Upravljanje Rizicima

S E M I N AR S K I RAD IZ UPRAVLJANJA RIZICIMA

Značenje i pristupi u definisanju rizika

Sadržaj Uvod............................................................................................................................................3

Značenje i pristupi u definisanju rizika

1.

Pojam i definicija rizika......................................................................................................4 1.1.

2.

3.

4.

Pojmovi vezani sa rizikom...........................................................................................4

Klasifikacija rizika.............................................................................................................5 2.1.

Čist i špekulativni rizik................................................................................................5

2.2.

Statički i dinamički rizik..............................................................................................5

2.3.

Objektivni i subjektivni rizik........................................................................................5

2.4.

Fundamentalni ili opšti i posebni ili pojedinačni rizik.................................................5

2.5.

Raspodjeljivi i neraspodjeljivi rizik.............................................................................6

2.6.

Mjerljivi i nemjerljivi rizik...........................................................................................6

2.7.

Osigurljivi i neosigurljivi rizik.....................................................................................6

2.8.

Poslovni rizik................................................................................................................6

Klasifikacija rizika u osiguranju......................................................................................7 3.1.

Lični rizici....................................................................................................................7

3.2.

Imovinski rizici............................................................................................................7

3.3.

Rizici odgovornosti......................................................................................................7

3.4.

Rizici zbog grešaka drugih...........................................................................................7

Upravljanje rizikom............................................................................................................7 4.1.

Proces upravljanja rizikom...........................................................................................8

4.2.

Načini upravljanja rizikom...........................................................................................9

4.2.1.

Upravljanje rizikom izbjegavanjem......................................................................9

4.2.2.

Upravljanje rizikom zadržavanjem...................................................................10

4.2.3.

Upravljanje rizikom prenosom.........................................................................10

4.2.4.

Upravljanje rizikom podjelom..........................................................................10

4.2.5.

Upravljanje rizikom umanjenjem.....................................................................10

4.2.6.

Upravljanje rizikom preventivom.....................................................................10

4.2.7.

Upravljanje rizikom represivom.........................................................................10

Zaključak...................................................................................................................................12 Literatura...................................................................................................................................13

Uvod Životi ljudi prepuni su rizika sve od trenutka rođenja. Izreka da nikada ne znamo šta nam može donijeti sutra posebno je istinita u preduzeću. Svaki poslovni potez, a i cjelokupno

2

Značenje i pristupi u definisanju rizika

upravljanje preduzećem, vezano je za mogućnost rizika. Ako preduzetnici zanemaruju rizik, vjerovatno će se spotaknuti, samo suočavanje sa rizikom može povećati izglede za opstanak i rast. Svrha ovog rada je upoznavanje sa vrstama rizika i načinima upravljanja rizicima. Rad sem edukativnog karaktera ima za cilj da ukaže na postojanje potrebe za pravilnim upravljanjem rizicima i osiguranjem u malim i srednjim preduzećima. Sastavljen je od četiri dijela u kojima su detaljno obrađeni osnovni pojmovi vezani za rizik, definicije i podjele rizika u osiguranju. U četvrtom dijelu rada, govorimo o načinima upravljanja rizikom kao i o procesu po kojem se samo upravljanje vrši.

1. Pojam i definicija rizika

2

Značenje i pristupi u definisanju rizika

Sam izraz rizik je španskog porijekla RISCO i označava opasnost koja prijeti brodovima. U istoriji osiguranja rizici mora su veoma značajni, jer se osiguranje kao djelatnost razvijalo upravo počev od pomorskih rizika. 1 Rizik se javlja kada nismo u stanju da sa sigurnošću predvidimo ishod neke alternative, ali imamo dovoljno podataka da predvidimo stepen vjerovatnoće da će se željeno stanje ostvariti. Znači da se rizik može definisati kao nesigurnost u odnosu na dešavanje neke štete.2 Stanje rizika uvijek prati i vjerovatnoca. To je statistička mjera koja utvrđuje šanse da će se određeni događaji ili ishod uopste desiti, kao i stepen njihovog ostvarenja. U osiguranju rizik možemo posmatrati sa aspekta osiguranika, sa aspekta prava i obaveza i rizik sa aspekta osiguravača. Da bi rizik postojao u osiguranju, mora da:  bude moguć,  njegovim nastupanjem izaziva ekonomsku štetu,  bude neizvjestan,  bude slučajan. Međutim, ne postoji jedna za sve prihvatljiva definicija rizika, sa kojeg god aspekta osiguranja da posmatramo. Najprihvatljivije i najjednostavnije shvatanje rizika je njegovo poistovjećivanje sa nastupanjem jednog ekonomski štetnog događaja.

1.1. Pojmovi vezani sa rizikom Neizvjesnost – ponekad se pojam neizvjesnosti izjednačava sa pojmom rizika, iako je neizvjesnost samo jedan od činilaca rizika. Neizvjestan je događaj za koji se ne zna da li će uopšte nastati ili kada će nastati. To je nepostojanje znanja o budućnosti, odnosno stanje svjesti koje je okarakterisano sumnjom zato što ne postoji saznanje o tome da li će se nešto u budućnosti dogoditi ili se pak neće dogoditi. Opasnost – je nešto što može da izazove gubitak neke vrijednosti, kada je ta vrijednost izložena uticaju date opasnosti. Hazard – označava nesrećan slučaj, šansu da se bude povređen ili oštećen, opasnost, neočekivani slučajni događaj, izloženost neočekivanoj šteti, gubitku ili povredi, mogućnost opasnosti ili štete. dakle, to je okolnost koja stvara ili povećava opasnost i rizik, odnosno vjerovatnoću da dođe do štetnog događaja i gubitka.

2. Klasifikacija rizika

2.1. Čist i špekulativni rizik 1 Vujović R. (2009): Upravljanje rizicima I osiguranje, str. 17 2 Reida E. G. (2008): Principles od Risk Menagement and Insurance, str. 3

2

Značenje i pristupi u definisanju rizika

Čist riik se definiše kao situacija u kojoj postoje samo dve mogućnosti, odnosno da se šteta dogodi ili da uopšte nema štete. Ovaj rizik je posljedica slučaja ili stihije, a ne svjesnog djelovanja pojedinca. Primjeri su posljedice požara, zemljotresa, prijevremene smrti itd. Nasuprot ovome, špekulativni rizik se definiše kao situacija u kojoj je moguće da se postigne ili profit, ili da dođe do gubitka ili štete. Poslovni poduhvati, kockanje, investiranje neki su od primjera ovog rizika. Ovo je svjestan rizik u koji ulazi pojedinac i osiguranje se, za sada, ne bavi ovom vrstom rizika.

2.2. Statički i dinamički rizik Statički rizici su oni rizici koji će se dogoditi iako ne postoje promjene u društvu. Ovaj rizik može biti čist ili špekulativni i potiče od nepromjenljivosti društva koje se nalazi u stabilnoj ravnoteži. Dinamički rizici se stvaraju zbog promjena u društvu. Ovi rizici obično su prisutni u nekom društvu tokom dužeg vremenskog perioda, jer su posljedica prilagođavanja datim uslovima.3

2.3. Objektivni i subjektivni rizik Ako je rizik određen isključivo objektivnim okolnostima i ako postoji nezavisno od ponašanja nekog lica, tada je to objektivni rizik. U osiguranju se ovaj rizik koristi da opiše opasnost koja je prisutna u ili oko nekog objekta, kao što su to stambeni blokovi, industrijski, poslovni, komercijalni, poljoprivredni objekti, javne zgrade i sl. Subjektivni rizik je definisan kao neizvjesnost koja se zasniva na mentalnom stanju osobe koja je izložena sumnji ili brizi u odnosu na ishod datog događaja. Subjektivni rizik je u osnovi psihička neizvjesnost koja nastaje u zavisnosti od mentalnog stava pojedinca ili njegovog stanja svjesti.

2.4. Fundamentalni ili opšti i posebni ili pojedinačni rizik Fundamentalni rizik je rizik koji ima uticaja na cjelokupnu ekonomiju ili veliki broj osoba ili grupa u okviru date ekonomije. Na primjer, visoka inflacija, ciklična nezaposlenost i rat, jer to utiče na veliki broj individua. Rizik od prirodne nesreće isto tako je fundamentalni rizik, kao što su orkani, zemljotresi, poplave i požari itd. Posebni rizik je rizik koji utiče samo na pojedince, a ne na cjelokupnu zajednicu. Primjeri su krađa automobila, pljačka banke, požari u stanovima itd. Razlika između fundamentalnog i posebnog rizika je u tome jer su fundamentalni rizici izazvani uzrocima koji su manje ili više izvan kontrole pojedinca koji trpi njihove posljedice.

2.5. Raspodjeljivi i neraspodjeljivi rizik Rizik je raspodjeljiv ako se on može umanjiti kroz sporazume o zajedništvu ili učestvovanju. Neraspodjeljiv je onaj rizik kod koga sporazumi o zajedništvu nisu efikasni za smanjenje rizika za članove ovog pula.

3 Vujović R. (2009), str. 50

2

Značenje i pristupi u definisanju rizika

2.6. Mjerljivi i nemjerljivi rizik Mjerljivi rizici su oni koji se mogu mjeriti na nivou dovoljno velikog i uravnoteženog portfelja osiguranja. To znači da se ovi rizici mogu mjeriti u okviru neke zajednice, a ne samo pojedinca. Nemjerljivi rizici su oni koji se na jednom nivou ne mogu izmjeriti. To su obično oni rizici koji su povezani sa kretanjima na tržištu, kao što su to cijene strateških sirovina itd.

2.7. Osigurljivi i neosigurljivi rizik Iz određenih zakonskih, komercijalnih i moralnih razloga neki rizici se ne mogu osigurati. To su neosigurivi rizici, jedan od takvih je rizik od nezaposlenosti. Da bi rizik bio osiguriv mora biti moguć, mora da izaziva ekonomsku štetu, da bude neizvjestan i slučajan.

2.8. Poslovni rizik

Slika 1. Glavni tipovi poslovnog rizika

3. Klasifikacija rizika u osiguranju Pošto se svi čisti rizici ne mogu osigurati, ova podjela sadrži rizike koji se mogu osigurati:  lični rizici,  imovinski rizici,

2

Značenje i pristupi u definisanju rizika

 

rizici odgovornosti, rizik zbog grešaka drugih.4

3.1. Lični rizici Mogućnost gubitka prihoda ili imovine koji nastaju kao rezultat gubitka sposobnosti da se prihod zaradi su lični rizici.

3.2. Imovinski rizici Imovinski rizici uključuju dva različita tipa gubitka: direktan i indirektan ili posljedični gubitak, to su:  gubitak imovine i  gubitak prihoda zbog nemogućnosti upotrebe imovine.

3.3. Rizici odgovornosti Onaj ko povrijedi drugoga ili ošteti tuđu imovinu putem nemara ili na drugi način, smatra se odgovornim za nastalu štetu. Rizici odgovornosti, obuhvataju mogućnost gubitka imovine ili budućeg prihoda kao rezultat procjenjenih šteta ili zakonske odgovornosti nastale ili namjernim greškama, ili kršenjem prava drugih.

3.4. Rizici zbog grešaka drugih Kad drugo lice preuzme obavezu da za nekog izvrši uslugu, ono preuzima obavezu za koju se vi nadate da će biti izvršena. Kada navedeno lice ne izvrši preuzetu obavezu, što ima za posljedicu vaš finansijski gubitak, u tom slučaju rizik postoji.

4. Upravljanje rizikom Rizici u poslovanju su sastavni dio svakog preduzetničkog poduhvata. Upravljanje rizikom je posebna poslovna funkcija čiji je zadatak da identifikuje, ocjeni, upravlja i kontroliše rizike poslovanja, tj. sistematski upravlja rizicima kojima je izloženo poslovanje. Upravljanje rizikom je proces koji se bavi sistematskim istraživanjem izloženosti riziku gubitka pojedine kompanije. Upravljanje rizikom uz objektivnui i aktivniju procjenu okruženja, oblikuje i umanjuje loše rizike. Upravljanje rizikom obuhvata aktivnost usmjeravanja i pronalaženja najboljeg načina vođenja organizacije prema njenim ciljevima. Prvo je potrebno doći do adekvatnih 4 Avdalović V., KalinićZ., Marović B., Vojinović Ž. (2009): Upravljanje rizicima u osiguranju, str. 80

2

Značenje i pristupi u definisanju rizika

informacija, pratiti i proučavati tuđa iskustva. Što je rizik veći isplati se više potruditi, jer će u protivnom i štete biti veće. Znači, najbitnije je identifikovati i na vrijeme prepoznati rizik.

4.1. Proces upravljanja rizikom Proces upravljanja rizikom obuhvata sljedeće faze:      

identifikovanje ciljeva, identifikacija rizika, procjena rizika, razmatranje alternative i odabiranje instrumenata za upravljanje rizikom, primjena odluke, procjena i ponovno ispitivanje.

Prvi korak u upravljanju rizicima je identifikovanje ciljeva. Osnovni cilj upravljanja rizikom jeste da se sačuva efikasnost poslovanja, a to se prvenstveno odnosi na efikasno ispunjenje obaveza i izbjegavanje velikih finansijskih gubitaka koji bi osigurača mogli dovesti do bankrotstva. Humanitarni cilj je zaštita zaposlenih od povreda i nesreća. Ciljevi se mogu podijeliti na ciljeve prije gubitka koji se odnose na opstanak, stabilnost i kontinuitet rasta i razvoja, poslovanja i zarada, i ciljeve nakon gubitka koji su vezani za ekonomiju poslovanja, rješavanje iznenadnih i spoljno stvorenih obaveza, društvena i socijalna odgovornost. Bitno je da preduzetnik identifikuje rizike. Neki rizici se odmah uočavaju dok je za neke potrebno obaviti određena istraživanja. Stalna i detaljna analiza finansijskih izveštaja, statistički podaci, upitnici. Da bi se identifikacija rizika uspješno ostvarila, neophodno je da preduzetnik odnosno menadžer uvijek posjeduje dobru informaciju o karakteru, uzrocima i oblicima ispoljavanja rizika, kao i o načinima za njihovo izbjegavanje ili eliminisanje. Procjena rizika i procjena finansijskih rezultata su tijesno povezani. Generalno posmatrano, što je veći rizik, veći su finansijski prinosi. Zbog toga se profit često definiše kao nagrada preduzetniku za preuzeti rizik. Preduzetnik treba da utvrdi okolnosti koje potencijalno mogu da upropaste posao, čime se izbjegavaju kardinalni propusti. Znači, preduzetnik treba temeljno da analizira stepen izloženosti gubicima. Poslije identifikovanja i procjene riziika potrebno je adekvatno pristupiti upravljanju tim rizikom. Upravljanje rizikom smanjuje mogućnost gubitaka i troškove zaštite čime se postiže optimum u ukupnim troškovima. Poznata su dva osnovna pristupa za upravljanje rizikom i to su: 

kontrola rizika (ogleda u minimiziranju rizika kome su preduzetnik i preduzeće izloženi) i  finansiranje rizika (odnosi na uskladjivanje raspoloživih sredstava za pokriće gubitaka koji proizilaze iz rizika koji preostaju poslije primjene tehnike kontrole rizika). Pojednostavljeno posmatrano, upravljanje rizikom obuhvata dve faze upravljackih aktivnosti: identifikaciju i analizu rizika, koji mogu da prouzrokuju štetu ili gubitak i izbor i primjenu najboljeg načina za eliminisanje svakog od ispoljenih rizika.

2

Značenje i pristupi u definisanju rizika

Primena odluke - potrebno je odabrati neku od prethodno navedenih tehnika. Tehnika zadržavanja rizika može se sprovesti sa ili bez fondova tj. sredstava, sa ili bez rezervi. Tehnika spriječavanja gubitka zahtjeva odgovarajući plan zaštite od gubitka. Tehnika prenosa rizika preko osiguranja zahtjeva odgovarajući izbor osiguravača, određivanje nivoa i vrste osiguranja. Procjena i ponovno ispitivanje - posljednja i bitna faza upravljanja rizikom. Rizici se stalno ponavljaju, nestaju, stvaraju se novi. Neke tehnike prethodno uspješno primjenjivane ne moraju u nekim drugim okolnostima biti efikasne. Greške se događaju i zbog toga je potrebno sprovesti ponovo ispitivanje kako bi bili sigurni u odluke. Ovo mora biti kontinuiran postupak, stalno prisutan u preduzecu. Upravljanje rizikom je umjeće koje često djeluje suprotno od postavki u preciznoj analizi. Stručno predviđanje ima bitnu ulogu. Zbog toga preduzetnik mora tražiti stručnu pomoć osiguravajućeg agenta, koji može oblikovati program upravljanja rizikom koji:   

tačno utvrđuje rizike koji mogu prouzrokovati novčane gubitke, procjenjuje koliko bi ozbiljni ti gubici mogli biti i bira najprikladniji metod postupaka sa svakim rizikom.

4.2. Načini upravljanja rizikom Upravljanje rizicima se ostvaruje na više načina, od kojih su najvažniji:  izbjegavanje,  zadržavanje,  prenos,  podjela,  umanjenje,  preventiva,  represiva. 4.2.1.

Upravljanje rizikom izbjegavanjem

Izbjegavanje rizika je jedan od načina rješavanja rizika. Rizik se izbjegava kada pojedinac ne želi da prihvati rizik. Izbjegavanje rizika je nezadovoljavajući metod rješavanja i upravljanja rizikom. Preduzeće može da izbjegne neke rizike koji su visoki u odnosu na dobit. To se uglavnom čini preko supstitucije, provjere i eliminisanja. Brojni se rizici mogu izbjeći, ali ne svi. Smanjenje rizika se ostvaruje kontrolom, obukom zaposlenih i dobrom praksom rukovodjenja.

4.2.2.

Upravljanje rizikom zadržavanjem

Zadržavanje rizika može biti svjesno ili nesvjesno. Svjesno zadržavanje rizika je u slučaju kada se rizik valjano procjeni ili ne umanji. Ono se preduzima kad znamo da rizik postoji i svjesno se preuzme očekivani gubitak. Ako se rizik ne procjeni, on je nesvjesno zadržan. U ovim slučajevima osoba zadržava finansijske posljedice mogućeg gubitka bez stava da to čini. Po pravilima, rizici koji se zadržavaju su oni koji rezultiraju relativno malim gubicima.

2

Značenje i pristupi u definisanju rizika

4.2.3.

Upravljanje rizikom prenosom

Rizik se može prenijeti sa jednog pojedinca na drugog koji je više spreman da snosi rizik. Pored toga, rizik se može prenijeti ili pomjeriti putem ugovora. Ugovorom pojedinac preuzima na sebe mogućnost gubitka kod druge osobe. Osiguranje je sredstvo pomjeranja ili prenošenja rizika. Navedene tehnike pomažu preduzećima da se zaštite od mogućnosti ili posljedica gubitka. Bolja solucija za problem rizika jeste da se taj rizik prenese na profesionalne kompanije koje preuzimaju rizike, a to su osiguravajuća društva. Preuzimanje rizika se ostvaruje adekvatnim samoosiguranjem. 4.2.4.

Upravljanje rizikom podjelom

Primjer podjele rizika je organizacija akcionarskog društva. Ovim oblikom organizovanja angažuju se ulaganja velikog broja osoba. Osiguranje je još jedan mehanizam namijenjen da reguliše rizik putem podjele. Osnovna karakteristika mehanizma osiguranja je podjela rizika od strane svih akcionara. 4.2.5.

Upravljanje rizikom umanjenjem

Rizik se može umanjiti na dva načina:  sprečavanjem i  kontrolom. Bezbjednosni programi i mjere za spriječavanje nastanka gubitaka su npr. zdravstvena njega, vatrogasne službe, čuvanje imovine itd. Spriječavanje nastanka štete najpoželjnije je sredstvo za upravljanje rizikom. 4.2.6.

Upravljanje rizikom preventivom

Preventiva je djelovanje na potencijalni izvor opasnosti tehničkim sredstvima i pomagalima. Preventivnim djelovanjem možemo da spriječimo i nastanak rizika kao, i njegov razvoj. 4.2.7.

Upravljanje rizikom represivom

Upravljanje rizikom represivom5 zapravo daje najmanje efekte, jer djeluje na već ostvareni rizik, odnosno njegove posljedice. Ovim načinom otklanjaju se posljedice rizika i spriječava proširenje rizika.

TIP RIZIKA

FREKVENCIJA RIZIKA

1

Niska

INTEZITET RIZIKA

Nizak

METODA

Zadržavanje

5 represivan (fr. repressif) - koji sprečava, koji koči, koji oduzima, koji suzbija.

2

Značenje i pristupi u definisanju rizika

2

Visoka

Nizak

Zadržavanje, preventive, smanjenje

3

Niska

Visok

Prenošenje / osiguranje

Visok

Izbjegavanje, preventiva (ako je moguća) i/ili smanjenje

4

Visoka

Slika 2. Matrica rizika

2

Značenje i pristupi u definisanju rizika

Zaključak Svaki preduzetnicki poduhvat, a posebno u tržišnoj ekonomiji svojevrsno je kretanje u području neizvesnosti, koja krije opasnost neželjenih budućih posljedica za ono što se radi u sadašnjosti. Rizik predstavlja opasnost, nesigurnost ostvarivanja očekivanih rezultata poslovanja. Preduzetnici moraju zaštititi sebe i svoje poslove od svih nepredviđenih događaja koji bi mogli ugroziti opstanak ili spriječiti rast. Da bi se odlučio koji pristup koristiti, preduzetnik mora uz pomoć osiguravajućeg agenta analizirati svoju izloženost riziku. Program upravljanja rizikom stvoren takvom analizom treba:  tačno odrediti rizike koji bi mogli prouzročiti novčane gubitke,  procijeniti koliko bi ozbiljni mogli biti takvi gubici,  odabrati najbolji način postupanja sa tim rizicima. Upravljanje rizicima se često poistovjećuje sa upravljanjem osigurljivim rizicima. Medjutim, upravljanje rizikom je širi pojam od upravljanja osigurljivim rizicima, koji je samo njegov sastavni dio. Riziku se treba pažljivo pristupiti i pri svakoj značajnoj preduzetničkoj odluci treba odmjeriti odnos dobitka i gubitka i pronalaziti načine da se rizik smanji na razumnu mjeru. Dakle, treba upravljati rizikom.

2

Značenje i pristupi u definisanju rizika

Literatura

1. Avdalović V., Marović B., kalinić Z., Vojinović Ž. : Upravljanje rizicima u osiguranju, Nezavisni univerzitet NUBL, Banja Luka, 2009. 2. Vujović Ratko: Upravljanje rizicima u osiguranju, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2009. 3. Šulejić P., Vujović R., Mrkšić D., Žarković N., Rašeta J., Miloradić J. : Osnovi osiguranja, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2009.

2