Diabetes Mellitus

Univerzitet u Zenici Medicinski fakultet Zdravstvena njega

DIABETES MELLITUS SEMINARSKI RAD IZ INTERNE MEDICINE

MENTOR: Mr.sc. Ekrema Mujarić dr.med.

STUDENT: Horozović Velid

SADRŽAJ

1. UVOD ........................................................................................................................................ 3 2. DIABETES MELLITUS ......................................................................................................... 4 3. PODJELA (KLASIFIKACIJA) DIABETES MELLITUSA ................................................ 5 3.1 Tip-1 (IDDM ili juvenilni diabetes ) .................................................................................. 5 3. 1. 1. Uzroci nastanka šećerne bolesti tip 1 ....................................................................... 5 3. 1. 2. Simptomi i znakovi šećerne bolesti tip 1 .................................................................. 6 3. 1. 3. Liječenje šećerne bolesti tip 1 .................................................................................. 6 3.2 Diabetes mellitus 2 (NIDDM ,tip II ................................................................................... 6 3. 3. Ostali specifični tipovi šećerne bolesti ............................................................................. 8 3.4 Gestaciski diabetes (trudnicka šećerna bolest) ................................................................. 8 4. KOMPLIKACIJE ŠEĆERNE BOLESTI .............................................................................. 9 5. DIJAGNOZA ŠEĆERNE BOLESTI .................................................................................... 10 6. LIJEČENJE ŠEĆERNE BOLESTI ..................................................................................... 12 7. ZAKLJUČAK ......................................................................................................................... 13 LITERATURA ............................................................................................................................ 14

1. UVOD

Šećerna bolest ili diabetes mellitus je poremećaj povećavanja razine šećera u krvi koja se zbiva kada gušterača prestane potpuno ili djelimično proizvoditi hormon inzulin. Sigurno je jedna od najčešćih endokrinoloških bolesti savremenog načina življenja. U svom tijeku ima progredijentan karakter, praćen stvaranjem nepovratnih promjena na organima bolesnika. Najčešće je zahvaćen vaskularni i živčani sustav, bubrezi te retina (mrežnica oka). Diabetes mellitus je problem svakog društva. U njegovom riješavanju pored bolesnika i zdravstvenih djelatnika, trebala bi sudjelovati i cijela društvena zajednica. Laboratorijska dijagnostika ima veliku ulogu , kako u otkrivanju bolesti tako i u praćenju iste. Danas postoje standardizirane metode kojima se na vrlo jednostavan i brz način može postaviti odgovarajuća dijagnoza. Šećerna bolest se liječi na razne načine u početku tabletama i dijetom, a kasnije i injekcijama hormona inzulina. Diabetes je hronična bolest od koje obolijevaju ljudi svih dobi, neovisno o spolu. Smatra se da postoji “svjetska epidemija šećerne bolesti”, tj. broj oboljelih trajno raste.

2. DIABETES MELLITUS

Diabetes mellitus (DM), poznatiji kao dijabetes ili šećerna bolest, naziv je za grupu metaboličkih bolesti kojima je zajednički simptom hiperglikemija - visoka razina glukoze (šećera) u krvi. ¨Diabetes mellitus je sindrom u kome postoji sistemski poremećaj metabolizma ugljenih hidrata, masti i proteina zbog apsolutnog ili relativnog nedostatka biološki aktivnog inzulina a sa posljedičnom hiperglikemijom koja dovodi do pojave hroničnih komplikacija na malim i velikim krvnim žilama, živcima te bazalnim membranama različitih tkiva.¨Uzroci za pojavu ove bolesti mogu biti različiti. U stanjima kada gušterača ne stvara dovoljne količine inzulina radi se o šećernoj bolesti tip 1. Kako se ovaj oblik uglavnom javlja kod mlađih osoba, u literaturi se susreće i naziv juvenilni dijabetes. Do šećerne bolesti može doći i u slučaju kada gušterača još uvijek luči inzulin, ali nedovoljno za sve potrebe organizma, ili u stanjima kada stanice mogu samo djelomično koristiti inzulin, iako se on stvara i izlučuje iz gušterače u dovoljnim količinama. Tada se radi o šećernoj bolesti tip 2. Kako se ovaj oblik bolesti javlja, uglavnom, u srednjoj i starijoj životnoj dobi, iznad 35. godine života, govorimo o šećernoj bolesti odraslih ili adultnom dijabetesu.

Prema procjenama svjetske Zdravstvene organizacije trenutno u svijetu ima 285 milijuna bolesnika sa šećernom bolesti što odgovara 6,4 % svjetske populacije odraslih. Do 2030. godine se očekuje da će preko 438 milijuna ljudi imati šećernu bolest. Dana 14. 11. obilježava se svjetski dan šećerne bolesti.

3. PODJELA (KLASIFIKACIJA) DIABETES MELLITUSA

U junu 1997. Internacionalni ekspertni komitet usvojio je novu klasifikaciju diabetes mellitusa Novi klasifikacijski sistem podrazumjeva 4 tipa dijabetesa : 1. tip-1.(ranije tip I ili IDDM ili juvenilni dijabetes) . 2. tip-2 (ranije tip II ili NIDDM,tip II ili dijabetes sa početkom kod odsralih osoba). 3. “drugi specifični tipovi “ 4. gestacijski dijabetes U novom sistemu klasifikacije koriste se arapske brojke da bi se izbjegla zabuna , između rimskog broja II i broja 11 .

3.1 Tip-1 (IDDM ili juvenilni diabetes ) Šećerna bolest tip 1 ili inzulin ovisna šećerna bolest, tradicionalno poznata kao juvenilni dijabetes, karakterizirana je postupnim uništavanjem beta stanica gušterače sa posljedičnim nedostatkom inzulina, iznenadnim početkom bolesti i doživotnim liječenjem inzulinom. Najčešća je endokrina bolest u dječjem i adolescentnom dobu. Javlja se obično do 35. godine života, najčešće nakon 12. godine, ali može se javiti i u dubokoj starosti

3. 1. 1. Uzroci nastanka šećerne bolesti tip 1 Različiti patološki procesi mogu dovesti do uništenja stanica koje stvaraju i luče inzulin. Pri tome, naslijeđe ima određenu, ali ne i presudnu ulogu. Naime, kod genetskih sklonih osoba, pod utjecajem okoline (virusne infekcije, lijekovi, toksini, stres itd. ), dolazi do autoimune upale Langerhansovih otočića pankreasa. Ovaj proces postupno i trajno uništava njihove stanice, što ima za posljedicu prestanak stvaranja i lučenja inzulina. Nakon što se spomenuti proces jednom pokrene, nema načina da se prekine tj. da se ponovo potakne stvaranje inzulina

3. 1. 2. Simptomi i znakovi šećerne bolesti tip 1 Kada se proizvodnja inzulina smanji na minimum, šećerna bolest tipa 1 obično se naglo pojavi i brzo napreduje. Znakovi koji upozoravaju na pojavu bolesti su učestalo mokrenje, neobična žeđ, potreba za slatkim i hladnim pićima, ekstremna glad, nagli gubitak težine, slabost, svrbež genitalne regije, ekstremni umor, zamućen vid ili druge promjene vida i razdražljivosti.

3. 1. 3. Liječenje šećerne bolesti tip 1

Cilj liječenja bolesti je da se u što većem razdoblju dana održe normalne koncentracije glukoze u krvi. Na taj način sprječava se razvoj akutnih i kroničnih komplikacija ove bolesti i omogućava normalan rast i razvoj djece i adolescenata. Terapijski postupci koji se koriste kako bi se to postiglo su liječenje inzulinom, pravilna primjena kvalitetne ishrane i redovita tjelesna aktivnost. Kako bi navedeni terapijski postupci bili na najbolji način primijenjeni neophodno je da dijete i adolescent, odnosno njihovi roditelji, budu educirani za kontrolu i liječenje šećerne bolesti u kućnim uvjetima

3.2 Diabetes mellitus 2 (NIDDM ,tip II)

Šećerna bolest tipa 2 najčešće se pojavljuje u odraslih osoba. Kod ovog tipa šećerne bolesti, barem u početku, nema ovisnosti o inzulinu jer je koncentracija inzulina u krvi unutar referentnog intervala, smanjena ili povećana. Tip 2 šećerne bolesti vjerojatno nastaje zbog nedovoljnog lučenja inzulina iz gušterače i njegove nemogućnosti da pravilno djeluje na ulazak glukoze u stanice mišićnog i masnog tkiva, što se definira pojmom inzulinsk arezistencija..Ovo je najčešća forma

dijabetesa i čvrsto je povezana sa familijarnom historijom dijabetesa ,starijom dobi ,gojaznošću i manjkom tjelesne aktivnosti . Češća je u žena , posebno u žena sa ranijim gestacijskim dijabetesom; u crnaca i juţnoamerikanaca i indijanaca .Inzulinska rezistencija i hiperinzulinemija dovode do oštećenja tolerancije na glukozu .Oštećene beta čelije se iscrpljuju , dovode do intolerancije na glukozu i hiperglikemije .Etiologija dijabetesa tip –2 je multifaktorijalna i vjerovatno genetički bazirana ,ali također ima jaku vezu sa životnim navikama pacijenta (vanjski faktori) .

Razlike između tipa-1 i tipa-2 šećerne bolesti Tip-1

Tip-2

-naginje pojavi ketoacidoze -inzulin je nužan u terapiji -uglavnom počinje akutno -u početku bolesti ,često gubitak tjelesne težine

-stanje ketoacidoze rijetko -inzulin nije nužan u terapiji -počinje polagano -obično gojazni ili normalne tjelesne težine,obično bez spontanog gubitka

-U pravilu se javlja kod mladih osoba,ali je pojava moguća u svim životnim dobima povezanost sa pojedinim alelima HLA sistema

-u pravilu se pojavljuje nakon 50 godina života

-postoje protutijela na čelije Langerhansovih otočića (beta čelije) -porodična anamneza pozitivna u 10% slučajeva -50% se javlja u jednojajčanih blizanaca

-ne

-nema povezanosti sa HLA

postioj i antitijela na čelije Langerhansovih otočića -porodična anamneza pozitivna u 30% slučajeva -gotovo 10% se javlja u jednojajčanih blizanaca

3. 3. Ostali specifični tipovi šećerne bolesti

U ovoj se skupini nalaze razni oblici šećerne bolesti uzrokovani monogenskim greškama u sintezi i izlučivanju inzulina. Tu je prisutan i sindrom MODY, genetički i klinički heterogena podskupina tipa 2 šećerna bolesti obilježena ranim početkom ( do 25-e godine života), održavanjem normoglikemije bez primjene inzulina barem pet godina nakon postavljanja dijagnoze. Sindrom MODY se nasljeđuje autosomno dominantno i prisutan je u barem tri generacije obitelji. Primarni je poremećaj u lučenju inzulina. Ovoj skupini također pripadaju i razni oblici šećerne bolesti uzrokovani genskim poremećajem djelovanja inzulina na ciljna tkiva, bolesti egzokrinog dijela gušterače, endokrinopatije, šećerna bolest uzrokovana lijekovima ili hemikalijama te raznim infekcijama

3.4 Gestaciski diabetes (trudnička šećerna bolest)

Trudnička šećerna bolest ili gestacijski dijabetes šećerna je bolest koja se prvi put pojavljuje u trudnoći, a nestaje nakon poroda. Pojavljuje se u 1–2 % trudnica. Trudnoća je „dijabetogeno stanje“ koje pogoršava metabolizam ugljikohidrata. Pojačano lučenje posteljičnih hormona, posebno potkraj drugog i u trećem tromjesečju, uzrokuje inzulinsku rezistenciju, a time i povećanu potrebu za inzulinom. Kao rezultat tih zbivanja u normalnoj se trudnoći povećava lučenje inzulina. Kod trudnica u kojih povećano lučenje i aktivnost nisu dovoljni, razvija se trudnička šećerna bolest. Novija istraživanja pokazuju da važnu ulogu u pojavi trudničke šećerne bolesti imaju policistični jajnici u žena prije trudnoće. Posljedica ove bolesti je rađanje krupnije djece, porođajne mase veće od 4.000g jer stalna hiperglikemija majke potiče gušteraču ploda na pojačano lučenje inzulina, što uzrokuje njegov pojačan rast – makrosomiju

4. KOMPLIKACIJE ŠEĆERNE BOLESTI

Komplikacije šećerne bolesti dijele se na: 1. Akutne - koje nastaju brzo, dramatičnog su tijeka i zahtjevaju hitnu intervenciju Akutne komplikacije: • hipoglikemija, • ketoacidoza, • hiperosmolarna koma, • laktična acidoza 2. Hronične - nastaju polagano, mnoge su godinama bez simptoma, ali trajno oštećuju i uništavaju pojedine organe Hronične ili kasne komplikacije šećerne bolesti nastaju kao posljedica slabe metaboličke kontrole bolesti tj. dugotrajne hiperglikemije. Hronične komplikacije šećerne bolesti dijele se na 

mikroangiopatije u koje ubrajamo, retinopatije, nefropatije, neuropatije



makroangiopatije kao što su moždani udar, ishemijske srčane bolesti i periferne vaskularne bolesti

Akutne komplikacije diabetes mellitusa: Dijagnoza, klinička slika i liječenje akutnih komplikacija

AKUTNA STANJA KETOACIDOZA

KLINIČKA SLIKA - žeđ, suh jezik, crvenilo, učestalo mokrenje, umor, zamućen vid, bradikardija, grčevi u nogama - mučnina, povraćanje, - Kussmaulovo disanje - smetenost - koma

HIPOGLIKEMIJA

- zbunjenost, nesvjestica, dezorijentisanost, tahikardija, zamućen vid, glad, znojenje, trnjenje usne ili jezika, drhtanje, crvenilo ili blijedilo kože, - strah, nesigurnost, arogantno ponašanje, pretjerane emotivne reakcije, - gubitak svijesti, - koma HIPEROSMOLARNI - pojačana žeđ SINDROM - obilno mokrenje - hipotenzija - dehidracija - koma

LAKTIČNA ACIDOZA

- mučnina, povraćanje, - bol u trbuhu, - Kussmaulovo disanje, - somnolentnost, - koma

LABORATORIJSKI NALAZI GUK > 20,0mmol/l Ketoni u krvi > 3 PH < 7,30 Bikarbonati < 18 Anjonski procijep > 10 Ketoni u urinu +++ Nalaze ponoviti za sat vremena a kasnije na 2 sat GUK < 3,0mmol/l

LIJEČENJE

Guk > 30-50mmol/l PH 7,3 Bikarbonati > 18 Osmolalnost s. > 340 Ketoni u krvi < 1 Ketoni u urinu +/

- obila rehidracija sa 0,45% NaCl + kratkodjelujući inzulin (manje doze) + 20 mEq KCl - liječenje infekta

GUK > 7-20mmol/l Ketoni u krvi > 3 PH < 6,9 Bikarbonati < 15 Ketoni u urinu +++ Laktati > 5 Anjonski procijep > 10

- liječenje osnovne bolesti - infuzija bikarbonata akutna hemodijaliza - Nadikloroacetat - Carbicarb (Na bikarbonat + Na karbonat

- dosta tekućine (čaj, voda) - smanjiti unos hrane - rehidracija (u prvih 4h svaki sat po 500ml 0,9% NaCl + 6-8 j. kratkodj. Inzulina + 20mEq KCl, u narednih 8h 2 litre a zatim nastaviti 1 litar za 8h) - liječenje infekta - grožđani šećer ili slatki napitak - obrok - kod gubitka svijesti: Amp. Glukagon a 1mg s.c. (2x), glukoza 50% i.v

5. DIJAGNOZA ŠEĆERNE BOLESTI

Dijagnoza dijabetesa je u osnovi laka i jednostavna, osobito tipa 1, koji nastaje naglo “kao grom iz vedra neba”, s vrlo burnom simptomatologijom.Dijagnostičke poteškoće vezane su za tip 2 dijabetesa zbog oskudnih ili odsutnih simpotoma bolesti, te posebno tzv. graničnih (border line) oboljelih, kada postoji dilema da li se radi o OTG ili blagom DM tip 2. Nije rijetkost, nego nažalost vrlo česta pojava, da se dijagnozom kasnih komplikacija (vaskularni incidenti, retinopatije, neuropatije, etc.) dijagnosticira osnovna bolest DM. Dijagnozu dijabetesa postavljamo na osnovu kliničke slike, te laboratorijskih pretraga. Dijagnoza dijabetesa se relativno lako uspostavlja u bolesnika sa prisutnim simptomima bolesti, dovoljan je slučajno uzet uzorak krvi u kojem je nađen vrijednost glukoze u krvi viša od 11,1 mmol/L. •

Dokazana hiperglikemija + postoje klasični simptomi bolesti + biohemijski potvrđen

poremećaj intermedijernog metabolizma = Diabetes mellitus. •

Dokazana hiperglikemija + nepostojanje klasičnih simptoma bolesti + prisustvo faktora

rizika = Diabetes mellitus. •

Dokazana hiperglikemija + nepostojanje klastičnih simptoma + vrijednosti glikemije u

OGTT-u nakon 120 min. veće od 7,8 a manje od 11,1 mmol/l = smanjena tolerancija na glukozu.

Ostale dijagnostičke pretrage - IRI (INZULINSKI IMUNOESEJ) radi se OGTT uz istovremeno mjerenje nivoa inzulina. - C- PEPTID (CONECTION PEPTIDE) ili vezivni peptid. Sa molekulom inzulina čini proinzulin. Kako se C-peptid i inzulin luče u ekvimolarnim koncentracijama, nivo C-peptida u plazmi odgovara nivou izlučenog inzulina. Vrlo značajan u dijagnostici DM tipa 1, gdje nalazimo vrlo niske ili nemjerljive koncentracije C-peptida. - GLIKOZILIRANI HEMOGLOBIN – HBA1C (normalne vrijednosti < 6%), značajan parametar ali više za ocjenu regulacije šećerne bolesti i po preporuci ekspertnog tima WHO ne bi ga trebalo koristiti kao rutinsku pretragu u dijagnostici dijabetesa. - FRUKTOZAMIN (GLIKOZILISANI PROTEIN) normalne vrijednosti 2,0 - 2,8 mmol/l govori za prosječnu glikemiju u posljednjih 15- tak dana, kao i HbA1c značajniji je za procjenu regulacije šećerne bolesti.

6. LIJEČENJE ŠEĆERNE BOLESTI

Neposredno po dijagnostikovanju dijabetesa, započinje se terapija koja podrazumjeva primjenu dijete, adekvatnu "fizičku aktivnost, ljekova (tablete i/ili insulin) i pravilnu edukaciju oboljelih. U toku svog trajanja dijabetes dovodi do promjena na krvnim sudovima i kapilarima (dijabetesna mikroangiopatija) i arterijama (prijevremena arterioskleroza) . Ove hronične vaskularne komplikacije mogu dovesti do oštećenja organa i sistema u organizmu oboljelog (oka, bubrega,nervnog stabla, mozga, srca, krvnih sudova nogu itd.). Prvi korak u prevenciji i liječenju dijabetesa je pravilna ishrana i pravilan način života. U principu bolesnik treba da unese u organizam hranljive sastojke u odgovarajućem omjeru : -15-20 % bjelančevina -25-30 % masti -55-60 % ugljikohidrata

Edukacija bolesnika Cilj edukacije je obučiti bolesnika što sam sebi može uraditi ,kako bi što kvalitetnije obavljao svoje životne aktivnosti te kako bi njegov život bio što duži i bez komplikacija .Etape edukacije: - potpuno upoznavanje bolesnika o dijabetes melitusu , njenom nastanku , toku i komplikacijama do kojih može doći. -potencirati značaj samokontrole i značaj samopomoći -naglasiti značaj higijensko dijetetskog režima ishrane. -naglasiti značaj tjelesne aktivnosti -upoznati bolesnika sa terapijom koju uzima te komplikacije do kojih može doći u toku upotrebe lijekova.

7. ZAKLJUČAK

Šećerna bolest je najčešći metabolički poremećaj u organizmu čovjeka .Osnovna karekteristika šećerne bolesti je poremećena regulacija glukoze u krvi ( povišena vrijednost glukoze u krvi).Bolest je neizlječiva , hroničnog toka i traje do kraja života . U nastanku šećerne bolesti učestvuju mnogoborojni faktori npr. Nasljeđe genetska predispozicija, autoimune bolesti kao i mnogobrojni vanjski faktori .Bolest u svom toku prolazi kroz brojne faze počevši od predijabetesa , latentnog dijabetesa asimptomatskog dijabetesa pa sve do razvijene faze bolesti . Prema međunarodnoj klasifikaciji postoji četiri oblika dijabetesa . tip-1.(ranije tip I ili IDDM ili juvenilni dijabetes ,tip-2 (ranije tip II ili NIDDM,tip II ili dijabetes sa početkom kod odraslih osoba).,“drugi specifični tipovi “ i na kraju gestacijski dijabetes .Svaki čovjek u svom životu može oboljeti od šećerne bolesti uslijed djelovanja različitih faktora .Međutim postoje određene skupine ljudi koje češće obolijevaju od dijabetesa melitusa .To su prije svega : a) Osobe koje imaju pozitivnu porodićnu anamnezu (u porodici ima oboljelih od dijabetesa). b) Gojazne osobe c) Osobe preko 65 godina života . d) Osobe sa visokim krvnim tlakom e) Osobe sa povišenim masnoćama u krvi . f) Žene koje su rađale djecu sa tjelesnom težinom većom od 4500g. Bolesnici kod kojih je postavljena dijagnoza bolesti , moraju odmah od liječnika dobiti sva neophodna saznanja o bolesti , njenom nastanku , njenim kliničkim oblicima , mogućim komplikacijama , načinu liječenja i prognozi .Dobro obavješten bolesnik je spreman za saradnju čime se stvaraju pretpostavke za kvalitetnije liječenje i bolje vođenje dijabetes melitusa

LITERATURA

1.Tahirović F. H. Šećerna bolest, Medicinski fakultet, Tuzla, 2004. 2. A.Fajfelj, M.Grujić, M. Macanović, A. Mikes, N. Numić, I. Pašalič, Interna Medicina 2, Svjetlost, Sarajevo, 1989 3. Heljić.B. i suradnici Diabetes mellitus –klinički aspekti, Jež Sarajevo 2002. 4. Heljić B, Bureković A, Stevanović D, Velija Z, Vodić za Diabetes mellitus, Sarajevo 2005