Seminarski Rad Ontologija

[Type here]

Seminarski rad

Metafizika Istorija pojma metafizike, njegovo značenje i podjela.

Mentor : Gordana Krcunović Student : Miljko Bulajić Broj ideksa : 695/15 Nikšić 18.12.2017 godine

Metafizika

Contents Uvod ........................................................................................................................................... 3 Pojam i predmet Metafizike ....................................................................................................... 4 Filozofija Martina Hajdegera ..................................................................................................... 6 Zaključak (Filozofija u mom vremenu) ..................................................................................... 8 Literatura: ................................................................................................................................... 9

Metafizika Uvod Kao što sami naslov govori tema ovog seminarskog rada biće pojam metafizike kroz istoriju, njegovo mjenjanje, razumjevanje kao i podjela metafizike. Takodje ću pokušati da odgovorim na pitanja kako je uopšte moguća metafizika. Na samom početku postavlja se pitanje da li je metafizika moguća u današnje vrijeme i da li je uopšte današnje vrijeme pogodno za metafizičke stavove. Savremeni filozofi uglavnom svoju filozofiju zasnivaju na anti-metafizičkim stavovima pa shodno tome možemo odmah na početku dobijeti stav da je današnje vrijeme i savremena filozofija ne-metafizička. Savremeni filozofi nas upućuju da metafizika nije zapravo više moguća i da je temelj svijeta zapravo u njegovoj netemeljnosti. A ovi stavovi se donekle vezuju i za Kanta i za njegove stavove da treba iznova misliti o temelju same filozodije. Razna su mišljenja i stavovi koji upućuju kako je metafizika mogla postojati u antičko doba ili pak u srednjem vijeku, medjutim u današnje vrijeme ona kao da pada u sijenku modernih nauka. Ono što se javlja kao problem metafizike jeste zapravo pitanje šta je ona u stvari i šta je predmet njenog istraživanja. Jedan od prvih koji problematizuje metafiziku i dovodi je u pitanje jeste zapravo Kant koji kritikuje koji ne istražuje prirodu stvari već prirodu mogućeg mišljenja. Ono što karakteriše Kantov pogled na metafiziku je zapravo to što on ne postavlja pitanje da li je metafizika kao takva moguća već kako je uopšte moguća. Medjutim moramo biti svjesni da je Kantov pristup metafizici zapravo donekle uslovljen vremenom u kojem on živi i stvara, tačnije duhovnim i društvenim promjenama njegovog vremena. Medjutim Kant nije jedini filozof koji osporava metafiziku, to da je metafizika, kao što sam već naveo, mogla postojati u antičko doba i u srednjem vijeku ističe se i Martin Hajdeger kao i Fridrih Niče koji naglašava kako „metafizika više nije moguća“ 1. Upravo na Ničeovom shvatanju, Martin Hajdeger piše o početku, razvoju i kraju metafizike. A o tome što je Hajdeger pisao pokušaću da dam komentar u daljem radu. Vratimo se sada u antičku Grčku gdje su zapravo korjeni pitanja mogućnosti metafizike ili prve filozofije kako je nazivao Aristotel. Dva vodeća imena antičke filozofije, Platon i Aristotel, prvi problematizuju mogućnosti takvog jednog učenja kakvo je metafizika. Aristotel za predmet metafizike (prve filozofije) odredjuje bivstvujuće kao takvo a ne puko bivstvujuće.2 Dakle, vodjeni Aristotelom zaključujemo da metafizika nije nauka o bivstvujućem, već o bivstvujućem kao takvom! Medjutim, ontologiju prvi zasniva upravo Aristotelom mentor Platon, koji razlikuje dva vida bića, tačnije dva načina na koje se biće manifestuje: ideje i čulne stvari. 3 Za Platona ideje su pravo biće i one su vječne za razliku od čulnih stvari koje su propadljive i nisu pravo biće, ideje saznajemo umom a čulne stvari čulima. Toliko o uvodu u seminarski rad, u daljem radu pozabaviću se prvenstveno pojmom kao i predmetom metafizike.

1

Nietzsche, F ; WW, II 40. Aristotel Metafizika B 3 998b 3 Platon, Fedon 79a 2

Metafizika

Pojam i predmet Metafizike

Kao što sam već naveo u uvodu, izraz metafizika nastao je u Aristotelovoj školi a prvobitno je to bio u obliku ta meta, ta physika. Medjutim, kao jednu riječ metafizika počinje da ga koristi poslednji grčki filozof, Boetije. U svom djelu Metafizika, Aristotel ističe da je ona učenje o „bivstvujućem ukoliko je ono bivstvujuće, o bivstvujućem uopšte pri čemu je ono opšte uvijek i ono što je prvo“.4 Naziv metafizika nije mogao da odoli vremenu pa je stoga bio smjenjivali su ga nazivima kao što su: ontologija, teologija, filozofija bivstvovanja itd. Medjutim sama pitanja i problemi metafizike ostaju aktuelna od prvog dana pa do našeg vremena. Ona ne samo da zadire u pitanja početka već i u okvire saznanja svijeta u kojem živimo i sebe. Medjutim kao što sam i napomenuo u uvodu, danas se suočavamo sa vremenom i stavovima u kojima se metafizika i uopšte filozofija odbacuju, kada se pod filozofiranjem podrazumjevaju neki pogrdni pojmovi i ističe se „besmislenost“ filozofije. Medjutim naš je zadatak kao filozofa da to odbacimo i da vratimo filozofiji sjaj koji je imala u antici, iako se u današnje vrijeme to čini skoro nemogućim. Oni koji opovrgavaju filozofiju uopšte i metefiziku su najčešće danas predstavnici pozitivnih nauka. Današnja nauka se zasnima većinom na iskustvu i praksi i u njoj su pitanja poput onih o prvim početcima, suštini stvari kao i o pravom bivstvovanju, gotovo beznačajna, a upravo na tim pitanjima se zasniva antička filozofija a sa njom i metafizika. Kao dio filozofije, metafizika pod uticajem Aristotela, zajedno sa logikom čini dio teorijske filozofije. A nakon njega ona se odredjuje kao nauka o bivstvujućem ukoliko ono jeste. Medjutim od vremena Kristijana Volfa dobija i naziv ontologija. Krajem srednjeg i početkom novog vijeka, tačnije u 18 vijeku metafizika se dijeli na metafiziku specialis i metafiziku generalis. Opšta metafizika (generalis) ili ontologija se bavi bivstvujućim kao takvim ili onim što mu kao takvom pripada, njegovim najvišim kategorijama. Dok se za razliku od metafizike generalis, metafizika specialis bavi pojedinim (specijalnim) pitanjima koja za predmet imaju natčulno bivstvovanje i njegovo prikazivanje u prirodi. Metafiziku specialis djelimo u tri kategorije : kosmologiju ( koja se bavi pitanjem kako se natčulno bivstvovanje prikazuje u prirodi), psihologiju (koja se bavi pitanjem kako se natčulno bivstvovanje prikazuje u ljudskoj duši), teologiju ( koja se bavi pitanjem kako se natčulno bivstvovanje prikazuje kao apsolutno biće). Kako bi opravdali postojanje metafizike i nju samu, možemo se vratiti opet na Aristotelov spis Metafizika gdje on kaže „Svi ljudi po prirodi teže znanju“ 5 Dakle u našoj je prirodi da se pitamo pitanja o postanku svijeta i da tragamo za cjelinom znanja o svijetu i postanku uopšte. A upravo metafizika kao takva istražuje pojam bivstvujućeg i najopštije osobine bivstvujućeg kao takvog. Vratiću se sada na Volfa za koga neki tvrde da prvi zamjenjuje naziv metafizike nazivom ontologija. Ono što se Volfu pripisuje kao najveća zasluga a što on i sam naglašava jeste uvodjenje opšte ili transcedentalne kosmologije u metafiziku. Osim toga kod njega srećemo i 4 5

Aristotel, Metafizika 1026a Aristotel, Metafizika 980a

Metafizika novu upotrebu pojma metafizika kao opšteg naziva koji povezuje ontologiju, kosmologiju, psihologiju i teologiju. Obzirom da sam već ranije u radu pomenuo kako se naziv metafizika mijenjao kroz epohe vremena, iskoristiću priliku da na ovom mjestu navedem i neka od imena koja su zaslužna za to. Naime, u novom vijeku nastoji se naziv metafizika zamjeniti izrazom ontologija, a jedan od prvih koji to čini je Johan Hamel, on ontologiju shvata kao učenje o bivstvujućem i transcedenciji. Osim njega valja pomenuti i Pereirusa koji razlikuje ontologiju kao opštu nauku i metafiziku kao teologiju. Osim već navedenih, mora se pomenuti i ime Johan Klauberg, kod koga termin ontologija dobija jedno drugo značenje, naime Klauberg ontologiji kao opštoj metafizici daje jedan sveobuhvatni status. Slično Lajbnicu koji tim pojmom odredjuje nauku o nečemu i ništa, o bivstvujućem i ne-bivstvujućem. Vratćam se opet Grcima tačnije Aristotelu koji bivstvujuće kao takvo pokazuje kao osnovni problem. Za Aristotela ali i za Grke kretanje mora imati svoj početak i svoj cilj. Za njih pokretač svega mora biti neki prvi, nepokretni pokretač koji je iznad svega i od kojeg sve ostalo potiče. Grci svo kretanje vide kao kružno, ono je za Aristotela najsavršenije. Ono je početak i kraj a kraj kao takav je uvijek relativan i on obezbjedjuje kretanje u beskonačnost. Božansko je prvi djelatni uzrok i on je temelj svega bivstvujućeg kao takvog i uslov napredovanja ovog bivstvujućeg. Ono je prvi uzrok i prvo bivstvujuće. A to je zapravo za Grke Bog. On je samostalan, nepokretan i potpun, on je čista energija. Bivstvujuće kao bivstvujuće podrazumjeva biće koje je apstrahovano od svega, od rodova i vrsta koji ipak čini te rodove i vrste. Tu spada i pojam boga koji je za Grke najviše biće, i prema tome spada u predmet metafizike čineći njen prvenstveni objekt. Prvo pitanje koje Grčki filozofi postavljaju bilo je pitanje iz čega nastaju sve stvari. I upravo to navodi prve filozofe da počelo svih stvari vide recimo u vodi, vatri zemlji itd. Parmenid medjutim to počelo odredjuje kao biće. Biće koje je vječno, nenastalo i jedno. I upravo se Parmenid dovodi u vezu sa začetkom ontologije. Medjutim ono što je značajno pomenuti je da Parmenid ne govori o bivstvovanju, već o onom što jeste. Parmenid pod bićem misli na kosmos, svijet koji je ograničen i okrugao. Parmenidovo biće je nepromjenljivo. Na ovom mjestu antičke filozofe ostavljamo po strani. Smatram da smo se dovoljno dotakli samih početaka metafizike kao i ontologije i da je vrijeme da se pozabavimo savremenim razumjevanjem i tumačenjem pojma metafizike kao i ontologije. Medjutim koliko god da se želimo udaljiti od Antičke filozofije i koliko god to izgledalo moguće, ipak ću se i u daljem radu vraćati na nju i praviti neka poredjenja i naznačiti uticaj Grčkih filozofa na savremenu filozofiju.

Metafizika Filozofija Martina Hajdegera

Obzirom na sve dosada rečeno, smatram da bi bilo prigodno preći na savremeni pogled na metafiziku tačnije ontologiju. U daljem radu, pokušaću da se osvrnem na Martina Hajdegera, njegov život i njegovu filozofiju, koju pojedini nazivaju i hermeneutičko-fenomenološka ontologija, a vidjećemo i zašto. Ali prvo par riječi o životu i djelu ovog istaknutog filozofa. Naime Marting Hajdeger (Martin Haidegger 1889-1976) savremeni njemački filozof, bio je profesor filozofije u Marburgu i Frajburgu i rektor univerziteta u Frajburgu. Za svog života objavio je nekih 15tak knjiga a 1975 godine i započeto je izdavanje njegovog Cjelokupnog izdanja njegovih spisa. Do sada je objavljeno oko 70 tomova, od planiranih 102. Cjelokupno izdanje Hajdegerovih djela podjeljeno je u četiri velike cjeline. U prvom djelu se nalaze objavljeni tekstovi od 1910. do l975. godine, u drugom predavanja u periodu od 1919. do 1944. godine, u trećem neobjavljene rasprave i u četvrtom djelu različite Hajdegerove bilješke i uputstva. Od svih do sada objavljenih tekstova predavanja i neobjavljenih rasprava, a uzimajući u obzir i one koje bi tek trebalo da se pojave, najznačajnija je Hajdegerova rasprava pod nazivom Prilozi filozofiji. O dogadjaju, napisana 1936-38. godine, koja je objavljena povodom stogodišnjice Hajdegerovog rodjenja 1989. i koja se, danas već smatra drugim Hajdegerovim glavnim djelom nakon Bivstvovanja i vremena iz l927. godine. E sada da se zadržimo malo na Bivstvovanju i vremenu. Naime Bivstvovanje i vrijeme i dalje predstavlja i smatra se Hajdegerovim prvim i ujedno temeljnim filozofskim djelom. Bivstvovanje i vrijeme ima takvu vrijednost u savremenoj filozofiji da se s pravom može reći da bez te knjige ne bismo mogli da razumijemo naše savremeno mišljenje , a da Hajdegerov novi misaoni početak obilježen u prvom redu Bivstvovanjem i vremenom, predstavlja najdublji rez u njemačkoj filozofiji još od vremena Hegela. Hajdeger pokušava ponovo da odredi šta je filozofija i šta bi ona trebalo da bude. Ono što je karakteristično za Hajdegera je to da on jedno sasvim novo i drugačije odredjenje filozofije. Filozofija kroz djelo Martina Hajdegera dobija sasvim nov izraz. Zašto je Martin Hajdeger tema ovog djela, kakva je njegova uloga u odredjenju metafizikeontologije-prve filozofije, pokušaću da odgovorim u narednim redovima... Naime pitanje bivstvovanja (Seinsfrage) smatra se glavnim pitanjem Hajdegerove filozofije. Hajdeger nas upućuje na sledeću definiciju „U metafizici se razmišlja o suštini bivstvujućeg i odlučuje o suštini istine. Metafizika utemeljuje epohu tako što odredjenim tumačenjem bivstvujućeg i odredjenim shvatanjem istine daje temelj epohi u njenom suštinskom obliku.“6 Hajdeger takodje iz vizure savremenog filozofa našeg doba upućuje na pet bitnih pojava novog vijeka kao što su nauka, mašinska tehnika, ulazak umjetnosti u okvire estetike u najzad pojava obezboženja. Šta je uopšte bivstvujuće, šta je bivstvujuće kao bivstvujuće to su pitanja koja nam se postavljaju, a čiji ću odgovor pokušati da pronadjem u Hajdegerovom djelu „Uvod u metafiziku!“ Riječ biti kako upućuje Hajdeger, može da označava egzistencju, matematičku jednakost, relaciju itd. Dalje, Hajdeger nas upućuje na etimologiju riječi „biće“ i pritom upućuje na tri 6

Martin Hajdeger, Doba slike svijeta

Metafizika korijena ove riječi : 1. Najstarija i prava korjena riječ je „es“ sanskritski „asus“ ili život, ono što živi, ono što je samostalno. Tome u grčkom jeziku odgovara einai a u latinskom esse. 2. Indogermanski korijen glasi bhu i njemu pripada grčko fio što znači izrasti, vladati, ono je takodje tumačeno kao phisis ili priroda. Od tog korijena je i latinski fui i njemački prezent bin ili bist, sam ili si. 3.Treći korijen javlja se u području mnenja germanskog glagola biti (wes) ; staroindijski vasami što znači stanovati, boraviti. 7 Hajdeger iz ta tri korijena odredjuje i tri značenja a to su : živjeti, izrasti i prebivati. Medjutim upućuje on dalje da su se ta početna značenja ugasila i da se do njegovog vremena održalo samo neko apstraktno značenje „biti“. Medjutim iako Hajdeger raspravlja o etimologiji riječi „biće“ on smatra da pitanje o bivstvovanju nije gramatička i etimološka stvar. Poznato je da je od doba Antičke Grčke pa do savremenog doba pokušavano da se bivstvovanje objasni putem nekog ograničenja, izmedju ostalog valja pomenuti da se ono odredjivalo i prema svom odnosu prema ništa. I prije Hajdegera neki ključni filozofi pokušavaju odrediti bivstvovanje na negativan način, prije svega Kant i Hegel. Medjutim u svom uvodu u metafiziku Hajdeger upućuje da se „Naš najbliži zadatak sastoji u razvijanju pitanja zašto je uopšte ono što biva, a ne ništa?“ 8 Hajdeger bivstvovanje odredjuje naspram : postojanja, privida, mišljenja, trebanja. Za njega se bivstvovanje (Sein) i bivstvujuće (Seiende) razlikuju kao istina i istinito. Hajdeger pitanje o bivstvujućem kao bivstvujućem, što upućuje na Aristotela, treba razumjeti kao pitanje o smislu bivstvovanja. Po Hajdegeru, to bi trebao biti novi početak ontologije. Dok se ovo pitanje ne razjasni, ontologija ostaje nemoćna i slijepa. Hajdeger pitanje o smislu bivstvovanja smatra osnovnim pitanjem savremenog mišljenja, po njegovom mišljenju filozofija do sada nije uspijela da ponudi odgovor na ovo pitanje, medjutim on takodje smatra da filozofija više i ne postavlja to pitanje. Ovo pitanje je palo u zaborav i ponovno postavljanje ovog pitanja je za Hajdegera ključno. Ono što Hajdeger izvlači kao krajnji zaključak a čime ću i ja završiti ovo poglavlje je upravo to da se teza bivstvujuće kao bivstvujuće ne da nadmašiti. Ova teza ništa ne odredjuje, ona stoji naspram svih stanovišta. Svaki pokušaj da se ona odredi bila bi ograničenje. A bivstvujuće kao bivstvujuće mora ostati neodredjeno.

7 8

Martin Hajdeger, Uvod u metafiziku str. 69 Martin Hajdeger, Uvod u metafiziku str. 28

Metafizika Zaključak (Filozofija u mom vremenu)

Nakon svega navedenog, smatram da je pravi trenutak a i pravo pitanje koje se pojavljuje predamnom a i pred mojim kolegama, studentima filozofije: Da li je filozofija danas moguća i kakva je njena sudbina!? Obzirom da živimo u vremenu kada je praktična nauka zaokupirala mišljenje, svjedoci smo raznih dostignuća koja ona postiže i raznih odlikovanja koja joj se pripisuju. Neka od tih dostignuća toliko su zašla u živote ljudi i u njihovo mišljenje, da je prosto upitno kako filozofija kao takva može da opstane, kakav je njen smisao i kuda nas ona vodi. Današnje vrijeme definitivno nije vrijeme filozofije, uticaj društvenih mreža, preveliki broj informacija, nemogućnost našeg uma da sve te informacije prihvata, obradjuje i skladišti, prosto dovodi filozofiju u jedan nezavidan položaj. Filozofija od nas zahtjeva da se odupremo svemu tome, da „usporimo“, da probamo zagospodariti našim vremenom i mislima, što u ovoj epohi, priznaćete nije nimalo jednostavan zadatak. Ono što za nas ponajviše predstavlja poteškoću jeste razumjevanje djela velikih filozofa prošlosti, a na prvom mjestu kad je u pitanju metafizika, velikog Grčkog filozofa, začetnika metafizike (prve filozofije) Aristotela. Istorijski, negdje posle Hegela pojavljuje se teza da metafizika nije moguća, njena pitanja su po mišljenju savremenih filozofa besmislena. Sami Hegel nas upozorava kako je metafizika u njenom tradicionalnom smislu ugrožena. Ono što se zamjera metafizici je to što ona nema naučni karakter. Medjutim ako se pogleda unazad primjetićemo da metafizika kao takva nikada nije ni imala pretenziju da bude nauka. Medjutim činjenica je da sama metafizika nije kritikovana samo u današnje vrijeme, ona je kritikovana od svog postanka, ali bez obzira na sve kritike i dovodjenja u pitanje nje same, ona još uvijek preživljava i za nekog ko želi da se bavi filozofijom kao mi, moramo priznati da je ona znanje kojem moramo težiti.

Metafizika Literatura: Martin Hajdeger – Doba Slike svijeta Martin Hajdeger – Uvod u Metafiziku Aristotel – Metafizika

Pomoćna literatura : Nebojša Grubor- Hajdegerova Ontologija Platon – Fedon Danilo Basta i Dragan Stojanovic – Rani Hajdeger (Recepcija i kritika Bivstva i vremena)