Daljinska Detekcija I Corine.pdf

SADRŽAJ 1 2

UVOD ....................................................................................................................... - 2 TEHNOLOŠKE OSNOVE ZA REALIZACIJU RADA .......................................... - 3 2.1 UVOD U GIS ...................................................................................................... - 3 2.2 ISTORIJA GIS-a................................................................................................. - 4 2.3 ŠTA JE TO GIS ? ............................................................................................... - 5 2.4 ZAŠTO KORISTITI GIS ? ................................................................................. - 6 2.5 POSTUPAK REALIZACIJE GIS-a ................................................................... - 8 2.6 KAKO SE UPOTREBLJAVA GIS ? ............................................................... - 10 2.7 KORIŠĆENJE PODATAKA U GIS-u ............................................................. - 11 2.7.1 KARTOGRAFSKE PROJEKCIJE I KOORDINATNI SISTEMI ............. - 11 2.7.2 GEOGRAFSKI ATRIBUTI........................................................................ - 12 2.7.3 META PODACI ......................................................................................... - 13 2.8 ELEMENTI GIS-a ............................................................................................ - 13 2.8.1 RAČUNARSKA OPREMA – HARDWARE ............................................ - 14 2.8.2 PROGRAMSKI PAKETI – SOFTWARE.................................................. - 14 2.8.3 PODACI ...................................................................................................... - 17 2.8.3.1 TIPOVI PODATAKA .......................................................................... - 17 2.8.3.2 PRIKAZ PODATAKA ......................................................................... - 20 2.8.4 KORISNICI ................................................................................................ - 20 2.8.5 METODE .................................................................................................... - 20 2.9 DALJINSKA DETEKCIJA .............................................................................. - 21 2.9.1 TIPOVI SENZORA .................................................................................... - 23 2.9.2 PRIMENE DALJINSKE DETEKCIJE ...................................................... - 24 2.9.3 SATELITSKI SISTEMI ............................................................................. - 25 2.9.3.1 IZBOR SATELITSKIH SISTEMA ...................................................... - 26 3 CORINE LAND COVER PROGRAM U EVROPI ............................................... - 28 3.1 UVOD ............................................................................................................... - 28 3.2 OPŠTE INFORMACIJE O CORINE LAND COVER PROGRAMU ............. - 31 3.2.1 STUDIJA IZVODLJIVOSTI ...................................................................... - 32 3.3 OSNOVNI PRINCIPI ....................................................................................... - 33 3.3.1 DEFINISANJE RAZMERA ....................................................................... - 33 3.3.2 DEFINICIJA POVRŠINE I VELIČINA NAJMANJE MAPIRANE JEDINICE ................................................................................................... - 34 3.3.2.1 VELIČINA JEDINICE POVRŠINE..................................................... - 35 3.3.2.2 VELIČINA NAJMANJE MAPIRANE JEDINICE.............................. - 36 3.3.3 NOMENKLATURA ................................................................................... - 37 3.4 TRENUTNO STANJE CORINE LAND COVER EVROPE .......................... - 65 4 ANALIZA LAND COVER PO KONTINENTIMA .............................................. - 67 4.1 LAND COVER AFRIKE ................................................................................. - 67 4.2 LAND COVER ISTOČNE AZIJE ................................................................... - 76 4.3 LAND COVER AUSTRALIJE ........................................................................ - 79 4.3.1 TIPOVI ZEMLJIŠNOG POKRIVAČA ..................................................... - 79 4.3.2 KLASIFIKACIJA ....................................................................................... - 81 4.4 LAND COVER SEVERNE AMERIKE ........................................................... - 90 4.5 LAND COVER JUŽNE AMERIKE ................................................................ - 93 5 REALIZACIJA PILOT INSTALACIJE ZA PODRUČJE NOVOG SADA I OKOLINE PRIMENOM PROGRAMSKOG PAKETA ERDAS ................................ - 96 5.1 VIZUELNA INTERPRETACIJA .................................................................... - 97 -

5.2 MASKA DEMO PODRUČJA .......................................................................... - 98 5.3 KLASIFIKACIJA DEMO PODRUČJA SA NADGLEDANJEM ................... - 99 6 ZAKLJUČAK ....................................................................................................... - 107 7 LITERATURA ..................................................................................................... - 108 8 BIOGRAFIJA ..............................................................Error! Bookmark not defined.

-1-

1 UVOD

Cilj rada je detaljno upoznavanje sa programom Evropske Unije CORINE Land Cover. Potrebno je analizirati slične programe iz ove oblasti i dati uporednu analizu ovih projekata i aspekte primene u našem okruženju. Detaljno analizirati CORINE projekat i dati predlog implementacije ovog programa u našem okruženju. Specificirati parametre sistema i objasniti definisanje razmera, površina i veličine najmanje mapiranih jedinica. Teorijski opisati klasifikacioni sistem i dati predlog sistema za naše područje. Realizovati pilot instalaciju za područje Novog Sada i okoline, uraditi implementaciju primenom programskog paketa ERDAS uz oslonac na principe daljinske detekcije i vizuelne interpretacije i verifikovati dobijene razultate.

-2-

2 TEHNOLOŠKE OSNOVE ZA REALIZACIJU RADA

2.1 UVOD U GIS Geografski informacioni sistemi su ranije koristili tradicionalne modele podataka, koji su podrazumevali čuvanje podataka u obliku generičkih linija, tačaka i čvorova, koji grade polilinije i poligone. Ovakvi modeli su zahtevali kompleksne veze između tabela koje čuvaju podatke u (obično odvojenoj) relacionoj bazi podataka. Zbog složenosti ovakvog pristupa došlo je do pomeranja GIS tehnologija ka objektnoorijentisanom pristupu i GIS modelima podataka. Ovi modeli obezbeđuju apstrakciju geoobjekata preko njihovih osobina (atributa), a njihova geometrijska reprezentacija se definiše preko osnovnih tipova geometrije, i čuva obično u jednom polju tabele. Tematski i geopodaci o nekom objektu se mogu čuvati u istoj (relacionoj) bazi podataka. Prednosti objektnoorijentisanih modela za GIS su značajne. Održavanje i rukovanje podacima je jednostavnije i manje podložno greškama. Na primer, kod tradicionalnih modela se kod brisanja polilinije zahteva brisanje svih linija, sastavnih delova polinije; ili, kod brisanja linijeskog segmenta između dva povezana čvora, potrebno je ažurirati sve tabele koje definišu veze između ovih objekata. Objektnoorijentisani modeli nemaju navedene probleme i obezbeđuju rešavanje problema povezanosti objekata na prirodan način, bez višestrukog čuvanja koordinata. Osim toga, objektnoorijentisani modeli obezbeđuju tematsko grupisanje objekata na osnovu njihovih osobina i međusobnih veza. Ovakvi modeli su razumljiviji za korisnike i zahtevaju manji broj dodatnih procedura i skriptova za pozadinsku obradu.

-3-

2.2 ISTORIJA GIS-A Istorija GIS-a započinje sredinom 60-ih godina XX veka u Kanadi. Tada je kreiran prvi GIS – CGIS, od strane kanadske vlade, a u cilju da se uradi tačna inventarizacija prirodnih resursa i potencijala države. Tada je GIS razvijan kao merni alat ( prevođenje analognih u digitalne podatke ) i kao sistem za čuvanje sakupljenih podataka. Drugi važan korak usledio je krajem pomenute decenije u susdenoj SAD, gde su učinjeni pokušaji da se kreira sistem koji efikasno čuva statističke podatke iz popisa stanovništva, i to uređene prema poštanskim kodovima. Krajem 60-ih godina XX veka, kartografi su počeli da razmišljaju o uvođenju kompjutera u poces izrade i ažuriranja karata, čime je otvoreno novo poglavlje u razvoju GIS-a. SAD, Francuska, Velika Britanija i Kanada su veoma brzo u svoje nacionalne kartografske agencije uvele kompjuterizaciju – kako u samom procesu kartiranja, tako i u procesu prezentovanja kartografskog sadržaja. Uvođenjem daljinske detekcije napravljen je novi, veliki prodor u procesu prikupljanja podataka . Za vojne potrebe, SAD su već 50-ih godina XX veka počele da koriste sistem za globalno pozicioniranje (GPS), kao način lociranja određenih objekata, ali i način prikupljanja podataka. Danas je GPS postao dostupan svima i predstavlja jedan od najsavremenijih načina prikupljanja podataka. Svoj pravi uspon GIS doživljava tek 80-ih godina XX veka, kada cene hardvera skokovito padaju, a preformase intenzivno rastu. Time su otvorene tehničke mogućnosti za širu upotrebu GIS-a. Prve velike kompanije koje počinju sa korišćenjem GIS-a u svojim svakodnevnim aktivnostima bile su šumska gazdinstva i agencije za praćenje eksploatacije i kvaliteta prirodnih resursa. Softveri koji su neophodni za korišćenje GIS-a, postaju sve kompleksniji ali i dostupniji jer njihova cena varira od par stotina dolara do više destina hiljada dolara u zavisnosti od toga šta se u „paketu“ dobija. Danas u svetu postoji oko 1 milion stalnih korisnika GIS-a i oko 5 miliona povremenih korisnika.

-4-

2.3 ŠTA JE TO GIS ? Geografski informacioni sistemi (Geographic Information Systems – GIS) predstavljaju novu, modernu tehnologiju analize i obrade podataka. Ova tehnologija je našla široku primenu u oblastima kao što su naučna istraživanja, upravljanje resursima, imovinsko upravljanje, kartografija, planiranje razvoja... GIS je sistem za upravljanje prostornim podacima i njima pridruženim atributima. U najstrožem smislu, to je računarski sistem sposoban za preuzimanje, čuvanje, analiziranje i prikazivanje geografskih informacija. U opštijem smislu to je softverski alat za mapiranje i kartografiju koji omogućava korisnicima stvaranje interaktivnih upita, analiziranje prostornih informacija i uređivanje podataka. GIS povezuje precizno locirane prostorne podatke sa tabelarnim bazama podataka i time obezbeđuje korisniku da vizualizuje njihovu zavisnost. GIS međusobno povezuje slojeve koji sadrže različite informacije o položaju, što omogućava bolje razumevanje prostora. Za razliku od papirnih karti i mapa koje su statične i nepromeljive, GIS karte i mape omogućavaju kombinovanje više slojeva informacija, odnosno interaktivni rad. Informacije dolaze iz baze podataka i prikazane su samo ako korisnik izabere da se prikažu. Svaka od informacija na karti se smešta u neki od slojeva i korisnik je po potrebi uključuje i isključuje. Prednost GIS-a u poređenju sa papirnim kartama je u njihovoj sposobnosti da omogući izbor informacija (u okviru slojeva) koje je nephodno prikazati u zavisnosti od cilja kojeg je potrebno postići. Stoga jednu istu kartu mogu koristiti različiti korisnici s tim da će je nadograđivati shodno svojim potrebama. Prenaseljenost, zagađenje, umiranje šuma, prirodne nepogode - samo su neki od događaja koji imaju prostornu dimenziju.

-5-

2.4 ZAŠTO KORISTITI GIS ? Inženjeri, analitičari i planeri koriste GIS za brže i efikasnije izvršavanje svojih svakodnevnih aktivnosti, razlikuju se u zavisnosti od primene i postavljenih ciljeva, i sve aktivnosti su bazirane na sledećim aktivnostima GIS-a : •

•

•

•

•

•

Mapiranje položaja Mapiranje položaja omogućava prostorno pretraživanje i pronalaženje mesta koja imaju zahtevane atribute i vizuelni pregled unešenih informacija. Mapiranje količina Mapiranje količina predstavlja proces merenja intenziteta određene pojave na izabranim tačkama i povezivanje prostornog položaja tačke sa intenzitetom pojave u toj tački. Zahvaljujući ovakvim podacima, jednostavno se pronalaze mesta sa minimalnom, odnosno maksimalnom vrednošću pojave za koju treba preduzeti određene akcije. Istim postupkom moguće je i tematizovati mesta sa sličnim intenzitetom pojave. Mapiranje gustina Koncentracija neke pojave je vidljiva jednostavnim mapiranjem lokacija ali u područjima velike koncentracije može biti teško razlučiti koja pojava ima veći intenzitet od drugih. Pronalaženje „šta je unutar“ GIS je koristan za nadgledanje šta se dešava unutar neke oblasti, npr. moguće je videti koje se sve vrste instalacija nalaze ispod asfalta jedne ulice. Pronalaženje „šta je u blizini“ Pronalaženje objekata u oblasti koja je na određenoj udaljenosti od posmatrane je jedna od osnovnih funkcija svakog GIS-a. Npr, planer gasovodne mreže želi da vidi sve objekte na udaljenosti od 50 metara od buduće trase. Mapiranje promena Mapiranjem promena na nekom području moguće je predvideti buduće uslove i odrediti smer delovanja ili proceniti rezultujuće stanje. Takođe, poznavanje istorije jedne pojave može biti značajan faktor prilikom njene analize. Analitičar infrastrukture gasovodne mreže može da vidi kako je izgledala trasa u nekom vremenskom trenutku.

Iz ovoga sledi da GIS daje odgovore na pitanja tipa: šta se nalazi na određenoj lokaciji, gde se određeni elementi pojavljuju, šta se promenilo posle određenog vremenskog perioda, koji elementi se uklapaju u određeni obrazac, koliko ih ima i gde se nalaze, šta će se desiti ako, itd.

-6-

Slika 1. Prikaz slojevite strukture GIS-a

-7-

2.5 POSTUPAK REALIZACIJE GIS-a Za organizaciju jednog GIS projekta neophodno je obezbediti računarsku opremu, programske pakete, obučene ljude i podatke. Postupak neophodnih aktivnosti za realizaciju GIS-a može se klasifikovati na sledeći način: •

• •

•

• •

•

Akvizicija ili prikupljanje podataka Podaci mogu da dođu iz različitih izvora, od tabelarnih baza podataka, preko analognih karti, sve do satelitskih snimaka određenog područja. Modelovanje GIS sistema U slučaju korišćenja prostornih baza podataka za sladištenje neophodno je napraviti model šeme baze. Prevođenje modela u implementacionu šemu Takođe, u slučaju korišćenja prostornih baza podataka za sladištenje neophodno je izvršiti prevođenje u implementacionu šemu. Unos podataka Za unos u GIS podaci se moraju obezbediti u odgovarajućem digitalnom formatu. Ovaj postupak naziva se konverzija podataka. Postupak konverzije iz analognog oblika (klasične karte) u digitalni naziva se digitalizacija. Savremena GIS tehnologija može u potpunosti ili delimično automatizovati ovaj proces, koristeći postupak skeniranja, dok se manuelna konverzija obično izvodi digitajzerom. Čuvanje podataka Podaci se skladište u vektorskom ili rasterskom obliku. Upravljanje podacima Upravljanje podrazumeva manipulaciju sa podacima organizovanje, uređivanje i održavanje baze podataka. Tabelarni podaci, a u zadnje vreme i grafički, čuvaju se u relacionim bazama podataka. Ove baza podataka formirane su kao skup tabela. Zajednička polja u različitim tabelama koriste se za njihovo povezivanje. Ovaj izuzetno jednostavna ideja koristi se zbog svoje fleksibilnosti i široke primene i u raznim drugim aplikacijama van GIS. (Slika 3.) Analiza podataka Neophodno je obezbediti širok raspon funkcija za analizu i upravljanje podacima, jer je najveći značaj GIS-a njegova mogućnost povezivanja različitih tipova podataka i dobijanja rezultata u izvršavanju mogućih scenarija. Da bi se mogla izvršiti analiza i dobiti prihvatljiv rezultat neophodno je formulisati pitanje, odabrati podatke, izabrati metod analize, obraditi podatke i izvršiti pregled rezultata.

-8-

•

Prikaz rezultata analize Neophodno je omogućiti prikaz rezultata analize u novih skupova digitalnih prostornih podataka, izveštaja...

obliku tabela,

Slika 2. Vektorsko i rastersko modelovanje prostornih podatka

Slika 3. Upravljanje podacima

-9-

2.6 KAKO SE UPOTREBLJAVA GIS ? Početak analize GIS-a je postavljanje problema i definisanje informacija koje želimo da dobijemo, od čega zavisi koji metod će biti upotrebljen. Od odluke koji metod će biti korišćen zavisi da li će biti potrebni i neki dopunski podaci. Te podatke je potrebno obraditi i razviti tako da odgovore na postavljen problem, na osnovu čega će biti formirana odluka o o tome kako treba reagovati. Rezultati mogu biti u predstavljeni kao: digitalne mape, štampane klasične mape, razne 3d vizuelizacije npr 3d grad, različiti tabelarni podaci ili dijagrami,.... Analize podataka u GIS-u se najčešće obavljaju nekom od metoda: -

-

Lociranje potrebnih elemenata i odabir osobina koje nas interesuju. Lociranje elemenata koji su u nekoj vrsti kontinualnog rasporeda u odnosu na prostor, tačnije označavaju količinu nekog elementa u odnosu na drugi element, što dovodi do mogućnosti traženja odnosa među različitim oblastima ili definisanje granice promene kriterijuma. Pronalaženje podataka o elementima koji imaju različitu gustinu rasporeda u prostoru. Ovakve mape omogućavaju merenje broja elemenata korišćenjem konstantne prostorne jedinice. Detektovanje elemenata koji se nalaze u zadatoj oblasti oko drugog elementa ili na određenoj udaljenosti od njega. Praćenje promena u određenoj oblasti što omogućava bolje predviđanje budućih rezultata.

- 10 -

2.7 KORIŠĆENJE PODATAKA U GIS-u Kao što je već pomenuto u prethodnim poglavljima, GIS čuva prostorne podatke kao kolekciju tema – slojeva. Sloj sadrži objekte sličnih osobina, odnosno istog tipa. Na primer, jedan sloj će sadržati sva okna u gasovodu, drugi sve mernoregulacione stanice itd. Podaci mogu biti određeni ili direktno - eksplicitno (geografskim X i Y koordinatama, odnosno geografskom dužinom i širinom) , ili posredno - implicitno (adresom, poštanskim brojem, brojem parcele, nazivom puta i sl.). GIS zahteva poznavanje geografskih (eksplicitnih) koordinata, ali takođe, može prevesti posredno (implicitno) opisane položaje u geografske koordinate automatizovanim procesom koji se zove geokodiranje.

2.7.1 KARTOGRAFSKE PROJEKCIJE I KOORDINATNI SISTEMI Podaci u svim slojevima moraju biti smešteni u jedinstveni koordinatni sistem ili kartografsku projekciju. Kartografska projekcija u matematičkom smislu predstavlja prevođenje informacija iz trodimenzionalne Zemljine površi na dvodimenzionalni prostor. Postoje različite vrste projekcija, a koja će se koristiti zavisi od same namene karte. Svaka projekcija unosi određenu grešku u prikazu. Što je manja površina koju projektuju to je i greška manja. Prema načinu preslikavanja, projekcije mogu biti : cilindrične, konusne i azimutne (Slika 5). Koordinatni sistem referencira položaj objekta u dvodimenzionalnom prostoru u izabranim mernim jedinicama. U GIS-u se mogu koristiti sistemi sa sfernim i ravnim koordinatama, koji mogu biti: • geografski koordinatni sistem (geografska širina, geografska dužina) • Dekartov ili matematički (x,y) • geodetski (y,x) Geografski koordinatni sistem koristi geografsku širinu i dužinu i ima za osnovu sferu ili elipsoid. Meridijani i paralele nemaju pravougaoni odnos i izražavaju se u stepenima. Dekartov i geodetski sistemi su sitemi ravnih koordinata. Oni tokom interpolacije podrazumevaju sfernu površinu ravnom. U ovom slučaju su meridijani i paralele pod pravim uglom (tipično u Gaus-Krugerovoj projekciji ili UTM – Universal Transverse Mercator). Ako je GIS sistem već uspostavljen svi podaci su u jedinstvenom koordinatnom sistemu i projekciji.

- 11 -

Slika 4. Geografski koordinatni sistem i vrste projekcija

2.7.2 GEOGRAFSKI ATRIBUTI Svaki geografski element ima bar jedan atribut koji opisuje šta je taj element, njegove osobine ili prikazuje neku veličinu sa kojom je element povezan. Zbog toga tip analize koja se vrši zavisi delom od atributa koji su u nju uključeni. Atributi mogu biti kategorije, nivoi, brojevi, količine i proporcije. Kategorije čine skupove elemenata sličnih osobina. One pomažu pri organizaciji podataka i prikazuju se numeričkim kodom ili tekstualnim opisom. Elementi mogu biti raspoređeni u različite nivoe koji su dati u nizu po nekom kriterijumu. Kako su nivoi relativni možemo odrediti samo njihov međusobni položaj u nizu bez informacije kolika je razlika između dva nivoa. Nivou se može dodeliti drugi atribut kategorijskog tipa. Brojevi prikazuju broj elemenata na mapi, dok količine mogu biti broj elemenata koji imaju neku zajedničku osobinu. Proporcije prikazuju odnos između dva kvantitativna podatka koja se odnose na jedan element, čime se izbegava razlika u rezultatima analiza malih i velikih oblasti. Dve specijalne vrste propocija su: 1. odnos koji pokazuje koji deo ukupne vrednosti iznosi tražena vrednost i 2. gustine koje pokazuju distribuciju elemenata po prostornoj jedinici. Kategorije i nivoi nisu kontinualne vrednosti. One su skup brojnih vrednosti takvih da više od jednog elementa može da ima istu vrednost. Brojevi, količine i proporcije svaki element ima brojnu vrednost u nizu između najniže i najviše vrednosti. Ovu razliku je bitno uočiti da bi se izabrao jasan vid prezentacije koji će prikazati različitost među osobinama elementa.

- 12 -

2.7.3 META PODACI Meta podaci su podaci o podacima. Meta podaci su dodatne informacije (pored tabelarnih ili prostornih podataka). One su potrebne radi korišćenja podataka i predstavljaju skup njegovih karakteristika koje se ne nalaze u samom podatku. Meta podaci mogu da sadrže: pregled raspoloživih podataka, definisanje naziva, spisak ključnih reči naziva i definicija, indeks i spisak ključnih reči, spisak preduzetih koraka pri prikupljanju podataka, dokumentaciju upotrebljenih struktura i modela, spisak koraka korišćenih za analizu podataka,... Meta podaci su neophodni jer oni ne samo da opisuju osobine podataka, već mogu da smanje količinu prostornih podataka. Time olakšavaju uvođenje standarda što je osnov za razumevanje i postavljanje ujednačenih kriterijuma. Takođe olakšavaju preciznije postavljanje pitanja pri formiranju analize.

2.8 ELEMENTI GIS-A GIS povezuje prostorne i tabelarne informacije i omogućava korisniku da vizualizuje uzorke, veze i kretanja. Ovaj proces otvara potpuno nove aspekte analize podataka koji nisu bili mogući u tabelarnom formatu. Za formiranje potpunog GIS-a potrebna je računarska oprema (hardware), programski paketi (software), baze podataka u koje su smešteni podaci, obučeni korisnici i definisane metode interpretacije rezultata generisanih u GIS-u (Slika 6).

Slika 5. Elementi GIS sistema - 13 -

2.8.1 RAČUNARSKA OPREMA – HARDWARE Računarska oprema predstavlja fizičko računarsko okruženje na kome GIS radi. GIS programski paketi se izvršavaju na velikom broju računarskih platformi, od glomaznih centralizovanih računara koji nose cele korporacije, do stonih računara koje nalazimo u svakom domu. Pored samog računara postoje i periferni uređaji kao što su štampači, ploteri, digitalizatori, skeneri, mrežni uređaji. Važnu ulogu u prikupljanju podataka imaju GPS uređaji pomoću kojih je moguće locirati položaj na zemlji, i georadar, pomoću kojeg je moguće locirati položaje objekata pod zemljom (Slika 7). Podaci se mogu prikupljati i putem satelita, digitalne fotogrametrijske kamere, digitalnog fotoaparata... Analogne karte se mogu digitalizovati upotrebom skenera. Već digitalizovani podaci mogu se čuvati na CD-ovima i DVD-ovima.

Slika 6. GPS uređaj i georadar

2.8.2 PROGRAMSKI PAKETI – SOFTWARE Softverske komponente obezbeđuju funkcionalnost i alate koji su korisniku potrebni da sačuva, analizira i prikaže željene informacije. Osnovne komponente GIS softvera su: - alati koji pomažu unošenje i manipulaciju gografskih podataka - softver koji upravlja i manipuliše bazama podataka dopunjuje ih - database menagement system - DMBS - alati koji kreiraju digitalnu mapu koja može biti analizirana, korišćena za dobijanje dodatnih informacija ili štampana - grafički korisnički interfejs

- 14 -

Akvizicija podataka -Digitalizacija mapa i dokumenata -Prikupljanje postojećih podataka -Preliminarna istraživanja Komunikacija / vizualizacija -Izrada mapa -Pregledanje podataka -Izrada 3D prikaza

Preliminarna obrada podataka Pronalaženje analiza -Pronalaženje podataka po lokaciji -Pronalaženje podataka po klasi ili atributu -Pronalaženje po kriterijumu lokacije koja najviše odgovara -Traženje šablona, asocijacija, ruta, interakcija -Modelovanje i simulacija fizičkih i socijalnih fenomena

-Izrada izveštaja

-Interpretacija / klasifikacija podataka istraživanja -Struktuiranje digitalnih podataka za izabrani prostorni model -Transformacija u zajednički koordinantni sistem Konstrukcija baze podataka -Konceptualno modelovanje podataka -Specifikacija strukture baze podataka -Specifikacija procedure za ažuriranje -Ubacivanje podataka u bazu

Slika 7: Arhitektura GIS alata Softver koji može da obezbedi ove procedure, mora imati određeni rang funkcija. Većina komercijalnih softvera ima sledeće funkcionalnosti: 1. 2. 3. 4. 5.

Akvizicija podataka Preliminarna obrada podataka Smeštanje podataka i pristup podacima Prostorno pretraživanje i analiza Grafički prikaz i interakcija

Slika ispod prikazuje međusobni odnos između ovih kategorija funkcija i različitih prikaza podataka sa kojima one operišu.

- 15 -

Posmatranje fenomena

Dokumenti i mape

Akvizicija podataka

Sirovi podaci

Preliminarna obrada podataka

Baza podataka

Skladištenje i pronalaženje

Struktuirani podaci

Prikaz i interakcija

Grafici

Pretraživanje i analiza

Interpretacije

Slika 8: Međusobni odnos

- 16 -

2.8.3 PODACI Upotreba sistema za upravljanje bazama podataka je neophodna za današnju koncepciju GIS-a zbog integracije prostornih i neprostornih podataka. U tom smslu relacione baze podataka sa objektnim proširenjima imaju posebnu važnost. Jedna od najvažnijih elemenata GIS-a su podaci. Neophodno je da budu precizni. U proces obrade GIS-a mogu se uključiti različiti tipovi podataka. Podaci mogu biti prostorni i položaj mogu opisivati posredno ili neposredno. Mogu se prikazivatu u grafičkom ili negrafičkom obliku. Osnovni ali ne i jedini izvor prostornih podataka su karte, zatim fotogtarije, videografija, adrese,i sl. Neprostorni podaci bi bili dijagrami slike, filmovi, finansijski podaci, i sl. Prostorni podaci su povezani sa određenim položajem ili mestom. Realni svet se sastoji od diskretnih i kontinualnih objekata. U oba slučaja potrebno ih je prikazati tako da je moguća analiza računarom. Digitalna karta sastoji se od koordinata, grafičkih elemenata i atributa.

2.8.3.1

TIPOVI PODATAKA

Podaci koje GIS upotrebljava pojavljuju se u četiri osnovne forme: - Prostorni podaci - Jedan od najvažnijih elemenata GIS-a su podaci. Podaci moraju biti precizni. Prostorni podaci od kojih su sačinjene mape, formirani su od tačaka, linija i oblasti i predstavljaju osnovu svakog GIS-a. Tačke predstavljaju sve što može biti locirano definisanjem x i y koordinate na površini Zemlje. Linije su predstava za sve što ima dužinu. Oblasti ili poligoni opisuju sve što ima granice koje mogu biti političke, administrativne, prirodne. Prostorni podaci mogu biti klasifikovani u rasterski model podataka ili vektorski model podataka. Zbog integracije prostornih i neprostornih podataka veliku važnost u upravljanju podacima imaju relacione baze podataka

- 17 -

Slika 9. GPS premer terena - Vektorski model – koji prikazuje tačke, linije i poligone odnosno područja, njihove osnovne karakteristike i atribute, kao i podatke tipa, veličine, dužine. Podatak koji opisuje položaj svakog elementa u prostoru definiše x,y koordinatom (povezivenjem tačaka se definišu linije, a spajanjem linija u zatvorenu konturu se definišu oblasti) - Rasterski model – uglavnom predstavlja avio snimak ili snimak neke druge vrste područja koje se obrađuje. Podaci čine kontinualno raspoređene numeričke vrednosti, i time su elementi definisani kao matrice određenih ćelija, gde je tačka jedna ćelija, linija je niz ćelija, a oblast je skup povezanih ćelija. Svaki sloj može da prikazuje različite atribute dok ostali atributi mogu biti povezani sa ćelijom. Kombinovanjem ovih slojeva vrši se analiza koja se uglavnom svodi na uvođenje novog sloja koji sadrži nove vrednosti ćelija. Veličina ćelije rasterskog sloja ima efekta na rezultat analize i izgled mape. Njena veličina treba da bude definisana na osnovu razmere originalne mape i njene minimalne jedinice. Prevelike ćelije mogu da dovedu do gubitka informacija, a premale zauzimaju puno prostora potrebnog za njihovo čuvanje i produžavaju trajanje procesa obrade a da pri tome ne povećavaju preciznost mape.

- 18 -

Slika 10. Vektorski i rasterski podaci - Tabelarni podaci su dodatne informacije vezane za mapu i one opisuju osobine elemenata mape. Ovakvi podaci mogu biti u kompletu sa prostornim podacima ili su vezani za mapu ili mogu biti formirani posebno.

- 19 -

2.8.3.2

PRIKAZ PODATAKA

Prikaz podataka se bazira na principima kartografije. Geografski informacioni sistem je sistem koji povezuje određene softversko-hradverske komponente i podatke koji pomažu pri manipulaciji, analizi i prezentaciji informacija vezanih za lociranje prostornih elemenata. Kao takav GIS se razlikuje od statične mape, koja je zapravo njegov potencijalni produkt, već prikazuje ''smart maps'' koje su povezane sa određenim bazama podataka. GIS može da obrađuje različite vrste mapa: digitalni grafički prikaz puteva ili reka i njihovih dužina ili konturne linije (izohipse terena) DLG (digital line graph), digitalni prikaz visine terena - DEM (digital elevation model), digitalni model terena - DTM (digital terain model), skenirane rektificirane geografske mape - DRG (digital raster gaphic), digitalni ortofoto – DOQ (digital orthopfoto quadrangle), geološku mapu,... Postoji takođe mogućnost pretvaranja digitalnih podataka u neku formu koja može da bude drugačije prepoznata i korišćena (npr. pretvaranje podataka digitalne slike u mapu sa podacima o zemljinom pokrivaču). Moguće je i tabelarne podatke pretvoriti u formu koja služi slojevima tematskih informacija u vezi sa GIS-om.

2.8.4 KORISNICI Ljudi su osnovni faktor svakog GIS sistema. Korsnici obezbeđuju funkcionisanje i razvoj sistema. Raspon GIS korisnika kreće se od tehničkih lica – specijalista, koji razvijaju i održavaju sistem, do krajnjih korisnika koji izvršavaju svakodnevne obaveze.

2.8.5 METODE Uspešan GIS radi prema pažljivo kreiranim planovima i pravilima poslovanja specifičnim za svaku radnu organizaciju ili oblast primene. Za te potrebe postoji niz direktiva, standarda, procedura i specifikacija od kojih će neki biti opisani u narednim poglavljima.

- 20 -

2.9 DALJINSKA DETEKCIJA

Daljinska detekcija predstavlja proces prikupljanja informacija o objektima, sa daljine, bez dodira sa samim objektom. Najrasprostranjenija metoda daljinske detekcije za većinu ljudi predstavlja fotografija nekog objekta koja je slikana običnom kamerom. Daljinska detekcija je nasuprot tome izrasla u nešto mnogo veće nego što je samo puko posmatranje objekata očima. Ona sada uključuje različite instrumente sa kojima se mogu meriti različiti atributi objekata koji ne mogu da se uoče ljudskim vidom. 1858 francuski fotograf, Gaspaed Felix Tournachon, je slikao prvu vazdušnu fotografiju iz balona. Nekoliko godina kasnije 1861, fotografije iz vazduha su postale izvor informacija za vojne obaveštajne službe tokom građanskog rata. 1909 Wilber Wright je slikao prve snimke iz aviona, a 1913 kapetan Tardivo je na skupu Internacionalnog udruženja za Fotogrametriju predstavio prvi put mape koje su nastale na osnovu avio snimaka zemljine površine. Tokom prvog svetskog rata naglo se uvećao broj korištenja avio snimaka, a 1918 tokom ofanzive francuske armije za četri dana je napravljeno 56000 snimaka iz vazduha. Nakon prvog svetskog rata mnoge komercijalne firme koje se bave nadgledanjem iz vazduha, zapošljavaju stručnjake iz vojske, kako bi na osnovu avionskih snimaka pravili razne topografske mape, mape vezane za šumarstvo i ostale površine. Za vreme II svetskog rata US armija je počela da koristi color-infrared snimke, za detektovanje neprijateljskih trupa i opreme koja je bila kamuflirana. Američka vojska i druge vladine agencije kao što su NASA (National Aeronautics and Space Administration) su nastavili da razvijaju daljinsku detekciju tokom hladnog rata. Prvi vojni svemirski foto ozviđački satelit Korona je lansiran 1960. Takođe tada je lansirana i prva serija satelita za vremensku prognozu. Avio fotografije sa velike nadmorske visine (avion U-2) i male nadmorske visine (avion RF101) su otkrile instalacije projektila na Kubi. Ove slike su javno na televiziji objavljene tokom krize sa Kubom 1962 godine.

- 21 -

Slika 11. Snimci kubanskih projektila 1962 godine Godine 1972. je lansiran Landsat-1 satelit, sa originalnom rezolucijom od 80 metara po pixelu.

Slika 2.7: Landsat-1 1972.godina Satelitski snimci dobijeni od ne vojnih satelita, se koriste za nadgledanje degradacije i uništavanja životne sredine. Ovi snimci se takođe koriste za procenu šteta od poplava i drugih prirodnih katastrofa, takođe pomažu u predviđanju vremenskih uslova, zatim za lociranje ruda i naftnih rezervi, lociranje ribljih staništa, nadziranje stanja okeana, pomažu u kreranju mapa zemlje, kreiranju geoloških mapa i nadziranje prostora pod šumama i poljoprivrednog zemljišta.

- 22 -

2.9.1 TIPOVI SENZORA

Većina senzora daljinske detekcije mere i snimaju intezitet i frekvenciju reflektovanog zračenja od objekta. Tako snimljen reflektovan spektar frekvencija od nekog objekta se poredi i usaglašava sa postojećom bazom spektralnih potpisa refleksije poznatih objekata, što dopušta da se izvrši identifikacija i klasifikacija objektata na zemlji. Avionski i satelitski uređaji daljinske detekcije koriste senzore za slike, koji mere reflektovanu energiju objekta koji se posmatra. Ovi senzori generalno spadaju u dve kategorije, aktivne i pasivne senzore. Pasivni senzori prate samo prirodnu sunčevu reflektovanu svetlost i elektromagnetnu energiju, i ova vrsta senzora danas predstavlja većinu senzora koje se koriste. Aktivni senzori nasuprot tome imaju svoje izvore svetlosne i elektromagnetne enrgije, koje se šalju na posmatrani objekat i koja se zatim reflektuje nazad ka senzorima. Tipičan primer ovakvih senzora su radari. Prednost ovakvih senzora je kad recimo oblaci koji pokrivaju nebo blokiraju pasivne senzore koji tada ne mogu da prime reflektovanu energiju sa zemlje, a nasuprot tome radarski sistemi mogu da prodiru kroz oblake. Senzori daljinske detekcije mere razlike i varijacije objekata. Postoje četri osnovne rezolucije, koje utiču na tačnost i korisnost senzora daljinske detekcije. -

Spatial ili prostorna rezolucija opisuje sposobnost senzora da identifikuje najmanji detalj nekog šablona na slici. Razdaljina između prepoznatljivih šablona ili objekata na slici koja može da se odvoji jedna od druge se obično daje u metrima.

-

Spectral ili spektralna rezolucija, predstavlja osetljivost senzora da odreaguje na specifični frekventni opseg. Ovaj frekventni opseg pored oblasti vidljive svetlosti uključuje i oblast nevidljive svetlosti i elektromagnetnog zračenja. Poseban odnosno odvejeni frekventni opseg za koji su senzori sposobni da detektuju i mere se naziva Band. Pojave na površini zemlje kao što su voda i vegetacija mogu biti identifikovane sa različitim reflektovanim talasnim dužinama. Senzori moraju biti sposbni za detekciju ovih talasnih dužina kako bi se mogle uočavati ovakve razlike između objekata na površini zemlje.

-

Radiometric ili radiometrička rezolucija se često naziva i kontrastna rezolucija. Ona opisuje sposobnost senzora da meri jačinu signala ili osvetljenost odnosno jasnost objekata na površini zemlje. Što su senzori osetljiviji na osvetljenost objekta u odnosu na okolinu posmatranog objekta, manji objekti mogu se detektovati i identifikovati.

- 23 -

Temporal ili vremenska rezolucija, predstavlja period vremena kada se uzmu dve slike istog objekta na istoj lokaciji. Ako je frekvencija senzora veća prilikom davanje tačne specificirane lokacije nekog objekta, tada kažemo da je vremenska rezolucija veća. Za recimo satelitske sisteme, vremenska rezolucija se definiše potrebnim vremenom da se satelit ponovo nađe u istom području u nekoj narednoj orbiti.

2.9.2 PRIMENE DALJINSKE DETEKCIJE

Satelitski i avionski snimci omogućuju objektivan, globalan i precizan pristup upravljanju resursima i postali su neophodni za inventarizaciju prostora (klasifikacija zemljinog pokrivača, objekata, useva i tipovi zemljišta), predviđanje useva, nadgledanje zdravlja useva i vlažnosti zemljišta. Prinos useva se može preciznije proceniti i predvideti, kao i štata nastala usled oluja, suša i napada štetočina. Multispektralni snimci pomažu u upravljanju raspoređivanjem vode, đubriva i pesticida. Neadekvatno navodnjavanje i erozija zemljišta se mogu vrlo brzo identifikovati, dok se upotreba herbicida, pesticida i đubriva može bolje pratiti i optimizovati. Iz infracrvenog spektra je moguće detektovati oštećene useve unutar pojedinačnih farmi pre nego što oštećenje postane vidljivo. Ova mogućnost rane detekcije će omogućiti da se poduzmu korektivne mere na vreme i poveća ukupan prinos useva. Pomoću snimaka visoke rezolucije moguće je detektovati takve detalje kao što su vrste objekata, geometrija objekata, detalji objekata, pojedinačne krošnje drveća u voćnjacima i redovi useva. Moguće je razlikovati voćnjake od običnih polja kao i identifikovati pojedinačne krošnje drveća različite starosti. Detektovanje pojedinačnih redova useva je važno za procenu stanja rasta i predviđanje prinosa. Dnevno prikupljanje snimaka omogućava procenu rasta useva i stanja žetve, efektnost irigacionih tehnika, kao i uspešnosti tretiranja đubrivima, herbicidima i pesticidima.

- 24 -

2.9.3 SATELITSKI SISTEMI

Kako se satelitski sistemi nalaze u svemiru i imaju fiksnu nadmorsku visinu i putanju leta u orbiti, oni obezbeđuju veoma široko područje posmatranja za senzore, ali je razdaljina ograničena, odnosno fiksirana. Sateliti imaju uredan i sistematičan plan za ponovno preletanje i skeniranje posmatranog područja i tako omogućuju praćenje eventualnih promena koje nastaju na datom području. Sateliti nemaju ograničenje u vidu političkih granica, uz dovoljan broj satelita može se slikati bilo koji deo Zemljine površine i niko to ne može sprečiti (na diplomatski način) ukoliko mu to smeta. Satelitski sistemi moraju imati odgovarajuće stanice na Zemlji koji vrše prijem i inicijalnu obradu podataka, a ukupna cena predstavlja veoma veliku investiciju, naročito ako se uzme u obzir da je prosečan životni vek oko 5 godina. Nekoliko najvažnijih satelitskih sistema koji se koriste za isporuku slika koje se koriste u daljinskoj detekciji su: 1. Landsat 5 TM • imaju tematske senzore • rade sa 7 opsega (band-ova) sa rezolucijom od 30m/pixel osim termalnog infracrvenog (band 6) kome je rezolucija 120m 2. Landsat 7 ETM+ • rade sa 8 opsega: o 8 ima rezoluciju od 15 m/pixel o 6 ima rezoluciju od 60 m/pixel o ostali imaju rezoluciju od 30 m/pixel 3. Spot 1,2,3 i 4 • koriste senzore sa visokom rezolucijom (high-resolution visible HRV) o rade u četri spektralna opsega sa rezolucijom od 10m panhromatski • multispektralni senzor sa rezolucijom od 20m. 4. IRS-1C • koriste tri senzora: o LISS-III sa rezolucijom 23m u četiri spektralna skupa o panhromatski sa rezolucijom od 5.8m o širokopojasni senzor (Wide field sensor WiFS) rezolucije 188m.

- 25 -

2.9.3.1

IZBOR SATELITSKIH SISTEMA

Postoje tri vrste saletiskih sistema koji se koriste za Land Cover Evrope, a to su Landsat 1, 2 i 3 koji koriste MSS senzore, zatim Landsat 4 i 5 koji koriste TM senzore, Landsat 7 koji koristi ETM+ senzore i SPOT 1, 2 i 3 koji koriste HRV senzore. U tabeli ispod je dat pregled sva tri satelita i senzora koji se koriste u okviru CORINE Land Cover Evrope. Sateliti

Landsat 1, 2, i 3

Landsat 4 i 5

Landsat 7 ETM+ 1999

SPOT 1, 2 i 3

Senzori Datum lansiranja Spektralna područja

MSS 1972, 1975, 1978

TM 1982, 1984

0.5 do 0.6 µm 0.6 do 0.7 µm 0.7 do 0.8 µm 0.8 do 1.1 µm

TM područje i 0.500.90

Multispektralna 0.50 do 0.59 µm 0.61 do 0.69 µm 0.79 do 0.90 µm Panhromatska 0.50 do 0.90 µm

Veličina piksela

57x79m

Vremenska rezolucija Visina (km) Veličina scene (km)

18 dana

0.45 do 0.52 µm 0.52 do 0.60 µm 0.63 do 0.69 µm 0.76 do 0.90 µm 1.55 do 1.75 µm 10.4 do 12.5 µm 2.08 do 2.35 µm 30x30m 120x120m (termalni infracrveni) 16 dana

30x30m (TM područje) i 15x15m 16 dana

919 185x185

705 185x185

705 185x185

20x20m (multispektralna) 10x10m (panhromatska) 26 dana 3 dana 822 60x60

HRV 1986, 1990, 1993

- 26 -

U narednoj tabeli je dat prikaz razmera koji se koriste zajedno sa satelitskim podacima. Senzori Razmera 1 Grafički limit Površina najmanjeg elementa u m2 (piksel) Razmera 2 Grafička greška Greška polja Razmera 3

MSS 1:250 000 0.25 mm 2500

TM 1:120 000 0.25 mm 900

HRV XS 1:80 000 0.25 mm 400

HRV P 1:40 000 0.25 mm 100

1:100 000 0.27 mm 35 m 1:250 000 do 1:100 000

1:55 000 0.27 mm 15 m 1:120 000 do 1:55 000

1:37 000 0.27 mm 10 m 1:80 000 do 1:37 000

1:15 000 0.27 mm 5m 1:40 000 do 1:15 000

Razmera 1: minimalna razmera sa kojim se može predstaviti najmanji element Razmera 2: maksimalna razmera za standardne mape Razmera 3: moguća razmera Podaci koji se dobijaju pomoću navedenih satelita je najbolje koristiti u toku leta, kada je koeficijent prirodne vegetacije na maksimumu. Najbolji period u južnoj Evropi je u periodu između 1 jula do 30 oktobra. U toku zime, kasne jeseni ili ranog proleća se uglavnom koriste multitemporal podaci koji su dobijeni u toku godine.

- 27 -

3 CORINE LAND COVER PROGRAM U EVROPI 3.1 UVOD Osnovni preduslov za donošenje odluka usmerenih na održivo upravljanje okolinom i prirodnim bogatstvima je poznavanje tačnih i kvalitetnih informacija o postojećoj biosferi i promenama koje se na njoj dešavaju. Iz tog razloga je od strane Evropske zajednice prihvaćen program za koordinaciju informacija o okolini i prirodnim resursima pod nazivom CORINE (COoRdination of INformation on the Environment). Svrha CORINE programa je identifikacija i smislena kategorizacija zemljišnog pokrivača, koja uključuje definisanu nomenklaturu kodiranja i stvaranja kvalitetne baze podataka, potrebne za nadgledanje, organizovanje i upravljanje prirodnim resursima na regionalnom i nacionalnom nivou. Podaci o stanju zemljišnog pokrivača, u kombinaciji s drugim tematskim podacima, daju novi uvid u stanje i promene prirodnih resursa na različitim poljima poput poljoprivrede, šumarstva, regionalnog prostornog planiranja, inventarizacije prirodnih resursa i praćenja okruženja. Preporuka je da se za određivanje zemljišnog pokrivača koriste satelitski snimci. Razlog za takvu preporuku je niska cena tih snimaka, to što prekrivaju velika područja i što se svako područje snima u regularnim vremenskim intervalima.

- 28 -

CORINE projekat propisuje hijerarhijsku organizaciju klasa zemljišnog pokrivača. Na prvom nivou hijerarhije se nalazi pet opštih tipova zemljišnog pokrivača: 1. 2. 3. 4. 5.

Poljoprivredno zemljište Područja pod veštačkim objektima (zgrade, putevi, ...) Šume i polu-prirodna područja Vlažna područja Vodene površine (reke, jezera, potoci, mora ...)

Svaka od navedenih klasa je sadrži dalju podelu na podklase. Evropska Unija je za svoje potrebe definisala tri nivoa hijerarhije, dok svaka zemlja može za svoje potrebe tu strukturu proširivati. U tabeli 1. predstavljena je struktura klasa definisana od strane Evropske Unije, kao i proširenje te strukture od strane pojedinih zemalja centralne Evrope. Glavni zahtevi za kartiranje zemljišnog pokrivača na nivou Evropske Unije su sledeći: • • •

razmera kartiranja je 1:100000, minimalna površina kartiranja je 25ha, i zemljišni pokrivač je klasifikovan u 44 klase, organizovane u tri nivoa hijerarhije.

Da bi se omogućilo upravljanje informacijama o zemljišnom pokrivaču potrebno je da se uzmu u obzir način prikaza kroz specijalne potrebe kao što su : kartografski i statistički prikaz, na osnovu kojih će se moći reprodukovati različite vrste informacija. Donošenja odluka zahtevaju da se ovakve informacije predstave u različitim razmerama, a sve prema potrebi nivoa odlučivanja. U sledećoj tabeli dat je primer. Razmera 1 : 1 000 000

1 : 100 000

1 : 25 000

Potrebe Međunarodna i regionalna saradnja u poređenju uzoraka zemljišnih pokrivača Nacionalno upravljanje prirodnim resursima: identifikovanje i lociranje problematičnih površina, donošenje odluka o zaštićenim područjima,... Upravljanje reginalnim i lokalnim područjima, upravljanje osetljivim površinama,...

Odluke Vođenje i priprema za izradu razvojnih nacionalnih i regionalnih programa Upravljanje i praćenje implementacije nacionalnih i regionalnih programa

Lokalno upravljanje

Način, odnosno razmera prikaza rezultata prema ovoj tabeli omogućava donosiocu odluka, da lakše identifikuje, analizira i prati područja pod njihovom odgovornošću [5]. - 29 -

Slika 11. Ulazni podaci i klase CORINE

- 30 -

3.2 OPŠTE INFORMACIJE O CORINE LAND COVER PROGRAMU

Do skora je postojala pretpostavka da je na duže staze čovekova aktivnost imala kratkotrajan efekat na prirodu zahvaljujući prirodnim mogućnostima da se vrate na prvobitno stanje. Ovakvo razmatranje je ostalo rasprostranjeno na duže vreme uprkos činjenici da su poljoprivredna pravila eksploatacije vekovima izazivala štetu u pojedinim poljima. U poslednjih nekoliko decenija, efekat pojedinih prirodnih pojava je pokazao da treba da obratimo pažnju na zemljišni pokrivač i na različite komponente. To uključuje: 1. 2. 3. 4. 5.

postepena desertifikacija i isušivanje pojedinih regiona brzo nestajanje ogromnih površina pokrivenih šumom nastanak velikih površina neplodnog zemljišta postepeno isušivanje vodenih površina kontinualno razvijanje gradske sredine duž obale, itd.

Industrijalizovane zemlje koje su posvetile razvoju nacionalnih karata sa velikom razmerom i držati te informacije svežim, nikada nisu shvatile pravi značaj pravljenja i održavanja tih karata. To je zbog toga što su efekti prirode čovekovih postupaka u biosferi tek u skorije vreme shvaćeni. Kao rezultat, informacija o zemljišnom pokrivaču je dostupna samo za mala područja pod uticajem urbanih sredina, poljoprivrednih sredina, glavni projekti za infrastrukturu, itd. Više ne možemo da se oslonimo na neke informacije topografskih karata koje su osvežavaju svakih 10-15 godina. Postoje posebni zahtevi za informacije o zemljišnom pokrivaču a to su da moraju biti kartografske i statističke i da moraju biti u mogućnosti da reprodukuju informacije u različitim opsezima.

- 31 -

3.2.1 STUDIJA IZVODLJIVOSTI Studija izvodljivosti obuhvata 10 test područja (prosečno područje je 2400 m2) u devet država članica Evropske Unije. Područja su izabrana da pruže reprezentativne primere glavnih zapadno evropskih predela. Osnovni elementi su: • • •

radni opseg od 1:100000, mogućnost korišćenja podataka MSS senzora prve generacije satelita Landsat, korišćenje procedure poznate kao “poluautomatska fotointerpretacija slika neprirodnih boja” za analiziranje satelitskih podataka. Da bi sam proces bio veoma efektivan neophodno je:

• • •

da se tačno okarakterišu jedinice površine za mapiranje zemljišnog pokrivača, formulisati hijerajhijski nomenklaturu zemljišnog pokrivača u tri nivoa baziranu na definiciji jedinice površine, usavršiti neke metode koje su pokušane u studiji izvodljivosti.

- 32 -

3.3 OSNOVNI PRINCIPI 3.3.1 DEFINISANJE RAZMERA Razmera koja je izabrana za projekat je 1:100000.

Slika 12. Kartografske razmere Postoji nekoliko razloga za ovaj izbor, npr. podaci o zemljišnom pokrivaču koje su pružene na manjim razmerama (1:250000, 1:500000) još uvek nisu dovoljno detaljne da bi bile korisne. Sa takvim razmerama, veličina najmanje mapirane jedinice je veoma velika za odgovarajuću nomenklaturu.

- 33 -

Osnovni principi: Zemlja Belgija Danska Nemačka -bivša SR Nemačka -bivša DR Nemačka Grčka

Razmera 1:100000 1:50000 1:100000 1:100000 1:200000 1:100000 1:50000

Španija Francuska Irska

1:100000 1:100000 1:126720

Italija Luksemburg Holandija Portugalija Velika Britanija

1:100000 1:100000 1:100000 1:100000 1:50000 1:250000 1:126720

-Severna Irska

Projekcija Lambert Lambert UTM Gauss Kruger UTM UTM Azimuthal equidistance UTM Lambert Transverse Mercator Gauss Boaga Gauss Stereographic Bonne Transverse Mercator Transverse

Broj listova 24 74 34 151 115 54 134 333 297 293 20 278 1 8 53 204 17 5

Suma svih listova (1:100000 i 1:126720) je 1413.

3.3.2 DEFINICIJA POVRŠINE I VELIČINA NAJMANJE MAPIRANE JEDINICE

Tematskom mapiranju biofizičkih podloga Zemljine površine se može pristupiti iz dva različita ugla: • Zemljišni pokrivač u suštini se odnosi na prirodna bogatstva (šume, vodene površine, ogoljene stene, itd.) • Zemljišni pokrivač se odnosi na socijalno-ekonomsko delovanje (agrikultura, staništa, zaštita okoline) Mape zemljišnog pokrivača su često prihvaćene u katastarskim zemljišnim jedinicama kao jedinica površine. Međutim, katastar, jedinica površine koja je poznata u zakonu, je uglavnom ograničena sa korišćenjem karti velikih razmera. Katastarska jedinica je često mešovita i njena površina može da varira od nekoliko kvadratnih metara do nekoliko hiljada hektara.

- 34 -

3.3.2.1

VELIČINA JEDINICE POVRŠINE

Da bi razumeli i mogli da koristimo ove jedinice, odlučili smo da definišemo listu glavnih karakteristika: • •

On predstavlja površinu čija se pokrivenost može smatrati homogena (trava, voda, šuma, itd.) ili u kombinaciji sa elemtarnim površinama predstavljaju karakteristiku strukture zemljišnog pokrivača. Jedinica površine mora predstavljati značajnu površinu zemljišta, razlikuje se od jedinica u okruženju, i njena struktura u uslovima zemljišnog pokrivača je dovoljno stabilna da predstavlja jedinicu koja sakuplja tačne informacije.

Slika 13. Primer jedinica površine : prekinuta gradska struktura

- 35 -

U CORINE land cover projektu jedinica površine može biti mapirana na dva načina: 1. konceptualnim alatom za analizu zemljišnog pokrivača; 2. alat za čitanje i organizovanje daljinskih očitanih podataka koji sadrže, u slikama analognog formata, delimično predstavljanje različitosti objekata koje pokrivaju Zemljinu površinu. Kada se definiše ova jedinica, mora se voditi računa da se zemljišni pokrivač u stvarnosti uvek javlja u kombinaciji površina koje su u većem ili manjem stepenu homogene/heterogene, bilo koja razmera da se koristi. Neke pojedinosti prostorno/statističkih jedinica bi morale biti isplanirane za sve aktivnosti mapiranja zemljišnog pokrivača koje zahtevaju sledeće stavke: (a) njen sadržaj mora da pruži tematske podatke koji se zahtevaju od strane korisnika, i (b) mora da pruži prihvatljiv sliku u stvarnosti.

3.3.2.2

VELIČINA NAJMANJE MAPIRANE JEDINICE

Površina područja najmanje mapirane jedinice je 25 hektara. Utvrđeni minimum površine područja koje trebaju biti mapirane, moraju da zadovoljavaju tri osnovna zahteva: 1 2 3

čitkost odštampanih mapa, ili u ovom slučaju projekta zemljišnog pokrivača; trebalo bi da pruži sliku o bitnim delovima zemljišta; treba da predstavlja razmenu između operativnih troškova projekta i zahtevanih informacija o zemljišnom pokrivaču.

Uzimajući u obzir sve ove zahteve, postavlja se minimalna mapirana veličina na 25 hektara. Na karti od 1:100000, 25 hektara je predstavljeno kao kvadrat od 5 x 5 mm ili kao krug sa 2.8 mm prečnika.

- 36 -

3.3.3 NOMENKLATURA U bilo kojoj karti zemljišnog pokrivača četiri nerazdvojna elementa su povezana: • razmera, • najmanja površina jedinice koja treba biti mapirana, • osnovne informacije koje su korišćene, u ovom slučaju, praćenje satelitskih podataka, • struktura nomenklature i broj jedinica koje sadrži. Na bazi prva tri nabrojana elementa i privremene nomenklature koja je praktično korišćena, formirana je definicija nomenklature. Nomenklatura i njene propratne definicije su bile tema raznih diskucija sa krajnim korisnicima CORINE baze podataka i različitih eksperata članica Evropske Unije. Naredni dijagram predstavlja osnovu koja je korišćena za kreiranje nomenklature.

Slika 14. Šema nomenklature zemljišnog pokrivača

- 37 -

Bazirano na logičkoj osnovi, određene nomenklature moraju da zadovoljavaju određene zahteve: • • •

trebala bi da postoji mogućnost za mapiranje cele zajednice Evropske Unije, drugim rečima ne bi trebalo da postoji pojam “neklasifikovano zemljište”; nazivi trebaju da odgovaraju potrebama budućih korisnika geografskih baza podataka; terminologija pojmova ne treba da bude komplikovana i treba da izbegavaju nejasni pojmovi.

Nomenklatura CORINE Land Cover se sastoji od tri nivoa, najviši prvi nivo je okarakterisan sa 5 glavnih klasa veštačkih područja, poljoprivredna područja, šume i poluprirodna područja, vlažna područja i vodene površine. Drugi nivo se sastoji od 15 klasa koje se koriste u razmeri 1:500 000 i 1:1 000 000. Na nivou tri su 44 klase definisane da okarakterišu zemljište Evrope, i koristi se u razmeri 1:100 000. Klasifikacioni sistem Evrope je prikazan u tabeli 1.

- 38 -

CORINE Land Cover klase u Evropi Nivo 1 1 Veštačka područja

Nivo 2 11 Gradsko područje 12 Industrijske, komercijalne i transportne jedinice

2 Poljoprivredna područja

13 Rudnici, odlagališta otpada i gradilišta 14 Veštačka, nepoljoprivredna područja pod vegetacijom 21 Obradivo zemljište

22 Trajne kulture

23 Pašnjaci 24 Heterogene poljoprivredne površine

3 Šume i poluprirodna područja

31 Šume

Nivo 3 111 Celovito gradsko područje 112 Nepovezano gradsko područje 121 Industrijske ili komercijalne jedinice 122 Putna i železnička mreža i pripadajuće zemljište 123 Lučke površine 124 Aerodromi 131 Mesta eksploatacije mineralnih sirovina 132 Odlagalište otpada 133 Gradilišta 141 Gradske zelene površine 142 Sportsko rekreacijske površine 211 Nenavodnjavano obradivo zemljište 212 Stalno navodnjavano zemljište 213 Pirinačna polja 221 Vinogradi 222 Voćnjaci i jagodičaste biljke 223 Maslinjaci 231 Pašnjaci 241 Jednogodišnji usevi spojeni sa stalnim usevima 242 Raznovrsne kulture 243 Pretežno poljoprivredno zemljište, sa većim površinama prirodne vegetacije 244 Poljoprivredno-Šumska područja 311 Listopadna šuma 312 Zimzelena šuma 313 Mešovita šuma

32 Grmlje i travna vegetacija

321 Prirodna travna područja 322 Močvare i stepe 323 Sklerofilna vegetacija 324 Prelazno područje šume-grmičasta šuma

33 Prostranstva sa neznatnom vegetacijom ili bez vegetacije

331Plaže, dine i peščare 332 Ogoljene stene 333 Područja sa oskudnom vegetacijom 334 Područja koja su bila pod požarom 335 Glečeri i područja pod stalnim snegom

4 Vlažna područja

41 Kopnena vlažna područja 42 Priobalna vlažna područja

411 Kopnene močvare 412 Tresetišta 421 Slane močvare 422 Solane, slaništa 423 Područja plimnog uticaja

5 Vodene površine

51 Kopnene vode

511 Vodotoci

52 Morske vode

521 Obalne lagune

512 Vodene površine 522 Ušća 523 Mora i okeani

Tabela 1. Klasifikacioni sistem Evrope

- 39 -

1.

Veštačko područje

1.1. Gradsko područje 1.1.1. Celovito gradsko područje Veći deo zemljišta je pokriven zgradama, putevima i veštačkim površinama. Nelinearne površine pod vegetacijom i ogoljena zemljišta su izuzeci. Celovito gradsko područje na satelitskim snimcima je uglavnom plave ili tamnije plavosive boje. Centar gradske sredine se lako može identifikovati pomoću topografskih karata. U nekim slučajevima, razlike između celovitog i nepovezanog gradskog područja su teško uočljive. Granica se može postaviti uglavnom pri određivanju prisutnosti i količine vegetacije. U slučaju da je gradska sredina isprepletena putevima sa manje od 100 metara širine, ovakva mogućnost je isključena. U slučaju linearne gradske sredine sa gradilištima, iako se gradilišta nalaze sa obe strane puta i ako je sam put širok 75 metara, s’tim da ukupna površina prelazi 25 ha, ova površina se naziva celovito gradsko područje (nepovezano gradsko područje ako se površine ne graniče).

- 40 -

1.1.2. Nepovezano gradsko područje Većina zemljišta je pokrivena objektima, zgradama, putevima i veštačkim površinama, koje su povezane sa vegetativnim i ogoljenim zemljištem, i obuhvataju značajnu površinu. Nepovezano gradsko područje obuhvata deo grada pod stambenim objektima na periferiji, i određena gradska područja u ruralnim područjima. Sastoje se od individualnih kuća, ulica i parkova, svaki od ovih elemenata ima površinu manji od 25 ha. Ovaj tip zemljišta može biti različit od celovitog gradskog područja samom prisutnošću određenih površina: bašti, parkova, područja pod biljkama,... Zgrade, putevi i veštačka područja pokrivaju između 50 i 80 procenata ukupne površine.

Ova slika predstavlja kompleksnu skicu naseljenog područja pod stablima. Jedinica nomenklature neobuhvata rasprostranjena poljoprivredna zemljišta (obuhvata poljoprivredne zgrade i skloništa).

- 41 -

1.2. Industrijske, komercijalne i transportne jedinice 1.2.1. Industrijske ili komercijalne jedinice Veštačka područja (beton, asfalt, makadam,...) koja oskudevaju vegetacijom, i takođe se sastoje od zgrada i/ili vegetacije. Ova kategorija zemljišta se identifikuje uglavnom uz pomoć topografskih karata ili aero fotografija. Moguće je detektovati i obeležiti novu industrijsku zonu koja još nije ucrtana na novoj topografskoj karti upoređujući njenu teksturu i strukturu sa površinama ovog tipa koje se već nalaze na mapi. Tipično, tekstura će biti heterogena (pomešana sa velikim zgradama, automobilima, parkovima, garažama, itd.). Površine pod industrijskim i komercijalnim jedinicama predstavljaju cele industrijske i komercijalne komplekse, uključujući pristup putevima, prizor prirode kopna, parkinge za kola, itd. Velike površine za deponiju otpada (veće od 25 ha) nisu uključene u ovu kategoriju. Industrijske i komercijalne jedinice se nalaze u celovitom ili nepovezanom gradskom području, i razdvojene su od gradske sredine (industrijski kompleksi sa površinama većim od 25 ha sa još pripadajućim prostorom za parkinge za kola, magacine, itd.). Sanatorijumi, banje, bolnice, doma za penzionere, vojne baze, obrazovne ustanove, univerzitetski centri, komercijalni centri koji su na granici ili izvan gradske sredine pripadaju ovoj kategoriji, kao što i parkinzi za kola, sportska igrališta, otpadi, itd. pripadaju površinama manjim od 25 ha.

- 42 -

1.2.2. Putna i železnička mreža i pripadajuće zemljište Putevi, pruge, uključujući ostalu instalaciju (stanice, platforme, nasipi,...) Minimalna širina je 100 metara. Mapirana površina mora da sadrži najmanje 25 ha i širine od najmanje 100 metara. Većina putne infrastrukture u Evropi je manje od 100 metara široka. Ova kategorija se sastoji uglavnom od velikih raskrsnica puteva sa pripadajućim infrastrukturom i plantažnim površinama. Aero fotografije pružaju dodatne korisne podatke. Mreže sa manje od 100 metara širine u industrijskim kompleksima i gradskim sredinama će biti klasifikovane kao “industrijske jedinice”. 1.2.3. Lučke površine Infrastuktura lučke površine, pristaništa, brodogradilišta, marine. Preporučuje se korišćenje topografskih karata ili aero fotografija. Lučke površine uključuju lučku infrastrukturu u pravom smislu (pristanište, hangari, skadišta). Industrijske i komercijalne jedinice locirane u neposrednoj blizini trebaju biti odabrane samo ako pokrivaju više od 25 ha i ako se može identifikovati na dokumentima koji su se koristili u projektu: satelitske slike, topografske karte, aero fotografije.

- 43 -

1.2.4. Aerodromi Aerodromske instalacije: putevi, zgrade i pripadajuća zemljišta. Veštački aerodromi okruženi travnatim površinama su lako uočljivi na satelitskim snimcima. Zgrade (kancelarije, zgrade sa terminalima, hangari, radionice, skladišta, rezervoari za gorivo, parkinzi za automobile), travnate površine i pripadajući prostori pripadaju aerodromskom prostoru. Heliodromi takođe spadaju u ovu kategoriju ako je njihova površina najmanje 25 ha. Pošumljene i poljoprivredne površine koje se nalaze u samoj blizini aerodroma sa površinom većom od 25 ha bi trebale biti identifikovane. U većini slučajeva, aerodromska teritorija koja je oivičena ogradom ili putem se pojavljuje na topografskim mapama većih razmera (1:25000 i 1:50000).

1.3. Rudnici, odlagališta otpada i gradilišta 1.3.1. Mesta eksploatacije mineralnih sirovina Površine za eksploataciju industrijskih mineralnih sirovina ili drugih minerala, uključujući peščane jame. Kamenolomi

se lako prepoznatljivi na sateitskim snimcima (bela mrlja) zato što odudaraju od okruženja. Isto važi i za šljunkaste jame. Za rudnike, u poređenju sa 1.3.2 (odlagališta otpada) razlika nije uvek očigledna. U takvim slučajevima, pomoćni podaci su potrebni da bi otklonila bilo kakva sumnja. Nekorišćeni rudnici, kamenolomi, peščare i šljunkaste jame (nisu popunjene vodom) pripadaju ovoj kategoriji. Ovo poglavlje podrazumeva zgrade i pripadajuću industrijsku infrastrukturu (npr. fabrike cementa) i male vodene površine koje su manje od 25 ha stvorene eksploatacijom rudnika.

- 44 -

1.3.2. Odlagališta otpada Industrijska ili javna odlagališta otpada i rudnici. Odlagališta otpada je veoma teško uočiti na satelitskim snimcima. Samo po njihovoj strukturi i tipičnom okruglom obliku foto-interpretator može da locira odlagališta otpada blizu velikih gradova i glavnih industrijskih zona. Ispitivanje aero fotografija i/ili posećivanje odlagališta je potrebno raditi što češće. Odlagališta otpada koja imaju manje od 25 ha i nalaze se blizu prerađivačke industrije (strugara) bi trebala biti klasifikovana pod industrijske i komercijalne jedinice (1.2.1). 1.3.3. Gradilišta Površine pod gradilištima, iskopine stenovitog tla i crnice. Ovaj primer nam pokazuje da su gradilišta sa više od 25 ha lako uočljiva na satelitskim snimcima. Kako god, konfuzija je moguća sa kamenolom ili mestima eksploatacije mineralnih sirovina, u tom slučaju bi aero fotografija uklonila sve sumnje. Gradilišta koja zauzimaju više od 25 ha u ili oko gradske sredine bi trebala biti izdvojena iz celovitog ili nepovezanog gradskog područja. Nasipi ili putevi za motorna vozila pod gradilištima spadaju pod ovu oblast. Poljoprivredna zemljišta (djubrišta, kanalizacija, preraspodela zemljišta) ne spadaju u ovu oblast.

- 45 -

1.4. Veštačka, nepoljoprivredna područja pod vegetacijom 1.4.1. Gradske zelene površine Površine pod vegetacijom u gradskoj sredini, uključujući parkove i groblja. Ova kategorija obuhvata širok izbor zemljišta: javni parkovi, privatne zelene površine, groblja sa vegetacijom,... koji pokrivaju površine veće od 25 ha. Topografske karte i aero fotografije se mogu iskoristiti i za identifikaciju i ocrtavanje ovih površina. Groblja sa malo ili bez vegetacije se ne bi trebala razlikovati od poglavlja 1.1.1 (Celovito gradsko područje ) i 1.1.2 (Nepovezano gradsko područje). 1.4.2. Sportsko rekreacijske površine Površine za kampovanje, sportske površine, parkovi, tereni za golf, itd. Uključuje i parkove koji nisu okruženi gradskim zonama. Ovaj primer golf terena nam pokazuje tipičan primer “špagete” prikaza. Celo područje, uključujući zgrade i pripadajuću infrastrukturu treba da bude uključeno u ovo poglavlje nomenklature. Ostali delovi kao sportski objekti se lako uočavaju na aero fotografijama. Razlike između ovog poglavlja i “gradskih zelenih površina” nisu uvek očigledne, pa se trebaju koristiti dodatni podaci. Vikendice i zgrade pri ski odmaralištima bi trebala da se klasifikuju kao gradske površine, dok kamperska područja spadaju pod ovo poglavlje nomenkalture. Plaže, skijališta, školski i vojno sportski objekti, bolnička igrališta i banjski kompleksi ne pripadaju ovom poglavlju. Sa druge strane, sportski centri, karting i motokros tereni, hipodromi i parkovi koji nisu okruženi gradskim područjem spadaju pod ovo poglavlje.

- 46 -

2.

Poljoprivredna područja

2.1. Obradivo zemljište 2.1.1. Nenavodnjavano obradivo zemljište Žita, stočna hrana, korensko bilje. Uklučuje gajenje cveća i drva i vegetacije, da li na otvorenom ili u stakleniku, aromatične, medicinske ili kulinarske biljke. U ovu grupu ne spadaju trajni pašnjaci. Obradivo zemljište koje je prikazano ovde je napravljeno od velikog broja oranica (plava boja na slici). Oranice bez produktivne vegetacije pripadaju ovoj kategoriji. Mora se paziti da se ne stvori konfuzija između ove kategorije sa kategorijama 2.1.2 (Stalno navodnjavano zemljište), 2.3.1 (Pašnjaci), 2.4.1(Jednogodišnji usevi spojeni sa stalnim usevima) i 2.4.4(Poljoprivredno-Šumska područja). Da bi se uklonile sve sumnje, trebalo bi koristiti i dodatnu pomoć (aero fotografije, poljoprivredne kalendare, statistike). Privremeni i veštački pašnjaci (krmno bilje) treba da spadaju pod ovo poglavlje.

- 47 -

2.1.2. Stalno navodnjavano zemljište Stalno ili privremeno navodnjavane biljke, koristeći trajnu infrastukturu (navodnjavani kanali, kanalizaciona mreža). Većina ovih biljki ne bi mogla da se obrađuje bez veštačkih navodnjavanja. Datum na osnovu čega su prikupljeni satelitski podaci mora biti pažljivo odabran da bi se identifikovalo stalno navodnjavano poljoprivredno zemljište. Letnje slike je lakše interpretirati nego prolećne. Polja pod pirinčom ne spadaju pod ovu kategoriju. Orografija i hidrografija zemljišta nam pokazuje koje područje treba da bude klasifikovano pod oblast 2.1.2. Voćnjaci koji se nalaze na stalno navodnjavanom zemljištu moraju biti klasifikovani pod 2.1.2, a ne pod 2.2.2 (Voćnjaci i jagodičaste biljke). 2.1.3. Pirinačna polja Zemljišta za obrađivanje pirinča. Ravne površine sa navodnjavanim kanalima. Ova kategorija se lako identifikuje koristeći više privremenih slika, npr. prolećne slike, na kojima su pirinačna polja uvek popljavljenja, i letnje slike, gde se mlade biljke mogu locirati pod velikim stepenom refleksije u blizini infracrvenog spektralnog područja. Napuštena područja pod pirinčom ne spadaju u ovo poglavlje.

- 48 -

2.2. Trajne kulture 2.2.1. Vinogradi Površine posađene sa vinovom lozom. Reljefi i kosine su uvek dobar znak za prisustvo vinograda. Gde je god moguće. uvek se treba konsultovati sa pedološkim kartama i poljoprivrednim statistikama. Topografske karte nam često pokazuju razliku između kategorije 2.2.1 i ostalih obradivih površina, mada je bolje koristiti aero fotografije sa velikom razmerom. 2.2.2. Voćnjaci i jagodičaste biljke Parcele zasađene sa voćem ili žbunastim voćem: jedinstvene ili mešane vrste, uključujući kesten i orah. Satelitski snimci su siromašan alat sa kojim se identifikuju voćnjaci i jagodičaste biljke. Korišćenje dodatnih podataka (aero fotografije, topografske karte i različite tematske mape) je veoma važno. Plantaže biljaka za produkciju oraha, kestenja i pečuraka spadaju u ovu kategoriju. Voćnjaci sa manje od 25 ha koji su okruženi poljoprivrednim zemljištem (pašnjaci i obradive površine) spadaju pod poglavlje 2.4.2 (raznovrsne kulture).

- 49 -

2.2.3. Maslinjaci Površine posađene sa maslinama.

teško razdvojiti i razlikovati područja).

Aero fotografije, poljoprivre dne statistike i relevantne tematske karte su neophodan alat za određivanj e maslinjaka . Veoma je kategorije 2.2.3 i 2.4.4 (Poljoprivredno-Šumska

2.3. Pašnjaci 2.3.1. Pašnjaci Površina pod gustom travom, cvetna mešavina, ograđena je žicom. Koristi se za ispašu. Stočna hrana se žanje mehanički. Spektralna oznaka za pašnjake zavisi od karakteristike zemljišta, uključujući i vlažnost. Vlažni pašnjaci se poljavljuju u određenim delovima godine (zimske padavine su između 10 i 30 cm). Uvek se nalaze blizu naseljenog i obradivog zemljišta, što znači da se pašnjaci koji su daleko od kuća i useva treba da budu klasifikovani pod 3.2.1 (Prirodna travna područja) a ne pod 2.3.1.

- 50 -

2.4. Heterogene poljoprivredne površine 2.4.1. Jednogodišnji usevi spojeni sa stalnim usevima Jednogodišnji usevi (obradive površine ili pašnjaci) spojeni sa stalnim usevima na istoj parceli.

Ova kategorija sadrži i voćnjake pomešane sa ne povezanim jednogodišnjim usevima koje predstavlja manje od 25% ukupne površine. 2.4.2. Raznovrsne kulture Nastavljanje manjih parcela sa različitim jednogodišnjim usevima, pašnjacima i/ili stalnim usevima. Satelitska slika iznad nam daje dobru ilustraciju parcele u području koje treba da bude klasifikovano pod 2.4.2 (raznovrsne kulture). Topografske karte ponekad koriste simbole za označavanje biofizičkog sadržaja. Sastavljeno je od malih parcela različitih jednogodišnjih useva, pašnjaka i/ili stalnih useva, a pri tom nijedna od ove tri kategorije ne pokriva površinu veću od 25 ha. Gradske bašte spadaju pod ovo poglavlje.

- 51 -

2.4.3. Pretežno poljoprivredno zemljište, sa većim površinama prirodne vegetacije

U planinskim predelima bilo bi pogrešno koristiti poglavlje 2.4.3 za sistematsku klasifikaciju površine oko naselja koja se uglavnom sastoje od pašnjaka. Poljoprivredna zemljišta zauzimaju između 25 i 75% od ukupne površine jedinice.

Aero fotografija koja nam ilustruje ovaj tip zemljišta

- 52 -

2.4.4. Poljoprivredno-Šumsko područja Jednogodišnji usevi ili zemljišta pod vodenim površinama ili šumskim vrstama. Ova kategorija se najčešće pojavljuje u Južnoj Evropi. Često je povezana sa veoma prostranim područjima sa veoma različitim spektralnim oznakama (različite vrste, osetljivost drveća, vrste đubriva). Prepoznavanje nije uvek lako u tranzicionim zonama između prirodne vegetacije i oranica. Dobro poznavanje područja i korišćenje aero fotografija je preporučljivo.

3.

Šume i poluprirodna područja

3.1. Šume 3.1.1 Listopadna šuma Vegetacijsko područje formirano od drveća, uključujući žbunja i grmlja, gde listopadne šume preovladavaju. Jedini

problem prilikom identifikovanja listopadnih šuma je uzrokovan efektom senke u zašumljenim dolinama. Konfuzija sa četinarima kategorije 3.1.2 (Zimzelene površine) je tada moguća. Topola se prepoznaje po njenom regularnom geometrijskom obliku u blizini vode ili vlažnog zemljišta i po nivou indeksa vegetacije, i treba da bude klasifikovano pod ovom oblašću.

- 53 -

3.1.2 Zimzelena šuma Vegetacijsko područje formirano od drveća, uključujući žbunja i grmlja, gde zimzelene površine preovladavaju.

Zimzelene površine su prepoznatljive po tamnoj boji. 3.1.3 Mešovita šuma Vegetacijsko područje formirano od drveća, uključujući žbunja i grmlja, gde listopadne šume i mešovite vrste preovladavaju.

Ova kategorija ne uključuje samo mešovite šume, već i parcele pod šumom koje obuhvataju složene mozaike listopadnih šuma i četinare

- 54 -

3.2 Grmlja i travna vegetacija 3.2.1 Prirodna travna područja Niskoproduktivna travna područja. Nalaze se na neravnim površinama. Sastoji se od stenovitih površina, trnja i stepa.

Ova kategorija zemljišta se često nalazi u blizini poljoprivrednih zemljišta. Slike iz vazuha se trebaju koristiti da bi se mogle razlikovati kategorije 3.2.1 od 3.3.2 (ogoljene stene) i 3.2.2 (močvare i stepe). 3.2.2 Močvare i stepe Vegetacija u kojoj dominiraju žbunja, grmlja i površine pod travom (stepe, trnja,...).

Moguće ih je razdvojiti: - Atlantske močvare se pojavljuju u dva oblika: 1) močvare sastavljenje od Evropske štipavice, paprat, itd. (visok rast), 2) močvare sastavljene uglavnom od stepa (nizak rast), - Planinske močvare, formacija je bazirana na gorskoj ruži. Analiziranje biogeografskog sadržaja i poznavanja terena nam dobro služe za indentifiklaciju močvara i stepa na satelitskim snimcima. Bilo bi dobro da se ta interpretacija uporedi sa aero fotografijama, zato što postoji mogućnost konfuzije sa zimzelenim površinama (3.1.2) i tresetišta (4.1.2).

- 55 -

3.2.3 Sklerofilna područja Žbunasta sklerofilna vegetacija.

Ovde spadaju i Maquis i Garrigue. Maquis: gusta vegetacija sa grničastom šumom. Garriague: žbunje na mediteranskom krečnjaku. Sastoji se od hrasta, majčine dušice, lavanda, itd. Žbunasta vegetacija se nekada teško razlikuje od Mediteranskih šuma (moguća konfuzija između maquis i sklerofilnih područja). Korišćenje dodatnih podataka (aero fotografije, mape šuma, indeks vegetacije) je preporučljivo koristiti. 3.2.4 Prelazno područje šuma-grničasta šuma. Žbunasta vegetacija ili vegetacija pod travom sa razbacanim drvećem. Može predstavljati ili degradaciju područja pod šumom ili regeneraciju šuma.

Ova kategorija obuhvata područja podložna eroziji. Za interpretaciju ovih karata potrebno je koristiti geološke karte, koje prikazuju krečnjačke predele.

- 56 -

3.3. Prostranstva sa neznatnom vegetacijom ili bez vegetacije 3.3.1. Plaže, dine i peščare

Plaže trebaju da budu najmanje 100 metara da bi potpale pod ovu kategoriju. Plaže pri gradskim sredinama treba da budu razdvojene od veštačkih površina. 3.3.2. Ogoljene stene Litice, stene i rude.

Za interpretiranje je potrebno koristiti topografske karte, gde su područja ogoljenih stena i ruda obojena crnom i crno-braon bojom. Druga funkcija korišćenja topografskih karata je pomoć pri iscrtavanju područja pod stenama prikrivenih efektom senki.

- 57 -

3.3.3. Područja sa oskudnom vegetacijom Uključuje stepe, tundre,...

Ova kategorija podrazumeva visoku nadmorsku visinu koja je pod oskudnom vegetacijom zbog erozije ili kasnog topljenja snega ili snežnog pokrivača. Dodatno podaci (aero fotografije, geološke i pedološke karte) su često potrebni da bi interpretiranje bilo što tačnije. 3.3.4. Područja koja su bila pod požarom Područja koja su izgorela i još uvek su crna.

Ova područja uključuju požare u šumama i poluprirodnim područjima. Identifikacija ove kategorije je olakšana korišćenjem više privremenih slika u interaktivnim stanicama.

- 58 -

3.3.5 Glečeri i područja pod stalnim snegom

Ova kategorija obuhvata područja pokrivena čvrstim ili topljenim ledom i snegom. Površine na obroncima treba da se uzmu u razmatranje. Pomoćni podaci treba da se koriste, kao što su topografske karte, gde su ove površine označene plavom bojom, i satelitski podaci koji se prikupljaju u periodu između 15 Jula i 15 Septembra, kada ima najmanje snega.

4. Vlažna područja 4.1. Kopnena vlažna područja 4.1.1. Kopnene močvare Manje-više je tokom cele godine zasićeno vodom.

Močvare se najčešće nalaze u rečnim nizijama ili uz jezera. Močvaru kao čest oblik stajaćih voda treba razlikovati od lokvi, bara i jezera.

- 59 -

4.1.2. Tresetišta Sastoje se uglavnom od dekompozitne močvare.

Da bi se nešto okarakterisalo kao tresetište, akumulirani nanos mora da sadrži najmanje 30% organskih materija ako su načinjeni od gline, i najmanje 20% u svim ostalim slučajevima, i mora da bude veće od 40 cm debljine. Tresetišta ostaju aktivna (proizvode treset) dokle god postoji adekvatna zaliha vode. Bilo kakva nestašica vode bi doprinela samoj neaktivnosti tresetišta.

4.2. Priobalna vlažna područja 4.2.1. Slane močvare

Slane močvare obuhvataju ušća močvara gde se uliva čista i slankasta voda. Visok i nizak nivo vode je prikazan na topografskim kartama da bi se izbegla bilo kakva konfuzija između priobalnih močvara i obalnih pojasa algi.

- 60 -

4.2.2. Solane, slaništa Aktivne slane bare. Deo slanih močvara se iskorišćava za produkciju soli isparavanjem. One se razlikuju od ostalih močvara u segmentaciji i po sistemu brana.

Veoma mnogo solana danas se koriste za farmu ostriga ili farmu riba ili su napuštene. 4.2.3. Područja plimnog uticaja Nevegetirana područja pod muljom, peskom ili kamenjem.

Obalna linija se lako određuje uz pomoć mapa 1:100000, treba obratiti pažnju na erozije, sedimentacije(taloženje) ili građenje luke ili brane.

- 61 -

5.

Vodene površine

5.1. Kopnene vode 5.1.1. Vodotoci Prirodni ili veštački vodotoci, ovde spadaju i kanali. Minimalna širina je 100 metara.

Mora se voditi računa o minimalnoj širini bez stvaranja velikih prekida u linearnim elementima pejzaža. 5.1.2. Vodene površine

Ovo poglavlje uklučuje vodene površine sa pregradama (brane) koja su prazna na analiziranim slikama. Ostrva u vodenim površinama i vodotocima ne bi trebala pripadati ovom poglavlju ako pokrivaju više od 25 ha. Ovo pravilo isto važi i za okruženje marine.

- 62 -

5.2. Morske vode 5.2.1. Obalne lagune Vodene površine se mogu spojiti sa morem na nekim tačkama.

Lagune su klasifikovane kao zemljišna površina. Da bi se obezbedilo da će obalna linija uvek razdvajati tlo od mora, interpretacija će uvek pokazivati liniju koja razdvaja lagunu od mora. 5.2.2. Ušća

Definicija kategorije 5.2.2 ne treba da predstavlja razliku između sveže vode i slane vode. Ušća su uglavnom povezana sa kopnom.

- 63 -

5.2.3. Mora i okeani

Veoma je važno definisati ovo poglavlje na osnovu informacija koje se pojavljuju na topografskim kartama.

Topografska karta sa razmerom 1:50000 (redukovana na 1:70000).

- 64 -

3.4 TRENUTNO STANJE CORINE LAND COVER EVROPE Kao što je rečeno, cilj Corine Land Cover je da se uspostavi jedinstvena baza podataka za 15 zemalja Evropske Unije i ostalih zemalja Evrope u razmeri od 1:100000, koristeći 44 klase koje su podeljen u tri nivoa. Klasifikacija zemljišta po Corine projektu je urađena u gotovo svim zemljama Evrope izuzev Švajcarske i Kosova i Metohije. Na sledećoj slici se vidi pregled klasifikovanog zemljišta u Evropi po Corine projektu.

Slika 15. Corine Land Cover Evrope - 65 -

Na slici ispod je prikazana klasifikacija zemljišta za pilot područje Novog Sada i okoline koje je uradila Evropska agencija za zaštitu životne sredine. Ovo područje je najviše interesantno iz razloga što je kasnije u radu urađena i prikazana vizuelna interpretacija i klasifikacija sa nadgledanjem za to isto područje.

Slika 16. Demo područje Novog Sada i okoline dobijeno prema Corine projektu

- 66 -

4 ANALIZA LAND COVER PO KONTINENTIMA

4.1 LAND COVER AFRIKE Klasifikaciona šema za Land Cover Afrike je bazirana na samim kategorijama vegetacije [8]. Prvi nivo klasa je definisan na sledeći način: • • • • • •

Šume Područje šuma i grmičasta područja Travna područja Poljoprivredna područja Ogoljena zemljišta Ostale klase

- 67 -

1. Šume 1.1. Zimzelene nizijske šume Zimzele nizijske šume su klase šuma koje se nalaze do 1000 metara nadmorske visine. Dva glavna regiona u Africi su pokrivena ovom klasom: Centralna Afrika i u manjem obimu Zapadna Afrika. Najviši stepen ekosistema u centralnom delu sliva reke Kongo je pod zimzelenim nizijskim šumama. Gornji sloj (35-45 metara) ove klase je sastavljen od nekoliko zimzelenih vrsta (Gilbertiodendron dewevrei, Julbernadia seretii, Brachystegia laurentii...). Na granici Centralne i Zapadne Afrike, polulistopadne šume postaju vrhunska formacija. Sadrži neke listopadne vrste u gornjem sloju (do 70%) pomešano sa zimzelenim vrstama. Polulistopadne šume su bogatije vegetacijom od zimzelenih šuma.

1.2. Zimzelene planinske šume Ova vrsta šuma nastaje na visinama većim od 1000 metara nadmorske visine. Iznad 1000 metara visine, sama kompozicija vegetacije i strukturni oblik doprinose samoj modifikaciji. Drveća su manja, njihov broj je veći, sa manje različitom kompozicijom. Glavni regioni koji su pokriveni ovom vrstom šuma se mogu naći u Istočnoj Africi u Etiopiji, u priobalnim delovima Centralne Afrike (Kamerun i Ekvadorijalna Gvineja) i u Madagaskaru. Ostatak Gvinejanskih planinske šuma (Liberia, Gvineja, Siera Leone) su jako male da bi bile mapirane na kontinentalnom nivou.

1.3. Zimzelene degradirane šume Klasa šuma koja se nalazi na visini do 1000 metara nadmorske visine. U nekim delovima Zapadne Afrike i Madagaskara, područja pokrivena ovim tipom šume su nastala zahvaljujući čovekovom aktivnošću.

1.4. Zimzelene močvarne šume Zimzelene močvarne šume su stalno ili privremeno pod uticajem vode. Močvarne šume Konga obuhvataju najveću površinu močvarnih šuma na planeti. Navodnjavanje i isušivanje zemljišta nam određuje strukturu vegetacije i njenih vrsta i generiše nekoliko tipova šuma: obalne šume, stalno navodnjavane šume, močvarne šume. U zavisnosti od gustine hidrografske mreže, edafske šume pokrivaju veliku površinu u centralnom delu sliva reke Kongo, ostavljajući mesta za ombrofilne šume

1.5. Mangrove Mangrove su šume koje su stalno pod uticajem slane vode. Njen florni sastav je veoma specifičan. Prisutne su uglavnom na Afričkoj obali Atlantskog okeana.

- 68 -

1.6. Mozaične šume / Obradivo zemljište Ova klasa je prisutna u centralnom delu Afrike i obuhvata formacije šuma duž puteva. Vegetacija koja se ovde nalazi obuhvata ugare, žitarice i plantaže.

1.7. Mozaične šume / Savane Klasa mozaične šume / savane sadrže vegetaciju koja podrazumeva i elemente šuma i elemente savana.

1.8. Listopadne šume Miombo šume ili zambijske tropske šume u južnoj Demokratskoj Republici Kongo, Zambiji, Angoli, Zimbabveu, Malavi, Tanzaniji su konkretan tip šuma koje dominiraju ovim područjem. Miombo šume su područja koja su često pod vatrom. Zbog istih spektralnih karakteristika, šume u Kamerunu i Centralnoj Afričkoj Republici spadaju u ovu klasu.

Slika 17. Šume Afrike

- 69 -

2. Područje šuma i grmičasta područja 2.1. Listopadne otvorene šume Sudansko-gvinejanska i sudanska oblast su pokrivene sa velikim površinama savane.

2.2. Listopadna zatvorena / otvorena grmičasta niskotravna područja U Sudanskoj i Zambijskoj oblasti, gustina grmlja progresivno zamenjuje sloj stabala. Grmljem dominira najviše Acacia sp., Combretum sp. i ostala sahelianska stabla (Balanites aegzptiaca, guiera senegalensis,...).

2.3. Listopadna zatvorena / otvorena grmičasta područja U severnom Kamerunu i Centralnoj Afričkoj Republici, sloj stabala nestaje tokom slabijih kišnih dana (200-400 mm). Ovo je oblast grmičastih savana kojim dominira Acacia sp. i ostala sahelian stabla.

Slika 18. Područja šuma i savana Afrike

- 70 -

3. Travna područja 3.1. Zatvorena travna područja Široko područje savane se u domenu šuma predstavljaju ili kao velika “mrlja” koja je okružena šumama, ili kao malo ostrvo ograđeno samom šumom. Stabla i grmlja savana koja se nalaze na periferiji šuma su proređena.

3.2. Otvoreni travni predeli sa proređenim žbunastim područjima U uslovima slabih padavina (<200mm), grmičasta područja se proređuju. Šumovite vrste sadrže Acacia sp., Balanites aegyptiaca, Grewia bicolor, Zyziphus sp., ... Trave su trajne vrste: Stigpagrostis sp., Monsonia ignorata, Eragrotis sp. ...

Slika 19. Močvarne šume, vlažna područja i navodnjavana područja Afrike

- 71 -

3.3. Otvoreni travni predeli U ekstremnim uslovima (50-100 mm padavina), sloj šbunja nestaje. Mogu se prikazati sa satelitskih podataka u veoma kratkom periodu vegetacije.

3.4. Oskudni travni predeli Na granicama pustinje, travnate površine su veoma retke (<5%).

3.5. Močvarno žbunasto područje i travni predeli Velika močvarna travnata područja su pronađena u velikim ušćima gde se voda uglavnom zadržava, a to isključuje mogućnost opstanka drveća: reka Nil u Sudanu, Okavango u Bocvani, jezero Čad, Niger u Maliju, itd. Velika močvarna travnata područja se takođe pojavljuju u oblastima šuma između Oubangi i Kongo reka, u regionu Likale u Kongu-Brazavil, duž reke Niong u Kamerunu i u oblasti Upemba u Katangi. Ovakva travnata područja su niže formacije kojima pretežno dominira trava.

- 72 -

4. Poljoprivreda Detekcija poljoprivrednog zemljišta u Africi pomoću daljinske detekcije je pomalo problematično zbog samog sistema upravljanja poljoprivredom i prostornog modela obradivog zemljišta. Polja su mala i pomešana sa savanom što sprečava pouzdano mapiranje od 1 km prostorne rezolucije.

4.1. Obradive površine U ovu klasu spadaju regioni sa intenzivnim gajenjem kultura i/ili pašnjaci. Dve ose tačno ocrtavaju najviše naseljena mesta u Africi: vertikalna osa u Istočnoj Africi, od Ruande do Južne Arike i horizontalna osa u pojasu sahelina (granična zona između Sahare na severu i plodnije regije Sudana na jugu), u uslovima suše.

Slika 20. Poljoprivreda Afrike

4.2. Obradive površine Na jugu pojasa sahelina obradive površine su pomešane sa prirodnom vegetacijom.

- 73 -

4.3. Navodnjavane poljoprivredne površine Poljoprivredna zemljišta zavise od veštačkog navodnjavanja. Glavni region sa navodnjavanim poljoprivrednim zemljištem se nalazi u blizini ušća reke Nil (Mali). Podaci o navodnjavanom zemljištu u pustinji Sahare se može mapirati sa podacima vegetacije.

4.4. Drvenaste poljoprivredne kulture Voćnjaci su, u blizini ušća reke Nil, identifikovani kao posebna klasa.

5. Ogoljena zemljišta U nedostatku kiše, zemljište se isušuje i postaje ogoljeno. Najveća isušena pustinja na svetu je Sahara pustinja koja pokriva površinu od 12 miliona kvadratnih kilometara. Kalahari pustinja i pustinja duž jezera turkana je takođe mapirana.

5.1. Ogoljene stene Glavna pustinja kamenja je nađena u Tibetsiju (Čad), Hogar (Alžir), Alr (Nigerija) koji se nalazi između reke Nil i Crvenog mora (Egipat).

5.2. Kamene pustinje Ovakav tip pustinja obuhvata velike površine koje su neplodne i kamene.

5.3. Peščane pustinje i dine Ova klasa obuhvata peščane površine gde dine, koje su napravljene uz pomoć vetra, dostižu visinu od 400 metara. Najveća površina je u Tenere pustinji na granici Nigerije i Čada.

5.4. Hardpani Hardpan je slano zemljište koje nastaje kada se pustinjsko jezero osuši. Glavni hardpani su Etoša i Magadikgadi Pans koji se nalaze u južnoj Africi, kod Natron jezera u Istočnoj Africi i u Severnoj Africi.

6. Ostale klase 6.1. Gradovi 6.2. Vodene površine

- 74 -

Slika 21. Land cover mapa Afrike

- 75 -

4.2 LAND COVER ISTOČNE AZIJE Umereni pojas Istočne Azije (TEA) je okarakterisan raznovrsnim zemljištem, uključujući područja pokrivena šumom, poljoprivredna zemljišta, zemljišta pod travom koja su jedno od najvećih, i širokim neplodnim zemljištima. Za klasifikaciju tipova zemljišta u TEA-i koriste se podaci SPOT-4 VEGETACIJE (VGT) gde se dobijaju prihvatljivi rezultati koji se porede sa Landsat podacima [13].

Slika 22. Visinska mapa TEA-e sa državnim granicama

- 76 -

Klasifikaciona šema zemljišnog pokrivača Istočne Azije, VGT-TEA, sadrži pet klasa šumske vegetacije, šest klasa travnatog područja, dve klase koje sadrže obradiva područja, i pet klasa neplodnog i retkog zemljišta. Sam opis ovih klasa je predstavljen u sledećoj tabeli. VGT-TEA klase

Opis klase

Dominantne komponente

Obradive površine

Zemljište namenjeno za produkciju žitarica Mozaik obradivih površina i prirodne vegetacije

Nema komponenata Nema komponenata

384

Dominira zimzeleno igličasto drveće sa procentom od 60% pokrova grana i visinom koja prelazi 2 metra Dominira listopadno drveće sa procentom od 60% pokrova grana i visinom koja prelazi 2 metra Dominira mešano drveće sa procentom od 60% pokrova grana i visinom koja prelazi 2 metra Dominira listopadno igličasto drveće sa procentom od 60% pokrova grana Mešavina travne vegetacije i vegetacije šuma sa manje od 2 metra visine

Pinus, Picea i Abies

159

Quercus, Betula, Acer i Populus

109

Pinus, Quercus, Betula i Larix

417

Larix sibirica, L.gmelini

176

Quercus, Betula, Salix, Stipa cleistogenes

153

Livade ili zemljišta pod stepama sa manje od 10% šumne vegetacije Polja pod stepama ili tipičnim stepama sa manje od 10% šumne vegetacije Polja pod tipičnim stepama sa manje od 10% šumne vegetacije Polja pod tipičnim stepama ili pod peščanim stepama sa manje od 10% šumne vegetacije Polja pod peščanim stepama sa manje od 10% šumne vegetacije Mešavina peščanih stepa i kamenja, peščara ili snega; manje od 10% šumne vegetacije Površine peska, kamenja ili snega Šumna ili travna vegetacija sa 10-30%

Stipa baicalensis

141

Kombinacija komponenata livade i tipičnih stepa Aneurolepidium chinese, Stipa grandis Kombinacija komponenata tipičnih stepa i peščanih stepa Stipa krylovii, Allium polyrrhizum Stipa krylovii, Allium polyrrhizum

32

Obradive površine/prirodna vegetacija Zimzelena igličasta šuma Listopadna šuma Mešane šume Listopadna igličasta šuma Grmičasta područja/Travna područja Livade/Polja pod stepama Polja pod stepama/Tipične stepe Tipične stepe Peščane stepe/Tipične stepe Peščane stepe Peščane stepe/Peščare Peščare Oskudna vegetacija Tundre Gradska sredina Voda/led

Vegetacija uglavnom sadrži travnate površine, žbunje i trske Pokriveno zgradama i ostalim građevinama koje je čovek napravio Voda, led i sneg

Nema komponenata Haloxylon ammodendron, Artemisia salsoloides Žbunje, trave, trske

Površina (1000 km2) 562

785 119 380 40 472 915 135

Nema komponenata

4

Nema komponenata

72

Tabela 2. Klase Istočne Azije

- 77 -

Slika 23. Land Cover mapa Istočne Azije

- 78 -

4.3 LAND COVER AUSTRALIJE

4.3.1 TIPOVI ZEMLJIŠNOG POKRIVAČA Klasifikacioni sistem Australije (ALUM) se sastoji od šest glavnih klasa: 1. Konzervacija i prirodno okruženje-zemljište koje se koristi u svrhu konzerviranja, bazirano na očuvanju prirodnog ekosistema 2. Produkcija iz relativno prirodnog okruženja-zemljište koje se primarno koristi za produkciju, sa ograničenim promenama ka prirodnoj vegetaciji 3. Produkcija poljoprivrednih kultura na sušnim područjima i plantažama-zemljište koje se uglavnom koristi za produkciju, bazirano na sistemu poljoprivrednog upravljanja sušnih područja 4. Produkcija navodnjavanih poljoprivrednih kultura i plantažazemljište koje se uglavnom koristi za produkciju bazirano na navodnjavanim obradivim površinama 5. Intenzivno korišćenje-zemljište podložno širokim promenama, komercijalno i industrijsko korišćenje 6. Voda-mogućnosti vode (voda se smatra kao bitan aspekt klasifikacije, ali je primarno tip pokrivača Pored ALUM klasifikacije, u Australiji postoje još dva standarda klasifikacije. U Zapadnoj Australiji postoji standard WASLUC (standard klasifikacije tipova zemljišta Zapadne Australije) i na Novom Zelandu ANZLUC (standard klasifikacije tipova zemljišta Australije i Novog Zelanda). I WASLUC i ANZLUC sistemi su hijerarhijski, sa devet primarnih klasa tipova zemljišta [9]. Poređenje sistema klasifikacija je dat u sledećoj tabeli.

- 79 -

ALUM 1 Konzervacija i prirodno okruženje 2 Produkcija iz relativno prirodnog okruženja 3 Produkcija poljoprivrednih kultura na sušnim područjima i plantažama 4 Produkcija navodnjavanih poljoprivrednih kultura i plantaža

WASLUC 1 Domaćinstvo 2 Proizvodnja 3 Proizvodnja metala 4 Transport 5 Trgovina i industrija 6 Komercijalno korišćenje zemljišta 7 Kulturno i rekreativno korišćenje

5 Intezivno korišćenje

6 Voda

ANZLUC 1000 Akomodacija 2000 Proizvodnja 3000 Trgovina 4000 Usluge 5000 Poljoprivreda, šume i akvakultura 6000 Rudnici 7000 Zaštićene i rekreacione površine 8000 Transport, skladištenje, komunalne usluge i komunikacija 9000 Zemljište koje nije klasifikovano

8 Poljoprivreda 9 Konzervacija i nekorišćeno zemljište

Tabela 3. Primarni nivoi klasifikacionog sistema ALUM-a, WASLUC-a i ANZLUC-a

- 80 -

4.3.2 KLASIFIKACIJA 1 Konzervacija i prirodno okruženje 1.1 Prirodna konzervacija

1.1.1 Striktne prirodne rezerve Zaštićene površine uglavnom za nauku. Površine koje služe za naušno istraživanje i/ili nadgledanje okoline. 1.1.2 Divljine Velike površine sa nepormenljivim ili malim promenama zemljišta, koje ne menja svoj prirodni karakter i uticaj, koje je zaštićeno da sačuva svoj prirodni položaj. 1.1.3 Nacionalni parkovi Prirodne površine zemljišta, određene da: a) zaštiti ekološki integritet za jedan ili više ekosistema, b) isključuju eksploataciju određenih površina i c) pružaju osnove za duhovne, naučne, edukacione, rekreacione mogućnosti. 1.1.4 Prirodno očuvanje Površine sadrže jednu ili više prirodnih ili prirodne/kulturne osobine 1.1.5 Staništa Površine pod njivama i/ili morem, i u ovu klasu spadaju i privatna zemljišta. 1.1.6 Zaštićeni predeli Zemljišta koja u interakciji čoveka i prirode proivode zemljište sa izrazitim osobinama, kulturnim i ekološkim vrednostima. 1.1.7 Ostale konzervirane površine

- 81 -

1.2 Zaštita izvora 1.2.1 Biološka raznovrsnost 1.2.2 Snabdevanje vodom

1.2.3 Podzemne vode 1.2.4 Pejzaži 1.2.5 Uobičajeno prirodno korišćenje

1.3 Površine koje se minimalno koriste

1.3.1 “Odbrambeno“ zemljište Prirodne površine koje su namenjene za treniranje, testiranje oružja i otale načine odbrane 1.3.2 Ostatak prirodnog zemljišta Uglavnom se ne koristi ova vrsta zemljišta, nema primarno korišćenje, ili se koristi za ne produktivne namene. 1.3.3 Rehabilitacija Ova klasa se koristi za rehabilitaciju ili se ne koristi uopšte zbog korova i ostalih problema.

- 82 -

2

Produkcija iz relativno prirodnog okruženja

2.1 Pašnjaci Zemljište za ispašu, sa prirodnom vegetacijom. Neke promene u sastavu vrsta se mogu pojaviti.

2.2 Proizvodnja šuma Komercijalna proizvodnja iz prirodnih šuma na javnim ili privatnim posedima.

3

Produkcija poljoprivrednih kultura na sušnim područjima i plantažama

3.1

Plantaža šuma

Zemljište na kojima su plantaže drveća i grmlja (prirodne ili egzotične vrste).

3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4

Tvrdo drveće Meko drveće Ostale vrste drveća Okolina

3.2 Pašnjaci Zemljište pod pašnjacima u vreme mapiranja može da bude sistemu rotacije tako da u neko drugo vreme ista površina može npr. da bude pod žitaricama.

3.2.1 Prirodni/egzotični pašnjaci Pašnjaci koji imaju prirodnu podvrstu 3.2.2 Krmno bilje

- 83 -

3.3 Poljoprivredne kulture 3.3.1 Žitarice

3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.3.7

Mirođija Seno i silosi Suncokreti Šećerna repa Pamuk Duvan

3.4 Višegodišnje kulture Kulture koje traju više od dve godine ako se obrađuju.

3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4 3.4.5 3.4.6

Voćnjaci Orasi Vinogradi Voće i bobičasti plodovi Cveće Povrće

3.5 Sezonske hortikulture 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.5.4

Voće Orasi Cveće Povrće

- 84 -

3.6 Promene zemljišta Površine gde je namena zemljišta nepoznata.

3.6.1 Uništeno zemljište Zemljište je uglavnom uništeno od erozije zemljišta. 3.6.2 Napuštena područja 3.6.3 Područja pod rehabilitacijom Zemljišta koja su u procesu oporavka za produkciju poljoprivrednih dobara. 3.6.4 Nedefinisan naziv Zemljište koje nema namenu i koje je bez vegetacije.

4

Produkcija navodnjavanih poljoprivrednih kultura i plantaža

4.1 Navodnjavane plantaže šuma

4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.1.4

Produkcija navodnjavanog tvrdog drveća Produkcija navodnjavanog mekog drveća Produkcija navodnjavanih ostalih vrsta drveća Navodnjavano okruženje

4.2 Navodnjavani pašnjaci

4.2.1 Navodnjavano krmno bilje 4.2.2 Navodnjavane mešane trave 4.2.3 Navodnjavane zasejane površine

- 85 -

4.3 Navodnjavane žitarice

4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4

Navodnjavane žitarice Navodnjavano seno Navodnjavane uljane repe Navodnjavane šećerne trske

4.4 Stalno navodnjavanje hortikultura

4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.4.4 4.4.5 4.4.6

Navodnjavani voćnjaci Navodnjavano drveće oraha Navodnjavni vinogradi Navodnjavani voćnjaci i bobičasta voća Navodnjavano cveće Navodnjavano povrće

4.5 Navodnavane sezonske kulture

4.5.1 4.5.2 4.5.3 4.5.4

Navodnjavani voćnjaci Navodnjavano drveće oraha Navodnjavano cveće Navodnjavano povrće

4.6 Navodnjavano zemljište u tranziciji Zemljište koje je navodnjavano ali se ne zna sam tip zemljišta. 4.6.1 Uništeno navodnjavano zemljište

4.6.2 Napuštena navodnjavana zemljišta 4.6.3 Navodnjavana napuštena zemljišta 4.6.4 Nedefinisan naziv Zemljište koje nema namenu i koje je bez vegetacije.

- 86 -

5

Intezivno korišćenje

5.1 Intenzivna hortikultura

5.1.1 Štitnik od sunca

5.1.2 Staklene kuće 5.1.3 Staklene kuće (Hidrponi)

5.2 Produkcija životinja 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4 5.2.5

Krave muzare Goveda Ovce Živina Svinje

5.3 Proizvodnja i industrija U ovu klasu spadaju fabrike, radionice, livaonice, gradilišta, itd.

5.4 Stambeni objekti 5.4.1 Gradski stambeni objekti Kuće, zgrade, hoteli

5.4.2 Ruralni stambeni objekti 5.4.3 Ruralne sredine

5.5 Usluge 5.5.1 5.5.2 5.5.3 5.5.4

Komercijalne usluge Javne usluge Rekreacioni i sportski objekti Istraživački objekti

- 87 -

5.6 Komunalne usluge 5.6.1 Proizvodnja električne energije/prenos 5.6.2 Gas, skladištenje i prenos

5.7 Transport i komunikacija 5.7.1 5.7.2 5.7.3 5.7.4 5.7.5

Aerodromi Putevi Železnička mreža Luke i vodeni saobraćaj Navigacija i komunikacija

5.8 Eksploatacija 5.8.1 Rudnici 5.8.2 Kamenolomi

5.9 Objekti za reciklažu otpada

6

Jezera

6.1 Jezera

6.1.1 Zaštita jezera 6.1.2 Produkcija jezera

6.2 Rezervoari/nasipi

6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4

Rezervoari Skladištenje vode Isparavanje uvala Rukavac bare

6.3 Reka

6.3.1 Očuvanje reka 6.3.2 Intenzivno korišćenje

- 88 -

6.4 Kanali

6.4.1 Snabdevanje vodom kanala 6.4.2 Isušivanje kanala

6.5 Bare

6.5.1 Bare/vlažna zemljišta 6.5.2 Bare/vlažna zemljišta-intenzivno korišćenje

6.6 Ušća/obalne vode

- 89 -

4.4 LAND COVER SEVERNE AMERIKE

U Severnoj Americi postoji 36 klasa i podklasa koje su podeljene u dva nivoa. U nastavku je data tabela svih klasa i podklasa [6].

- 90 -

Nivo I 1 Urbano ili izgrađeno zemljište

2 Poljoprivredna područja

3 Pašnjaci / Površine pod vegetacijom

4 Pošumljeno zemljište

5 Voda

6 Vlažna područja 7 Neplodno zemljište

8 Tundre

9 Trajan sneg ili led

Nivo II 11 Stambeni objekti 12 Komercijala i usluge 13 Industrija 14 Transport, Komunikacija 15 Industrija i komercijalni kompleksi 16 Mešavina urbanog ili izgrađenog zemljišta 17 Ostalo urbano ili izgrađeno zemljište 21 Obradive površine i pašnjaci 22 Voćnjaci, vinogradi, rasadnici 23 Ostala poljoprivredna područja 31 Travnate površine 32 Žbunaste površine 33 Mešovite površine 41 Listopadna šuma 42 Zimzelena šuma 43 Mešovita šuma 51 Potoci i kanali 52 Jezera 53 Rezervoari 54 Zalivi 61 Pošumljena vlažna područja 62 Nepošumljena vlažna područja 71 Isušene slane površine 72 Plaže 73 Peščane površine 74 Stenovite površine 75 Rudnici 76 Prelazno područje 77 Mešavina neplodnog zemljišta 81 Žbunaste površine 82 Travnate površine 83 Neplodno zemljište 84 Vlažne površine 85 Mešovite površine 91 Površine pod snegom 92 Glečeri

Tabela 4. Land Cover klase Severne Amerike

- 91 -

Slika 25. Mapa land cover klasa Severne Amerike

- 92 -

4.5 LAND COVER JUŽNE AMERIKE U Južnoj Americi se nalazi 12 land cover klasa, a one su niske vlažne šume, planinske šume, listopadne šume, plavljene šume, umerene šume, poljoprivredne površine, travnate površine, žbunasta područja, stepe, neplodna zemljišta, vode, led i sneg i gradske sredine. U sledećoj tabeli su predstavljene površine koje zauzimaju land cover klase Južne Amerike [10].

- 93 -

Land Cover klase Prvi nivo Vlažne šume

Suve tropske šume Navodnjavane tropske šume Umerene šume

Poljoprivredna

Travnati i žbunasti predeli

Stepe Mala ili oskudna vegetacija

Vodene površine Gradska sredina Ukupno

Drugi nivo Zimzelene šume Zimzelene šume Vlažne šume Listopadne šume Polulistopadne šume Prelazne polulistopadne šume Obalne navodnjavane šume-mangrove Močvarne šume Močvarne šume-otvorene sa palmama Zimzelene šume Zimzelene mešane šume i igličasto lišće Listopadne šume Intenzivna Mešavina uništene nepošumljene vegetacije Mešavina uništene pošumljene vegetacije Plantaže šuma Savane Žbunaste savane Navodnjavane savane Žbunasti predeli Navodnjavani žbunasti predeli Močvarno zemljište/stepe Montane travnate površine Travnate površine Oskudno žbunasto područje Siromašno zemljište Pustinja Solana Prirodne ili veštačke vodene površine Trajan led i sneg Gradske građevine

Treći nivo Zatvorene/otvorene Dominacija bambusa Zatvorene/otvorene Zatvorene/otvorene Zatvorene/otvorene / / / / Zatvorene/otvorene Zatvorene/otvorene / / / / / / / / / / Zatvorene/otvorene Zatvorene/otvorene / / / / / / /

Površine km2 6 143 000 75 500 86 800 1 115 700 142 100 209 400 17 300 199 300 53 900 61 700 29 600 105 500 2 024 700 735 300 1 513 600 3 400 350 900 738 400 320 900 1 412 900 13 000 106 900 280 300 666 100 566 700 346 000 194 500 9 400 220 200 23 900 11 400 17 778 300

% 34.55 0.42 0.49 6.28 0.80 1.18 0.10 1.12 0.30 0.35 0.17 0.59 11.39 4.14 8.51 0.02 1.97 4.15 1.81 7.95 0.07 0.60 1.58 3.75 3.19 1.95 1.09 0.5 1.24 0.13 0.06 100.00

Tabela 5. Land Cover klase Južne Amerike

- 94 -

Slika 26. Mapa Land Cover klasa Južne Amerike

- 95 -

5 REALIZACIJA PILOT INSTALACIJE ZA PODRUČJE NOVOG SADA I OKOLINE PRIMENOM PROGRAMSKOG PAKETA ERDAS Klasifikacija slike predstavlja proces grupisanja pixela u odgovarajuće grupe ili klase. Postoje dve vrste klasifikacija, klasifikacija bez nadgledanja (bez učitelja) i klasifikacija sa nadgledanjem (sa učiteljem). Klasifikacija bez nadgledanja predstavlja sistem koji vrši dodelu pixela skupu koji se statički može razdvojiti od ostatka, a sve to zasnovano na vrednosti koji nosi digitalni broj za različite spektralne opsege. Rezultujućim skupovima mogu se dodeljivati različite boje ili simboli što bi omogućilo kreiranje odgovarajućih tematskih mapa. U ovom radu korišćena je klasifikacija sa nadgledanjem, koja predstavlja složeniju proceduru koja koristi analizu i prepoznavanje slike od strane čoveka a zatim grupisanje pixela i željene klase i kategorije koje su od interesa. Pri samoj analizi se bira nekoliko primera homogenih uzoraka pixela sa slike koji se posle koriste za dalja prepoznavanja. Identifikuju se na osnovu baze znanja, direktnom posetom lokacije koja je identifikovana ili korišćenjem iskustva i znanja iz prošlosti. Kao polazni podatak za klasifikaciju izabran je Landsat ETM+ snimak, koji pokriva deo Vojvodine, tj. deo Bačke i Srema. Geografske koordinate područja na kojem se radi klasifikacija u državnom koordinatnom sistemu Gaus-Kriger zona 7 su: -

Xsever = 5040695 Xjug = 4998032 Yzapad = 392204 Yistok = 431374

Rezultati klasifikacije su kombinovani sa topografskim podlogama radi pregledanosti i kontrole rezultata, a u izlazni prikaz su uključeni i rezultati analize sastava zemljišta i na taj način je dobijeno 16 lejera. Prvi deo lejera čine topografske podloge: - Satelitski snimak - Topografske karte razmere 1:25000 - Ortofoto planovi razmere 1:5000 za područje Fruške Gore i Novog Sada

- 96 -

Drugi deo lejera čine lejeri dobijeni klasifikacijom zemljišnog pokrivača na ulaznim satelitskim snimcima: - Industrijske i komercijalne jedinice - Listopadne šume - Lučke površine - Nenavodnjavano obradivo zemljište - Ogoljene stene - Plaže, dine i peščare - Putna i železnička infrastruktura - Stalno navodnjavano zemljište - Vinogradi - Voćnjaci i jagodičaste bilje - Vodene površine - Vodotoci - Zimzelene šume

5.1 VIZUELNA INTERPRETACIJA Po Corine projektu potrebno je uraditi vizuelnu intepretaciju i klasifikaciju sa nadgledanjem da bi se dobila što preciznija klasifikacija zemljišta pilot područja. Prvi deo pilot instalacije za područje Novog Sada i okoline jeste da se vizuelnom interpretacijom uradi klasifikacija zemljišta gde je prepoznato 15 klasa na osnovu standarda CORINE. U kombinaciji sa topografskim kartama razmere 1:25000, ortofoto planovima 1:5000, satelitski snimkom i samim poznavanjem terena dobili smo određene rezultate tj. izvršeno je prepoznavanje terena koje se kasnije u 95% poklopilo sa rezultatima koji su dobijeni klasifikacijom sa nadgledanjem. Ti rezultati su se koristili kao maska za klasifikaciju sa nadgledanjem.

Slika 27. Klasifikacija zemljišta vizuelnom interpretacijom - 97 -

5.2 MASKA DEMO PODRUČJA

U daljem postupku, urađena je maska, gde su sve klase osim celovitog gradskog područja (111) i nepovezanog gradskog područja (112) izbačene. Ove dve klase CORINE standarda, koje su obeležene crnom bojom, služe kao maska zbog toga što bi se pri korišćenju klasifikacije sa nadgledanjem teže izvršilo prepoznavanje navedenih klasa.

Slika 28. Maska demo područja

- 98 -

5.3 KLASIFIKACIJA DEMO PODRUČJA SA NADGLEDANJEM U nastavku je detaljno prikazan kompletan tehnološki postupak za klasifikaciju zemljišnog pokrivača i analizu sastava zemljišta. Prvi korak je otvaranje rastera sa prvih 5 i 7 band sa kombinacijom boja 3,2,1 što omogućuje prikaz slike u prirodnim bojama.

Slika 29. Kombinacija band-a za prirodne boje Nakon dodavanja slike, Viewer izgleda:

Slika 30. Kombinacija prva tri band-a u prirodnim bojama za područje Novog Sada i okoline

- 99 -

Nakon toga je potrebno iz glavnog menija za klasifikaciju pokrenuti Signature Editor.

Slika 31. Klasifikacija Po pokretanju Signature Editor-a otvara se prozor za pravljenje potpisa koji se kasnije koristi za klasifikaciju.

Slika 32. Prozor za kreiranje spektralnih potpisa

- 100 -

Za raster se postave vredosti boja 4,5,3, što znači crvena boja – band 4, zelena boja – band 5 i plava boja – band 3.

Slika 33. Alati U meniju Viewer-a pokreće se alat Tools iz menija AOI, gde se uz pomoć odgovarajuće ikone Region Grow AOI pokreće alat za selektovanje dela slike. Selektuje se svetlo plava površina koja predstavlja nenavodnjavano obradivo zemljište.

Slika 34. Selektovani deo nenavodnjavanog obradivog zemljišta.

- 101 -

Dodavanje selektivanog dela u Signature Editor kao klasu za obučavanje.

Slika 35. Dodat spektralni potpis selektovanog dela Na ovaj način sam na osnovu znanja iz poznavanja terena, prepoznavanju terena preko rastera sa kombinacijama 3,2,1 i 4,5,3 i pomoću podataka koje sam našao preko interneta dobio 13 vrsta površinskih pokrivača. Na osnovu svega toga, dobijen je Signature Editor sa podacima koji su potrebni za klasifikaciju.

Slika 36. Skup svih potpisa korištenih za klasifikaciju

- 102 -

Kada je klasifikacija završena, u Signature Editor-u iz menija Classify se izabere Supervised.

Slika 37. Klasifikacija sa nadgledanjem Nakon toga se dobija klasifikovano demo područje Novog Sada i okoline:

Slika 38. Klasifikovano demo područje

- 103 -

Površinski pokrivači koji su prepoznati na ovom demo području Novog Sada i okoline prema Corine projektu su: 1. Industrijske i komercijalne jedinice 2. Listopadne šume 3. Lučke površine 4. Nenavodnjavano obradivo zemljište 5. Ogoljene stene 6. Plaže, dine i peščare 7. Putna i železnička infrastruktura 8. Stalno navodnjavano zemljište 9. Vinogradi 10. Voćnjaci i jagodičaste bilje 11. Vodene površine 12. Vodotoci 13. Zimzelene šume 14. Celovito gradsko površine (crna boja) 15. Nepovezane gradske površine (crna boja) Nakon dobijene klasifikacije za demo područje Novog Sada i okoline, urađeno je mapiranje minimalne površine pomoću alata Feature Analyst kao što je definisano u CORINE. Na slikama ispod su prikazane minimalne mapirane jedinice vrednosti 25 ha, 12.5 ha, 6.25 ha i 3.12 ha.

Slika 39. Klasifikovano zemljište sa minimalnom mapiranom površinom od 25 ha

- 104 -

Slika 40. Klasifikovano zemljište sa minimalnom mapiranom površinom od 12.5 ha

Slika 41. Klasifikovano zemljište sa minimalnom mapiranom površinom od 6.25 ha

- 105 -

Slika 42. Klasifikovano zemljište sa minimalnom mapiranom površinom od 3.12 ha

- 106 -

6 ZAKLJUČAK

U okviru ovog rada detaljno je opisan program CORINE land cover koji se koristi u preko 30 zemalja Evrope i koji se temelji na standardnoj klasifikaciji i metodologiji što omogućava izradu studija zemljišnog pokrivača u Evropi i pojednostavljuje samo poređenje podataka i rezultata među pojedinim zemljama. Definisani su i objašnjeni parametri sistema, razmera koja se koristi po CORINE programu, površine i najmanje veličine mapiranih jedinica, i opis svih klasa po CORINE programu. Detaljno je objašnjena i analizirana klasifikacija zemljišta koja se koristi u Severnoj i Južnoj Americi, Africi, delu Azije i Australije gde se može primetiti da postoje različite klasifikacije zemljišta od kontinenta do kontinenta. Na primer, u Africi su većim delom kontinenta zastupljene peščane pustinje i dine, dok su u Južnoj Americi zastupljene vlažne šume i stepe. Urađena je detaljna analiza demo područja Novog Sada i okoline pomoću vizuelne interpretacije i klasifikacije sa nadgledanjem, gde je klasifikovano zemljište sa različitim minimalnim mapiranim jedinicama. Na tom području je prepoznato 15 klasa od kojih su najdominantnije nenavodnjavano obradivo zemljište i stalno navodnjavano zemljište. Napravljeno je poređenje minimalnih mapiranih jedinica veličina 25 ha, onda 12.5 ha, 6.25 ha i 3.12 ha da bi se dobila što veća preciznost demo područja. Kao rezultat svih analiza i poređenja dobijeno je klasifikovano demo područje Novog Sada i okoline u skladu sa standardima CORINE. Prilikom provere klasifikovanog područja, oslanjao sam se na bazu znanja i iskustva radi lakšeg prepoznavanja tipova zemljišta.

- 107 -

7 LITERATURA

[1] BOSSARD, M., FERANEC, J. and OTAHEL, J. (2000): CORINE Land Cover Technical Guide – Addendum 2000. Technical Report 40, EEA, Copenhagen. [2] DE KOK, R., T. WEVER, R. FOCKELMANN (2003): Analysis of Urban Structure and Development Applying Procedures for Automatic Mapping of Large Area Data. In: Carstens, J. (Ed.): Proceedings of the ISPRS WG VII / 4 Symposium. Remote Sensing of Urban Areas 2003, pp. 41-45. [3] Bossard M., J. Feranec and J. Otahel, CORINE Land Cover Technical Guide Addendum 2000, by. European Environment Agency. May, 2000, p.105. http://www.eea.eu.int [4] CORINE Land Cover Update I&CLC 2000 Project Technical Guidelines, European Environment Agency & European Topic Center, Terrestrial Environment. Final version, August 2002. [5] Corine Land Cover in Europe, http://terrestrial.eionet.europa.eu [6] Land cover of North America, http://www.csc.noaa.gov/crs/lca/tech_cls.html [7] Land Use Mapping for Australia, http://adl.brs.gov.au/mapserv/landuse/ [8] Land Cover Map of Africa, http://www-tem.jrc.it/ [9] Australian Land Use and Management (ALUM) Classification, http://adl.brs.gov.au/mapserv/landuse/alum_classification.html [10] A land cover map of South America, http://www.blackwellsynergy.com/doi/pdf/10.1111/j.1529-8817.2003.00774.x [11] Corine Land Cover Classes, http://terrestrial.eionet.europa.eu/CLC2000/classes [12] Ministarstvo nauke i životne sredine Republike Srbije, Staništa Srbije, http://habitat.bio.bg.ac.yu [13] Land Cover characterization of Temperate East Asia using multi-temporal VEGETATION sensor data, http://ltpwww.gsfc.nasa.gov [14] Agencija za zaštitu životne sredine, http://www.sepa.sr.gov.yu Remote sensing based crop monitoring in Hungary, http://www.fomi.hu/internet/magyar/Projektek/remsensmonit.htm [15] Multi-Resolution Land Characteristics Consortium, http://www.mrlc.gov/nlcd_definitions.php [16] http://www.mrlc.gov/changeproduct_definitions.php [17] http://www-atlas.usgs.gov/mld/landcvi.html [18] http://www.mrlc.gov/nlcd.php

- 108 -

[19] [20] [21] [22] [23] [24]

http://www.gis.ba http://en.wikipedia.org/wiki/Geographic_information_system http://en.wikipedia.org/wiki/Metadata http://www.livonagis.co.yu/gis/osnove/giskomp.htm http://www.ec-gis.org/inspire/home.html http://www.fao.org/docrep/006/ad652e/ad652e18.htm#P3637_200178

- 109 -