatorluğu’nun Doğu ve Bat› olarak ayr›lmas›yla Bizans toprağ› olan Vezirköprü, Roma dö-

nemindeki görkemini halâ sürdürüyordu. Bizansl›lar kenti Fezimon ve Teokliopolis adlar›yla anm›fllar.

Selçuklular›n Gedekara’s›

Selçuklu Sultan› Mesud’un flehri Daniflmendlilerden almas›ndan sonra Sultan Mesud taraf›ndan 1160 y›l›nda Gedekara Kasabas› ad›yla yeniden kuruluyor. Tarih boyunca bir çok olaylara sahne olan ve zaman zaman y›k›l›p yeniden kurulan kasaba Ozmanl› veziri Köprülü Mehmet Pafla zaman›nda bugünkü Vezirköprü ismini ald›. Osmanl› hanedan›n›n önem verdiği Vezirköprü, bu nedenle çok imar görmüfl. Bugüne ulaflan çok say›da tarihi eser var. Vezirköprülüler bu tarihe sahip ç›k›yorlar.

‹lçe merkezi

Vezirköprü’nün merkezi, günümüze kadar ayakta kalmay› baflaran ve bir bölümü restore edilimifl tarihi eserler aç›s›ndan çok zengin. Bir sokaktan diğerine geçtiğinizde mutlaka eski bir eserle karfl›lafl›yorsunuz.

Bununla birlikte son derece hareketli Vezirköprü’nün merkezi. Üç dört katl› binalar›n alt›ndaki dükkanlarda her türlü ihtiyaca cevap verecek dükkan yer al›yor.

Belediye park›

Meydandaki Saathane

Vezirköprü

‹çinde çay bahçelerinin yer ald›ğ› belediye park›nda çamlar›n, ç›narlar›n gölgesinde oturmak çok keyifli. D›flar›s› 30-35 derece s›cakken belediye park›nda serin bir ortamda keyifle dinleniyorsunuz.

203

Bedesten Semaver Bedesten

Bedesten ve Arasta Vezirköprü’nün merkezinde yer alan Bedesten ve Arasta, 1660 y›l›nda Yusuf A€a taraf›ndan yapt›r›lm›fl. Bedesten, iç ve d›fl bedesten olmak üzere iki bölümden olufluyor. ‹çinde 110 dükkan var. ‹ç bedesten kervansaray olarak kullan›lm›fl. Arasta da Bedesteni çevreliyor. Bedesten’de semaverciler çoğunlukta. Pahal› satt›klar›n› galvanizden, ucuzlar›n› tenekeden üretiyorlar. Türkiye’nin her yerinde semaver bulabilirsiniz. Ama Vezirköprü semaverinin bir özelliği var. Yass› formda yap›yorlar semaverleri. Bedesten’in arka kap›s›ndan arastaya ç›k›yorsunuz. Arastada semerci-

Vezirköprü 204

Vezirköprü taflhan iç

den pideciye, tar›m aletlerinden bak›rc›lara burada her fleyi bulmak mümkün. ‹nsanlar› da son derece sevecen ve misafirperver.

Taflhan Ortacami Mahallesi, 100. Y›l Caddesi, Taceddin Pafla Sokağ›’nda, Bedesten’in biraz ilerisinde yer alan Taflhan’›n Geç Osmanl› döneminde yap›ld›ğ› biliniyor. fiu anda restorasyonu devam ediyor. ‹ki katl› Taflhan'da dolgu tafl malzeme kullan›lm›fl. Yap›m›nda kullan›lan ahflap kütükler tek bir bloktan üretilmifl. Hâlâ sa€lam olan bu ahflap kütükler kullan›lmaya devam edilecek.

Saat kulesi 1906 y›l›nda, Sivas Valisi Reflat Akif Pafla taraf›ndan flehir merkezinde yapt›r›lan saat kulesi, 1943 depreminde büyük hasar görmüfl, 1959 y›l›nda da restore edilmifltir. Saatleri hala çal›fl›yor. Dükkanlarla çevrelenmifl saat kulesinin bak›m› periyodik olarak yap›l›yor ve haftada bir kuruluyor.

Adnan Menderes Park›

Vezirköprü’deki diğer bir park da Hava Kuvvetleri Komutan› Orgeneral Faruk Cömert Caddesi’nin köflesindeki Adnan Menderes Park›. As›rl›k ç›nar ve çam a€açlar›n›n alt›ndaki bu park, Vezirköprülülerin çok ilgi gösterdikleri bir soluklanma noktas›. Park›n tam ortas›nda da Vezirköprü’nün sembolü haline gelmifl olan semaver heykeli yer al›yor.

Sivil mimari

Faruk Cömert Caddesi’nden aflağ› do€ru inerken soldaki eski evler ve sa€daki tarihi Yeni Hamam, insan› Semaverli Adnan Menderes Park›

Kale Camii

Mehmet Pafla Mahallesi’ndeki 1969’da yap›lm›fl olan Kale Camii, Kale Hamam› ile yan yana. Caminin avlusunda 6 köfleli bir flad›rvan› var. Küçük bir cami ama insana çok huzur veriyor. Mihrab›n üzerindeki vitray içeri girer girmez dikkat çekiyor. S›cakta ibadet edenler için klima da konulmufl. Kale Cami’nin iç görüntüsü

Kale Hamam›

Kale Camii’ne bitiflik olan ve günümüzde de kullan›lan Kale Hamam›, moloz tafl malzeme ile yap›lm›fl. Soyunmal›k bölümündeki kubbesi çok dikkat çekici. Kesme tafl ve tu€ladan yap›lm›fl kasnağ›n üstündeki kubbe ters dizilmifl kiremitlerle örtülü. Sivri kemerli kap›dan ortas›nda sekizgen flad›rvan› olan soyunmal›ğa giriliyor. Soyunmal›ğ› çeviren setlerin önünde ayakkab›lar›n konulduğu nifller var. Soyunmal›ğ›n girifli beflik tonozlu, diğer bölüm kubbe ile örtülü. S›cakl›k ortada kubbeli kare meKale Hamam› dinlenme bölümü

Vezirköprü

Vezirköprü sivil mimari

birkaç as›r geriye götürüyor.Tatl› kireç s›va tekniği ile yap›lan ahflap evlerin (suyu gördükçe kat›laflan bir inflaat malzemesi) büyük bölümü hala kullan›l›yor.

205

Vezirköprü

Faz›l Ahmet Pafla Medresesi

kan› ile hac planl› eyvanlardan olufluyor. Eyvanlar aras›ndaki halvet odac›klar› kubbeli.Yapım yılı 1966.

206

Faz›l Ahmet Pafla Medresesi (Tafl Medrese) Vezirköprü'de bilinen ilk kütüphane, 1662 y›l›nda Faz›l Ahmet Pafla taraf›ndan yapt›r›lan Tafl Medrese’nin bir odas›nda hizmet vermifl. 1943 depreminde medrese hasar görmüfl ve daha sonra da restore edilmifl. 1964 y›l›na kadar çeflitli amaçlarla kullan›lan medrese, bu tarihten sonra halk Faz›l Ahmet Pafla Medresesi Avlusu

kütüphanesi olarak kullan›lmaya bafllanm›fl. Son olarak 2002 y›l›nda bir restorasyon çal›flmas› daha yap›lm›fl. 20.000’in üzerinde kitab›n yer ald›ğ› kütüphane mutlaka ziyaret edilmeli.

Taceddin Pafla (Kurflunlu) Cami

Çanakl› Mahallesi’ndeki Taceddin Pafla Cami 1494 y›l›nda yap›lm›fl. Kubbeli bir yap› iken 1945 depreminde tümüyle y›k›lm›fl, restorasyonda düz çat› ile örtülmüfl, ana mekanla zaviyeler aras›ndaki kemerli aç›kl›klar kapat›lm›fl. Taceddin Pafla (Kurflunlu) Çeflmesi Kurflunlu Cami’nin avlusundaki çeflme Geç Osmanl› dönemine ait.

1491-1495 de yine Taceddin Pafla taraf›ndan yapt›r›lan hamam zamana direnemeyerek y›k›lm›fl, bir daha da restore edilmemifl.

Abdulgani (Namazgah) Cami Köprülü Mehmet Pafla taraf›ndan yapt›r›lan Abdulgani (Namazgah) Cami, Mehmet Pafla Mahallesi’ndedir. 1906 depreminde tamamen y›k›lan, sadece minber ve mihrab› kalan cami, mahalle sakinleri taraf›ndan 1915 y›l›nda yeniden yapt›r›lm›fl.

Faz›l Ahmet Pafla Medresesi’ndeki Kütüphane bölümü

Çifte Hamam

Bedestenin (arastan›n) güney duvar›na bitiflik olarak infla edilen Çifte Hamam, 1660 y›l›nda Ayfle Han›m taraf›ndan vakfedilmifl. Bir taraf› kad›nlara bir taraf› da erkeklere hizmet veriyor. Her iki hamam›n mimari plan› birbirine çok benziyor.

Namazgah Çeflmesi

Namazgah Cami’nin bitifliğine Köprülü Mehmet Pafla taraf›ndan infla ettirilen çeflmeden halk hala su içiyor. Tacettin Pafla Hamam›

Vezirköprü

Taceddin Pafla Hamam›

207

Vezirköprü 208

fiifa Hamam›

Çiftehamam

Mehmet Pafla’n›n özel olarak ailesi için yapt›rd›ğ› söylenen fiifa Hamam› hala hizmet veriyor. Ahflap soyunmal›k sonradan eklenmifl. S›cakl›ğ›n doğusunda beflik tonozlu küçük bir mekan, bat›s›nda baflka bir halvet odac›ğ› var. Yapım yılı 17. yy’ın ilk yarısı

Yusuf A€a Hamam›

Ganio€lu çeflmesi

Esenköy kaya mezar›

Mehmet Pafla Mahallesi, Hac›köy Caddesi’ndeki Ganio€lu Çeflmesi, Geç Osmanl› döneminin mimari özelliklerini tafl›yor. Yukar› Nalbant Cami

1602 isyanlar›nda harap olan Vezirköprü'nün yeniden imar edilirken, Vezirköprü ayan› Yusuf A€a taraf›ndan yapt›r›lm›fl. Ne yaz›k ki zaman içinde hamam y›k›lm›fl ve tekrar restore edilememifl. Vezirköprü’ye 12 km uzakl›ktaki Esenköy Zindankaya arkeolojik alan›nda yer alan Esenköy Kaya Mezar›, yap› tekniği aç›s›ndan Paflagon tipi bir mezar. Demir çağ›

dönemine ait olan mezar üç sütun ve iki odadan olufluyor. Mutlaka görülmeli. Ayr›ca Vezirköprü’de sivil mimarl›ğa örnek teflkil edecek bir çok Türk evi de bulunuyor.

teki Atatürk An›t›, Orman Yüksek Mühendisi ‹smail Sevcan taraf›ndan projesi yap›lan kaideye oturtulmufl. Pirinç dökümü ‹stanbul'da Mehmet Tevfik Koç taraf›ndan yap›lm›fl.

Abdülkerim A€a Medresesi

Köprülü Mehmet Pafla an›t›

Süleyman A€a Medresesi

1730 y›l›nda Bostanc›bafl› Köprülü El-Hac Süleyman Ağa taraf›ndan Taceddin Pafla Camisi'nin avlusuna yap›lan medrese, 1943 depreminde tamamen y›k›lm›fl. 24 odal› medresenin bir bölümü derslik bir bölümü de yat›l› ö€rencilerin kald›ğ› bölümlerden olufluyormufl.

Atatürk an›t›

1981 y›l›nda Heykelt›rafl Rahmi Ertemiz’in yapt›ğ› 260 cm. yükseklik-

Belediye Park›’ndaki Köprülü Mehmet Pafla An›t› 1958 y›l›nda Vezirköprü halk›n›n yard›mlar›yla yapt›r›lm›fl.

Kurt Köprü

Vezirköprü ile s›n›r çizen ‹stavroz Çay› üzerinde bulunan 40 metre uzunluğundaki köprünün mimari üslubu ve örgü sistemi incelendiğinde 13-14. yy. da yap›ld›ğ› tahmin ediliyor. Üzerinde Yunanca yaz›lar yer al›yor, Köprünün en büyük özelliği iki yakas›nda belirgin düzenli yollar›n bulunmay›fl›. Köprünün ayaklar› ve kemerleri define aray›c›lar› taraf›ndan tahrip edilmifl olmakla beraber çok sa€lam bir yap›. Köprünün 4 büyük kemeri, ayaklar› içinde de 3 odac›ğ› var ve halen kullan›l›yor. Havza kurt köprüsü

Vezirköprü

17. yy.da Abdülkerim A€a taraf›ndan yapt›r›lan 20 odal› medrese depremde y›k›l›yor. Ö€rencilerin ö€renim gördüğü ve kald›ğ› medrese depremden sonra tekrar infla edilmemifl.

209

Vezirköprü 210

YAYLADA YAfiAM Kimler yaylaya göçüyor?

Yaylaya genellikle hayvanc›l›k yapanlar göç ediyor. Göç nedenleri ise, hayvanlar›n beslenebilmesi için köylerde yeterli miktarda otlak ve mera bulunmamas›.

Yaylalarda yap›lan flenlikler

Yaylalarda yap›lan flenlikler birbirinYaylada K›fl

den farkl›d›r. Susuz Köyü yaylas›nda boğa güreflleri yap›l›r ve gençler geleneksel "Ç›ng›rflak" oynarlar. E€lenceleri geleneksel yemekleriyle zenginlefltirirler.

Konaklama yerleri

Yaylalarda insanlar, çad›rlarda veya kelik ad› verilen ahflap evlerde konaklarlar. Yaylalarda gelenek ve görenekler: • Yaylada hayvanlar›n bak›m› için tutulan s›ğ›rtmaca, her hafta yay›k

Yaylaya gidifl ve dönüfl mevsimi Yaylaya genellikle may›s ay› içerisinde ç›k›l›r ve en geç eylülde köylere geri dönülür. Dönüfl haz›rl›klar› yap›l›r, koyun ve keçiler daha önceden k›rk›l›r, hayvanlar ve yünleri derelerde y›kan›r. Eflyalar ve çad›rlar toplanarak hayvanlara veya traktörlere yüklenir ve yayladan inilir.

Höyük ve Düz Yerleflimler Bu bölgede de say›s›z tepe, höyük ve tümülüs bulunuyor. Höyüktepe-Oymaa€aç Tepe’de kaz› çal›flmalar› devam ediyor. Bir çoğu ‹lk Tunç Çağ›’n›n izlerini tafl›yor ve yap›lan kaz› çal›flmalar›nda çanak, çömlek parçalar›na rastlanm›fl. Bellibafll›lar› Doğan Tepe, Kurudere, Yağ›nözü - Çakmak, Keltepe, Ya€basan Tümülüsleri, Çeltek Tümülüsleri, Aflağ› Narl› Tümülüsleri, Avdan Köyü Tümülüsü, Çal Köyü Tümülüsü ve Maltepe Tümülüsü.

Yemek Kültürü Vezirköprü mutfa€›nda kuru fasulye, nohut, m›s›r, üzüm yaprağ›, yarma-bulgur temel malzemeler. Et, pirinç ve hamurlu yiyecekler de mutfa€a hakim. Kaz, tavuk, ördek ve hindi gibi kümes hayvanlar› geleneksel beslenmede önemli bir yer tutuyor. Kaz pilav›, tirit, kaz çevirmesi, tavuk k›zartmas›, kümes hayvanlar›ndan yap›lan yemekler. Kald›rayak, mad›mak, pancar, nünük gibi bitkilerden kavurma, ya da çorba yap›l›r. Kat›k böreği Vezirköprü’ye özgü bir yemek. Kat›k, yarma (iri ö€ütülmüfl m›s›r) ve dere otundan yap›lan bu börek son derece lezzetli ve baflka bir yerde bulamayacağ›n›z bir tat.

Oymaağaç Kebab› Oymaa€aç Köyü’nde yap›lan "Oymaa€aç Kebab›" may›s-kas›m aylar› aras›n da yap›l›yor, hem s›cak hem soğuk olarak yenili yor. Kebab›n en önemli özelliği o€lak etinden yap›l›yor olmas›. Kebap, özel yap›lm›fl bacada, kebap odas›nda yaklafl›k 3-4 saatte, büyük bir özenle çevrilerek piflirili yor. O€lağ›n çevrilerek piflirilmesi sonucu eriyen ya€lar bir kapta toplan›yor ve etle birlikte tiridine ban›larak yeniyor. O€lak Kebab›, yörenin as›rlard›r varolan geleneksel yeme€i.

Vezirköprü

döven yaylac›lar taraf›ndan birer kafl›k tereyağ› verilir. Bu gelenek s›ğ›rtmac›n, daha dikkatli davranarak hayvanlar› kurt ve diğer y›rt›c› hayvanlar›n tehlikesinden korumas› için yap›l›yor. • Yaylada genellikle yafll› kad›nlar yaflad›ğ› için, her hafta köyden yaylaya yay›k dövmeye genç k›zlar ve gelinler gidiyor. • Yaylaya ç›k›ld›ktan 15-20 gün sonra, köy halk›n›n tamam› flenlik için yaylaya gidiyor.

211

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS ATAKUM

SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME

‹LKADIM

VEZ‹RKÖPRÜ KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

ASARCIK

AMASYA

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE

CAN‹K TEKKEKÖY

BELDE

Ladik

SALIPAZARI AYVACIK

TOKAT

ORDU

Lâdik 214

Lâdik, ilçeden görünüflü

LÂD‹K

Lâdik, Samsun'a 82 km uzakl›kta. Kuzeyinde Kavak, do€usunda Taflova ve bat›s›nda Havza ile çevrili, güneyde ise Amasya’ya komflu. Yayla flenlikleriyle ünlü, flirin bir yer. Akda€'›n kuzey eteklerinde kendi ismini alan genifl bir ova kenar›nda kurulmufl. Merkez ilçe nüfusu 8.316, ilçe genel nüfusu ise 18.022. ‹lçede k›fllar uzun ve sert, yazlar ise serin Lâdik kimlik kart› Toplam Nüfus

18.022

Yüzölçümü

575 km2

Lâdik Kaymakaml›€›

771 30 11

Lâdik Belediyesi

771 30 30

geçiyor. Ekonomisi tar›m ve hayvanc›l›€a dayan›yor. Yeflil›rmak'›n kollar›ndan biri olan Tersakançay› Lâdik’e hayat veriyor. Lâdik Gölü’nden ç›karak bat›ya, oradan güneye, daha sonra do€uya k›vr›larak Yeflil›rmak'la birlefliyor. Samsun'dan Lâdik'e her zaman ulafl›m mümkün.

Ekonomisini tar›m, hayvanc›l›k, sanayi ve ormanc›l›k canland›r›yor Yaz ve k›fl devam eden ya€›fllar nedeniyle çok çeflitli ürün yetifltirilebiliyor. Yayg›n olarak bu€day, arpa, yulaf, m›s›r, flekerpancar› ve ayçiçe€i. Bunlar›n yan› s›ra ba€-bahçe sebzecili€i de yap›lmakta. Lâdik'in yayla olmas›, hayvanc›l›€›n da geliflmesini

‹slam uygarl›klar› döneminde (705) Araplar›n eline geçen bölge, 1071 Malazgirt Savafl›’ndan sonra Selçuklulara geçmifl. 1075'de Alparslan'›n komutanlar›ndan Melik Ahmet Daniflment Gazi, Amasya ve çevresini egemenli€i alt›na al›nca, bir rivayete göre de ilçe ad›n› komutan›n k›z› ‹leduk veya ‹lduk Hatun'un isminden alm›fl. Selçuklular›n parçalanmas›yla kurulan Anadolu Beylikleri zaman›nda Lâdik Kabato€ullar›’n›n yönetimine girmifl. Osmanl›lar ise Lâdik'i 1428'de topraklar›na katm›fllar. Lâdik, Cumhuriyet dönemine kadar Sivas Sanca€›na ba€l› Amasya vilayeti s›n›rlar› içinde yer al›yordu. Cumhuriyet kurulduklar› sonra Amasya iline ba€l› olan Lâdik, 1925'de Samsun'a ba€lan›yor. sa€lam›fl. Baflta küçük bafl hayvan yetifltiricili€i olmak üzere, büyükbafl hayvan yetifltiricili€i, küçük çapta da olsa bal›kç›l›k ve ar›c›l›k da yap›l›yor. Akda€ eteklerine kurulan ilçenin 18.585 hektar› orman alan›. Bu ormanlar›n bir bölümü, koru orman› bir bölümü de baltal›k orman›. Ladik ilçesindeki höyük ve düz yerleşmelerde yapılan yüzey araştırmalarda bölgenin kalkolitik çağı ilk tunç çağı orta tunç çağı demir çağı Hellenistik Roma ve geç antik çağda iskan gördüğü anlaşılmıştır Ladik ilçesi V.Mithridates eşi Laodika tarafından kurulmuştur 120-111 MÖ 71 yılında Romalıların Pontusluları yenmesiyle bölge

Lâdik

Roma hakimiyetine girmiş M.S 395 de Roma ikiye ayrılınca Ladik Doğu Roma İmparatorluğunun sınırları içinde kalmıştır

215

Lâdik

Höyük ve düz yerleşmeler Başlamış Köyü’nde ki Dedealtı Tepesi, Karaabdal Köyündeki Kale Tepesi, Hamit köyündeki Tombul Tepe, Cüce Köyündeki Kilise Tepe, Büyük Kızoğlu Köyündeki Kümbet Tepe, Aşağı Gölyazı Köyündeki Devşer Kaya Tepesi, Mazlumoğlu Köyündeki Köyiçi Tepesi, Salur Köyündeki Yük Tepe, Sarıgüzel Köyündeki Sarıgüzel Tepesi, Boğaz Köydeki Destemen Tepesi, Kabaca Göz Köyündeki Kurban Höyük, Hasırcı Köyündeki Ağcı Tepe, Alan Köyündeki Dolma Tepe, höyük ve düz yerleşmeleridir. Başlamış Köyündeki İnkaya düz yerleşme olup yanında 4 adet kaya mezarı mevcuttur.

216

Lâdik Gölü çevresi

Araflt›r›lmay› bekleyen bir kültür miras› İlçenin tarihi MÖ 3000’e uzansa da yöredeki arkeolojik alanlarda yeteri kadar araştırma yapılmamıştır.

Lâdik Gölü çevresi

Tümülüsler Alayurt Köyündeki Dökme Tepe, Hamit Köyündeki Tombul Tepedir. Lâdik merkezinin güneyindeki tepede Lâdik Gölü’nün güney do€usunda bir de kale kal›nt›s› bulunuyor. Ormanl›k alanlar›, yaylalar› ve flifal› sular›yla, Osmanl› döneminde, Amasya'da yaflayan flehzadelerin ve ileri gelenlerin yaz›n sayfiye yeri olarak kulland›klar› ilçede; yazl›k saraylar, camiler, çarfl›lar, hamamlar gibi bir çok eser yapt›r›lm›fl. Fakat ço€u 1943 depremiyle y›k›lm›fl.

‹lçe merkezi

Kahvehane ve dükkanlar›n çevreledi€i meydanda belediye ve kaymakaml›k binas› yer al›yor. 1943 depremi, tarihi eserlerin büyük bölümünün y›k›lmas›na neden olmufl. Bununla birlikte bugün hala ayakta kalan eserler son derece etkileyici.

Saat kulesi

Bülbül Hatun Cami

II. Beyaz›t'›n kar›s› Bülbül Hatun taraf›ndan yapt›r›lm›fl. Depremde y›k›lan cami asl›na uygun olarak onar›lm›fl.

Avc› Sultan Mehmet Cami

IV. Sultan Mehmet taraf›ndan yapt›r›lm›fl. Depremde tamamen y›k›lan cami, tekrar infla edilmifl.

Kümbet

Osmanl› eseri olan Kümbet’in di€er bir ad› da Sunullah Pafla Türbesi.

Avc› Sultanahmet Cami

Kümbet

Seyit Ahmet Kebir Türbesi

Selçuklu dönemi kumandanlar›ndan Seyit Ahmet Kebir, Lâdik'te savafl›rken ölünce, iste€i üzerine bu türbeye gömülmüfl. Mezarl›k içinde kesme tafl ve tu€ladan yap›lm›fl bulunan türbenin içinde, 7 sanduka bulunuyor. Bunlar›n d›fl›nda, Selçuklu ve Osmanl› dönemlerinden kalan ve halk taraf›ndan ziyaret edilen tekkeler var. Bunlar; Süt P›nar›, Gülabdal Tekkesi, Sanl›k Tekkesi, Karaoluk Tekkesi, K›l›çaslan Tekkesi, Kara Abdal (Sultan) Tekkesi, Ifl›kl› Tekke, Zeyfe Baba Tekkesi, Dikilitafl Tekkesi, Dikmen Dede Tekkesi. Seyit Ahmetkebir Türbesi

Lâdik

1889 y›l›nda infla ettirilmifl, 1943 depreminde büyük hasar görmesine karfl›n asl›na uygun olarak tekrar yapt›r›lm›fl.

217

Lâdik

Karadenizin Yeni Gözdesi : Akdağ Kayak Merkezi

218

Lâdik Akdağ Kayak Merkezi, Orta Karadeniz Bölgesinin tek kayak merkezidir. Akdağ Yaz ve Kış Sporları Merkezi, Samsun şehir merkezine 84 km, SamsunAnkara yoluna 24 km, Ladik merkeze ise 7 km uzaklıktadır. Pist uzunluğu 1400 m, Telesiyej uzunluğu 1.360 m’dir. 15001770 rakım aralığında kayak yapılmaktadır. Kar verimliliği; Kasım-Mart ayları arasında ortalama 1 metre yüksekliğe ulaşmaktadır.

Lâdik Gölü

Tersakan ›rma€›n›n kayna€›n› teflkil eden Lâdik Gölü, Lâdik’e 10 km uzakl›kta. Gölde alabal›k ve turna bal›€› bulunuyor. Bal›kç›l›k yan›nda genifl bir sazl›k Hamamayağı Kaplıcası

alana sahip olan Lâdik Gölü’nden toplanan sazlar has›r yap›m›nda kullan›l›yor. Lâdik Gölü’nde yelken yar›fllar› düzenleniyor, çevresinde çim kaya€› yap›l›yor.

Turizm aç›s›ndan en hareketli yer Hamamaya€› Kapl›cas›

‹lçenin en ünlü mesiresi Hamamaya€› (Hallaz, H›rlaz, Hilyas) Kapl›cas›’n›n bulundu€u belde, ilçeye ekonomik ve sosyal hareketlilik sa€l›yor. Lâdik’den 10 km uzakl›ktaki kapl›ca yak›n›ndan küçük bir akarsuyun geçti€i piknik alan› ve kapl›ca binas› var. Ayr›ca Lâdik ve Havza’daki kapl›calar tarih boyunca biliniyor. Romal›lar ve öncesinde, bu bölge insanlar› çeken sa€l›k merkezleri olmufl. Hamamaya€› kapl›ca suyu Türkiye'deki birinci derecede önemli ve öncelikli kapl›ca suyu olarak belirlenmifl. Romatizma, sinir ve kas yorgunlu€u, eklem kireçlenme, sinirsel hastal›klar, ameliyat sonras› yorgunluklar gibi hastal›klarda olumlu etki yap›yor. Lâdik gölü ve çevresi, Akda€ yaylalar› mesire olarak ideal.

Büyükk›zo€lu Köyü’nden yaylaya do€ru 3 km gidildi€inde ormanl›k alan içerisinde bulunan muhteflem flelale ve a€açlarla çevrili do€al göl, görülmeye de€er. Göl çevresi, piknik alan›. fielale suyunun kayna€› Akda€. Dolay›s›yla su çok so€uk ve temiz, alabal›k yetifltiricili€i için son derece uygun.

Lâdik Gölü’nde fauna (Kufl çeflitleri) Gölde yap›lan gözlem s›ras›nda kaydedilen su kuflu türleri flöyle: Lâdik Gölü’nde kufllar

Lâdik gölü su çiçekleri

Gece bal›kç›l›(Nycticorax nycticorax) Alaca bal›kç›l (Ardeola ralloides) Küçük ak bal›kç›l (Egretta garzetta) Gri bal›kç›l (Ardea cinerea) Erguvani bal›kç›l (Ardea purpuea) Kara leylek (Ciconia nigra) Leylek (Ciconia ciconia) Yeflilbafl (Anas platyrhynchos) Uzunbacak (Himantopus himantopus) K›zkuflu (Vanellus vanellus) Yeflil düdükçün (Tringa ochropus) Karabafl mart› (Larus ridibundus) Gümüfl mart› (Larus cachinnans) Sumru (Sterna hirundo) Küçük sumru (Sterna albifrons) Ak kanatl› sumru (Chlidonias leucopterus)

Lâdik

Büyükk›zo€lu fielalesi ve Gölü

219

Lâdik Gölü civar›nda gözlenen türler

Kaya güvercini (Columba livia); tepeli toygar (Galerida cristata); tarlakuflu (Alauda arvensis); k›z›l s›rtl› örümcekkuflu (Lanius collurio); bo€makl› ard›ç (Turdus torquatus), Lâdik Gölü'nün civar›ndaki da€l›k alanda yer alan mefleliklerde; lefl kargas› (Corvus corone); kuzgun (Corvus corax), göl civar›ndaki da€l›k alanda; serçe (Passer domesticus) ve saka (Carduelis carduelis).

Lâdik

Lâdik yayla flenlikleri

220

Lâdik yaylalar› flelalesi Lâdik gölü yelkenliler

Lâdik yaz aylar›nda yayla flenlikleri için yurdun dört bir yan›ndan gelenlerle dolup tafl›yor. fienliklerin temel amac›, Lâdik’in turizm potansiyelini komflu ilçelerle paylaflmak. Yayla flenlikleri her y›l Temmuz ve A€ustos aylar›nda yap›l›yor. Çim ve kar kaya€›n›n yap›laca€› alan olarak tespit edilen Lâdik’e 7 km mesafede Lâdik Yaylas›’nda, çeflitli oyun, buza€› yar›flmas›, koç yar›flmas›, bal yar›flmas›, uçurtma yar›flmas›, yamaç paraflütü gösterileri, çim kaya€› yar›flmalar›, pla-

Akda€ Yaylas›

950 m. rak›ml› yaylan›n ilçeye uzakl›€› 9 km Lâdik Gölü ve orman manzaral› yayla, mesire yeri olarak de€erlendiriliyor. Lâdik yayla flenlikleri ve cirit müsabakalar› (ortadaki ve alttaki foto€raflar)

Lâdik

Lâdik yaylalar›ndan bir görüntü

nör uçufl gösterileri gibi etkinlikler gerçeklefltiriliyor.

221

Lâdik 222

Bu buzlar› Akyel eritiyor

Küpecik Yaylas›

1600 metre rak›ml› yaylan›n ilçeye uzakl›€› 23 km Yolun 9 km’lik k›sm› asfalt, kalan k›sm› stablize ve düzgün ham yol, her türlü araçla ulafl›labiliyor.

Büyükk›zo€lu Yaylas›

1600 metre rak›ml› yaylan›n ilçeye uzakl›€› 10 km.

Halk Oyunlar› ve Dü€ün Gelenekleri

AKYEL Karlar› Eriten Rüzgar

Lâdik Karadeniz Bölgesi’nde olmas›na ra€men, Karadeniz Bölgesi iklimi kufla€› d›fl›nda karasal iklime yak›n bir iklime sahip. Genellikle k›fllar uzun ve sert, yazlar ise serin geçiyor. Temmuz ve A€ustos aylar›nda poyraz, k›fl›n ise halk›n "Akyel" dedi€i ve karlar›n çok k›sa sürede erimesini sa€layan bir rüzgar eser. Ya€›fllar k›fl›n kar, di€er üç mevsimde de genellikle ya€mur. Lâdik ilçesinde dik ve sarp e€ilimli araziler genifl alana sahip. Bunlar›n büyük bir ço€unlu€u orman ve funda ile kapl›.

Lâdik yaylalar›ndan baz› kesitler

Mutfakta hamur iflleri a€›rl›kta ‹lçede yap›lan yöresel yemeklerin ço€u hamur ifli. Bunlar; Eriflte, Tutmaz Afl›, Mant›, ‹flkefe Tatl›s›, Kaz Pilav› ve fleridi, Çerkez Halü€ü, Çerkez fiibsisi, Dabusun, Malakto, Gobi Lobiya, Lobya, Höflmerim, Kadayani gibi çok çeflitlidir. Yemekler gibi ekmekler de çok çeflitli: Somun, Hamursuz, Parmakl›, Lavafl Pide, Dökme, Döndürme, Samsa Ekme€i, C›rlak (P›r›l), Ak›tma, Yufka, M›s›r Ekme€i. Yöresel yemeklerinin d›fl›nda Lâdik'in Tand›r Kebab› da oldukça meflhur.

Lâdik

Lâdik’te de çevre il ve ilçelerde oynanmakta olan Düzayak, Makinal›, O€lan beni çaydan geçir, Sar›k›z, Sanlama gibi horon oyunlar› oynan›yor. Budakdere ve çevre köylerinde Semah, fieyh fiamil, Sesen, Zefak gibi oyunlar da oynan›yor. Lâdik’te dü€ünler klasik Anadolu usulünde yap›l›yor. Ancak k›rsal kesiminde baz› farkl›l›klar var. Dü€ünlerde gelin ve damat hamamlar› yap›l›yor. Gelin, gündüz akrabalar ve arkadafllar› ile birlikte hamama götürülür, hamamda e€lenilir ve y›kan›l›r. Buna "gelin hamam›" denir. Damat ise gece davul zurna eflli€inde arkadafllar› taraf›ndan hamama götürülür ve y›kan›r. Bu da "Damat Hamam›" olarak adland›r›l›r.

223

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS ATAKUM

SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME

‹LKADIM

VEZ‹RKÖPRÜ KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

AMASYA

CAN‹K TEKKEKÖY

SALIPAZARI

ASARCIK

AYVACIK

TOKAT

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE

BELDE

Asarc›k

ORDU

Asarc›k 226

Asarc›k, ilçeden görünüflü.

Asarc›k ilçe meydan›

Asarc›k kimlik kart› Toplam Nüfus

19.068

Yüzölçümü

180 km2

Asarc›k Kaymakaml›€›

791 22 21

Asarc›k Belediyesi

791 22 50

ASARCIK Samsun'un 44 km güneyinde yer alan Asarc›k, Türkiye’nin en küçük ilçelerinden biri. 44 km’lik Kaman yolu çok virajl›. Kavak’tan geçen di€er yol daha uzun olsa da (73 km) ulafl›m için genelde bu yol tercih ediliyor. Asarc›k’a giden yol üzerinde tavuk üretme çiftlikleri ve kireç torbalama fabrikas› yer al›yor. K›fl›n kar ya€›fl›n›n yo€un oldu€u dönemlerde merkez ile köy yollar› ulafl›ma kapansa da bu y›l›n en fazla 45 gününü kaps›yor. Asarc›k, Kavak ve Çarflamba ile çevrili, Amasya’ya da komflu. Tipik Karadeniz ikliminin hüküm sürdü€ü ilçeye yaklafl›rken yüksek bir tepeden bakt›€›n›zda a€açlarla bölünmüfl genifl arazilere serpifltirilmifl evler ve arazinin ortas›ndan geçen otoyol ile kenar›ndaki tarihi cami minaresi, size huzur içinde,

tümülüs Antik çağdan günümüze gelen izlerden birkaçıdır.

1800’lerin sonunda küçük bir Çerkez köyüymüfl...

Kafkas-Türk kültürünün bir sentezi oluflturulmufl Asarc›k’da

küçük ve flirin bir ilçede oldu€unuzu hat›rlat›yor. Kuyumcuoğlu köyü Kocayusuf Bacak mevkiindeki höyük ilk Tunç çağı, 2 bin ve Hellenistik dönemde iskan görmüştür kılavuzlu Köyü Narlı mahalesindeki tümülüs Emir Musa köyü Horoz tepe tümülüsü ve Biçincik mahallesi Şatiba mevkiindeki ‹lçe meydan›

Osmanl›-Rus Savafl› sonras›nda Rusya'dan göç eden Çerkezlerin Asarc›k'a yerleflmeleri, yörede Kafkas - Türk kültürünün bir sentezini oluflturmufl. Çerkezler, bayram ve dü€ün, niflan gibi özel günlerinde kendilerine özgü çalg›lar› olan m›z›ka ve akordeonla müzik yap›yor, Kafkas oyunlar› oynuyorlar.

‹lçe merkezi

Meydan›n tam ortas›nda büyük bir süs havuzu var. Havuzun etraf›n›

Asarc›k

1877 - 1878 Osmanl› - Rus Savafl›’ndan sonra Rusya'dan göç eden Çerkezlerin yerleflti€i köy, zamanla çevreden ald›€› göçlerle büyümüfl ve genifllemifl. Asarc›k 1987 y›l›nda da ilçe olmufl, belediyesi ise 1989 y›l› Mart ay›nda yap›lan mahalli idareler seçimleri ile kurulmufl.

227

Asarc›k 228

Ayakl› Ayan köy kilisesi

restoranlar ve dükkanlar çevrelemifl. Bir tarafta da köylere ulafl›m› sa€layan araçlar›n bulundu€u garaj var. Ekili dikili alan pek bol Asarc›k’ta. Tar›m, ilçenin geçim kayna€› olarak önemli rol oynuyor. Bu€day, m›s›r, arpa ve flekerpancar› yetifltiriyor köylüler. Ar›c›l›k da yap›yorlar ama kendi ihtiyaçlar›n› karfl›layacak kadar. Gökgöl camii

Köylerdeki tarihi cami ve kiliseler hâlâ ayakta

Asarc›k’taki K›lavuzlu ve Gökgöl köylerindeki tarihi camiler ile Ayakl›alan Köyü’ndeki eski kilise, hala zamana direniyor. Ayakl›alan Köyü’nde cami, kilise ve okul yan yana. Ne yaz›k ki kilise defineciler taraf›ndan tahrip edilmifl. Gökgöl Camisi 1180 y›l›nda ahflap olarak yap›lm›fl. ‹lk kez

Piknik Alanlar›

Asarc›k’›n merkezindeki ormanl›k alan, Ayakl›alan Köyü yak›nlar›ndaki kilisenin çevresi ve Yar›mca Köyü civar›ndaki yeflil alan piknik için elveriflli alanlar.

Ayakl› Ayan köy kilisesi

halk konserleri yap›l›yor. Büyük bir de pazar kuruluyor. Asarc›k panay›r›na çevre ilçelerinden büyük ra€bet oluyor, panay›r boyunca hareketlilik yaflan›yor.

Asarc›k Mutfa€› Yörenin en gözde yemeklerinde kümes hayvanlar›n›n ön plana ç›kt›€›n› görüyoruz. Asarc›kl› ev han›mlar› son derece lezzetli Çerkez tavu€u ve kaz tiridi (yufkas›) yap›yor. Yolunuz düfltü€ünde, e€er ikram ederlerse sak›n geri çevirmeyin.

Asarc›k Panay›r›nda Güreflçiler

58 y›ll›k gelenek: Asarc›k Panay›r› Eylül aylar›nda düzenlenen ve halk›n büyük ilgi gösterdi€i panay›rda at yar›fllar›, gürefl müsabakalar› ve

Asarc›k

1291 y›l›nda, 1970 y›l›nda ise son kez tamir görmüfl.

229

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS ATAKUM

SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME

‹LKADIM

VEZ‹RKÖPRÜ KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

AMASYA

CAN‹K TEKKEKÖY

ASARCIK

SALIPAZARI AYVACIK

TOKAT

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE

BELDE

Ayvac›k

ORDU

Ayvac›k 232

‹lçenin karfl› sahilden görünüflü

AYVACIK 1990 tarihinde Ayvac›k Köyü ve Keskino€lu Köyü’nün birleflmesi ile Ayvac›k ilçesi kurulmufl. Samsun’a 62 km uzakl›ktaki Ayvac›k Tokat, Amasya ve Ordu illeri ile Asarc›k, Çarflamba ve Sal›pazar› ilçelerine komflu. Canik Da€lar›’n›n kuzey eteklerinde, Suat U€urlu Baraj Gölü’nün k›y›s›nda yer alan Ayvac›k’a ulafl›m, Samsun'dan Çarflamba'ya kadar Samsun-Ordu devlet karayolu ve Çarflamba'dan sonra 28 km’lik il yolu ile sa€lanmakta. Eski tapular incelendi€inde Ayvac›k’tan gezi yeri olarak bahsedildi€i görülüyor. Ayvac›k kimlik kart› Toplam Nüfus

24.275

Yüzölçümü

522 km2

Ayvac›k Kaymakaml›€›

811 40 01

Ayvac›k Belediyesi

813 20 22

Merkezi

Suat U€urlu Baraj Göleti’nin kenar›ndaki Ayvac›k’›n yolu virajl› bir yol. Zaman zaman rampa t›rman›fllar›, zaman zaman da inifllerle Ayvac›k’a var›yorsunuz. Karfl› k›y›s›nda da köyleri var Ayvac›k’›n. ‹ki yaka aras›nda ulafl›m küçük bir feribotla sa€lan›yor. Belediye binas› hemen ilçe giriflinde. Farkl› bir yerleflme plan› var. Kaymakaml›k binas› giriflte, göl kenar›nda. Ortadaki yolda al›flverifl için dükkanlar dizili. Göletin etraf›nda üç-dört tane kahvehane var. Oturup manzaraya karfl› bir çay, bir kahve içmek son derece keyifli.

‹lçenin büyük bölümü ormanl›k arazi Baraj›n etraf› da f›nd›k oca€›. ‹lçe halk› f›nd›k ve ormanc›l›ktan geçimini sa€l›yor. Barajdan yay›n bal›€›, aynal› sazan, Japon levre€i, kefal ç›k›yor. Ayvac›k’›n büyük bölümü orman.

Ancak orman vasf›n› kaybetmifl, alanlar zaman içinde tar›m arazisine dönüfltürülmüfl. ‹lçe halk›n›n %90'› tar›mla, kalan› da ticaretle ve bal›kç›l›kla geçiniyor. M›s›r, bu€day, arpa ve f›nd›k üretiyor Ayvac›kl›lar. 1982 y›l›nda hizmete giren Hasan U€urlu Yeralt› Santrali ile Suat Hasan U€urlu Baraj Gölü feribotu

Ayvac›k

‹ki yaka aras› geçifl

233

Ayvac›k 234

Hasan U€urlu baraj gölü

U€urlu Hidroelektrik Santrali ülkemizin enerji ihtiyac›n› karfl›layan önemli santrallerden.

Çam ormanlar›

Ayvac›k’›n özellikle Hasan U€urlu Baraj Gölü çevresindeki çam ormanlar›yla kapl› alan piknik ve mesiresi alanlar› ilkbahar ve yaz mevsiminde Göl çevresindeki yaylalardan bir kare

Samsunlular taraf›ndan büyük ra€bet görüyor.

Mahalli oyunlar ve pehlivan güreflleri Ayvac›kl›lar›n kendine özgü köçek ve kaba ceviz adl› mahalli oyunlar› var. Dü€ünlerde ise dü€ün sahibi ya€l› pehlivan güreflleri düzenler.

Geleneksel Öndül fienlikleri

Ayvac›k'ta Öndül fienlikleri denilen bir flenlik düzenleniyor. Genellikle y›lda bir kez düzenlenen bu flenlikte, yörede nam salm›fl s›€›r ve mandalar›n kuvvetleri s›nan›yor.

Cecim

Ayvac›k’ta el sanatlar› denilince, ilk akla, el tezgahlar›nda halis yünden dokunan “cecim” geliyor. Yere sermek için dokunan kilimlere cecim derlerken, kad›n ve çocuklar›n bellerine ba€lad›klar› ba€lar da cecim olarak adland›r›l›yor.

Ayvac›k

Suat U€urlu baraj gölü

Ayvac›k Mutfa€› Ayvac›k'›n geleneksel yemekleri "keflkek" ve "Haluç". Keflkek'in yap›l›fl› oldukça zahmetli, bir o kadar da lezzetli bir yemek. Önce bu€day özü suda iyice pifliriliyor. Bu piflirme ifllemi boyunca bu€day devaml› olarak kar›flt›r›l›yor ve krema k›vam›na geliyor. Piflirirken içine kemiksiz, tavuk etini de koyup, et li€me li€me oluncaya kadar kar›flt›rmaya devam ediliyor. Keflkek, k›vam›na geldikten sonra üzerine tereya€› ilave edilerek servis yap›l›yor.

235

S‹NOP

KARADEN‹Z

YAKAKENT

BAFRA

ALAÇAM

19 MAYIS ATAKUM

SAMSUN MERKEZ ÇARfiAMBA TERME

‹LKADIM

VEZ‹RKÖPRÜ KAVAK HAVZA

ÇORUM

LAD‹K

AMASYA

CAN‹K TEKKEKÖY

ASARCIK

SALIPAZARI AYVACIK

TOKAT

‹fiARETLER ‹l merkezi ‹lçe merkezleri Belde merkezi Baraj-Göl-Irmak Dere Devlet Yolu ‹l Yolu Ulafl›m Kodlar› TCDD Bal›k Tesisleri ‹LÇE

BELDE

Sal›pazar›

ORDU

Sal›pazar› 238

Sal›pazar›, genel görünüflü

SALIPAZARI Yeflilçay ile Terme Çay›n›n kesiflme noktas›nda, dereler aras›nda kurulmufl olan Sal›pazar›’ndaki üç köprü, ilçenin karakteristik özelli€ini oluflturmufl. Sal›pazar› ile Gökçeli Köyü’nü Kurt Köprüsü, Yavaflbey Köyünü ise Maviren Köprüsü birbirine Sal›pazar› kimlik kart› Toplam Nüfus

20.941

Yüzölçümü

165 km2

Sal›pazar› Kaymakaml›€›

821 21 00

Sal›pazar› Belediyesi

821 20 19

ba€l›yor. Samsun’a uzakl›€› 54 km Güneyinde Erbaa ve Akkufl, do€usunda Terme, bat›s›nda Ayvac›k, kuzeyinde ise Çarflamba ile komflu. Yaklaşık 21 bin olan toplam nüfusun yaklafl›k 6.156’sı merkezde yafl›yor. Samsun’dan Sal›pazar›’na ulafl›m Çarflamba ve Terme ilçeleri üzerinden sa€lan›yor. Yeflil ve Ayazma çaylar› k›rm›z› benekli alabal›klar› ile meflhur. Yazlar› ço€unlukla ›l›man, k›fl aylar›nda ise so€uk geçen Karadeniz’e özgün iklimi ile hafif karasal iklim aras›nda bir geçit iklimine sahip. Bu nedenle de k›fl aylar›nda burada kar ya€›fl› etkili oluyor.

‹lçe Merkezi

F›nd›k bahçelerinin içinden geçerek giriliyor Sal›pazar›’na. ‹lçeye giriflte, sol tarafta hükümet kona€› yer al›yor. Tafll›k yoldan ilerleyince dar bir meydana ç›k›l›yor. Buras› Sal›pazar›’n›n al›flverifl merkezi.

Yak›n geçmiflte burada sadece birkaç ev bulunuyormufl. Canik Da€lar›’ndan Çarflamba’ya pazara giden köylülerin, bu bölgede konaklama ihtiyaçlar›, buran›n bir yerleflim alan›na dönüflmesine neden olmufl. Yöredeki ev say›s›n›n artmas›yla pazar ihtiyac› oluflunca, 1960'larda kurulan ilk pazar, sal› günü kuruldu€u için bölgenin ad› Sal›pazar› olarak an›lmaya bafllanm›fl. Sal›pazar›, uzunca bir zamand›r ilçe olmas›na ra€men merkez nüfus 6500, genel nüfus da 25 bin civar›nda. 1. Dünya Savafl›’ndan önce Ermeni ve Rumlar›n da yaflad›€› Sal›pazar›’nda günümüzde Gürcü, Çerkez ve Lazlarla güzel bir mozaik oluflturuyor. Sal›pazar› yöresinde f›nd›k

Sal›pazar›

Sal›pazar› yeni bir yerleflim yeri

239

Sal›pazar› 240

Garpu Kalesi

F›nd›k ve meyve tar›m›n lokomotifleri Sal›pazarl›lar›n büyük bölümü geçimini f›nd›k üretiminden sa€l›yor. F›nd›€›n yan› s›ra elma, armut, kiraz, çilek, ceviz, erik, hurma, fasulye, domates, patl›can, biber, yeflil so€an, p›rasa ve çeltik de yetifltiriyorlar. Ürünler çevre il ve ilçe pazarlar›na gönderiliyor. Da€l›k bölgedeki köylerde köylüler sepet, kafl›k ve çeyiz sand›€› gibi el iflçili€ine dayanan eflyalar yap›yorlar. Garpu Kalesin’den görünüfl

Ça€layan Köyü fielalesi

Garpu Kalesi

Cevizli - Konakören köyleri aras›nda yer alan kale, Garfu ya da Gerfu ad›yla bilinir. MÖ 7. yy.a ait oldu€u ileri sürülmekle birlikte, bir rivayete göre de Amazonlara ait.

Sal›pazar›’ndaki eski de€irmen

Sal›pazar›

Üzeri taflla kapat›lm›fl iki kuyusu bulunan yap›, klasik anlamda bir kaleye benzemiyor. Girifl kap›s›, kayalar oyularak, merdivenler ise yontularak yap›lm›fl.

241

Ça€layan Köyü ve flelaleleri Sal›pazar›’na 7 km mesafede olan Ça€layan Köyü, ad›ndan da anlafl›laca€› gibi, dere yata€›na kurulmufl, çok say›da flelalenin bulundu€u bir do€a harikas›.

Hasan Tekke

fiehir merkezini tepeden gören Tekke, Kurtulufl Savafl›’nda flehit düflen Hasan ad›ndaki bir askerin mezar›d›r. Mezar›n bulundu€u tepeye Hasan Tekke ad› verilmifl.

K›z›lot Köyü Cami

Sal›pazar› 242

Yeflilköy Cami

De€irmen Gökçeli Mahallesinde 500 y›ll›k bir de€irmen bulunuyor. Kesme tafltan yap›lm›fl olan kemeri hâlâ ayakta. Bugün yine un de€irmeni olarak kullan›l›yor. K›z›lot Köyü, as›rl›k a€aç

300-400 senelik ahflap camiler Çatak Ahmet A€a Köyü’nde 115 senelik bir cami bulunuyor. Ayr›ca Yeflil Köyü, Kayadibi ve K›z›lot köylerinde de 300-400 senelik ahflap camiler hâlâ ayakta. Samzama Kadem ve Topal Hac› türbeleri, halk taraf›ndan çok sayg› gösterilip, evliya kabul edilen kiflilere ait. Çatal Ahmet A€aköy Cami

200 y›ll›k ç›narlar›n gölgesinde dinlenmek...

Alan, Karacaören ve Kestanep›nar köylerinin birleflti€i noktada alabal›k üretme tesisleri mevcut. Hasan Tekkesi civar›, Yeflil Köyü yolundaki Adac›k, Terme yolundaki Çobandüzü mevkileri de piknik ve mesire olarak kullan›l›yor. Sal›pazar› ilçe merkezindeki 200 y›ll›k ç›narlar›n gölgesinde dinlenmenin keyfi de bir baflka oluyor.

Kültür mozaiğinin güzel bir örne€i Karadeniz bölgesinin kendine özgü kültür birikimleri ile Gürcü ve Kafkas halk›n›n kültürel özellikleri kay-

‹talyanlar Pide’yi Pizza yapm›fl ‹ki as›r kadar önce Karadeniz'le ticaret iliflkisinde olan Cenevizliler pideyi be€enip yap›m›n› ö€renmifller ve ‹talya' ya tafl›m›fllar. Kendilerine uyarlad›klar› pideye "pizza" ad›n› vermifller. Yap›m flekline bakt›€›m›zda ufak ayr›nt›lar d›fl›nda bu iki yemek çok benzer.

naflm›fl durumda. ‹lçede e€lenceler genellikle davul zurna eflli€inde yap›l›yor. Çiftetelli ve halay yan›nda bir de Gürcü horonu denilen oyun oynan›yor.

Sal›pazar›’na özgü yemekler fiimdi belki de hiç duymad›€›n›z yemek isimlerini s›ralayaca€›z. Zagi yani, Makaktu, Bileki Ekme€i, Çerkez pastas›. Hepsinin tad› müthifl, k›sa tariflerini verdik afla€›da. Zagi Yani: Koyun eti, un, pirinç, tereya€›, ceviz, hö€men, çorotu, safran, pul biber, sarm›sak kar›flt›r›la rak yap›l›yor. Makaktu: Taze fasulye, ceviz, yeflil kinzi (taze kiflnifl), sar›msak, koruk, irhan gibi malzemelerle yap›l›yor. Bileki Ekme i: M›s›r unu kaynar su ile yo€rulup üzerine defne ve tahnal yapraklar› serilir ve öylece pi fliriliyor. Çerkez Pastas›: M›s›r unu, süt, yumurta ve tereya€› ile piflirilip, üzerine et kavurmas› konularak yeniyor.

Sal›pazar›

Do€an›n içinde bal›k yemenin keyfi burada ç›k›yor

243

TURİZM BÖLGELERİMİZ

Samsun

Samsun il sınırları içinde turizm merkezi olarak ilan edilmiş bölgeler şunlardır:

244

1) Havza 25 Mayıs Termal Turizm Merkezi 2) Havza Kaplıcalar Bölgesi İmaret Mahallesi Turizm Merkezi 3) Ladik Akdağ Turizm Merkezi 4) Ayvacık Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi 5) Vezirköprü Turizm Merkezi 6) Bafra-Kolay Turizm Merkezi Bunlardan Havza ilçesinde yer alan bölgeler gerek termal turizmin gelişmesi bakımından ve gerekse günübirlik turistik etkinliklerin gelişmesi bakımında önem taşımaktadır. Bu turizm merkezlerinde termal turizm ve otel alanları için uygun yerler belirlenmiştir.bu bölgede 50˚C üzerinde sıcaklığa sahip termal su kaynakları bulunmaktadır. Gerekli imar düzenlemelerinin yapıldığı bölgede yatırımlara başlanacaktır. Samsun il merkezine 87 km ve

Bu bölge yalnızca kış sporları için değil aynı zamanda yayla turizmi için de uygun olanaklara sahiptir. Bu kapsamda Vezirköprü Şahin Kanyonu Kunduz Ormanları, Bafra Kolay, 19 Mayıs Nebiyan,

Çarşamba Hürriyet Beldesi ve Terme Gölyazı beldelerindeki merkezlerde turistik yatırımlar için planlama çalışmaları devam etmektedir.

Samsun

Ladik ilçe merkezine 7 km uzaklıkta bulunan Ladik Akdağ Turizm Merkezi ise kış turizmi ağırlıklı tesislerin yapımı için uygundur. Bölgenin yol, elektrik ve su altyapı çalışmaları tamamlanmıştır. Kayak bölgesinde bir konaklama tesisi yapılmış olup bir telesiyej de hizmete girmiştir.

245

Samsun’dan Çevre Turları

Samsun Doğa Turizmi açısından potansiyeli oldukça yüksek bir İlimiz. Bu nedenle çevre gezileriyle turizm zenginleştirilebilir. Günübirlik ve kısa süreli konaklamalı turlarla Samsun’un kültürüne tanık olunabilir. Aşağıda örnek turlar görebilirsiniz. Seyahat Acenteleri değişik tur programları uygulayabilmektedirler.

Samsun-Amasya-Tokat (Konaklamalı, Otobüsle) 

Merkez

Konaklanılan yerden hareketle Çakallıda kahvaltı. Taşhan-Köprü ve Ahşap Camiinin gezilmesi  Amasya’ya varış. Ülkemizin tarih kokan kentlerindendir Amasya. Şehir merkezinde Yalıboyu evleri, Müzeleri, Kral-Kaya Mezarları, Amasya Kalesi

248

gezilebilir. Zengin bir mutfağı olan Amasya’da yöresel yemekleri tadabilirsiniz.  Öğle yemeğinden sonra Tokat’a hareket.  Kent gezisi,tarihi mekanlar, sivil mimari örnekleri, konaklar vb.  Yöresel el sanatları,  Yöresel tatların sunduğu lokantalarda akşam yemeği ve konaklama 

Samsun- Sinop(1 gece konaklamalı, otobüsle)  Kahvaltı sonrası hareket. Bafra müzesi ve Alaçam Mübadele Müzesiyle Alaçam Konaklarını ziyaret.  Yakakent’te öğle yemeği(balık)  Sinop’a varış. Şehir turu. Tarihi Sinop Cezaevi-Hamsilos Körfezi.  Konaklama ve yemek, ertesi gün deniz keyfi ve Samsun’a dönüş. Samsun-Çorum (Günübirlik, Otobüsle)  Konaklanılan yerden hareketle, çakallıda kahvaltı-Taşhan-Köprü ve Ahşap Camiyi ziyaret.  Çorum’a varış. Hattuşa gezisi Şehir Merkezinde yöresel yemeklerle öğle yemeği  Çorum müzesinin ziyareti ve dönüş. Doğa Yürüyüşü( Trekking) Doğayla iç içe yapacağınız bu yürüyüşle sizleri şehrin gürültüsünden uzaklaştıracak bazı bölgelerde tarihle zenginleşmiş trekking parkurları bulacaksınız.





Ladik, Salıpazarı, 19 Mayıs, Vezirköprü, Bafra-Kolay, TermeGölyazı,Ayvacık parkurları hem doğal güzellikleri hem de endemik bitkileri, şelaleleri ve tarihi dokusuyla sizleri bekliyor.

Şahin Kanyonu(Vezirköprü)



Kızılırmak Deltası ve Balık Gölleri (Bafra) Bir su yürüyüşü olarak zengin kuş, hayvan ve bitki örtüsüne tanıklık etmek için günübirlik delta yürüyüşü. Parkur oldukça rahat 

Bir kültür projesi; Amazonların ayak izleri  Yamaç paraşütü Samsun’da son günlerde gelişme kaydetmekte. Ladik Akdağ Kocadağ(Merkez)



Jeep Safari Parkurları: Jeep Safari diyen adlandırılan turlara isteyen jeepi kendisi kullanabilir. İsteyen şoför eşliğinde katılabilir. Genelde orman yollarında yapılıyor.  Ayvacık, Vezirköprü, Bafra-Kolay, Salıpazarı, Terme-Gölyazı, Ladik Akdağ Yaylası, Küpecik Yaylası, Aktaş Yaylası en önemli parkurlardır.  Ofroad parkurları: Vezirköprü Kunduz Ormanları, Ayvacık, Salıpazarı, Terme-Gölyazı vb. Atlı doğa yürüyüşü;



Orman içinde at binme keyfi: Terme Gölyazı,;Salıpazarı-Karacaören; Bafra Kolay en ideal parkurlardır. Kuş Gözlemciliği(Ornitoloji):  Bafra Kızılırmak Deltası Kuş Cenneti meraklılarını bekliyor. 56 bin hektarlık alanda 340 kuş türü. Trekkingde yapabilirsiniz.

Merkez

Dik yamaçlı Kanyon’dan Kızılırmak akıyor. Baraj nedeniyle artık bir göl görünümünde. Etrafı yemyeşil ormanlarla kaplı. Feribotla kanyonda yeşil yolculuk yapabilirsiniz.

249

REHBER

SAMSUN REHBER‹ ÖNEMLİ TELEFONLAR Ülke Kodu : 90 İl Kodu : 362 Samsun Valiliği 431 64 75 - 431 64 77 İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 431 00 14 - 435 65 48 [email protected]

Rehber

Büyükşehir Belediye Başkanlığı 431 60 90 - 435 26 55 [email protected]

252

İl Özel İdaresi 437 08 48 - 437 08 55 [email protected]

KAYMAKAMLIKLAR Alaçam Kaymakamlığı Web Adresi : www.alacam.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 622 00 21 Faks : 0 (362) 622 03 70 Asarcık Kaymakamlığı Web Adresi : www.asarcik.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 791 22 20 - 0(362) 791 22 21 Faks : 0 (362) 791 22 32 Atakum Kaymakamlığı Web Adresi : www.atakum.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 438 65 98 - 0(362) 438 65 10 Faks : 0 (362) 438 65 48 Ayvacık Kaymakamlığı Web Adresi : www.ayvacik.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 811 40 01 Faks : 0 (362) 811 40 50 Bafra Kaymakamlığı Web Adresi : www.bafra.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 543 10 01 Faks : 0 (362) 543 19 50

Canik Kaymakamlığı Web Adresi : www.canik.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 432 93 41 Çarşamba Kaymakamlığı Web Adresi : www.carsamba.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 833 10 07 – 833 15 18 Faks : 0 (362) 833 42 68

İlkadım Kaymakamlığı Web Adresi : www.ilkadim.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 435 10 23 Kavak Kaymakamlığı Web Adresi : www.samsunkavak.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 741 30 07 Faks : 0 (362) 741 32 38 Ladik Kaymakamlığı Web Adresi : www.ladik.gov.tr/ E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 771 30 11 Faks : 0 (362) 771 47 45 Ondokuzmayıs Kaymakamlığı Web Adresi : www.19mayis.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 511 31 00 Faks : 0 (362) 511 20 27 Salıpazarı Kaymakamlığı Web Adresi : www.salipazari.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 821 21 00 Faks : 0 (362) 821 21 04 Tekkeköy Kaymakamlığı Web Adresi : www.tekkekoy.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 256 04 65 Faks : 0 (362) 256 04 25

Rehber

Havza Kaymakamlığı Web Adresi : www.havza.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 714 10 13 Faks : 0 (362) 714 18 19

253

Rehber

Terme Kaymakamlığı Web Adresi : www.terme.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 876 10 03 Faks : 0 (362) 876 21 86 Vezirköprü Kaymakamlığı Web Adresi : www.vezirkopru.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 647 10 01 - 0(362) 647 10 60 Faks : 0 (362) 647 28 05 Yakakent Kaymakamlığı Web Adresi : www.yakakent.gov.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 611 24 38 Faks : 0 (362) 611 25 02

254

BELEDİYELER Samsun Büyükşehir Belediyesi Web Adresi : www.samsun.bel.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 431 60 90 Faks : 0 (362) 435 91 37 İLÇE BELEDİYELERİ Atakum Belediyesi Web Adresi : www.atakum.bel.tr/ E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 437 95 27 - 0(362) 437 95 28 Faks : 0 (362) 437 06 11 İlkadım Belediyesi Web Adresi : www.ilkadim.bel.tr/ E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 444 55 01 Faks : 0 (362) 432 08 63 Canik Belediyesi Web Adresi : www.canik.bel.tr Telefon : 0 (362) 228 35 50 - 0(362) 228 35 51 Faks : 0 (362) 238 84 30 Ondokuzmayıs Belediyesi Web Adresi : www.19mayis.bel.tr E-Posta Adresi : [email protected]; [email protected] Telefon : 0 (362) 511 44 88 Faks : 0 (362) 511 31 60 Çarşamba Belediyesi Web Adresi : www.carsamba.bel.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 833 46 84 Faks : 0 (362) 833 46 87

Rehber

Havza Belediyesi Web Adresi : www.havza.bel.tr/ E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 714 40 85 Faks : 0 (362) 714 19 12 Bafra Belediyesi Web Adresi : www.bafra.bel.tr/ E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 543 24 93 Faks : 0 (362) 543 11 01 Terme Belediyesi Web Adresi : www.terme.bel.tr/ E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 876 10 02 Faks : 0 (362) 876 11 68 Tekkeköy Belediyesi E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 256 03 24 Faks : 0 (362) 256 00 04 Vezirköprü Belediyesi Web Adresi :www.vezirkopru.bel.tr/ Telefon : 0 (362) 647 17 31 Faks : 0 (362) 647 12 74 Salıpazarı Belediyesi Web Adresi : www.salipazari.bel.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 821 20 19 Faks : 0 (362) 821 20 91 Ayvacık Belediyesi Web Adresi : www.ayvacik.bel.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 813 20 22 Faks : 0 (362) 813 22 23 Kavak Belediyesi E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 741 33 12 Faks : 0 (362) 741 30 06 Ladik Belediyesi Web Adresi : www.ladik.bel.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 771 30 30 Faks : 0 (362) 771 22 11 Asarcik Belediyesi Web Adresi : www.asarcik.bel.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 791 22 50 Faks : 0 (362) 791 22 37

255

Alaçam Belediyesi E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 622 00 02 Faks : 0 (362) 622 02 30 Yakakent Belediyesi Web Adresi : www.yakakent.bel.tr E-Posta Adresi : [email protected] Telefon : 0 (362) 611 21 04 Faks : 0 (362) 611 24 54

Samsun Ticaret ve Sanayi Odası Telefon: (362) 4323626 - Faks: (362) 4329055

Samsun Turizmciler Derneği Tel: 0362 4325454 - Faks: 0362 4313632

Liman Başkanlığı: Rehber

Tel : 445 15 90 - Faks: 445 16 35

256

Sahil Güvenlik: Tel: 445 03 33 - Faks : 445 02 51

Turizm Danışma Bürosu Tel: 43112 28

Samsun Gümrük ve Muhafaza Baş Müdürlüğü Tel : 445 01 96 - Faks : 445 01 66

Otobüs Firmaları Ulusoy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 11-12 Metro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 62 55 Sema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 32-33 Rize Ses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 32-33 Lüx Artvin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 32-33 Sinay Ses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 32-33 T.Süzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 32-33 Cizrenuh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 32-33 Golden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 32-33 Çarşambalılar ses . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 32-33 Lüx Gümüşhane . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 32-33 Sakarya Vip-As Bafra . . . . . . . . . . . . .465 61 32-33 Niksar Kale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 33 Hazar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 33 Efe Tur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 33 Konset . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 33 Üstün Erçelik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465 60 33 Has . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 33 Avrupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 33

Rehber

Özgül Bafra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 61-63 Tokat Seyahat . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 61-63 Erektaş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 61-63 Süha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 61-63 Özkaymak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 61-63 Kastamonu Güven . . . . . . . . . . . . . . .465 60 61-63 İstanbul Seyahat . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 13 Mahmut Tur-Nokta . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 5987 Varan Turizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 58 89 Aydoğan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 62-41 Fındıkkale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 61 Topçam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 61 Iğdırlı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 61 Artvin Sesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 61 61 Kanberoğlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 05 -06 Tokat Yıldızı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465 60 05 -06 Adıyaman Ünal . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 05 -06 Merzifon Bld. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 05 -06 Türkay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 05 -06 Sahil Seyahat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 53 Öz Diyarbakır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 62 21 A.Süzer-Hattuşaş . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 15 Sinop Birlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 53 Doğu Karadeniz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 53 Öz Elbistan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 53 Düzce Güven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 53 Adıyaman Gülaras . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 53 Metatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 53 Nevşehir Seyahat-Van Gölü . . . . . . . . . . . .465 60 53 Lider . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .565 60 89 Artvin Expres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 53 Kent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 53 Öz Nuhoğlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 53 Görele Seyahat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 53 Koyuncuoğlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 53 Mahmutoğlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 53 Dağıstanlı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 89 Lüx Karadeniz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 89 Lüx Erova . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465 60 89 Devran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 89 Mis Amasya Tur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 89 Kuzey Yıldızı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .465 60 89

257

Denizcilik İşletmeleri Aktif Denizcilik Hizmetleri Tel : 0 (362) 4324772 Faks: 0 (362) 4352190 Alemdarzade Denizcilik Nakliyat Tel : 0 (362) 4451604 Faks: 0 (362) 4451606 Coşkunsu Denizcilik ve Ticaret Tel : 0 (362) 4357790 Faks: 0 (362) 4357790 Hakan Denizcilik Tel : 0 (362) 4470400 Faks: 0 (362) 4470403

Rehber

Kalkavan Denizcilik Tel : 0 (362) 4311537 Faks: 0 (362) 4200888

258

Karden Gemi Acenteciliği Tel : 0 (362) 2560365 Faks: 0 (362) 2560322 Marina Denizcilik Tel : 0 (362) 4356438 Faks: 0 (362) 4356426 Mesa Denizcilik Tel : 0 (362) 2288414 Faks: 0 (362) 4452832 Rota Gemi Acenteliği Tel : 0 (362) 4465584 Faks: 0 (362) 4465580 Poyraz Denizcilik Tel : 0 (362) 4471688 Faks: 0 (362) 4471698 Samsun Deniz Ticaret Tel : 0 (362) 4317826 Faks: 0 (362) 4317038 SMS Samsun Denizcilik Tel : 0 (362) 4452583 Faks: 0 (362) 4452553 Ulusoy Denizcilik Tel : 0 (362) 4451625 Faks: 0 (362) 4452221 Vıra-M Gemi ve Konteyner Acenteliği Tel : 0 (362) 4450733 Faks: 0 (362) 4450731 Yaşat Nakliyat Tel : 0 (362) 4357813 Yelken Denizcilik Tel : 0 (362) 4474108 Faks: 0 (362) 4474398

Kadın Doğum ve Çocuk Hastalıkları Hastanesi Tel : 0 (362) 230 91 00 Faks : 0 (362) 230 03 96 Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Hastalıkları Hastanesi Tel : 0 (362) 440 00 37 Gazi Devlet Hastanesi Tel : 0 (362) 311 30 30 Faks : 0 (362) 231 07 89 Samsun Araştırma ve Eğitim Hastanesi Tel : 0 (362) 311 15 00 Faks : 0 (362) 277 90 39 Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi Tel : 0 (362) 431 78 53 - 54 - 57 - 59 Samsun Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Hastanesi Tel : 0 (362) 440 00 44 Faks : 0 (362) 440 00 43 Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi Tel : 0 (362) 440 00 45 Faks : 0 (362) 440 54 17 19 Mayıs Üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Merkezi Tel : 0 (362) 312 19 19

Özel Hastaneler Özel Atasam Hastanesi DEREBAHÇE MAHALLESİ BAHÇİVAN SOKAK NO:14 55030 SAMSUN Tel : 0 (362) 230 88 98 Faks : 0 (362) 231 64 83 Özel Büyük Anadolu Samsun Hastanesi İSTİKLAL CADDESİ NO:48 SAMSUN Tel : 0 (362) 435 27 00 Faks : 0 (362) 432 56 28 Özel Büyük Anadolu Meydan Hastanesi KALE MAHALLESİ SAHİL CADDESİ NO:160 SAMSUN Tel : 0 (362) 435 78 00 Faks : 0 (362) 435 27 90 Özel Medibafra Hastanesi ALTINYAPRAK MAHALLESİ HASTANE SOKAK NO:27/33 BAFRA/SAMSUN Tel : 0 (362) 542 80 00 Faks : 0 (362) 543 22 22

Rehber

Devlet Hastaneleri

259

Özel Medicalpark Samsun Hastanesi MİMARSİNAN MAHALLESİ ALPARSLAN BULVARI NO:17 ATAKUM/SAMSUN Tel : 0 (362) 311 40 40 Faks : 0 (362) 311 40 50 Özel Mediva Hastanesi ATATÜRK BULVARI YALI MAHALLESİ 35. SOKAK NO:2 ATAKENT/SAMSUN Tel : 0 (362) 438 98 00 Faks : 0 (362) 439 02 93

Rehber

Özel Romatem Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Dal Hastanesi YENİ MAHALLE 7. SOKAK NO:35 CANİK/SAMSUN Tel : 0 (362) 444 23 87 Faks : 0 (362) 432 82 32

260

Özel Medicana International Samsun Hastanesi YENİ MAHALLE ŞEHİT MESUT BİRİNCİ CADDESİ NO:85 CANİK/SAMSUN Tel : 0 (362) 311 05 05 Faks : 0 (362) 240 20 40

Kargolar

MNG KARGO ARAS KARGO YURT İÇİ KARGO

444 06 06 432 00 75 - 435 59 64 4357990- 2337464

Sinemalar Galaxy Sineması I . . . . . . . . . . . . . .0 (362) 230 68 30 Konakplex (Konak Sineması) . . . . . .0 (362) 431 24 71 Afm Yeşilyurt Sineması . . . . . . . . . . .0 (362) 439 20 70 Afra Moviezone Sineması . . . . . . . . .0 (362) 465 63 33 Galaxy Sineması II . . . . . . . . . . . . .0 (362) 234 36 66 Belediye Cep Sineması - Bafra . . . . .0 (362) 532 32 89 Vabartum Sineması – Vezirköprü . . .0 (362) 646 16 63

Müzeler Gazi Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . .0 (362) 431 28 91 Arkeoloji-Etnografya Müzesi . . . . . . .0 (362) 431 68 28 Bandırma Gemi Müzesi . . . . . . . . . .0 (362) 238 00 23 Havza Atatürk Evi Müzesi . . . . . . . .0 (362) 714 13 59 Tekkeköy Atatürk Evi Müzesi . . . . . .0 (362) 266 84 10

Bafra Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . .0 (362) 542 77 13 (Restorasyon işleri tamamlandı Açılış Hazırlıkları devam etmektedir)

Alaçam Mübadele Müzesi (Restorasyon İşleri Tamamlandı Açılış Hazırlıkları Devam etmektedir.)

Sanat Galerileri Atatürk Kültür Merkezi Sanat Galerisi 0 (362) 432 76 55 Büyükşehir Belediyesi Sanat Galerisi 0 (362) 435 11 18 Ziraat Bankası Sanat Galerisi . . . . . .0 (362) 432 94 69 Özel İdaresi Kültür ve Sanat Galerisi 0 (362) 437 08 48

Makro Market Avm . . . . . . . . . . . . . .0 (362) 465 59 01 Yeşilyurt Avm . . . . . . . . . . . . . . . . . .0 (362) 439 2525

Oteller BÜYÜK SAMSUN OTELİ . . . . . . . . . .★★★★ Tel: 432 49 99 ❖ Faks: 431 07 40 www.buyuksamsunoteli.com.tr ANCERE TERMAL OTEL . . . . . . . . . .★★★★ Tel: 714 77 00 ❖ Faks: 714 77 05 www.ancerethermalhotel.com.tr GRAND ATAKUM OTEL . . . . . . . . . . .★★★★ Tel: 439 05 55 ❖ Faks:439 35 95 www.grandatakumhotel.com VİDİNLİ OTELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .★★★ Tel: 431 60 50 ❖ Faks:431 21 36 www.otelvidinli.com.tr SAMSUN MARIN OTEL . . . . . . . . . . .★★★★ Tel: 437 00 25 www.samsunmarinbutikotel.com SAMSUN AIRPORT RESORT HOTEL . . . . .★★★ Tel: 256 33 65 ❖ Faks:256 33 68 www.samsunairportresorthotel.com NORTH POINT OTEL . . . . . . . . . . . . . .★★★ Tel: 435 95 95 ❖ Faks:435 70 35 www.northpointhotel.com HOTEL AMİSOS . . . . . . . . . . . . . . . . . .★★★ Tel: 435 94 00 ❖ Faks:435 44 05 www.hotelamisos.com SAMSUN TUANA OTEL . . . . . . . . . . . .★★★ Tel: 457 80 05 ❖ Faks:457 80 15 www.tuanaotel.com.tr

Rehber

Alışveriş Merkezleri

261

YAFEYA OTEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .★★★ Tel: 435 11 31 ❖ Faks:435 11 35 www.yafeyaotel.com YILDIZOĞLU OTEL . . . . . . . . . . . . . . . .★★★ Tel: 4351355 www.yildizogluhotel.com SAM MY HAUSE OTEL . . . . . . . . . . . . .★★★ 435 13 55 ❖ Faks:431 24 69 www.myhouseotel.com.tr

Rehber

MAARİF OTELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .★★ Tel: 714 10 10 ❖ Faks: 714 42 03 www.maariftermalotel.com

262

Yatırım Belgeli Tesisler GRAND DELUX AMİSOS OTEL . . . . . . .★★★★★ EVİN OTELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .★★★★ GRAND SOĞANCI . . . . . . . . . . . . . . . . .★★★★ AMİSOS MEYDAN OTELİ . . . . . . . . . . . .★★★★ ARMONİA HOTEL . . . . . . . . . . . . . . . . . .★★★ FOR YOU OTEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .★★★ DAS ONUM OTELİ . . . . . . . . . . . . . . . . .★★★ GRAND ASOS OTELİ . . . . . . . . . . . . . . . .★★★ GLORİA TIBI OTEL . . . . . . . . . . . . . . . . .★★★ VENN BUTİK OTEL SAMSUN TURIZM HOTEL . . . . . . . . . . . . .★★★ AYÇA HOTEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .★★★

Turizm İşletme Belgeli Yeme İçme Tesisleri Gülhan Lokantası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .457 68 81 Samsun Kale Restaurant . . . . . . . . . . . . . . .438 30 86 Samsun Oskar Lokantası . . . . . . . . . . . . . . .431 20 40 Karadeniz Sahil Tesisleri . . . . . . . . . . . . . . .437 53 18 Kerimbey Konağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . .266 40 52-53 Rama Lounge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230 62 19 İtimat Balık Lokantası . . . . . . . . . . . . . . . . . .420 05 24 Renk Gazinosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .233 01 73 Baran Turistik Tesisleri . . . . . . . . . . . . . . . . .749 00 55 Pamuk Kardeşler Balık Restaurant . . . . . . . . 445 03 44 Mercan Balık Lokantası . . . . . . . . . . . . . . . .231 62 22 Şehir Kulübü Restaurant . . . . . . . . . . . . . . . 431 37 36 Karadeniz Balık Restaurant . . . . . . . . . . . . . .233 57 17 Cadde Mangalbaşı Restaurant

Oto Kiralama SAMSUN KADIOĞLU RENT A CAR . . . . . . . . .233 57 78 SAMSUN YSR OTO KİRALAMA . . . . . . . . . . . .233 32 88 SAMSUN YETKİN RENT A CAR . . . . . . . . . . .234 00 01

Rehber

Seyahat Acenteları YAVUZ SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . . . . . .431 36 32 KARTUR(ULUSOY)SEYAHAT ACENTASI . . . . .431 30 60 LAMİRJEN SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . . .543 15 00 LORESİMA TRAVELSEYAHAT ACENTASI . . . . .833 10 66 METRO TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . .435 45 15 EFNAN TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . . .432 43 38 E.AKÇA TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . .646 29 96 PİRAY TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . .433 00 29 AY-BİKE TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . .435 69 42 19 MAYIS SEYAHAT ACENTASI 231 39 07 YILDIZOĞLU SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . .435 83 84 DİLEM TRAVEL SEYAHAT ACENTASI . . . . . . .431 19 63 YETKİLİ TRAVEL TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . FAZEMON TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . . . . . 59 CSC TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . . . . . . STK TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . .873 32 81 TAVACI TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . . . . . . . KÖKTEN TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . . . . . . KİMPA TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . . . . . . . İ.F.D TRAVEL SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . . . . . . . . . STT İSTANBUL TRAVER SEYAHAT AC. . . . . . . . . . . . . . HİZMET TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . . . . . . ŞAHMER TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . .432 31 01 TURGUT TURİZM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VİÇE TURİZM SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . .231 67 13 TRİA SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . . . . . . .23 369 89 VETSER SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . . . . .435 45 10 ERGÜNTUR SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . .230 53 48 RASİBUTUR SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . .230 01 61 SOYDEMİR SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . .234 08 87 ALAÇAM SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . . . .622 08 03 YEŞİIRMAK SEYAHAT ACENTASI . . . . . . . . . .832 01 81 Tur Cnt Turizm Seyahat Acentesi . . . . . . . . . . . . . . . . . .

263

BLACKSEA RENTACAR . . . . . . . . . . . . . . . . .233 50 52 DOĞAN RENTACAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .431 63 41

Kavun-Karpuz Festivali/Bafra . . . . . . . . . . . . 22-23 Temmuz



Kültür-Sanat ve Turizm Etkinliği/19 Mayıs . . . . . . . 7 Ağustos



Rehber



264

Festivaller



Hıdırellez/Samsun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Mayıs Tekkeköy Belediyesi Uluslar arası Kültür,Doğa ve Turizm Festivali/Tekkeköy . . . . . . . . . . . . . . . 30-31 Temmuz



Geleneksel Yağlı Güreşleri ve At yarışları festivali/Asarcık. . . .



25 Mayıs Atatürk’ü anma ve Termal Turizm



Ayvacık Doğa-Su Sporları-Kültür Turizm Fındık ve Mustafa Dağıstanlı Güreş



Akdağ Yayla Şenlikleri / Ladik . . . . . . . . . . . . 02-04 Temmuz



Toplu Sünnet Şöleni / İlkadım . . . . . . . . . . . . . . . 24 Haziran





. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Her yıl eylül ayı içinde Festivali / Havza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Mayıs Festivali / Ayvacık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-4 eylül Yakakent Kültür, Sanat ve Deniz Oyunları Festivali / Yakakent . . . . . . . . . . . . . . . . 8 - 9 - 10 Temmuz Karadenize Kıyısı Olan Kentler Tiyatro Çalıştayı ve Tiyatro Günleri / İlkadım . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 - 27 Mart



Bisiklet Şenliği / İlkadım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Haziran



Samsun Uluslar arası Halk Dansları





Uçurtma Şenliği / İlkadım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Eylül Festivali / Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15-30 Temmuz 19 Mayıs Gençlik Kültür ve Sanat Festivali / Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17-20 Mayıs