Medical English Book

Эмч, эмнэлэгийн мэргэжилтэн, анагаахын оюутнуудад зориулсан

эмнэлэгийн анхан шатны

англи хэлний гарын авлага

Beginner Medical English A reference handbook for mongolian students and professionals in healthcare and medicine

2011

Зохиогчид

ЭМШУИС Дорноговь Салбар Сургуулийн Англи хэлний багш Пүрэвжавын Батчимэг АНУ-ын Энх Тайваны Корпусын сайн дурын мэргэжилтэн (2008-2011) Жэйми Мэй Ли ЭМШУИС Дорноговь Салбар Сургуулийн Гадаад Харилцааны Албаны Мэргэжилтэн Мангалын Отгончимэг ЭМШУИС Дорноговь Салбар Сургуулийн Англи хэлний багш Батхуягийн Батцэцэг ЭМШУИС Дорноговь Салбар Сургуулийн Англи, Орос, Латин хэлний багш Санжийн Жадамба Эх бэлтгэгч: Т.Отгонтуяа Соёмбо хэвлэлийн үйлдвэрт хэвлэв. Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага (ДЭМБ) санхүүжүүлэв. Энэхүү гарын авлага нь зөвхөн анагаахын англи хэл сурахад зориулагдсан болно. Онош тавих, эмчилгээ бичих зэрэгт хэрэглэхэд тохиромжгүй анхаарна уу. Энэхүү гарын авлагыг Дорноговь аймгийн Анагаахын сургуулийн оюутнуудад зориулан боловсруулсан бөгөөд тус сургуулийн оюутнууд үнэ төлбөргүй ашиглана. Мөн энэхүү гарын авлагыг худалдан борлуулах буюу ашиг олох зорилгоор хэрэглэхийг хориглоно.

CO-Authors

Ms. Batchimeg Purevjav, English Language Professor, Dornogobi Medical School, The Health Sciences University [email protected] Ms. Jamie May Ly, United States Peace Corps Volunteer (2008-2011) [email protected]

ADVISORS

Mrs. Otgonchimeg Mangal, International and Foreign Relations Manager, Dornogobi Medical School, The Health Sciences University Ms. Battsetseg Batkhuyag, English Language Professor, Dornogobi Medical School, The Health Sciences University Mr. Jadamba Sanj, English and Russian Language Professor, Dornogobi Medical School, The Health Sciences University Designer: Ms. T.Otgontuya Printing Company: Soyombo Funding from World Health Organization, Dr. Salik Govind, Representative The materials in this book are designed and intended to aid with learning English as a second language. In no way should they be used for diagnosis or treatment of any medical conditions. This book was written and produced for students and teachers of Dornogobi Medical School to use at no cost. The book is not for sale and is not intended to be sold for profit.

Өмнөх үг

Энэхүү ном нь эмч эмнэлэгийн мэргэжилтэн, анагаах ухааны чиглэлээр сурч буй оюутнуудын анхан шатны англи хэлний мэдлэгийг дээшлүүлэхэд зориулав. Уг гарын авлага анагаахын чиглэлийн асуулт, хариулт, харилцаа яриа, жижиг хэмжээний эх, түгээмэл хэрэглээний үг хэллэгүүдийг багтаасан болно. Энэхүү гарын авлага та бүхний англи хэлний мэдлэгийг дээшлүүлэхэд тус болно гэж найдаж байна.

PREFACE

This handbook is for beginner Mongolian students of the English language who would like to supplement their English studies with practical dialogues and vocabulary relevant to the medical field. It was created as a reference guide for Mongolian medical school students who are learning English as a foreign language. This handbook can also be used by current medical and healthcare professionals in Mongolia who are interested in learning beginner English relevant to their jobs. We hope that this book will help students begin learning basic words that will help them in their professions and open the door to more opportunities in the future.

19-29

Товч намтар болон хүсэлт өргөдөл бөглөх тухай a. Миний тухай - About Myself

3

b. Манай гэр бүлийн тухай - About My Family c. Миний ажлын талаар - About My Work d. Миний боловсролын талаар - About My Education e. Ярилцлаганд хэрэглэдэг асуултууд - Interview Questions

30-36

4

Гэр бүл хамаатан садангууд Family And Relatives

37-39

5

Эмч, эмнэлэгийн мэргэжилтэнүүд Doctor Specialities and Medical Professions

40-44

Эмч, эмнээлгийн мэргэжилтнүүдийн үүрэг Duties of a Doctor and other Medical Professionals a. Эмч юу хийдэг вэ?- What does a Doctor do?

45

b. Эх баригч юу хийдэг вэ?-What does a Midwife do?

46

c. Сувилагч юу хийдэг вэ?-What does a Nurse do?

47

d. Эмийн санч юу хийдэг вэ?-What does a Pharmacist do?

47-48

6

Unit 2

2

Сургууль, Оюутнуудын Тухай - About Being A Student At Medical School a. Дорноговийн Анагаах Ухааны Сургуулийн тухай - About Dornogobi Medical School b. Хичээлүүд-Class Subjects c. Монгол Улсын Анагаахын Сургуулийн систем - Medical School System in Mongolia

Unit 3

10-18

Unit 4

Эмнэлэгийн Цагаан Толгой - Medical Alphabet

Unit 5

1

Unit 6

Ерөнхий сэдвүүд Basics

Unit 7

Unit 1

Unit 1

Contents-Агуулга

Unit 1

7

Unit 2

Unit 2

e. Бага эмч юу хийдэг вэ?What does a Physician Assistant do?

48

Эмнэлэгийн багаж, тоног төхөөрөмж, эд Зүйлс Medical Supplies, Tools, And Equipment

49-56

Биеийн Бүтэц Зүй Anatomy Биеийн гадна эрхтнүүд болон түүнтэй холбоотой заавар үгс External Body Parts and Physical Directions

57-65

2

Дотор эрхтэнүүд -Internal Organs Эрхтэн систем- Body Systems

66-68

Unit 3

1

Unit 3

Газрууд Places

Unit 4 Unit 5 Unit 6

1

Эмнэлэгò At The Hospital

70-77

2

Монголд эрүүл мэндийн үйлчилгээ үзүүлж буй байгууллагууд Healthcare Institutions And Organizations In Mongolia

78-79

3

Эмийн санд At The Pharmacy

80-88

4

Шүдний эмчийн өрөөнд At The Dentist’s Office

89-94

5

Нүдний эмчийн өрөөнд At The Eye Doctor’s Office

95-95

6

Гоо сайханы газарт At the Beauty Salon

99-100

Unit 7

Өвчин болон халдварууд Diseases And Infections

3

Unit 5

105-110

111-113

Unit 3

Ãэмтэл, Ослóóд Injuries and Accidents

2

102-104

эрүүл мэнд Health Хоол хүнс болон хоол хийх аргууд Foods and Cooking

116-124

2

Хүнсний бүтээгдэхүүний ангилал, хоол тэжээл, эрдэс, амин дэмүүд Foods Groups, Nutrition, Vitamins, And Minerals

125-133

3

Спорт, дасгал Sports and Exercise

134-137

4

Нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд Reproductive Health

138-139

5

Эх баригч эмч, эмэгтэйчүүдийн эмчийн өрөөнд At the Gynecologist’s Office

140-143

6

таны бие ямар байна? How are you feeling?

144

7

Эрүүл мэндтэй холбоотой эрүүл, хорт зуршлууд Healthy and Unhealthy habits

145

Unit 6

1

Unit 4

Өвчин, зовиур, шинж тэмдэгүүд Шинж тэмдэг

Unit 5

1

Unit 1

Sicknesses, Pains, and Symptoms

Unit 2

Өвчин зовиур Pains

Unit 7

Unit 4

Unit 1

Unit 6

Анагаах Ухаанд Хэрэглэгддэг Түгээмэл Асуулт, Хэллэгүүд, харилцан яриа Medical Phrases And Dialogues

Unit 2 Unit 3 Unit 4

1

Анагаах ухаан, эрүүл мэндтэй холбоотой үйл үгс, англи хэлц үгс Medical and Health Related verbs and Phrasal Verbs

148-150 150-152

2

Dialogues Between Medical Professional And Patient For Routine Medical Procedures - Эмнэлэгийн ажилтан өвчтөн хоёрын хоорондын харилцаа яриа a. Цус Авах -Taking Blood b. Тариа Хийх -Giving an Injection c. Амин үзүүлэлт үзэх -Taking Vital Signs d. Өвчтөнд Эм Өгөх -Giving Medication To A Patient

3

Сувилахуй Хэллэгүүд -Nursing Phrases

154-155 156-157

4

Эмч нарын хэрэглэдэг түгээмэл асуултууд - Doctor Phrases and Questions Өвчтөний өвчний түүх- Patient Medical History Өвчтөний эмнэлэгийн карт - Patient Medical Information Form

5

Гэр бүлийн гишүүдийн өвчний түүх Family Medical History

6

Үзлэг Physical Examination, Check-up

158 158

159

Unit 5

7

Яаралтай Тусламж-Emergency Aid Анхны Тусламж - First-Aid

8

Хагалгааны өмнөх Асарга- Pre-Operative Care Хагалгааны дараах асаргаа -Post-Operative Care

160

9

Бүртгэлийн хэсэг -Receptionist

161

Unit 7

Зурагт Толь Бичиг - Pictures References

Medicine pictures-эмчилгээний зурагнууд

163-189

Unit 6 Unit 7

Бүлэг 1 Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд Basics 1

Эмнэлэгийн Цагаан Толгой - Medical Alphabet

10-18

2

Сургууль, Оюутнуудын Тухай - About Being A Student At Medical School a. Дорноговийн Анагаах Ухааны Сургуулийн тухай - About Dornogobi Medical School b. Хичээлүүд-Class Subjects c. Монгол Улсын Анагаахын Сургуулийн систем - Medical School System in Mongolia

19-29

Товч намтар болон хүсэлт өргөдөл бөглөх тухай a. Миний тухай - About Myself

3

b. Манай гэр бүлийн тухай - About My Family c. Миний ажлын талаар - About My Work d. Миний боловсролын талаар - About My Education e. Ярилцлаганд хэрэглэдэг асуултууд - Interview Questions

30-36

4

Гэр бүл хамаатан садангууд Family And Relatives

37-39

5

Эмч, эмнэлэгийн мэргэжилтэнүүд Doctor Specialities and Medical Professions

40-44

Эмч, эмнээлгийн мэргэжилтнүүдийн үүрэг Duties of a Doctor and other Medical Professionals a. Эмч юу хийдэг вэ?- What does a Doctor do?

45

b. Эх баригч юу хийдэг вэ?-What does a Midwife do?

46

c. Сувилагч юу хийдэг вэ?-What does a Nurse do?

47

d. Эмийн санч юу хийдэг вэ?-What does a Pharmacist do?

47-48

e. Бага эмч юу хийдэг вэ? - What does a Physician Assistant do?

48

Эмнэлэгийн багаж, тоног төхөөрөмж, эд Зүйлс Medical Supplies, Tools, And Equipment

49-56

6

7

9 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

1. Эмнэлэгийн Цагаан Толгой Medical Alphabet Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mn

эй би си ди ий эф жи эйч ай жэй кэй эл эм

10 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Nn Oo Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Ww Xx Yy Zz

эн өү пи кю ар эс ти юу ви даблюу экс вай зи

Aa

Alcohol, Alcoholic drinks – Архи, согтууруулах ундаа

Anesthesia-мэдээ алдуулалт Asthma- багтраа Allergy- харшил

Bb Band-aid, Bandage– хуруу лент/Боолт

Cc

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Ambulance – Түргэний тэрэг

Blood -Цус

To Brush Teeth- шүд сойздох To Breathe-амьсгалах

Blood pressure monitor – Даралтын аппарат Body-бие

Medical cap – Эмнэлэгийн малгай

Condom – Бэлгэвч To have a cold-ханиадтай To catch a cold/ to get a cold-ханиад хүрэх to cough-ханиалгах, ханиах

11 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

Dd

to Diagnose - îíîøëîõ Dentist – Шүдний эмч

Diarrhea – Гүйлгэх, суулгах Disease-өвчин To die- үxэx, нас барах

Ee Ff

Doctor – Эмч

Eyeglasses – Нүдний шил Emergency Aid, First Aidяаралтай тусламж

To have a Fever – Халуурах Flu-ханиад, томуу

Finger – хуруу

Gg 12 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Gloves –Бээлий Gynecologist-эмэгтэйчүүдийн эмч

Hh

Heart – Зүрх

Headache – Толгойн өвчин

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Heart attack-зүрхний дутагдал

Hospital – Эмнэлэг To be hurt-өвдөх, шаналах Health-эрүүл мэнд

Ii

Infant – Нярай хүүхэд Injury-осол, гэмтэл To be injured-осолдсон, гэмтсэн To be ill/ to feel ill-өвдөх Illness-өвчин Infection-халдвар

To inject – Тариа хийх\ Intestine-гэдэс IV(intraveneous) Dripдусал

Jj

Jaw-шанаа

13 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

Kk Knee- өвдөг (K авиа сул дуудагдана)

Medical Kit, First-Aid Kit – Эмнэлэгийн хайрцаг, анхны тусламжийн хайрцаг

Ll

Lab coat – эмнэлэгийн Халаад Liver –элэг

Lung(s)-уушиг

Mm

Mask –Амны хаалт

Muscle-булчин

Medicine/Medication/Drugs- Эм

14 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Mouth-ам

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

Nn Nurse – Сувилагч Nutritious-тэжээлэг Needle – Зүү

Oo

To be Overweight илүүдэлтэй жинтэй, тарган

To Overdose - тун хэтрүүлэх To operate on - мэс засал хийх

Organs –Эрхтэнүүд

Pp

Patient – Өвчтөн

Pharmacist – Эмийн санч/эм зүйч, эм найруулагч Pharmacy/Drugstore – Эмийн сан Poison-хор, хорт зүйл Pneumonia- хатгаа (p авиа сул дуудагдана)

Pregnant – Жирэмсэн

15 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

Qq Тo Quit smoking -Тамхинаас гарах/ хаях

Rr

To Rest – Амрах

Rash – Бэржрүү, тууралт

Ss

Scale – Жин

Stethoscope – Чагнуур

Surgeon/Surgery-Мэс заслын эмч/Мэс засал

Stomachache-гэдэсний өвчин Skin-арьс Sick-өвчтэй

16 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

Tt To take medicine - эм уух Temperature - хэм, халуун

Thermometer – Халууны шил Toothpaste – Шүдний оо To treat - эмчлэх Treatment - эмчилгээ

Toothbrush – Шүдний сойз

Uu

Urine – Шээс Ulcer - шарх

Unhealthy – Эрүүл биш, эрүүл мэндэд муу

Vv

Vitamins - Амин дэм

To Vomit – Бөөлжих

17 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

Ww

Wheelchair – Тэргэнцэр

To Wash hands – Гар угаах Womb(Uterus)-сав, умай Wound-шарх

Xx

X-Ray – Рентгэн зураг to X-ray - Рентген зураг авах

To Exercise – Дасгал Xийх

Zz

Yy

To feel Dizzy–толгой эргэх

Yoga - йог, йогийн дасгал

Yogurt(Yoghurt)-тараг

18 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Zinc-цайр

2. Сургууль, Оюутнуудын Тухай About Medical School and Being a Student

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

a. ЭМШУИС Дорноговь салбар сургууль The Health Sciences University Dornogobi School of Medicine (DSM) The Health Sciences University Dornogobi School of Medicine was founded in 1962 (Nineteen-sixty two). The Dornogobi School of Medicine was formerly called Sainshand Medical College until 2010. Dornogobi aimag or province is located in South-Eastern Mongolia. Sainshand City is the aimag center or provincial capital of Dornogobi. The Dornogobi School of Medicine is a branch of the Health Sciences University of Mongolia. The Health Sciences University is located in Ulaanbaatar, the capital of Mongolia. The Dornogobi School of Medicine is a public school. DSM is one of three public medical schools located outside of Ulaanbaatar. During the 2009-2010 (two thousand nine to two thousand ten) academic school year, almost one thousand medical students, nursing students, pharmacy students, physician assistant students, and midwife students attended the school. Students generally come from the Eastern aimags of Dornod, Sukhbaatar, and Khentii, and the southern aimags of Omnogobi, Dornogobi, and Dundgobi. Many students from Ulaanbaatar also study at The Dornogobi School of Medicine. In 2009, the school had over 60 (sixty) professors and assistant professors in the faculty. There are four departments at the school. These are the General Studies Public Health Department, Nursing Department, Clinical Department and Biomedical Department. There are over 20 (twenty) administrative staff workers. The school has two academic buildings with classrooms, lecture halls, laboratories, reading rooms, and library. The main academic building is located on the main campus and the second academic building is located next to Dornogobi Hospital. There is a culture hall, student dormitory, English training center, cafeteria, and greenhouse on campus. Since Dornogobi School of Medicine was established, more than 6,000 (six thousand) students have graduated from the school.

19 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

The Health Sciences University Dornogobi School of Medicine (DSM )-ЭМШУИС Дорноговь салбар сургууль /was founded/-үүсэх, бий болох /formerly called/-албан ёсоор нэрлэгдэх Until-хүртэл Province-аймаг Located-байрлах South-eastern-зүүн өмнө Aimag center-аймгийн төв Provincial capital-аймгийн нийслэл Health Science University(HSU) –Эрүүл Мэндийн Шинжлэх Ухааны Их Сургууль Capital –нийслэл Public /National–улсын During-турш academic school year –хичээлийн жил Almost –бараг Medical Student-Анагаахын Ангийн Оюутан. Nursing Student-Сувилахуйн Ангийн Оюутан Pharmacy Student-Эм Зүйн Ангийн Оюутан Physician Assistant Student- Бага Эмчийн Ангийн Оюутан Midwife Student- Эх Барихын Ангийн Оюутан

Attend –суралцах Study –сурах Over –гаруй Faculty –багш нар Department –тэнхим Administrative staff worker –ажилчид Academic building –хичээлийн байр Classroom –анги, танхим Lecture halls –лекцийн өрөө Laboratories –лаборатори Reading room –уншлагын танхим Library –номын сан Main academic building –хичээлийн 1-р байр Campus –сургуулийн хотхон Second academic building –хичээлийн 2-р байр Hospital –эмнэлэг Culture hall – соёлын танхим Dormitory –оюутны дотуур байр Training center –сургалтын төв Cafeteria –цайны газар Greenhouse –хүлэмж Was established –байгуулагдсан Graduated from- төгссөн

Questions about School: What year was the college founded? Where is the Health Sciences University located? What city is the Dornogobi School of Medicine located in? How many departments does DSM have? What departments does DSM have? How many students attend the college? How many professors work at DSM? How many types of students study at DSM? What kind of students study at DSM? What provinces are students from? Does the campus have a student dormitory? How many students have graduated from DSM since it was established?

Монгол улсын Дорноговь аймгийн Сайншанд сум Sainshand, Dornogobi Mongolia Mongolia is located in Central Asia. Mongolia is located between Russia and China. Russia is located to the north, China is located to the south, and Kazakhstan is located to the west of Mongolia. The population of Mongolia is approximately 2.7(two point seven) million. The capital city and largest city in the country is Ulaanbaatar. “Ulaanbaatar” means “Red Hero” in English. Mongolia is divided into 21 (twenty-one) administrative provinces which are called “aimags.” Dornogobi is an aimag located in eastern Mongolia. Dornogobi is part of the vast

20 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Gobi Desert. Sainshand is the “aimag center” or provincial capital of Dornogobi. Dornogobi has 14 (fourteen) “soums”. A soum is a rural town or county within an aimag. The population of Sainshand is approximately 20,000. Central –төвийн Between – хооронд North – хойд South – өмнөд West – баруун Population – хүн ам Approximately – дунджаар Million – сая Capital –нийслэл Largest – хамгийн том Means – утгатай байх Red Hero – Улаан Баатар Is divided – хуваагдах Vast –томоохон Rural – хөдөөгийн бүс Town–сум

Questions about Sainshand, Dornogobi Mongolia

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Explain where Mongolia is located. What is the capital of Mongolia? What does Ulaanbaatar mean in English? What is an aimag? Explain. Where is Dornogobi located in Mongolia? How many aimags does Mongolia have? What is the aimag center of Dornogobi? What is a soum?

1. ИХ СУРГУУЛЬ, КОЛЛЕЖИйн МЭРГЭЖЛИЙН ЧИГЛЭЛИЙН ТАЛААР ЯРИЛЦДАГ ТҮГЭЭМЭЛ хэллэгүүд TALKING ABOUT YOUR MAJOR What is your major?-таны мэргэжлийн чиглэл? / таны мэргэжлийн чиглэл юу вэ? My major is ___________. миний мэргэжлийн чиглэл___________ I’m majoring in ___________. миний мэргэжлийн чиглэл___________ MAJOR- МЭРГЭШИЛ/ ЧИГЛЭЛ/ МЭРГЭЖИЛИЙН ЧИГЛЭЛ Анагаах -Medicine Сувилахуй -Nursing Эс зүй -Pharmacy Бага эмч -Physician Assistant Studies Эх барих -Midwifery

Би ___________мэргэжлээр сурч байна.

What are you studying? / Та ямар чиглэлээр сурч байна вэ? A: I’m studying __________. Би _________чиглэлээр сурч байна. Professions-мэргэжлүүд Эмч -Doctor/Physician Сувилагч -Nurse Эм зүйч -Pharmacist Бага эмч -Physician Assistant Эх баригч -Midwife

What are you studying to be? / Та ямар мэргэжлээр сурч байна вэ? I’m studying to be a __________. Би __________мэргэжлээр сурч байна.

21 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

2. ХААНА СУРДАГ МӨН СУРЧ БУЙ СУРГУУЛИЙН ТАЛААР ЯРИХад TALKING ABOUT WHERE AND WHAT SCHOOL YOU STUDY AT What school do you study at?- та ямар сургуульд сурдаг вэ? Where do you go to school?- та ямар сургуульд сурдаг вэ? What school do you attend?- та ямар сургуульд сурдаг вэ? Where do you study?- та ямар сургуульд сурдаг вэ? I go to __________ (school name)__________ in ___________(city name)___________. I study at __________ (school name)__________ in __________(city name)__________. I attend __________ (school name)__________ in (city name)__________. Би __________(хот)__________-ийн __________(сургууль)__________-д сурдаг. I study at ____________. Би _____________-д сурдаг. Institutions of Higher EducationДээд боловсролын байгууллагууд College-коллеж Institute-дээд сургууль University-их сургууль School of Medicine-анагаах ухааны сургууль Vocational School-Мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төв

3. ХЭДДҮГЭЭР ДАМЖААНЫ ОЮУТАН БОЛОХ МӨН ЯМАР АНГИЙН ОЮУТАН БОЛОХ ТАЛААР ЯРИХАД TALKING ABOUT WHAT YEAR AND WHAT TYPE OF STUDENT YOU ARE What year student are you?-та хэддүгээр дамжааны оюутан бэ? What year are you?-та хэддүгээр дамжаа вэ? I’m a freshman.-би нэгдүгээр дамжаа. I’m a first-year student. Class/Year-дамжаа, анги Freshman - Нэгдүгээр Дамжаа. First -1st - year -Нэгдүгээр Дамжаа. Sophomore - Хоёрдугаар Дамжаа. Second - 2nd-year - Хоёрдугаар Дамжаа. Junior - Гуравугаар Дамжаа. Third-3rd year- Гуравугаар Дамжаа Senior - Дөрөвдүгээр Дамжаа. Fourth - 4th year - Дөрөвдүгээр Дамжаа. Fifth-Year Student – Тавдугаар Дамжаа. Sixth-Year Student – Зургаадугаар Дамжаа

22 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Students-оюутнууд Medical Student-Анагаахын Ангийн Оюутан. Nursing Student-Сувилахуйн Ангийн Оюутан Pharmacy Student-Эм Зүйн Ангийн Оюутан Physician Assistant Student- Бага Эмчийн Ангийн Оюутан Midwife Student- Эх Барихын Ангийн Оюутан

What type of student are you?та ямар ангийн оюутан бэ? What kind of student are you?та ямар ангийн оюутан бэ? I’m a medical student. - Би анагаахын ангийн оюутан.

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

4. ТӨГСӨЛТ- GRADUATION When will you graduate?-та хэзээ төгсөх вэ? What year will you graduate?-та хэдэн онд төгсөх вэ? I will graduate in 2013. –Би 2013 онд төгсөнө. I’m in the class of 2013. –Би 2013 онд төгсөнө What school did you graduate from? - Та аль сургууль төгссөн бэ? What school did you study at? - Та аль сургууль төгссөн бэ? What school did you go to? - Та аль сургууль төгссөн бэ? Where did you study? - Та аль сургууль төгссөн бэ? I graduated from the Dornogobi School of Medicine in 2009 (two thousand nine). -Би дорноговь аймгийн анагаах ухааны сургуулийг 2009 онд төгссөн. I went to the Dornogobi School of Medicine. –Би дорноговь аймгийн анагаах ухааны сургуулийг төгссөн. What year did you graduate? - Та хэдэн онд сургуулиа төгссөн бэ? When did you graduate? - Та сургуулиа хэзээ төгссөн бэ? I graduated from school in 2009.-би 2009 онд сургуулиа төгссөн. I just graduated from school last June.-би өнгөрсөн 6 сард сургуулиа төгссөн.

5. ЗЭРЭГ ЦОЛНЫ ТАЛААР ЯРИХад TALKING ABOUT BACHELOR’S, MASTER’S, AND DOCTORATE DEGREES What kind of degree do you hold? - Та ямар зэрэгтэй вэ? What is your degree in? - Та ямар зэрэгтэй вэ? ACADEMIC DEGREE: боловсролын зэрэг BACHELOR OF SCIENCE DEGREE IN ______________________. Bachelor of Science in Nursing Degree. MASTER OF SCIENCE DEGREE IN ________________________. I have a Bachelor’s Degree in Nursing. - Би сувилахуйн баклавр зэрэгтэй. I have a Bachelor of Medicine Degree./I have a bachelor’s degree in Medicine. - Би анангаахын баклавр зэрэгтэй. I have a medical degree. (doctor of medicine-MD) - Би анагаахын зэрэгтэй. I have a master’s degree. - Би магистр зэрэгтэй. I have a Ph.D. – Би доктор зэрэгтэй. What type of degree are you studying for? -Та ямар зэрэг горилохоор сурч байна вэ? I’m studying for a Master’s Degree in Nursing. -Би сувилахуйн магистрт сурч байна. I’m studying for a Bachelor’s of Medicine degree. -Би анагаахын баклаврт сурч байна. Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

23

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

When will you finish your master’s degree?-та магистраа хэзээ төгсөх вэ? I will receive my Master’s Degree in June. –Би ирэх 6 сард төгсөнө. I intend to get a Master’s Degree in Gynecology. -Би эмэгтэйчүүдийн чиглэлээр магитср хамгаална. Degree-боловсорлын зэрэг Diploma-диплом Certificate-гэрчилгээ, сертификат Bachelor’s Degree-баклаврын зэрэг Baccalaureate Degree- баклаврын зэрэг Bachelor’s of Medicine Degree (MD)-анагаахын баклавр зэрэг Master’s Degree-магистр зэрэг Doctoral Degree/Ph.D/Doctorate-докторын зэрэг Medical Training-анагаахын сургалт Medical Seminar/Workshop-анагаахын боловсролын сургалт/семинар

6. ХИЧЭЭЛИЙН ТАЛААР ЯРИХад /TALKING ABOUT CLASSES What classes are you taking? -Та ямар хичээл судалж байна вэ? Right now, I’m taking_______ and ________. Одоо би _______мөн_______судалж байна. What are your favorite classes?-таны хамгийн дуртай хичээл юу вэ? I really enjoy _________. Би _________ны хичээлд дуртай. To take a class-хичээлд суух To take an exam-шалгалт өгөх To give an exam-шалгалт авах To pass-шалгалтанд тэнцэх To fail-шалгалтанд унах * Англи хэлэнд эсрэгээрээ оюутнууд шалгалт авах багш шалгалт өгөх гэж ярьдаг. Students take exams. оюутнууд шалгалт өгдөг. Professors give exams. багш шалгалт авдаг.

Who is your Professor? -Танай багш чинь хэн бэ? How did you do in your class? -Та хэр сурсан бэ? I got an A in Biology. –Би биологийн хичээл дээр А авсан. I failed Organic Chemistry.-би органик химийн хичээл дээр унасан. I need to retake it. –Би дахин сонгох хэрэгтэй. How did you do on your exam?-шалгалтаа хэр өгсөн бэ? I passed my exam! -Би шалгалтандаа тэнцсэн. I failed my exam. -Би шалгалтандаа унасан. I need to retake it. –Би дахиж өгөх хэрэгтэй. Today, we have an exam. –Өнөөдөр бид шалгалттай. Today, all students will take an exam. –Өнөөдөр бүх оюутнууд шалгалт өгнө.

24 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

7. НАРИЙН МЭРГЭЖЛИЙН СУРГАЛТЫН ТАЛААР ЯРИЛЦАХ TALKING ABOUT RESIDENT PHYSICIAN TRAINING I’m doing my residency in Ulaanbaatar at Hospital Number 1. би Улаанбаатар хотын 1-р эмнэлэг дээр резидентэд/нарийн мэргэжилд сурч байгаа. I’m a resident physician. -би резидент эмч. I’m a resident. -би резидент эмч. I’m specializing in Gynecology. –би эмэгтэйчүүдээр мэргэшиж байгаа.

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Resident physician-резидент эмч Residency-резидентийн/нарийн мэргэжлийн сургалт To specialize-мэргэших To do residency-резидент/нарийн мэргэжилд сурах Intern- дадлагын оюутан.

СУРГУУЛИЙН ХОЛБОГДОЛТОЙ НЭМЭЛТ ҮГС -SCHOOL WORDS Places at a school–сургууль дээрх газрууд Cafeteria-цайны газар Campus-сургуулийн хотхон Chemistry Laboratory-химийн лаборатори Classroom-анги, танхим, хичээлийн өрөө Computer laboratory-компютерийн өрөө Culture hall -соёлын танхим Director’s office-захирлын өрөө Dormitory-дотуур байр Dressing room-хувцас солих өрөө Faculty room-багш нарын өрөө Gymnasium (gym)-спорт зал Lecture hall-лекцийн зал Library-номын сан Meeting room-хурлын өрөө Second Academic Building- хичээлийн 2-р байр Student clinic-оюутны эмнэлэг Student drugstore/pharmacy-оюутны эмийн сан Students’ Dormitory-оюутны дотуур байр Study room/Reading room-Уншлагын танхим People at a School- сургууль дээрх хүмүүс Professor- багш (их сургууль, коллежид хэрэглэнэ) Assistant Professor- туслах багш Assistant-туслах Clinical Professor-клиникийн багш Dean- сургуулийн захирал Department head/chair-тэнхимийн эрхлэгч Dorm Manager-байрны багш Guard-жижүүр IT Specialist/Programmer-Программист Instructor-багш/сургагч Janitor/Custodian-үйлчлэгч

Lecturer-илтгэгч Librarian-номын санч Manager- дарга President (of University or College)-сургуулийн захирал (Англи хэлэнд director гэж хэлэхээс “president” гэдэг үгийг хэрэглэдэг) Secretary-нарийн бичээч Student Affairs Manager-Оюутны албаны дарга Student President-оюутны зөвлөлийн дарга Student/University student-оюутан, их сургуулийн оюутан Teacher- багш Training Manager-сургалтын менежер/ сургалтын албаны ажилтан Tutor-гэрийн багш Undergraduate-баклаврын ангийн оюутан Vice President- дэд захирал Graduate - òºãñºã÷ Other-бусад Absent-тасалсан, байхгүй Academic Year-хичээлийн жил Attendance-ирц Class- хичээл Curriculum-хичээлийн хөтөлбөр Department-тэнхим Exam- шалгалт Examination- шалгалт Faculty-багш нар Final Examination-төгсөлтийн шалгалт First Semester-хичээлийн жилийн эхний хагас/1-р семистр Graduation ceremony- төгсөлтйин баяр Graduation Day-төгсөлтйин (хонхны) баяр Internship-дадлага ажил

25 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

Lecture-лекц Lesson-хичээл Licensing Examination-Лицензийн шалгалт Midterm Examination-явцын шалгалт Pop quiz-гэнэтийн шалгалт Quiz-жижиг шалгалт Second Semester- хичээлийн жилийн хоёрдугаар хагас/2-р семистр Semester-семистр

Sick leave-өвчины акт Student Union-оюутны зөвлөл Student’s Day-Оюутны баяр Student’s gradebook-оюутны сурлагын дэвтэр Student’s Report Card-оюутны сурлагын дэвтэр Subject-хичээл Summer vacation-зуны амралт Teacher’s Day-Багш нарын баяр Test- шалгалт

b. Хичээлүүд Class subjects COURSES (class subjects) -хичээлүүд Biomedical Department Classes-БиоАнагаахын тэнхим Anamnesis- өгүүлэмж авах Anatomy–анатоми, биеийн бүтэц зүй Anthropology-антропологи Biochemistry-биохими Biology –биологи Biophysics –биофизик Chemistry –хими Communication Skills-харилцааны урлаг Computer-компютер Ecology-экологи Economics-эдийн засаг English Language –англи хэл Inorganic Chemistry-Органик биш хими Latin Language –латин хэл Law-хууль, эрх зүй Medical biology-эмнэлэгийн биологи Mongolian History –Монголын түүх Morphology- морфологи Organic Chemistry-органик хими Pathology –эмгэг судлал Philosophy –филиософи Physical Education –биеийн тамир Physiology –физиологи Politics-улс төр Psychology –сэтгэл судлал Russian Langauge –орос хэл Nursing Department Classes-Сувилахуйн тэнхмийн хичээлүүд Bioethics/Medical Ethics –хандлага Emergency nursing –яаралтай тусламжийн сувилахуй Endocrine Diseases -дотоод шүүрлийн өвчин судлал General Nursing –сувилахуйн үндэс Geriatric Nursing –өндөр настаны сувилгаа Internist Nursing –дотрын сувилгаа Maternity Nursing –нярайн сувилгаа Neurology Nursing –мэдрэлийн сувилгаа

26 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Nursing Management-сувилахуйн менежмент Orthodontics-нүүр ам судлал Pediatric Nursing –хүүхдийн сувилгаа Public Health Nursing –Нийгмийн Эрүүл Мэндийн сувилгаа Surgical Nursing –мэсийн сувилгаа Public Health Department Classes

-Нийгмийн эрүүл мэндийн тэнхмийн хичээлүүд

Demography –демограф Health Education-эрүүл мэндийн боловсрол Herbal Medicine –эмийн ургамал Hygiene-эрүүл ахуй Medical/Health Analysis -эрүүл мэндийн судалгаа Pharmacology –эм судлал Public health-нийгмийн эрүүл мэнд Tibetan Language –төвд хэл Statistics-статистик Clinical Department Classes -Клиникийн тэнхмийн хичээлүүд Anesthesiology-мэдээгүйжүүлэх, унтуулага судлал Autopsy Pathology-шүүх эмнэлэг судлал Biostatistics-биостатик судлал Cardiology –зүрхний өвчин судлал Clinical management –клиникийн удиртгал Clinical procedures-клниникийн гардан ажилбар Dental Diseases-шүдний өвчин судлал Dermatology Diseases-арьсны өвчин судлал Diagnostic Imaging/Radiography –дүрс оношлогоо судлал Ear, Nose, and Throat Diseases(Otoloaryngology) –чих, хамар, хоолойн өвчин судлал Emergency Care/Medicine –яаралтай тусламж Endocrinology-эндокринологи судлал Epidemiology-тархвар судлал Eye Diseases/Ophthalmology –нүдний өвчин судлал

Gastroenterology-ходоод гэдэсний өвчин судлал General Surgery –ерөнхий мэс засал судлал Genetics –генетик судлал Geriatrics-өндөр настан судлал Health management-эрүүл мэндийн удирдлага Hematology-цус судлал Immunology-дархлал судлал Infectious Diseases –халдварт өвчин судлал Intensive Care-эрчимт эмчилгээ Internal Organ Studies –дотор эрхтэний өвчин судлал Laboratory –лаборатори Lung Study Class/Pulmonology-уушигны өвчин судлал Mental Diseases/Psychiatry-сэтгэцийн өвчин судлал Microbiology-микриобиологи Midwifery (Obstetrics) and Gynecology –эх барих, эмэгтэйчүүдийн өвчин судлал Molecular biology- молекул биологи

Neonatology-нярайн өвчин судлал Nephrology –бөөр судлал Neurological Diseases/Neurology –мэдрэлийн өвчин судлал Nutrition-хоол судлал Oncology –хавдар судлал Pathoanatomy- эмгэг анатоми Pathophysiology –эмгэг физиологи Pediatric Diseases –хүүхдийн өвчин судлал Pediatric Surgery-хүүхдийн мэс засал Physical Therapy/Physical Medicine and Rehabilitation-физик эмчилгээ Sexually Transmitted Diseases-бэлгийн замын өвчин судлал Sports Medicine-спортын анагаах ухаан Teen Health and Reproductive health-өсвөр үе, Нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд судлал Traditional Medicine –уламжлалт анагаах ухаан Traumatology –гэмтэл, согог судлал Tuberculosis –сүрьеэ Urological Diseases –шээс, бэлгийн замын өвчин судлал

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

27 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

С. Монгол улсын анагаахын сургуулийн системийн тухай / ABOUT MONGOLIAN MEDICAL SCHOOL SYSTEM

Монгол улсад эмч мэргэжил эзэмших үе шат WHAT IS THE TYPICAL PROCESS OF BECOMING A DOCTOR IN MONGOLIA?

28

First, Mongolian students graduate from a twelve-year secondary school. Student who live in very rural areas usually attend a ten-year secondary school and must move to a town with a 12-year secondary school to continue their education. During their last year of secondary school, students take a standardized exam called “the concourse” exam. This exam tests many subjects such as Chemistry, Biology, Mathematics, Physics and Foreign Language. If a student chooses to go to Medical School, they must score high enough on the exam in certain subjects to meet the standards of the schools that they choose. The Health Sciences University (HSU) of Mongolia which is located in the capital of Ulaanbaatar, includes a Medical school, Biomedical school, Public Health School, Dental school, Traditional Medicine School, Nursing school, and Pharmacy school. This school can award bachelor’s degrees, master’s degrees, and doctorate degrees. Regional branch schools of the HSU outside of the city are located in Dornogobi, Gobi-Altai, and Darkhan. Dornogobi Medical School prepares students to be nurses, midwives, pharmacists, physician assistants, and general practitioners. The Dornogobi School of Medicine awards diplomas and bachelor’s degrees to graduates. After acceptance, students enroll in Medical school directly from secondary school. Students who wish to be doctors study for six years at a medical school or college. Students during their fifth and sixth years of medical school work as a medical intern at a hospital and shadow physicians. After six years successful completion of coursework, students graduate from school and receive a Bachelor’s of Medicine Degree. Following graduation, students must take a licensing examination to practice at hospitals or clinics. After 6 years of medical school and after passing the national licensing exam, students may work as general practitioners. Though residency is not a requirement, some general practitioners do residency training to become specialized in a medical specialty. Students choose a specialty such as Pediatrics, Surgery, Internal Medicine, Obstetrics and Gynecology, and so on. If they choose, general practitioners with a specialty may continue their education and study for a master’s or doctorate degrees in Ulaanbaatar. Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Graduate –төгсөх Live –амьдрах Twelve-year-secondary school -12 жилийн дунд сургууль Rural area –хөдөөгийн бүс Move –нүүх, шилжих Continue –үргэлжлүүлэх Education –боловсрол Take exam –шалгалт өгөх Concourse exam –конкурсын шалгалт Subjects-хичээлүүд Chemistry –хими Biology –биологи Mathematics -математик Physics –физик Foreign Language –гадаад хэл Choose –сонгох Medical School –анагаахын сургууль Score –оноо авах High –өндөр Include –багтах Biomedical –биоанагаах Public Health School –нийгмийн эрүүл мэндийн сургууль Dental School –шүдний сургууль Traditional Medicine School –уламжлалт анагаах ухааны сургууль Nursing School –сувилахуйн сургууль

Pharmacy School –эмийн сургууль Award-олгох Bachelor’s degree –баклаврын зэрэг Regional branch –хөдөөгийн салбар Prepare –бэлтгэх, бэлдэх General practitioner –ерөнхий эмч Diploma –диплом Enroll –орох, элсэх Wish-хүсэх Medical intern- эмнэлэгийн дадлага Shadow physicians- эмч дагалдах Successful-амжилттай Coursework –курсын ажил Receive –хүлээн авах Take license exam- лицензийн шалгалт өгөх To practice-дадлага хийх Pass national license exam-лицензийн шалгалтанд тэнцэх Residency training-резидентийн сургалт Become-болох Specialized- мэргэшсэн Specialty-мэргэшил Pediatrics- хүүхдийн өвчин судлал Surgery-мэс засал Internal medicine- дотор Obstetrics-эх барих Gynecology- эмэгтэйчүүд

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

29 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1 30

а. About Myself - Миний тухай Subject-сэдэв

Question-асуулт

Answer –хариулт

Name-Нэр

What is your name?

My name is….

First name/Given name

What is your full name?

My full name is…..

Өөрийн нэр

What is your first name?

My first name is…

Last name/Surname Овог

What is your last name?

My last name is….

Age Нас

How old are you? What is your age?

I am # years old.

Sex/Gender Хүйс

Are you male or female? What is your sex?

I am ….

Birthplace Place of Birth Төрсөн газар

Where were you born? What is your birthplace?

I was born in…. My birthplace is…

Date of Birth Төрсөн он сар өдөр/огноо

When were you born? What is your date of birth?

I was born in 19##. I was born on April 4th, 1980. I was born on the 4th of April, in1980.

Birthday Төрсөн өдөр

When is your birthday?

My birthday is the 4th of April. My birthday is April 4th.

Country Улс орон

What country are you from? Where are you from?

I’m from … I’m from …

Nationality/Citizenship Үндэс угсаа

What is your nationality?

I’m Mongolian. My nationality is Mongolian.

Language-Хэл

What languages do you speak?

I speak Mongolian.

City Хот

What city do you live in? What city are you living in?

I live in … I’m living in …

Aimag/Province Аймаг

What aimag do you live in?

I live in …

HometownӨсөж/Төрсөн газар

Where did you grow up? What is your hometown?

I grew up in …. My hometown is…

Marital Status Гэрлэлтийн байдал

Are you married? Are you single?

Ethnicity-ястан What is your ethnicity?-та ямар ястан бэ? Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

I’m married. / I’m not single. I’m single./I’m not married.

I’m Mongolian. I’m Japanese. I’m Russian.

Mongolian –Монгол хэлээр Таны нэр хэн бэ? Таны овог нэр хэн бэ? Таны нэр хэн бэ? Таны овог хэн бэ?

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Notes-Тэмдэглэгээ Full name-овог нэр First name-өөрийн нэр Last name-овог Surname- овог Family name- овог Given name- өөрийн нэр Nickname-богино(хоч) нэр Middle name-дунд нэр initial-нэрийн эхний үсэг middle initial-дунд нэрийн эхний үсэг

Та хэдэн настай вэ? Таны нас? Таны хүйс?

Male(M)-эр хүйс. эр Female(F)-эм хүйс. эм

Та хаана төрсөн бэ?

Таны төрсөн он сар өдөр?

In ####year-жил On ##day-өдөр First-1st -1-р Second-2nd -2-р Third-3rd -3-р Fourth-4th-4-р

Таны төрсөн өдөр хэзээ вэ? Та аль улсаас ирсэн бэ? Та хаанаас ирсэн бэ? Таны үндэс угсаа?

Яс үндэс-Nationality

Та ямар хэлээр ярьдаг вэ? Та аль хотод амьдардаг вэ? Та аль аймагт амьдардаг вэ? Та хаана өсөж торнисон бэ? Таны төрсөн газар ?

Grow up-өсөх, торних Hometown-өсөж/төрсөн газар Homeland-Төрсөн нутаг

Та гэрлэсэн үү? Та ганц бие үү?

Widowed-бэлэвсэрсэн Separated-тусдаа амьдарч байгаа Divorced-салсан

Home Address-гэрийн хаяг Work Address-ажлын хаяг What is your address?таны хаяг юу вэ? Home phone numberгэрийн утасны дугаар Mobile phone numberгар(үүрэн) утасны дугаар Cellular (Cell) phone number - үүрэн утасны дугаар Work phone numberажлын утасны дугаар What is your phone number?-таны утасны дугаар хэд вэ? Email address-цахим хаяг(и-мэйл хаяг) What is your email address?-таны и-мэйл хаяг юу вэ? What is your yahoo ID?таны yahoo хаяг чинь юу вэ?

31 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

b. About My Family-Манай гэр бүлийн тухай Number of Family members Ам бүл

Family Members Гэр бүлийн гишүүд

How many people do you live with? How many people are in your family? Who do you live with?

I live with # people. There are # in my family. I live with…. I live alone.

Names of Family Members: Гишүүдийн нэрс

What are their names?

Their names are…

Ages of Family Members Гишүүдийн нас

How old are they?

They are

years old.

What does your spouse do? Spouse’s Job эхнэр, нөхөрийн ажил мэргэжил

What does your husband do? What does your wife do? What do your children do?

About Children Хүүхдүүдийн тухай

Are your children in school or working? Do you have children? How many children do you have?

About Siblings Ах эгч, дүүгийн талаар

32

Do you have brothers and sisters? Do you have any brothers or sisters?

My spouse is a …. My wife is a… My husband is a..

My children are working. My children are in school. My son is in ….. My daughter is in… I have two children. No, I don’t have any brothers or sisters. Yes, I have # brothers and # sisters.

About Parents Эцэг эхийн талаар

What do your parents do?

My parents are …. My father is a … My mother is a …

Housing Гэр/сууц

What do you live in? Where do you live? Do you live in an apartment, house, or ger?

I live in a/an…

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

How many people=хэдүүлээ /хэдэн хүн Person- хүн People-õ¿ì¿¿ñ

Танайх ам бүл хэдүүлээ вэ?

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Та хэн хэнтэйгээ амьдардаг вэ? Тэднийг хэн хэн гэдэг вэ?

Тэд хэдэн настай вэ? Таны нөхөр юу хийдэг вэ? Таны эхнэр юу хийдэг вэ?

Spouse- эхнэр, нөхөр, хань

Таны хүүхдүүд юу хийдэг вэ? Таны хүүхдүүд ажилладаг уу эсвэл сурдаг уу? Та хүүхэдтэй юу? Та хүүхэдтэй юу?

University-Их сургууль Secondary school-дунд сургууль High School-ахлах сургууль 9-12 анги Middle School-дунд сургууль 6-8 анги Elementary School-бага сургууль 1-5 анги Kindergarten/Preschool-цэцэрлэг

Та хэдэн хүүхэдтэй вэ? Та ах, эгч, дүүтэй юу?

Таны эцэг эх юу хийдэг вэ?

Retired person-тэтгэвэрийн хүн retired-тэтгэвэrт гарсан Passed away-нас барсан/өнгөрсөн

Та хаана амьдардаг вэ? та орон сууц, байшин, гэрт амьдардаг уу?

Apartment-орон сууц Ger/yurt-гэр Wooden house-модон байшин Student Dormitory-оюутны байр

33 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Та хаана ажилладаг вэ? Таны ажил хаана вэ? Та_____-д хэр удаан ажиллаж байна вэ? Та _____-д хэдэн жил ажиллаад байна вэ? Та _____-д хэзээ анх ажилд орсон бэ?

I have worked at _____for # years. I started working at ____ in year ####. I started working in 2004.

How long have you worked at _____? How many years have you worked at ____? When did you start working at _____?

What kind of classes do you teach?

What department do you work in? Which department in the hospital do you work in?

Time period of Work Ажилласан хугацаа

Classes/ Courses Хичээл

34

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Department Тэнхим, Tacaг

I work in the …. Department.

I teach…classes.

Та аль тэнхимд ажилладаг вэ? Та эмнэлэгийн аль тасагт ажилладаг вэ?

Та ямар хичээл заадаг вэ?

Та юуны ______ вэ?

I work at ________ (name of employer) I work in _______ (city)

I am a .... professor. I am a____ Nurse. I am a surgeon.

Where do you work? Where is your work located?

kind of professor are you? type of professor are you? type of Doctor are you? type of nurse are you?

EmployerАжлын газарPlace of work

Та ямар ажил хийдэг вэ?

What What What What

I am a/an… My job is … My occupation is…

Type-төрөл

do you do? is your profession? is your job? is your occupation? do you do for a living? is your position at Ажлын газар?

What What What What What What

Job/Profession/ Occupation Ажил мэргэжил

Class-хичээл Lesson-хичээл Course- хичээл Subject-хичээл, сэдэв

How long-хэр удаан How many years-хэдэн жил

Located –байрладаг

Type-төрөл Kind-төрөл, юуны

Profession-мэргэжил Occupation-ажил мэргэжил Work-ажил Job-ажил, үүрэг Position-

Unit 1

с. About My Work -Миний ажлын талаар

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Where is your university? Where is your school located?

What year did you graduate?

Place of University Их сургуулийн байршил

Year of Graduation Төгссөн он

What What What What

What was your major? What did you study?

Type of Degree Зэрэг цол

Major/Concentration Мэргэжлийн чиглэл/ Мэргэшил

kind of degree do you have? type of degree do you have? degrees do you hold? degrees have you received?

What university did you study at? Where did you study? What school did you study at?

University/College ИХ сургууль/Коллеж

My major was…

Та ямар чиглэлээр сурсан бэ?

Та ямар цолтой вэ?

Та хэдэн онд сургуулиа төгссөн бэ?

I graduated in ####.

I have a …. Degree.

Таны сургууль хаана байдаг вэ? Таны сургууль хаана байрладаг вэ?

Та ямар сургуульд сурсан бэ? Та аль сургуульд сурсан бэ?

My university is in …. My university is located in...

I studied at ….

d. About My Education -Миний боловсролын талаар

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Unit 1

Major-мэргэжлийн чиглэл

Degree-цол зэрэг Bachelor’s-баклавр Master’s-магистр Doctorate-доктор

Graduate-төгсөх

Located-байрладаг

Study-сурах

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

35

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

e. Interview Questions/Phrases-ажлын талаар ярилцлага хийхэд хэрэглэдэг хэллэгүүд 1. Please tell me about yourself. -өөрийнхөө талаар ярьж өгөхгүй юу? 2. Please introduce yourself. -та өөрийгөө танилцуулна уу. 3. Where are you from? –та хаанаас ирсэн бэ? 4. What country are you from? -та аль улсаас ирсэн бэ? 5. Where is that located? -тэр хаана байрладаг вэ? 6. What is your occupation? –та юу хийдэг вэ? 7. What do you do for a living? –та ямар ажил эрхэлдэг вэ? 8. What is your profession? –та ямар мэргэжилтэй вэ? 9. What do you do? -та юу хийдэг вэ? 10. Where do you work? -та хаана ажилладаг вэ? 11. How long have you worked there? -тэнд та хэр удаан ажилласан бэ? 12. Please tell me about your work. –та ажлынхаа талаар ярьж өгнө үү. 13. Describe your work. -ажлынхаа талаар яриач 14. Explain your work. -ажлынхаа талаар тайлбарлаач 15. What are your responsibilities? -та ямар ямар үүрэг хариуцлагатай вэ? 16. Please tell me about the organization that you work at. –та өөрийнхөө ажилладаг байгуулгынхаа талаар ярьж өгнө үү. 17. Please tell me about your education. -та боловсролынхоо талаар ярьж өгөөч. I’m sorry. Could you please repeat that? -намайг уучлаарай, та дахиад хэлэхгүй юу? I’m sorry. I didn’t hear you. –намайг уучлаарай, би таныг сонссонгүй. I’m sorry. I don’t understand the question. -намайг уучлаарай, би асуултыг чинь ойлгосонгүй. I’m sorry. Could you speak a little slower?-намайг уучлаарай, та жаахан удаан ярихгүй юу? Are you asking _________? –та _________гэж асууж байна уу? Do you mean _________?-_________гэсэн үг үү?/_____гэж үү?

36 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

4. Family and Relatives Гэр бүл, хамаатан садан

Гэр бүл -Family Хамаатан -Relative Хамаатан садан -Relatives

Өндөр өвөг эцэг, эмэг эх - Great grandparents Өндөр эмэг - great grandmother Өндөр өвөг - great grandfather Өвөг эцэг, эмэг эх - Grandparents Өвөг эцэг, Өвөө - grandfather, grandpa эмэг эх, эмээ - grandmother, grandma Эх, эцэг - parents ээж - mother, mom, mum Аав - father, dad Хүүхдүүд - Children Хүүхэд - Child төрсөн хүү - son төрсөн охин - daughter том - oldest дунд - middle бага - youngest том - older, big бага - younger, little Ах, - older brother, big brother эрэгтэй дүү - younger brother, little brother дүү - younger sibling (younger sister, younger brother) Эгч - older sister, big sister эмэгтэй дүү - younger sister, little sister Ах, эрэгтэй дүү - brother Эгч, эмэгтэй дүү - sister Авга (Нагац) ах - uncle Өвөө, эмээгийн тань ах, эрэгтэй дүү - Great uncle (uncle of father or mother) Авга (Нагац) эгч - aunt Өвөө, эмээгийн тань эгч, эмэгтэй дүү -

Great aunt (aunt of father or mother) Үеэл - cousin Үеэлүүд - cousins Эгч, ах, дүүгийн хүү - nephew Ах, эгч, дүүгийн хүүхдийн хүү - Great nephew (your nephew or niece’s child) Эгч, ах, дүүгийн охин - niece Ах,эгч, дүүгийн хүүхдийн охин - Great niece (your nephew or niece’s child) Ач - Grandchild, grandchildren Ач хүү - grandson зээ охин - granddaughter Эхнэр - Wife Нөхөр - Husband салсан Эхнэр - Ex-wife салсан Нөхөр - Ex-husband Хадам эцэг - Father-in-law Хадам эх - Mother-in-law Хүргэн ах - Brother-in-law Хүргэн эрэгтэй дүү - Brother-in-law Хүргэн хүү - Son-in-law Бэр Эгч - Sister-in-law Бэр эмэгтэй дүү - Sister-in-law Бэр охин - Daughter-in-law Нэг эцэг, эхийн ах,эрэгтэй дүү - half brother Нэг эцэг, эхийн эгч,эмэгтэй дүү - half sister Дагавар ах, Дагавар эрэгтэй дүү - step brother Дагавар эгч, Дагавар эмэгтэй дүү - step sister Дагавар хүү - Step son Дагавар охин - Step daughter Хойд эцэг - Step father Хойд эх - Step mother Ихэр - twin Ихэр ах, эгч - Twin brother, twin sister Айлын ганц хүүхэд - only child ойрын хамаатанууд - close relatives Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

37

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

холын хамаатанууд - distant relatives хүү - boy охин - girl залуу - guy бүсгүй - lady эмэгтэй хүн/эмэгтэйчүүд - woman/women эрэгтэй хүн/эрчүүд - man/men хүн - person хүмүүс - people насанд хүрсэн хүн - adult насанд хүрэгчид - adults хүүхэд - child хүүхдүүд - children нярай хүүхэд - newborn нялх хүүхэд - infant жоохон хүүхэд -baby арваад настай хүүхэд - teenager найз залуу/хөвгүүн - boyfriend найз бүсгүй/охин - girlfriend найз - friend найзууд - friends дотны найз - close friend хамгийн сайн найз - best friend багын найз - childhood friend хуучин найз - old friend сайн найз - good friend ангийн найз - classmate их сургуулийн найз - college friend/ university friend Òàíüäàã õ¿í - acquaintance ажлынхан - colleague/co-worker сүйт залуу - fiance сүйт бүсгүй - fiancee хөрш - neighbor танихгүй хүн - stranger бэлэвсэн эхнэр - widow бэлэвсэн эр - widower

Гэрлэлтийн байдал - Marital status Single - ганц бие Married - гэрлэсэн Divorced - салсан, хоёр тийшээ болсон Remarried - Дахин Гэрлэсэн Widowed - бэлэвсэрсэн Engaged - сүй тавьсан Separated - тусдаа амьдарч байгаа Maternal - ээжийн талын Paternal - аавын талын On my mother’s side - ээжийн талынхан On my father’s side - аавын талынхан Biological parents - төрсөн эцэг, эх Birth parents - төрсөн эцэг, эх Adoptive parents - өргөж авсан эцэг, эх Verbs:-үйл үгс To be related - хамаатан болох To Get Divorced (From) – аас салах To Get Engaged (To) - тай сүй тавих To Get Married (To) –тай гэрлэх To Marry – Гэрлэх To Start a relationship with- тай харьцаа тогтоох To end A relationship With — тай Тасрах To Break up-салах, болих, Тасрах To have a baby, To give birth to a babyхүүхэдтэй болох, хүүхэд төрүүлэх A: “Did you hear? Battsetseg had her baby!” B: Really? That’s great! When? A: She gave birth at nine o’clock in the morning. B: Is it a boy or a girl? A: A girl! To Pass Away-өнгөрөх To Die -Нас барах /үхэх To be dead-нас барсан To adopt- өргөж авах

Phrases-хэллэг We are relatives. - бид хамаатанууд. He is my relative. – тэр манай хамаатан. How are you related? – та нар ямар хамаатан бэ? What is your relation to her? - та тэр эмэгтэйтэй ямар хамаатан бэ? How are you related to Bat?- Та Баттай ямар холбоотой вэ? Bat and I are co - workers.-Бат бид хоёр хамт ажилладаг хүмүүс She is my cousin. - тэр миний үеэл. She is my father’s older sister’s son. – тэр миний аавын том эгчийн хүү. Are you related? - та нар хамаатан уу?

38 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Are you two relatives? та 2 хамаатан уу? I’m divorced.- би салсан. I was adopted. – би өргөмөл. Do you have any children? - та хүүхэдтэй юу? Are you married? - та гэрлэсэн үү? My parents are retired. – манай эцэг эх тэтгэвэрт гарсан. My mother remarried.- манай ээж дахин гэрлэсэн. My parents passed away. – манай эцэг, эх нас барсан. My paternal grandfather passed away. Манай аавын талын өвөө нас барсан. Are you married? - та гэрлэсэн үү? Are you single?- та ганц бие үү? I’m single. - би ганц бие. I’m married.- би гэрлэсэн How many children do you have? - та хэдэн хүүхэдтэй вэ? How old are your children? - Танай хүүхдүүд хэдэн настай вэ? My oldest son is 25. - манай том хүү 25 настай. My youngest son is 15. – манай бага хүү 15 настай. How many people are in your family?-танайх ам бүл хэдүүлээ вэ? There are 8 people in my family. – манайх ам бүл 8 - уулаа. Do you have brothers and sisters? - танд ах, эгч байгаа юу?/та ах эгчтэй юу? Yes, I have two brothers and three sisters. – тиймээ, би 2 ах, 3 эгчтэй. I have one older brother and one younger brother and three younger sisters. I’m the oldest girl. – тиймээ, би нэг ах, нэг эрэгтэй дүү, 3 эмэгтэй дүүтэй. Би айлын том охин My grandparents passed away. Манай өвөө эмээ нас баррсан. He is my relative. - тэр манай хамаатан I’m related to him. - би түүнтэй хамаатан. He’s related to me. - тэр манай хамаатан. How do you know each other? – та нар яаж танилцсан бэ? How did you meet? - та нар яаж танилцсан бэ?

Questions-асуулт 1. Who 2. Who 3. Who 4. Who 5. Who 6. Who 7. Who 8. Who 9. Who 10. Who

is is is is is is is is is is

your your your your your your your your your your

father’s brother? sister’s son? brother’s son? sister’s daughter? brother’s daughter? grandfather’s father? mother’s mom? uncle’s daughter? aunt’s children? mother’s mother to you?

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

11. Who is your mother’s mother to your father? 12. Who is your father’s mother to your mother? 13. Who is your father’s brother to you? 14. Who is your brother’s wife to you? 15. Who is your brother’s son to you? 16. who is your mother’s sister to you? 17. Who is your grandmother’s mother to you? 18. Who is your daughter’s daughter to you? 19. who is your sister’s husband to you? 20. Who is your sister’s daughter to you?

39 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

5. Эмч эмнэлэгийн мэргэжилтэнүүд -Physicians, Medical Professionals and Healthcare Workers

Doctor-эмч Physician-эмч General Practitioner (GP)-ерөнхий эмч General Family Physician-өрхийн эмч Family Doctor-өрхийн эмч Physician Assistant-бага эмч Nurse-сувилагч Midwife –эх баригч Pharmacist –эм зүйч Common Physician Specialties-түгээмэл эмч, эмнэлэгийн мэргэжилтнүүд Anesthesiologist-унтуулгын эмч Cardiologist-зүрхний эмч Dermatologist-арьсны эмч Gastroenterologist (GI)-гастрологийн эмч Geriatrician-өндөр настаны эмч Gynecologist (GYN) (мөн Gynaecologist гэж бичигдэж болно)-эмэгтэйчүүдийн эмч Neurologist-мэдрэлийн эмч Obstetrician (OB)-эх барих, эмэгтэйчүүдийн эмч Ophthalmologist –нүдний их эмч Otolaryngologist (Ear, Nose, And Throat Doctor Or ENT)-чих хамар хоолойн эмч Pediatrician (мөн Paediatrician гэж бичигдэж болно)-хүүхдийн эмч Urologist-шээс бэлгийн замын эмч Veterinarian (Vet)-малын эмч Psychiatrist-сэтгэцийн их эмч Neurologist-Мэдрэлийн эмч

40

Internal Medicine Specialties-дотрын эмч нарийн нарийн мэргэжилтнүүд Medical Internist-дотрын эмч Internist - дотрын эмч General Internist-дотрын эмч Allergist/Immunologist-дархлал судлаач Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Endocrinologist-дотоод шүүрлийн эмч Hematologist-цусны эмч Hepatologist-элэгний эмч Medical Oncologist-хавдрын эмч Nephrologist-бөөрний эмч Pulmonologist-уушигны эмч Rheumatologist-үе мөчний эмч Surgeons-мэс засалч Cardiac Surgeon-зүрхний мэс засалч Cosmetic Surgeon /Plastic Surgeon-гоо сайхны мэс засалч ENT Surgeon-чих хамар хоолойн мэс засалч General Surgeon-ерөнхий мэс засалч Neurosurgeon (Neurological Surgeon)мэдрэлийн мэс засалч Ophthalmologist –нүдний мэс засалч Oral and Maxillofacial Surgeon-амны хөндийн мэс засалч Orthopedic Surgeon (Orthopaedic Surgeon)ясны мэс засалч Vascular Surgeon-судасны мэс засалч Types of Nurse Specialities –сувилагч нарын төрлүүд Licensed Nurse-зөвшөөрөлтэй сувилагч Registered Nurse (RN)-зөвшөөрөлтэй сувилагч Nurse Practitioner (NP)-дадлагжигч сувилагч Nurse Assistant (Nursing Aide)-сувилагчийн туслах Nurse Supervisor/Head Nurse-ахлах сувилагч Senior Nurse-ахлах сувилагч Clinical Nurse Manager (Matron)-клиникийн сувилагч Ambulatory Care Nurse-амбулторийн сувилагч Cardiac Care Nurse-зүрхний сувилагч Critical Care Nurse-сэхээн амьдруулахын сувилагч Emergency Nurse-түргэний/яаралтай

тусламжийн сувилагч Gastroenterology Nurse-гастрлогийн сувилагч Geriatric Nurse-өндөр настаны сувилагч Home health nurse-гэрийн сувилагч Infectious Diseases and Tuberculosis Nurseхалдварт өвчний, сүрьеэгийн сувилагч Internist Nurse-дотрын сувилагч Maternity Nurse-эх барих, эмэгтэйчүүдийн сувилагч Neonatal Nurse-нярайн сувилагч Nurse Anesthetist –унтуулгын сувилагч Nurse Midwife-эх баригч сувилагч Nursing Home Nurse-асрамжын сувилагч Oncology Nurse –хавдарын сувилагч Palliative Care Nurse-хөнгөвчлөх эмчилгээний сувилагч Pediatric Nurse-хүүхдийн сувилагч Operating Room Nurse (Peri-operative Nurse) -хагалгааны сувилагч Psychiatric And Mental Health Nurseсэтгэцийн сувилагч Public Health Nurse-нийгмийн эрүүл мэндийн сувилагч School Nurse-сургуулийн сувилагч Scrub Nurse-мэсийн сувилагч Sterilization Nurse-ариутгалын сувилагч Surgical Nurse-мэсийн сувилагч Trauma Nurse-гэмтэлийн сувилагч Obstetrics Gynecology Nurse Rehabilitation Nurse-сэргээн засахын сувилагч Intensive Care Nurse-эрчимт эмчилгээний сувилагч More Healthcare Workers, Medical Professionals, and Physician Specialtiesэмч, эмнэлэгийн мэргэжилтэй холбоотой нэмэлт үгс Acupuncturist-зүү засалч Clinical Laboratory Specialist-лабораторийн мэргэжилтэн Coroner-шүүх эмнэлэгийн эмч Dentist-шүдний эмч Dietitian(Dietician)-хоол судлаач Emergency Physician- түргэний(яаралтай тусламжийн) эмч Endocrinologist-дотоод шүүрлийн эмч Epidemiologist-тархвар судлаач Geneticist- генетикийн эмч Herbal Medicine Doctor-ургамал судлаач эмч Herbalist-эмийн ургамал судлаач Infectious Diseases Physician-халдварын эмч

Intensive Care Physician (Intensivist)-эрчимт эмчилгээний эмч Laboratory Doctor (Clinical Laboratory Technician)-лабораторийн эмч Massage Therapist-бариа засалч Narcologist-нарколоч, наркологийн эмч Naturopathic Physician-уламжлалт эмчилгээний эмч Neonatologist-нярайн эмч Nutritionist-хоол судлаач Optometrist, Eye Specialist-нүдний эмч Palliative Care Physician-хөнгөвчлөх эмчилгээний эмч Paramedic-түргэний туслах эмч Pathologist-эмгэг судлаач Pharmacy Technician-эмийн техникч Phlebotomist-цусны ажилтан Physical Therapist/Physiotherapist-физик эмчилгээни эмч Psychologist-сэтгэл судлаач/ зөвлөгч Public Health Specialist-нийгмийн эрүүл мэндийн мэргэжилтэн Radiographer-дүрс оношлогооны техникч Radiologist- дүрс оношлогооны эмч Rehabilitation Physician-сэргээн засах эмч Rheumatologist- үе мөчний эмч Traditional Medicine Physician-уламжлалт эмчилгээний эмч Others-бусад Resident Physician or Resident-резидент/ нарийн мэргэжлийн эмч Medical Intern-(эмнэлэгийн) дадлага оюутан Scientist-эрдэмтэн Specialist-мэргэжилтэн Technician-техникч Assistant-туслах Counselor-зөвлөгч Aide-туслагч Medical Assistant-эмнэлэгийн туслагч, туслах ажилтан Hospital Maid-асрагч Researcher-судлаач Laboratory Worker-лабораторийн ажилтан/ laborant-лабрант Night -shift doctor- жижүүр эмч (шөнийн ээлжинд ажиллаж буй эмч) Security Guard-хамгаалагч Social Worker-нийгмийн ажилтан Statistician-дүн бүртгэгч Hygienist-эрүүл ахуйч Health Department Worker- эрүүл мэндийн газрын ажилчин Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

41

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

Cook/chef-тогооч Carpenter-мужаан Electrician-цахилгаанчин Driver- жолооч Hospital Administration and hospital employees/staff-эмнэлэг, эрүүл мэндийн байгууллагын захиргааны ажилчид Accountant-нягтлан бодогч Department Manager (Department Head)тасгийн эрхлэгч Hospital Director-эмнэлэгийн дарга Training Manager-сургалтын менежер Human Resources Manager-хүний нөөцийн мэргэжилтэн Branches of medicine/medical specialties эмч, эмнэлэгийн мэргэжилтнүүдийн салбар мэргэжилүүд зүрхний өвчин судлал -Cardiology-works with disorders of the heart and blood vessels дотоод шүүрлийн өвчин судлал-

Endocrinology-works with disorders of the endocrine system and secretions called hormones.Ходоод гэдэсний өвчин судлалGastroenterology-deals with the field of digestive diseases Өндөр настны өвчин судлал -Geriatric Medicine Цусны өвчин судлал-Hematology-study of blood and disorders Элэгний өвчин судлал-Hepatology Халдварт өвчин судлал-Infectious diseases-study of diseases caused by virus, bacterium, or parasite Хавдрын өвчин судлал Medical Oncology-works with the treatment of cancer Бөөрний өвчин судлал- Nephrologydeals with the function and diseases of the kidney Уушигний өвчин судлал-Pulmonologydeals with the diseases of the lungs and respiratory tract Үе мөчний өвчин судлал-Rheumatologyworks with the diagnosis and therapy of rheumatic diseases

Asking about profession-мэргэжлийн талаар асуух What do you specialize in? -Та ямар чиглэлээр мэргэшсэн бэ? What type of doctor are you? -Та юуны эмч вэ? I’m an infectious disease doctor. -Би халдварын эмч. My specialty is tuberculosis. -Би сүрьеэгээр мэргэшсэн. I’m an Anesthesiologist. -Би унтуулгын эмч. What type of doctor do you want to be? -Та юуны эмч болмоор байна вэ? What type of doctor do you intend to be? - Та юуны эмч болмоор байна вэ? What type of doctor would you like to be? - Та юуны эмч болмоор байна вэ? What do you want to specialize in?- та юуны эмч болмоор байна вэ? Maybe…........................... Магадгүй….......................... I think….......................... Би…..........................гэж бодож байна. I haven’t decided yet. -Би хараахан шийдээгүй байгаа. What type of nurse are you? –Та юуны сувилагч вэ? I’m a pediatrics nurse. -Би хүүхдийн сувилагч. What type of nurse do you want to be? -Та юуны сувилагч болмоор байна вэ? I want to be a surgical nurse. -Би мэсийн сувилагч болмоор байна.

42 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

1. A ____________ treats heart problems and diseases. 2. An _____________ is a doctor who specializes in cares for women during pregnancy, labor, and deliver. 3. A ________ is a healthcare professional who helps deliver babies and cares for pregnant women. 4. A __________treats teeth. 5. A____________ specializes in the care of animals and livestock. 6. A _____________ views and interprets x-rays and images to make a diagnosis and decide on treatment. 7. A _________________ specializes in women’s health problems and prevent, diagnose, and treats diseases. 8. A _______________ operates and performs surgeries. 9. An ________________ specializes in the treatments of ears, nose, and throat. 10. An __________ is a doctor who examines, diagnoses, and treats eye disorders and diseases. 11. A ____________ treats children. 12. An ___________ alleviates pain for patients during surgery. 13. A _____________ is a doctor who specializes in the diagnosis and treatment of newborns through the age of 28 days. 14. A_____________ is a physician who specializes in the disorders of the stomach and intestines.

Unit 1

Exercise 1: Fill in the blank with the correct profession.

Match the medical specialist with the area in which they specialize. And then write a sentence. For example: An Endocrinologist specializes in hormones and glands. 1. Anesthesiologist 2. Dermatologist 3. Geriatrician 4. Gynecologist 5. Neonatologist 6. Neurologist 7. Oncologist 8. Otolaryngologist 9. Pathologist 10. Pediatrician 11. Ophthalmologist 12. Endocrinologist 13. Psychiatrist

a) Children b) Disease c) Ear, nose, and throat d) Loss of feeling or sensation e) Females f) Nervous system g) Newborns h) Elderly i) Skin, hair, nails j) Tumors, cancer k) Hormones and glands l) Eyes m) Mental, emotional, and behavioral disorders

Write the specialty that is associated with the condition or situation Heart attack Interpreting a radiograph Allergic reaction Hormonal deficiency Miscarriage Irritable bowel syndrome Helico pylori bacteria Broken wrist Arthritis Urinary infection

43 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

Write the doctor for the problem that the person is having. 1. I have a terrible rash on my arms and legs. I’m not sure what I’m allergic to. 2. I just took a pregnancy test at home. It says I’m pregnant. I want to make sure the fetus is healthy and I want to know when my due date is. 3. the blood tests showed that I have cancer. 4. My left eye has an infection. My vision has been blurry for two weeks. 5. I don’t like to take too many drugs. I like natural remedies that will help me. 6. I have pain in my chest recently and It is difficult for me to breath. 7. I have terrible acne. I tried so many beauty products, but my skin is still bad. 8. My child has a terrible fever and diarrhea. I’m not sure what to do. 9. My tooth really hurts when I eat and drink. The pain won’t go away. 10. I’m very sad all the time. I don’t like to go to work. I don’t like to spend time with family or friends. I don’t know who to talk to about my problems. 11. I think I have a lump inside my breast.

a specialist in the causes and effects of disease. Pathologist a specialist in skin disorders. Dermatologist a specialist in the nervous system- neurologist a specialist in medical care of the elderly. Geriatrician a specialist in disorders and diseases of the eye. opthalmologist a specialist in disorders of the stomach and intestines. Gastroenterologist a specialist in mental illness. psychiatrist A specialist in genetics and hereditary conditions. geneticist A specialist in female reprodutive system. gynecologist a specialist in the urinary system. Urologist. a person qualified to prepare and dispense medical drugs. pharmacist a person trained to assist in childbirth. midwife A nurse cares for sick people. A surgeon performs operations. A midwife helps with the delivery of babies. A physiotherapist uses exercise and massage to treat illness and injury. A psychiatrist diagnoses and treats mental illness. A nutritionist advises people about their food and diet. A doctor treats people with illnesses and prescribes medicine. A radiologist takes x-ray photos. A paramedic does emergency first aid.

44 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

6. Эмч, эмнэлгийн мэргэжилтэнүүдийн үүрэг -Duties of a Doctor and other Medical Professionals a.

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

What does a doctor do? Эмч юу хийдэг вэ?

A doctor is also called a general practitioner or physician. A doctor is a medical professional. Medical students study for six years at Dornogobi Medical School and receive a medical degree. They must take a licensing exam after graduation. After graduation, doctors choose a specialty and work for two years at a hospital in the capital. This is called “residency.” A person who is doing residency is called a “resident.” Doctors work closely with nurses and physician assistants. Doctors work at city hospitals, aimag (provincial) hospitals, and rural clinics.

A Doctor’s Duties and Responsibilities Эмч нарын үндсэн үүрэг, хариуцлага: 1. Examine patients 2. Check vital signs 3. Diagnose illnesses 4. Prescribe medicine to patients 5. Instruct treatment 6. Manage nurses and physician assistants 7. Explain medication instructions 8. Give health consultation 9. Fill out patient medical history and information forms 10. Work night shift 11. Discuss and jointly examine serious patient cases with other Physicians

General practitioner-ерөнхий эмч Physician-эмч Receive-хүлээн авах Licensing exam-лицензийн шалгалт Graduation-төгсөлт Choose-сонгох Specialty-мэргэшил Residency- нарийн мэргэжил Resident-резидент/нарийн мэргэжлийн сургалт Closely-ойр

To examine-үзэх, шалгах To diagnose illness-өвчин оношлох To treat-эмчлэх treatment-эмчилгээ Write prescriptions-жор бичих instruct-зааж өгөх To manage-удирдах To explain-тайлбарлах Instructions-заавар Consultation-зөвлөгөө Fill out-бөглөх Patient medical hisotry formөвчттөний карт Night shift-жижүүрт гарах, шөнийн ээлжинд ажиллах Discuss-хэлэлцэх, шийдэх Patient case-өвчтөний өвчний тохиолдол

45 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

Medical Practitioner-ерөнхий эмч Ph.D-доктор Dr.-доктор Doc.-доктор MD-анагаахын зэрэг цол Family Medicine Physician-өрхийн эмч Family Practice Physician-өрхийн эмч Family Doctor-өрхийн эмч

Family Physician-өрхийн эмч Family Practitioner-өрхийн эмч Primary care physician (PCP)-өрхийн эмч Doctor-эмч Physician- их эмч General Practitioner (GP)-ерөнхий эмч

b. What does a midwife Эх баригч юу хийдэг вэ?

do?

To receive-хүлээн авах Diploma-диплом To deliver- хүүхэд төрөх To Assist- туслах Labor- төрөх үйл явц Natural childbirth-өөрөөрөө төрөх Advice-зөвлөгөө өгөх Pregnant-жиржмсэн Obstetrician-эх барих, эмэгтэйчүүдийн эмч Special -тусгай Procedure-үйл явц Cesarean section- Кесарова хагалгаа Provincial-аймгийн Rural town-soum

A midwife is a medical professional. A midwife student studies at Dornogobi Medical School for three to four years and receives a diploma or bachelor’s degree. Midwives help women deliver babies. Midwives assist women in labor and childbirth. Midwives give medical advice to pregnant women and new mothers. An Obstetrician is a doctor who specializes in pregnant women’s health. Midwives work at city hospitals and clinics in Ulaanbaatar, aimag (provincial) hospitals, and rural town clinics.

A Midwife’s Duties and Responsibilities -эх баригчийн үүрэг, хариуцлага

46

1. Give advice to pregnant women during pregnancy 2. Explain pregnancy symptoms 3. Register pregnant women with hospital 4. Record birth records and give birth certificate to mother 5. Weigh and measure infant 9. Give advice after birth 10. Teach new mother how to breastfeed and teach how to care for infant Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

During pregnancy-жирэмсний үед Explain-тайлбарлах Symptoms-шинж тэмдэг Register-бүртгэх Physical examination- үзлэг Record Birth records- бүртгэл хөтлөх Birth certificate-төрсөний гэрчилгээ To weigh- жинлэх To measure-хэмжих Breastfeed-хөхөөр хооллох To care- асрах, халамжлах maternal leave- жирэмсний амралт

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

What does a nurse do?

Unit 1

c.

Сувилагч юу хийдэг вэ?

A nurse is a healthcare professional. Nurses directly care for patients and families. They provide patient care under physician supervision. There are many types of nurses: pediatric nurse, surgical nurse, intensive care nurse. At Medical School a nursing student studies for 4 years and receives a bachelor’s degree or 3 years and receives a diploma. Students must take a licensing exam after graduation to become a licensed nurse. Nurses can study more for a specialty. Nurses work at city hospitals and clinics, aimag (provincial) hospitals, and rural town clinics in Mongolia.

To care-халамлах Patient care-өвчтөний асаргаа under physician supervisionMany types-олон төрлийн Specialize-мэргэших specialty-нарийн мэргэжил Specialty-нарийн мэргэжил

A Nurse’s Duties and Responsibilitiesсувилагчийн үүрэг, хариуцлага: 1. Care for patients 2. Give injections and IV Drips 3. Give medicine 4. Give treatments 5. Report patient’s condition to doctor 6. Instruct family about patient care 7. Adminster doctor’s treatment orders to patients

d. What

To care for-халамжлах injection-тарилга, тариа IV Drip-дусал Treatment-эмчилгээ Report-мэдээлэх Instruct-зааж өгөх Patient Condition-

does a pharmacist DO?

Эмийн санч юу хийдэг вэ?

A pharmacist is a healthcare professional. In some countries, a pharmacist is called a “Chemist.” At Dornogbi Medical School, pharmacy students study for three to four years and receive a diploma or bachelor’s degree. They must take a licensing exam to become a licensed pharmacist. A pharmacist can sell prescription drugs and non- prescription drugs. Non-prescription drugs are also called over-the-counter medicine. A pharmacist fills prescriptions from doctors. Pharmacists work in pharmacies, hospitals, and clinics. A pharmacist sells many medical supplies and health products. A pharmacy is sometimes called a drugstore or Chemist’s. A company that produces drugs or medicine is called a pharmaceutical company.

To sell-зарах, худалдаалах Prescription drugs-жороор олгодог эм Non-prescription drugs- жорын бус эм Over-the-counter medicine- жорын бус эм prescription-эмийн жор To fill a prescription- эм олгох To produce-үйлдвэрлэх Pharmaceutical company-эм үйлдвэрлэгч компани

47 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

A Pharmacist’s Duties and Responsibilities -эмйин санчийн үүрэг, хариуцлага: 1. 2. 3. 4.

fill prescriptions explain instructions about medicines, dosage explain instructions about medical and health supplies prepare medicines

e.

What DOES A physician assistant DO? Бага эìч юу хийдэг вэ?

A physician assistant in Mongolia is sometimes called a “feldsher.” A physician assistant is called a “PA.” A physician assistant is a medical professional. A Physician assistant student studies for three years at Dornogobi Medical School and receives a diploma. Physician assistants usually work in small clinics in rural areas. They work closely with a physician. Physician assistants visit homes in the countryside to give examinations and medical care. Physician assistants work at city hospitals, provincial hospitals, family hospitals, and rural or soum clinics.

Known as-нэрлэгдэх To Receive-хүлээн авах Diploma-диплом Rural areas-хөдөөгийн to visit-очих, зочлох examination-үзлэг Medical care-эмнэлэгийн тусламж

A Physician Assistant’s Duties and Responsibilities:бага эмчийн үүрэг, хариуцлага 1. Examine patients 2. Write prescriptions and give medicine in rural areas 3. Treat regular illnesses 4. Give basic treatments 5. Visit patients at home 6. Send patients with very serious sicknesses to city hospital and provincial hospital 7. Give health consultations

48 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

To examine-үзэх Prescriptions-жор Treat regular illness-энгийн өвчнийг эмчлэх treatment-эмчилгээ send-явуулах Serious sickness-хүнд өвчтэй

7. GENERAL MEDICAL SUPPLIES Эмнэлгийн үндсэн хэрэглэгдэхүүнүүд HOSPITAL EQUIPMENT – Эмнэлгийн тоног төхөөрөмж DOCTOR’S TOOLS - Эмчийн багаж хэрэгсэл PHARMACY PRODUCTS - Эмийн сангийн бараа бүтээгдэхүүн

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

General Medical Supplies 1.

Acne cream батганы тос

Adhesive bandage/“Bandaid”/-хуруу лент

2.

3.

Adhesive tape-наалддаг тууз

4.

Alcohol wipe-спиртtei хөвөн

6.

Antiseptic-халдваргүйжүүлэгч

7.

Baby powder-хүүхдийн тальк

8.

Bandage scissors- боолтын хайч

9.

Bandage –боолт

15.

Chewable tabletsзажилдаг эм

17.

Cotton balls(cotton swab)-хөвөн бөмбөлөг

18.

Cotton swabхөвөн бамбар

19.

Cough syrup(syrup)ханиалганы эсрэг сироп/чихэрлэг шингэн эм

Breast pumpхөхний саалтуур

11. Bug repellent-шавьжны тос

13.

Capsuleбүрхүүлтэй эм

Antibotic ointmentантибиотиктой тос

5.

10.

14.

Caplet- шахмал эм (товгор)

20.

21.

Cream-тос

Dental Flossшүдний утас

49 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

22. Dietary supplement-хоолны нэмэгдэл 23. Dressing-боолт

24.

34.

Gel capsule (gelatin capsule) –бүрхүүлтэй тосон эм

35.

Gloves/Exam Gloves/Latex Gloves/disposable gloves-бээлий (шинжилгээний, резинэн, нэг удаагийн бээлий)

Dropper(Medicine dropper)-дусаалга/ эм дусаагч

25. Drugs-эм 26. Ear drops-чихний дусаалга

36. Hand sanitizer-гар ариутгагч 27.

28.

29.

Effervescent tablet-усанд уусдаг эм

37.

Heating padхалуун жин

38.

Hot water bottleхалуун жин

Elastic bandageуян боолт

Eye drops-нүдний дусаалга 39.

30.

Female condomэмэгтэй бэлгэвч

31.

Forceps-хямсаа

32.

Gauze-боолт, марль, бинт (ороолттой)

33.

Gauze pads-бинт, боолт (жижиг хэсгээр тасалсан)

50 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Hearing Aid-

40.

Inhaler-хоолойд эм цацагч

41.

Lab coat-халад

42.

Latex glovesрезинэн бээлий

43. Lip balm-уруулын бальзам

Lotionчийгшүүлэгч

44.

62.

Rectal thermometer-шулуун гэдэсний халууны шил

63.

Rubbing alcohol/medicated alcoholариутгалын спирт

Scissors-хайч

64. Mask-амны хаалт, маск

45.

46. Medication-эм 47.

Medicine bottle-ýìèéí ñàâ

48. Medicine cup-эмний аяга

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

65. Shaver/razor-сахлын хутга 66.

Sore throat lozenges/cough dropsханиад, хоолойны чихрэн эм

67.

Spray-шүршигч

68. Sterile syringe-ариутгагч тариур 69. Sterilizer-ариутгагч 70. Sunblock-нарны тос 71. Suppository-лаа

Mouth wash/ mouth rinse-ам угаагч, зайлагч

50.

Tablet-шахмал эм

72.

51. Multivitamin-витамины комплекс 74. Nasal spray/nasal drops-хамрын дусаалга

52.

75. Toothbrush-шүдний сойз 76. Tube-гуурс 77.

Tweezers-чимхүүр

78. Vitamin-амин дэм

53. Needle-зүү 54.

Thermometer-халууны шил

Non-prescription drug/medicine-жорын бус эм

79.

Vitamin drops (candies)-чихэрэн/үрлэн витамин

55. Ointment –тосон түрхлэг 56. Oral thermometer-амны халууны шил 57.

58.

Over-the-counter (OTC) medicine-жорын бус эм

Pill-үрлэн эм

Walker-тулгуур хаяг

80.

81. Walking cane-таяг 82. Walking stick- таяг

59.

61.

Plastic tweezersуян хайч Prescription drug/medicine-жороор олгодог эм

Weight Scale-жин, дэнс

83.

84.

Wipes-сальфетка

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

51

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

Hospital Equipment/ Doctor’s tools Эмнэлэгийн тоног төхөөрөмж/ Эмчийн багаж хэрэгсэл, төхөөрөрөмж 14. Enema-бургуй Bed pan-хөтөвч

1.

15. Blood Pressure Monitor (Sphygmomanometer) -даралтын аппарат

2.

16. Examination gown/-Өвчтөний халад

17. Bone shears-ясны хайч

3.

4. 5. 6.

7.

8.

9.

Cast-шохой Catheter-шээлгүүр

Crutches-суга таяг

Defibrillator/Cardiac Defibrilator (AED-Automated External Defibrillator) -цахилгаанаар цохих аппарат/Дифлятор Disinfectant solution/liquid-ариутгагч уусмал

Examining table/ examination table/үзлэгийн ор

18. Eye chart-нүдний хүснэгт 19.

Cane-таяг

Exam table paperдэлгэш цаас/үзлэгийн ширээн дээр дэвсдэг

20.

Height Measure/stadiometer/-өндөр хэмжигч Hospital Bedөвчтөний ор

21. Hospital gown- Өвчтөний халад

22.

Hypodermic Needle арьсны доор тавьдаг зүү

23.

Incubator/baby incubator/-инкубатор, дутуу төрсөн хүүхдийг байлгах аппарат

Intravenous (IV) - дусал (Intravenous 24. гэдэг үгийг I.V. гэж товчилж хэлж болно)

10. Disposal bin-хогын сав 11.

Electric Blood Monitor-цахилгаан даралтын аппарат

Electrocardiogram Machine(EKG machine 12. or ECG machine)-цахилгаан зүрхний аппарат 13.

Endotracheal tube-мөгөөрсөн хоолойн гуурс

52 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

25.

Intravenous stand/ pole -дуслын өлгүүр/ хөл/штатив

26. IV Bag-шингэний уут

Knee hammerмэдрэлийн алх

27.

44. Surgical uniform-Мэс заслын хувцас

45.

Surgical instrumentsмэс заслын багаж

Unit 1

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Microscope-бичил харуур/микроскоп

28.

46.

Syringe-тариур

47.

Test tube-хуруу шил

Nasal cannulaхамрын гуурс

29.

30. Operating table-мэс заслын ор 31. Ottoscope/Auriscope/-чихний дуран 32. Oxygen bag-хүчилтөрөгчтийн уут 33.

Oxygen machine-хүчилтөрөгчийн аппарат

34.

Oxygen mask-хүчил төрөгчийн маск

48.

Tongue depressorхэл дарагч

49.

Tourniquet-чангалуур

50.

Ultrasound Apparatus-ЭХО оношлогооны аппарат

51.

Urine cup- шээсний шинжилгээний хэмжээст аяга

52.

Ventilator-хиймэл амьсгалын аппарат

53.

Vial- Тарианы шил/ блокон

54.

Wheel chairтэргэнцэр

35. Patient gown- Өвчтөний халад 36. Privacy screen-хаалт, тусгаарлах хөшиг 37.

Safety Glassesхамгаалалтын шил

38. Scalpel-мэс заслын хутга 39. Scale-жин 40. Scrubs- Мэс хувцас

41.

42.

43.

Sling-сойлго, уяа, сойлт

Stethoscope-чагнуур

Stretcher-өвчтөний дамнуурга

55. X-ray machine-рентген аппарат

53 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Unit 1

Pharmacy products-эмийн сангийн бараа бүтээгдэхүүнүүд 5. 1.

Baby bottle-угж

2.

Baby bottle nipple-угжны соосог

3.

Condomбэлгэвч

4.

Pacifier-соосог

Baby teetherхүүхдийн хаздаг резинин тоглоом

54 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

6.

Energy drink-хүч нэмэгдүүлэгч

7.

Diaper-живх

8.

Pregnancy testжирэмсний сорил

9.

Tampon-тампон

10.

Pads (sanitary napkins)ариун цэврийн хэрэгсэл

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

1. antiseptic 2. bandage 3. bandage scissors 4. blood pressure monitor 5. dressing 6. elastic tape 7. eye chart 8. forceps 9. gauze 10. hypodermic needle 11. IV bag 12. medicine cup 13. microscope 14. otoscope 15. oxygen mask 16. privacy screen 17. scale 18. stethoscope 19. syringe 20. table paper and head-rest paper 21. test tube 22. thermometer 23. Urine cup 24. Vial

A. Халдваргүйжүүлэгч B. Боолт C. Боолтын хайч D. Даралтын аппарат E. Боолт F. Шархны лент G. Нүдний хараа шалгагч хүснэгт H. Хямсаа I. Марль, бинт J. Арьсан доор тавьдаг зүү K. Дуслын уут L. Эмийн хэмжээст аяга M. Бичил харуур N. Чихний дуран O. Хүчил төрөгчийн маск P. Хөшиг Q. Жин дэнс R. Чагнуур S. Тариур T. Дэлгэш цаас U. Хуруу шил V. Халууны шил W. Шээсний шинжилгээний сав X. Тарианы шил/блокон

Unit 1

Exercise 1 Match: Дасгал 1. Харгалзуул

Exercise 2:-дасгал 2 Match the comments with the supply or tool that is needed<-Дараах цуваа тайлбарыг тохирох тоног төхөөрөмжтүүдтэй холбоно уу.

1 It’s difficult to breathe. 2 Prepare the examining table for the next patient. 3 We’ll have to get a blood sample. 4 I need to sterilize the wound. 5 We’ll have to feed him with liquids. 6 Let’s find out your weight. 7 I need to examine the patient in private. 8 Let’s check your vision. 9 Let’s see if you have a fever. 10 Can you cut this gauze for me? 11 Please pee in this. 13 First, take the patient’s blood pressure 14 May I look into your ear? 15 May I listen to your heartbeat?

a table paper and head-rest paper b thermometer c oxygen mask d hypodermic needle e bandage scissors f scale g stethoscope h Blood pressure monitor i IV bag j Urine cup k privacy screen l antiseptic m Otoscope n Eye chart

55 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Ерөнхий сэдвүүд / Basics

Exercise 3:-дасгал 3 Unit 1

Дараах тодорхойлолтыг уншаад тохирох тоног, төхөөрөмж, хэрэгслийг сонгож бичнэ үү. Definition: тодорхойлолт liquid used to sterilize (clean) the surface of the skin a cloth covering that is placed over a wound to prevent bleeding, swelling and infection tool used to cut bandages a tool that measures the force of blood flow through a person’s body protective covering that is placed over a wound a thin roll of stretchy material that is sticky on one side a poster of letter, word, and number combinations of various sizes used to test a person’s eyesight instrument used during operations and medical procedures (assists the doctor in pulling, holding, and retrieving) thin, netted material used for dressing wounds sharp pointed metal piece that pricks the skin (attached to a syringe), used for taking blood or administering medicine the pouch that contains liquids to be pumped into a patient’s body small plastic measuring cup equipment that makes small things appear larger than they are a device used for looking into a patient’s ears equipment that fits over the nose and mouth and supplies oxygen an object that is used to separate the doctor and patient from others in an open room a device that measures a person’s weight equipment for listening to a person’s heart and lungs a cylinder-shaped piece that attaches to a needle and can be filled with liquid paper that is placed on an examining table or head-rest to prevent the spread of germs glass cylinder that is filled with blood or other liquids and can be capped and placed in a storage area an instrument used to check a person’s body temperature This is a plastic cup used to collect urine for testing a small bottle or container used for storing liquids

56 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Word:

Бүлэг 2 Unit 2

ymotaБүтэц nA / йЗүй үЗ ц/эAnatomy түБ нйиеиБ Биеийн

Биеийн Бүтэц Зүй Anatomy 1

Биеийн гадна эрхтнүүд болон түүнтэй холбоотой заавар үгс External Body Parts and Physical Directions

57-65

2

Дотор эрхтэнүүд -Internal Organs Эрхтэн систем- Body Systems

66-68

57 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн БүтэцБүтэц Зүй / Зүй Anatomy Биеийн / Anatomy

1. Хүний биеийн гадна эрхтнүүд, түүнтэй холбоотой заавар үгс External Anatomy/ External Body Parts and Instructions Unit 2

Бие-Body

Hair-үс

Foreheadдух

Ear-чих

Eye- нүд Eyeball-нүдний алим

Nose-хамар, nostril-хамрын нүх

Neck-хүзүү

iris-нүдний солонгон бүрхэвч

Cheeks – хацар

pupil-хүүхэн хараа

Sclera (white part of eyes)уураглаг бүрхэвч

Mouth-ам

Eyebrowхөмсөг

Eyelidзовхи

Tongue-хэл

58 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Chin- эрүү

Eyelashesсормуус

Lips-уруул

Teeth-шүд /олон тоо/ Tooth-шүд

gums-буйл

ymotaБүтэц nA / йЗүй үЗ ц/эAnatomy түБ нйиеиБ Биеийн

Face - нүүрний хэсэг Head - толгой Scalp -хуйх Skin – арьс

Unit 2

HAIR-үс

FOREHEAD-дух

EYEBROW-хөмсөг EAR-чих EYE-нүд CHEEK-хацар

JAW-шанаа NOSE-хамар MOUTH-ам TONGUE-хэл TEETH-шүд CHIN-эрүү

59 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн БүтэцБүтэц Зүй / Зүй Anatomy Биеийн / Anatomy

Unit 2

Shouldersмөр /олон тоо/

Shoulder- мөр Shoulder bladeдалны яс

Hands-сарвуу /олон тоо/ Left hand-зүүн гар Right hand-баруун гар Back of hand-гарын ар тал

arm- гар *гар гэж бугуйнаас мөрний хоорондох зайг хэлнэ.

upper arm- бугалага forearm-шуу armpit- суга

Wrist- бугуй

Elbow-тохой

Finger-хуруу

Palm-алга

KNUCKLE-хурууны үе fingers:-хуруунууд Thumb-эрхий хуруу index finger-долоовор хуруу thumb-эрхий хуруу middle finger-дунд хуруу ring finger-ядам хуруу pinkie/little finger/чигжий хуруу

Fingernail-гарын хумс

Foot-тавхай

Feet-тавхай /олон тоо/

60 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Toenail- хөлийн хумс

Ankle-шагай

Heel-өсгий

Unit 2

ymotaБүтэц nA / йЗүй үЗ ц/эAnatomy түБ нйиеиБ Биеийн

Thigh-гуя

Toe-хөлийн хуруу big toe- эрхий хуруу little toe-чигжий хуруу

Shin-хар шилбэ

Leg – хөл Legs – хөл /олон тоо/ kneecap-тойг

Calf-шилбэ (булчин хэсэг)

Knee-өвдөг (k авиа сул дуудагдаж ний гэж уншина )

61 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн БүтэцБүтэц Зүй / Зүй Anatomy Биеийн / Anatomy

Middle Region - Биеийн дунд хэсэг

Unit 2

Chest-цээж Side-хажуу тал

Breast - хөх Nipple - хөхний товч

Hips-ташаа Waist-бэлхүүс Belly button/navel- хүйсний нүх

62 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Back-нуруу Spine-сээр нуруу Buttocks/Butt/-өгзөг Anus-хошногоны нүх lower back-ууц upper back-нурууны дээд хэсэг

Abdomen(Abs)-хэвлий Torso/trunk-цээжин бие

ymotaБүтэц nA / йЗүй үЗ ц/эAnatomy түБ нйиеиБ Биеийн

үзлэг хийх, үзэх -to check to examine to give an examination

хажуугаараа хэвт lie sideways. lie on your side./

амьсгалаа барь түгж-hold your breathe

Please… -на/нэ-уу,үү.

доошоо харж хэвт lie face down. lie on your stomach.

Эргэ-turn/turn around цаашаа хар -Face away from me. наашаа хар -Face me

амьсгалаа гарга -exhale

амаа ангай, нээopen your mouth

дээшээ харж хэвт -lie on your back./lie face up.

Unit 2

Physical Instructions/COMMANDS-ЗААВАР ҮГС

амьсгал ав -inhale

Sit on the table-ширээнд суу Sit, Sit down-суу Straighten your back-нуруугаа эгцлэ Relax-амраа/сулла Move forward-урагш алха Move backward-арагш ухар Move up-зайл, зай тавь Take off your clothes and put on the gown-хувцасаа тайлаад халад өмс Put on your clothes-хувцасаа өмс Follow me-намайг дагаад хий Do this –үүнийг хий

Commands related to the head and upper body-биеийн дээд хэсгийн эрхтэнүүдтэй холбоотой заавар үгс *Эмч өвчтөнийг эмчлэх, үзэх тохиолдолд эдгээр заавар үгсийг ашиглаж болно.

HEAD and UPPER BODYтолгой, биеийн дээд хэсэг

Cough-ханиалга Swallow-залги Tilt your head to right side-толгойгоо баруун тийш хазайлга Tilt your head to the left side-толгойгоо зүүн тийш хазайлга Tilt your head forward-толгойгоо урагш хазайлга Tilt your head backwards-толгойгоо хойш нь

гэдийлгэ Look up-дээшээ хар move head up and down -толгойгоо дээш, доош хөдөлгө move head left to right-толгойгоо баруун зүүн тийш хөдөлгө Take three deep breaths-3 удаа гүнзгий амьсгал Breathe deeply-гүнзгий амьсгал Inhale through your nose, exhale through your mouth-хамраараа амьсгал авч амаараа гарга Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

63

Биеийн БүтэцБүтэц Зүй / Зүй Anatomy Биеийн / Anatomy

Open your mouth-амаа нээ/ангай Close your mouth-амаа хаа Open mouth wider-амаа том ангай/нээ Bite, bite down -хаз Stick out your tongue-хэлээ гарга Smile-инээмсэглэ Frown-ярвай

SHOULDERS-мөр (олон тоо) Unit 2

Shrug your shoulders-мөрөө хавч Relax your shoulder-мөрөө сулла

HANDS-сарвуу(олон тоо)

Press your hands together-гараа хавсар Press the back of your hands togetherгараа ар талаар нь хавсар Circle your wrist-бугуйгаа эргүүл Circle your wrist to the right-бугуйгаа баруун тийш эргүүл Circle your wrist to the left-бугуйгаа зүүн тийш эргүүл Make a figure 8 with your hand-гараараа 8 тоо зур Make a fist with your hands-гараа зангид Make a tight fist with your right handбаруун гараа чанга атга/зангид Put your palm face up-алгаа тос /алгаа дээш харуул Put your palm face down-алгаа доош харуул Close your hand-гараа атга Open your palm/hand-алгаа дэлгэ Face your palms away from you-алгаа цааш харуул Point your finger-хуруугаараа заа Extend your finger-хуруугаа дэлгэ Wiggle your fingers-хуруугаа хөдөлгө Squeeze your thumb and index fingers together-эрхий долоовор хуруунуудаа нийлүүл

ARMS AND HANDS-гар, сарвуу

Raise your right arm above your headбаруун гараа дээш өргө Raise your arms above your head-гараа дээш өргө Put the palm of your hand behind your head-гараа толгойнынхоо ард барь/ав Touch your knees with your fingers-гараа өвдөгтөө хүргэ Touch your toes with your fingers-гараа хөлийн хуруундаа хүргэ Put your hands on your waist-гараа ташаандаа ав Put your hands on your shoulders-мөрөн дээрээ гараа тавь

EYES-нүд (олон тоо)

Look straight ahead, don’t move your eyesэгц урагшаа хар,нүдээ бүү хөдөлгө Follow my finger with your eyes-миний хурууны хөдөлгөөний дагуу хар Without moving your head, look right, left, down, and up–толгойгоо хөдөлгөлгүйгээр баруун, зүүн, дээш, доош хар Raise your eyebrows-хөмсөгөө өргө Lower your eyebrows-хөмсөгөө унжийлга/ буулга Blink your eyes-нүдээ цавч/анивч Open your eyes-нүдээ нээ Close your eyes-нүдээ ань Squeeze your eyes shut-нүдээ тас ань Wink- ирмэ Roll eyes-нүдээ эргэлдүүл

Lower body: биеийн доод хэсэг Legs and Feet-хөл, тавхай

Flex and point your foot-өлмийгөө гэдийлгэ, өлмийгө жий move your toes-хөлийн хуруугаа хөдөлгө Jump-үсэр Squat-явган суу Step forward with your right foot-баруун хөлөөрөө урагш алх Step backward with your left foot-зүүн хөлөөрөө хойшоо алх

Waist and Chest-бэлхүүс, цээж 64 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Bend to the right side at your waistбэлхүүсээрээ баруун тийш хазай Bend to the left side at your waistбэлхүүсээрээ зүүн тийш хазай Bend forward at the waist-бэлхүүсээрээ урагшаа хазай Bend backward at the waist-бэлхүүсээрээ гэдий Bend your knees-өвдөгөө нугал Suck in your stomach-гэдсээ тат Release your stomach-гэдсээ сулла Swivel your hips-ташаагаа эргүүл Lean back-нуруугаараа хойш нал Lean forward-нуруугаараа бөхий Sit up straight-эгц суу

blink glance stare wink point scratch kick clap punch shake slap smack nod shake kiss

eyes-нүд анивчих eyes-хялам хийх eyes-ширтэх eye-нүд ирмэх finger-хуруугаараа заах finger-хуруугаа маажих foot-хөлөөрөө өшиглөх hands-алга таших hands-гараараа цохих hands-гар барих hands-алгадах hands-гараараа цохих head-толгой дохих head-толгой сэгсрэх lips-үнсэх

whistle eat mutter talk taste whisper breathe smell sniff shrug bite chew stub lick swallow

lips / mouth-исгэрэх mouth-идэх mouth-амандаа бувтнах mouth-ярих mouth-амтлах mouth-шивнэх mouth / nose-ам, хамраара амвсгалах nose-хамраараа амьсгалах nose-нусаа татах shoulders-мөрөө хавчих mouth-хазах mouth-зажлах toe-хөлөөрөө цохих tongue-долоох throat-залгих

Unit 2

ymotaБүтэц nA / йЗүй үЗ ц/эAnatomy түБ нйиеиБ Биеийн

• You see with your • You hear with your • You bite with your • You hold with your • You smell with your • You eat with your • You walk with your • You stand on your • You kneel on your • You carry a backpack on your

Which Which Which Which Which Which Which Which

part part part part part part part part

of of of of of of of of

the the the the the the the the

body body body body body body body body

do do do do do do do do

you you you you you you you you

sit on? use to clap? lick with? do you use to see? do you kneel on? do you use to think? kick with? use to point?

65 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн БүтэцБүтэц Зүй / Зүй Anatomy Биеийн / Anatomy

2. Internal Organs Дотор эрхтнүүд Body Systems - Эрхтэн систем Unit 2

1. Circulatory – Зүрх судас 2. Nervous- Мэдрэл 3. Muscular- Булчин 4. Digestive- Хоол боловсруулах 5. Skeletal- Араг яс 6. Respiratory- Амьсгал 7. Urinary system/Excretory system-Ялгаруулах систем 8. Reproductive- Нөхөн үржихүй 9. Endocrine- Дотоод шүүрэл

Circulatory system Зүрх судасны систем

Nervous System Мэдрэлийн систем

Cell-эс Tissue-эд Organ-эрхтэн System-систем

Muscular system Булчингийн систем

Brain – тархи

Heart – зүрх Blood vessels - Цусны судас Blood - Цус Vein - Венийн буюу хураагуур судас Artery - артерийн буюу тараагуур судас spleen – дэлүү Red blood cell- цусны улаан эс White blood cell- цусны цагаан эс

Spinal cord – нугас nerve - мэдрэл

66 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Muscle-булчин

ymotaБүтэц nA / йЗүй үЗ ц/эAnatomy түБ нйиеиБ Биеийн

Unit 2

Respiratory system Амьсгалын систем

Lung(s)-уушиг bronchiole-гуурсанцар nasal cavity -хамрын хөндий oral cavity

Throat - хоолой Trachea - цагаан мөгөөрсөн хоолой larynx - төвөнх Pharynx - залгиур Epiglottis - төвөнхийн халхавч Nose - хамар diaphragm - өрц

Digestive system Хоол боловсруулах систем

Esophagus - улаан хоолой Stomach – ходоод pancreas- нойр булчирхай tongue- хэл salivary gland-шүлсний булчирхай

Appendix – мухар олгой Аnus-хошногоны нүх

Large intestine(Colon)- бүдүүн гэдэс Small intestine - нарийн гэдэс rectum - шулуун гэдэс

Liver - элэг Gall bladder - Цөс

67 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн БүтэцБүтэц Зүй / Зүй Anatomy Биеийн / Anatomy

Skeletal system Араг ясны систем

Unit 2 Vertebrae - нуруу нугалам Rib cage - хавирганы нум Rib - хавирга

skull - гавлын яс Bone - яс Cartilage - мөгөөрс tendons and ligaments - шөрмөс холбоос tendon - шөрмөс joint - үе skeleton - араг яс bone marrow - ясны чөмөг Shoulder blade(Scapula) - дал clavicle - эгэм vertebral column - багана нуруу

Urinary system/ Excretory system: Ялгаруулах систем

Reproductive system: Нөхөн үржихүйн систем Genitals-бэлэг эрхтэн Vagina –үтрээ Penis –шодой Prostate-түрүү булчирхай testicles-төмсөг penis-шодой ovary/ovaries-өндгөвч uterus-умай cervix-умайн хүзүү vagina-үтрээ Womb (uterus)-сав, умай vulva-эм гадна бэлэг эрхтэн Pelvis-аарцаг breast-хөх nipple-хөхний товч

Endocrine system Дотоод шүүрлийн систем Kidney –бөөр Bladder /urinary bladder–давсаг Kidneys- бөөр Ureter- шээс дамжуулах суваг Urethra-шээсний сүв

68 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Gland - булчирхай Hormone-даавар, гармон ы Hypothalamus - гипоталамус, Pituitary gland - өнчин тархи Thyroid gland - бамбай булчирхай pancreas – нойр булчирхай Adrenal gland - Бөөрний дээд булчирхай thymus - сэрээ булчирхай

Газрууд / Places

Бүлэг 3 Unit 3

Газрууд / Places

1

ЭмнэлэгТ At The Hospital

70-77

2

Монголд эрүүл мэндийн үйлчилгээ үзүүлж буй байгууллагууд Healthcare Institutions And Organizations In Mongolia

78-79

3

Эмийн санд At The Pharmacy

80-88

4

Шүдний эмчийн өрөөнд At The Dentist’s Office

89-94

5

Нүдний эмчийн өрөөнд At The Eye Doctor’s Office

95-95

6

Гоо сайханы газарт At the Beauty Salon

99-100

69 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

1. About Dornogobi Hospital Places in a Hospital Healthcare Institutions in Mongolia Дорноговь аймгийн Нэгдсэн Эмнэлэг, Монгол улс дахь эмнэлэгийн үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллагууд Unit 3

Дорноговь аймгийн эмнэлэгийн тухай About Dornogobi Hospital

Dornogobi Hospital was founded in 1931. Dornogobi Hospital is a hospital located in Sainshand city in Dornogobi aimag (province). In 2009, Dornogobi Hospital had almost 150 (one hundred fifty) physicians, and 72 (seventy-two) nurses, midwives, and medical assistants. The hospital has nine departments. These are the Internal Medicine and Neurology Department, Pediatrics Department, Obstetrics and Gynecology Department, Ambulatory or Outpatient Department, Surgery Department, Infectious Diseases and Tuberculosis Department, Emergency Department, Admitting or Receiving Department, and Administrative Department. In 2009, there were 130 hospital beds.

70 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Hospital-эмнэлэг Was foundedбайгуулагдсан General-ерөнхий Located-байрлах Physicians-эмч нар Nurses-сувилагчид Midwives-эх баригчид Medical assistant-бага эмч Departments-тасаг

Газрууд / Places

Эмнэлэг дээрх газрууд Places at a Hospital

MONGOLIAN

ENGLISH

Тасгууд

DEPARTMENTS

Дотор Мэдрэлийн тасаг

Internal Medicine and Neurology Department

Хүүхдийн тасаг

Pediatrics Department

Эх барих, Эмэгтэйчүүдийн тасаг

Obstetrics and Gynecology Department Ambulatory Care Department Outpatient Department Surgery Department

Амбултори Мэс заслын тасаг Түргэний/Яаралтай тусламжийн тасаг

Захиргааны тасаг

Emergency Department Infectious Diseases and Tuberculosis Department Hospital Admission (“Admitting”) Receiving Department Administrative Department

Өрөөнүүд

ROOMS

Нүдний өрөө

Eye Doctor’s Room, Optometrist’s Room

Лаборотори

Laboratory/Medical Laboratory

Эх барих, эмэгтэйчүүдийн өвчтөний тасаг

Maternity Ward

Халдварт, Сүрьеэгийн тасаг Хүлээн авах тасаг

Ходоод гэдэсний өрөө

Gastroenterology Room

Хавдарын өрөө

Oncology Room

Оношлогооны өрөө

Diagnosis Room

Эмчилгээний өрөө

Treatment Room

Төрөх өрөө

Delivery Room

Физик эмчилгээний өрөө

Physical Therapy Room

Шүдний өрөө

Dentist’s Room

Ариутгалын өрөө Бэлгийн замын халдварт өвчний шинжилгээний өрөө Чих Хамар Хоолойн өрөө

Sterilization Room Sexually Transmitted Diseases and Infections Testing Room Ear, Nose, and Throat (ENT) Room

Unit 3

*Please note that this list of hospital department, rooms, and places at a hospital are reflective of Dornogobi Hospital located in Sainshand city, Mongolia. *Эдгээрт Дорноговь аймгийн Сайншанд сумын эмнэлэгийн бүх өрөө, тасаг, газруудыг багтаасан.

71 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

үзлэгийн өрөө

Examination Room

Хагалгааны өрөө

Operating Room

Сэргээн засах өрөө

Recovery Room, Rehabilitation Room

Унтуулгын өрөө

Anesthesia Room

Боолтын өрөө

Bandage Room

Хүлээн авах өрөө

Receiving Room

Сахиурын өрөө

Зүрхний өрөө

Family Waiting Room Radiology (X-ray) Room, Diagnostic Imaging Room, Ultrasound Room Cardiology Room

Яаралтай тусламжийн өрөө

Emergency Room

Шохойнй өрөө Эрчимт эмчилгээний хэсэг физик эмчилгээний өрөө Бариа заслын өрөө Уламжлалт эмчилгээний өрөө ӨӨР БУСАД ГАЗРУУД

Cast and Plaster Room Intensive Care Unit, Critical Care Room Physical Therapy Room Massage Therapy Room Traditional Medicine Treatment Room MORE PLACES

Сувилагчийн пост

Nurses’ Station, Nurses’ Post

Лавлах

Information Desk, Inquiries Desk, Help Desk

Эмийн сан

Pharmacy

Моорог

Morgue, Mortuary

Цусны төв

Blood Bank, Blood Donation Center

Рентгений өрөө, ЭХО-ны өрөө

Unit 3

Эмэгтэйчүүдийн эрүүл мэндийн төв

Women’s Health Center Sexually Transmitted Disease and Infections Бэлгийн замын өвчний зөвлөгөө өгөх өрөө Information Center Хүүхдийн тоглоомын өрөө Children’s Playroom Өвчтөний өрөө, палат

Patient’s Room

Гол хаалга

Main Entrance

Ажилчдын амрах өрөө

Staff Lounge, Resting Room

Цайны газар

Cafeteria

Хэсэг

Unit

Тасаг, өрөө (өвчтөний)

Ward

Ариун цэврийн өрөө -Restroom, WC Хурлын өрөө -Conference Room, Хувцас солих өрөө-Clothes Changing Room, Тарианы өрөө- Injection Room Сургалтын өрөө-Training Room Эмч нарын өрөө-Doctor’s room Хоолны өрөө-Food Room Ãàë òîãîîíû ºðºº - Kitchen

72 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Газрууд / Places

Inquiries Desk Patient Room Pharmacy Blood Bank Pediatrics Department Optometrist’s Room Anesthesia Room Delivery Room Gynecology Department Gastroenterologist’s Room Dentist’s Room Cast Room

2. ......................................

3. ......................................

4. ......................................

5. ......................................

6. ......................................

7. ......................................

8. ......................................

9. ......................................

10. ....................................

11. ....................................

12. ....................................

Unit 3

1. ......................................

73 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

Эмнэлэг дээрх газруудын тайлбар Explaining places in the hospital 1. What is radiology? Radiology is the place where doctors take x-rays for patients. 2. What do people do at the pharmacy? Patients buy medicine at the pharmacy. Match the following and write a sentence. -дараах тодорхойлолтуудыг тохируулан харгалзуулж дараа нь өгүүлбэр зохио.

Unit 3

Example: -жишээ нь: The place where people can find a nurse nurses’ station The nurses’ station is the place where people can find a nurse. A. Sterilization room B. Surgery Department C. Laboratory D. Maternity Department E. Cardiology Room F. Waiting Room G. Optometrist’s Room H. Cafeteria I. Blood Bank J. Pediatrics Department

1. The 2. The 3. The 4. The 5. The 6. The 7. The 8. The 9. The 10. The

place where babies are born place where doctors check eyes place where doctors perform (do) surgeries place where heart patients go place where children are treated place where tools and equipment are sterilized place where people donate blood place where people eat place where family and friends wait place where blood and urine is tested

Answer the questions with places at a hospital-асуултанд хариул 1. Where does a person ask for information and make an appointment with a doctor? 2. What department does a patient go to for operations and surgeries? 3. Where does a patient go to recover? 4. Where does a patient go for gastrointestinal diseases and digestive disorders? 5. In what department are children treated? 6. Where do family and friends wait? 7. Where does a patient receive a cast? 8. Where do can people eat? 9. Where do patients receive X-rays? 10. Where can people get information about sexual health? 11. Where do women give birth? 12. Where is blood tested? 13. Where can patients buy medicine?

74 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Газрууд / Places

14. 15. 16. 17. 18. 19.

Where do dentist’s work? Where do hospital workers rest? Where can people donate blood? What do hospital workers clean hospital equipment? Where can you find a nurse? Where do children play?

Question:-асуулт How do I get to the Cafeteria?-цайны газарт яаж очих вэ? How do I go to the Pharmacy?- эмийн санд яаж очих вэ? Go to the ground floor and turn left. –доод давхараар яваад зүүн тийш эргэ. Directions:-чиглэл Turn left-зүүн тийш эргэ Turn right-баруун тийш эргэ Go straight-чигээрээ яв Turn around-эргэ Walk down the hallway-коридороор уруудаж алх Walk through those doors-тэдгээр хаалгаар гар Go one floor up-дээшээ нэг давхар өгсө Go one floor down-доошоо нэг давхар урууд Go Downstairs-доод давхар руу буу Go Upstairs-дээд давхарт гар Go to the….____руу яв First floor-1-р давхар Second floor-2-р давхар Third floor-3-р давхар Fourth floor-4-р давхар Fifth floor-5-р давхар Ground floor-доод давхар Basement-подволь

Unit 3

Эмнэлэг дээр зүг чиг асуух - Asking For Directions and Giving Directions at the Hospital

Questions:-асуултууд Where is the Pediatrics Department located?-Хүүхдийн тасаг хаана байдаг вэ? Where is the Pediatrics Department?- Хүүхдийн тасаг хаана байдаг вэ? It is located on the third floor next to the surgery department.-3 давхарт мэс заслын тасгийн хажууд байдаг.

75 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

Next to-хажууд On the….д,т First floor-1-р давхарт Second floor-2-р давхарт Third floor-3-р давхарт Fourth floor-4-р давхарт Fifth floor-5-р давхарт

Ground floor-доод давхарт In the Basement-подвольд Near-ойролцоо Between-хооронд Behind-ард Outside-гадаа Inside-дотор

Unit 3

Exercise: Match the place with the verbs that they’re related to.-өгөгдсөн газрын нэрсийг тохирох үйл үгтэй харгалзуул. 1. Optometrist’s room A. check eyes 2. Delivery room B. babies born 3. Cafeteria C. eat and drink 4. Pediatrics department D. treat children 5. Cardiology room E. heart patients 6. Diagnostic Imaging Room F. take x-rays 7. Operating Room G. perform surgeries 8. Dentist’s Room H. fix and clean teeth 9. Laboratory I. test blood and urine 10. Nurses’ Station J. find a nurse 11. Receiving Department K. get admitted to hospital 12. Pharmacy L. buy medicine 13. Waiting room M. sit and wait for a doctor Read the description then write the correct hospital place.тодорхойлолтуудыг уншаад тохирох газруудыг тохируулан бичнэ үү. 1. Place where treatment of nervous system such as brain or spinal cord diseases takes place 2. place where children are treated 3. Place for women’s health examinations. 4. Where patients seek medical care on a non-emergency basis, where outpatients can see a doctor for check- ups. 5. Place where surgeons perform operations or surgeries, Fixing musculoskeletal system, fixing bone fractures, dislocations 6. Place where emergency victims and patients go for critical care 7. place where doctors check or examine your eyes. 8. place where blood or urine is tested 9. Places where treats upper and lower gastrointestinal disease, bowel diseases and digestive disorders include disorders of the esophagus, stomach, small and large intestines, pancreas, gallbladder, and liver 10. Place for cancer patients. Cancer care, cancerous tumors and blood disorders. 11. Place where patients are looked over to decide where they will go in the hospital 12. Place where Physical therapists, massage therapists work. Place where pregnant women exercise and patients can stretch and exercise

76 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

13. Place for dental care. 14. Place where tools and equipment are cleaned and sterilized 15. Place to get tested for sexually transmitted diseases 16. Place where general ear, nose and throat diseases, allergy problems are treated 17. Place where patients recovery after surgeries or operations. Where seriously injured or ill patients go 18. Place where patients wait for doctor. 19. Place where friends and family can wait to see a patient 20. Musculoskeletal disorders (bones, joints, ligaments, tendons, muscles and nerves). 21. place where general x-ray scans are taken, breast scans-mammography, ultrasound scans, CT scanning, and MRI scanning. 22. place where patients go who have heart problems or cardiovascular diseases 23. Place where you can find a nurse 24. Call here to make an appointment or ask for information 25. Place where you can buy medicines and other health items 26. Place where corpses (dead bodies) are stored 27. The place where blood is donated, collected, and distributed. 28. Place where women can seek advice about general health, family planning, pregnancy, sexual health 29. Place to get information about sexually transmitted diseases, also place where one can get tested 30. Place where hospital workers rest. 31. Place where you can find something to eat

Unit 3

Газрууд / Places

ТАНАЙ эмнэлэгийн тухай -About YOUR hospital You are giving a tour of your hospital to a new patient.-шинэ өвчтөнд та эмнэлэгээ танилцуулж байна. Introduce your hospital and the important places-чухал гэсэн газруудаа танилцуул How many departments does your hospital have? –танай эмнэлэг хэдэн тасагтай вэ? What are the hospital departments?-ямар ямар тасагуудтай вэ? How many doctors does your hospital have?-танай эмнэлэг хэдэн эмчтэй вэ?

77 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

2. Эрүүл мэндийн систем, эрүүл мэндийн байгууллагууд Health System and Healthcare Institutions and organizations in Mongolia

Unit 3

Эрүүл мэндийн яам

Ministry of Health

Эрүүл мэндийн газар

Health Department

Аймгийн эмнэлэг

Aimag Hospital (Provincial Hospital)

Өрхийн эмнэлэг

Family Hospital

Хувийн эмнэлэг

Private Clinic Private Practice

Өндөр настаны асрамжийн газар

Nursing Home/Elderly home

Хүүхдийн асрамжийн газар

Children’s Orphanage

Эмэгтэйчүүдэд туслах төв

Women’s Shelter

Цэцэрлэг

Kindergarten, Pre-School

Бүсийн оношлогооны төв

Regional Diagnostics and Treatment Center

Сум дундын эмнэлэг

Inter-Soum Hospital

Хөдөө сумын эмнэлэг

Rural Town Clinic

Бага эмчийн пост

Physician Assistant Post

Анхан шатны тусламж

Primary Level Care

Хоёр дахь шатны тусламж

Secondary Level Care

Гурав дахь шатны тусламж

Tertiary Level Care

ГУРАВ ДАХЬ ШАТНЫ ЭМНЭЛЭГҮҮД

TERTIARY LEVEL HOSPITALS

Клиникийн 1-р эмнэлэг

General Hospital Number 1

Клиникийн 2-р эмнэлэг

General Hospital Number 2

Клиникийн 3-р эмнэлэг

General Hospital Number 3

Нярайн асаргааны төв

Neonatal Care Center

Амаржих газар

Maternity Hospital

Сэтгэц наркологийн төв

Center of Mental Health and Narcology (Addictions)

Сэтгэцийн эмнэлэг

Mental Hospital

Арьсны төв

Dermatology Center

Улсын хавдар судлалын төв

National Cancer Research Center

Улсын халдварт өвчин судлалын төв

National Research Center for Communicable Diseases

Улсын уламжлалт эмчилгээний төв

National Center for Traditional Medicine

Эх нялхасын эрүүл мэндийн үндэсний төв

National Center for Maternal and Child Health

78 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Газрууд / Places

Гэмтэл согогийн эмнэлэг

Injuries and Orthopedics Hospital

Нийгмийн Эрүүл Мэндийн хүрээлэн

Public Health Institute

Хоол Судлалын төв

Nutrition Research Center

НЭМЭЛТ ҮГС

MORE WORDS

Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага

World Health Organization (WHO)

Нэгдсэн Үндэсний Байгуллага(НҮБ)

United Nations (UN)

Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Хүн Амын Сан

United Nations Population Fund (UNFPA) (formerly United Nations Fund for Population Activities)

Америкийн Нэгдсэн Улсын Хөгжлийн Агентлаг

United States Agency for International Development (USAID)

Америкийн Нэгдсэн Улсын Энхтайвны корпус

United States Peace Corps

Төрийн бус байгууллага

Non-Governmental Organization (NGO)

Нэгдэл, нийгэмлэг

Association

Нийгэмлэг

Society

Холбоо

Union

Төв

Center

Судалгааны төв

Research Center

Байгууллага

Organization

Товчоо/Агентлаг

Agency

Санхүүжүүлэгч байгууллага

Fund

Сан

Foundation

Байгууллага, хүрээлэн

Institute

Клуб

Club

Сувилал

resorts

корпус

corps

Unit 3

United Nations Children’s Fund(UNICEF) Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Хүүхдийн (formerly United Nations International Төлөөх Сан Children’s Emergency Fund)

79 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

3. Эмийн санд - At a Pharmacy Эмийн санч үйлчлүүлэгч хоёрын хоорондын харилцаа яриа Customer and Pharmacist Conversation

Unit 3

Pharmacist: Hello, can I help you? Customer: Hi, yes. I’d like to get this prescription filled. Pharmacist: Ok, sure. It’ll be a few minutes. Customer: May I ask you a question? Pharmacist: Of course, what can I help you with? Customer: My daughter was coughing a lot last night. Can you suggest anything? Pharmacist: How old is your daughter? Customer: She is four years old. Pharmacist: This is a good children’s cough syrup. Give her two teaspoons before she goes to bed. If her cough doesn’t improve in a few days, you should take her to the doctor. Customer. Ok, I will. Thanks. Pharmacist: Here, this is your medication. Customer: Are there any special instructions? Pharmacist: Yes, they are written on the bottle label. You have to take it on an empty stomach. That means at last one hour before meals or two hours after meals. Customer: Ok, thank you very much.

Useful questions and phrases for Pharmacists:Эмийн санчийн хэрэглэгддэг түгээмэл үг хэллэгүүд 1. Can I help you?- би танд туслах уу? 2. What do you need? –танд юу хэрэгтэй вэ? 3. What will you buy? –та юу авах вэ? 4. How can I help you?-танд яаж туслах вэ? 5. Do you need help?-танд тусламж хэрэгтэй юу? 6. What can I do for you?-би танд юугаар туслах вэ? 7. What can I help you with?- би танд юугаар туслах вэ? 8. Are you currently taking any other medications?-одоо та ямар нэгэн эм ууж байгаа юу? 9. Are you presently taking any other medications?одоо та ямар нэгэн эм ууж байгаа юу? 10. I need to make sure there are no other interactions with other medications you might be taking.-энэ эм өөр бусад эмчилгээтэй харшлах зүйлгүй гэдгийг мэдэх хэрэгтэй байна. 11. Please read the instructions carefully.-зааварыг нь сайн уншаарай.

80 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Газрууд / Places

1. Do you have this medicine?-танайд энэ эм байна уу? 2. Do you have….?-танайд _________байна уу? 3. May I ask you a question?-юм асууж болох уу? 4. I have a question.-юм асуух гэсэн юм/юм асууя. 5. I’d like to get this prescription filled.-би энэ жороор эм авмаар байна. 6. I would like to fill this prescription.-би энэ жороор эм авмаар байна. 7. Please fill this prescription.-энэ жороор эм өгөөч. 8. When will the medicine be ready?-эм хэзээ бэлэн болох вэ? 9. How much does the medicine cost?/How much is this medicine?-энэ эм ямар үнэтэй вэ? 10. Can you suggest anything?-танд ямар нэгэн зөвлөмж байна уу? 11. What do you recommend?-та юуг зөвлөж байна вэ? 12. What’s good for that?-Юу зүгээр вэ? 13. How do I take this medicine?-энэ эмийг яаж уух вэ? 14. Can you explain the directions?-зааврыг нь тайлбарлаад өгөөч. 15. What are the instructions for this medicine?-энэ эмийг хэрэглэх заавар юу вэ? 16. Are there any special instructions?-өөр ямар нэгэн тусгай заавар байгаа юу? 17. How many times a day should I take this medicine?-өдөрт хэдэн удаа уух вэ? 18. Is this medicine safe for my child?-манай хүүхдэд энэ эм зүгээр үү? 19.How much is this?-энэ хэд вэ?/энэ ямар үнэтэй вэ?

Unit 3

Phrases and Questions from customersҮйлчлүүлэгчийн хэрэглэгддэг асуулт, хэллэгүүд

81 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

Идэвхит найрлага

Зориулалт

Хэрэглээ

Анхаарах зүйл

Заавар

Unit 3

Бусад мэдээлэл Идэвхигүй найрлага

Эмйин баримт/мэдээ

Drugs facts

Идэвхит найрлага

Active ingredients

Зориулалт

Purpose

Хэрэглээ

Uses

Анхаарах зүйл

Warnings /Caution

Гаж нөлөө

Side effects

Харшлын шинж тэмдэг

Allergy alert

Заавар/хэрэглэх заавар

Directions/ Directions for use

Бусад мэдээлэл

Other information

Идэвхигүй найрлага

Inactive ingredients

Дуусах хугацаа

Expiration Date

Дуусах хугацаа (хураангуй)

EXP.

82 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Газрууд / Places

Acid reducer-хүчил бууруулагч эм Acne creams (acne medication)-батганы тос Antacid-хүчлийн эсрэг эм Antibiotics-антибиотик Anti-depressant-сэтгэл гутралд уудаг эм Anti-diarrheals-туулгалтын эсрэг эм Antiemetic medicine (for nausea)-дотор муухайрахад уудаг эм Antifungal cream-мөөгөнцрийн эсрэг тос Antihistamines-харшлын эм Anti-hypertensive-даралт бууруулах эм Anti-itch cream-маажуурын тос Antiseptic-халдваргүйжүүлэгч Anti-ulcer-шархны эсрэг эм Aspirin-аспирин Appetite suppressant-хоолны дуршил бууруулдаг эм Burn cream-түлэнхийн тос Burn ointment--түлэнхийн тос Cold medicine-ханиадны эм Cold sore treatment-хомхойн эм Contraceptives (birth control pills)жирэмснээс хамгаалах эм Cough medicine –ханиалгалт намдаах эм Cough suppressant-ханиалгалт намдаах эм Decongestant-бөглөрөө гаргах эм Diuretic-шээс хөөх эм Expectorant-цэр ховхлох эм Eye drops-нүдний дусаалга Fever reducer-халуун бууруулах эм First-aid antibiotic ointment-анхны

тусламжын тос Headache medicine-толгойны эм Hemorrhoid medicine-шамбарамны эм Herbal products and supplements-ургамлын гаралтай бүтээгдэхүүн болон нэмэлтүүд Insect stings and bites ointment/lotionшавьжны тос Itch cream-маажуурын тос Laxative-туулгах эм Minerals-рашаан Nasal decongestant-хамар битүүрэхэд уудаг эм Oral anesthetic-амны хөндийн мэдээ алдуулалт Oral contraceptive-жирэмснээс хамгаалах эм Pain killer-өвчин намдаагч Pain relief medicine-өвчин намдаах эм Pain reliever-өвчин намдаагч Rash ointment-тууралтын тос Sleep aid-нойрны эм/нойрны эм Spermicide- жирэмснээс хамгаалах түрхлэг Stimulants-сэргээш Stomach reliever-гэдэсний эм Stool softener-өтгөн хаталтын эсрэг эм Sunburn medication-нарны тос Supplements-нэмэгдэлүүд Topical steroid-арьсны стеройдын тос Vitamin-амин дэм Wart remover medicine-үү арилгах эм

Unit 3

Pharmacy Products-эмийн сангийн бараа бүтээгдэхүүнүүд Purpose - Çîðèóëàëò

83 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

USES -ХЭРЭГЛЭЭ “For the temporary relief of…”________түр хугацаагаар намдаагч “Temporarily reduces pain due to…”-түр хугацаагаар өвчнийг намдаах “Temporarily relieves these symptoms due to upper respiratory allergies.”амьсгалын замын харшлын дараах шинж тэмдэгүүдийг түр хугацаагаар намдаах “temporarily relieves minor aches and pains due to:”-хөнгөн хэлбэрийн өвчнүүдийг түр хугацаагаар намдаах “for temporary relief of itching due to minor skin irritations from”-арьсны загатнаааг түр хугацаагаар намдаах

Unit 3

Abrasions-шалбархай Acid indigestion-ходоодны хүчил ихсэх Arthritis pain-үе мөчний өвчин Backache-нурууны өвчин Bloating-гэдэс дүүрэх, пөмбийх Burns-түлэгдэх Cold-ханиад Common cold-хөнгөн ханиад Constipation-өтгөн хатах Cough-ханиалгах Cuts-зүсэх Diarrhea-гүйлгэх, туулгах Dizziness-толгой эргэх Dry, red eyes- нүд хуурайших/улайх, Eczema-толбон үлд/намарс Eye irritations-нүд үрэвсэх Eye redness-нүд улайх Fever-халуурах Gas-гэдэс дүүрэх Headache-толгой өвдөх Heartburn-цээж хорсох Indigestion-хоолны шингэц муудах Insect bites-шавьжинд хазуулах Itchy throat-хоолой сэрвэгнэх/загатнах Itchy, watery eyes-нүд загатнах/нулимс гойжих Menstrual cramps-сарын тэмдгийн үед хэвлийгээр өвдөх Menstrual discomfort-сарын тэмдгийн үеийн зовиур

84 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Migraine-тархиар хатгах Minor aches-хөнгөн өвчин Minor pain of arthritis-үе мөчний хөнгөн хэлбэрийн өвдөлт Motion sickness-бие сэгсрэгдэх, булрах Muscular aches-булчин өвдөх Nasal and sinus congestion-хамар битүүрэх Nasal congestion-хамар битүүрэх Nausea-дотор муухайрах Pains-өвчин, эмгэг Premenstrual cramps-сарын тэмдгийн өмнөх өвдөлт Runny nose-нус гоожих Sinus headache-хамрын хөндийгээс үүсэлтэй толгойн өвчин Sinus pain and pressure-хамрын хөндийгээс үүсэлтэй даралт Skin irritations-арьс үрэвсэл Sleeplessness-нойргүйтэх Sneezing-найтаах Sore mouth-ам хөндүүрлэх Sore throat pain-хоолой хөндүүрлэх Sour stomach-ходоодны хүчил ихсэх/ хоолны шингэц муудах Stuffy nose-хамар битүүрэх Toothache-шүд өвдөх Upset stomach-ходоод хямрах/өвдөх Vomiting-бөөлжих

Газрууд / Places

Dose/Dosage and Directions-тун хэмжээ, заавар Take one tablet-нэг ширхэгийг ууна Take one tablet daily-өдөрт нэг ширхэгийг ууна Take once a day/take one time a day-өдөрт нэг удаа ууна Take twice a day/take two times a day-өдөрт хоёр удаа ууна Take three times a day-өдөрт гурван удаа ууна Take every # hours, not to exceed # tablets/capsules per day-өдөрт ____цагаар _ #___ширхэгийг ууна. Take every # hours, not to exceed # tablets/capsules in 24 hours-24 цагийн дотор _#__цагаар _#__ширхэгээс илүүгүй ууна.

Do not take more than 12 caplets in 24 hours-24 цагийн дотор 12 ширхэгээс илүүг уууж болохгүй. Take every # hours, as needed for pain-өвчин намдаахын тулд __#___ цаг тутам ууна. Two teaspoonfuls every 4 hours-4 цагаар 2 амны халбагыг ууна.

Unit 3

Example: Take every 4 hours, not to exceed 8 capsules in 24 hours.-жишээ нь: 24 цагийн дотор 8 ширхэгээс илүүгүйгээр 4 цагаар уух.

1 teaspoonful every 4 hours-4 цагаар нэг амны халбагаар ууна.

Warnings:-анхаарах зүйлс DO NOT-болохгүй Do not use with…_______тай хэрэглэж болохгүй. Do not use if….хэрвээ_________вэл хэрэглэж болохгүй. Do not take if you are allergic to…хэрвээ _______нд харшилтай бол хэрэглэж болохгүй. Do not use with other medicine.-бусад эмтэй хамт хэрэглэж болохгүй. Do not swallow tablet whole.-бүхлээр нь залгиж болохгүй. Do not drink with alcohol.-согтууруулах ундаатай хамт хэрэглэж болохгүй. Do not chew this medicine.-энэ эмийг зажилж болохгүй. Do not use if printed foil seal under bottle cap is open or torn.-хэрвээ сав таглаан доорх лац урагдсан бол хэрэглэж болохгүй. Do not use if seal is broken.-лац гэмтсэн бол хэрэглэж болохгүй. Don’t use over # days-__ # ___өдрөөс илүү хугацаагаар хэрэглэж болохгүй. Do not store above 25*C.-25-с дýýø хэмд хадгалж болохгүй. Do not take this medicine before sleeping.-энэ эмийг унтахаасаа өмнө хэрэглэж болохгүй. Do not use motor vehicle while taking this medicine-энэ эмийг хэрэглэж байхадаа тээврийн хэрэгсэл жолоодож болохгүй. Do not drive while taking this medicine-энэ эмийг хэрэглэж байхадаа машин жолоодож болохгүй. Do not operate machinery while taking this medicine-энэ эмийг ууж байхадаа тээврийн хэрэгсэл ажиллуулж болохгүй. Side effects-гаж нөлөө Side effects include…___________зэрэг гаж нөлөөтэй. Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

85

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

Drowsiness-нойр хүрэх, нойрмоглох Nausea-дотор муухайрах Sleeplessness-нойргүйдэх Dizziness-толгой эргэх Dry mouth-ам хатах Constipation-өтгөн хатах Blurred vision-нүд бүрэлзэх Hyperactivity-сэтгэл санаа тогтворгүйжих

Unit 3

Шошгон дээрх түгээмэл заавар

COMMON DIRECTIONS ON A LABEL

_____ба ____гүй.

caffiene and sugar free. ___and___free

Хэрвээ та _______тай бол хэрэглэхийн өмнө эмчээс зөвлөгөө ав.

Ask a doctor before use if you have…

Хэрвээ__________бол эмч юм уу эмийн санчаас асуу.

Ask a doctor or pharmacist before use if you are…

Нүдэндээ хүргэж болохгүй

Avoid contact with eyes

2011 оны 7 сараас өмнө хэрэглэ

Best Before 07/11.

Дуустал зажил

Chew completely.

Энэ эмийг зажилж уу

Chew this medicine.

12 –с доош насны хүүхдэд эмчийн зааврын дагуу хэрэглэ

Children under 12 years old: ask a doctor

Хэрэв үр дүн өгөхгүй байвал эмчээс зөвлөгөө ав

Consult your physician if symptoms do not improve

Улайх эсвэл загатнавал хэрэглэхээ зогсоо

Discontinue if redness or rash occurs

10 өдрөөс илүү хугацаагаар хэрэглэж болохгүй

Do not take for more than 10 days.

Шатамхай

Extremely flammable

Шатамхай: гал, дөлнөөс хол байлга.

Flammable: Keep away from fire or flame.

Зөвхөн гадуур хэрэглэнэ

For external use only.

Зөвхөн түрхэж хэрэглэнэ.

For topical use only.

___ба _____гүй.

Free from ______, ______ and_______.

Хэрэв жирэмсэн эсвэл хөхүүл бол хэрэглэхийн өмнө эмчээс зөвлөгөө ав

If pregnant or breastfeeding: ask a health professional before use

Хэрэв тун хэтрүүлэн хэрэглэсэн бол эмнэлэгийн тусламж авах эсвэл хордлого тайлах төвд хандана уу.

In case of overdose, get medical help or contact poison control center right away

Гэрлээс хол байлга

Keep away from light

Хүйтэн, сэрүүн газар хадгална

Keep in a cool place

Хуурай газар хадгална

Keep in a dry place

Хөргөгчинд хадгална

Keep in the refrigerator

__________нөхцөлд хадгална

Keep in…

86 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

(July 2011)

Газрууд / Places

Хүүхдээс хол байлга

Keep it away from children

Хүүхдээс хол байлга

Keep out of reach of children

Нойргүйдэж магадгүй

May cause sleeplessness.

Өдөрт нэгийг ууна

One tablet daily

Хэрэглэхийн өмнө сайтар сэгсэр

Shake well before use

Хэрэв_______вэл эмчид ханд

Stop use and ask a doctor if…

Тасалгааны температурт хадгална

Store at room temperature

25-с доошгүй температурт хадгална

Store at temperature not above 25*C Swallow this medicine. Take as directed by a healthcare practitioner

Хоолтой хамт ууна

Take at mealtimes

Өдөр бүр тогтсон цагт ууна

Take medication at the same time everyday

Энэ эмйиг дуустал нь ууна

Take medicine until finished

Өлөн дээрээ ууна. өлөн ууж болохгүй.

Take on empty stomach Do not take on empty stomach

Хоолтой хамт уувал сайн

Take preferably at mealtime

Энэ эмийг заавал хоолтой хамт уух ёстой

This medication must be taken with food

Усаар даруулж ууна

Take this with a glass of water

Хоолтой хамт ууна

Take this with a meal

Хоолтой хамт ууна

Take this with food

2007 оны 03 сарын 07нд хугацаа нь дуусна

The expiration date is 03/07. 2007)

Энэ эмийн хугацаа 2012 оны 04 сарын 12ны өдөр дуусна

This medicine expires 04/12. (April 2012)

Энэ эмийг дуустал уух ёстой

You must take this medicine until finished

Энэ эмийг бусад эмтэй хамт хэрэглэж болохгүй

You should not take with other medications

Залгихад амар

Easy to swallow

Харшил намдаагч

For allergy relief

Хамар битүүрэхэд хэрэглэнэ

For Nasal congestion

Тамир тэнхээ оруулна

Extra strength

Хурдан эдгээнэ

Fast relief

Цээж хорсолтыг намдаана

Relieves heartburn

Unit 3

Энэ эмийг залгиж хэрэглэнэ Эмчийн зөвлөснөөр ууна

(March

87 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

Words with similar meanings –ойролцоо утгатай үгс Pharmacy эмийн сан Drugstore

Over-the-counter medicine Non-prescription drugs

Chemist эмийн санч Pharmacist

Dose тун хэмжээ Dosage

Medicine Drugs эм Medication

Warning анхаарах зүйл Caution

Unit 3

Pills Tablets шахмал эм Capsules Caplets

жорын бус

Directions Заавар Instructions Date of expiration дуусах хугацаа Expiration date EXP.

Basic products(non-medicine) at a pharmacy-эмийн санд байдаг эмнэлэгийн бус бүтээгдэхүүнүүд 1. Acne cream-батганы тос 2. Baby bottle-угж 3. Baby powder-хүүхдийн тальк 4. Baby teether-хаздаг тоглоом 5. Condom-бэлгэвч 6. Cotton balls-хөвөн бөмбөлөг 7. Cotton swab-хөвөн бамбар 8. Diaper-живх 9. Dietary supplement-хоолны нэмэгдэл 10. Dropper-дусаалга 11. Energy drink-хүч нэмэх ундаа 12. Eye drops-нүдний дусаалга 13. Female condom-эмэгтэй бэлгэвч 14. Dental Floss-шүдний утас 15. Gauze-боолт 16. Hand sanitizer-гар ариутгагч 17. Home Pregnancy test-жирэмсний сорил 18. Latex gloves-резинэн бээлий 19. Mouth wash/mouth rinse-ам угаагч/зайлагч

88 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

20. Multivitamin-витамины комплекс 21. Nasal spray/nasal drops-хамрын дусаалга 22. Nipple-угжны соосог 23. Pacifier-соосог 24. Pads (sanitary napkins)-ариун цэврийн хэрэгсэл 25. Shaver/razor-сахлын хутга 26. Sunblock-нарны тос 27. Tampons-тампон 28. Thermometer-халууны шил 29. Sore throat lozenges/cough dropsханиадны эм 30. Toothbrush-шүдний сойз 31. Toothpaste-шүдний оо 32. Vitamin-амин дэм 33. Vitamin drops (candies)-витаминт чихэр 34. Wipes-сальфетка 35. Bug repellent-шавьжны тос 36. lipbalm-уруулын бальзам

Газрууд / Places

Dental Staff - Шүдний эмнэлэгт ажилчид, мэргэжилтнүүд

Lips-уруул Upper lip-дээд уруул Lower lip-доод уруул Hard Palate-хатуу тагнай Soft palate-зөөлөн тагнай Tonsil-бүйлсэн булчирхай Permanent teeth- байнгын шүд Primary teeth-сүүн шүд Adult tooth-насанд хүрсэн хүний шүд( байнгын шүд) Baby tooth-сүүн шүд Jaw-шанаа

Places – газрууд

Oral health problems-амны хөндийн эмгэгүүд

Dentist-шүдний эмч Dental assistant-шүдний туслах эмч Dental hygienist-шүдний эрүүл ахуйч Dental specialties/specialists-Шүдний мэргэжилтнүүд Oral and maxillofacial surgeon-нүүр амны мэс засалч Orthodontist-гажиг заслын эмч Pediatric dentist-хүүхдийн шүдний эмч

Dental Clinic- Шүдний эмнэлэгт Dentist’s Office- Шүдний албан өрөө Waiting room-хүлээлгийн өрөө X-ray room-рентгений өрөө Dental technical room-шүдний техникийн өрөө Sterilization room-ариутгалын өрөө

Parts of the mouth-амны хөндийн эрхтэнүүд Teeth-(plural)-шүднүүд (олон тоо) Tooth-Шүд Upper tooth-дээд шүд Lower tooth-доод шүд Front tooth-үүдэн шүд Molar-араа шүд Wisdom teeth-агт араа Cheek-хацар Gums-буйл

Unit 3

4. Шүдний эмнэлэгт At the dental Clinic Ам болон шүдний эмч Mouth and Dentist

Tooth decay –шүд цоорох Dental cavities-шүд цоорох Toothache-шүдний өвчин bruxism (grinding teeth)-шүд хавирах Gum disease-буйлны өвчин Periodontal disease/Periodontitis-холбоос эдийн үрэвсэл Gingivitis-буйлны үрэвсэл Abscess-буглаа Bad breath-амны эвгүй үнэр Dry mouth-ам хатах Dental plaque-шүд өнгөртөх Sensitive teeth-мэдрэмтгий шүд Sensitive gums-мэдрэмтгий буйл Swelling-хавдах Stained teeth-шүд шарлах Crooked teeth-муруй шүд Broken tooth-шүд хугарах

89 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

Infection-халдвар

Oral treatments and procedures-амны хөндийн эмчилгээ

Unit 3

Oral exam-амны хөндийн үзлэг Check up-үзлэг Teeth cleaning-шүд цэвэрлэх Filling-ломбо Dental implants-шүд суулгах Crowns-цөгц Dentures- хиймэл шүд False teeth-хиймэл шүд Bad breath-амны үнэр Dry mouth-ам хатах Oral cancer-амны хөндийн хавдар Braces-бэхэлгээ Teeth polishing-шүд өнгөлөгч Root canal-угийн суваг Extraction-шүд авах Plaque removal-өнгөр арилгагч x-ray-рентген зураг Fluoride treatment-фторын эмчилгээ Bridge-шүдниий нумалсан хиймэл эд Sealant-шүд хамгаалагч лав

Common oral hygiene toolsамны хөндийн эрүүл ахуйн ойр зуурын багаж, хэрэгсэл Toothbrush-шүдний сойз Toothpaste-шүдний оо Dental floss-шүдний утас Mouth wash-ам зайлагч Tongue cleaner-хэл цэвэрлэгч toothpick-шүдний чигжлүүр

Verbs-үйл үгс

To bite-хазах To break-хугарах To brush-сойздох To chew-зажлах To clean-цэвэрлэх To decay-цоорох To Drill-өрөмдөх To eat-идэх To Extract- шүд авах To feel-мэдрэх To feel Numb-мэдээ алдах To Fill-бөглөх To floss-шүдний утас хэрэглэх To gargle-хоолой зайлах To grind-хавирах, бутлах To hurt-өвдөх To Hurt-өвдөх To inject novocaine-мэдээ алдуулах бодис тарих To lose-шүд унах To prevent cavities-цоорлоос сэргийлэх To protect-хамгаалах To Pull out-шүд авах To pull- шүд авах To remove-авах To Repair-засах, янзлах To replace filling-ломбо солих To rinse-зайлах To smile-инээмсэглэх To taste-амтлах To treat-эмчлэх To X-ray-рентген зураг авах To give local anesthetic –хэсгийн мэдээ алдуулалт хийх

Dentist Phrases - шүдний эмч нарын хэрэглэгддэг үг хэллэгүүд Are you allergic to any medication?- та ямар нэгэн эмний харшилтай юу? Are you ok?-та зүгээр үү? Bite down on this.-үүнийг хаз Can you feel this? –үүнийг мэдэрч байна уу? Close your mouth, please.-амаа хамхи (хаа) амаа жимий Do you floss everyday?-та өдөр бүр шүдний утас хэрэглэдэг үү?

90 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Do you want local anesthesia?-та хэсгийн мэдээ алдуулалт хийлгэмээр байна уу? Does it hurt all the time?-дандаа өвддөг үү? Does it hurt more with hot or cold drinks?-халуун эсвэл хүйтэн юм уухад илүү их өвддөг үү? Does it hurt? –өвдөж байна уу? Do you use dental floss regularly?-та байнга шүдний утас хэрэглэдэг үү? How are you feeling?-таны бие ямар байна? How long have you had the pain?-хэр удаан өвдөөд байна? How many times a day do you brush your teeth?-та өдөрт шүдээ хэдэн удаа угаадаг вэ? How often do you brush your teeth? –та шүдээ хэр их угаадаг вэ? How often do you floss?-та шүдний утас хэр их хэрэглэдэг вэ? I am going to prescribe you an antibiotic.-би танд антибиотик бичиж өгнө. I am going to recline the chair.-би таны сандлыг гэдийлгэе. I found a cavity during the exam.-таны шүд цоорсон байна. I will have to pull out the tooth.-би таны шүдийг авна. I’m going to give you an injection. –би танд тариа хийнэ. I’m going to inject novocaine.-би танд новакин тарина. Is the head rest comfortable?-толгойн ивүүр(дэр)болж байна уу? Is your mouth numb yet? -таны шүд мэдээ алдсан уу? Open your mouth and stick out your tongue. - амаа ангайгаад хэлээ гарга. Open your mouth wider. - амаа том ангай Open your mouth, please - амаа ангаагаарай. Please bite down-хазаарай Please close your mouth a little. - амаа бага зэрэг хамхи, хаа Please grind your teeth. - шүдээ хавираарай. Please have a seat here.- энд сууна уу(суугаарай) Please look in the mirror. - толь руу хараарай Please open your mouth. - амаа ангаагаарай. Please sit here. - энд сууна уу(суугаарай) Please turn toward me. - над руу хараарай Rinse your mouth with this antiseptic solution and spit here. –энэ мэдээгүйжүүлэгч бодисоор амаа зайлаад асга Show me which tooth is hurting. - аль шүд чинь өвдөөд байгааг заана уу. The first baby tooth is starting to come in. - анхны сүүн шүд удахгүй ургана. The local anesthetic will make it not hurt. - хэсгийн мэдээ алдуулалт өвтгөхгүй. The permanent teeth are starting to come in. - байнгын шүд удахгүй ургана. The root is infected. - уг нь халдварлагдсан байна. The swelling will go down by tomorrow. - маргааш гэхэд хавдар бууна. This might hurt a little. - энэ бага зэрэг өвдөж магадгүй. Touch the tooth that hurts. - өвдөж байгаа шүдээ заа даа. We are going to have to do a root canal. - бид сувгийн эмчилгээ хийнэ. We are going to have to pull the tooth. - бид шүдийг тань авна. We are going to take some X-Rays. - бид рентген зураг авна. We can fit you for a denture. - би танд хиймэл шүд хийнэ. We need to replace two old fillings. - бид хуучин 2 ломбыг тань солино.

Unit 3

Газрууд / Places

91 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Газрууд / Places

We will have to perform dental surgery. - бид шүдний мэс засал хийлгэнэ. What type of filling material would you like? - та ямар төрлийн материалаар ломбо тавиулмаар байна? When does it hurt? - хэзээ өвдөж байна? Where exactly is the pain? - яг хаана өвдөөд байна? You are going to need a filling. - та ломбо тавиулах хэрэгтэй. You have two new cavities. - танд 2 цоорхой шүд байна. You may close your mouth now. – одоо та амаа хамхиж, хааж болно. You shouldn’t eat or drink anything for at least 2-3 hours. - та дор хаяж 2-3 цаг юм идэж, ууж болохгүй.

Patient Question & Phrases-өвчтөнтэй холбоотой асуулт, хэллэгүүд Unit 3

Could you recommend a painkiller? - би ямар өвчин намдаагч хэрэглэх вэ?(та ямар өвчин намдаагч зөвлөмөөр байна? ) I broke my tooth. –Би шүдээ хугалчихлаа I brush my teeth twice a day. - би шүдээ өдөрт 2 удаа угаадаг. I can’t eat anything for a couple hours. - би 2 цаг юм идэж болохгүй. I don’t want to have the tooth pulled. Can you save it? –Би шүдээ авхуулмаааргүй байна. Авахгүй байж болох уу? I floss my teeth everyday. -би шүдний утас өдөр бүр хэрэглэдэг. I grind my teeth at night when I’m sleeping - би унтаж байхадаа шүдээ хавираад байна. I have a dentist appointment. – би шүдний эмчид үзүүлэхээр цаг авсан. I have a toothache. – Миний шүд өвдөөд байна. I have an abscess. - миний шүд буглаад байна. I have bleeding gums. – миний буйлнаас цус гараад байна. I need to have my teeth checked. – би шүдээ үзүүлэх хэрэгтэй. I need to have my teeth cleaned and polished. - би шүдээ цэвэрлэх, өнгөлүүлэх хэрэгтэй. I never use floss. – би шүдний утас огт хэрэглэдэггүй. I would like to have an oral exam. - би амны хөндийн үзлэг хийлгэмээр байна. I would like to have my teeth whitened. – би шүдээ цайруулмаар байна. I’ve lost my false teeth. – би хиймэл шүдээ гээчихлээ. It hurts when I bite something. – юм хазахаар өвдөөд байна. My filling fell out. - миний шүдний ломбо уначихлаа. My mouth is sore. - миний ам хөндүүрлээд байна. My mouth is still numb. - миний ам мэдээгүй хэвээрээ л байна. My tooth hurts. - миний шүд өвдөөд байна. My tooth is infected. - миний шүд бохирдсон/халдвар авсан. My tooth really hurts. – миний шүд үнэхээр их өвдөж байна. The crown was broken. – холбоос эд нь гэмтчихлээ. When does the dental clinic work? - шүдний эмнэлэг хэзээ ажиллах вэ? Whiten teeth/teeth whitening - шүдээ цайруулах, шүд цайруулагч Will the injection hurt? - тариа хийхэд өвдөх үү?

92 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Газрууд / Places

The mouth, also known as the “oral cavity” is made up of the tongue, teeth, lips,

Mouth-ам Tongue-хэл Teeth-шүднүүд Tooth-шүд Lips-уруул Gums-буйл Cheeks-хацар Jaw-эрүү, шанаа Normal-хэвийн Adult-насанд хүрсэн хүн To Perform-гүйцэтгэх

Important-чухал Functions-үйл ажиллагаа To Eat-идэх To Speak-ярих To Chew-зажлах To Grind-хавирах To Tear-урах, таслах To hold-барих, байлгах Used-ашиглагддаг, зориулагдсан

To Taste-амтлах To Swallow-залгих Surface-гадна тал, гадаргуу To Contain-багтаах, Taste buds-амт мэдрэгч хөхлөг Saliva-шүлс Break down-бутлагдах, бутрах Pronounce-үгийг дуудах

Dentists recommend brushing teeth at least twice a day, after meals, and in the evening and flossing once a day. This will help remove any food and plaque between teeth in the mouth. A toothpaste with fluoride is important and will help strengthen tooth enamel and prevent cavities. Dentists recommend that toothbrushes should be replaced every three months. Mouthwash will help to prevent plaque and keep gums healthy. Dentists recommend having a checkup or oral exam at least twice a year. Common oral health problems include tooth decay (cavities), gum disease such as Gingivitis (jin-juh-VEYE-tuhss) or Periodontitis (pair-ee-oh-don-TEYE-tuhss), bad breath, sores and more. Smile! Dentist- шүдний эмч Recommend-зөвлөх, санал болгох To brush-шүд угаах, сойздох At least-дор хаяж Twice a day-өдөрт 2 удаа To floss-шүдээ утсаар цэвэрлэх, утас хэрэглэх To Remove-зайлуулах, цэвэрлэх Plaque- өнгөр

Toothpaste-шүдний оо Fluoride-фотор Extremely-үнэхээр Strengthen-бэхжүүлэх Enamel-шүдний паалан To prevent-урьдчилан сэргийлэх Cavities- шүдний цоорхой To Replace-солих Months-сар/ууд/ Mouthwash-ам угаах, зайлах

Unit 3

gums, cheeks, and jaw. A normal adult mouth has thirty-two teeth. The mouth performs two very important functions, eating and speaking. Teeth chew, grind, and tear food. The gums hold teeth in place. The tongue is used for tasting, speaking, and swallowing. The surface of the tongue contains taste buds for tasting. Saliva is released into the mouth while eating in order to begin breaking down food. Lips help hold food in the mouth as well as speak and pronounce words.

Checkup- үзлэг Problems-эмгэг, асуудал Tooth decay- шүд хорхойтох Gum disease-буйлны өвчин, эмгэг Gingivitis-буйлны үрэвсэл Periodontitis-холбоос эдийн үрэвсэл Bad breath-Амны үнэр

How many times a day should you brush your teeth? - та өдөрт хэдэн удаа шүдээ угаавал зүгээр вэ? How often should you floss? - та хэр их шүдний утас хэрэглэх нь зүйтэй вэ? How many teeth does a human mouth have? - хүн хэдэн шүдтэй вэ? What does the human mouth consist of? - хүний ам юу юунаас бүрддэг вэ?

93 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

Unit 3

Dentist’s tools and supplies-шүдний багаж, хэрэгсэлүүд

Parts of a tooth and teeth-шүдний бүрэлдэхүүн хэсгүүд

Mirror-толь Bib- энгэрэвч Napkin-хуурай сальфетка Dental unit-шүдний тасаг Dental chair-шүдний өрөөний сандал Safety glasses-хамгаалалтын шил x-ray machine-рентген аппарат Bite wings-рентген хальс latex gloves-резинин бээлий Light-гэрэл air syringe-агаар шахагч Water syringe-ус шахагч Hand piece-гар багаж Low speed hand piece-бага хурдтай гар багаж High speed hand piece-өндөр хурдтай гар багаж Drill-өрөм To drill-өрөмдөх Suction-шүлс сорогч Cotton roll-хөвөн бөмбөлөг Cotton pellet-хөвөн бөмбөлөг Pliers-бахь Explorer-зонд Excavator-экскаватор Petroleum jelly-вазелин Microbrush-бичил сойз Composite filling-хуванцар ломбо Polishing disks-өнгөлөгч диск Needle-зүү Scalers-илүүр/гладилт/ Condenser-штопр Syringe-тариур Forceps –хямсаа Endodontic needle-бохир цэвэрлэгч зүү Sponge –марль

Caries-шүд хорхой идэх Cuspid-соёо Bicuspid-бага араа First premolar-1-р бага араа Second premolar-2-р бага араа Molars-их араа First molar-1-р их араа Second molar-2-р их араа Incisor-үүдэн шүд Central incisor –төвийн (голын) үүдэн шүд Lateral incisor -хажуугийн үүдэн шүд Cementum-тугалган бие periodontal membrane/Ligamentбүрхүүл Maxillary bone-эрүүний яс Apical foramen-мэдрэлийн судал Overbite-дээд шүдээрээ доод шүднийнхээ урдуур давуулан зуух Underbite- дээд шүдээрээ доод шүднийнхээ араар давуулан зуух Bone-яс Dentin-дентин Enamel-паалан Gum-буйл Nerve-мэдрэл Pulp-шүдний махам Root-ёзоор Root canal-цөгцны хөндий Crown-цөгц

Other words-бусад үгс Toothpick-шүдний чигжлүүр Candy-чихэр Sugar-элсэн чихэр Chewing gum-бохь Mints-гаа Mouth guard- хавиралтын хамгаалалт Retainer-шүдний хэлбэр тогтоогч

94 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Газрууд / Places

People-хүмүүс

Eye Doctor - нүдний эмч Optometrist-нүдний эмч Ophthalmologist -нүдний мэс засалч Eye surgeon -нүдний мэс засалч

To blink-анивчих To open-нээх To close-хаах To squint-онийх Wink- ирмэх

At Eye Doctor’s Officeнүдний эмчийн ажлын өрөө

Eye problems/disordersнүдний өвчин, эмгэгүүд

Eye appointment-нүдний эмчид үзүүлэхээр товлосон цаг Eye check-up-нүдний үзлэг Glaucoma test-нүдний даралт үзэх сорил Refraction test/Vision test-хараа шалгах сорил Update eye prescription-дахин жор бичүүлэх Eyeglasses-нүдний шил Contact lenses-нүдний контакт линз Eye drops-нүдний дусаалга Bifocals-хоёр өөр хараатай шил Healthy eyes-эрүүл нүд Blurry-бүрэлзэх Clear- тод

Verbs-үйл үгс

To See-харах See well-сайн харах To Cry (tears)-уйлах To look-харах To Check sight-хараа шалгах

Unit 3

5. Нүдний эмчийн ажлын өрөөнд At the Eye Doctor’s Office Нүдний хараа ба нүд -Vision and Eyes

1. Astigmatism-хараа муудах 2. Nearsightedness-холын хараа муудах 3. Farsightedness-ойрын хараа муудах/ тахиан сохор/ 4. Eye infection-нүдний халдвар 5. Pink eye/Conjunctivitis/-нүд улайх 6. Blurry-нүд бүрэлзэх 7. Color blind-өнгөний сохор 8. Blind/Blindness-хараагүй, сохор 9. Dry eyes-нүд хуурайших 10. Itchy red eyes-нүд улайж загатнах 11. Jaundice-нүд шарлах өвчин 12. Lazy eye-нүдний хараа муудах өвчин 13. Temporary Double vision-юмыг 2 харах өвчин 14. Glaucoma-нүдний даралт ихсэх өвчин 15. Cataract-нүдний болор цайх өвчин 16. Can not see blackboard-самбар дээрхийг харахгүй байх 17. blurred vision-нүд бүрэлзэх 18. double vision-юмыг хоёр харах

95 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

Parts of the Eye-нүдний бүтэц Eye- нүд Eyeball-нүдний алим

iris-нүдний солонгон бүрхэвч

pupil-хүүхэн хараа

Sclera (white part of eyes)уураглаг бүрхэвч

Eyelashesсормуус

Eyebrowхөмсөг

Eyelidзовхи

Unit 3

Eye Doctor Questions and Phrases-нүдний эмчийн хэрэглэдэг асуулт, хэллэгүүд

1. What eye problems have you had in the past?-та нүдний ямар өвчтэй байсан бэ? 2. Please sit in the chair-сандал дээр сууна уу 3. Let’s check your eyes.-за нүдийг чинь үзье. 4. Please read aloud the smallest line you can see-хамгийн жижиг хэсгийг чанга дуугаар унш 5. Please cover your right eye-баруун нүдээ дар 6. Please cover your left eye.-зүүн нүдээ дар 7. Please open your eyes wide.-нүдээ том хар 8. Do you have pain in your eyes?-таны нүд өвддөг үү? 9. Do you feel dizzy when you wear eyeglasses?-нүдний шил зүүж буй үед таны дотор муухайрдаг уу? 10. Do you wear eyeglasses?-та нүдний шил зүүдэг үү? 11. Do you wear contact lenses?-та контакт линз зүүдэг үү? 12. Do you wear sunglasses?- та нарны шил зүүдэг үү? 13. Do you have trouble seeing?-таньд харааны ямар нэгэн асуудал байгаа юу? 14. What eye problems do you have?-таньд нүдний ямар асуудал байна вэ? 15. Put your chin on the chin rest. –эрүүгээ эрүү амраагч дээр тавь. 16. Look into the machine. –аппарат руу хараарай. 17. Don’t squint.-битгий оний. 18. Have you had any eye injuries? –та нүдэндээ гэмтэл авч байсан уу? 19. Have you ever had eye surgery?-та нүдний хагалгаанд орж байсан уу? 20. Does the light bother your eyes?-гэрлээс болж таны нүдэнд ямар нэгэн өөрчлөлт илэрдэг үү? 21. Do your eyes hurt or tear during the day?-өдөртөө таны нүд өвдөж, нулимс гойжиж байна уу?

Patient Questions and Phrases-өвчтөнтэй холбоотой асуулт, хэллэгүүд

96

1. I wear eyeglasses. -би нүдний шил зүүдэг. 2. I need glasses-надад нүдний шил хэрэгтэй. 3. I’m near-sighted. I can’t see far away.-миний ойрын хараа сайн. Би холын юм харж чаддаггүй. 4. I’m far-sighted. I can’t see things that are very close to me. –миний холын хараа сайн. Би ойр байгаа зүйлийг харахадаа муу. Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Газрууд / Places

1. Look straight ahead, don’t move your eyes.-эгц урагшаа хар,нүдээ бүү хөдөлгө 2. Follow my finger with your eyes-миний хурууны хөдөлгөөний дагуу хар 3. Without moving your head, look right, left, down, and up. –толгойгоо хөдөлгөлгүйгээр баруун, зүүн, дээш, доош хар 4. Blink your eyes-нүдээ цавч/анивч 5. Open your eyes-нүдээ нээ/хар 6. Close your eyes-нүдээ ань 7. Squeeze your eyes shut-нүдээ тас ань 8. Roll eyes-нүдээ эргэлдүүл 9. Raise your eyebrows-хөмсөгөө өргө 10. Lower your eyebrows-хөмсөгөө унжийлга/буулга 11. I’m going to place these drops to dilate the pupils.-таны хүүхэн харааг тэлэх зорилгоор эн дусаалгыг хэрэглэнэ. 12. Put your face here and do not move.-нүүрээ энд байрлуул битгий хөдлөөрэй. 13. Tell me which do you see better with? the first one or second one?-алийг нь сайн харж байгаагаа хэлээрэй. эхнийхийг үү дараагийнхыг уу? 15. There is an infection that needs treatment.-үрэвсэлтэй байна. эмчилгээ хийх хэрэгтэй. 16. You need corrective lenses.-та линз тааруулах хэрэгтэй. 17. You have a cataract in the left/right eye. -таны зүүн/баруун нүдний болор цайсан байна. 18. The visual problem cannot be corrected with lenses. You need surgery.-линз зүүснээр таны хараа тогтохгүй. та хагалгаа хийлгэх хэрэгтэй.

Unit 3

Instructions from Eye Doctor-нүдтэй холбоотой заавар үгс

Eye Office Equipments:-нүдний үзлэгийн өрөөний тоног төхөөрөмжүүд

Eye chart-хараа шалгах хүснэгт

Exam room and examining chairүзлэгийн өрөө ба үзлэгийн сандал

Phoropter-кератометр

Phoropter-кератометр Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

97

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

Lensometer-болор хэмжигч Retinal Camera-ретиноскоп

Unit 3 Slit lamp-шелевой ламп

Direct Opthalmoscope- нүдний уг дурандах шууд аппарат

Autorefractor-рефрактометр

Retinoscope-торлог дурандах аппарат

Manual keratometer—гар кератометр

98 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Binocular indirect Opthalmoscopeнүдний уг дурандах урвуу аппарат

Газрууд / Places

Skin-арьс Skin types: арьсны төрлүүд Normal skin-хэвийн арьс Sensitive skin-эмзэг арьс Dry skin-хуурай арьс Oily skin-тослог арьс Acne-prone skin-батганд өртөмтгий арьс Clear skin- цэвэр арьс Combination skin-холимог арьс SKIN PROBLEMS-арьсны эмгэгүүд Acne-Батга Allergic Skin ReactionМэдрэмтгий Арьс Black head-хар батга Blister-цэврүү Boil/ Carbuncle-Хатиг Breaking Out-Нүүрэн Дээр Юм Гарах Bruise-хөхрөх Burn түлэгдэлт, түлэнхий Callus-эвэрших Chafe-үрэх, зулгалах, Cracked skin-хагарсан арьс Dry-хуурай Freckles-сэвх Frostbite-Хөлдөх Fungal infection-мөөгөнцрийн үрэвсэл Heat rash-халууны харшил Hives- Харшлын гаралтай тууралт Inflammation-үрэвсэл Insect Bites/Bug Bites/Шавьжинд Хазуулах Itching, Itchy-Маажуур, Загатнах Itchy skin-маажууртай арьс Mole-мэнгэ Peeling skin-гуужсан арьс Perspiration-хөлс, хөлрөх Pimples-Батга, Нүүрэн Дээр Гарсан Зүйл Pus-идээ бээр Rash/ Dermatitis-Биржрүү/

Тууралт Red spots-улаан толбо Redness-улайх Redness-Улайх, Улаан Rough-ширүүн Scabies- Хамуу Scab-тав, хогжруу Scar-сорви Skin Cancer-Арьсны Хавдар Skin Damage-Арьсны Гэмтэл Sore-хөндүүр Sting-Хатгуулах Sty-өвдөг Sun Burn-Наранд Түлэгдэх Sun rash/sun allergy-нарны харшил Sweat-хөлс, хөлрөх Swelling-Хаван, Хавдар Tender-зөөлрөх, зөөлөн To burn- түлэгдэх, To swell-хавдах, хавагнах Under-eye puffiness-нүдний доогуурх хаван Wart-Үү White head-цагаан батга Wrinkles-үрчлээ People-хүмүүс Nail technician-хумсны техникч Manicurist-гар, хумсны мэргэжилтэн (маникурчин) Pedicurist-хөл арчилгааны мэргэжилтэн (педикурчин) Masseuse-массажист Skin care specialist-арьс арчилгааны мэргэжилтэн Dermatologist-арьсны эмч Hair stylist-үсний стилист Barber-эрэгтэй үсчин Hairdresser-эмэгтэй үсчин Beautician-гоо сайханч Beauty Salon-гоо сайханы салон Spa-гоо сайхны газар Cosmetics store-гоо сайханы дэлгүүр Hair salon-үсний салон Nail salon- хумсны салон Skincare-арьс арчилгаа Skin products:арьс арчилгааны бүтээгдэхүүнүүд Sunscreen- нарны тос

Sun block- нарны тос SPF 15, 20, 30, 50 (SPF-Sun Protection Factor) Cream-тос Hydrocortisone creamбэржрүүний тос Anti-fungal creamмөөгөнцрийн эсрэг тос Antibiotic ointmentантибиотиктой тос Lotion, body lotion, face lotion-чийгшүүлэгч, биеийн чийгшлүүлэгч, нүүрний чийгшүүлэгч Lip balm-уруулын бальзам Insect repellent-шавьжны тос Deodorant-үнэр дарагч Facial Mask-нүүрний маск Tissue –хуурай сальфетка Moist wipes-нойтон сальфетка Anti wrinkle cream-үрчлээний эсрэг тос Anti aging cream-хөгшрөлтийн эсрэг тос Serum-тос Facial-нүүр цэвэрлэгээ, массаж Massage-массаж Scrub-гүн цэвэрлэгээ Oil massage-тосон массаж Skin treatment-арьсны эмчилгээ

Unit 3

6. At the beauty salon - Гоо сайханы газарт

Cosmetics and beauty supplies- оо энгэсэг, гоо сайханы бараа Skincare-арьс арчилгаа Night cream-шөнийн тос Day cream-өдрийн тос Toner-чийгшүүлэгч шингэн (тоник) Foundation-суурь крем Lip liner-уруул хүрээлэгч Eye liner-нүд хүрээлэгч (контур) Eyebrow pencil-хөмсөг буддаг харандаа, хөмсөгний харандаа Eyeshadow-нүдний будаг (тень) Lipstick-уруулын будаг Lipgloss-уруул өнгөлөгч Lipliner-уруул хүрээлэгч Mascara-сормуусны будаг Blush-хацар өнгөлөгч

99 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Биеийн Газрууд Бүтэц / Places Зүй / Anatomy Газрууд / Places

Make up remover-будаг арилгагч Foundation-суурь энгэсэг Manicure kit-хумс арчилгааны цуглуулга Nail polish remover-хумсны будаг арилгагч Nail polish correction penхумсны будаг засагч

Unit 3 100

Anti-aging-хөгшрөлтийн эсрэг Loose Powder-нунтаг энгэсэг Powder brush-нунтаг энгэсэгний багс Powder puff-энгэсэг түрхэх зөөлөвч Eyelash curlier-сормуус дэрвийлгэгч Eyelash booster-сормуус бэхжүүлэгч Make up brush kit-багсны цуглуулга Hand cream-гарын тос Hand and nail cream-гар, хумсны тос Hair mask-үсний маск Hair care-үсний арчилгаа Hair brush-үсний сам Comb- үсний сам Hair conditioner-ангижруулагч Shampoo-шампунь Hair straightener/flat ironүсний индүү Hair roller-үс буржийлгагч Anti-dandruff shampoo-хагны эсрэг шампунь Fortifying shampoo-бэхжүүлэгч шампунь Hair spray-үсний шүршигч Foot care set-хөл арчилгааны цуглуулга Foot powder-хөлийн тальк Foot cream-хөлийн тос Body wash-бие угаагч Body lotion-биеийн чийгшүүлэгч Body cream-биеийн тос Body sponge-бие угаагч зөөлөвч Shower gel-шүршүүрийн гель Shower cap-шүршүүрийн малгай Antiperspirant deodorant –хөлс дарагч Make up pouch/cosmetic pouch-косметикийн цүнх Concealer/colour corrector-өө дарагч

Toilette-үнэртэй ус Soap bar-саван Mirror-толь Hair gel-үсний гель After shave balm-сахлын бальзам Shave foam-сахлын хөөс Cotton pads-нүүр цэвэрлэгч хөөс Eye cream-зовхины тос Peel-Off Mask-гуужуулагч маск Foaming cleanser-цэвэрлэгч хөөс Face mist-нүүрний шүршигч Face wash-нүүр угаагч Facial brush-нүүрний сойз Body brush-бие угаагч сойз Nourishing cream-тэжээлийн тос Soothing cream-тайвшруулж, амраах тос Blackhead cream-хар батганы тос Mattifying cream- тослог хянах тос Scrub cleanser-гүн цэвэрлэгч Moisturizing creamчийгшүүлэгч тос Refreshing cream-сэргээгч тос Balancing creamтэнцвэржүүлэгч тос Rich intensive moisturizerэрчимтэй чийгшүүлэгч Anti-cellulite creamцеллюлетийн эсрэг тос Tanning/bronzing cream-

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

борлуулах тос Sauna cap-сауны малгай Liquid hand soap-гарын шингэн саван Intimate wash-эмэгтэйчүүдийн угаагч шингэн Razor-сахлын хутга Razor blades-сахлын хутганы ир Headband-үсний даруулга Eyebrow tweezers-хөмсөг түүгч Nail clippers-Хумсны хутга Emery board-хумс үрэгч Nail file-хумс үрэгч Verbs:-үйл үгс To apply- түрхэх To peel-хуулах To protect-хамгаалах To massage gently-зөөлөн иллэг хийх To clean-цэвэрлэх To rinse-зайлах To leave skin soft-арьсыг зөөлрүүлэх To wash-угаах To wipe-арчих To put on makeup-нүүр будах To wear make up-нүүр будах To wear sunscreen-нарны тос түрхэх To wear-түрхэх, өмсөх, зүүх To moisturize-чийгшүүлэх To nourish-тэжээл өгөх To whiten-цайруулах To soothe-тайвшруулах To smooth-гөлгөр толигор болгох To rub-үрэх To use-хэрэглэх To spray-цацах, шүрших

Өвчин зовиур / Pains

Бүлэг 4 Unit 4

Өвчин зовиур / Pains

Sicknesses, Pains, and Symptoms

1

Өвчин, зовиур, шинж тэмдэгүүд

102-104

2

Ãэмтэл, Ослóóд Injuries and Accidents

105-110

3

Өвчин болон халдварууд Diseases And Infections

111-113

101 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Өвчин зовиур / Pains

1. Sicknesses, Pains, and Symptoms Өвчин, зовиур, шинж тэмдэгүүд Sickness-ªâ÷èí

Unit 4

A boil-хатиг гарах A cold-ханиад A cough-ханиалгах A fever-халуурах A Leg cramp-хөлийн булчин зангирах A Migraine- толгой таллаж өвдөх A pain in my chest-цээжээр өвдөх A pain in my side (kidney)- бөөр өвдөх A red painless sore- улаан өвчингүй яр A runny nose-нус гоожих/хамрын ханиад A skin rash- арьсны тууралт A sore throat-хоолой өвдөх A stiff neck-хүзүү хөших/гоёотох A stomach cramp-гэдэсний булчин зангирах A stuffy nose-хамар битүүрэх A temperature-халуурах Abdominal pains-хэвлийгээр өвдөх Acne- батга гарах An upset stomach- ходоодны хямрал Back pain- нуруу өвдөх Blister- цэврүү Blurred vision- нүд бүрэлзэх Callus-эвэрших Chills-чичрэх, жиндэх Cramps-булчин зангирах Darkened urine – шээсний өнгө өтгөрөх Diarrhea-гүйлгэх, суулгах, туулгах Discharge from vagina/penis- эр /эм бэлэг эрхтнээс юм гарах Dry eyes- нүд аргах, хуурайших Gas-гэдэс дүүрэх

Heartburn-цээж хорсох, шар хөөрөх Heat rash-халууны харшил Hemorrhoids-шамбарам/цагаан мах гарах High blood pressure (hypertension)-цусны даралт ихсэх High cholesterol-холестрин ихсэх Increased blood pressure – даралт ихсэх Increased heart rate – зүрхний цохилт олшрох Indigestion-хоолны шингэц муудах Insomnia-нойргүйдэх Itchy eyes- нүд загатнах Itchy skin – арьс загатнах, маажуур, загатнуур Loss of hearing – дүлийрэх Lost voice(Laryngitis) -хоолой сөөх Low blood pressure-даралт багасах Lower back pain- ууц нуруугаар өвдөх Menstrual cramps-сарын тэмдэгийн үеийн өвдөлт Morning sickness- жирэмсний хордлого Motion sickness-бие булрах Pain with urination – шээхэд өвдөх Persistent low fever – байнгын бага халуунтай байх Pink eye(Conjunctivitis)-нүд улайх Shortness of breath – амьсгал давхцах Swollen lymph nodes – тунгалагийн булчирхай томрох influenza (flu) -томуу тусах өвчин

1.) I have ___________(sickness)___________. Би ___________(өвчин)___________тай. I’ve got___________(sickness)___________. Би ___________(өвчин)___________тай. He has _________________. тэр эрэгтэй ___________тай. He’s got________________. тэр эрэгтэй ___________тай. She has _______________. тэр эмэгтэй ________________тай. She’s got_________________. тэр эмэгтэй ________________тай. Past tense-өнгөрсөн цаг: I/She/He had _______(sickness)__________. 2.) I have a/an (body part)+ ache. Би эрхтэн+ний өвчинтэй. He has a/an (body part)+ache. тэр эрхтэн+ний өвчинтэй. She has a/an (body part)+ache. тэр эмэгтэй эрхтэн+ний өвчинтэй.

102 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Өвчин зовиур / Pains

A backache-нурууны өвчин A headache-толгойн өвчин A stomachache-гэдэсний өвчин A toothache-шүдний өвчин An earache-чихний өвчин

3.) My ______ (body part)______ hurts. миний ____(эрхтэн)_______өвдөж/ өвдөөд байна. His______ (body part)______ hurts. тэр эрэгтэйн _____(эрхтэн)____өвдөж/ өвдөөд байна. Her______ (body part)______ hurts. тэр эмэгтэйн_____(эрхтэн)____өвдөж/өвдөөд байна.

4.) My ______(Body part)______ is/are sore. миний ________(эрхтэн)______хөндүүр/ хөндүүрлээд байна. His ______(Body part)______ is/are sore. тэр эрэгтэйн ______(эрхтэн)_____хөндүүр/ хөндүүрлээд байна. Arm-гар Legs-хөл Muscles-булчин Shoulder-мөр Throat-хоолой

Unit 4

Back-нуруу Finger-хуруу Head-толгой Knee-өвдөг Neck-хүзүү Shoulder- мөр Stomach-гэдэс ходоод Throat-хоолой Tooth-шүд

5.) I am _____________. Би ______________-ж, ч/ээд байна. (миний ___________ байна) He is ____________. – тэр эрэгтэй _________________байна. She is ____________.- тэр эрэгтэй _________________байна. Bloated-гэдэс дүүрэх Congested- амьсгал бөглөрөх Constipated-өтгөт хатах Dehydrated-шингэн алдах Dizzy-толгой эргэх exhausted-ядрах, сульдах Ill-өвчтэй Sick-өвчтэй Tired-ядрах

I am _____________. Би ______________-аад байна. He is ____________. – тэр эрэгтэй _________________байна. She is ____________.- тэр эрэгтэй _________________байна.

103 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Өвчин зовиур / Pains

Bleeding- цус алдах, цус гоожих choking-хахах coughing-ханиалгах (Cough – ханиах) Hiccupping -зогисуулах shaking-чичрэх shivering-чичрэх Sneezing a lot-ихээр найтаах sweating-хөлрөх vomiting-бөөлжих

6.) I feel__________. би ______________-аад байна. (би _____мэдэрч байна) He feels _________. тэр эрэгтэй __________байна. (тэр эрэгтэй _____мэдэрч байна) She feels_______________. тэр эмэгтэй __________байна. (тэр эмэгтэй_____мэдэрч байна)

Unit 4

Depressed- сэтгэл гутрах Dizzy-толгой эргэх Drowsy- нойрмоглох Faint-ухаан балартах Ill-өвчтэй Light-headed-дүнхүүрэх Nauseated-дотор муухайрах/ бөөлжис хүрэх Nauseated from the smell of food-хоолноос болж дотор муухайрах Nervous- түгшсэн Stressed-бухимдсан Sick-өвчтэй Tired/fatigue-ядрах Weak- сул дорой, сульдах

Other-бусад: I lost my appetite.-би хоолны дуршилгүй болсон. I am allergic to______.-би ______-ны харшилтай. I snore at night. -би шөнө хурхираад байна. I have the hiccups.-би зогисуулаад байна.

104 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Өвчин зовиур / Pains

2. INJURIES AND ACCIDENTS ГЭМТЭЛ ОСОЛУУД Монголоор

A burn

Түлэгдэлт

A first degree burn

1-р зэргийн түлэгдэлт

A bruise

Verb- үйл үг

Adjective-тэмдэг нэр

Монголоор

Монголоор

Түлэх, түлэгдэх

burned skin

Түлэгдсэн, түлэнхий арьс

Хөх, хөх толбо To bruise

Хөхрөх, хөхрөөх

A Bruised eye

Хөхөрсөн нүд

A scrape, an abrasion

Шалбархай

To scrape

Шалбалах, шалбарах

A Scraped knee

Шалбархай өвдөг

A fall

Уналт

To fall

Ойчих, унах Түлэх, зумлах

Scalding hot water

Халуун усанд түлэгдсэн, шалзлагдсан

A Fractured bone

Хугархай яс

To burn

To scald

-

Унах

A scald

Түлэгдэлт

A fracture

Гэмтэл, бэртэл To fracture

Гэмтэх, бэртэх

A sprain

Булгарал

Булгалах

A Sprained wrist

Булгарсан бугуй Мултарсан мөр

To sprain

A dislocation

Мултрал

To dislocate

Мултрах

A Dislocated shoulder

A Blister

Цэврүү

To blister

Цэврүүтэх

A Blistered toe

Цэврүүтсэн хөлийн хуруу

A scratch

Самардсан, маажсан мөр

To scratch

Маажих, самардах

A Scratched finger

Самардуулсан/ урсан хуруу

A slip

Халтиргаа

To slip

Гулгах, Хальтарч унах

A Slippery floor

Халтиргаатай шал

A wound

Шарх

To wound

Шархтах

A wounded soldier

Шархдсан цэрэг

A swelling

Хавдар

To swell

Хавдах

A Swollen eye

Хавдсан нүд

A poision

Хордлого

To poison, to be poisoned

Хордох, хордлогод орох

Poisonous

Хортой

A toxin

Хор

Toxic

Хортой

A bleeding

Цус алдалт

To bleed

цус гарах, цус алдах

Bleeding nose

Хамраас цус гарсан

An overdose

Хэтэрсэн тун

To overdose

Эмийн тун хэтрэх

үрэвсэл

To be inflamed

Үрэвсэх

inflammation

Unit 4

Noun-нэр үг

105 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Өвчин зовиур / Pains

List of Injury and Accident Related Verbs гэмтэл осолтой холбоотой үгс Verb- үйл үг

Монголоор

To accidentally ingest (toxic materials, medicine, poisonous materials, chemicals)

Хортой бодис, эм, химийн бодис зэргийг санаандгүй залгих

To be electrocuted

Цахилгаанд цохиулах

To be Hungover

Архинд шартах

To be injured in an accident

Ослын улмаас гэмтэх

To be poisoned

Хордох, хордлогод орох

To be Suffocating

Боомилох, боох

To be unconscious

Ухаан алдах, муужрах

To bite

Хазах, хазуулах

To bleed

цус гарах, цус алдах

To blister

Цэврүүтэх, цэврүү үсрэх

To break

Хугалах, хугарах

To bruise

Хөхрөх, хөхрөөх

To burn

Түлэх, түлэгдэх

Unit 4

to choke

Хахах

To cut

Зүсэх

To dislocate

Мултрах

To drown

Усанд шивэх

To faint

Ухаан алдах

To fall

Унах, ойчох

To fall down

Унах, ойчих

To fall off To fall off a horse

-аас унах Мориноос унах

To fracture

Гэмтэх, бэртэх

To get sunburned

Наранд түлэгдэх

To get/have a black eye

Нүдээ хөхрүүлэх

To get/have a swollen eye

Нүдээ хавтгах

to have a concussion

ухаан алдах(самуурах)

To have a hangover

Архинд шартах

To have a heart attack (myocardial infarction)

зүрхний дутагдалд орох

To have a stroke (cerebrovascular accident)

Цус харвах

to have frostbite to be frostbitten

Хөлдөх Хөлдөөх

To have heat exhaustion

Турах, хэт ядрах

to have Hypothermia

дулаанаа алдах

To have/get alcohol poisoning

архины хордлогод орох

To have/get food poisoning

хоолны хордлогод орох

To hit

Цохих, цохиулах

To overdose

Эмийн тун хэтрэх

To pass out/to black out

Түр ухаан алдах, нүд харанхуйлах

106 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Өвчин зовиур / Pains

To poison to be poisoned

Хордох, хордлогод орох

To scald

Түлэгдэх, зумлагдах, зумлах, түлэх

To scrape

Шалбарах, шалбалах

To scratch

Маажих, урах, самардах

To slip

Гулгах, Хальтарч унах

To sprain

Булгалах

To strain

Сунах татагдах, сулрах

To stub

Тулгалах

To suffer

Өвдөх, шаналах

To suffer a head injury

Тархиндаа гэмтэл авах

To swell

Хавдах

To wound

Шархдах, шархлах Past tense –өнгөрсөн цаг

Монголоор

Example sentence

To bite

Хазах

Bit

She bit her tongue.

To break

Хугалах

Broke

She broke her leg.

To bruise

Хөхрөх, хөхрөөх

bruised

She bruised her arm.

To burn

Түлэх

burned

He burned his hand.

To cut

Зүсэх

cut

I cut my finger.

To dislocate

Мултрах

dislocated

He dislocated his shoulder when he fell off a horse.

To fracture

Бэртэх

fractured

He fractured his bone.

To hit

Цохих

Hit

She hit her head on the low ceiling.

To sprain To twist

Булгалах

sprained twisted

He sprained / twisted his ankle.

To strain

Сунах татагдах

strained

He strained his muscle.

To stub

Тулгалах

stubbed

I stubbed my toe.

Unit 4

Verb –үйл үг

Violent injuries-хүчинд автсан гэмтэлүүд Passive/indirectидэвхигүй/шууд бус хэлбэр

Direct-шууд хэлбэр Verb – үйл үг

Монголоор

Her, him, me, them, you, us

English

Монголоор

Subject: He, she, I + WAS they, we, you + WERE

To attack

Халдах, довтлох He attacked us.

To assault

Хүч хэрэглэх, дайрах

He assaulted me. To be assaulted Хүчинд автсан

I was assaulted.

To rape

Хүчиндэх

He raped her.

She was raped.

To be attacked

To be raped

Халдлагад өртсөн We were attacked.

Хүчиндүүлсэн

107 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Өвчин зовиур / Pains

To shoot

Буудах

He shot him in the leg.

To be shot

Буудуулсан

He was shot.

To stab

Хатгах, хутгалах

He stabbed her with a knife.

To be stabbed

Хутгалуулсан

She was stabbed by a knife.

To hit

Цохих, зодох

He hit her with a car.

To be hit

Цохиулсан

He was hit by a car.

To punch

Цохих, зодох

He punched me in the head.

To be punched

Зодуулсан

I was punched

Common Bites and stings- шавьж хорхойд хазуулсан түгээмэл гэмтлүүд Монголоор

Subject: He, she, I + WAS they, we, you + WERE

To be stung by a bee

зөгийд хатгуулах

I was stung by To sting a bee

Хатгах

A bee stung me.

A bee sting

Зөгийн хатгуулсан шарх

To be bit by a mosquito

шумууланд хазуулах

I was bit by a mosquito

To bite

Хазах

A mosquito bit me.

A mosquito bite

Шумуулны шарх, сорви

To be bit by a dog

нохойд уруулах

I was bit by a dog.

To bite

Хазах, урах

Нохойд A dog bit me. A dog bite уруулсан шарх

To be bit by a snake

могойд хатгуу лах

I was bit by a snake.

To bite

Хатгах, хазах

A snake bit me.

A snake bite

Могойд хатгуулсан шарх

To be bit by a spider

Аалзанд хазуулах

I was bit by a spider.

To bite

Хазах

A spider bit me.

A spider bite

Аалзанд хазуулсан шарх

To be bit by a tick

Хачиганд хазуулах

I was bit by a tick.

To bite

Хазах

A tick bit me.

A tick bite

Хачиганд хазуулсан шарх

To be bit by bedbugs.

Бясаанд хазуулах

I was bit by bedbugs.

To bite

Хазах

Bedbugs bit me.

Bedbug bites

Бясаанд хазуулсан шарх

Verb- үйл үг

Verbүйл үг

Монголоор

Her, him, me, them, you, us

Nounнэр үг

Монголоор

Unit 4

Disasters and accidents- түгээмэл осолүүд Noun-нэр үг

Монголоор

жишээ өгүүлбэр example sentence

Монголоор

a flood

Үер

There was a flood in Ulaanbaatar.

Улаанбаатарт үер болсон.

a fire, wild fire

Гал, Гал түймэр

There was a fire at the Children’s Palace.

Хүүхдийн ордонд гал гарсан.

автомашины осол

There was a car accident.

a car crash

машины мөргөлдөөн

There was a car crash.

A plane crash

онгоцны сүйрэл

a car accident

108 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Машины осол болсон. Машин мөргөлдсөн.

Өвчин зовиур / Pains

машины осол

an explosion

Тэсрэлт, дэлбэрэлт

There was an explosion at the factory.

Үйлдвэрт дэлбэрэлт болсон.

a fight

Зодоон, цохион

There was a fight outside the bar.

Барны гадаа зодоон болсон.

An earthquake

Газар хөдлөлт

There was an earthquake in Dundgobi yesterday. /Dundgobi had an earthquake.

Өчигдөр Дундговь аймагт газар хөдөлсөн.

A drought

Ган

Last summer, there was a drought in Omnogobi./Last summer Omnogobi had a drought.

Өнгөрсөн зун Өмнөговьт ган болсон.

Зуд

Last winter, There was a serious _____ in Mongolia. /Last winter, Mongolia had a serious zud.

“zud” =winter devastation, zud disaster A Sandstorm, a dust storm

Шороон шуурга

A blizzard

Цасан шуурга

Heat wave

хэт дулааралт

Тэр машины осолд орсон.

Өнгөрсөн өвөл монголд зуд болсон./ Өнгөрсөн өвөл Монгол зудтай байсан.

He died in a sandstorm.-

Тэр шороон шуурганаар нас барсан.

He died in a blizzard.-

Тэр цасан шуурганаар нас барсан.

There was a heatwave in Sainshand last week.

өнгөрсөн долоо хоногт Сайншандад хэтэрхий халуун байсан.

Construction accident-барилгын осол Train accident-галт тэрэгний осол Desertification-цөлжилт Cyanide poisoning-цианидын хордлого Lightning-цахилгаан Tsunami-Öóíàìè I have hurt my-миний ___________өвдөөд байна. Abdomen-хэвлий Back-нуруу Chest-цээж Head-толгой limb - arm, hand, foot or leg-мөч (шуу, сарвуу, тавхай, хөл) neck-хүзүү

Unit 4

She was in a car accident.

car accident

I have been-би _____________-аад байна. Assaulted-хүчинд автах hit by a bomb-дэлбэрэлтэнд өртөх in a traffic accident-зам тээврийн осолд орох shot-буудуулах stabbed-хутгалуулах I think I might have-миний _______________байж магадгүй гэж бодож байна. a Broken bone or fracture-яс хугарсан, бэртсэн a Nosebleed-хамраас цус гарсан a Sprain-булгарсан a Torn cartilage (of the knee)-мөгөөрс тасарсан (өвдөгний) Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

109

Өвчин зовиур / Pains

I have a pain in my-би(миний)______________-тэй/өвчтэй. * * * * * * * *

Abdomen / Stomach(ache)-хэвлий/гэдэсний өвчин back(ache)-нуруу/нурууны өвчин Chest-цээж Ear(ache)-чих/чихний өвчин head – headache-толгойн өвчин Pelvis-аарцаг Teeth / Tooth(ache)-шүд/шүдний өвчин Vagina (Pain)-үтрээ/үтрээний өвчин

I feel-би_________байна. * * * * * *

Unit 4

* * * * * *

Cold –даарч Feverish – Hot-халууцаж Light-headed-дүнхүүрээд Dizzy-толгой эргээд Nauseated-дотор муухайрах Sick-өвчтэй o like I have to vomit-бөөлжих Short of breath-амьсгал давхцах Sleepy-нойрмоглох Sweaty-хөлрөх Thirsty-цангах Tired-ядрах Weak-сульдах

I can’t-би ______________-ж чадахгүй байна. * * * * * * * * * * * * * * * *

Breathe-амьсгалах Hear-сонсох Move my arm and/or leg-гар, хөлөө хөдөлгөх Pass a Bowel Action (poop)-өтгөнөөр бие засах Pass Urine (pee)-шээх Remember-санах See properly-сайн харах Sleep-унтах Smell-үнэрлэх Speak-ярих Stop passing watery Bowel Actions-гүйлгэхээ болих Stop scratching-маажихаа болих Stop sweating-хөлрөхөө болих Swallow-залгих Walk-алхах Write-бичих

110 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Өвчин зовиур / Pains

Unit 4

3. Diseases, infections, serious illnessesөвчин,халдвар болон хүнд хэлбэрийн өвчнүүд

111 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Өвчин зовиур / Pains

Unit 4 COMMUNICABLE DISEASES

халдварт ªÂчнүүд

E. COLI

ÃÝÄÝÑÍÈÉ ÑÀÂÕÀÍÖÀÐ

EBOLA

ÝÁÎËÀ

PERTUSSIS

ÁªÃد¯ËÃÝ, ÕªÕ¯¯Ë ÕÀÍÈÀÄ, ÊÎÊËÞØ

112 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

RUBEOLA

ÓËÀÀÍ ÝÑÝÐÃÝÍÝ

SALMONELLA

ÑÀËÜÌÎÍÅËË

STAPHYLOCOCCUS

ÕÎÍÕÎÐÖÎà ÁªÌ

STREPTOCOCCUS

ÕÝËÕÝÝ ÁªÌ

MORE SEXUALLY TRANSMITTED DISEASES

ÁÇÕª

AIDS

ÄÎÕ

AMOEBIASIS

ÀÌÅÁÀÕ

CANDIDIASIS

̪ªÃªÍÖªÐ

CHANCRE

ßÐ

CHLAMYDIA

ÕËÀÌÈÄÈÎÇ, ÕËÀÌÈÄ

CONDYLOMA

ǪªËªÍêÐ, ÁÝËÝà ÝÐÕÒÍÈÉ ¯¯

GENITAL HERPES

ÁÝËÝÃ ÝÐÕÒÍÈÉ ÕÎÌÕÎÉ

GENITAL WARTS

تÂÕ ¯¯, تÂÕ ÓÐ

GONORRHEA

ÇÀË Õ¯ÉÒÝÍ ÁÓÞÓ ÃÎÍÎÐÅÉ

HEPATITIS B, C

Â, Ñ ÃÅÏÀÒÈÒ

HIV

ÕÄÕÂ

BILHARZIASIS (SCHISTOSOMIASIS)

ØÈÑÒÎÑÎÌÎÇÄÀÕ

DERMATOMYCOSIS

ÀÐÜÑÍÛ ÌªªÃªÍÖªÐÒªÑ, ÍÎÕÎÉ ÁªªÑÍÈÉ ªÂ×ÈÍ

HOOKWORM

ÓÒÀÑËÀÃ ÕÎÐÕÎÉ

LEISHMANIASIS

ËÅÉØÌÀÍÈÎÇÄÎÕ

Unit 4

Өвчин зовиур / Pains

LUNG FLUKE DISEASE (PARAGONIMASIS) ÓÓØÃÈ ÑÎÐÎÃ×ÎÎÐ ªÂ×ËªÕ PASTEURELLOSIS

ÏÀÑÒÅÐÅËÒÝÕ, ÖÓÑÀÐÕÀà ÖÓÑÀÍ ¯ÆÈË

PLAGUE (BUBONIC)

ÁÓË×ÈÐÕÀÉÍ ÒÀÕÀË

Q (QUERY) FEVER

ÊÓ ×È×ÐÝÃ

RABIES

ÃÀËÇÓÓ

SALMONELLOSIS

ÑÀËÜÌÎÍÅËËÅÇÒÝÕ

TAPEWORM (DIPHYLLOBOTHRIASIS, ECHINOCOCCOSIS)

ÖÀÃÀÀÍ ÕÎÐÕÎÉ

TICKBORNE TYPHUS FEVER

ÃÀ×ÃÈÉÍ ÐÈÊÊÅÒÑÈÎÇ

113 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Өвчин зовиур / Pains

Unit 4 114 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Бүлэг 5 Unit 5

Эрүүл мэнд / Health

Эрүүл мэнд / Health 1

Хоол хүнс болон хоол хийх аргууд Foods and Cooking

116-124

2

Хүнсний бүтээгдэхүүний ангилал, хоол тэжээл, эрдэс, амин дэмүүд Foods Groups, Nutrition, Vitamins, And Minerals

125-133

3

Спорт, дасгал Sports and Exercise

134-137

4

Нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд Reproductive Health

138-139

5

Эх баригч эмч, эмэгтэйчүүдийн эмчийн өрөөнд At the Gynecologist’s Office

140-143

6

таны бие ямар байна? How are you feeling?

144

7

Эрүүл мэндтэй холбоотой эрүүл, хорт зуршлууд Healthy and Unhealthy habits

145

115 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

1. Food and Cooking Хоол хүнс, хоол хийх арга

Bread-талх

Pastry- нарийн боов

Wheat bread-буудайн талх

Steamed breadМантуу

Fried Pastryбоорцог

Flour-гурил “FLOWER”tsetseg-(гэдэг үгтэй ижил дуудагдана) Wheat flour –буудайн гурил Yeast-хөрөнгө Baking soda-хүнсний сод

Pasta-гоймон Noodles-гоймон Glass noodles-пүнтүүз

Flour noodles-хэрчсэн гурил

Unit 5 Dough-зуурсан гурил

Corn-эрдэнэшиш

Popcorn-шарсан эрдэнэшиш

White rice-цагаан будаа

Brown rice-бор будаа

Millet-шар будаа

Barley-арвай

Buckwheat-гурвалжин будаа Oatmeal-овъёосны будаа Cereal-тариа будаа

116 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

Vegetables:-хүнсний ногоо

Cucumber-өргөст хэмх

Pickles- дарсан өргөст хэмх

Cabbage-байцаа

Red/purple cabbageулаан байцаа

Tomato-улаан лооль

Cherry Tomato-Жижиг помидор/улаан лооль

Onion-сонгино

Bell pepper-чинжүү Sweet pepper- чинжүү

Potato-төмс Sweet potato-амтат төмс Chips/Fries/-шарсан төмс

Turnip-шар манжин

Beet-хүрэн манжин

Mushroom-мөөг

Broccoli -брокколи Cauliflower -цэцэгт байцаа

Radish-тоором

Chili pepper-халуун чинжүү

Olive-чидун жимс/ олив

Seaweed/Dried seaweed/-далайн байцаа

Unit 5

Carrot-лууван

Garlic-сармис

Eggplant-хаш

117 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

Tofu-дүфү

Peas-вандуй Chive-хөмүүл

Lettuce-салатны байцаа

Pumpkin-хулуу Nuts –самар Peanut-газрын самар Seeds-үр

Squash-хулуу

Beans-шош/буурцаг Soy meat- шар буурцагын мах

Sunflower seed-наран цэцгийн үр Pickled vegetables-даршилсан (дарсан) ногоо

FRUITS-жимс

Watermelon-тарвас/ шийгуа

Banana-гадил

Orange-жүрж

Black currant-үхрийн нүд

Red currantулаалзгана

Sea buckthornцацаргана

Grape-усан үзэм

Raisin- үзэм

Strawberry-гүзээлзгэнэ

Cherry-интоор

Plum-чавга

Unit 5

Apple-алим

118 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

Peach-тоор

Pear-лийр

Lemon-нимбэг

Lime-ногоон нимбэг

Pomegranate-анар

Kiwi-киви

Pineapple-хан боргоцой

Blueberry-нэрс

Cranberry-цангис

Mango-манго

Dried mango-хатаасан манго

Fruit Jam/Fruit Jelly/жимсний чанамал/ варень Dried fruit-хатаасан жимс Preserved fruit-компод Canned fruitхайрцагласан жимс Compote-компод

Unit 5

Types of Meat - махны төрлүүд

Beef-үхрийн мах

Horse meat-адууны мах

Goat meat-ямааны мах

Pork-гахайн мах Wild boar meat-бодон гахайн мах

Mutton-хонины мах

Chicken-тахианы мах

Camel meat-тэмээний мах

Marmot meatтарваганы мах

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

119

Эрүүл мэнд / Health

Fish-загасны мах Canned fishхайрцагласан загас Sardine-сардина ы Octopus-наймаалж

Seafood-далайн гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүн Crab-хавч Lobster-далайн хавч Shrimp-сам хорхой

Egg-өндөг Egg yoke-өндөгний шар Egg white-өндөгний

цагаан

Sausage-хиам, зайдас Ham- утсан мах, хиам Ground meatмашиндсан мах Dried meat-борц Jerky- борц

Dairy products-цагаан идээний төрлүүд Animal parts:амьтны эд эрхтэнүүд Guts/entrails/-гэдэс Liver-элэг Heart-зүрх Kidney-бөөр Brain-тархи Tongue-хэл Marrow-чөмөг Tripe-сэмж

Yogurt(yoghurt)-тараг

Mayonnaise (mayo)майноз

Cheese-бяслаг

Dried milk curdsааруул

Cream-өрөм

Unit 5

Milk-сүү Cow’s milk-үхрийн сүү Goat’s milk-ямааны сүү

Butter- масло Sour milk curds-аарц Sour cream- цөцгийн тос Powdered milk-хуурай сүү

Dessert-Амттан

120

Cake-бялуу

Ice cream-мөхөөлдөс/ зайрмаг

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Cookie–жигнэмэг

Biscuit- жигнэмэг

Эрүүл мэнд / Health

Candy/sweets/-чихэр

Chewing gum/gum/бохь

Chocolate-шоколад

Mints-амны гаа

Drinks/Beverages-уух зүйлс:

Apple juice-алимны шүүс

Coffee-кофе

Orange juice-жүржийн шүүс Aloe juice-зуу настын шүүс (алой жүүс)

Tea-цай Black tea-хар цай Green tea-ногоон цай Mint tea-гаатай цай Fruit tea-жимстэй цай

Soda-хийжүүлсэн ундаа Soft drink-ундаа

Fruit juice-жимсний шүүс

Wine-дарс Red wine- улаан дарс White wine-цагаан дарс

Unit 5

Water –ус Cold water-хүйтэн ус Boiled water-буцалсан ус Bottled water- савласан ус

Vodka-архи Fermented mare’s milk-гүүний айраг Whiskey-виски Liquor-ликёр Sparkling wine-гаазтай дарс Beer-шар айраг

Champagne-оргилуун дарс (шампанск)

121 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

National Mongolian foodsМонгол үндэсний хоол

Бууз -steamed meat dumplings

Хуушуур-fried meat dumplings

Цуйван- flour noodles with meat and vegetables

Хорхог -traditional Mongolian style of cooking mutton with hot rocks/stones

Сүүтэй цай -salty milk tea / milk tea

Хэвийн боов/Ул боовtraditional pastry

Банш-boiled meat dumpling Банштай цай- Milk tea with dumplings Банштай шөл- Dumpling soup

Чанасан мах -Steamed meat Гоймонтой шөлnoodle soup Бантан-flour and meat soup

Prepared dishes-хоолны төрлүүд

Unit 5

Хуурга-fried dish/stir fried dish/ Salad-салат Potato salad-төмсний (нийслэл) салат Fruit salad-жимсний салат Soup-шөл Sandwich-хачиртай талх burger-бургер spagetti-шпагети pizza-пицца Snacks-хөнгөн зууш

Oils-тосны төрлүүд

Sauces/condiments- соусны төрлүүд болон амтлагчууд

Spices/seasonings-хоол амтлагчууд болон амтлагч ногоонууд

Food words-хоол хүнстэй холбоотой үгс

Vegetable oil-ургамлын тос Olive oil-чидун жимсний/оливын тос Sunflower seed oil-наран цэцгийн тос Soybean oil-шар буурцагын тос Animal fat/lard/-өөхөн тос Butter- масло Sesame oil-гүнжидын тос

122

Black Pepper-хар перц Red pepper-улаан перц Sugar-элсэн чихэр (“sh”) Sugar cube-ёотон Curry-карри Bay leaf- лаврын навч Ginger-цагаан гаa parsley-яншуй cinnamon-шанцай cumin-гоньд

Salt-давс Pepper- перц

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Mustard-гич Honey-зөгийн бал Ketchup-кетчуп Chili-чили Soy sauce –хоолны цуу/бор цуу\ хар жан White Vinegar-цагаан цуу Dressing-амтлагч соус

Fresh-шинэ Ripe-боловсорсон, гүйцэд болсон

Эрүүл мэнд / Health

TASTES-амт

Bitter-гашуун Bland-амтгүй Crisp-үйрэмхий, шажигнасан Crunchy-шаржигнасан Delicious-амттай Dry-хуурай, хатсан Fatty-өөхтэй Greasy-тослог, тостой Hot- халуун oily-тослог, тостой Salty-давсархаг Sour-исгэлэн Spicy-халуун ногоотой Sweet-чихэрлэг Tasteless-амтгүй Tasty- амттай

Verbs-үйл үгс To To To To To To To To

bite-хазах chew-зажлах diet-хоолны дэглэм барих drink-уух eat-идэх swallow-залгих sip-шимэх, шимж уух taste-амтлах

Cooking Action Verbs-хоол хийхтэй холбоотой үйл үгс

Chop-хэрчих cook-хоол хийх cut-зүсэх grate-үрэх peel-хальслах heat up- халаах stir-хутгах make tea(brew tea)-цай чанах, (бүрэх) Add-нэмэх knead-нухах grind-машиндах mix-холих roll-элдэх

Ways of cooking-хоол хийх аргууд To To To To To To To To To To To To To To To To To To To To To To

Bake-барих/талх, нарийн боов/ boil water-ус буцалгах Boil-буцалгах cook-хоол хийх chop vegetables-ногоо хэрчих cut meat-мах хэрчих defrost meat-мах гэсгээх Dry-хатаах ferment-исгэх Freeze-хөлдөөх fry-шарах grind meat-мах машиндах knead dough- гурил нухах make dough-гурил зуурах make noodles-гурил хэрчих Pickle-дарах, даршлах pinch-чимхэх Roast-шарах roll dough-гурил элдэх sharpen a knifeSteam-жигнэх Stir-fry-хуурах

Kitchen tools:-гал тогооны хэрэгсэл Fork-сэрээ Spoon-халбага Knife-хутга Chopstick-савх Plate-таваг Cup-аяга Bowl-шөлний таваг Glass-шилэн аяга Toothpick-шүдний чигжлүүр Teapot –халуун сав(гүч) Thermos- халуун сав Kettle –данх Water boiler –ус буцалгагч Rice cooker –будаа агшаагч Vegetable peeler-ногоо хальслагч pitcher-домбо Can opener-лааз онгойлгогч Bottle opener-ундаа онгойлгогч Corkscrew-вино онгойлгогч Funnel-юүлүүр Grater-ногоо үрэгч Cutting board-махны мод rolling board-бандан rolling pin-ганж Strainer-шүүлтүүр Scissor-хайч

Unit 5

Raw/uncooked-шал түүхий Rotten-өмхийрсөн, ялзарсан Unripe-түүхий, гүйцэд боловсроогүй Overcooked-хэт болсон Undercooked-түүхий, дутуу болсон Imported-импортлогдсон Organic-цэвэр, байгалийн Pesticide-пестицид

123 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

Sieve/strainer-цайны шүүр Oven –зуух, плетка Refrigerator/ fridge/--хөргөгч Freezer-хөлдөөгч Microwave- халаах зуух/пэчь Electric steamer-цахилгаан жигнүүр Frying pan-хайруулын таваг Stove-зуух Meat grinder-махны машин Pressure cooker-түргэн буцалгагч Wok-тогоо Tongs-хавчаар Kitchen towel-гал тогооны алчуур Dipper-шанага Mortar and pestle-уур нүдүүр Sharpening stone-билүү

Quantities/units-тоо хэмжээ заасан үгс: kilogram (kilo)-килограмм bag - уут Piece-ширхэг Cup of-аяга Can-лааз Jar-шил Loaf-бүтэн талх Bottle-лонх Bag-уут Package-боодол Carton-цаасан уут Pack-баглаа Package- баглаа, уут Container-сав Box-хайрцаг Bar-нүд

Unit 5

Phrases-хэллэгүүд Where are these vegetables from?-энэ хаанахын ногоо вэ? When did this meat come?-хэзээ ирсэн бэ? Is the meat fresh?-энэ мах шинэ үү? When did these eggs arrive?-эдгээр өндөгүүд хэзээ ирсэн бэ? Do you have fresh bread?-танайд шинэ талх байна уу? What do you need to buy?-та юу юу авах хэрэгтэй вэ? I need to buy …………………. надад _____хэрэгтэй. What did you buy?-та юу юу худалдаж авсан бэ? I bought …………………. би ______ авсан. I did not buy …………………. би ________аваагүй. How much is this?-энэ ямар үнэтэй вэ? How much is one kilogram?-нэг килограмм нь хэд вэ? How many kilograms do you want to buy?-хэдэн килограммыг авмаар байна? I would like to buy 3 kilograms of potatoes.-би 3 килограмм төмс авмаар байна.

How many?-хэдэн/хэр олон Two pieces-2 ширхэг

124 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

2. ХООЛ ТЭЖЭЭЛ –NUTRITION Хүнсний бүлэг-food groups

Unit 5

Fruit group- жимс жимсгэнэний бүлэг

125 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

Vegetable group – хүнсний ногооны бүлэг

Fats, oils, and sugars group-өөх, тос,элсэн чихэрийн бүлэг

Unit 5 126 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

Dairy group- сүү, сүүн бүтээгдхүүний бүлэг

Unit 5

Grains Group-үр тарианы бүлэг

127 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

1. Fruit group- жимс жимсгэнэний бүлэг 2. Meat Group –мах, махан бүтээгдэхүүний бүлэг a. Fish-загас b. Poultry-шувууны мах c. Eggs-өндөг d. dry beans-хуурай шош e. nuts-самар 3. Vegetable group - хүнсний ногооны бүлэг 4. Fats, oils, and sugars group-өөх, тос, элсэн чихэрийн бүлэг a. Butter-цөцгийн тос b. Animal fat – малын өөх тос c. Vegetable oil-ургамлын тос d. Sweets, Candy-чихэр 5. Dairy group – сүү, сүүн бүтээгдхүүний бүлэг a. Milk-сүү b. Yogurt-тараг c. Cheese-бяслаг Meat-мах d. ice cream-зайрмаг Dairy-цагаан идээ 6. Grains group -үр тарианы бүлэг Oils-тос a. Flour-гурил Fruits-жимс b. Bread-талх Vegetables-хүнсний ногоо c. Rice-будаа Grains-үр тариа d. Pasta-гоймон

Unit 5

NUTRIENTS IN FOODS-Хоол хүнсэн дэхь шимт бодис Nutrient-шим тэжээл, шимт бодис Carbohydrate – нүүрс ус Fats-өөх тос Protein – уураг Vitamins- витамин, амин дэм Minerals- эрдэс бодис Water-ус Fiber-шингэц сайтай хүнс Iron – төмөр Calcium – кальци Cholesterol-цөс нягтлуур Food words/phrases:-хооол, хүнстэй холбоотой үг, хэллэгүүд A Variety of foods-олон төрлийн хоол хүнс Amount-тоо хэмжээ Appetite-хоолны дуршил balanced diet- зохистой хооллолт Brown rice-бор будаа Caloric deficiency -калорийн дутагдал Complex carbohydrates-нүүрс усны нэгдэл Consumption – хэрэглээ Cooking classes – хоолны хичээл Daily calorie intake -өдрийн калорийн хэрэгцээ Daily intake – өдөр тутмын хэрэгцээ Dairy products -цагаан идээ

128 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Diet –хоолны дэглэм Dietary supplement-хүнсний нэмэгдэл Flour and flour products – гурил, гурилан бүтээгдэхүүн Food ingredient – хоолны орц, найрлага Food safety, supply and nutrition program – Хоол тэжээлийн аюулгүй байдал, хангамж , хэрэглээний хөтөлбөр Food security – хүнсний аюулгүй байдал Food shortage – хүнсний хомсдол Formula baby – хүүхдийн тэжээл Height – өндөр High in calories-калори өндөртэй High in fat-өөх тос ихтэй Household food consumption – өрхийн хоолны хэрэглээ Intake – хэрэцээ Iodine level in urine – шээсэн дэх иодын хэмжээ Iodine salt consumption – иоджуулсан давсны хэрэглээ Iodized salt – иоджуулсан давс Lean meat-хар, бараан мах Low in calories-калори багатай Low in fat-өөх тос багатай Macronutrients – макро хоол тэжээл Micronutrient – микро хоол тэжээл, микро тэжээллэг бодисууд Milk and milk products – сүү сүүн бүтээгдэхүүн

Эрүүл мэнд / Health

MULTIVITAMIN - амин дэмийн нэгдэл nutritional supplements- хүнсний нэмэлт бүтээгдхүүн Phosphorus – фосфор Recipe – жор Refined sugars-элсэн чихэр орлуулагч Rich in minerals-эрдэс бодисоор баялаг Rich in nutrients-шим тэжээлээр баялаг Rich in vitamins-амин дэмээр баялаг Salt –давс Same-адил, ижил Saturated fat-ханасан өөх тос Serving-үйлчилгээ serving size - хэмжээ, порц

Staple food – үндсэн хоол тэжээл Supplementation – нэмэлт хоол тэжээл to diet-хоолны дэглэм барих Unsaturated fat-ханаагүй өөх тос Vegetarian person-цагаан хоолтон Vegetarian food-цагаан хоол Weaning foods – хөхнөөс гаргах хоол Weight – жин Wheat bread-буудайн талх White bread-цагаан талх White flour-цагаан гурил White rice-цагаан будаа Whole grain-үр тариа Whole grain food-үр тариан бүтээгдэхүүн Whole wheat flour-буудайн гурил

Амин дэм, ВИТАМИН -VITAMINS

Vitamin AА витамин Vitamin B complex (thiamin, riboflavin) (1,2, 6, 12) -B Витамины комплекс Vitamin C (ascorbic acid)Ц витамин

Vitamin D Д витамин Vitamin E

Food хоол, хүнс

Benefits-ашиг тус

Fish, butter, Milk, carrots, liver, dairy products, green vegetables

Загас, цөцгий,сүү, Good for our лууван, элэг, цагаан eyes идээ, бууцай

Нүдэнд сайн.

Eggs, nuts, meat, milk, whole grains, yeast, liver, legumes, fish, cheese, green vegetables

Өндөг, самар, мах, сүү, үр тариа, хөрөнгө, элэг, шош,загас, бяслаг, бууцай

Helps body process the foods we eat

Бидний идэж буй хоол хүнсний шингэцэд тустай.

Lemon, orange, Citrus fruits, cabbage, potatoes, tomatoes, sweet bell peppers, broccoli

Нимбэг, жүрж, нимбэгний төрлийн жимснүүд, байцаа, төмс, улаан лооль, амтат чинжүү, брокколи

Is good for our bones and teeth, protects against infection, assists in healing wounds

Яс, шүдний хөгжил, халдвар эсэргүүцэх, шархны эдгэрэлтэд тустай.

Milk, eggs, cheese, butter, Beef, fish oil, sunlight

Сүү, өндөг, бяслаг, цөцгий, үхрийн мах, загасны тос, нарны гэрэл

Is good for our bones and teeth

Яс, шүдэнд сайн.

Keeps our skin healthy

Бидний арьсыг эрүүл байхад тусалдаг.

Shortens blood clotting time

Цусны бүлэгнэлтийн эсрэг үйлчилгээтэй.

Yellow vegetable oils ногоон навчит ургамлын тос

Е витамин Vitamin K К витамин

Tomatoes, eggs, liver, cabbage

Улаан лооль, өндөг, элэг, байцаа

Unit 5

Vitamin амин дэм, ВИТАМИН

129 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

Liver, nuts, green Folic Acid vegetables, oranges (Folacin)-фолийн хүчил Pantothenic acidпантотоникийн хүчил

Liver, milk, yeast, kidney, whole-grain breads, green vegetables

Элэг, самар, ногоон бууцай, жүрж

Элэг, сүү, хөрөнгө, улааан шош ,буудайн талх, бууцай

ЭРДЭС БОДИС -MINERALS Minerals-эрдэс бодис Iron (Fe)-төмөр Calcium (Ca)-кальци Potassium (K)-фотор Sodium (Na)-натри Zinc-цайр Phosphorus (P)- фосфор Iodine (I)-иод Chloride (Cl)-хлор

Unit 5

Magnesium (Mg)-магни Sulfur (S)-сульфат Manganese (Mn)-манган

Food words-хоол хүнстэй холбоотой үгс Meal-хоол Breakfast-өглөөний цай Lunch-өдрийн хоол Dinner/supper-оройн хоол Snacks- хөнгөн зууш Drinks-уух зүйл Brunch-өглөө, өдрийн цай 2-г хамсруулж уух 3 meals per day –өдрийн 3 хоол 5 meals per day-өдрийн 5 хоол Snacks between meals-хоолны хоорондох хөнгөн зууш Large meal-их хэмжээний хоол Small meal-бага хоол Eat a snack-хөнгөн зуушаар хооллох Freshly prepared-шинээр бэлтгэсэн Leftover food/leftovers-үлдэгдэл хоол Home-made food-гэрийн хоол Fresh food-шинэ хоол хүнс Rotten food-өмхийрсөн, илжирсэн хоол, хүнс Spoiled meat-муудсан мах Expired food-хугацаа нь дууссан хоол, хүнс Organic food-цэвэр, байгалийн гаралтай хоол, хүнс Junk food-эрүүл мэндэд хортой хоол хүнс Nutritional supplements-хоол тэжээлийн нэмэгдэл Dietary supplements-хоолны нэмэгдэл

Copper (Cu)-зэс Zinc (Z)-цайр Fluorine (F)-фтор Molybdenum (Mo)-молебдин

130 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

Food places-хоол, хүнстэй холбоотой газар Bakery-талх, нарийн боовны цех Bar-бар Cafe-кафе Cafeteria/canteen-цайны газар Fast food place-түргэн хоолны газар Food stand-хоол худалдаалах цэг Fruit stand-жимс худалдаалах цэг Dairy stand-цагаан идээний зах Grocery store-хүнсний дэлгүүр Market-зах Pub-шар айрагны мухлаг Restaurant-зоогийн газар People in food industry:-хоол, хүнсний үйлдвэртэй холбоотой хүмүүс a baker-талх нарийн боовчин a bartender-зөөгч a butcher-махны мухлагын худалдаачин a chef-нарийн хоолны тогооч a clerk-худалдагч a cook-тогооч a farmer-фермийн ажилтан a grocery store manager-хүнсний дэлгүүрийн менежер a herdsman/herder-малчин a restaurant manager-зоогийн газрын менежер a seller-худалдагч a shop assistant-худалдагч a vegetable seller-хүнсний ногооны худалдагч a waitress/waiter-эмэгтэй зөөгч, эрэгтэй зөөгч

I’m hungry. – би өлсөж байна. I’m so hungry. - би маш их өлсөж байна. I’m full. –би цатгалан байна. I overate. - би хэтэрхий их идсэн. Let’s eat.-идцгээе. Let’s cook. - хоол хийцгээе. Enjoy your meal. - сайхан хооллоорой. Would you like more food? – та хоол нэмж идэх үү? I’m on a diet. I don’t want to eat too much. – би хоолны дэглэм барьж байгаа. Би хэтэрхий их идмээргүй байна. You’re skinny. – чи туранхай. You’re fat. – чи тарган. I like - би _______дуртай. I don’t like - би _________дургүй. I always eat - би үргэлж________иддэг. I never eat - би _________огт иддэггүй. I want to eat ________ tonight. - өнөөдөр орой би ________идмээр байна. Yesterday, I ate ________. - өчигдөр би ________идсэн. This morning I ate_______ - өнөөдөр өглөө би __________идсэн. My favorite food is _________ - миний хамгийн дуртай хоол бол__________. Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Unit 5

Easy food phrases-хоолтой холбоотой ойр зуурын хэллэгүүд

131

Эрүүл мэнд / Health

I eat too much________- би дэндүү их__________иддэг. I don’t eat enough __________. - би хангалттай __________иддэггүй. I like ______sweet (salty, spicy, foods.) - би ____чихэрлэг(давстай, халуун ногоотой) хоол хүнсэнд дуртай. I don’t like sweet (salty spicy ) foods. - би чихэрлэг(давстай, халуун ногоотой) хоол хүнсэнд дургүй.

NUTRITION/FOOD RELATED PROBLEMSхоол, хүнс тэжээл холбоотой эмгэгүүд Acid indigestion-хоолны шингэц муудах Anemia-цус багадалт Anorexia-Хоолонд дургүй болох Bulimia-Гулгих, бөөлжис цутгах Chronic Malnutrition –Архаг Тэжээлийн Дутагдал Constipation-Өтгөн хатах Diabetes-Чихрийн шижин Diarrhea-Гүйлгэх Eating Disorder-Идэхийн эмгэг Goiter-Бамбай булчирхай томрох Heartburn-Цээж хорсох High blood pressure(hypertension)-Даралт ихсэх high cholesterol-Холестрин ихсэх Iron deficiency anemia-төмөр дутагдлын гаралтай цус багадалт Malnourishment-Тэжээлийн Доройтол

Malnutrition-Тэжээлийн Дутагдал Mineral deficiency-Эрдэс бодисын дутагдал Night blindness-Үдшийн сохор Obesity-Хэт таргалалт Over nutrition-Хоол тэжээлийн илүүдэл Overweight-Хоол тэжээлийн илүүдэл Rickets-Сульдаа Starvation-Хоолонд хэт дуртай болох Stomach ulcer-Ходоодны шарх Stunted- Өсөлт нь зогссон Stunting-Өсөлт Хоцорсон Under nutrition – Тэжээлийн Доройтол Underweight – Бага жинтэй, Тураалтай Vitamin D deficiency – Д амин дэмийн дутагдал Vitamin deficiency-Амин дэм, витамины дутагдал Vitamin poisoning-Амин дэм, витамины хордлого Wasting-Туранхай

Unit 5

Nutrition questions:-хоол тэжээлтэй холбоотой асуултууд Do you usually eat food late at night?-та үргэлж шөнө орой хооллодог уу? Do you usually eat breakfast in the morning?-та үргэлж өглөөний цайгаа уудаг уу? How many glasses of water do you drink everyday?-та өдөрт хэдэн аяга ус уудаг вэ? How many servings of fruit(vegetables, dairy, meat, grains, sweets) do you eat everyday?-та өдөрт хэдий хэмжээний жимс (хүнсний ногоо, цагаан идээ, мах, үр тариа чихэр) иддэг вэ? What kinds of foods do you usually eat everyday?-та өдөр бүр ихэвчлэн ямар хоол хүнс хэрэглэдэг вэ? What time do you eat dinner? –та ихэвчлэн хэдэн цагт оройн хоолоо иддэг вэ? How many teaspoons of sugar do you add to food/drinks each day? –та хоол хүнсэндээ хэдэн халбага элсэн чихэр хийдэг вэ? How many cups of coffee do you drink each day? –та өдөрт хэдэн аяга кофе уудаг вэ? How many liters of milk do you drink in a week? –та 7хоногт хэдэн литр сүү уудаг вэ? How many times in a week do you eat red meat? –та 7 хоногт хэдэн удаа малын мах иддэг вэ? How would you describe your appetite?-таны хоолны дуршил ямархуу вэ?

132 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

Food package information words/phrases-хоол, хүнсний сав баглаа, мэдээлэлтэй холбоотой хэллэгүүд Ingredients-орц найрлага Expiration date-дуусах хугацаа Date of expiration- дуусах хугацаа Date of manufacturing- үйлдвэрлэсэн огноо Date of production- үйлдвэрлэсэн огноо Production date- үйлдвэрлэсэн огноо Made in_____(country)-энэ бүтээгдэхүүн ___________оронд үйлвэрлэгдсэн. Product of ________ (country)-_________орны бүтээгдэхүүн. Consume within # days of opening.-_____өдрийн дотор хэрэглэ. Consume within # days of date on package.-сав баглаа боодол дээр заасан хугацаанд хэрэглэ. Use by ______(date)-____(огноо)________ ны дотор хэрэглэ. Best before: (date) . see bottle for date-_________-с өмнө хэрэглэвэл зохино. Лонхон дээрээс хугацааг харна уу. Refrigerate after opening.-онгойлгосоны дараа хөргөгчинд хадгал Keep refrigerated.-хөргөгчинд хадгал Keep frozen.- хөлдөөж хадгал. Shake well before use. –хэрэглэхийн өмнө сайтар сэгсэр. Manufactured by ______. (company name)-__________компанид үйлдвэрлэв. Shelf life: 12 months.-хадгалах хугацаа: 12 сар Allergy warning: This product contains_____. (nuts, peanut oil, milk, egg)-харшлах зүйлс: энэ бүтээгдэхүүн (самар, самарын тос, сүү, өндөг ) агуулсан. Cook thoroughly- сайтар болгож хэрэглэ. Must be cooked- болгож хэрэглэнэ. Net weight –цэвэр жин Volume (V)-хэмжээ

Unit 5

Food label: -хоол, хүнсний шошго

Nutrition facts- шим тэжээлийн мэдээ баримт Serving size- хэмжээ , порц Servings per container-савлалтын хэмжээ Amount/serving-тоо, хэмжээ/порц Calories-калори Calories from fat-өөх тосны калори % daily value-өдөр тутмын хэмжээ Total fat-нийт өөх тос Saturated Fat –ханасан өөх тос Cholesterol-холестрин Sodium-натри Total Carbohydrate-нийт нүүрс ус Dietary Fiber-хоолны шингэц Sugars- чихэр Protein –уураг Vitamins-амин дэм Calcium-кальци Iron-төмөр Ingredients-орц, найрлага Grams (g)-грамм Milligrams (mg)-миллграмм

133 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

3. Sports and Exercise Спорт, дасгал, хөдөлгөөнүүд 1.) What sports do you play? –та ямар спортоор хичээллэдэг вэ? I play basketball and volleyball.-би сагсан бөмбөг, гар бөмбөг тоглодог. I swim, run, and ice-skate.-би усанд сэлж, гулгадаг. I do gymnastics.-би гимнастик хийдэг. 2.) What sports do you play in the summer? (winter, spring, fall)-та зун (өвөл, хавар,_________) ямар спортоор хичээллэдэг вэ? In the summer, I swim and I run.-зун би усанд сэлж, гүйдэг. In the winter, I play basketball and do aerobics. –өвөл би сагсан бөмбөг тоглож, аэробикээр хичээллэдэг. 3.) What sports do you like to watch?-та ямар спорт үзэх дуртай вэ? I like to watch sumo wrestling and basketball on television. –би зурагтаар сумо бөхийн барилдаан үзэх дуртай. I watch hockey and soccer. I like to watch the Olympics too. –би хокей, хөл бөмбөг үзэх дуртай. Би бас олимп үзэх дуртай. 4.) when did you begin/start playing ___ спорт ___?та хэзээ __________ээр хичээллэж эхэлсэн бэ? 5.) What sports are you good at playing?-та ямар спортод сайн (гарамгай) вэ? What sports can you play well?-та ямар спортыг сайн тоглож чадах вэ? 6.) What sports do you enjoy/like playing? –та ямар спортод дуртай вэ? 7.) What sports are popular in Mongolia?-монголд ямар спорт түгээмэл вэ?

Sports and Exercise-Спорт болон хобби Unit 5 Basketball-сагсан бөмбөг

Table tennis/ping pong/-ширээний теннис

134 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Volleyball-гар бөмбөг

Soccer/Football/-хөл бөмбөг

Эрүүл мэнд / Health

Tennis-теннис

Baseball-бэйсбол

Billiards/Pool- биллярд

Frisbee-нисдэг тавга

Hockey-хокей

Badminton-агаарын теннис

Rugby-регби

chess-шатар Ankle bones-шагай

Bike Ride/-дугуй унах

Cycle-дугуй унах

Horse riding-морь унах Horse racing-морь уралдуулах

Figure skate-уран гулгалт Ice skate-тэшүүрээр гулгах

Swim-усанд сэлэх

Ski –цанаар гулгах

Unit 5

Golf-гольф

American Football/ football-америк хөл бөмбөг

Fish-загасчлах

135 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

Unit 5

Hike-ууланд явган явах, зугаалах

Rollerblade/roller skate/-роликоор гулгах

Run/jog/-гүйх, шогших

Box-боксдох

Wrestle- барилдах

Sumo wrestle-сумо барилдах

Weight lift-хүндийн өргөлт

Shoot-буудах

Bowl-боулин тоглох

Hunt-ан хийх Ballroom danceнийтийн бүжиг

Rock climb-ууланд авирах canoeing/kayakingууланд авирах

More sports-спорттой холбоотой нэмэлт үгс

Gymnastics-гимнастик

136

Archery-нум сумаар харвах

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

skateboarding-скейтээр гулгах surfing-усанд дээгүүр гулсах спорт scuba diving-усанд шумбах extreme sports-аюултай спортууд sky diving-усанд шумбах Aerobics-аэробик, айзамт дасгал Kickboxing-бокс tai chi-тай чи дасгал yoga-иогийн дасгал

Эрүүл мэнд / Health

Sport Words-спорттой холбоотой үгс game-тоглоом, тоглолт competition-тэмцээн tournament-тэмцээн match-тэмцээн race-уралдаан marathon race-марафон гүйлт

Game Words-тоглолттой холбоотой үгс penalty- торгууль foal-модон морь out-of-bounds(out)-зурааснаас гарах tie-оноо тэнцсэн points-оноо score-оноо scoreboard-онооны самбар offense-довтлолгоо defense-хамгаалалт

People-хүмүүс

American football player-америк хөл бөмбөгийн тамирчин assistant coach-туслах дасгалжуулагч athlete-тамирчин basketball player-сагсчин boxer-боксчин captain –багийн ахлагч coach- дасгалжуулагч competitor-өрсөлдөгч goalie/goalkeeper/-хаалгач gymnast-гимнастикийн тамирчин jockey-уралдааны морь унагч judge-шүүгч loser-ялагдагч personal trainer-хувийн дасгалжуулагч player-тамирчин referee-шүүгч soccer player/footballer-хөл бөмбөгчин swimmer-усанд сэлэгч team member-багийн гишүүд tennis player-теннис тоглогч

trainer-дасгалжуулагч, сургагч umpire-шүүгч volleyball player-гар бөмбөгчин winner –ялагч wrestler-бөх

Places-газрууд

Gym (gymnasium)-спорт зал Stadium-цэнгэлдэх хүрээлэн Wrestling palace-бөхийн өргөө Basketball court-сагсны талбай Playground-спорт тоглоомын талбай Field-талбай Soccer Playing field-хөл бөмбөгийн талбай Arena-цэнгэлдэх хүрээлэн Ice skating rink-мөсөн гулгуурын талбай Tennis court-теннисний талбай Track-гүйлтийн зам Swimming pool-усан сан Bowling alley-боулингийн талбай Golf course-гольфийн талбай Weight room-хүндийн өргөлтийн өрөө Fitness room-чийрэгжүүлэх өрөө Boxing ring-боксын ринг, талбай

Exercise words– дасгалтай холбогдолтой үг хэллэг Do exercise-дасгал хийх Run-гүйх Jog-шогших Jump-үсрэх lift-өргөх Push-түлхэх push up-гар дээр суниах Sit up-гэдэсний таталт хийх stretch-суниах Pull-татах Walk-алхах

Sports injuries-спортын гэмтлүүд

Unit 5

marital arts:-цэргийн спорт Judo-жудо Kendo-кендо Karate-карата Taekwondo-тэйквондо Fencing-туяалзуур сэлмийн тулалдаан Aikido-айкидо Kung Fu-кун фу Running, jumping, throwing “track and field” events— хөнгөн атлетик

Strained muscle-булчин сулрах Pulled muscle-булчин өвдөх Muscle cramp-булчин/шөрмөс зангирах/татах Sprained ankle-шагай булгарах Bruised arm-гар хөхрөх Sore muscles-булчин хөндүүрлэх Sore neck-хүзүү хөндүүрлэх Sore back-нуруу хөндүүрлэх To be hit by ball in head-бөмбөгөнд толгойгоо цохиулах to be punched in head by someone-хэн нэгнээр цохиулах/зодуулах to trip-бүдэрч унах to slip-гулгах to fall-унах, ойчих

137 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

4. Reproductive Health -нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд Sex-бэлгийн харьцаа Sexual intercourse -бэлгийн харьцаа Unprotected sexual intercourseхамгаалалтгүй бэлгийн харьцаа Anal sex- шулуун гэдэсний секс Oral sex -аман секс Extramarital sex-гэр бүлээс гадуурх бэлгийн харьцаа Premarital sex-гэрлэхийн өмнөх бэлгийн харьцаа Safer sex-аюулгүй бэлгийн харьцаа Abstinence-тэвчилт, цээрлэлт To be abstinent- бэлгийн харьцаанаас татгалзах, цээрлэх Sex-бэлгийн харьцаа/хүйс

Unit 5 138

People-хүмүүс Man эрэгтэй хүн Woman- эмэгтэй хүн Male- эр хүйс Female- эм хүйс Sex partner-бэлгийн хавьтагч multiple sex partners-олон хавьтагч sex worker-бэлгийн мөлжлөгт өртөгч prostitute-биеэ үнэлэх infected person-халдвартай хүн virgin-онгон heterosexual –эсрэг хүйстэнтэй нөхцөгч homosexual-ижил хүйстэнтэйгээ нөхцөгч gay man-гомо lesbian-лесби Body-бие genitals-бэлгийн эрхтэнүүд genital area-нөхөн үржихүйн эрхтэнүүдийн орших хэсэг Bodily fluids-биеийн шингэн Blood-цус saliva-шүлс semen-үрийн шингэн womb (urethra)-сав, умай anus-хошного/анус prostate-түрүү булчирхай testicles-төмсөг penis-шодой breasts-хөх Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

nipples-хөхний толгой, товч ovary/ovaries-өндгөвч uterus-умай cervix-умайн хүзүү vagina-үтрээ groin-цавь, салтаа Methods of Contraceptivesжирэмсэлтээс хамгаалах аргууд Condom-бэлгэвч Depo-provera-жирэмснээс хамгаалах тариа Female condom-эмэгтэй бэлгэвч IUD (Intrauterine device)-ерөндөг, спираль Latex condoms-резинэн бэлгэвч Male condom-эр бэлгэвч Oral contraceptive/Birth control pillsжирэмснээс хамгаалах эм Prophylactic condoms-бэлгэвч Spermicide-жирэмснээс хамгаалах чийгшүүлэгч Contraceptive jelly- жирэмснээс хамгаалах чийгшүүлэгч Vasectomy-эр бэлгийн үрийн сувгийг боох Rhythm method-хуанлийн арга Implant-жирэмснээс хамгаалах суулгац Cervical cap-умайн хүзүүний таглаа Diaphragm-умайн хүзүүний таглаа Common Sexually transmitted disease (STD)- Бэлгийн замын өвчинүүд And Sexually transmitted infection (STI) Бэлгийн замын халдварууд HIV (Human Immunodeficiency Virus) – ХДХВ хүний дархлалын хомсдолын вирус AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome) –ДОХ дархлал хомсдолын хам шинж Syphilis- Тэмбүү Genital warts бэлгийн үү Genital Herpes-Бэлэг эрхтэний үү Herpes – бэлгийн хомхой

Эрүүл мэнд / Health

Common Symptoms of STI’s-бэлгийн замын халдварын түгээмэл шинжүүд Abnormal discharge from vagina or penisүтрээ, шодойны эмгэг Bleeding-цус алдалт Blisters-цэврүү Boil/ Carbuncle-Хатиг Burning sensation-хорсох

Headaches-толгой өвдөх Itching-загатнах Odor-эвгүй үнэр Painful intercourse- бэлгийн харьцаанд ороход өвдөх Pains-өвдөлт Pus-идээ бээр Rashes-тууралт Redness-улайлт Sores-хөндүүр Swelling-хавдах Tenderness- зөөлрөх Tiredness-ядрах Ulcers- шарх Yeast infection-үтрээний үрэвсэл Wart-үү

Unit 5

Pubic Lice-умдагны бөөс Scabies-хамуу Chlamydia – хламид Gonorrhea – заг хүйтэн Hepatitis B – гепатит В Trichomoniasis – трихоминаз Human Papilloma Virus (HPV)Urinary tract infection-шээс бэлгийн замын халдвар

139 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

5. At the Obstetrician and Gynecologist Office-Эх барих эмэгтэйчүүдийн эмчийн өрөөнд Basic Parts of the female reproductive system- эм нөхөн үржихүйн системийн үндсэн гол эрхтэнүүд Uterus- сав, үтрээ Vagina- үтрээ womb-сав, умай Egg-өндөг Fallopian tube-умайн гуурсан хоолой Ovary-өндгөвч Ovaries- өндгөвчүүд Cervix-умайн хүзүү Breasts-хөх Nipple-хөхний товч

People- хүмүүс

Unit 5 140

Gynecologist-эмэгтэйчүүдийн эмч Obstetrician-эх барих эмч Midwife-эх баригч Maternity nurse-нярайн сувилагч Pregnant woman-жирэмсэн эмэгтэй Newborn baby-шинэ төрсөн хүүхэд Infant-нярай хүүхэд Neonatal Nurse-нярайн сувилагч Maternity Nurse-эх барих, эмэгтэйчүүдийн сувилагч Neonatologist-нярайн эмч

Labor- төрөлт Menstrual cramps-сарын тэмдгийн үеийн өвдөлт PMS-premenstrual syndrome/сарын тэмдэгийн үеийн хам шинж

Procedures-шат дамжлага

Pelvic examination-доогуур үзлэг Breast examination (mammogram)-хөх шалгах Blood pregnancy test-жирэмсэний цусны сорил (шинжилгээ) Urine pregnancy test-жирэмсэний шээсний шинжилгээ Ultrasound exam-ЭХО үзлэг Natural birth- умайн төрөлт/доогуураа төрөх Vaginal birth-үтрээгээр төрөх Cesarean Section (C-Section) DeliveryКесаров хагалгаа Abortion-үр хөндөлт

Pregnancy, Labor, childbirth words-жирэмслэлт, төрөлт, хүүхэд төрөхтэй холбоотой үгс

Labor pains-төрөлтийн өвдөлт Contractions-базлалт Dilation of cervix-умайн хүзүүyниий тэлэлт Places-газрууд Fetus-ураг Maternity hospital –амаржих газар Umbilical cord-хүй Maternity clinic –эх нялхасын эмнэлэг Maternity ward-эх барихын өвчтөний тасаг Placenta- ихэс After birth- ихэс Gynecology department-эмэгтэйчүүдийн Delivery-төрөлт тасаг First Trimester-жирэмсэний эхний 3 сар Second trimester-жирэмсэний хоёрдах 3 Processes in the female bodyсар эмэгтэй хүний бие эрхтэний үйл Third Trimester-жирэмсэний гуравдах 3 сар явц Menstruation-сарын тэмдэг Pregnancy verbs:- жирэмслэлттэй Ovulation-өндгөн эс гадагшлах холбоотой үйл үгс Fertilization-үр тогтолт to give birth- хүүхэд төрүүлэх, төрөх Pregnancy- жирэмслэлт to have a baby- хүүхэдтэй болох Infertility –үргүйдэл to go into labor-өвдөлт эхлэх Menopause –цэвэршилт to be in labor- өвдөж байх Miscarriage-зулбах water break- ус хагарах Childbirth-төрөлт Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

to contract- базлах maternity leave-жирэмсний үеийн чөлөө, лист How long was she in labor?- тэр эмэгтэй хэр удаан өвдсөн бэ? She was in labor for 2 hours. –тэр 2 цаг өвдсөн. She was in labor for 20 hours.-тэр 20 цаг өвдсөн. When did she go into labor?-тэр эмэгтэй хэзээнээс өвдөлт өгсөн бэ? She went into labor at 6am. –тэр эмэгтэй

өглөө 6-с эхэлж өвдсөн. When did she give birth?-тэр эмэгтэй хэзээ хүүхдээ төрүүлсэн бэ? She gave birth at 1pm. –тэр эмэгтэй өдрийн 1 цагт хүүхдээ төрүүлсэн. I was in labor for 4 hours. – би 4 цаг өвдсөн.

Problems-эмгэгүүд

Birth defects- төрөлтийн гажиг Premature-дутуу төрөлт premature birth-дутуу төрөлт Stillbirth –амьгүй ураг

Missed menstrual period-сарын тэмдэг ирэхгүй байх Nausea-дотор муухайрах Vomiting-бөөлжих Morning sickness-жирэмсний хордлого Tenderness in breasts-хөх зөөлрөх sensitive nipples-хөхний толгой мэдрэмтгий болох Fatigue -ядрах, туйлдах Lightheadedness-толгой дүнхүүрэх Frequent urination-ойр ойрхон шээх Weight gain-жин нэмэгдэх Change in appetite-хоолны дуршил өөрчлөгдөх Food cravings –хоолонд хэт их дуртай болох aversions to foods - хоолонд дургүй болох sensitivity to smells-үнэр мэдрэмтгий болох Higher body temperature than normal-биеийн халуун хэвийн хэмжээнээс ихсэх Backache-нуруу өвдөх enlarged breasts-хөх томрох heartburn –цээж хорсох Constipation-өтгөн хатах

Common phrases from woman patients-өвчтөнтэй холбоотой түгээмэл хэллэгүүд I think I’m pregnant.-би жирэмсэн болсон гэж бодож байна. I’m pregnant.-би жирэмсэн. I’m on the pill. –би жирэмснээс хамгаалах эм ууж байгаа. I’m taking birth control pills.-би жирэмснээс хамгаалах эм ууж байгаа. I haven’t had my period for six weeks-6 сар миний сарын тэмдэг үзэгдсэнгүй. I have had a miscarriage. –би зулбаж байсан. I noticed a lump here.-энд бөөн юм байна. Do you have medicine for period pain?-сарын тэмдгийн үеийн өвдөлт намдаах эм хэрэглэдэг үү? Do you have something for menstrual cramps?-сарын тэмдгийн үеийн өвөдөлт намдаах ямар нэгэн юм байгаа юу? I have a urinary infection.-би шээс бэлгийн замын халдвартай. I have a yeast infection. –би үтрээний үрэвсэлтэй. I need emergency contraceptive.-би яаралтай жирэмслэлтийг зогсоох эм уух хэрэгтэй байна.

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Unit 5

Some Pregnancy symptoms:-жирэмслэлтийн зарим шинж тэмдэгүүд

141

Эрүүл мэнд / Health

I need a pregnancy test.-надад жирэмсэний сорил хэрэгтэй байна. I need contraception. –надад жирэмснээс хамгаалах эм хэрэгтэй байна. I am allergic to ______antibiotic, aspirin, penicillin-би ______харшилтай. (антибиотикны, аспирины, пенцилины )

Gynecologist Phrases and Questions:-эмэгтэйчүүдийн эмчийн хэрэглэдэг түгээмэл хэллэгүүд

Unit 5

Are you using contraception?-та жирэмснээс хамгаалах эм хэрэглэдэг үү? Are you on the pill?-та жирэмснээс хамгаалах эм уудаг уу? Are you menstruating?-таны сарын тэмдэг ирж байгаа юу? When was your last period?-таны сүүлийн сарын тэмдэг хэзээ ирсэн бэ? When did you last have your period?-таны сүүлийн сарын тэмдэг хэзээ ирсэн бэ? Are you pregnant?-та жирэмсэн үү? You’re pregnant. –та жирэмсэн байна. Do you have any allergies?-та харшилтай юу? Do you have nausea or vomiting?-таны дотор муухайрч, бөөлждөг үү? Do you feel weak?-та ядарч сульдаж байна уу? Do you have any bleeding from the vagina? –таны үтрээнээс цус гарч байна уу? Do you have any unusual pain in your belly, back or legs?-таны хэвлий, нуруу, хөл орчмоор өвдөж байна уу? Do you have shortness of breath?-таны амьсгаа давхцаж байна уу? How many months pregnant are you?-та хэдэн сартай вэ? How old are you?-та хэдэн настай вэ? How many children do you have?-та хэдэн хүүхэдтэй вэ? Have you had any miscarriages or abortions in the past?-та өмнө нь үр хөндүүлж эсвэл зулбаж байсан уу? Have you had any problems with past pregnancies or births?-танд төрөхийн ямар нэг хүндрэл байсан уу? Do you have high blood pressure?-таны даралт ихэсдэг үү? Did you have premature?-та дутуу төрж байсан уу? Did you have heavy bleeding before or after birth?-та төрсөний дараа эсвэл өмнө нь их хэмжээгээр цус алдаж байсан уу? Did you have any problems with the placenta?-таны ихсэнд ямар нэгэн асуудал байсан уу? Did you have infection of the womb during or after birth?-та төрөхийн өмнө болон төрсөний дараа савны халдвартай байсан уу? Did your baby have birth defects?-таны хүүхэд төрөхийн гажигтай байсан уу? Did you have a cesarean section?-та ксерова хагалгаанд орж байсан уу? Are you healthy?-та эрүүл үү? Are you taking any medicine now?-та одоо ямар нэг эм ууж байгаа юу?



142

Obstetrician and Midwife Questions:- эх барих, эх баригч, хүүхдийн эмчтэй холбоотой асуултууд

Obstetrician/Midwife:-эх барих эмч, эх баригч 1. What is your due date?-таны төрөх хугацаа хэзээ вэ? 2. How many times have you been pregnant?-та хэдэн удаа жирэмсэлж байна вэ? 3. How many children do you have?-та хэдэн хүүхэдтэй вэ? 4. Were they vaginal deliveries? C-sections?-урьд нь та доогуураа төрсөн үү? Ксерова хагалгаа хийлгэсэн үү? 5. How often are the contractions?-хэр зэрэг базалж байна? Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

6. What time did they start?-хэдэн цагаас эхэлсэн бэ? 7. Has your water broken?-таны ус гарчихсан уу? 8. Are you having vaginal bleeding?-та доошоо цус алдаж байна уу? 9. Breathe.-амьсгал 10. Push now.-одоо дүл. 11. How many days does your period last?-таны сарын тэмдэг хэд хоног үргэлжилдэг вэ? 12. How many days is your period usually?-таны сарын тэмдэг ихэвчлэн хэд хоног ирдэг вэ?

Pediatrician Questions-хүүхдийн эмчтэй холбоотой асуултууд

1. Does she/he smile a lot when interacting with you?-ярьж байхадаа их инээдэг үү? 2. Can the baby roll over?-хүүхэд тань өнхөрч чадах уу? 3. Where does the baby sleep?-хүүхэд тань хаана унтдаг вэ? 4. Does it seem like she/he can see and hear well?-хараа, сонсгол сайн уу? 5. Does she/he try to sit up? Can he/she sit up by herself/ himself?-өөрөө суудаг уу? 6. Does he/she try to speak and interact?-ярьдаг уу? 7. Does she/he play with her hands and feet?-хөл гараараа тоглодог уу? 8. Can the she/he eat with her hands?-гараараа хоол идэж чаддаг уу? 9. Can she/he pick up small objects with her fingers?-ойр зуурын жижиг зүйлийг барьж чадах уу? 10. Does he/she try to stand up? Can she stand up alone?-өөрөө зогсож чадах уу? 11. Can she say simple words like mom and dad?-аав, ээж гэх мэт ойр зуурын үг хэлж чадах уу? 12. Can she/he eat with a spoon?-хоолоо халбагаар идэж чадах уу? 13. Can she walk alone?-ганцаараа алхаж чадах уу? 14. How many words can he/she say?-хэдэн үг хэлдэг вэ? 15. Can he put on and take off clothes alone?-өөрөө хувцасаа өмсөж, тайлж чадах уу? 16. Does she crawl?-мөлхдөг уу? 17. Can she stand on one foot?-зогсож чадах уу? 18. Can she jump on one foot?-үсэрч чаддаг уу? 19. When your child finds interest in an object, does she/he try to get your attention so you will look at it together?-сониролтой зүйл олвол анхааралтай хардаг уу?

Unit 5



Baby related words-хүүхэдтэй холбоотой үгс

Diaper-живх Diaper rash-живхнээс үүссэн улайлт, нуралт Baby Bottle-угж To Breast feed/to nurse-хүүхэд хөхөөр хооллох, хөхүүлэх Breast milk- хөхний сүү Nipple-угжны соосог , хөхний товч Pacifier-соосог Baby teether-хаздаг тоглоом To cry- уйлах To crawl-мөлхөх Baby powder-тальк Blankets-хөнжил Swaddling cloths-өлгийний даавуу To swaddle baby-хүүхэд өлгийдөх Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

143

Эрүүл мэнд / Health

6. Feelings- сэрэл, мэдрэхүй Таны бие ямар байна?

How are you feeling?

Таны сэтгэл санаа ямар байна?

How do you feel?

Бие чинь яаж байна?

How does your body feel?

I feel… I feel exhausted! I feel extremely tired. I don’t feel… I don’t feel good. I’m not feeling well. I am… = I’m… I’m great!

Unit 5

Эерэг-positive feelings Better-арай дээр Calm-тайван Excellent-маш сайн Excited-сэтгэл догдолсон Fine-дажгүй Good-сайн Great-гойд сайн Happy-аз жаргалтай, баяртай Well rested, rested-сайхан амарсан Carefree-баяртай Confident-өөртөө итгэлтэй Energetic-эрч хүчтэй Enthusiastic-урам зоригтой Glad-баяртай Successful-амжилттай Hopeful-найдлага тавьсан Proud-бахархалтай Peaceful-амар амгалан Relaxed-амар тайван Comfortable-тухтай, таатай

Би _________байна. Би их ядарч байна. Би үнэхээр их ядарч байна. Миний сэтгэл санаа/Би _________гүй байна. Миний сэтгэл санаа сайнгүй байна. Миний бие тааруухан байна. Би ________байна. Би гойд сайн байна.

Сөрөг-negative feeling Annoyed -залхсан Bad-муу Bored-уйтгартай Depressed-гутарсан Exhausted-туйлдсан, маш их ядарсан Faint-ухаан балартсан Fidgety-байж ядсан Frustrated-урам хугарсан Hungover-шартсан Lazy-залхуу Lonely-ганцаардсан Nervous-түгшсэн, тэвдсэн Not well-тааруухан Queasy, nauseated-дотор муухайрсан, бөөлжис цутгасан Restless-байж ядсан, тогтож ядсан Sad-гунигтай Scared/frightened-айсан Sleepy-нойрмог Stressed-сэтгэлийн зовнилтой, стресстэй Terrible-аймаар, жигшмээр Tired-ядарсан Weak-сул дорой Worried-санаа зовсон Anxious-сутгэлийн дарамттай

144 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

7. HABITS Related To Health Эрүүл мэндтэй холбоотой зуршлууд • drinking a lot of clean water or boiled water-цэвэр, буцалгасан ус их хэмжээгээр ууж байх • eating nutritious foods, fresh fruits, vegetables, and dairy products-тэжээллэг хоол хүнс, шинэ ногоо, жимс, цагаан идээ идэж байх • eating a variety of foods-олон төрлийн хоол хүнс хэрэглэж байх • exercising regularly-тогтмол дасгал хийж байх • sleeping 7-8 hours every night.-шөнө 7-8 цаг унтаж байх • brushing and flossing teeth everydayөдөр бүр шүдээ угааж, шүдний утас хэрэглэж байх • always washing hands-тогтмол гараа угааж байх • bathing regularly-байнга усанд орж байх • breathing fresh air and spending time in nature and countryside- цэвэр агаарт, байгалийн сайханд гарч байх • going to the doctor for regular checkups-эмчид тогтмол үзүүлж байх • covering mouth and nose when you sneeze or cough-ханийлгах болон найтаахадаа ам хамраа дарж бай -using contraceptive and condoms-бэлгийн харьцаанд ороходоо хамгаалалт хэрэглэж байх -When sick, staying at home and resting and not going to work-өвчтэй үедээ ажилдаа явалгүй гэртээ амарч байх

Unhealthy habits-эрүүл мэндэд хортой зуршлууд

• smoking-тамхи татах • drinking too much alcohol-согтууруулах ундаа ихээр хэрэглэх • having unprotected sex with multiple partners-бэлгийн олон хавьтагчтай байж, хамгаалалтгүй бэлгийн харьцаанд орох • using illegal drugs- мансууруулах бодис хэрэглэх • using drugs improperly (taking other peoples’ drugs and medicines, taking prescription medicine without permission from doctor)-эмийг буруу хэрэглэх (бусад хүмүүсийн эмийг уух, эмчийн зөвшөөрөлгүйгээр эм хэрэглэх • eating foods with a lot of oil and fat-өөх тостой хоол хүнс ихээр хэрэглэх • eating too many fried foods-шарсан хоол хүнс ихээр хэрэглэх • eating too much sugar and candy- элсэн чихэр, чихэр ихээр хэрэглэх • littering –хог хаягдалыг зориулалтын бус газар хаях • eating too much before sleepingунтахын өмнө ихээр идэх • sleeping too late-хэтэрхий орой унтах • being too stressed-хэтэрхий их стресс, бухимдалтай байх -eating leftovers-хоносон хоол идэх -using too much salt-давс ихээр хэрэглэх

Unit 5

Healthy habits-эрүүл мэндэд тустай зуршлууд

In your opinion, what are other healthy and unhealthy habits?-эрүүл мэндэд ашигтай болон хортой зуршлуудын талаарх таны бодол?

145 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Эрүүл мэнд / Health

Unit 5 146 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Бүлэг 6 Unit 6

Анагаах ухаанд хэрэглэгддэг түгээмэл асуулт, хэллэгүүд, харилцан яриа Medical Phrases And Dialogues 1

Анагаах ухаан, эрүүл мэндтэй холбоотой үйл үгс, англи хэлц үгс Medical and Health Related verbs and Phrasal Verbs

148-150 150-152

2

Dialogues Between Medical Professional And Patient For Routine Medical Procedures - Эмнэлэгийн ажилтан өвчтөн хоёрын хоорондын харилцаа яриа a. Цус Авах -Taking Blood b. Тариа Хийх -Giving an Injection c. Амин үзүүлэлт үзэх -Taking Vital Signs d. Өвчтөнд Эм Өгөх -Giving Medication To A Patient

3

Сувилахуй Хэллэгүүд -Nursing Phrases

154-155 156-157

4

Эмч нарын хэрэглэдэг түгээмэл асуултууд - Doctor Phrases and Questions Өвчтөний өвчний түүх- Patient Medical History Өвчтөний эмнэлэгийн карт - Patient Medical Information Form

5

Гэр бүлийн гишүүдийн өвчний түүх Family Medical History

158 158

6

Үзлэг -Physical Examination, Check-up

159 7

Яаралтай Тусламж-Emergency Aid Анхны Тусламж - First-Aid

8

Хагалгааны өмнөх Асарга- Pre-Operative Care Хагалгааны дараах асаргаа -Post-Operative Care

160

9

Бүртгэлийн хэсэг -Receptionist

161

147 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

1. Medical and Health Related verbs and Phrasal Verbs - Анагаах ухаан, эрүүл мэндтэй холбоотой үйл үгс, англи хэлц үгс

Unit 6



To apply a stethoscope-чагнах to analyze-шинжлэх To bandage up-боолт хийх To admit to hospital-эмнэлэгт оруулах To be cold-даарах to check into hospital -эмнэлэгт бүртгүүлж орох to check out of hospital-эмнэлээс гарах To be poisonous for someone-хорт нөлөө үзүүлэх To discharge from the hospital-эмнэлэгээс гаргах To be fit- жингээ барих To be healthy for someone- хэн нэгний эрүүл мэндэд сайн байх To be in shape-жингээ барих To be on a diet/to diet-хоолны дэглэм барьж байгаа to go on a diet-хоолны дэглэм барих To be out of breath-амьсгаадах To be out of shape-жингээ алдах To be run-down/to feel run-down-нүднээс гарах, ядарч туйлдах To faint-ухаан балартах To Be under the weather/to feel under the weather-бие эвгүйрэх, өвчин тусах To be unhealthy for someone- хэн нэгний эрүүл мэндэд муу To catch a cold-ханиад хүрэх To catch one’s breath-амьсгаа дарах To catch the flu-томуу тусах to cool off/ cool down-биеэ сэрүүцүүлэх to discuss serious patient cases-хүнд өвчтөний талаар хэлэлцэх to dress a wound-шарханд боолт хийх to draw blood- цус авах To examine a patient-өвчтөн үзэх To feel someone’s pulse-судасны цохилт үзэх To feel sick-өвдөх,бие тавгүйтэх, дотор муухайрах To feel ill- өвдөх, дотор муухайрах To not feel well-бие тааруу/сайнгүй байх to fill out medical chart(patient medical history form)-стор(өвчтөний түүх) бөглөх To fill a prescription-эм олгох to find a vein-судас олох To follow the treatment-эмчилгээг ёсчилон дагах, мөрдөх To gain weight-жин нэмэх To get a checkup-үзлэг хийлгэх, эмчид үзүүлэх To get a shot-тариа хийлгэх To get food poisoning-хоолны хордлого авах To get an injection/To receive an injection-тариа хийлгэх To get over an illness-эдгэрэх To give a physical examination-биеийг нь үзэх To give an injection/to give a shot-тариа хийх To get an x-ray-рентгенд харуулах To give anesthesia-мэдээ алдуулах To give first-aid -анхны тусламж үзүүлэх to give health consultation-эрүүл мэндийн зөвлөгөө өгөх To go around-өвчин тархах, халдварлах

148 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia



To get a physical examination-биеэ үзүүлэх To have a baby/to give birth-хүүхэдтэй болох, хүүхэд төрүүлэх To have a surgery/To undergo a surgery-мэс засал/хагалгаа хийлгэх



To have an operation/To undergo an operation-мэс засал/хагалгаа хийлгэх To have a cold-ханиадтай байх to help deliver a baby-хүүхэд эх барих To lose consciousness-ухаан алдах



To menstruate/to have period-сарын тэмдэг ирэх To nurse a baby/to breastfeed a baby-хүүхэд хөхүүлэх To observe an operation-хагалгааг ажиглах To operate/to operate on- засал/хагалгаа хийх to order treatment-эмчилгээ зааж өгөх To pass out- ухаан балартах To perform a surgery/to do a surgery-мэс засал/хагалгаа хийх To perform an operation/ to do an operation- мэс засал/хагалгаа хийх To place an IV drip- дусал хийх To prepare for surgery (to “prep” for surgery)-мэс засал/хагалгаанд бэлдэх To prescribe-жор бичих To put a dressing on a wound/to bandage a wound-шарханд боолт хийх To put on weight-жин нэмэх To recover form surgery, disease, or injury-хагалгаа, өвчин, гэмтэл тэнхрэх To regain one’s consciousness-ухаан орох To remove dressing/gauze-боолт авах To run a fever/to run a temperature/to have a temperature-халуурах To run laboratory tests/ to run tests-шинжилгээ хийх To see a doctor-эмчид үзүүлэх To see a patient-өвчтөн үзэх To set a fractured bone-хугарсан ясыг хэвэнд нь оруулах To start an I.V.-дусал хийж эхлэх To stay in bed-хэвтрийн дэглэм барих to stay at the hospital- эмнэлэгт хэвтэх To stitch a wound- оёдол тавих, оёх To stitch up- оёдол тавих, оёх to get stitches-оёдол тавиулах, оёулах To take a blood sample-цусны сорьц авах To take a turn for the worse-өвчин үдгэрэх, бие муудах To take a urine sample-шээснээс сорьц авах To take medicine-эм уух To take out stitches/to remove stitches-оёдол авах



To lose weight-жин хасах, хаях To listen to lungs-уушиг сонсох To make a diagnosis/to diagnose-оношлох

To take out appendix-мухар олгой авах To take someone’s blood pressure-даралт үзэх To take someone’s pulse-судасны цохилт тоолох To take someone’s temperature-халуун үзэх To take someone’s vital signs-амин үзүүлэлт үзэх to throw up/ to vomit-бөөлжих To warm up/limber up-бие халаах To wean a baby-хүүхэд хөхнөөс гаргах To Work out-дасгал/сургуулилт хийх to work night shift-жижүүрт гарах To write a prescription-жор бичих To x-ray/To take an x-ray-рентген зураг авах, рентгенд харах To get x-ray- Рентгенд харуулах

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Unit 6



149

Fill in the Blank: 1. The doctor will _______(do/give) an injection to the patient. 2. The patient will _________ (get/take) a shot from the doctor. 3. The patient needs to _______(take/drink) medicine. 4. The nurse will ________(take/give) the patient’s temperature. 5. The Laboratory technician will ________(place/run) a blood test. 6. The doctor will ________(give/have) a physical examination. 7. The patient will _________ (have/take) an operation, 8. The doctor will ________(make/do) a surgery. 9. I’m _____(having/coming) my period. 10. She ______(born/gave) birth at 7:25am on March 29th, 2010. 11. Are you ______ (taking/drinking) medicine?

2. Dialogues Between Medical Professional And Patient For Routine Medical Procedures Эмнэлэгийн ажилтан өвчтөн хоёрын хоорондын харилцаа яриа *routine medical procedures-өдөр тутмын эмнэлэгийн үйл явц

a) ЦУС АВАХ ТУХАЙ ЯРИА /TAKING BLOOD:

Unit 6 150

Nurse: Good afternoon! How are you, today? Patient: I feel good. Nurse: I’m going to take a blood sample. We need to run a tests. Patient: Ok. Nurse: Please place your arm on this pillow. I’m going to place this tourniquet on your arm. It will be a little tight. I’m going to disinfect this area. This might be a little cold. Ok, place your thumb under your finger and make a fist and squeeze tightly. If you feel queasy, nauseous, or faint, please tell me. Ok, we’re finished. You can relax your arm now. Please press here for a few minutes or bend your arm. Don’t rub the injection site. Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Vocabulary good-äàæã¿é Take blood sample-цуснаас сорьц авах Run test-шинжилгээ хийх Place your arm-гараа тавь Pillow-дэр Tourniquet-чангалуур A little-жаахан Tight-чанга Disinfect-ариутгах Cold-хүйтэн Thumb-эрхий хуруу Under-доор Squeeze-атгах Feel queasy-бөөлжис цутгах Nauseous-дотор муухайрах Faint-ухаан балартах Relax-суллах Press-дарах Bend –нугалах Rub –үрэх Injection site-тариа хийсэн газар

(giving a shot)

Nurse: Good morning! How are you feeling today? Patient: I feel fine. Nurse: Ok, I’m going to give you a shot. Please sit here. Please show me your arm. Please roll up your sleeve. I’m going to swab your arm with alcohol. This might be a little cold. Ok, relax your arm. Be still and don’t tense up. Patient: I’m sorry. I’m just a little scared. I don’t like shots. Nurse: If you feel dizzy or nauseous, let me know. This will hurt a little bit. Do you feel any tingling or numbness? Patient: No Nurse: ok, all done. Patient: You can rub here lightly for a few minutes.

c) АМИН ҮЗҮҮЛЭЛТ ҮЗЭХ /TAKING VITAL SIGNS:

*Vital signs are temperature, pulse, blood pressure, respiratory rate-амин үзүүлэлт дотор халуун үзэх, судасны цохилт

тоолох, даралт үзэх, амьсгал тоолох зэрэг орно. Nurse: Hello, How did you sleep? Patient: Better, thank you. Nurse: Did you rest well? Patient: Yes, I rested well. Nurse: That’s great. I will to take your pulse, temperature, and blood pressure. Is that ok? Patient: Sure. Nurse: First, let’s take your temperature. Please place this thermometer under your tongue. Next, I’m going to take your pulse. Great. Your temperature and pulse are normal. Now, let’s take your blood pressure. Take a couple deep breathes. I’m going to put this cuff around your arm. It will be a little tight. Please relax. Ok, your blood pressure is fine.

Vocabulary-шинэ үгс Feel fine-дажгүй Give a shot-тариа хийх Here-энд Show me –гарга Roll up-эргүүлэх, шамлах Sleeve-ханцуй Swab-арчих Alcohol-спирт Tense up-чангалах If-хэрвээ Dizzy-толгой эргэх Nauseous-дотор муухайрах let me know-хэлээрэй, мэдэгдээрэй Hurt-өвдөх a little bit-ялимгүй жаахан Tingling-чимчигнэх, жирвэгнэх Numbness-мэдээ алдах Done-дууссан lightly-хөнгөн Few minutes-хэдэн минут Vocabulary-шинэ үгс Better-арай дээр Rest-амрах Well-сайн That’s great-маш сайн Take pulse-судасны цохилт тоолох Pulse heart rate-зүрхний цохилт тоолох Let’s----цгаая4 Take temperature-халуун үзэх Take blood pressure-даралт үзэх Sure-тэгэлгүй яахав Place thermometer-халууны шилээ байрлуул Under –доор Tongue-хэл Normal-хэвийн Take breathe-амьсгал авах Couple-хоёр Deep-гүн Cuff-даралтын аппаратын манжаатик Degrees Celsius-цельсийн____ градус Beat-цохилт Per minute-минутанд Systolic blood pressure-дээд даралт Diastolic blood pressure-доод даралт

Unit 6

b) ТАРИА ХИЙХ /GIVING AN INJECTION

151 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Your temperature is # degrees Celsius. Your pulse is 70 beats per minute. Your blood pressure is 120 over 80. (120-systolic blood pressure, 80-diastolic blood pressure) We’re all finished.

d) ӨВЧТӨНД ЭМ ӨГӨХ, эмчилгээний талаар заавар өгөх /GIVING and EXPLAINING MEDICATION TO A PATIENT: Doctor: I’m going to give you some medications. Patient: OK. Doctor: The first medicine is a diuretic. Patient: What is this for? Doctor: This is for your high blood pressure. You should take one tablet once a day. Patient: OK. I understand. Doctor: The second medicine is an anti-inflammatory. This medicine is to prevent inflammation in your knee joints. Patient: How should I take this medicine? Vocabulary-шинэ үгс Doctor: You should take one capsule twice a day. Prevent-урьдчилан сэргийлэх Patient: OK. knee joints-өвдөгний үе Doctor: The third medicine is a pain reliever. This medicapsule-бүрхүүлтэй эм cine is to stop pain. You should take 1 pill every 4 hours as twice a day -өдөрт 2 удаа stop-зогсох, намдах needed. Do you understand? pain-өвчин зовиур Patient: Yes. Thank you very much. as needed-шаардлагатай үед Doctor: If you have any questions, please tell me. 1. Энэ ямар эм бэ? What is this medicine? / What kind of medicine is this? энэ ........эм. This medicine is_____ This medication is_____.

Unit 6

An antibiotic-антибиотик Fever reducer-халуун бууруулах эм A steroid-стеройд An antacid-хүчлийн эсрэг эм A sedative-тайвшруулах эм An anti-inflammatory-үрэвслийн эсрэг эм A diuretic-шээс хөөх эм A cough suppressant-ханиад намдаах эм A pain reliever-өвчин намдаагч эм 2. энэ эм юуны эм бэ? яагаад энэ эмийг би уух хэрэгтэй вэ? What is this medicine for? / Why do I need this medicine? энэ ...... –ий эм. - This medicine is for…

152 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Stop pain-өвдөлтийг намдаах Lower your blood pressure-даралт бууруулах Reduce your cholesterol-холестринийг багасгах Help with your arthritis-үе мөчинд for your rash-тууралтад Prevent nausea-дотор муухайрахаас урьдчилан сэргийлэх Prevent blood clots-цус бүлэгнэхээс урьдчилан сэргийлэх prevent inflammation- үрэвслээс урьдчилан сэргийлэх 4. энэ эмийг яаж уух вэ? - How should I take this medicine? та энэ эмийг________уугаарай. - You should take this medicine … Once a day-өдөрт нэг удаа Twice a day-өдөрт 2 удаа Three times a day-өдөрт 3 удаа Four times a day-өдөрт 4 удаа Every four hours-4 цагаар After meals-хоолны дараа Before meals-хоолны өмнө At night-оройдоо For seven days-7 өдөр Use all medicine until finished-бүх эмээ дуустал нь уугаарай Use as needed for-шаардлагатай үед уугаарай You should swallow this medicine whole.энэ эмийг золгиж уугаарай. You should chew this medicine. энэ эмийг зажилж хэрэглээрэй. эмийн төрөл - Type of medicine

Unit 6

Stomach acid-ходоодны хүчил Diabetes-чихрийн шижин Infection-халдвар Inflammation-үрэвсэл Sleep-унтуулах Allergies-харшлын Headaches-толгойн өвчний Pain-өвөдөлт Rashes-тууралт Anxiety-айдас, түгшүүр Nausea-дотор муухайрах Asthma-багтраа 3. энэ эм юунд сайн бэ? -What does this medicine do? энэ эм______даг/сайн. - This is medication to….

Tablet-шахмал эм Capsule-бүрхүүлтэй эм Pill-үрлэн эм Syrup-усан эм Drop-дусаалга

Cream-тос Ointment-тосон түрхлэг

153 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

3. Nursing phrases - сувилахуйн үг хэллэг Mongolian

English

1

Сайн уу, намайг _____гэдэг. Танилцахад Hello, My name is _______. Nice to meet таатай байна. би таны сувилагч. би you. I’m your nurse. I’ll take care of таныг сувилана. you.

2

таны бие ямар байна?

How are you feeling?

3

энэ бага зэрэг өвдөнө шүү.

This will hurt a little.

4

энэ өвдөхгүй.

This won’t hurt.

5

битгий хөдлөөрэй

Please hold still.

6

таныг эмч удахгүй үзнэ.

The doctor will see you soon.

7

Та өвдөж байна уу?

Are you in pain?

8

өнөөдөр хэр их юм идсэн (уусан) бэ?

How much did you eat (drink) today?

9

хэр их өвдөж байна вэ? 0- Өвдөхгүй байна, 10-өмнө нь өвдөж байгаагүйгээр өвдөх? Таны өвчний өвдөлт ямар түвшинд байна вэ?

How would you rate the pain, 0 being no pain 10 being the worst pain you have ever felt? What is your pain level?

10

та ямар нэгэн эмийн харшилтай юу?

Do you have any allergies to medications?

11

гүн амьсгал.

Take a deep breath.

12

шээхэд өвдөх, хорсох зэрэг ямар нэгэн зовиур байна уу?

Is there any pain or burning when you urinate?

14

май, ус уу.

Here, drink water.

15

боолтоо битгий оролдоорой.

Please don’t pick at your dressing.

16

та үнэхээр сайжирч байна.

You are doing great.

17

хаана өвдөөд байна?

Where is the pain? Where does it hurt?

18

та ямар эм хэрэглэж байна вэ?

What medications are you taking?

19

танд ямар нэгэн өвчнөөр өвчилж байсан Do you have a history of health probуу? lems?

20

сүүлийн сарын тэмдэг хэзээ ирсэн бэ?

When was your last period?

21

та ___(эрхтэн)____ хөдөлгөж чадах уу?

Can you move __body part____ ?

22

танд туслах уу?

Can I help you?

23

Өдрийг/шөнийг яаж өнгөрүүлэсэн бэ?

How was your day/night?

24

Танд өөр юугаар туслах вэ?

Can I get you anything else?

25

Танд өөр хэрэгтэй юм байна уу?

Is there anything else you need?

26

та ариун цэврийн өрөө орох уу? Би танд туслая.

Do you need to use the bathroom? I can help you.

27

та энэ аяганд шээгээтэхгүй юу?

Can you pee in a cup?

13

Unit 6 154

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

эмч танд энэ эмийг зөвлөсөн. Та одоо эмээ уугаарай.

The doctor has ordered this medicine for you. Please take it now.

29

эмч таныг хэвт гэж зөвлөсөн. Одоо хэвтэнэ үү.

The doctor has ordered bed rest for you. Please lie down now

30

Би таныг________тулд сэрээнэ.

I need to wake you up so that I can _______.

31

энэ ______ны _____эм.

This medication is for_______.

32

нойрондоо хэр байна?

How did you sleep?

33

өлсөж байна уу?

Are you hungry?

34

би танд тариа хийнэ.

I need to give you an injection.

35

жин дээр зогс.

Stand on the scale.

36

та хувцасаа тайлаад халад өмсөөрэй.

Please take off your clothes and put on the hospital gown.

37

таны халууныг үзье.

I’m going to take your temperature.

38

үүнийг хэлэн доороо тавина уу.

Put this under your tongue please.

39

таны даралтыг үзье.

I’m going to take your blood pressure

40

таны судасны цохилтыг үзье.

I’m going to take your pulse.

41

таниас цусны шинжилгээ авъя.

I’m going to take a blood sample.-

42

таны шархыг цэвэрлэе.

I’m going to clean your wound.

43

таны толгой эргэж байна уу?

Do you feel dizzy?

44

бөөлжис цутгаж байна уу?

Do you feel like you’re going to throw up?

45

энд сууна уу.

Sit down here please.

46

амьсгалахад хүндрэл байна уу?

Do you feel difficulty breathing?

47

таны эмчилгээний цаг боллоо.

It is time for your treatment.

48

таны усанд орох цаг боллоо.

It is time for your bath.

49

таны унтах цаг боллоо.

It is time for you to go to sleep.

50

танд дэр (хөнжил, даавуу) хэрэгтэй юу?

Do you need a pillow (blanket, sheet)?

51

та даарч байна уу? Та халууцаж байна уу?

Are you cold? Are you hot?

52

санаа зоволтгүй, мэс засал дууссан.

Don’t worry. The operation is over.

53

Эмчийг энд хүлээж байгаарай.

Please wait here for the doctor.

Бидэнд цусны (шээсний ,нугасны шингэний, өтгөний) шинжилгээ хэрэгтэй Гараа сулла. Яаж хоносон бэ? Сайхан амарсан уу? Энэ эмийг уугаарай. Би танд дусал залгана. Битгий хөдлөөрэй. Энэ хөвөнг хэдэн минут дараарай.

We need a sample of blood. (urine, spinal fluid, feces) Relax your arm. How did you sleep? DId you rest well? Please take this medicine I’m going to place this I.V. drip. Please don’t move your hand. Please hold this cotton ball here for a few minutes.

54

Unit 6

28

155 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Doctor’s questions about current illness

өвчний талаарх эмчийн асуух асуултууд

1.

What is the problem?/What Happened?

ÿàñàí áý?

2.

Do you have any pain?

ÿìàð íýãýí çîâèóð áàéíà óó?

3.

How long have you had pain?

õýð óäààí ºâäºæ áàéíà?

4.

Where does it hurt?

õààíà ÷èíü ºâäºæ áàéíà?

5.

Describe the pain.

ÿàæ ºâäºæ áàéãààãàà õýëíý ¿¿?

6.

What increases the pain?

þó ºâ÷íèéã òàíü ñýäðýýæ áàéíà?

7.

What position increases the pain?

ÿìàð áàéðëàë òàíû ºâ÷íèéã ñýäðýýæ áàéíà.

8.

What decreases the pain?

þó ºâ÷íèéã òàíü íàìäààæ áàéíà?

9.

What position decreases the pain?

ÿìàð áàéðëàë òàíû ºâäºëòèéã íàìäààæ áàéíà?

10.

How long have you had a fever?

õýð óäààí õàëóóðààä áàéíà?

11.

How many times have you vomited?

õýäýí óäàà Ẻëæñºí áý?

12.

Is there blood in the vomit?

öóñòàé Ẻëæñºí ¿¿?

13.

When did the diarrhea begin?

õýçýýíýýñ òóóëãàæ ýõýëñýí áý?

14.

Is there blood in the diarrhea?

öóñòàé òóóëãàñàí óó?

Unit 6

Doctor’s general questions.

ýì÷èéí хэрэглэдэг íèéòëýã àñóóëòóóä

15.

Have you had vision problems?

òàíüä õàðààíû ÿìàð íýãýí õ¿íäðýë áàéäàã óó?

16. 17.

Have you felt dizzy?

òîëãîé ÷èíü ýðãýæ áàéñàí óó?

Have you lost weight recently?

ñ¿¿ëèéí ¿åä òà æèí õàÿæ áàéãàà þó?

18.

Have you been vomiting or having diarrhea recently?

ñ¿¿ëèéí ¿åä òà Ẻëæèæ, òóóëãàæ áàéãàà þó?

19.

Does your period come every month?

ñàðûí òýìäýã ÷èíü ñàð á¿ð èðæ áàéãàà þó?

20.

When was your last period?

õàìãèéí ñ¿¿ëèéí ñàðûí òýìäýã õýçýý èðñýí áý?

21. 22. 23. 24. 25. 26.

Do you have any allergies?

òà ÿìàð íýãýí õàðøèëòàé þó?

Do you take any medicine?

òà ÿìàð íýãýí ýì óóæ áàéãàà þó?

Do you drink alcohol often?

òà áàéíãà àðõè óóäàã óó?

Do you smoke?

òà òàìõè òàòäàã óó?

Do you use illegal drugs?

òà õàð òàìõè õýðýãëýäýã óó?

Do you have any chest pain?

òàíû öýýæ ºâääºã ¿¿?

27.

Are you sexually active?

òà òîãòìîë áýëãèéí õàðüöààíä îðäîã óó?

28.

Do you have a steady partner?

òà áýëãèéí áàéíãûí õàâüòàã÷òàé þó?

156 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

29.

Do you use protection during sexual intercourse?

áýëãèéí õàðüöààíä îðîõîäîî õàìãààëàëò õýðýãëýäýã ¿¿?

30.

How frequent do you have a bowel movement?

òà õýäèé äàâòàìæòàéãààð ºòãºíººð áèå çàñäàã âý?

Does it hurt when you urinate?

øýýõýä ºâäºæ áàéíà óó?

Do you cough frequently?

áàéíãà õàíèàëãàæ áàéíà óó?

Do you have any skin problems?

àðüñíû ÿìàð íýã àñóóäàë áàéíà óó?

Doctor’s questions about past medical history

ºâ÷íèé ò¿¿õèéí òàëààð àñóóõ ýì÷èéí àñóóëòóóä

Do you have any chronic problems such as asthma or diabetes?

òàíüä áàãòðàà, ÷èõðèéí øèæèí çýðýã ÿìàð íýãýí àðõàã ºâ÷èí áàéãàà þó?

Have you ever been hospitalized?

ýìíýëýãò õýâòýæ áàéñàí óó?

Have you ever had a concussion?

òàíû òàðõè õºäºëæ áàéñàí óó?

Have you had any heart problems?

ç¿ðõ ÷èíü ºâäºæ áàéñàí óó?

Have you had surgery?

ìýñ çàñàë õèéëãýæ áàéñàí óó?

6.

When was the last time you received a tetanus vaccine?

òà õàìãèéí ñ¿¿ëä õýçýý òàòðàíãèéí âàêöèí õèéëãýñýí áý?

7.

Have you been to the emergency room frequently?

ò¿ðãýí òóñëàìæ áàéíãà äóóääàã óó?

8.

In the past, have you had regular medical check ups?

ºìíº íü òà áàéíãûí ýì÷èéí õÿíàëòàíä áàéñàí óó?

9.

Did you have a skin test for tuberculosis?

òà ñ¿ðüåýãèéí àðüñíû øèíæèëãýý õèéëãýæ áàéñàí óó?

10.

How many pregnancies have you had?

òà õýä òºðñºí áý?

11.

Have you had any problems with prior pregnancies?

ºìíºõ òºðºëò¿¿äýä ÷èíü ÿìàð íýãýí õ¿íäðýë ãàð÷ áàéñàí óó?

1.

2. 3. 4. 5.

Гýð á¿ëèéí òàëààð àñóóõ ýì÷èéí àñóóëòóóä

Doctor’s questions about family 1.

Does anyone in your family have hypertension, asthma, diabetes, or cancer?

òàíàé ãýð á¿ëèéíõýí äîòðîîñ äàðàëò èõñýõ, áàãòðàà, ÷èõðèéí øèæèí, õàâäàð çýðýã ºâ÷òýé õ¿ì¿¿ñ áàéãàà þó?

2.

Is anyone in your family a smoker?

òàíàé ãýð á¿ëä òàìõè òàòäàã õ¿í áàéãàà þó?

3.

Is anyone in your family an alcoholic?

òàíàé ãýð á¿ëä àðõè óóäàã õ¿í áàéãàà þó?

4.

Do you have any pets or animals in your house?

òàíàé ãýð á¿ë ãýðèéí òýæýýâýð àìüòàíòàé þó?

5.

What type of work do you do?

òà ÿìàð àæèë ýðõýëäýã âý?

6.

Do you work with chemical products?

õèìèéí ÿìàð íýãýí õîðò áîäèñòîé àæèëëàäàã óó?

Unit 6

31. 32. 33.

157 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

7.

Does anyone in your family use illegal drugs?

òàíàé ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿äýýñ õàð òàìõè õýðýãëýäýã õ¿í áàéãàà þó?

Family medical hisory

Гэр бүлийн гишүүдийн өвчний түүх

1.

Are your parents alive and well?

òàíàé ýöýã ýõ àìüä ñýð¿¿í áàéãàà þó?

2.

If they died, what was the cause of death?

õýðýâ òýä íàñ áàðñàí áîë ÿìàð øàëòãààíààð íàñ áàðñàí áý?

3.

My father died of a stroke at age 40.

ìàíàé ýöýã 40 íàñàíäàà õàðâàëòààð íàñ áàðñàí.

4.

My mother has breast cancer.

ìàíàé ýýæ õºõíèé õàâäàðòàé.

5.

Is your family in good health?

òàíàé ãýð á¿ëèéíõýí ýð¿¿ë ¿¿?

6.

Do your siblings have any diseases?

òàíàé àõ ýã÷ ä¿¿ òàíü ÿìàð íýãýí ºâ÷èí çîâèóðòàé þó?

7.

What diseases did you suffer in your childhood?

Òà õ¿¿õýä áàéõäàà ÿìàð ºâ÷èí òóñ÷ áàéñàí áý?

8.

If any of your close relatives have died, at which age and from what cause has he or she died?

õýðýâ òàíû õàìààòàí ñàäàíãóóäààñ íàñ áàðñàí õ¿í áàéãàà áîë õýäýí íàñàíäàà, ÿìàð øàëòãààíààð íàñ áàðñàí áý?

9.

Are you adopted?

òà ºðãºìºë ¿¿?

10.

Does anyone in your family smoke?

òàíàé ãýð á¿ëä òàìõè òàòäàã õ¿í áàéãàà þó?

11.

Does anyone in your family drink heavily?

òàíàé ãýð á¿ëä ñîãòóóðóóàõ óíäàà èõýýð õýðýãëýäýã õ¿í áàéãàà þó?

12.

What is your mother’s family’s country of origin?

òàíàé ýõ àëü íóòãèéí õ¿í áý?

13.

What is your father’s family’s country of origin?

òàíàé ýöýã àëü íóòãèéí õ¿í áý?

14.

Have related family members married each other?

òàíàé ãýð á¿ëä õàìààòàíòàéãàà ãýðëýñýí õ¿í áàéãàà þó?

15.

Have any family members had miscarriages?

òàíàé ãýð á¿ëä çóëáàæ áàéñàí õ¿í áàéãàà þó?

Unit 6

Physical examination, check-up

Үзлэг

1.

Look at a fixed point on the wall and don’t move your eyes with the light.

õàíàíä îéñîí ãýðýë ð¿¿ õàðààðàé.

2.

Does it hurt when I push around the eyes?

í¿äíèé òàíü îéðîëöîî äàðàõàä ºâäºæ áàéíà óó?

3.

Does it hurt when I push the ear lobe?

÷èõíèé ÷èíü îìãèéã äàðàõàä ºâäºæ áàéíà óó?

4.

Does it hurt here when I squeeze the base of your nose?

õàìðûã òàíü ÷èìõýõýä ºâäºæ áàéíà óó?

158 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

5.

Follow the movement of my finger with your eyes.

ìèíèé ãàðûí õºäºë㺺íèéã äàãóóëæ õàðààðàé.

6.

Open your mouth, stick out your tongue, and say.

“aaaah”-àìàà àíãàéãààä õýëýý ãàðãààä “aaaah” ãýæ õýëýýðýé.

7.

Blow air, please.

¿ëýýãýýðýé

8.

Swallow, please.

çàëãèàðàé

9.

Make circles with the arms extended.

àëäàëñàí ãàðàà ýðã¿¿ë

10. Squeeze my fingers.

ìèíèé ãàðûã àòãà

11. Breath deeply, then completely exhale.

ã¿í àìüñãàë àâààä ãàðãààðàé.

12. Does it hurt when I push on your ribs?

õàâèðãàí äýýð ÷èíü äàðàõàä ºâäºæ áàéíà óó?

ã¿í àìüñãàë àâ. 13. Breath deeply and hold the air. 14. Does it hurt when I examine the breasts? õºõèéã òàíü øàëãàõàä ºâäºæ áàéíà óó? Does it hurt when I compress the abdo-

15. men? 16. Cough, please. 17. Stand up. 18. Touch your toes.

õýâëèé äýýð ÷èíü äàðàõàä ºâäºæ áàéíà óó? õàíèàëãààðàé. áîñîîðîé.

Emergency aid

Яаралтай тусламж

1.

Are you hurt?

òà ãýìòñýí ¿¿?

2.

Are you injured?

òà ãýìòñýí ¿¿?

3.

Are you wounded?

òà ãýìòñýí ¿¿?

4.

Don’t move, please.

áèòãèé õºä뺺ðýé.

5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Can you hear me?

òà íàìàéã ñîíñîæ áàéíà óó?

Can you move your leg? Arm? Head?

òà õºë/ãàð/òîëãîéãîî õºäºëãºæ ÷àäàõ óó?

Where does it hurt?

õààíà ÷èíü ºâäºæ áàéíà âý?

Where are you injured?

õààíàà ãýìòýë àâñàí áý?

Everyone calm down.

á¿ãäýýðýý òàéâàí áàéöãàà.

How long has he been unconscious?

õýð óäààí óõààíã¿é áàéíà âý?

Tell me slowly, what happened exactly?

òàéâàí ÿðüæ ºãºº÷. ßã þó áîëñîí áý?

I’m going to put this oxygen mask on

áè òàíüä õ¿÷èë òºðºã÷èéí ìàñê ç¿¿ëãýõ ãýæ áàéíà.

12. your face.

I’m going to press here to stop the bleed-

13. ing.

áè òàíû öóñûã òîãòîîõ ãýæ áàéíà.

14. prick.

I’m going to place an IV. You will feel a

áè òàíüä äóñàë çàëãàõ ãýæ áàéíà. Áàãà çýðýã õîðñîíî ø¿¿.

15.

What chronic illnesses does he have?

òýð ÿìàð àðõàã õóó÷ ºâ÷òýé âý?

Does he have diabetes? Did he give

òýð ÷èõðèéí øèæèíòýé þó? ªíººäºð òýð èíñóëèí õýðýãëýñýí ¿¿?

16. himself insulin today?

Unit 6

õºëèéíõºº õóðóóíä õ¿ð

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

159

17.

What did you burn yourself with?

òýð þóíä ò¿ëýãäñýí áý?

Did you drink alcohol before the acci-

îñîë áîëîõûí ºìíº òà ñîãòóóðóóëàõ óíäàà õýðýãëýñýí áàéñàí óó?

18. dent? 19. How much has he drank? 20. Do you remember what happened? 21. Do you need to go to the hospital? 22. What poison did the child swallow? 23. Are you choking?

òýð õýð èõ óóñàí áàéñàí áý? òà þó áîëñîíûã ñàíàæ áàéíà óó? ýìíýëýã ÿâàõ õýðýãòýé þó? ýíý õ¿¿õýä ÿìàð õîðò ç¿éë çàëãèñàí áý? õàõàæ áàéíà óó?

24. Don’t worry. I’m a doctor. I will help you.

ñàíàà çîâîëòã¿é. Áè ýì÷. Áè òàíüä òóñàëíà.

Post-Operative care

Хагалгааны дараах асаргаа

1.

Your operation is finished.

òàíû õàãàëãàà äóóññàí.

2.

Everything turned out they way we expected.

á¿õ ç¿éë ñàíàñàíààð áîëæ áàéíà.

3.

Now, I will give you some rules you should obey during the post-operative period.

áè òàíüä çààâàð õýëæ ºãíº òà ¿¿íèéã õàãàëãààíû äàðàà ìºð人ðýé.

4.

You should rest and try not to speak too much.

òà àìðàõ õýðýãòýé, àëü áîëîõ áàãà ÿðèõûã õè÷ýýãýýðýé.

5.

For pain, the nurses will give you analgesics.

ñóâèëàã÷ òàíüä ºâ÷èí íàìäààã÷ ºãíº.

6.

you must not drink any liquids, not even water.

òà ÿìàð íýãýí øèíãýí ç¿éë á¿ð óñ ÷ óóæ áîëîõã¿é.

7.

You must fast until we tell you that you can drink or eat again.

áèäíèéã õîîë öàé èäýæ óó ãýõýýñ ºìíº òà ìàöàã áàðèõ ¸ñòîé.

8.

Slowly, you will begin drinking liquids and in 24 hours, you can eat solid foods.

24 öàãèéí äàðàà òà áàãà áàãààð øèíãýí óóæ, õîîë óíä èäýæ áîëíî.

9.

It is important that you get up and walk frequently.

áàéí áàéí áîñîæ àëõàæ áàéõ íü ñàéí.

You can clean and bathe yourself, but you òà óñàíä îðæ áîëíî ãýâ÷ áîîëòîî íîðãîæ áîëîõã¿é.

10. must avoid getting the gauze wet.

Unit 6

11. We recommend that someone helps you.

òà õýí íýãíèé òóñëàìæèéã àâàõ õýðýãòýé.

The nurse will tell you how to remove the ñóâèëàã÷ òàíüä óñàíä îðîõûí ºìíº áîîëòîî ÿàæ àâàõ äàðàà íü ÿàæ äàõèí redress the wound after. áîîõ òàëààð õýëæ ºãºõ áîëíî.

12. gauze before bathing and then how to

Be attentive. If the bandage is wet with 13. blood, or you notice other liquid, notify a nurse.

àíõààðàëòàé áàéãààðàé, õýðâýý áîîëò ÷èíü öóñ áîëîõ, íîðâîë ñóâèëàã÷èä ìýäýãäýýðýé.

Pre operative questions

ìýñ çàñëûí ºìíºõ àñóóëòóóä

1.

òà ÿìàð ýì óóæ áàéãàà âý?

What medicines are you taking?

160 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

2.

Are you allergic to penicillin or ibuprofen?

òà ïåíöèëëèí ýñâýë ibuprofen-èé õàðøèëòàé þó?

3. 4.

Have you had an operation before?

òà óðüä íü õàãàëãààíä îðæ áàéñàí óó?

How long ago was your operation?

òà õýçýý õàãàëãààíä îðñîí áý?

5.

In your last operation, did you have a general anesthesia, epidural, or nerve block?

ñ¿¿ëèéí õàãàëãààíä îðîõîäîî òà åðºíõèé ìýäýý àëäóóëàëò/ íóãàñíû ìýäýý àëäóóëàëò/õýñýã ãàçðûí ìýäýý àëäóóäàëò õèéëãýñýí ¿¿?

6.

did you have any complication during or after the surgery?

õàãàëãàà õèéëãýñýíèé äàðàà òàíä ÿìàð íýãýí õ¿íäðýë ãàðñàí óó?

7.

Did you have headaches after the operation?

õàãàëãàà õèéëãýñýíèé äàðàà òàíû òîëãîé ºâäñºí ¿¿?

8.

When was the last time you had something to drink or eat?

òà õýçýý õàìãèéí ñ¿¿ëä þì èäýæ, óóñàí áý?

9. Have you had a fever recently? 10. Have you had a cold or the flu recently? 11. Are you taking aspirin? Have you had any digestion problems in

12. the last 12 hours?

Do you smoke? How many cigarettes do

îéðûí ¿åä õàëóóð÷ áàéíà óó? îéðûí ¿åä õàíèàëãàæ áàéíà óó? òà àñïèðèí óóæ áàéãàà þó? ñ¿¿ëèéí 12 öàãò òàíüä õîîë áîëîâñðóóëàõ òàë äýýð ÿìàð íýãýí õ¿íäðýë áàéíà óó?

13. you smoke per day?

òà òàìõè òàòäàã óó? ºäºðò õýäýí òàìõè òàòäàã âý?

14. Do you drink alcohol frequently?

òà ñîãòóóðóóëàõ óíäàà áàéíãà õýðýãëýäýã ¿¿?

Did you drink alcohol in the last 12 hours?

ñ¿¿ëèéí 12 öàãèéí äîòîð òà ñîãòóóðóóëàõ óíäàà õýðýãëýñýí ¿¿?

Receptionist

Бүртгэлийн хэсэг

1

Wait one moment please.

Ò¿ð õ¿ëýýíý ¿¿.

2

Sit please.

ñóóíà óó.

3

May I see your identification?

ãýð÷èëãýýã ÷èíü ¿çýæ áîëîõ óó?

4

Do you have an appointment today?

ºíººäºð òà ýì÷èä ¿ç¿¿ëýõ ¿¿?

5

What is your name?

òàíû íýð õýí áý?

6

Please fill out this form and return it to me when you’re finished

òà ýíý õ¿ñíýãòèéã áºã뺺ä íàäàä ýðã¿¿ëýýä ºãíº ¿¿.

7

Please wait in this room. We will call you when we’re ready.

òà ýíý ºðººíä õ¿ëýýæ áàéãààðàé. Áè áýëýí áîëîõîîð äóóäíà.

8

Your next appointment is in ___ weeks/months.

äàðààãèéí ¿çëýã _______èðýõ äîëîî õîíîãò/ ñàðä

9

The next appointment is march 15th at 2pm .

3 ð ñàðûí 15 íû 2 öàãò äàõèí èðæ ¿ç¿¿ëýýðýé.

10

Did you come alone?

òà ãàíöààðàà èðñýí ¿¿?

Unit 6

15.

161 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Unit 6 162 Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

Зурагт Толь Бичиг - Pictures References Medicine pictures-эмчилгээний зурагнууд

drink fluid-шингэн уух

gargle –хоолой зайлах

physical therapyфизик эмчилгээ

prescription-жор

injection-тарилга

sling-сойлт

IV-судас тариа

stitches-оёдол(оёх)

Needle-зүү

ana lysisшинжилгээ

Бүлэг 7 Unit 7

Зурагт Толь Бичиг - Pictures References

163-189

X-ray-рентген зураг авхуулах

cough medicineханиалганы эм

antacid –хүчлийн эсрэг эм

cough syrupханиадны сироп

aspirin-Аспирин

capsuleбүрхүүлтэй эм

cold tabletханиадны эм

cream-тос

decongestantбөглөрөө гаргах эм

eye drops-нүдний дусаалга

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

163

Зурагт Толь Бичиг - Pictures References

heating pad-халуун жин

ice pack-хүйтэн жин

lotion-чийгшүүлэгч

ointment-тосон түрхлэг

pill-үрлэн эм

vitamins-амин дэм

burp-хэхрэх

backache –нурууны өвчин

cavity-шүд хорхойтох

cut –зүсэх/огтлох

bleed-цус гарах(алдах)

chest pain-цээж өвдөх

diarrhea-гүйлгэх/ суулгах

bloated-гэдэс дүүрэх(цүндийх)

chills-чичрэх

dislocate-мултрах

cold –ханиад

congested-амьсгал бөглөрөх bruise –хөхрөх

Unit 7

throat lozengesхоолойны чихэрэн эм

dizzy –толгой эргэх

breakхугарах(гэмтэх)

tablet-шахмал эм

164

cramps-шөрмөс татах

cough-ханиалгах burn-түлэгдэх

Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia

earache-чихний өвчин

exhausted-ядрах, сульдах

Зурагт Толь Бичиг - Pictures References

faint-ухаан балартах, муужрах

nosebleed – хамраас цус гарах

sore throat-хоолой өвдөх

toothache-шүд өвдөх

fever-халуурах

rash-туурах

sprain – булгарах(шөрмөс сунах)

twist-булгарах

headache-толгой өвдөх

runny nose-хамрын ханиад /нус гоожих

virus-вирус stiff neck-хүзүү хөших(гоёотох)

hiccups-зогьсох

vomit-бөөлжих scrape-шалбалах stomachache-гэдэс өвдөх

insect biteшавьжинд хазуулах

wart-үү scratch-маажих sunburn-наранд түлэгдэх

Laryngitis-хоолойн үрэвсэл

shortness of breathамьсгаа давхцах

165

nauseous-дотор муухайрах

Unit 7

swollen-хавдах

sneeze-найтаах Эрүүл Мэндийн Шижлэх Ухааны их сургуулийн Дорноговь салбар сургууль Dornogobi Medical School The Health Science University of Mongolia