Fili - Final Report

FILIPINOLOHIYA AT PAMBANSANG KAUNLARAN GROUP 4

Philippine Studies/Araling Pilipino/ Pilipinolohiya sa Wikang Filipino: Pagpopook at Pagdadalumat sa Loob ng Kapantasang Pilipino (Philippine Studies/Araling Pilipino/ Pilipinolohiya in Filipino: Redefining Context and Concept within the Filipino Scholarly Tradition)

❑ From being a neo-colonial program designed to create a venue for the Americans to perpetuate their hegemony in Philippine scholarship, it has become a springboard from which some progressive Filipino intellectuals launched the indigenization movement in the Philippine academic community.

❑ Rizal envisioned “Philippine studies” in the 19th century and carried on by Filipino scholars over the last five decades in their efforts to construct a more meaningful framework for understanding Filipino psyche, culture and society. 3

KAPANTASANG PILIPINO: TALABAN NG WIKA AT KAALAMAN SA PROGRAMA NG PHILIPPINE STUDIES/ARALING PILIPINO/ PILIPINOLOHIYA

4

Dalawang direksiyon ng pagdadalumat: 1) Indihenisasyon mula sa loob - “pagsasaPilipino” 2. indihenisasyon mula sa labas - “pagsasalinPilipino”

5

Ayon kay Salazar, tanging sa paggamit lamang ng sariling wika bilang “prisma ng interpretasyon ng isang kultura” maiaangkop at maaangkin ang mga kategoryang hiram. Dapat din, aniyang matantong hindi lamang ito mula sa labas kundi mula rin sa loob ng kulturang Pilipino.

❑ PILIPINOLOHIYA - bilang isang kaisipan at doktorado

eskuwela ng programang

- “maka-Amerikanong Philippine Studies”

❑ PILIPINISASYON - Kilusang indihenisasyon”/ “pagsasakatutubo” o “pagsasaPilipino” ng akademya - Reaksiyonaryo

7

❑ Kasarinlan, isang matatag na tindig sa kakanyahan ang namamayaning tunguhin, umano, ng Pilipinisasyon. ❑ Pag-uugat sa sariling realidad– kasaysayan, lipunan at kalinangan ❑ “ang indihenisasyon/Pilipinisasyon ay kilusan sa pagsasawikang-P/Filipino ng edukasyon, lalo na sa mga unibersidad sa pangunguna ng UP”

❑ Sang-ayon kay Covar, pinabilis ang “indigenization” ng araling maka-Amerikano sa UP nang magsibalikan noong dekada 70 ang mga ipinadalang iskolar sa ibang bansa para sa kanilang doktorado ❑ agham panlipunan at humanidades

Tatlong nasyonalistang iskolar na naglagak ng pundasyon ng “Pilipinisasyon” ❑ Virgilio G. Enriquez ng UP Departamento ng Sikolohiya ❑ Prospero R. Covar ng UP Departamento ng Antropolohiya ❑ Zeus A. Salazar ng UP Departamento ng Kasaysayan

10

PANTAYONG PANANAW ❑ “Nasa panloob na pakakaugnay-ugnay at pag-uugnay-ugnay ng mga katangian, halagahan, karunungan… ng isang kabuuang pangkalinangan… sa loob ng isang nagsasariling talastasan” - Sentral dito ang sariling wika bilang pangunahing tagapagpahayag ng nasabing kabuuang pangkalinangan 11

Zeus A. Salazar ❑ pagbuo ng mga teoryang nag-uugat sa wika at karanasang Pilipino kaysa pag-aangkop ng teoryang Kanluranin ❑ Umuwi siya sa Pilipinas noong 1968 at mula sa paglabas, sinimulan niya ang pagpasok sa kaibuturan, sa pinaka-”loob” ng tinatawag niyang “Kapilipinuhan.”

12

❑ wika ang pangunahing instrumento ng pagsasalin ng kaalaman mula sa “Iba”/ “labas” patungo sa “Sarili”/”loob” at vice versa ❑ pagpapatatag ng “Sarili”

13

Prospero Covar ❑ “Araling Pilipino” patungong “Pilipinolohiya” ❑ “sistematikong pag-aaral” sa tatlong larangan ng Kapilipinuhan: (1) kaisipan; (2) kultura (kasama na ang wika, iba’t ibang larang ng sining, pilosopiya at relihiyon); at (3) lipunang Pilipino. 14

❑ nakikiisa siya kay Salazar sa pagsusulong ng Pantayong Pananaw bilang perspektiba ng Pilipinolohiya

15

Virgilio Enriquez ❑ Nanguna sa paggamit ng sariling wika bilang midyum ng pagtuturo sa pamantasan noong 1965

16

Sikolohiyang Pilipino ❑ sikolohiyang bunga ng karanasan, kaisipan at oryentasyong Pilipino at sikolohiyang malaya o mapagpalaya

17

❑ Hindi lamang mabisang kasangkapan ng komunikasyon ang wika, isa itong mayamang bukal ng mahahalagang aspekto ng pag-iisip ng tao

❑ Paglilinang niya ng konseptong “kapuwa” bilang “pinakaubod (core) ng mga halagahang Pilipino”

18

Dalawang tunguhin ng pagdadalumat: 1) Indihenisasyon mula sa loob - “pagsasaPilipino” 2. indihenisasyon mula sa labas - “pagsasalinPilipino”

19

Virgilio S. Almario ❑ “Bagong Pormalismong Filipino” Tatlong isinusulong nito: 1. Umugat at magbigay-daan sa mga “partikular na problema sa panitikang pambansa” 2. Magkaroon ng “matalas na pag-unawa sa kasaysayan ng panitikan at lipunang Pilipino" 3. Lumihis sa mga lumang bitag at kanal ng pag-iisip na dulot ng banyagang edukasyon at metodolohiya. 20

❑ Sa pakikipagbanggaan sa banyaga at kolonyal, naniniwala siyang parating nananaig ang katutubo at sa proseso’y lumilikha ng kaakuhan (pasakalye) Halimbawa: “Panulaang Filipino” bilang kayariang patuloy na hinuhubog ng dalawang nagtutunggaling tradisyon ---Balagtasismo at Modernismo

❑ Ginaganyak niya ang mga manunulat at kritikong Pilipino na baguhin ang PERSPEKTIBO

21

Bienvenido Lumbera ❑ "Bakit Hindi Paksaing Pilipino?" ❑ Hudyat ng kaniyang "re-edukasyon" ❑ Naging tagapangulo ng Department of Philippine Studies sa Ateneo (1968-1970) ❑

Ibinangon niya ang dangal ng tradisyon ng bayan: ang katutubong panitikan/panitikang bernakular/lokal/rehiyonal bilang panulukang bato sa pagbuo ng panitikang pambansa ❑ Noong 1997, ipinakilala at nililinang niya ang dalumat ng “datíng” bilang panimulang muni sa estetika ng Panitikang Filipino 22

PRODUKSYON SA ANTAS DIGRADWADO: ANG KARANSAN NG B.A. ARALING PILIPINO 23

itinatag ang Bachelor of Arts in Philippine Studies sa UP

itinatag ang Department of Pilipino and Philippine Literature

196 0 1955

isina-Filipino ang pangalan ng programa bilang B.A. Araling Pilipino

1976 1966

itinatag ang College of Arts and Sciences. Nakipagsabayan dito ang Philippine studies sa American Studies

1991 muling pinangalanan bilang Department of Filipino ang Philippine Literature

24

Bachelor of Arts in Philippine Studies ❑ naglalayong tugunan ang pangangailangan ng isang pinagugnay-ugnay na pag-aaral ukol sa Pilipinas batay sa Humanidades at mga Agham Panlipunan

Department of Filipino and Philippine Literature ❑ “nag-iisang yunit sa kolehiyo na ganap na nakatuon sa kabuuan ng Larang na Pilipino.

Department of Pilipino and Philippine Literature ❑ nilalayon ang “mas malawak na larang ng Philippine Studies”

❑ Ang papel nito ay iukol ang pananaliksik at instruksiyon nito sa pinakatiyak na larang ng kulturang Pilipino.

25

Bachelor of Arts in Araling Pilipino ❑ masasalamin sa hakbang nito ang tahasang paninindigan para sa pagbubuo ng tunay na diskursong Pilipino ❑ Pinalaganap ang “Kamalayang Araling Pilipino” ❑ 132 tesis ang naakses para sa pag-aaral mula 1991 hanggang 2007

26

❑ - 44 o 33.33% ang kinakitahan ng tuwirang paggamit ng mga pananaw, konsepto, at metodong binigyang daan ng mga nabanggit na pangunahing tagapagsulong ng Pilipinisasyon ❑ - 92 o 69.7% ng kabuuan ay Kanluraning konsepto/teorya at metodolohiya

27

❑ Ang 92 na mga tesis - Pangunahing ginagamit ang teoryang Marxismo - Kalakaran tungo sa sinkretismo o pag-uugnay-ugnay ng higit sa dalawang teoretisasyon/konseptuwalisasyon g mila sa labas - Pagsusumikap na maangkin ang banyagang pormulasyon gamit ang pag-uugnay nito sa pagdadalumat mula sa loob

❑ Ang 44 na mga tesis - Madalas na pinagkakawingkawing ang mga dalumat nina Enriquez, Covar at Salazar

28

2 partikular na akda - pilipino sa mga piling pagtatanghal - Salin ng tekstong Koreanovelang “Jumong”

29

Ibang pag-uugnay ng mga kaisipang mula sa loob at labas - Una’y hinamon ang batayang palagay ng pagdadalumat sa “loob” bilang “kabuuang walang lamat” - Ikalawa’y sinisiyasat ang kabayanihan ni Manny Pacquiao.

30

❑ Mahalagang Banggitin ang mga akdang nagtatampok sa kaugnayan ng Wikang Filipino sa iba pang larangan. ❑ Lapit na Araling Pilipino - Ginagamit upang tukuyin ang isang konseptuwal na gabay sa pagbabalangkas ng pananaliksik sa kultura at lipunang Pilipino sa kabuuan ❑ Patunay ang lahat ng ito ng malay na pagpupunyagi ng mga Pilipinong iskolar na isulong ang Philippine Studies sa Wikang Filipino 31

ANTAS GRADWADO: ANG KARANASAN NG MASTER (M.A.) AT DOKTORADO (PH.D.) SA ARALING PILIPINO / PILIPINOLOHIYA / PHILIPPINE STUDIES 32

“Araling Pilipino,” “Araling Filipino,” “Aralin sa Pilipinas,” “Pilipinolohiya”/"Filipinolohiya" at “Philippine Studies” ❑ Ganito ang karaniwang makikita sa pamagat na pahina ng mga akdang nabuo sa ilalim ng mga programang gradwado

❑ patunay sa kawalan pa ng estandardisadong pangalan ng programa, gayundin ng kasalimuotan ng kasaysayan ng pag-unlad nito

33

Mga Dokumentong Maaaring Pagbatayan ng Maagang Pag-iral ng Programang Gradwado 1) Naitala sa pulong ng University Council (Unibersidad ng Pilipinas 1967, 1) ang course description ng kursong Philippine Studies 300 bilang Master’s Thesis. 2) Iginawad kay Nicanor Tiongson ang digring M.A. in Philippine Studies, noong taong 1974 3) May dokumentong nagsasaad ng panukala para sa institusyon ng isang Ph.D. in Philippine Studies sa Unibersidad (Unibersidad ng Pilipinas 1974, 4) 4) Mayroon nang Institute of Philippine Studies (IPS) bago pa itatag ni Pangulong Ferdinand Marcos ang Philippine Center for Advanced Studies (PCAS) noong 1972, batay sa University of the Philippines Catalogue (1977-1978) 34

Philippine Center for Advanced Studies (PCAS) ❑ Isa itong semi-autonomous unit sa loob ng Unibersidad na kinomisyon ng Tanggapan ng Pangulo bilang bahagi ng pagpapatupad sa patakarang pananaliksik at mga estratehikong pangangailangan nito. ❑ "Think tank" ng rehimeng Marcos ❑ Ipinailalim ang IPS dito ❑ Nagbigay din ang PCAS ng mga gradwadong programa sa PS, Asian Studies, at Islamic Studies ❑ Pinatakbo rin nito ang Institute of Strategic Studies

35

1974 - Itinatag ang programang doktorado sa College of Arts and Sciences (CAS) sa ilalim ng administrasyon ni Dekano Domingo Salita ❑ Tiningnan ito bilang isang alternatibo ng kaguruan ng kolehiyo para makapagtapos ng kanilang doktorado sa loob ng bansa ❑ Tinugunan nito ang nakaambang “vacuum sa scholarship ng UP” ❑ Nakilala ito bilang Graduate School (GS) na pinangasiwaan ni Armando Bonifacio ng Deparment of Philosophy

36

1982 ❑ Abolisyon ng PCAS ❑ Nahati sa tatlong kolehiyo ang CAS: * College of Arts and Letters (CAL)/Kolehiyo ng Arte at Literatura (KAL) * College of Social Sciences and Philosophy (CSSP)/Dalubhasaan ng Agham Panlipunan at Pilosopiya (DAPP) * Kolehiyo ng Agham Panlipunan at Pilosopiya (KAPP) College of Science (CS)/Kolehiyo ng Agham (KA)

❑ Nilikha naman ng UP ang Philippine Studies Council (PSC) upang magpasiya sa paglipat ng programang M.A. at Ph.D. ng PCAS sa AC

37

1983 ❑ Ipinasiya ng Board of Regents (BOR) na pag-isahin na lamang ang mga programang Ph.D. ng tatlong kolehiyong AC, CAL, at CSSP na pangangasiwaan ng AC

1993 ❑ Inaprubahan ng “single Ph.D. Studies Program”

BOR ang Philippine

❑ - "one program concept"

38

Produksiyon ng antas gradwado ng Philippine Studies mula 1974 hanggang 2007 ❑ 160 tesis (master) at disertasyon (doktorado) ang naitala ❑ 157 ay isinulat ng mga Pilipino ❑ 3 naman ang sa Hapones ❑ limampu’t pito (57) o 36.30% ang nasa wikang Filipino at 63.70% naman ang nasa Ingles

39

Kalakarang Naobserbahan sa Programang Master at Doktorado (1974 - 2007) alinsunod sa itinakdang Tunguhin ng Pagdadalumat 1) Kalakarang Naobserbahan sa Programang Master at Doktorado (1974 - 2007) alinsunod sa itinakdang Tunguhin ng Pagdadalumat a. Paggamit o paglalapat ng mga dinalumat ng mga pangunahing tagapagsulong ng Pilipinisasyon sa Unibersidad (i.e., Enriquez, Salazar, Covar, Lumbera, at Almario) b. Pagbuo ng sariling dalumat bilang konseptuwal na balangkas at metodong hinango mula sa proseso ng pananaliksik na kanilang pinagdaanan

40

2. Pag-aangkin mula sa labas a. paggamit ng mga banyagang kaisipan bilang gabay o bukal ng inspirasyon sa paglilinang ng sariling pormulasyon b. sinkretismo o pag-uugnay-ugnay ng mga banyaga at katutubong kaisipan at metodo sa isa’t isa o dili kaya’y sa mga kaisipang nagmula sa mga ekspertong Pilipino

41

Ang ikalawang kalakaran naman ay ang Pag-aangkin o pagsasakatutubo ng mga banyagang teorya o batayang konseptuwal at metodolohiya ❑ Una itong natunghayan sa “Ang Dalumat sa Lipunan sa Makalipunang Kuwento ng mga Kinatawang Manunulat sa Pilipino, 1958- 1972” ni Patricia MelendrezCruz noong 1980.

42

Ang ilan pang mga tesis at disertasyon ay ang mga sumusunod: 1) “Tulansangan: Transgresyon sa Maiigsing Tula at Tugma ng Bata sa Lansangan.” ni Michael Andrada 2) Ilan pang halimbawa ng pagsasakatutubo mula sa labas ang matutunghayan sa paggamit ng interpretatibong teoryang gaya ng semiotika, hermeneutika, etnometodolohiya, at penomenolohiya na labis na nagsasaalangalang sa panloob na pagpapakahulugan ng mga pinapaksa ng 3) Sa disertasyong “Pangasinan: Isang Etnokultural na pag-aaral Pagmamapa” ni Ma. Crisanta Flores 4) Mula naman sa mga haligi ng antropolohiya sa Kanluran kumuha ng gabay ang “Tudbulul: Ang Awit ng Matandang Lalaking T’boli bilang Salamin ng Kanilang

43

5)Maihahanay rin sa nabanggit na kalakaran ang mga pag-aaral sa iba’t ibang ekspresyong kultural na may kinalaman sa mga sektor na nasa laylayan ng lipunan. Sa “Mga Tinig Mula sa Ibaba: Kasaysayan ng Partido Komunista ng Pilipinas at Sosyalistang Partido ng Pilipinas sa Awit, 1930” ni Teresita Maceda, 6) Isang post-kolonyal na pag-aaral na nag-ugnay-ugnay sa peminismo, literatura, at agham panlipunan ang makikita sa “Ang Kuwentong-Buhay Bilang Teksto ng Pagsasakapangyarihan ng mga Manggagawa sa Bahay” ni Rosalinda Ofreneo. 7) Gamit ang Marxistang pananaw, tinunghayan ni Violeta Ignacio ang transpormasyon ng makata at ng kaniyang tula sa “Ang Nagbabagong Larawan ng Amerika sa Tulang Tagalog, 1898-1972.”

44

8) Nakabalangkas sa Marxistang peminismo at “conscientization” ni Paulo Freire ang “Babae…Harapin ang Hamon ng Panahon: Isang Pagtatasa ng Programang Pagmumulat at ang Epekto nito sa Maralitang Kababaihan sa Kamaynilaan” (Magno). 9) Mula sa larangan ng pangmadlang komunikasyon

45

Isang aspekto ng pag-aangkin ay ang kalakaran tungo sa sinkretismo—ang malikhaing pag-uugnay ng mga banyaga at katutubong dalumat.

Isa itong mapangahas na paghalaw at paghango ng mga teorya at lapit sa loob at labas ng bansa upang makabalangkas ng isang dulog na mailalapat sa kasalimuotan ng mga pag-aaral sa Kapilipinuhan. Nakapaloob din sa kalakaran ng pag-aangkin ang mayamang talaban sa anyo ng tagisan ng mga kaisipang mula sa loob at mula sa labas sa bisa ng kritisismo.

Iba pang kalakaran 1) Isa na rito ang paggamit ng mga partikular na metodong nagpahintulot sa mga mag-aaral na maiugat ang pag-aaral sa sariling konteksto o kapookan, o di kaya’y makapaglapat ng panloob na pananaw sa pinapaksa ng pag-aaral. Pangunahin na rito ang paggamit ng lapit historikal 2) Ang direktang pag-aambag sa pagsulong ng wikang Filipino sa pamamagitan ng pagpaksa mismo rito.

47

SARILING ATIN: ANG NAGSASARILING KOMUNIDAD NA PANGKOMUNIKASYON SA DISIPLINANG ARALING PILIPINO Ni Ramon Guillermo

1522 ❑ Martin Luther - Bible

19th Century ❑ Georg Willhelm Friedrich Hegel - Pilosopiya

1917 ❑ Albert Einstein - Teorya sa relativity

49

“Hindi maituturing ng isang bayan na ganap na kanya ang isang kahanga-hanga o dakilang bagay hangga’t hindi nito nakikilala ang sariling wika."

50

Zeus Salazar: Pakikipagtalastasan Pantayong Pananaw

sa

51

Syed Farid Alatas (2006) ❑ Tunguhin ng pagsasakatutubo ng agham panlipunang may kabuluhan para sa sariling bansa at kultura. ❑ Dapat seryosong harapin ang mga “hindi-Kanluraning” batis ng mga ideya at konsepto sa agham panlipunan kasabay ng tuloy-tuloy na pagkritika at pagsusuri ng kabuluhan ng mga konsepto mula sa Kanluran. ❑ Hindi matingkad ang usapin sa pagtataguyod ng alinmang particular na wika bilang wika ng agham panlipunan. (konsepto ni Virgilio Enriquez)

52

Lily Mendoza (2007) ❑ “Communication-based framework”

Ricardo Nolasco (2015) ❑ “Ito ay uri ng Tagalog na natural na lumitaw sa Kamaynilaan at iba pang erya ng bansa kung saan nagtatagpo at nagsasalubungan ang mga wika ng iba’t-ibang mamamayan.” “Sa iisang ‘wikang nauunawaan ng bawat isa’ ay may iisa ring nakapaloob na ‘mentalidad’.” 53

PANTAYONG PANANAW

Pagkakabukas

Pagkakasarado

54

Paghahambing sa Bahasa Indonesia at Wikang Filipino bilang mga wikang akademiko at intelektuwal

55

❑ agham panlipunan Indonesia”

at

“Araling

❑ Islamista, postmodernista, Marxista, Pancasilaista, feminista, anarkista, Soekarnoista at marami pang iba

❑ Upang masukat ang antas ng integrasyon ng komunidad na pangkomunikasyon sa agham panlipunan sa Indonesia maaaring ihambing ang mga wika sa kaisipan ni Karl Marx

❑ Bilang ng mga masteradong tesis at disertasyon sa Filipino at Ingles sa Asian Center

Place your screenshot here

57

❑ Bilang ng mga masteradong tesis at disertasyon sa Filipino at Ingles sa KAL - maaari pa ngang imungkahi ang pagbubukas ng talastasan hindi lamang sa loob ng iisang partikular na wika kundi maging sa pagitan ng mga wika

Place your screenshot here

58

Nagsasariling talastasan: Ang komunidad na pangkomunikasyon sa AP

59

Place your screenshot here

60

❑ Wala pa sa kasalukuyang institusyonal na batayang pang-akademiko ang AP sa wikang Cebuano o Ilokano. ❑ Ang pangunahing wikang nagagamit ng mga Cebuano at Ilokano sa akademikong konteksto ay Ingles o Filipino ❑ Ang ganitong mga trans-rehiyonal na wika ay maaaring maging batayan ng orihinal at masiglang akademikong produksiyon sa AP ❑ Ang paggamit ng mga wikang ito sa larangan ng AP ay hindi nangangahulugang magsasarili o magbubukod na ang mga ito bilang mga talastasan. 61

❑ maaaring magsilbi ang Filipino at Ingles bilang mga magkapantay na “conference language” sa mga komunikasyon at talastasan

❑ Kasalukuyang 24 ang opisyal na wika sa European Union ngunit tatlong “conference language” lamang talaga ang ginagamit: Ingles, Pranses, at Aleman. ❑ Dapat idiin muli na ang mga wikang akademiko na pinag-uusapan dito ay nangangailangan ng institusyonalisasyon,istandardisasyon, at mahusay na interkomunikasyon

62

❑ Pagdagdag ng mga wika at pagtindi ng kompleksidad ng sistemang pangkomunikasyon

63

Hindi dapat mag-alala o mangamba ang mga nagtataguyod ng pambansang

wika—Filipino—na

maaaring

mapahina

ng

ganitong mas masaklaw na konsepto ng komunidad na pangkomunikasyon ang gawain at produksiyong akademiko sa Filipino.

64

Upang mapatatag ang multilingguwal (o kwadralingguwal) na kabuuang ito, kakailanganin ang mga sumusunod: (a) mga sistema ng pagsasalin (hindi lamang ng mga pamagat at abstrak kundi ng buong mga artikulo at akda);

(b) pagbubuo ng pisikal at digital na mga database ng mga pananaliksik at materyales; at (c) mga pormal na programa ng pag-aaral ng wika upang mapalawak ang mga kakayahang pangwika ng mga iskolar ng AP

65

Ayon nga kina Ratna Saptari, Henk Schulte Nordholdt, at Bambang Purwanto (2008) “hindi dapat panatilihing matingkad ang pagkakaiba ng dayuhan at lokal sa produksiyon ng kaalamang pangkasaysayan, hangga’t maaaring masuri o mapag-aralan

ang

metodolohiya

ayon

sa

siyentipikong

pamamaraan, hindi na maaaring maging usapin kung sino ang nagsulat”.

66

Mga hamon sa indibidwal na iskolar sa larangan ng AP Upang magtagumpay ang ganitong iskema, kailangang may ambag ang bawat iskolar ng AP sa komunidad na pangkomunikasyon na ito.

Maraming iskolar na ipinagmamalaking binabasa nila si Michel Foucault ngunit hindi makatagal sa pagbabasa ng mga akdang akademiko sa wikang Filipino.

67

Dapat pagsikapang hubugin ng bawat iskolar sa AP ang kakayahang magsulat ng mga pananaliksik, libro, at artikulo sa wikang Filipino.

Kailangan ding magsanay sa paggamit ng wikang Filipino sa mga akademikong forum at talakayang nilalahukan sa Pilipinas.

Makabubuo ito ng isang critical mass na mahalaga sa patuloy na pag-iral at pagsulong ng AP.

68

Konklusyon: Isang Sentro ng Araling Pilipino?

Ang hinahangad na “ institusyonalisasyon” ng komunidad na pangkomunikasyon ng AP ay hindi tumutukoy sa iisang institusyon lamang kundi sa pag-uugnayan at paglalangkapan sa iisang network ng iba’t ibang mga institusyon sa lateral na antas.

69

PADAYON! Group 4 BSA 1-17

70