Huuhdiin Bolon Uushignii Bus Erhtenii Suryegiin Onoshlogoo Emchilgee

Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÁÎËÎÍ ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ, ÝÌ×ËÝÕ Óëààíáààòàð 2008

ժѯÒ

Õ¿¿õäèéí áîëîí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýã îíîøëîõ, ýì÷ëýõ (ýìíýëãèéí ýì÷ àæèë÷äàä çîðèóëñàí ýìõòãýë) Õýâëýëä áýëòãýñýí: Í. Íàðàíáàò, Î. Áàÿð, Ò. Óëçàà

Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÁÎËÎÍ ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ, ÝÌ×ËÝÕ

ªìíºõ ¿ã Ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷ëºãñºäèéí 70 õóâü íü óóøãèíû õýëáýðèéí 30 õóâü íü óóøãèíû áóñ õýëáýðèéí ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷èëäºã áºãººä óóøãèíû õýëáýðèéí ñ¿ðüåýã “öýðíèé ò¿ðõýöèéí øèíæèëãýý”(ÖÒØ)-ãýýð îíîøëîõ á¿ðýí áîëîìæòîé. Õàðèí öýðíèé ò¿ðõýöèéí øèíæèëãýý (ÖÒØ)-ãýýð îíîøëîãäîîã¿é óóøãèíû õýëáýðèéí ñ¿ðüåý, óóøãèíû áóñ õýëáýðèéí ñ¿ðüåýã îíîøëîõ áîëîìæ èõ õÿçãààðëàãäìàë áàéäàã. 1994 îíîîñ õýðýãæ¿¿ëæ èðñýí ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ øèíý õºòºëáºð íèéãýìä õàìãèéí èõ õàëäâàð òàðààõ áîëîìæòîé óóøãèíû õýëáýðèéí ñ¿ðüåýã îíîøëîõ ýì÷ëýõ òàë äýýð èë¿¿ àíõààð÷ ÖÒØ -ãýýã ÷àíàðòàé õèéõ áîëîìæèéã ºðãºæ¿¿ëæ ÷àíàðûí õÿíàëòûí òîãòîëöîî á¿õèé ÖÒØ-íèé ëàáîðàòîðèéí ø¿ëæýý áàéãóóëæ, øèíý õàëäâàðòàé õýëáýðèéí ñ¿ðüåýãèéí ýäãýðýëòèéí ò¿âøèíã 85 õóâüä õ¿ðãýæ ÷àäëàà. Ãýâ÷ õ¿¿õäèéí áîëîí óóøãèíààñ áóñàä ýðõòýíèé ñ¿ðüåýã îíøëîõ áîëîìæ õÿçãààðëàãäìàë áàéãààãààñ îíîø õîæóó òàâèãäàõ óëìààð ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿íä ñºð㺺ð íºëººëºõ, îëîí ýìýíä äàñàëòàé ñ¿ðüåý ¿¿ñýõ íºõöºë áîëæ áàéíà. Áèä ýíý áàéäëûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãààñ áîëîâñðóóëñàí çºâëºìæ áîëãîæ áóé îíîøëîãîî ýì÷èëãýýíèé ñòàíäàðò, áîëîí áóñàä îðîíä õýðýãëýæ áàéãàà ñ¿ðüåý ÕÄÕ õàëäâàð õàâñàðñàí òîõèîëäîëûí îíîøëîãîî ýì÷èëãýýíèé ñòàíäàðòóóä, óóøãèíû áóñ õýëáýðèéí ñ¿ðüåýãèéí òàðõâàð ñóäëàëûí ìýäýýëëèéã òà á¿õýíä òîëèëóóëæ áàéãààäàà áàÿðòàé áàéíà. Óã ýìõòãýëèéã áîëîâñðóóëàí õýâëýí òàðààõ áîëîìæ îëãîñîí Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí õàìò îëîíä ã¿í òàëàðõàë èëýðõèéëüå. Òà á¿õíèé àæèëä àìæèëò õ¿ñüå.

Í. Íàðàíáàò Àíàãààõ óõààíû äîêòîð

3

Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÁÎËÎÍ ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ, ÝÌ×ËÝÕ

Òîâ÷èëñîí ¿ã ÀÝÄÑ

àíõäàã÷ààð ýìýíä äàñàëòàé ñ¿ðüåý

ÁÖÆ

Êàëüìåòò-Æåðåíèé âàêöèí

ÄįÕ

Äàðõëàëûí äàõèí ñýðãýëòèéí ¿ðýâñëèéí õàì øèíæ (Immune reconstitution inflammatory Syndrome) (IRIS)

ÄÝÌÁ

Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà

ÌÁ

ìèêîáàêòåð

ÊÒ

êîìïüþòåðèéí òîìîãðàô

ÎÕÓ

Îðîñûí õîëáîîíû óëñ

ÎÝÄÑ

Îëîí ýìèéí äàñàëòàé ñ¿ðüåý

ÏÏÄ

òóáåðêóëèí

ÑÌÁ

ñ¿ðüåýãèéí ìèêîáàêòåð

ÑÐÒ

ñîðîíçîí-ðåçîíàíñèéí òîìîãðàô

ÑÒ¯Õ

Ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð

ÒÀÑ

òóáåðêóëèíû àðüñíû ñîðèë

ÒÍ

òóáåðêóëèí íýãæ

ÒÓÍ

Òóñãààð óëñóóäûí íºõºðëºë

ÒÕÕÌÓ

ò¿ðãýí õýëáýðèéí õýò ìýäðýã óðâàë

ÓÁÑ

óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý

ÓÕÕÌ×

óäààøèðñàí õýëáýðèéí õýò ìýäðýã ÷àíàð

ÕÄÕÂ

õ¿íèé äàðõëàë õîìñäîëûí âèðóñ

ÕÒÍ

õ¿÷èëä òýñâýðòýé íÿí

ÕÝÄÑ

õî¸ðäîã÷îîð ýìýíä äàñàëòàé ñ¿ðüåý

ÖÃØ

öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý

ÖÒØ

öýðíèé ò¿ðõýöèéí øèíæèëãýý

ART

Ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý (Antiretroviral therapy)

PCP

Pneumocystis carinii óóøãèíû ¿ðýâñýë (Pneumocystis carinii pneumonia)

4

Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÁÎËÎÍ ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ, ÝÌ×ËÝÕ

Àøèãëàñàí õýâëýë 1.

Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes, 3rd ed. Geneva, World Health Organization, 2003 (WHO/CDS/TB/2003.313). http://www.who.int/tb/publications/cds_tb_2003_313/en/index.html (accessed 29 October 2006).

2.

International standards for tuberculosis care. The Hague, Tuberculosis Coalition for Technical Assistance, 2006.

3.

BHIVA guidelines for the treatment of HIV infected adults with antiretroviral therapy. London, British HIV Association, 2005. http://www.bhiva.org/guidelines /2005/BHIVAguidelines (accessed 30 October 2006).

4.

Briss PA et al. Developing an evidence-based guide to community preventive services– methods. The Task Force on Community Preventive Services. American Journal of Preventive Medicine, 2000, 18(1 Suppl):35–43.

5.

WHO Health Evidence Network. What is the evidence for the effectiveness of interventions to reduce hepatitis co-infection and the associatedmorbidity? Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2005. www.euro.who.int/HEN/ Syntheses hepatitis C/ 20050412_1 (accessed 30 October 2006).

6.

EBM guidelines: evidence-based medicine [online database]. New York, Wiley. http:// ebmg.wiley.com/ebmg/ltk.koti (accessed 16 June 2006).

7.

Revised WHO clinical staging and immunological classification of HIV and case definition of HIV for surveillance. Geneva, World Health Organization (in press 2006).

8.

Nunn P et al. Cross-sectional survey of HIV infection among patients with tuberculosis in Nairobi, Kenya. Tubercle and Lung Disease, 1992, 73:45–51.

9.

Harries AD et al. The scourge of HIV-related tuberculosis: a cohort study in a district general hospital in Malawi. Annals of Tropical Medicine and Parasitology, 1997, 91:771–776.

10. 10. Tam CM et al. Tuberculosis in Hong Kong –patient characteristics and treatment outcome. Hong Kong Medical Journal, 2003, 9:90. 11. Lucas SB et al. The mortality and pathology of HIV infection in a west African city. AIDS, 1993, 7:1569–1579. 12. Rana FS et al. Autopsy study of HIV-1-positive and HIV-1-negative adult medical patients in Nairobi, Kenya. Journal of Acquired Immune Deficiency Syndrome, 2000, 24:23–29. 13. Ansari NA et al. Pathology and causes of death in a group of 128 predominantly HIV-

5

Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÁÎËÎÍ ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ, ÝÌ×ËÝÕ

positive patients in Botswana, 1997–1998. InternationalJournal of Tuberculosis and Lung Disease, 2002, 6:55–63. 14. Archibald LK et al. Fatal Mycobacterium tuberculosis bloodstream infections in febrile hospitalized adults in Dar es Salaam, Tanzania. Clinical Infectious Diseases, 1998, 26:290–296. 15. Richter C et al. Extrapulmonary tuberculosis – a simple diagnosis? Tropical and GeographicalMedicine, 1991, 43:375–378. 16. Bem C et al. The value of wide-needle aspiration in the diagnosis of tuberculous lymphadenitis in Africa. AIDS, 1993, 7:1221–1225. 17. Pithie AD, Chicksen B. Fine-needle extrathoracic lymph-node aspiration in HIV-associated sputum-negative tuberculosis. Lancet, 1992, 340:1504–1505. 18. Wilson D et al. Diagnostic yield of peripheral lymph node needle core biopsies in HIV infected adults with suspected smear-negative tuberculosis. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2005, 9:220–222. 24 25 19. Hudson CP, Wood R, Maartens G. Diagnosing HIV-associated tuberculosis: reducing costs and diagnostic delay. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2000, 4:240–245. 20. Bekedam HJ et al. Tuberculous lymphadenitis, a diagnostic problem in areas of high prevalence of HIV and tuberculosis. Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine andHygiene, 1997, 91:294–297. 21. Luzze H et al. Evaluation of suspected tuberculous pleurisy: clinical and diagnostic findings in HIV-1-positive and HIV-negative adults in Uganda. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2001, 5:746–753. 22. Heyderman R et al. Pleural tuberculosis in Harare, Zimbabwe: the relationship between human immunodeficiency virus, CD4 lymphocyte count, granuloma formation and disseminated disease. Tropical Medicine andInternational Health, 1998:3:14–20. 23. Maher D, Harries AD. Tuberculous pericardial effusion: a prospective clinical study in a owresource setting – Blantyre, Malawi. InternationalJournal of Tuberculosis and Lung Disease, 1997, 1:358–364. 24. Cegielski JP et al. Tuberculous pericarditis in Tanzanian patients with and without HIV infection. Tubercle and Lung Disease, 1994, 75:429–434. 25. Reuter H, Burgess LJ, Doubell AF. Epidemiology of pericardial effusions at a large academic ospital in South Africa. Epidemiological Infection, 2005, 133:393–399. 26. Archibald LK et al. Fever and human immunodeficiency virus infection as sentinels for emerging mycobacterial and fungal bloodstream infections in hospitalised patients ≥15 years old, Bangkok. Journal of Infectious Diseases, 1999, 180:87–92. 27. Archibald LK et al. A hospital-based prevalence survey of bloodstream infections in febrile patients in Malawi: implications for diagnosis and therapy. Journal of Acquired

6

Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÁÎËÎÍ ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ, ÝÌ×ËÝÕ

Immune efficiency Syndromes and Human Retrovirology, 2000, 181:1414–1420. 28. Bell M et al. Seasonal variation in the etiology of bloodstream infections in a febrile inpatient population in a developing country. International Journal of Infectious Diseases, 2001, 5:63–69. 29. McDonald LC et al. Unrecognised Mycobacterium tuberculosis bacteraemia among hospital inpatients in less developed countries. Lancet, 1999, 354:1159–1163. 30. Lewis DK et al. Clinical indicators of mycobacteraemia in adults admitted to hospital in Blantyre, Malawi. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2002, 6:1067–1074. 31. Thwaites GE et al. Dexamethasone for the treatment of tuberculous meningitis in adolescents and adults. New England Journal of Medicine, 2004, 351:1741–1751. 32. Mayosi BM et al. Interventions for treating tuberculous pericarditis. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2002, (4):CD000526. 33. Elliott AM et al. A randomized, double-blind, placebo-controlled trial of the use of prednisolone as an adjunct to treatment in HIV-1-associated pleural tuberculosis. Journal of Infectious Diseases, 2004, 190:869–878. 34. “Bíåëåãî÷íûé Òóáåðêóëåç” Ïîä ðåäàêöèåé ïðîôåññîðà À.Â. Âàñèëüåâà. Ñàíêò Ïåòåðáóðã 2000 ã. 5-86581-045-6. ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÀÆËÓÓÄ 1.

Bobrowitz ID. Ethambutol in tuberculous meningitis. Chest, 1972, 61:629–632.

2.

Donald PR, Seifart HI. Cerebrospinal fluid concentrations of ethionamide in children with tuberculous meningitis. The Journal of Pediatrics, 1989, 115:483–486.

3.

Donald PR, Schaaf HS, Schoeman JF. Tuberculous meningitis and miliary tuberculosis: the Rich focus revisited. The Journal of Infection, 2005, 50, 193–195.

4.

Donald PR et al. Intensive short course chemotherapy in the management of tuberculous meningitis. The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1998, 2:704–711.

5.

Escobar JA et al. Mortality from tuberculous meningitis reduced by steroid therapy. Pediatrics, 1975, 56:1050–1055.

6.

Girgis NI et al. Dexamethasone adjunctive treatment for tuberculous meningitis. The Pediatric Infectious Disease Journal, 1991, 10:179–183.

7.

Gundert-Remy U, Klett M, Weber E. Concentration of ethambutol in cerebrospinal fluid in man as a function of the non-protein-bound drug fraction in serum. European Journal of Clinical Pharmacology, 1973, 6:133–136.

8.

Hughes IE, Smith H, Kane PO. Ethionamide: its passage into the cerebrospinal fluid of

7

Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÁÎËÎÍ ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ, ÝÌ×ËÝÕ

man. Lancet, 1962,1:616–617. 9.

Humphries M. Management of tuberculous meningitis. Thorax, 1992, 47:577–581.

10. Phuapradit P, Vejjajiva A. Treatment of tuberculous meningitis: role of short-course chemotherapy. The Quarterly Journal of Medicine, 1987, 62:249–258. 11. Place VA, Pyle MM, de la Huerga J. Ethambutol in tuberculous meningitis. The American Review of Respiratory Disease, 1969, 99:783–785. 12. Schoeman JF et al. Effect of corticosteroidson intracranial pressure, computed tomographic findings and clinical outcome in young children with tuberculous meningitis. Pediatrics, 1997, 99:226–231. 13. Tuberculosis. In: Pickering LK, ed. Red book: 2003 report of the Committee on Infectious Diseases, 14. 26th ed. Elk Grove Village, American Academy of Pediatrics, 2003:649. 15. Woo J et al. Cerebrospinal fluid and serum levels of pyrazinamide and rifampicin in patients with tuberculous meningitis. Current Therapeutic Research, 1987, 42:235–242

8

Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÁÎËÎÍ ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ, ÝÌ×ËÝÕ

Ãàð÷èã I ÕÝÑÝÃ

1.

Ñ¿ðüåýãèéí òàðõâàð ñóäëàëûí àñóóäëóóä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

2.

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã æàì, äàðõëàà, ýìãýã àíàòîì . . . . . . . . . . . . 28

3.

Ò¿ðõýö-ñºðºã óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ . . . . 61

4.

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýã îíîøëîõ ðåíòãåí-ðàäèîëîãèéí øèíæèëãýý . . . . . . . . 75

II ÕÝÑÝÃ

5.

Õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

6.

Óóøèãíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿åä àâàõ àðãà õýìæýýíèé õÿëáàðøóóëñàí, ñòàíäàðò àðãà÷ëàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

7.

Õàâüòëûí ñêðèíèíã, àâàõ àðãà õýìæýýí¿¿ä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

9

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

Íýãä¿ãýýð õýñýã 1. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

èéí õàëäâàðûã ìàø àìàðõàí àâäàã. Õ¿íèé ñ¿ðüåýãèéí òºð뺺ð õàëäâàðëàäàã ãýðèéí òýæýýâýð àìüòàä, ÿëàíãóÿà ìóóð, íîõîéí äóíä õàëäâàðûí òàðõàëò íýìýãäýæ áàéãàà íü íîöòîé àñóóäàë áîëæ áàéíà. Ýäãýýð àìüòàä íü õàëäâàðûí íóóö ãîëîìò áîëäîã. Ìàíàé îðîíä ýíý òºðëèéí ñóäàëãàà õàðààõàí õèéãäýýã¿é áàéíà.

¯¿ñãýã÷ íü óäààí õóãàöààíä ¿ðæäýã, ýìíýë ç¿éí îëîí òºðëèéí èëðýëòýé, ÿíç á¿ðèéí ýðõòýí òîãòöîëöîîã ãýìòýýäýã àðõàã õàëäâàð òóë ñ¿ðüåý ººðèéí ºâºðìºö òàðõâàð ç¿éòýé áºãººä áóñàä õàëäâàðò ºâ÷íººñ ÿëãàðäàã. Ñ¿ðüåýãèéí ¿¿ñãýã÷ íü Mycobacterium õýìýýõ ãàíö îìîãòîé Mycobacteriaceae á¿ëãèéí íÿíä õàìààðäàã. “Áåðæèéí àíãèëàë” (1997)-ûí äàãóó Mycobacterium îìîãò 71 òºðëèéí ìèêîáàêòåð (ÌÁ) áàãòäàã. Ýäãýýðýýñ ñ¿ðüåýãèéí áóþó õ¿íèé ñ¿ðüåýã ¿¿ñýã÷ M.Tuberculosis (ñ¿ðüåýãèéí ìèêîáàêòåð (ÑÌÁ)), ¿õðèéí ñ¿ðüåýã ¿¿ñãýã÷ M.bovis áîëîí ò¿¿íòýé ìàø òºñòýé áîëîâ÷ ìàíàé îðîíä òîõèîëääîãã¿é M.africanum, ìºí óÿìàí ºâ÷íèé ¿¿ñãýã÷ M.leprae çýðýã ýìãýã òºðºã÷ ìèêîáàêòåðèéí òºðºëä õàìààðäàã.

Ìèêîáàêòåðèéí ¿íäñýí øèíæ ÷àíàð Ñ¿ðüåýãèéí ¿¿ñãýã÷ ÿëüã¿é íóãàëàðñàí íàðèéí ñàâõàíöàð õýëáýðòýé, 0.2-0.6õ1.010.0 ìêì õýìæýýòýé. Ä¿ðñèéí õóâüä îëîí òºðºëòýé (çóóâàí, æèæèã áèæèðìýãòýé, Lõýëáýðòýé) áàéäàã. Òóñãàé òýæýýëò îð÷èí äýýð óðãàäàã. Õàòóó îð÷èí äýýð ÑÌÁ íü õóóðàé (R-õýëáýð), ìºí õîâîð òîõèîëäîëä ÷èéãëýã ºñãºâðèéã ¿¿ñãýäýã. Õàðèí øèíãýí îð÷èíä “êîðä –ôàêòîð” õýìýýõ õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººë뺺ð “÷àíãàëóóð” (æãóò) áîëîí “ãýçýã” õýëáýðòýé æèæèã ºñãºâðèéã ¿¿ñãýäýã. ÑÌÁ íü àãààðòàé íºõöºëä, öåëüñèéí 35-38 õýìèéí äóëààíä óðãàäàã. Õóâààãäàõ ìº÷ëºã íü 20-24 öàã.

Ñ¿ðüåý ¿¿ñãýäýãã¿é 16-25 òºðëèéí ìèêîáàêòåð íü ìèêîáàêòåðèîç ¿¿ñãýõ ìàãàäëàëòàé ýìãýã ¿¿ñãýã÷èä áºãººä M.avium (intracellulare) õýìýýõ õýñýã íÿí ýäãýýðèéí ¿íäñýí òºëººëºã÷ íü þì. Ñ¿ðüåý ¿¿ñãýäýãã¿é ìèêîáàêòåðèéí áóñàä òºðºë íü ñàïðîôèòàä õàìààðäàã.

Ìîðôîëîãèéí õóâüä ÑÌÁ íèéëìýë á¿òýöòýé. ÑÌÁ-èéí á¿òöýä óóðàã, ººõ òîñ, í¿¿ðñ óñ, ýðäýñ áîäèñ, óñ òîäîðõîéëîãääîã. ªºõ òîñ, öàðöäàã òîñ èõýýð (õóóðàé æèíãèéí 40% õ¿ðòýë) àãóóëàãääàã òóë ÑÌÁ íü ãàäíû (ôèçèê-õèìèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéí) íºëººíä ºíäºð òýñâýðòýé. Õ¿÷èë, ñóóðü, ñïèðò ìàø áàãà íºëººëäºã.

ÎÕÓ-ä 10-15 æèëèéí ºìíº õàëäâàð àâñàí õ¿ì¿¿ñèéí 7-10 õóâüä íü M.bovis èëýð÷ áàéñàí áîë ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä çºâõºí õ¿íèé ñ¿ðüåýãèéí òºðºë (áàðàã 100%) äýëãýðýí òîõèîëäîæ áàéãàà íü îíöëîã þì. ¯¿íèé çýðýãöýý ¿õðèéí òºðºëä ìàø ºðòºìõèé áîä ìàë, ãàõàé áîëîí áóñàä òýæýýâýð àìüòàä ýìãýã òºðºã÷ õî¸ð òºðëèéí ÑÌÁ-

ÑÌÁ-èéí íýã îíöëîã íü îëîí òºðëèéí íºõöºëä äàñàí çîõèöîõ ÷àäâàð (ïîëèòðîï) íü þì. Õ¿íèé áèåìàõáîäèä îëîí ýä 10

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

ýðõòíèéã (óóøãè, ÿñ, òóíãàëãèéí áóë÷èðõàé, øýýñ-áýëãèéí çàìûí ýðõòýí, í¿ä, ã.ì.) ãýìòýýõ ÷àäâàðòàé. ÑÌÁ íü õî¸ð òºðëèéí òýñâýðëýõ ÷àäâàðòàé: ôåíîòèïèéí áîëîí ãåíîòèïèéí. ÑÌÁ õºãæëèéíõýý ÿâöàä ÿíç á¿ðèéí ôèçèê-õèìèéí õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººíèé óëìààñ ôåíîòèïèéí òýñâýðòýé áîëäîã. ÑÌÁ ãàäíà îð÷íû ÿíç á¿ðèéí ýä þìñ äýýð õýäýí ñàðûí òóðø àìüäðàõ ÷àäâàðòàé áàéäàã. Òóõàéëáàë òîîñîíä 100 áà ò¿¿íýýñ äýýø õîíîãèéí õóãàöààíä àìüäðàõ ÷àäâàðàà õàäãàëäàã. Íîìûí õóóäñàí äýýð àìüä áºãººä õîðóó ÷àäâàðòàé ÑÌÁ 3 ñàð õ¿ðòýëõ, õºðñºíä 6 ñàð õ¿ðòýëõ, óñàíä 150 õîíîãèéí õóãàöààíä, õàðèí áóëøëàãäñàí öîãöñîíä õýäýí ñàðûí òóðø õàäãàëàãääàã.

Ýìýíä òýñâýðæèõ íü àíõäàã÷ áîëîí õî¸ðäîã÷ áàéæ áîëíî. Àíõäàã÷ààð ýìýíä äàñàëòàé ñ¿ðüåý íü (ÀÝÄÑ) íü ýì÷èëãýý ýõëýõýýñ ºìíº ÑÌÁ ýìýíä òýñâýðòýé áàéõ ¿çýãäýë áºãººä ýíý íü òóõàéí õ¿í ýìýíä òýñâýðòýé ÑÌÁ-èéí õàëäâàð àâñíûã èëòãýíý. Õ¿í àì íèéãýì, ýð¿¿ë àõóéí òààòàé íºõöºëä áàéãàà, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîí ýì÷ëýõ àðãà õýìæýýã çºâ çîõèîí áàéãóóëñàí áîë ÀÝÄÑ ¿çýãäýë 57%-èàñ õýòýðäýãã¿é, áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéäàã. Õî¸ðäîã÷îîð ýìýíä äàñàëòàé ñ¿ðüåý íü (ÕÝÄÑ) íü õèìèéí ýì÷èëãýýíèé ÿâöàä ¿¿ñäýã. Ìàíàé óëñàä 1999, 2008 îíóóäàä õèéãäñýí ñóäàëãààãààð ÀÝÄÑ íü 29.4 õóâü, ÕÝÄÑ 42.6 õóâüòàé áàéíà.

ªñãºâðèéã õàòààõ íü àìüäðàõ ÷àäâàðûã íü óðòàñãàäàã. Õàòààñàí áàéäàëä ÑÌÁ öåëüñèéí 70 õýì õ¿ðòýë õàëààõûã 7 öàãèéí õóãàöààíä òýñâýðëýäýã. Õàòñàí öýðýíä ÑÌÁ 10-12 ñàðûí òóðø àìüä áàéäàã áºãººä öåëüñèéí 100 õýìýíä 45 ìèíóòûí, ÷èéãòýé íºõöºëä öåëüñèéí 75 õýìýíä 30 ìèíóòûí, áóöàëãàõàä 5 ìèíóòûí äàðàà óñòäàã. Ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íä ÑÌÁ ìàø óäààí áóþó öºöãèéí òîñîíä õ¿éòýí íºõöºëä 1 æèë, áÿñëàãò 260 õîíîã õàäãàëàãääàã. Ñ¿¿íä öåëüñèéí 70 õýì õ¿ðòýë õàëààõàä 30 ìèíóòûí äàðàà óñòäàã áîë õîäîîäíû õ¿÷èëä 6 öàã òýñâýðëýõ ÷àäâàðòàé áàéäàã. Ñ¿ðüåýãèéí ¿¿ñãýã÷ ìàø õ¿éòíèéã (– 176 öåëüñèéí õýì õ¿ðòýë) áóþó øèíãýí ãåëèéí íºõöëèéã òýñâýðëýäýã áºãººä ýíý íü õàðèí õàäãàëàãäàõ ñàéõàí íºõöºë áîëäîã.

Ýìýíä, ÿëàíãóÿà àíõäàã÷ààð òýñâýðæèõ íü ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã õèìèéí ýì÷èëãýý ¿ð ä¿íã¿é áàéõ ¿íäñýí øàëòãààíû íýã áà õàëäâàð àðõàãøèõ, íàñ áàðàëò íýìýãäýõýä õ¿ðãýäýã. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ÑÌÁ ýìýíä òýñâýðæèõ íü íýìýãäýæ áàéãàà íü òàðõâàð ç¿éí òààã¿é áàéäëûã ¿¿ñãýæ áàéíà. ÑÌÁ-èéí àìüäðàõ ÷àäâàð. ÑÌÁ-èéí àìüäðàõ ÷àäâàðûã ¿íýëýõäýý óðãàëòûí õóðä áîëîí õýìæýýã øàëãóóð áîëãîäîã. Àìüäðàõ ÷àäâàð äîîãóóð áîë óðãàõ õóðä 30 õîíîãîîñ èë¿¿, óðãàñàí êîëîíèé òîî 20-îîñ áàãà, õàðèí àìüäðàõ ÷àäâàð ºíäºð áîë óðãàõ õóðä 30 õîíîãîîñ áàãà, óðãàñàí êîëîíèé òîî 100-ààñ îëîí áàéäàã. ÑÌÁ-èéí àìüäðàõ ÷àäâàð ñ¿ðüåýãèéí ýìíýë ç¿éí ÿâö, òàâèëàíã òîäîðõîéëîõ íýãýí ÷óõàë øèíæ ãýäýã íü íîòëîãäñîí þì. Áèäýíä áàéãàà áàðèìòààñ õàðàõàä àìüäðàõ ÷àäâàð äîîãóóð ÑÌÁ-ààð ºâ÷èëñºí ºâ÷òíèé ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿í èë¿¿ áàéäàã. Õàðèí ¿¿ñãýã÷ íü àìüäðàõ ÷àäâàð ºíäºðòýé ºâ÷òíèé çºâõºí 30%ä íü ýìíýë ç¿éí ñàéæðàë àæèãëàãäàæ, áóñäàä íü ºâ÷íèé áàéäàë õýâýýð ýñâýë äààìæèð÷ áàéæýý.

Óäàìøëûí á¿òöýä íü ÿíç á¿ðèéí õ¿÷èí ç¿éëñ íºëººëñíººñ ÑÌÁ ãåíîòèïèéí òýñâýðòýé áîëäîã. ¯¿íèé æèøýý íü ýìèéí áýëäìýëä òýñâýðæèõ þì. Ýìýíä òýñâýðòýé ÑÌÁ-èéí òºðë¿¿ä íü õàëäâàðûí ÿâö áîëîí õàëäâàðûí ãîëîìòîä àâ÷ áàéãàà ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã àðãà õýìæýýíèé ¿ð ä¿íä èõýýõýí íºëººëäºã. 11

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

Ñ¿¿ëèéí 5 æèëä àìüäðàõ ÷àäâàð ºíäºðòýé, àìüäðàõ îð÷èíäîî òýñâýðòýé ÑÌÁ-èéí õóâü íýìýãäýæ áàéíà.

Ýíýõ¿¿ òààìàãëàëûã áàòëàõûí òóëä ñóäëàà÷äûí õèéñýí óóøãèíû áóñ áîëîí óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí ¿¿ñãýã÷èéí àìüäðàõ ÷àäâàð, ôåðìåíòèéí èäýâõæèë, ýìýíä òýñâýðæèõ ÷àäâàðûã íü õàðüöóóëàí ñóäàëñàí ñóäàëãààíóóäûã àâ÷ ¿çüå.

ÑÌÁ-èéí õîðóó ÷àíàðûí àñóóäàë øèéäýãäýýã¿é, çºð÷èëòýé áàéñààð áàéíà. Ýìýíä, ÿëàíãóÿà èçîíèàçèäàä òýñâýðòýé áîëîõîä ÑÌÁ-èéí õîðóó ÷àíàð áóóðäãèéã áèä ëàáîðàòîðèéí àìüòàä äýýð õèéñýí òóðøèëòààñ ñàéí ìýäíý. Ãýâ÷ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ÕÝÄÑ ýðñ íýìýãäýæ áàéãàà íü ñ¿ðüåýãèéí ¿¿ñãýã÷ õóâüñàí ººð÷ëºãäºæ, ìºí ìàãàäã¿é õîðóó ÷àíàð íü íýìýãäýæ áàéíà ãýæ òààìàãëàæ áîëîõîîð áàéãàà. Ýíý àñóóäëûã òàðõâàð ñóäëàëûí áîëîí òóðøèëòûí àðãààð ñóäëàõ õýðýãòýé.

ªºðººð õýëáýë óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòîîñ àâñàí õàãàëãààíû áîëîí ýäèéí øèíæèëãýýíèé 398 ñîðüöîîñ ºñãºâºðëºñºí ÑÌÁ-èéí 72 îìãèéí (øòàìì), ìºí óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí õàãàëãààíû 199 ñîðüöîîñ ºñãºâºðëºñºí ÑÌÁ-èéí 87 îìãèéí àìüäðàõ ÷àäâàðûã óðãàëòûíõ íü õóðä áîëîí õýìæýýã øàëãóóð áîëãîí ñóäàëæýý. ̺í ÑÌÁ-èéí ýäãýýð îìãèéí äåãèäðîãåíàçèéí èäýâõæëèéã õëîðèä òðèôåíèëòåòðàçîëèéã àøèãëàí ñóäàëæýý.

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿¿ñãýã÷èéí áèîëîãèéí îíöëîã

Òóéëûí àãóóëàìæèéí øóóä áóñ ñòàíäàðò àðãààð óóøãèíû áóñ áîëîí óóøãèíû ñ¿ðüåýã ¿¿ñãýã÷ ÑÌÁ-èéí ýìýíä òýñâýðæèõ ÷àäâàðûã öàã õóãàöààíû ãóðâàí ¿åýð áóþó 1984-1988 (I), 1989-1994 (II), 1995-1998 (III) îíóóäààð ìºí ñóäàëñàí þì.

Óóøãèíààñ áóñàä ãîëîìò äàõü ÑÌÁ-èéí óðæèë èë¿¿ õ¿÷èëëýã áîëîí àãààðã¿é íºõöºëä ÿâàãääàã. ÑÌÁ èõ õýìæýýíèé ¿¿íèé äîòîð õàíààã¿é, àìàðõàí èñýëääýã ººõ òîñ àãóóëäàã íü íÿíãèéí ýñýä õîðòîé õýò èñýëäëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í õóðèìòëàãäàõàä õ¿ðãýæ áîëíî.

Óóøãèíû áîëîí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿¿ñãýã÷èéí àìüäðàõ ÷àäâàð, äåãèäðîãåíàçèéí èäýâõæëèéí òàëààðõè áàðèìòûã õ¿ñíýãò 1.1-ä òóñãàâ.

Èíãýñíýýð àãààð äóòìàã îð÷èíä ¿ðæèõ ÷àäâàðòàé ýñèéí òîî äóòàãääàã áàéõ ãýæ òààìàãëàæ áîëîõ þì. Õ¿ñíýãò 1.1

Óóøãèíû áîëîí óóøãèíû áóñ ÑÌÁ-èéí àìüäðàõ ÷àäâàð, äåãèäðîãåíàçèéí èäýâõæèë (%) Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý n=72

Óóøãèíû ñ¿ðüåý n=87

Àìüäðàõ ÷àäâàð äóíä áîëîí ñàéí

45.8%

75.8%

Àìüäðàõ ÷àäâàð ìóó

54.2%

24.2%

Äåãèäðîãåíàçèéí èäýâõæèë ñóëàðñàí

47.2%

20.7%

ÑÌÁ-èéí îíöëîã

Õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò äàõü ÑÌÁ-èéí àìüäðàõ ÷àäâàð óóøãèíûõòàé õàðüöóóëàõàä èõýýõýí áóóðñàí áàéíà (P<0.01). Ôåðìåíòèéí

èäýâõæëèéí õóâüä ÷ áàéäàë ÿã èæèë áàéíà (P<0.01). ªâ÷íèé ÿíç á¿ðèéí ãîëîìò äàõü ÑÌÁèéí ýìýíä òýñâýðæèõ ÷àäâàðûã ñóäàëñàí

12

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

ÿñ–¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí ¿åä ë ÑÌÁ-èéí ýìýíä òýñâýðæèõ áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãààã, ýíý ¿åä õ¿¿õäýä ñ¿ðüåýãèéí îñòèò ýëáýã òîõèîëääîãîîð òàéëáàðëàæ áîëîõ þì. ¯¿íèé çýðýãöýý óóøãèíû áîëîí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿åä çàðèì èæèë ñºðºã õàíäëàãà àæèãëàãääàã. Òîäðóóëáàë ýìýíä òýñâýðæèõ ¿çýãäëèéã íàðèéâ÷ëàí ñóäàëáàë íýã ýìýíä òýñâýðæèõ äàâòàìæ áóóð÷ áàéãàà ìýò áîëîâ÷ õî¸ð, ãóðàâ áà ¿¿íýýñ äýýø òîîíû ýìýíä òýñâýðòýé áîëîõ äàâòàìæ íýìýãäýæ áàéíà.

ä¿íã õ¿ñíýãò 1.2-ò õàðóóëñàí áàéãàà. Óóøãèíûõòàé õàðüöóóëàõàä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿åä ÑÌÁ ýìýíä òýñâýðæèõ íü õîâîð òîõèîëääîãèéã õ¿ñíýãòýýñ õàðæ áîëíî. Ýíý íü óóøãèíû áóñ ñóðüåýãèéí ãîëîìòîä ýëáýã òîõèîëääîã ÑÌÁ-èéí îëèãîáàöèëëÿð áîëîí àìüäðàõ ÷àäâàð áóóðàõ ¿çýãäýëòýé êîððåëÿöèéã ¿¿ñãýäýã. Ãýâ÷ óóøãèíûõòàé õàðüöóóëàõàä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿åä ÑÌÁ-èéí ýìýíä òýñâýðæèõ ÿâäàë èë¿¿ õóðäàöòàé áàéíà. Ǻâõºí 3 äóãààð øàòàíä îðñîí õ¿¿õäèéí Õ¿ñíýãò 1.2

ßíç á¿ðèéí áàéðøèëòàé ñ¿ðüåýã ¿¿ñãýã÷ ÑÌÁ-èéí ýìýíä òýñâýðæèõèéí äàâòàìæ áà á¿òýö, 1984-1988 (I), 1989-1994 (II), 1995-1998 (III) îíóóäàä ÑÌÁ-èéí ýìýíä òýñâýðæèõ

Ñ¿ðüåýãèéí áàéðøèë

Íýã, õî¸ð áà îëîí ýìýíä òýñâýðæèõ (íèéò òîõèîëäîëä õàðüöóóëñàí õóâü)

Íèéò, (%)

Íýã

Õî¸ð

Îëîí

I

II

III

I

II

III

I

II

III

I

II

III

Òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý

20.4

37.2

33.3

90.0

47.4

20.0

10.0

47.4

60.0

0

5.2

20.0

Øýýñ, áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåý

32.6

42.9

56.2

61.3

57.5

51.9

16.1

24.2

29.6

22.6

18.3

18.5

ßñ, ¿å ìº÷íèé ñ¿ðüåý (íàñàíä õ¿ðýã÷èä)

39.8

40.8

65.1

49.1

43.1

21.1

20.8

29.3

32.4

30.2

27.6

46.5

ßñ, ¿å ìº÷íèé ñ¿ðüåý (õ¿¿õýä)

63.5

72.0

47.6

27.5

25.0

20.0

37.5

44.4

35.0

35.0

30.6

45.0

Íèéò óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý

39.4

45.6

57.7

48.5

42.5

27.7

23.9

34.2

33.3

27.6

23.3

39.0

Óóøãèíû ñ¿ðüåý

69.0

69.5

87.0

25.9

19.9

16.5

24.4

21.4

14.0

49.7

58.7

9.5

Óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí àäèëààð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿åä ÑÌÁ íü ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ¿íäñýí ýì áóþó ñòðåïòîìèöèí, èçîíèàçèä, ðèôàìïèöèíä òýñâýðòýé áîëäîã áºãººä îëîí ýìýíä òýñâýðòýé òîõèîëäëóóäàä ÷ ýäãýýð ýìèéí íèéëáýð õóâèëáàðóóä äàâàìãàéëæ áàéãàà. Ìýäýýæèéí õýðýã ýìýíä òýñâýðòýé ÑÌÁèéí òàðõâàð ç¿éä óóøãèíû ñ¿ðüåý ¿íäñýí à÷ õîëáîãäîëòîé. Ãýâ÷ íèéò äàâòàìæ íü õóðäàöòàé íýìýãäýæ, á¿òöýä íü ñºðºã

¿çýãäë¿¿ä àæèãëàãäàæ áàéãàà óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿åèéí ýìýíä òýñâýðæèõ àñóóäëûí à÷ õîëáîãäëûã ÷ äóòóó ¿íýëæ áîëîõã¿é þì.

Õàëäâàð ºðíºõ ¿éë ÿâö Ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðûí ºðíºõ ¿éë ÿâö íü ñîíãîìîë çàãâàðààð ÿâàãääàã: õàëäâàðûí ýõ óóðõàé, äàìæèõ çàì áîëîí ºðòºìõèé áèå ìàõáîäü.

13

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

öýðíèé àíõíû ýåðýã ñîðüöûí äàðàà 23 ñàðûí çàéòàé õèéñýí áàêòåðèîñêîï áîëîí ºñãºâðèéí øèíæèëãýý ñºðºã áîë íÿí ÿëãàðàëòûí õýìæýýã áîëçîëò ãýæ ¿çäýã. Íÿí ÿëãàðóóëàõàà áîëüñíûã ñ¿ðüåý íü ýìíýë ç¿éí õóâüä ýäãýðñýí ãýæ ¿çýæ áîëîõã¿éã àíõààðàõ õýðýãòýé. ªâ÷èí á¿ðýí ýì÷ëýãäýõýýñ ºìíº íÿí ÿëãàðàõàà áîëèõ íü ä¿ðýì ãýæ õýëæ áîëíî. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä èõýíõ íÿí ÿëãàðóóëàã÷äûí íÿí ÿëãàðàëòûí õýìæýý èõ áàéãàà íü àæèãëàãäàæ áàéíà. Îð÷èí ¿åä õàëäâàðûí ýõ óóðõàéí 60% íü òîäîðõîé áóñ áàéãààã õàðãàëçâàë õ¿ì¿¿ñ, ÿëàíãóÿà õ¿¿õä¿¿ä õàëäâàð àâàõ ìàãàäëàë ìàø ºíäºð þì.

Õàëäâàðûí ýõ óóðõàé. Ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðûí ýõ óóðõàéí îíöëîã íü ºâ÷íèé ýìãýã æàì, ýìíýë ç¿éí îíöëîãîîñ õàìààðàëòàé áàéäàã. Õ¿íèé õóâüä ñ¿ðüåýãèéí ìèêîáàêòåðòàé àíõíû ó÷ðàà íü èõýíõäýý ñºðºã ¿ð äàãàâàðã¿é, ºâ÷èí ¿¿ñãýëã¿éãýýð ºíãºðäºã. Áèå ìàõáîäèä àíõ íýâòýðñíýýñ õîéø ñ¿ðüåýãèéí ìèêîáàêòåð îëîí æèëèéí òóðø àìüäðàõ ÷àäâàðàà õàäãàëäàã. Èéìýýñ õ¿í ìèêîáàêòåðèéí õàëäâàðûã àâñàí áîëîâ÷ ýð¿¿ë áàéñààð áàéõ áîëîìæòîé. Õàðèí îëîí æèëèéí äàðàà áèåìàõáîäèä ó÷èðñàí òààëàìæã¿é íºõöºë áàéäëûí íºëººë뺺ð óóøãè, ýñâýë áóñàä ýðõòýí íü ãýìòýõ áîëîìæòîé òóë õàëäâàð àâñàí õ¿í öààøèä õýçýý íýãýí öàãò õàëäâàðûí ýõ ¿¿ñâýð áîëîõ ìàãàäëàëòàé. ̺í õ¿í àìûí áàãàã¿é õýñýã áóþó õºíäèéò ñ¿ðüåãýýð ºâ÷뺺ä ýäãýðñýí, áèå ìàõáîääîî óíòàà õàëäâàðûã (¿¿ñãýã÷èéí L õýëáýðèéã) òýýã÷èä ÷ õàëäâàðûí ýõ óóðõàéä õàìààðíà.

Íÿí ÿëãàðàëòûí õóãàöàà. Öýðèéã øèíæëýõ á¿ðò ¿¿ñãýã÷ èëýð÷ áàéãàà áîë íÿí ÿëãàðàëòûã áàéíãûí ãýæ ä¿ãíýíý. Õàðèí øèíæèëãýýíèé ýåðýã, ñºðºã ä¿í ýýëæèëæ áàéãàà áîë ¿å÷èëñýí, íýã óäàà ýåðýã èëýð÷, äàðààãèéíõ íü ñºðºã áîë ôàêóëòàòèâ õýìýýí ä¿ãíýäýã. Íÿí ÿëãàðàëòûí õýìæýý íü èõ áºãººä áàéíãà áàéãàà ºâ÷òºíòýé õàâüòàãñäûí ºâ÷ëºõ ìàãàäëàë ¿å÷èëñýí íÿí ÿëãàðàëòûí ýõ óóðõàéòàé õàâüòàãñäààñ 3.5 äàõèí èõ áàéäãèéã òîãòîîñîí áèëýý. Ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðûí òàðõöàä õàëäâàðûí ýõ óóðõàéòàé õýð îéð áºãººä ÿìàð õóãàöààíä õàâüòñàí íü íºëººëäºã. ªâ÷òºíòýé õàìãèéí îéð áàéãàà ãýð á¿ëèéíõýí íü, ¿¿íèé äîòîð õ¿¿õýä ºñâºð íàñíûõàí õàëäâàð àâàõ õàìãèéí ºíäºð ýðñäýëä ºðòäºã. ªâ÷òíèé ýõíýð ýñâýë íºõºð õàìãèéí îéðûí õàðèëöààòàé òóë õàëäâàð àâàõ ýðñäýë èõòýé. Õàëäâàð àâàõ ýðñäýëòýé äàðààãèéí õ¿ðýýëýëä ºâ÷òíèé òºðºë òºðºãñºä, õºðø¿¿ä, òàíèë, õàìò àæèëëàãñàä õàìààðíà. ͺõöºë èæèë òîõèîëäîëä õ¿¿õýä ºñâºð íàñíûõàí õàìãèéí ºíäºð ýðñäýëä ºðòäºã. Ýðãýí òîéðíûõîí äîòîð ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷ëºõ íü ºâ÷òºíòýé õàâüòñàíààñ õîéøõè ýõíèé 6-12 ñàðûí äîòîð õàìãèéí ýëáýã òîõèîëääîã.

Ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðûí ãîë ýõ óóðõàé íü ãàäíà îð÷èíä ÑÌÁ ÿëãàðóóëæ áàéãàà ºâ÷òýé õ¿ì¿¿ñ þì. Ãóðâàí æèëèéí äîòîð íÿí ÿëãàðóóëàã÷ ºâ÷òºí ýðãýí òîéðíû á¿õ õ¿ì¿¿ñèéã õàëäâàðëóóëäàã áºãººä òýäíèé 10% íü ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷èëäºã. Ñ¿ðüåý àíòðîïîíîç òºäèéã¿é çîîíîç õàëäâàð òóë õ¿íèé çýðýãöýý áèå ìàõáîäèîñ íü ñ¿¿, ÿëãàäàñ, õàìðûí ñàëñ, çàðèìäàà ¿ðèéí øèíãýíèé íü õàìò ìèêîáàêòåð ÿëãàðäàã àìüòàí, øóâóó õàëäâàðûí óóðõàé áîëäîã. ªâ÷òýé õ¿íèé ýðãýí òîéðíûõîíäîî õàëäâàð äàìæóóëàõ ìàãàäëàë õàðèëöàí àäèëã¿é, îëîí õ¿÷èí ç¿éë, íºõö뺺ñ øàëòãààëäàã. Õàìãèéí ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé íü íÿí ÿëãàðàëòûí õýìæýý áîëîí õóãàöàà þì. Íÿí ÿëãàðàëòûí õýìæýýã èõ, áàãà, áîëçîëò ãýñýí çýðãýýð ä¿ãíýí ¿íýëäýã. Èõ ÿëãàð÷ áàéãàà áîë áàêòåðèîñêîï ýñâýë ºñãºâðèéí àðãààð ÑÌÁ-èéí 20 ãàðóé, õàðèí áàãà áîë ºñãºâºðò 20-èîñ áàãà êîëîíè òîäîðõîéëîãäîíî. Õýðâýý ºâ÷òºíä

Õàëäâàð äàìæèõ çàì. Õàëäâàð äàìæèõ

14

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

Õàëäâàðûí ýõ óóðõàé ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòûã ¿¿ñãýäýã. Äàðõëàë ñóäëàëûí õóâüä ñ¿ðüåýãèéí ìèêîáàêòåðèéí ýõ óóðõàé áîëîí ýðãýí òîéðíûõ íü õ¿ì¿¿ñèéã øèíýýð õàëäâàð, ºâ÷ëºëèéã ¿¿ñãýæ áîëîõ îðîí çàé, öàã õóãàöààíûõ íü õàìò íýãòãýí ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò õýìýýí ¿çäýã. Ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò îðîí çàéí áîëîí öàã õóãàöààíû õýìæýý õÿçãààðòàé áàéäàã. Îðîí çàéí õÿçãààðûã ìýðãýæèëòýí òîãòîîäîã áºãººä ¿¿íä ºâ÷òºí ãýð á¿ëèéíõýíòýéãýý áîëîí áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé óóëçàæ ó÷èðäàã îðîí ãýðèéã íü, àæëûí (ñóðãàëòûí, ýì÷èëãýýíèé) áàéðûã íü, ìºí ¿å ¿å ýñâýë ò¿ð õóãàöààãààð õàðèëöàæ áàéñàí õàìò îëîí, á¿ëýã õ¿ì¿¿ñèéã õàìðóóëäàã. Îðîí ñóóö, áàðèëãà áàéøèí, íèéòèéí áàéð, õàëàìæèéí òºâ, ýì÷èëãýý-óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëòèéí áàéãóóëëàãà, ìºí îðøèí ñóóã÷èä íü õîîðîíäîî áàéíãà óóëçäàã áîë õ¿í àì òºâëºðñºí æèæèã ñóóðèí (òîñãîí ã.ì.) ÷ ãîëîìò áàéæ áîëíî.

¿íäñýí çàì àãààð äóñëûíõ. Ýíý çàì (1) àãààðûí äóñëààð ýñâýë (2) òîîñîíöðîîð äàìæèõ õýëáýðýýð ÿâàãääàã. ªðòºìõèé áèå ìàõáîäü. Õ¿í ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðûã ýñýðã¿¿öýõ áàéãàëèéí ºíäºð ÷àäâàðòàé. Õ¿ì¿¿ñèéí äèéëýíõ íü àíõäàã÷ õàëäâàðûã àìæèëòòàé ýñýðã¿¿öäýã. Ãýâ÷ ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðûã ýñýðã¿¿öýõ ÷àäâàð õ¿íèé àìüäðàëûí òóðøèä õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã. Áàãà õ¿¿õýä íàñàíä õàëäâàð àâàõ íü õàìãèéí àþóëòàé áà ýíý íàñàíä ºâ÷íèé ò¿ãýýìýë, äààìæèðñàí õýëáýð òîõèîëäîõ ìàãàäëàëòàé. 7-14 íàñàíä õ¿¿õýä ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðò èë¿¿ òýñâýðòýé òóë õàëäâàð àâñàí ÷ ºâ÷ëºõ íü õîâîð òîõèîëäîíî. ªâ÷èëñºí ÷ ÿâö íü òààëàìæòàé, ýì÷èëãýý õèéâýë á¿ðýí ýäãýðäýã. 14-16 íàñàíä áèåìàõáîäèéí ýñýðã¿¿öýë ñóëàð÷, àíõäàã÷ õàëäâàð äàõèí èäýâõæèæ (õî¸ðäàã÷ ñ¿ðüåý), ºâ÷èí èë¿¿ õ¿íä õýëáýðýýð ÿâàãääàã. Èäýð áîëîí çàëóó íàñàíä (25 õ¿ðòýë) àíõäàã÷ äîòîîä õàëäâàð èäýâõæèõ íü õàìãèéí ýëáýã òîõèîëääîã. ¯¿íèé çýðýãöýý ýíý íàñàíä ñ¿ðüåýãèéí ãàäíû õàëäâàðò ÷ èë¿¿ ºðòºìõèé áîëäîã. Íàñ áèå ã¿éöñýí õ¿í ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ºíäºð ýñýðã¿¿öýëòýé, ýíý íü àõèìàã áîëîí ºíäºð íàñàíä áóóðäàã. Àõèìàã, ºíäºð íàñíûõàíä ñ¿ðüåý èõýâ÷ëýí àðõàã, ôèáðîç-õºíäèéò, ýìíýë ç¿éí øèíæ òýìäýãã¿é õýëáýðýýð ÿâàãääàã òóë öººíã¿é òîõèîëäîëä îíîøëîãäîõã¿é áàéõ íü áèé. Õàëäâàð ºâ÷èí áîëæ äààìæèðàõ íü óäàìøèë, ãàäíû íºëººë뺺ñ (íèéãýìýäèéí çàñãèéí, ýêîëîãèéí ã.ì.) èõýýõýí õàìààðàëòàé, ìºí äîòîîä (õàâñàðñàí àðõàã ºâ÷èí) õ¿÷èí ç¿éëñýýñ øàëòãààëäàã. ªâºðìºö äàðõëààæóóëàëòûã õèéõýä, ìºí àíõäàã÷ ãîëîìò ¿¿ñýõýä áèå ìàõáîäèä äàðõëàë, õàðøëûí ººð÷ëºëò ÿâàãäàæ, ¿¿íèéã àðüñ äîòîðõ Ìàíòóóãèéí ñîðèëîîð èëð¿¿ëäýã. Ýíýõ¿¿ áàéäëûã ¿¿ñãýí òýòãýã÷ äàðõëààæóóëàò, ìºí àíõäàã÷ ãîëîìò íü ºâ÷èí ¿¿ñýí äààìæðàõààñ ñýðãèéëäýã.

Ãîëîìòûí öàãèéí õÿçãààðò õî¸ð õóãàöààã õàìðóóëäàã: • ªâ÷íèé ¿¿ñãýã÷ ÿëãàð÷ áàéãàà íèéò õóãàöàà, • Õàâüòàãñäûí íóóö ¿åèéí õóãàöàà. ¯¿íèéã ýõ óóðõàéí õàëäâàðòàé ¿å äóóñàõ ýñâýë ººð ãàçàðò øèëæèõ (íàñ áàðàõ) áîëîí áóñàä øàëòãààíû óëìààñ õàâüòàãñàäòàé ó÷ðàõàà áîëüñîí ìº÷ººñ òîîöäîã. Íóóö ¿å òîäîðõîé áóñ áàéäàã íü ñ¿ðüåýãèéí îíöëîã øèíæ þì. Äàðõëààæóóëàëòûí ¿åä ÿâàãääàã ¿éë ÿâöàä ¿íäýñëýâýë õàìãèéí áàãà õóãàöàà 2-4 äîëîî õîíîã áàéäàã. ¯¿ñãýã÷èéí àìüäðàõ ÷àäâàðàà îëîí æèë õàäãàëàõ ÷àäâàðûã íü òîîöâîë äýýä õóãàöàà õýäýí æèë, àðâàí æèë áàéõ áîëîìæòîé. Ãýâ÷ íóóö ¿åèéí õàìãèéí ¿íäýñëýëòýé õóãàöàà íü 20 æèë õýìýýí ¿çäýã.

15

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

Ãîëîìòîä øèíýýð ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë ¿¿ñýõ ýðñäýë îëîí íºõöëèéí óëìààñ õýëáýëçäýã ÷ ýäãýýðèéí ¿íäñýí íü äàðààõ þì:

Îäîî ¿åä 1 ä¿ãýýð á¿ëãèéí (ºíäºð ýðñäýëòýé) ãîëîìò äàâàìãàéëæ áàéíà. Òàðõâàð ç¿éí ºíººãèéí íºõöºëä ÿëàíãóÿà õ¿í àìûí íÿãòðàë áàãàòàé îðîí íóòàã äàõü ãîëîìòûí õèë õÿçãààðûã òîãòîîõîä èë¿¿ àíõààðàõ ¸ñòîé. Ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòûã ºâ÷òºí áîëîí ãýð á¿ëèéíõýí íü àìüäàðäàã ãàçàð õýìýýõ óëàìæëàëò îéëãîëòûí çýðýãöýý èë¿¿ ºðãºí õ¿ðýýòýé áóþó òîäðóóëáàë íýã òîñãîí - íýã ãîëîìò, ìºí òàðõâàð ç¿éí íýãäñýí îðîí çàé õýìýýõ òîäîðõîéëîëòûã íýâòð¿¿ëýõ íü çîõèñòîé þì.

• Õàëäâàðûí ýõ óóðõàé áîëîõ ºâ÷òíèé ýìãýãèéí áàéðøèë. Ó÷èð íü àìüñãàëûí ýðõòýí ãýìòâýë ¿¿ñãýã÷ àãààð-äóñëààð äàìæèõ íºõöºë õàìãèéí èõýýð á¿ðäýæ, ãîëîìò õàìãèéí ýð÷èìòýéãýýð áîõèðääîã. • Íÿí ÿëãàðàëòûí õýìæýý, ¿¿ñãýã÷èéí õîðóó ÷àíàð, • Ýðãýí òîéðîíä õ¿¿õýä, ºñâºð íàñíûõàí, äàðõëàëûí õîìñäîëòîé áîëîí ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷ëºõ ýðñäýëòýé áóñàä õ¿ì¿¿ñ áàéãàà ýñýõ,

Íýã òîñãîí – íýã ãîëîìò íü íýãäñýí íèéãìèéí, äýä á¿òöèéí, àõóéí á¿òýöòýé, ñ¿ðüåýòýé íýã, ýñâýë õýä õýäýí ºâ÷òºí àìüäàð÷, ºäºð òóòàì áóñàä îðøèí ñóóã÷, ÿëàíãóÿà õ¿¿õýäòýé õàðèëöàæ áàéäàã ñóóðèí þì. Õàðèí àëñëàãäìàë, óíàà òýýâýð òîãòìîë áóñ ó÷ðààñ áóñàä ñóóðèíãààñ òóñãààðëàãäñàí òîñãîíû õóâüä “òóñãààðëàãäñàí ñóóðèí” õýìýýõ òàðõâàð ñóäëàëûí íýð òîìú¸îã õýðýãëýäýã. Èéì òîñãîí íýã íýãíýýñýý õýäýí çóóí, ìÿíãàí êèëîìåòðèéí çàéä îðøèæ, õýäèéãýýð òóõàéí á¿ñ íóòàãò õ¿í àìûí íÿãòðàë áàãà áîëîâ÷ òóõàéí òîñãîíä ìàø ºíäºð íÿãòðàëòàé òàðõâàð ç¿éí õàâüòàë ¿¿ñäýã. ¯¿ñãýã÷èéã ÿëãàðóóëàã÷ ãàíö õ¿í áèé áîëîõîä òóõàéí òîñãîíû õýäýí ìÿíãààð òîîëîãäîæ áîëîõ íèéò õ¿í àì õàâüòàãñàä áîëäîã. Èéì íºõöºëä 10 æèëèéí äîòîð òóõàéí òîñãîíû áàðàã á¿õ õ¿í ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷èëäºã. Çàðèì õºäººãèéí ñóóðèíãóóäàä ººð õóâèëáàð áóþó íýã íýãýýñýý áàãà çàéä (2-3 êì) áàéðëàäàã, õîîðîíäîî àæ àõóéí íÿãò óÿëäàà õîëáîîòîé (äýëã¿¿ð, øóóäàí, íýãäñýí çàõèðãàà ã.ì.) îëîí òîîíû æèæèã òîñãîí áàéõ íü èë¿¿òýé òîõèîëääîã.

• Õàëäâàð õàìãààëëûí äýãëýìèéã ºâ÷òºí áîëîí õàâüòàãñàä á¿ðýí íÿìáàé áèåë¿¿ëæ áàéãàà ýñýõ, • ªâ÷òíèé íèéãìèéí áàéäàë, • Ãîëîìò äàõü àõóéí íºõöºë, ººðººð õýëáýë îðîí áàéðíû òºðºë, àðèóí öýâýð, òîõèæèëò (íèéòèéí áàéð, äóíäûí ýñâýë òóñäàà îðîí ñóóö, ºâ÷òºí òóñäàà ºðººòýé ýñýõ, õóâèéí ñóóö). Àõóéí íºõö뺺ñ ºâ÷òíèéã òóñãààðëàõ áîëîìæòîé ýñýõ, õàâüòàãñàäòàé õýð îéð, ÿìàð äàâòàìæòàé õàðüöäàã, ìºí ãîëîìò äàõü õàëäâàð õàìãààëëûí äýãëýìèéã áàðèìòàëäàã ýñýõ àñóóäàë õàìààðäàã. Ãîëîìò á¿ðò äýýðõè øèíæ òýìäýã, íºõöºë áàéäëûí á¿ðäýë áàéäàã áºãººä ¿¿íýýñ òóõàéí ãîëîìòûí òàðõâàð ç¿éí àþóë òîäîðõîéëîãääîã. ¯¿íýýñ øàëòãàëààí ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòûã 3 á¿ëýãò àíãèëæ áîëíî: 1. Ñ¿ðüåý òàðõàõ ýðñäýëòýé,

õàìãèéí

ºíäºð

Èéì òîõèîëäîëä “òàðõâàð ñóäëàëûí íýãäñýí îðîí çàé” õýìýýõ íýð òîìú¸îã õýðýãëýõ íü îíîâ÷òîé þì. Èíãýñíýýð ñóóðèí, òîñãîí, çàðèì òîõèîëäîëä ìóæèéí

2. Áàãà ýðñäýëòýé, 3. Õàëäâàð òàðõàõ ìàãàäëàëòàé.

16

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

íóòàã äýâñãýðò õàëäâàðûí ýñðýã ºðãºí õ¿ðýýòýé àðãà õýìæýýã àâàõ áîëîìæòîé áîëäîã.

õàëäâàðûí ýõ óóðõàé íü áîëäîã çîîíîç ãîëîìòóóäàä õàíäóóëàõ õýðýãòýé. Àìüòäàä ñ¿ðüåý àðõàã, øèíæ òýìäýãã¿é õýëáýðýýð ÿâàãääàæ, èõýíõäýý óóøãè, ãýäýñ, õºõ äýëýíã íü ãýìòýýäýã. Àìüòíû ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷ëºõ äàâòàìæ ýçýä íü ýð¿¿ë ýñýõýýñ õàìààðäàã. Ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò äàõü àìüòàí ºâ÷ëºõ ìàãàäëàë 30% áºãººä ýíý íü ºìíº òºñººëæ áàéñíààñ 3 äàõèí èõ þì. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õ¿ì¿¿ñèéí, ÿëàíãóÿà øóâóó áîëîí õºäºº àæ àõóéí àæèë÷äûí äóíä ñ¿ðüåý òàðõàõàä øóâóóäûí ¿¿ðýã íýìýãäýæ áàéãààã èëð¿¿ëýýä áàéíà.

Õîò, ÿëàíãóÿà òîì õîò äàõü ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò õàëäâàðûí ýñðýã àðãà õýìæýýíèé øèíý áàðèëûã øààðäàæ áàéíà. Õ¿í àìûí ºíäºð íÿãòðàë, ºäðèéí òóðø ýð÷èìòýé øèëæèëò õºäºë㺺í, õîòûí àìüäðàëûí õýâ ìàÿã, ¿¿ñãýã÷èéã ÿëãàðóóëàã÷èéí íèéãìèéí áàéäàë çýðýã òîì õîòûí ºâºðìºö õýâ øèíæ íü õàëäâàð òàðõàõ òààòàé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëäýã. Îëîí ñàÿ õ¿í àìòàé õîò äàõü ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòûí õèë õÿçãààð íü íèéòëýã îéëãîëòîä áàãòäàãã¿é. Õîòûí ãîëîìò ãýð á¿ë, îðîí ñóóö, ¿éëäâýðëýëýýð õÿçãààðëàãääàãã¿é, òîäîðõîé áóñ, ºâ÷òíèé àõóéí, òºðºë ñàäàíãèéí, òýýâðèéí (øèëæèëò õºäºë㺺íèé), òîõèîëäëûí áîëîí áàéæ áîëîõ îëîí òºðëèéí õýëõýý õîëáîîíîîñ õàìààðäàã õèë õÿçãààðòàé. ¯¿íýýñ õàìààð÷ ºâ÷òºíòýé õàâüòàãñäûí òîî ýðñ ºñ÷, óëìààð ºäºðò íýã íÿí ÿëãàðóóëàã÷èä äóíäæààð 30 õ¿í îíîãääîã. Óíàà òýýâðèéí õàâüòëûã òîîöâîë 50 õ¿íä õ¿ðäýã. Àëáàí æóðìààð íýã ºâ÷òºíä ãýð á¿ë, îðîí áàéðíû 3.1 õ¿íèéã ë õàâüòàãñäàä íü òîîöäîãèéã òýìäýãëýõ õýðýãòýé. Èíãýñíýýð àðèóí öýâðèéí òºâ áîëîí ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ àëáàíààñ ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòîíä õèéäýã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ àæèë íü îäîîã õ¿ðòýë ìàø õÿçãààðìàãäìàë õýìæýýíä áàéãàà áà óëìààð õàëäâàðûí äàëä ýõ óóðõàéí òîìõîí õóðèìòëàë áèé áîëñîîð áàéíà. ªíººãèéí àíõààðëûã

íºõöºëä ºâ÷òýé

Ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðûí ¿éë ÿâöûã èëýðõèéëýõýä õàëäâàðûí òàðõàëò, ºâ÷ëºë, õàìðàëò, íàñ áàðàëò çýðýã õýä õýäýí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëòèéã õýðýãëýäýã. Õàìãèéí ÷óõàë íü õ¿í àì äîòîðõ íÿí ÿëãàðóóëàã÷äûí öºì (100.000 õ¿í àìä íîãäîõ íÿí ÿëãàðóóëàã÷) þì. Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéí ãîë èëòãýã÷ íü õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë þì. 1993 îíä ÄÝÌÁ ñ¿ðüåýã ÿàðàëòàé àðãà õýìæýý àâàõ øààðäëàãàòàé äýëõèéí õýìæýýíèé àñóóäàë ãýæ òóíõàãëàñàí áèëýý. ÄÝÌÁ-ûí ìýäýýãýýð ºíºº ¿åä äýëõèéä 1.9 òýðáóì ãàðóé õ¿í ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðòàé àæýý. Æèë á¿ð ñ¿ðüåýãýýð 10-12 ñàÿ õ¿í ºâ÷èëæ, 4-5 ñàÿ õ¿í íàñ áàðæ áàéíà. Àìüäðàëûí íºõöºë ñàéòàé, õºãæèíã¿é óëñ îðíóóäàä ÷ ñ¿ðüåýã óñòãàæ ÷àäààã¿é áàéíà (õ¿ñíýãò 1.3). Åâðîïûí á¿ñèéí óëñ îðíóóäàä ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë ñ¿¿ëèéí 3 æèëä íýìýãäýæ, 100.000 õ¿í àìä 35,1 áàéñíààñ 39,9 õ¿ðòýë ºñ÷, íÿí ÿëãàðóóëàã÷äûí òîî 12,0-îîñ 13,0-ò õ¿ð÷ýý.

¿¿íýýñ áàãàã¿é àìüòàí, øóâóó

17

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

Õ¿ñíýãò 1.3

Åâðîïûí õºãæèíã¿é óëñ îðîí äàõü ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë* (100 ìÿíãàí õ¿í àìä), 1995-1997 îíóóäàä.

Óëñ Àâñòðè

Íèéò ºâ÷ëºë

ÑÌÁ ýåðýã ºâ÷ëºë

1995

1996

1997

1995

1996

1997

17,2

17,8

16,5

8,2

7,2

4,5

Àíãëè

10,6

10,7

10,1

8,0

7,1

1,5

Áåëüãè

13,6

13,3

12,7

3,9

3,6

4,3

Ãðåê

9,0

9,0

7,3

4,7

5,7

2,7

Ãåðìàí

14,9

14,4

13,6

4,7

4,5

4,1

Äàíè

8,6

9,2

10,6

2,5

1,9

2,2

Èçðàèëü

7,2

7,3

7,3

2,6

2,6

3,6

Èñëàíä

4,5

4,1

3,6

2,0

0,4

1,5

Èñïàí

22,1

21,0

17,5

6,6

21,0

17,5

Èòàëè

9,1

9,0

8,5

2,5

3,0

3,3

Ìàëüò

2,7

7,9

3,0

1,4

1,4

0,8

Íèäåðëàíä

10,5

10,8

9,5

2,0

2,3

2,0

Íîðâåã

5,4

5,0

4,7

1,4

2,4

2,3

Ïîðòóãàë

56,8

53,5

52,1

20,6

19,8

16,6

Òóðê

37,9

32,7

33,1

7,1

4,6

5,5

Ôèíëàíä

12,9

12,6

11,1

4,8

4,7

3,6

Ôðàíö

15,0

12,8

11,4

5,8

5,0

4,0

Øâåéöàð

11,6

10,6

10,3

2,6

2,4

2,0

Øâåä

6,4

5,6

5,2

1,2

1,0

1,1

Åâðîïûí á¿ñ

35,1

38,7

39,9

12,0

13,7

13,0

*ÄÝÌÁ-ûí òàéëàí, 1999 îí

Ñ¿ðüåýãèéí ºíäºð ºâ÷ëºë Ïîðòóãàë (100.000-ä 52,1), Òóðê (33,1), Àâñòðèä (16,5) á¿ðòãýãäæýý. Õàìãèéí áàãà ºâ÷ëºë Èñëàíä, Íîðâåã, Øâåä, Ìàëüòàä á¿ðòãýãäýæ, 3,0-5,2-ûí õîîðîíä õýëáýëçæýý.

èæèë òºñòýéãýýð íýìýãäýõ õàíäëàãà ÒÓÍ-èéí îðíóóäàä àæèãëàãäàæ áàéíà. Òóõàéëáàë Ãóðæèä íèéò ºâ÷ëºë 100.000 õ¿í àìä 155,4, Êèðãèçä 119,3, Êàçàõñòàíä 101,4, Òóðêìåíä 79,3, Àçåðáàéæàíä 60,5, Áåëîðóñò 56,4, Óçáåêèñòàíä 54,8, Óêðàèíä 52,9 áàéíà.

Ñ¿¿ëèéí àðâàí æèëä Áàëòèéí áîëîí Òóñãààð óëñóóäûí íºõºðëºë (ÒÓÍ)-èéí îðíóóäàä ºâ÷ëºë îãöîì íýìýãäñýí. Ëàòâèä íèéò ºâ÷ëºë 1997 îíä 100.000 õ¿í àìä 81,0-ä õ¿ð÷, ìºí ÑÌÁ ýåðýã íü 25,6 áàéæýý. Õàðèí Ëèòâàä ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò 78,7 áà 32,3, Ýñòîíä 51,1 áà 18,5 òóñ òóñ áàéæýý. Õàëäâàðûí áàéäàë

ÎÕÓ-ä 1990-ýýä îíû ýõýýð 100.000 õ¿í àìä îíîãäîõ ºâ÷ëºë 34,0, ¿¿íèé äîòîð íÿí ÿëãàðóóëàëò á¿õèé õýëáýð 14,6 õ¿ðòýë áóóðñàí. Ýíý ¿åä áàðóóí õîéò á¿ñýä ºâ÷ëºë õàìãèéí áàãà ò¿âøèíä áàéñàí áóþó ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë 22,9, íÿí ÿëãàðóóëàëò á¿õèé õýëáýðèéí ºâ÷ëºë 9,0 òóñ òóñ

18

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

áàéæýý. 1992 îíîîñ ÎÕÓ-ä ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë áàðàã 2 äàõèí íýìýãäýæ 1998 îíä 100.000 õ¿í àìä 76,0-ä õ¿ðñýí íü 1970 îíû ò¿âøèíòýé èæèë þì (çóðàã Çóðàã 1.1

1.1). ªâ÷ëºëèéí ¿ç¿¿ëýëò ÿíç á¿ðèéí á¿ñ, îðîí íóòàãò èõýýõýí õýëáýëçýëòýé áàéãààã äóðäàõ õýðýãòýé.

ÎÕÓ äàõü 100.000 õ¿í àìä îíîãäîõ ñ¿ðüåýãèéí íèéò áîëîí íÿí ÿëãàðóóëàëò á¿õèé ºâ÷ëºëèéí ÿâö 90 80

72.4

70

28.5

60 50

73.9

76.0

57.8 47.3

45.2 34.2

40 30 20 10

19.0

20.4

16.6

21.0

14.6

25.5

28.3

28.9

1970

1975

1980

1985

1990

1995

1997

1998

0

íÿí ÿëãàðóóëàëò á¿õèé ºâ÷ëºëèéí ÿâö

Ýíýõ¿¿ õóãàöààíä ñ¿ðüåýãèéí íàñ áàðàëò áàðàã 2 äàõèí íýìýãäýæ 1997 îíä 100.000 õ¿í àìä 16,8 áîëñîí þì. Äààìæèðñàí, õóðö õýëáýðèéí ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºí 5-6 äàõèí èë¿¿ íàñ áàðàõ áîëñîí. 1997 îíä çºâõºí çàäëàíãààð 5,4 ìÿíãàí ºâ÷òºíä ñ¿ðüåýãèéí îíîø òàâèãäñàí áàéíà.

Íèéò ºâ÷ëºë

áîëæýý. Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã ÿíç á¿ðèéí îðîí íóòãààð õàðüöóóëàõàä Ìóðìàíñê ìóæèä 2,4-ººñ Êàì÷àòê ìóæèéí 99,8, Êàëèíèíãðàä ìóæèéí 104,6-èéí õîîðîíä õýëáýëçýæ áàéíà. Æèëýýñ æèëä õàìãèéí òîãòâîðòîé ¿ç¿¿ëýëò Õîéò (100.000 õ¿í àìä 9,8), Òºâèéí (9,6), Òºâ-Õàð øîðîéí (6,7) áîëîí Óðàë (7,4) á¿ñýä áàéãàà. Ãýâ÷ ýäãýýð á¿ñýä ÷ ºíäºð ºâ÷ëºë á¿õèé çàðèì, òîäðóóëáàë ßðîñëàâ (100.000 õ¿í àìä 31,6), Êèðîâ (28,5), Àñòðàõàí (24,0), Êàðåëè (23,0) ìóæ áàéñààð áàéíà. Îäîî ÎÕÓ-ûí ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ áàéãóóëëàãûí õÿíàëòàíä 2,2 ñàÿ èðãýí á¿ðòãýëòýé áàéíà. ¯¿íä:

Äàéíààñ õîéø Îðîñò íÿíãèéí “öºì” áàéíãà ºíäºð áàéñààð áàéãàà áà ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ºññººð áàéíà (2 äàõèí). 1997 îíä íÿí ÿëãàðóóëàã÷ ºâ÷òíèé òîî 100.000 õ¿í àìä 28,3-ò õ¿ð÷ýý. Õàëäâàð àâñàí õ¿í àìûí õýìæýý áîëîí òàðõâàð ç¿éí áàéäëûí õîîðîíä øóóä õîëáîî õàìààðàë áàéãààã òîãòîîãîîä áàéíà. ¯¿íèé óëìààñ õàëäâàð àâñàí íàñàíä õ¿ðýãñäèéí òîî ºíäºð (82,0%), ìºí õàëäâàð àâñàí õ¿¿õäèéí òîî ñ¿¿ëèéí 10 æèëä 2 äàõèí ºñ÷ íèéò õ¿¿õýä íàñíû õ¿í àìûí 2%-èéã ýçýëæ áàéíà. Èéì íºõöºëä õ¿¿õýä ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷ëºõ íü ÷ ç¿é ¸ñîîð íýìýãäýæ, 1990 îíä 100.000 õ¿í àìä 7,8 áàéñàí áîë 1997 îíä 14,7

19

•

Íÿí ÿëãàðóóëàã÷ 110 ìÿíãà,

•

Ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòîä àìüäàð÷ áóé õàâüòàã÷ 200 ìÿíãà,

•

Òóáåðêóëèíû ñîðèë ýðñ ººð÷ëºëòòýé õ¿¿õýä 700 ìÿíãà,

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

•

Ýì÷èëãýý õèéëãýæ áàéãàà, èäýâõèòýé ºâ÷ëºë á¿õèé ºâ÷òºí 300 ìÿíãà.

ºâ÷ëºë áóóðàõòàé íýãýí çýðýã óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë áóóð÷ áàéñàí áèëýý. Èíãýõäýý óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë èë¿¿ õóðäàöòàé áóóð÷ (çóðàã 1.2), ñ¿¿ëèéí 10 æèëä 100.000 õ¿í àìä 4,0-ººñ õýòðýõã¿é áàéëàà. Òóõàéëáàë 1970-1991 îíóóäàä ÎÕÓ-ä ñ¿ðüåýãèéí íèéò ºâ÷ëºë 2,1 äàõèí (100.000 õ¿í àìä 72,4-ººñ 34,0) áóóðñàí áîë óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý 3.5 äàõèí áóóð÷ áàéæýý (10,2-îîñ 3,2).

Òàðõâàð ç¿éí îäîîãèéí òóëãàìäñàí áàéäëûã ãîëëîæ àìüñãàëûí ýðõòíèé ñ¿ðüåý òîäîðõîéëäîã. Óóøãèíûõààñ ºâ÷ëºë íü áàãà óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý íü òàðõâàð ç¿éí íºõöºë áàéäàëä áàãà ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã. 1990-ýýä îíû ýõýí õ¿ðòýë ñ¿ðüåýãèéí íèéò Çóðàã 1.2

ÎÕÓ äàõü ñ¿ðüåýãèéí, ¿¿íèé äîòîð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëèéí (100.000 õ¿í àìä) áàéäàë

80 70

72.4

74

76.0

67.5

60 58.5

57.9

50 47.4

40

48.0

45.2

30

42.9 34.2

34

35.8

20 10.2

7

10

5.1

4.5

3.2

3.2

3.3

3.4

3.5

3.6

3.4

3.4

3.5

1980

1985

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

0 1970

1975

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë

Íèéò ºâ÷ëºë

Õàðèí 1992 îíîîñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë ýðñ èõýññýí íü ãîëëîæ óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë íýìýãäñýíòýé õîëáîîòîé þì. 1992-1998 îíóóäàä á¿õ áàéðøëûí ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë ÎÕÓ-ä 112,3%èàð (100.000 õ¿í àìä ), óóøãèíû áóñ Õ¿ñíýãò 1.4

ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë 6,1%-èàð íýìýãäæýý. Óëìààð íèéò ºâ÷ëºëèéí äîòîð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýçëýõ õóâü õî¸ð äàõèí áóþó 1970 îíä áàéñàí 14,0%-èàñ 1998 îíä 4,6% õ¿ðòýë áóóð÷ýý (õ¿ñíýãò 1.4).

Ñ¿ðüåýãèéí íèéò ºâ÷ëºë áîëîí êîíòèíãåíò ºâ÷òíèé äîòîð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýçëýõ õóâü, ÎÕÓ, 1970-1998 îí 1970

1975

1980

1985

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

ªâ÷ëºë

14

11,9

10,8

9,9

9,4

9,4

9,2

7,9

7,3

6,2

5,0

4,6

4,6

Êîíòèíãåíò

15,9

14,35

16,04

16,63

12,47

12,8

12,9

12,8

12,1

11,5

10,6

9,8

9,1

20

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

ªíäºð õºãæèëòýé îðíóóäàä ñ¿ðüåýòýé íèéò ºâ÷òºíèé äóíä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýçëýõ õóâü 1/4 -ýýñ (Àâñòðàëè, Ãåðìàí, Øâåéöàð) 1/3 (ÀÍÓ), òýð ÷ áàéòóãàé 1/2 (Êàíàä) áàéäàã. Ýíýõ¿¿ áàðèìò, ìºí ÎÕÓ ýðäýìòäèéí õèéñýí ñóäàëãàà íü óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé öººíã¿é ºâ÷òíèéã áèä èëð¿¿ëæ ÷àääàãã¿éã õàðóóëæ áàéíà. ¯¿íèé øàëòãààí íü äóòóó èëð¿¿ëýëò, ìºí èëð¿¿ëñýí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý íü óóøãèíû ñ¿ðüåýòýé õàâñàðñàí òîõèîëäîëä ñòàòèñòèêò äóòóó á¿ðòãýãäýãòýé õîëáîîòîé þì. Çàðèì ýðäýìòýäèéí ¿çýæ áàéãààãààð èéì ìàÿãààð á¿ðòãýãäýýã¿é óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé ºâòíèé òîî 36% -ä õ¿ðýõ àæýý. ¯¿íèé çýðýãöýý óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèé òîäîðõîé õýñýã íü áóñàä ºâ÷èíä, Õ¿ñíýãò 1.5

òýð ÷ áàéòóãàé ìýñ çàñàë õèéãäñýí òîõèîëäîëä äàëäëàãäàí ìýäýãäýõã¿é ºíãºðºõ íü áèé. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë ÎÕÓûí ÿíç á¿ðèéí á¿ñ, òýð ÷ áàéòóãàé íýãýí íóòàã äýâñãýðèéí ººð ººð õîòîä èõýýõýí õýëáýëçýëòýé áàéíà (100.000 õ¿í àìä Êàëèíèíãðàä ìóæ äàõü 1,1-ýýñ Òóâà äàõü 26,0 õ¿ðòýë). Çàðèì ãàçàð íóòàãò (Ïñêîâ, Ëåíèíãðàäûí á¿ñ) óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë íèéò ºâ÷ëºëòýé õàìààðàëã¿é õýëáýëçäýã. 1998 îíä ýíýõ¿¿ ¿ç¿¿ëýëò Áàðóóí - Õîéä á¿ñýä õýëáýëçýæ Ìóðìàíñê ìóæèä 1,9, Êîìè Óëñàä 4,4 áàéæýý (õ¿ñíýãò 1.5).

ÎÕÓ-ûí Áàðóóí-Õîéò á¿ñ äàõü ÿíç á¿ðèéí áàéðøèë á¿õèé óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë, 1998 îíä, 100.000 õ¿í àìä

Ãàçàð íóòàã

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý (á¿õ áàéðøèë)

Áàéðøèë Øýýñ, áýëãèéí çàìûí ñ¿ðüåý

Çàõûí ò óíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý

Õàðààíû ýðõòíèé ñ¿ðüåý

ßñ, ¿åíèé ñ¿ðüåý

Àðõàíãåëüñê ìóæ

3,1

1,20

0,49

0,82

0,52

Âîëîãîäñê ìóæ

2,2

0,73

0,56

0,51

0,44

Êàëèíèíãðàä ìóæ

2,7

1,07

0,5

0,53

0,32

Êàðåëè Óëñ

3,7

1,25

0,89

0,51

0,76

Êîìè Óëñ

4,4

2,03

0,8

0,62

0,5

Ëåíèíãðàä ìóæ

2,7

0,97

0,6

0,36

0,3

Ìóðìàíñê ìóæ

1,9

0,49

0,29

0,4

0,2

Íîâãîðîä ìóæ

2,7

0,94

1,34

0,23

0,5

Ïñêîâ ìóæ

3,0

1,17

0,6

0,12

0,64

Ñàíêò Ïåòåðáóðã

3,6

1,57

0,54

0,71

0,41

Áàðóóí - Õîéò

3,1

1,2

0,58

0,52

0,44

Êðàéíèé Ñåâåðò óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë óëñûí äóíäæààñ áàðàã 2 äàõèí (35,5%/12,5%) èõ, õàðèí Áàðóóí Ñèáèðò óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë áóóð÷ áàéíà (100.000 õ¿í àìä 1989 îíä 3,7, 1998 îíä – 3,3). ̺í Îìñê áîëîí

Òîìñê ìóæààñ áóñàä îðîí íóòàãò íèéò ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë äîòîð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýçëýõ õóâü óëñûí äóíäæààñ áàãà áàéíà. Ç.Ë.Øóëüãèí, Í.È.Îñòðîâñêàÿãèéí ìýäýýãýýð Ñàðàòîâ ìóæèä ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ àëáûã ìóæèéí ñ¿ðüåýãèéí

21

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

ýñðýã äèñïàíñåðòàé íýãòãýñíýýñ õîéø óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë 1986 îí ãýõýä íýìýãäýæ, 100.000 õ¿í àìä 4,0-ò õ¿ð÷ýý. Õàðèí 1990 îíä ýíý ¿ç¿¿ëýëò 2,5 õ¿ðòýë áóóð÷ýý. Ñàõà Óëñàä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë ÎÕÓ-ûí äóíäæààñ 2 äàõèí èõ áàéíà. 1987-1990 îíóóäàä àæèãëàãäñàí ºâ÷ëºë áóóðàõ õàíäëàãà íü 1991 îíîîñ òàñðàëòã¿é ºñºëòººð ñîëèãäîæ, èíãýõäýý íèéò ºâ÷ëºë äîòîð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýçëýõ õóâü áóóðñààð áàéíà. Èéìýðõ¿¿ ä¿ð çóðàã ÎÕÓûí èõýíõ á¿ñ íóòàãò àæèãëàãäàæ áàéãààã óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí èëð¿¿ëýëòýä áàéãàà äóòàãäëóóäààð òàéëáàðëàæ áîëîõ þì. Çóðàã 1.3 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0

Ñ¿¿ëèéí õýäýí àðâàí æèë óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë õîòòîé õàðüöóóëàõàä õºäºº îðîí íóòàãò áàãà áàéíà. Òóõàéëáàë ¿çëýã øèíæèëãýýíä õàìðàãäñàí 1000 õ¿íä èëýðñýí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý õîòûí îðøèí ñóóã÷äàä 3,1 áàéãàà áîë õºäººãèéí îðøèí ñóóã÷äàä 2,6 áàéíà. 1970 îíîîñ ÎÕÓ-ûí åðºíõèé áàéäëûã ä¿ãíýâýë óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé êîíòèíãåíò òîãòìîë áóóð÷ áàéíà (Çóðàã 1.3). Ãýâ÷ 1992 îíîîñ áóóðàëòûí õóðäàö îãöîì ñààðñàí. Õýðâýý 1970-1992 îíóóäàä 70,0%-èàð (100.000 õ¿í àìä 75,3-ààñ 22,2 õ¿ðòýë) áóóð÷ áàéñàí áîë 1992-1998 îíóóäàä ýíý ¿ç¿¿ëýëò çºâõºí 4,5% (22,2-îîñ 21,2) áîëæýý.

ÎÕÓ äàõü ñ¿ðüåý, ¿¿íèé äîòîð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí òàðõàëòûí áàéäàë (100.000 õ¿í àìä)

472 367.2 256.8 220.9 188.3

75.3

1970

52.7

1975

41.1

1980

177.7

172.5

174.9

180.0

191.4

205.5

219.9

36.6

23.5

22.7

22.2

22

21.9

21.9

21.7

21.5

1985

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë

234.1

21.2 1998

Íèéò ºâ÷ëºë

Ñ¿ðüåýãèéí òàðõàëò íýìýãäñýí áîëîâ÷ óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé êîíòèíãåíòèéí òîî 1992 îíîîñ áóóðàí òîãòâîðæñîí íü íèéò ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºí äîòîð ýçëýõ óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèé òîî áóóðàõàä õ¿ðãýæýý (õ¿ñíýãò 1.4). Ýíýõ¿¿ áóóðàëò ÎÕÓ-ä 6,8% áàéíà (1970 îíä 15,9% áàéñíààñ 9,1% õ¿ðòýë).

÷ ìýäýãäýõ¿éö ººð÷ëºëò ãàðñàí áèëýý. Òóõàéëáàë 1951 îíä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí óëìààñ íàñ áàðàõ íü ñ¿ðüåýãèéí íèéò íàñ áàðàëòûí 1/5-èéã, ¿¿íä “äîòîð” áîëîí “ãàäíà” (ººðèéíõ íü àíãèëëààð) óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí íàñ áàðàëò áàðàãöààãààð òóñ á¿ð òàë õóâèéã íü ýçýëæ áàéíà ãýæ Ï.Ã.Êîðíåâ òýìäýãëýæ áàéæýý. Òýãâýë 15 æèëèéí äàðàà (1971 îí) À.È.Ëàïèíàãèéí ìýäýýãýýð ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò ìýäýãäýõ¿éö áàãàññàí þì (ÿñ-¿åíèé

Ñ¿¿ëèéí õýäýí àðâàí æèëä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí íàñ áàðàëòûí ¿ç¿¿ëýëòýä 22

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèé íàñíû áàéäàë íü òàðõâàð ç¿éí áàéäëûí õ¿íä õºíãºíèéí çýðýãëýëòýé òîõèðäîã. Ýõ îðíû äàéíû ºìíº óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèé äèéëýíõ íü õ¿¿õä¿¿ä áàéëàà. Äàéíû äàðàà áàéäàë ýåðýãýýð ýðãýæ óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëä õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü áóóð÷ ýõýëñýí. 195564 îíóóäàä À.È.Ëàïèíàãèéí ìýäýýãýýð íàñàíä õ¿ðýãñäèéí äóíä óóøãèíû ñ¿ðüåý 88,0%, óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý 12,0%-èéã ýçýëæ áàéñàí áà ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò ºñâºð íàñíûõàíä 77,8% áà 22,2%, õ¿¿õäýä 58,7% áà 42,3% òóñ òóñ áàéæýý.

ñ¿ðüåýãèéí íàñ áàðàëò 87,6%-èàð, áóñàä áàéðøëûí ñ¿ðüåýãèéí íàñ áàðàëò 91,3%èàð). Äàðààãèéí 20 æèëä ÷ óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí óëìààñ íàñ áàðàõ áàãàññààð èðñýí áèëýý. À.À.Ïðèìàê (áóñäûí õàìò)èéí ìýäýýãýýð ñ¿ðüåýãèéí íèéò áàéðøèë äîòîð øýýñ áýëãèéí çàìûíõ 0,9%, ÿñ¿åíèéõ 0,3%, áóñàä áàéðøèë 1,1%, ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèò 1,6% òóñ á¿ð ýçýëæ áàéíà. ªìíº íü öººíã¿é òîõèîëäîëä äààìæèðñàí åðºíõèé ñ¿ðüåýãèéí èëðýë áîëäîã áàéñàí ãýäýñíèé ñ¿ðüåý áóñàä õýëáýð äîòîð çºâõºí 0,6%-èéã ë ýçëýõ áîëæýý. Ãýâ÷ 80-ààä îíû òºãñãºë ãýõýä àìüñãàëûí ýðõòíèé (19,8%) áîëîí íèéò ñ¿ðüåýãèéí (18,7%) íàñ áàðàëòòàé õàðüöóóëàõàä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí íàñ áàðàëòûí ò¿âøíèé áóóðàëò áàãàñ÷ (1984 îíûõòîé õàðüöóóëàõàä 7,4%) ýõýëñýí þì. 1990-ýýä îíîîñ óóøãèíû áóñ áàéðëàëòàé ñ¿ðüåýãèéí íàñ áàðàëò íýìýãäýæ ýõýëñýí íü òàðõâàð ç¿éí áàéäàë òààã¿é áàéãààãèéí íîòîëãîî áîëñîí áèëýý. Ǻâõºí 1992 îíä ë ãýõýä ýíý ¿ç¿¿ëýëò 28,6%-èàð ºññºí àæýý. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí óëìààñ íàñ áàðñàí íýã ºâ÷òºíä ñ¿ðüåý íü ýäãýðñýí 8,4 õ¿í îíîãäæýý. 1992 îíä ýíý ¿ç¿¿ëýëò 12,8 áîëñîí áàéíà. Äàðààãèéí æèë¿¿äýä ýíý õàíäëàãà õàäãàëàãäñààð áàéíà.

Äàðààãèéí õýäýí àðâàí æèëä àíõ èëýðñýí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèé äîòîð õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü îãöîì áóóðñàí. 7080 îíóóäàä ñ¿ðüåýãèéí íèéò áàéðøëààð õàìãèéí îëîíòàà 46-49, 50-54, 55-59 íàñíû á¿ëãèéíõýí ºâ÷èëäºã áàéëàà. Çàðèì áàéðøëûí ñ¿ðüåý íàñíû àðàé ºðãºí õÿçãààðòàé òîõèîëääîã áàéñàí. ªíäºð íàñíûõàí (60-69 áà 70-ààñ äýýø íàñíûõàí) ºâ÷èëäºã ÿñ-¿åíèé ñ¿ðüåýãýýñ áóñàä òîõèîëäîëä õàìãèéí òóéëûí íàñíû á¿ëã¿¿äýä (19-ººñ ºìíºõ, 70-ààñ äýýø) óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý òîõèîëäîõ äàâòàìæ áàãà áàéæýý. Òºðºõ íàñíûõàíä ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýðõòíèé ñ¿ðüåý, õàðèí 19 õ¿ðòýëõ íàñíûõàíä í¿ä, ÿñ-¿åíèé ñ¿ðüåý õàìãèéí ºíäºð õóâüòàé áàéñàí.

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèé ýð¿¿ë ìýíä-íèéãìèéí áàéäëûã íü àâ÷ ¿çâýë ýðýãòýé÷¿¿ä äàâàìãàéëäàã (68,072,0%) àìüñãàëûí ýðõòíèé ñ¿ðüåýòýé õàðüöóóëàõàä ýìýãòýé÷¿¿ä (59,0-63,0%) äàâàìãàéëäãèéã òýìäýãëýõ õýðýãòýé. Ýíý õàíäëàãà ÿëàíãóÿà 5-39 íàñíû (78,0% íü ýìýãòýé÷¿¿ä, ¿¿íèé äîòîð 94,0% íü 5-14 íàñíû) øýýñ áýëãèéí çàìûí áîëîí 40 –ººñ äýýø íàñíû òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåýòýé ýìýãòýé ºâ÷òíèé (75,0% ãàðóé) äóíä íýí òîäîðõîé àæèãëàãäàæ áàéíà. Õàðèí ýíýõ¿¿ õàíäëàãà ìýäðýë, ÿñ-¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäëóóäàä àæèãëàãäàõã¿é áàéãàà.

90-ýýä îíîîñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë èõýññýí íü þóíû ºìíº õ¿¿õä¿¿äèéã íýðâýñýí þì. Íàñàíä õ¿ðýãñýäòýé õàðüöóóëàõàä òýäíèé ºâ÷ëºë 2-3 äàõèí èõýýð íýìýãäýæ áàéëàà. Òóõàéëáàë Áàðóóí-Õîéò á¿ñýä 19911998 îíóóäàä íàñàíä õ¿ðýãñäèéí ºâ÷ëºë 9%(100.000 õ¿í àìä 3,2 áàéñíààñ 3,5)èàð, õàðèí õ¿¿õäèéí ºâ÷ëºë 27,0% (0,8-ààñ 1,1) –èàð íýìýãäæýý. ÎÕÓ-ûí Áàðóóí–Õîéä á¿ñýä 90-ýýä îíû ýõýýð áîëîí äàðààãèéí æèë¿¿äýä èëð¿¿ëñýí ºâ÷òíèé òîîã õàðüöóóëàõàä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë “çàëóóæèõ” òààã¿é

23

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

õàíäëàãà èëýðñýí áèëýý. 1997-1998 îíóóäàä ºâ÷ëºëèéí íèéò ºñºëò õ¿¿õýä Çóðàã 1.4

áîëîí çàëóó íàñíûõàíä îíîãäæýý (çóðàã 1.4).

1997-98 îíóóäàä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷ëºãñäèéí òîîã 1991-1993 îíóóäòàé õàðüöóóëàõàä ºññºí íü 45

42% 27.0%

30

>60

15 0%

0 0-19

40-59

20-39

-15

-11%

Ñ¿¿ëèéí õýäýí àðâàí æèë àíõ èëýðñýí ºâ÷òíèé äóíä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷ëºãñäèéí õóâü áóóðàõ õàíäëàãûí çýðýãöýý ñ¿ðüåýãèéí ýìíýë ç¿éí á¿òýö ÷ ººð÷ëºãäñºí áèëýý. Ë.À.Áðóæëèíñêàÿ (áóñäûí õàìò)-ãèéí ìýäýýãýýð äàéíû äàðàà óóøãèíû ñ¿ðüåý 58%, áóë÷èðõàéí õýëáýð 30,4%, ÿñ-¿åíèé õýëáýð 8,3%, àðüñíûõ 1,7%, áóñàä õýëáýð 1,6%-èéã òóñ òóñ ýçýëæ áàéæýý. 50-60 îíóóäàä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë äîòîð ÿñ¿åíèéõ 36,2%, òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéíõ 32,8%-èéã ýçëýí äàâàìãàéëæ, õàðèí øýýñ áýëãèéí çàìûíõ çºâõºí 5,8%, Õ¿ñíýãò 1.6

ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèò 8,6%-èéã ë ýçýëæ áàéæýý. Ãýâ÷ 60-ààä îíû òºãñãºë ãýõýä ÿñ-¿åíèé (27,1%) áîëîí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí (24,2%) ñ¿ðüåýãèéí ýçëýõ õóâü áóóðàõ õàíäëàãà àæèãëàãäñàí áèëýý. ¯¿íèé çýðýãöýý øýýñ áýëãèéí çàìûí ñ¿ðüåý ìýäýãäýõ¿éö íýìýãäýæ (21,7%), í¿äíèé ñ¿ðüåý 20,4% áîëæýý. 70-80ààä îíóóäàä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëò óëàì èëýðõèé áîëñîí þì. ßñ-¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí ýçëýõ õóâü ¿ðãýëæëýí áóóð÷, øýýñ áýëãèéí çàìûí ñ¿ðüåýãèéíõ íýìýãäñýýð áàéëàà (õ¿ñíýãò 1.6).

ÎÕÓ-ä 1971-1984 îíóóäàä àíõ èëýðñýí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëèéí á¿òýö Ñ¿ðüåýãèéí áàéðøèë

Îí

Øýýñ áýëãèéí çàì

ßñ-¿å

Í¿ä

Òàðõèíû õàëüñ

Áóñàä ýðõòýí

1971

29,1%

19,4%

18,8%

4,2%

28,5%

1975

35,8%

17,6%

18,6%

3,9%

24,1%

1976

37,7%

18,9%

18,3%

3,1%

22,0%

1980

40,5%

16,7%

16,8%

3,1%

22,9%

1982

41,7%

16,9%

16,2%

3,3%

21,9%

1983

42,2%

17,9%

14,7%

2,9%

22,3%

1984

42,6%

17,6%

15,1%

2,8%

22,0%

24

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

60-ààä îíóóäàä ÿñ-¿åíèé ñ¿ðüåý íàñàíä õ¿ðýãñäèéí äóíä íýãä¿ãýýð áàéð áóþó 50%-èéã, ºñâºð íàñíûõíû äóíä 42,9%èéã, õ¿¿õäèéí äóíä 52,2%, òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý íàñàíä õ¿ðýãñäèéí äóíä 29,9%, ºñâºð íàñíûõíû äóíä 42,2%, õ¿¿õäèéí äóíä 26,7%-èéã, ìºí ºìíº äóðäñàí íàñíû á¿ëãýýð øýýñ áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåý 4,8%, 0,69%, 0,2%, àðüñíû ñ¿ðüåý 4,6%, 3,0%, 18,0%-èéã Õ¿ñíýãò 1.7

òóñ òóñ ýçýëæ áàéæýý. Ãýâ÷ 1965 îí ãýõýä äýýðõè ñóäëàà÷èéí ìýäýýãýýð íèéò íàñíû á¿ëýãò ýçëýõ ÿñ-¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí õóâü áóóðñàí þì. Íàñàíä õ¿ðýãñýä áîëîí ºñâºð íàñíûõíû äóíä òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèé òîî áóóð÷, õàðèí øýýñ, áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèé ýçëýõ õóâü íýìýãäæýý. Äàðààãèéí àðâàí æèë¿¿äýä ýíý õàíäëàãà õàäãàëàãäñààð áàéíà (õ¿ñíýãò 1.7).

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèé ýìíýë ç¿éí á¿òýö, 1971-1984 îí (%) Ñ¿ðüåýãèéí áàéðøèë

Îí

Øýýñ, áýëýã ýðõòíèé òîãöîëöîî

ßñ, ¿å

Í¿ä

Òàðõèíû õàëüñ

Áóñàä ýðõòýí

1971

27,1%

29,0%

15,3%

3,1%

25,5%

1975

34,2%

24,3%

17,9%

2,5%

21,1%

1976

35,8%

23,5%

17,8%

2,3%

20,6%

1980

40,8%

20,5%

17,5%

1,9%

19,3%

1982

42,6%

19,2%

17,2%

1,9%

19,1%

1983

42,6%

18,8%

16,9%

1,9%

19,8%

1984

43,8%

18,4%

17,0%

2,0%

18,8%

Õ¿ñíýãò 1.6 áà 1.7-îîñ õàðàõàä 70-80-ààä îíóóäàä àíõ èëýðñýí áîëîí êîíòèíãåíò ºâ÷òíèé óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëèéí á¿òöýä øýýñ, áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåý íýãä¿ãýýðò áè÷èãäýæ áàéëàà. ªâ÷ëºëèéí á¿òöýä õî¸ðäóãààð áàéðûã ÿñ¿åíèé áîëîí í¿äíèé ñ¿ðüåý, êîíòèíãåíòàä õî¸ðäóãààð áàéðûã ÿñ-¿åíèé, ãóðàâäóãààð áàéðûã í¿äíèé ñ¿ðüåý òóñ òóñ ýçýëæ áàéæýý. Òàðõèíû õàëüñíû ñ¿ðüåýãèéí äàâòàìæ ýðñ áóóðñàí þì (àíõ èëýðñýí ºâ÷òºíä 33,3%-èàð, êîíòèíãåíòàä 35,5%-èàð). Ñ¿ðüåýãèéí áóñàä áàéðøëààñ ñ¿¿ëèéí ¿åä ÎÕÓ-ûí çàðèì íóòàã äýâñãýðò íýãä¿ãýýðò áè÷èãäýõ áîëñîí çàõûí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý õàìãèéí èõ õóâèéã ýçýëæ áàéæýý. Òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåýãèéí ýçëýõ õóâü çàðèì á¿ñ íóòàãò (Êðàéíèé Ñåâåð, Äóíä Àçèéí çàðèì õýñýã,

Ñèáèð, Àëñ Äîðíîä) íýìýãäñýí íü îðîí íóòãèéí øèíæòýé ºâ÷ëºëèéí èëðýë þì. Ñ¿¿ëèéí àðâàí æèë èõýíõ á¿ñ íóòàãò àíõ èëýðñýí áîëîí êîíòèíãåíò ºâ÷òíèé óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí á¿òöýä èõýíõ õóâèéã (30-40%) øýýñ ÿëãàðóóëàõ ýðõòíèé ñ¿ðüåý ýçýëæ áàéíà. Êðàéíèé Ñåâåð, Áàðóóí-Õîéò ìóæèéí çàðèì õýñýãò óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëèéí á¿òöýä ñ¿¿ëèéí õýäýí æèëèéí õóãàöààíä õî¸ð áà ãóðàâäóãààð áàéðûã çàõûí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí áîëîí õàðààíû ýðõòíèé ñ¿ðüåý ýçýëæ áàéíà (çóðàã 1.5). Åðºíõèé人 Áàðóóí-Õîéò á¿ñýä ñ¿¿ëèéí 3 æèëèéí õóãàöààíä àíõ èëýðñýí ºâ÷òíèé äóíä øýýñ, áýëýã ýðõòíèé (100.000 õ¿í àìä 1,23-1,37) áîëîí ÿñíû (0,42-0,70) ñ¿ðüåý õàìãèéí îëîíòàà òîõèîëäæýý. Êîíòèíãåíò 25

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

ºâ÷òíèé äóíä ÷ èæèë áàéäàë àæèãëàãäàæ áàéãàà áà í¿äíèé ñ¿ðüåý çàõûí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéíõààñ äàâàìãàéëæ áàéãàà íü ÿëãààòàé òàë þì (çóðàã 1.5). Êðàéíèé Ñåâåðò êîíòèíãåíò ºâ÷òíèé äóíä øýýñ áýëãèéí çàì áîëîí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý òýíö¿¿, õàðèí íóòãèéí óóãóóë Çóðàã 1.5

èðãýäèéí äóíä òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý äàâàìãàéëñàí áàéäàëòàé áàéíà. Ýíý áàéäàë íü Êðàéíèé Ñåâåðèéí õ¿í àìûí äóíä ñ¿ðüåýãèéí ò¿âøèí èë¿¿, ìºí òàðõâàð ç¿éí õýä õýäýí õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººã õàðóóëæ áàéíà.

Êîíòèíãåíò äàõü óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìíýë ç¿éí á¿òýö, 1976-1998 îí

12%

10%

11%

22%

21%

16%

11%

11%

12%

36%

41%

45%

17%

15%

14%

Áóñàä ýðõòýí

16%

Õàðààíû ýðõòýí

20%

Çàõûí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàé

18%

Øýýñ, áýëýã ýðõòíèé òîãòîëöîî

32% ßñ, ¿å

1976

2%

1980

2%

3%

1991

14%

2%

Òºâ ìýäðýëèéí ñèñòåì

1998

ßíç á¿ðèéí íàñíû á¿ëýã äîòîð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëèéí á¿òýö ìýäýãäýõ¿éö ÿëãààòàé áèëýý. 1995-98 îíóóäàä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷ëºãñäèéí äóíä ÿñíû ñ¿ðüåýãèéí ýçëýõ õóâü 0-4 íàñíû õ¿¿õäèéí äóíä õàìãèéí èõ áàéëàà (çóðàã 1.6). Íàñàíä õ¿ðýãñäèéí äóíä íàñ àõèõûí õýìæýýãýýð äàâòàìæ íü íýìýãäýæ, 40-ººñ äýýø íàñíûõàíä 16-22%-ä õ¿ðäýã. Ýñðýãýýð í¿äíèé ñ¿ðüåý 10-19 íàñíû

óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèé õàãàñò íü òîõèîëäîæ, ¿¿íýýñ äýýøõè íàñíû á¿ëýãò ààæèì áóóðñààð 60-ààñ äýýø íàñíûõàíä 8%-ä õ¿ðäýã. Øýýñ, áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåý íàñàíä õ¿ðýãñäèéí äóíä ýëáýã òîõèîëäîæ (39-41%), õàðèí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý õàìãèéí áàãà íàñíûõíààñ áóñàä á¿ëýãò èæèë äàâòàìæòàé (21-26%) áàéíà. Áóñàä ýðõòíèé ñ¿ðüåýãèéí ýçëýõ õóâü 412%-èéí õîîðîíä õýëáýëçäýã.

26

I. ѯÐÜÅÝÃÈÉÍ ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀËÛÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

Çóðàã 1.6

9%

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãýýð àíõ ºâ÷èëñºí ºâ÷òíèé á¿òýö, ÿíç á¿ðèéí íàñíû á¿ëãýýð (1995-1998 îí) 4%

12%

8%

9% 4%

Õàðààíû ýðõòýí

20%

47%

33%

Áóñàä ýðõòýí

8%

14%

22%

9%

9%

10%

20% Çàõûí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàé

21% 39%

21% 70%

Øýýñ, áýëýã ýðõòíèé òîãòîëöîî

36%

26% 41%

ßñ, ¿å

30% 17% 2% 0-4 íàñ

16%

22%

5%

4%

2%

2%

3%

4%

1%

5-9 íàñ

10-19 íàñ

20-39 íàñ

40-59 íàñ

60-ààñ äýýø íàñ

Òºâ ìýäðýëèéí ñèñòåì

äóíä ÿñ-¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí õóâü äºíãºæ 31,3% áàéíà. Í¿äíèé ñ¿ðüåý ãàíö íýã ë òîõèîëäæýý. Àëü ÷ áàéðøëûí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëèéí á¿òöýä ÿíç á¿ðèéí íàñíû á¿ëãèéí îõèäóóä äàâàìãàéëæýý.

Õ¿¿õýä, ºñâºð íàñíûõíû óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë òóëãàìäñàí àñóóäàë õýâýýð áàéíà. Òýäíèé óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí òàðõâàð ç¿éí ¿ç¿¿ëýëò íü ñ¿ðüåýãèéí åðºíõèé òàðõâàð ç¿éí áàéäëààñ õàìààðäàã. Õ¿¿õýä, ºñâºð íàñíûõíû óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëèéí á¿òöèéí çóðàãëàë íü á¿ñ íóòãèéí áîëîí íàñíû ÿëãààã òóñãàñàí äîëãèîí õýëáýðòýé áàéäàã. Õýðâýý ÁàðóóíÕîéä á¿ñýä ñ¿¿ëèéí 3 æèëä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëèéí á¿òöýä í¿äíèé ñ¿ðüåý (100.000 õ¿í àìä 0,37-0,66) íýãä¿ãýýðò îðîõ áîëñîí áîë Êðàéíèé Ñåâåðò ÿñ-¿åíèé áîëîí çàõûí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý ãîëëîõ áîëæýý. Áàðóóí-Õîéä á¿ñýä 1995-1998 îíóóäàä ºâ÷ëºãñäèéí äóíä ÿñ-¿åíèé ñ¿ðüåý 04 íàñíûõàíä õàìãèéí ýëáýã òîõèîëäîæ áàéñàí áà ýíý áàéäàë íü ýíý íàñàíä ñ¿ðüåýãèéí îñòèò ýëáýã òîõèîëääîãòîé õîëáîîòîé áàéæ áîëçîøã¿é. Õàðèí 5-19 íàñíûõíû áàðàã òýí õàãàñò íü í¿äíèé ñ¿ðüåý îíîøëîãäæýý (çóðàã 1.6). Êðàéíèé Ñåâåðò ºâ÷èëñºí 0-4 íàñíû õ¿¿õäèéí

ÎÕÓ äàõü òàðõâàð ç¿éí òààã¿é áàéäëûã àâ÷ ¿çâýë 1992-1995 îíóóäàä óëñûí ç¿ãýýñ õàëäâàðò òàâèõ õÿíàëò ñóëàðñàí íü ñ¿ðüåý èäýâõæèõ íýãýí ãîë õ¿÷èí ç¿éë áîëñíûã òýìäýãë¿¿øòýé. ßã ýíý ¿åä ÎÕÓûí áîëîí îðîí íóòãèéí çàñãèéí ãàçàð õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõàä çîðèóëñàí ñàíõ¿¿æèëòýý ýðñ áàãàñãàñàí áèëýý. ªâ÷òíèéã ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýìýýð õàíãàõ òºâëºðñºí, òºëºâøñºí òîãòîëöîî ¿ã¿é áîëæ, ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ õºòºëáºð¿¿ä ìàðòàãäñàí þì. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ÎÕÓ-ûí èðãýäèéí àìüäðàõ íºõöºë ýðñ ººð÷ëºãäñºí. Àìüäðàëûí òîãòñîí õýâ ìàÿã àëäàãäñàíòàé õîëáîîòîéãîîð óäààí, àðõàã ñòðåññ, õ¿í àìûí èõýíõèéí àìüäðàëûí ò¿âøèí áóóðñàí, õàíãàëòã¿é, çîõèñã¿é õîîëëîëò, çºð÷èë á¿õèé íºõöºë áàéäëûí äàðàìò çýðýã íü ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðûí øèíý äýãäýëòèéã 27

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Õàëäâàðòàé òýìöýõ áîëîí ýì÷ëýõ àðãà õýìæýýã áîäèòîîð õýðýãæ¿¿ëýõýä õ¿í àìûã ñ¿ðüåãýýñ õàìãààëàõ õóóëü áàéõã¿é íü ñààä ó÷ðóóëæ áàéíà.

íºõöºëä¿¿ëñýí þì. Ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éëñ õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéí åðºíõèé áàéäàëä ÷ ñºð㺺ð íºëººëäºã. ÎÕÓ-ä õ¿¿õäèéí 90% ãàðóé íü ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿìàð íýãýí ººð÷ëºëòòýé, ºñâºð íàñíûõíû 40%, íàñàíä õ¿ðýãñäèéí 67% àðõàã ºâ÷òýé, óëìààð äóíäàæ íàñëàëò 10 æèëýýð áàãàññàí íü áàðèìò þì. Ñ¿ðüåýãèéí, ÿëàíãóÿà õ¿íä, õóðö õýëáýðýýð ºâ÷ëºõ õàìãèéí ºíäºð ýðñäëèéã àðõèíä (40% õ¿ðòýë), ìàíñóóðóóëàõ áîäèñò (12%) äîíòîõ ÿâäàë íºõöºëä¿¿ëäýã.

Äýýð äóðüäàãäñàí íºõöºë áàéäàë ÿìàð áàéãààã ñóäàëñàí ñóäàëãààíóóä áàéãàà áîëîâ÷ çàðèì òàëààð øóóä ä¿ãíýëò õèéõýä ó÷èð äóòàãäàëòàé áàéãàà ó÷èð ýíýä äóðäñàíã¿é. Õàðèí ìàíàé òàðõâàð ñóäëàà÷èä ÎÕÓ ýðäýìòýäèéí õèéñýí ñóäàëãààíû çàãâàðàà𠺺ðèéí îðíû ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëèéí òàëààð õèéõ àæëûí çàãâàð áîëîõ áîëóó ãýæ áîäëîî.

Ñ¿ðüåýãèéí õàìãèéí ºíäºð ºâ÷ëºë ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðûí òîìîîõîí ýõ óóðõàé áîëñîí îðîí íóòãèéí õîðèãäîë áîëîí îðîí ãýðã¿é (óóãóóë èðãýäýýñ 40-60 äàõèí èõ) õ¿ì¿¿ñèéí äóíä áàéäàã áºãººä ýíý íü òóõàéí îðîí íóòãèéí èðãýäýä äàâõàð ýðñäýëèéã ó÷ðóóëäàã.

2. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã æàì Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã æàìä äàðààõ àñóóäëûã õàìààðóóëàí ñóäàëäàã:

Áàéäëûã òîäîðõîéëîã÷ õàìãèéí ÷óõàë ç¿éëñýä ÑÌÁ-èéí áèîëîãèéí øèíæ ÷àíàðûã ñóäëàõ àñóóäàë õàìààðäàã. ¯¿íä ¿¿ñãýã÷ àìüäðàõ ÷àäâàð õýò ºíäºðñºõ 22-38%, ýìýíä àíõäàã÷ààð òýñâýðæèõ 23-37%, ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ¿íäñýí îëîí ýìýíä òýñâýðæèõ 50% áàéãààã äóðäàæ áîëíî.

• ÑÌÁ-èéí ýä ýðõòýíä õàëäâàðëàõ çàì, • ªâºðìºö ¿ðýâñëèéí àíõäàã÷ ãîëîìò ¿¿ñýæ, öààøèä ºðãºæèí òýëýõ íºõöºë, çàì, • Ñ¿ðüåýãèéí ãàðàëòàé ÿíç á¿ðèéí ýìãýãèéí ¿¿ñýõ äýñ äàðààëàë, ìåõàíèçì,

Èëð¿¿ëýõ òîãòîëöîî õÿìàðñíààñ õàëäâàðûí äàëä ýõ óóðõàéí òîî íýìýãäýæ, ýíý íü òàðõâàð ç¿éí òààã¿é áàéäëûã äýìæñýýð áàéíà. Óëìààð ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðòàé, õóðö, äààìæèðñàí õýëáýðèéí ýõ óóðõàéã òýòãýã÷ áîëîõ èõ õýìæýýãýýð íÿí ÿëãàðóóëàã÷äûí äàâòàìæ ñ¿¿ëèéí 10 æèëä áàðàã 2 äàõèí íýìýãäñýí.

• Äàðõëàà ¿¿ñýõ, äàðõëàëûí ÿíç á¿ðèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëºº, óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí äààìæðàõ ¿å øàò, • Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿åä áèå ìàõáîäèä ÿâàãäàõ åðºíõèé áîëîí õýñýã ãàçðûí óðâàë,

Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Çàñãèéí ãàçàð “ÎÕÓ-ä 1998-2004 îíä ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ ÿàðàëòàé àðãà õýìæýý” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã áàòàëñàí þì. Èæèë õºòºëáºðèéã íèéò ìóæèéí çàñàã çàõèðãàà áàòàëñàí áîëîâ÷ 12-30%-èéí õýìæýýíä ë ñàíõ¿¿æèãäýæ áàéíà.

• ͺõºí òºëæèõ, õ¿íäðýë ¿¿ñýõ ¿éë ÿâö, óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿ð äàãàâàð. Ñ¿ðüåý íü íèéò áèå ìàõáîäèéã õàìðàí ýìãýãø¿¿ëäýã õàëäâàðò ºâ÷èí þì. Óóøãèíû ãýìòëèéí õóâüä ñ¿ðüåý ñàéí ñóäëàãäñàí ºâ÷èí áèëýý. Ãýâ÷ óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí óëìààñ ¿¿ñýõ ýä ýðõòíèé

28

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Ñ¿¿í òýæýýëòýí çàðèì àìüòíû ôèçèîëîãèéí áîëîí ýìãýãèéí ¿éë ÿâö èæèë òºñòýé áàéäàã íü óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿íäñýí áàéðøëûã àìüòàí äýýð òóðøèëòûí æóðìààð ¿¿ñãýæ, ñóäàëãààíû áàðèìòûã õ¿í äýýð òóñãàõ áîëîìæèéã îëãîäîã. Èíãýõäýý òóõàéí àìüòíû åðºíõèé òºäèéã¿é ñ¿ðüåýä íýðâýãäýæ áóé òóõàéí ýðõòíèé á¿òýö, ôèçèîëîãèéí áîëîí ôèëîãåíåòèêèéí îíöëîãèéã òóñãàéëàí ñóäàëæ, õ¿íòýé ÿìàð ÿëãààòàéã òîãòîîõ íü çààâàë ìºðäºõ íºõöºë þì. Òóðøèëòààð îëäñîí áàðèìòûã ýìíýë ç¿éä íýâòð¿¿ëýõäýý ìóéõðààð áóñ, õàðèí “òóðøèëò-ýìíýë ç¿éí ñîëáèëöîî” õýìýýõ àðãûã áàðèìòàëäàã. ªìíº íèéòëýãäñýí öººíã¿é àæèëä ýíý íºõöëèéã ìºð人ã¿é íü õàðàìñàëòàé.

ºâ÷íèé ýìãýã æàì òîäîðõîé áîëîõ õýìæýýíä ñóäëàãäààã¿é áàéíà. Ýíý àñóóäëûã ñóäàëñàí ÎÕÓ-ûí ñóäëàà÷äûí àæèë äîòðîîñ õàìãèéí ¿íý öýíýòýé, îð÷èí ¿å õ¿ðòýë à÷ õîëáîãäëîî àëäààã¿é íü Ç.À.Ëåáåäåâà áîëîí À.Í.×èñòîâè÷ íàðûíõ þì. 1959 îíîîñ ýõëýí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã æàìûã ñóäëàõ àæëûã Ëåíèíãðàäûí Ñ¿ðüåýãèéí ìýñ çàñëûí õ¿ðýýëýí (îäîîãèéí ÑàíêòÏåòåðáóðãèéí Ôòèçèîïóëüìîíîëîãèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýí) ãàðäñààð áàéíà. Áóñàä îðíóóäàä ýíý àñóóäëûã ñóäëàõààð ãàíö íýãýí àæèë ë õèéãäæýý. Àìüòàí äýýð òóðøèëò õèéõ íü ýíý àñóóäëûã ñóäëàõ ãàíö àðãà áºãººä ¿¿íèéã õàíãàõ íºõöºë, ñóäàëãààíû àðãà÷ëàë áàéãààã¿é íü óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã æàì, ¿¿íèé äîòîð äýýð äóðäñàí àñóóäëóóä óäààí õóãàöààíä øèéäýãäýëã¿é ¿ëäñýíèé ãîë øàëòãààí þì. Àðõàã õàëäâàðûíõ íü õóâüä ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã æàìûí òàëààðõ ¿íäñýí ìýäýýëëèéã Ðîáåðò Êîõèéí ¿åýñ ýõëýí îäîîã õ¿ðòýë òóðøèëòûí àðãààð öóãëóóñíûã áèä ìýäíý. Ñ¿ðüåý àíòðîïîíîç õàëäâàð òóë òóðøèëòûí àìüòàí äýýð ¿¿ñãýæ áîëäîã íü ýäãýýð òóðøèëò àìæèëòòàé áîëîõ ãîë íºõöºë áîëñîí þì. Ñ¿ðüåýãèéí òîâãîðûí á¿òýö, ôàãîöèòîç, äàðõëàëûí óðâàë, ºâºðìºö õàðøèë, áèå ìàõáîäèä ÿâàãäàõ ººð÷ëºëòèéí æàì, äýñ äàðààëëûí òàëààð ¿íäñýí ìýäýýëëèéã òóðøèëòûí àìüòäûã ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷ë¿¿ëýõýýð çàìààð öóãëóóëñàí áèëýý. Ýäãýýð òóðøèëòûí öººíã¿é íü ìàø ºíäºð àìæèëòàä õ¿ð÷, çºâõºí ñ¿ðüåý ñóäëàë òºäèéã¿é øèíæëýõ óõààíû áóñàä õýä õýäýí ÷èãëýë áóþó äàðõëàà, õàðøèë ñóäëàë, åðºíõèé õàëäâàð ñóäëàëûí õºãæëèéí ñóóðü íü áîëæ ºãñºí þì.

Íýã õàëäâàðûí óÿëäàà õîëáîî áîëîí õýñýã ãàçðûí èëýðõèéëýë áîëîõ óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿íäñýí áàéðøèë, õýëáýðèéí ýìãýã æàìûí òóðøèëò-ýìíýë ç¿éí ñóäàëãààã ÎÕÓ-ä öîãö áàéäëààð õèéãýýä áàéíà. Òóðøèëòûã îëîí òîîíû (4,5 ìÿíãà ãàðóé) àìüòàí äýýð ÿâóóëñàí áèëýý. Õàëäâàðëóóëàõ îëîí òºðëèéí áóþó öóñààð, òóíãàëãààð, òóõàéí õýñýã ãàçðààð, ýðõòýí äîòîð øóóä íýâòð¿¿ëýõ àðãà çàìûã õýðýãëýñýí. Èíãýõäýý ÑÌÁ-èéí ÿíç á¿ðèéí, òîäðóóëáàë õ¿íèé, ¿õðèéí òºðëèéã àøèãëàæ, çºâõºí ýð¿¿ë òºäèéã¿é ºâºðìºö áà ºâºðìºö áóñ äàðõëààæóóëàëò õèéãäñýí àìüòàí äýýð òóðøñàí áèëýý. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä áàéãàëèéí íºõöºëä àæèãëàãääàãò òóí îéðõîí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí áàðàã á¿õ õóâèëáàðûã ãàðãàæ ÷àäñàí þì (çóðàã 2.1).

29

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Çóðàã 2.1

Òóðøèëòààð ¿¿ñãýñýí ýì áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåý. Òóóëàéä õàëäâàðëóóëñíààñ 1.5 ñàðûí äàðàà ¿¿ññýí áàðóóí ºíäãºâ÷, óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí ñ¿ðüåýãèéí ãàðàëòàé Ẻãíºðºë. Ýìíýë ç¿éí õóâü õ¿íä àæèãëàäàãòàé èæèë.

Òóðøèëòûí ýäãýýð çàãâàð äýýð ïðàêòèêèéí õàìãèéí ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé ýìãýã æàìûí àñóóäëûã ñóäàëñàí áèëýý. Õàëäâàð òàðõàõ, òîäîðõîé ýä ýðõòýíã ãýìòýýõ, ìºí

ñ¿ðüåýãèéí ¿ðýâñýë äààìæðàõàä ãîë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã òóë öóñíû áè÷èë ýðãýëòèéã ñóäëàõàä ñóäàëãààíû àðãà÷ëàëäàà ãîëëîí àíõààðñàí þì (çóðàã 2.2).

Çóðàã 2.2

(À) Òóóëàéí ãóÿíû ÿñíû ýïèìåòàôàçä ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò ¿¿ññýí ¿åèéí ÿñàí äîòîðõ öóñíû áè÷èë óðñãàë. (Á) Õÿíàëò – òóõàéí àìüòíû ýð¿¿ë ÿñàí äàõü çóðàãëàë. (1) Ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò äàõü ñóäàñã¿é òºâ. (2) Ñ¿ðüåýãèéí ãðàíóëÿö îð÷ìûí áè÷èë ñóäàñíû ñ¿ëæýý. Áè÷èë óðñãàë îãöîì áóóðñàí. Ýð¿¿ë ÿñàíä õýâèéí ÷ºìºãíèé öóñíû áè÷èë óðñãàë á¿õèé ñóäàñíû áàÿëàã ñ¿ëæýý. Ñóäàñíû ä¿¿ðãýëò Ý.Í.Áåëëåíäèðèéí àðãà÷ëàëààð, òîìðóóëàëò 5 äàõèí.

30

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

àíõäàã÷ ãýìòëèéí ãîëëîõ ¿¿ðýã õàìààðíà. Ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàð äààìæðàí öóñààð òàðõàõàä àëü íýãýí ýðõòíèé àíõäàã÷ ãîëîìòîä ãýìòýë çºâõºí öóñíû áè÷èë óðñãàëûí òîäîðõîé íºõöºëä ë ¿¿ñäãèéã òîãòîîãîîä áàéíà. Ýäãýýð íºõöºëä áè÷èë óðñãàëûí ñ¿ëæýý ºðãºí áàéõ, óðñãàë óäààøèðñàí áàéõ, öóñíû óðñãàë ýäòýéãýý íÿãò áàéõ (öóñíû áè÷èë óðñãàë õàãàñ õààëòòàé, áè÷èë ñóäàñíû õàíà í¿õ ñ¿âòýé)ûã õàìààðóóëíà. Èéì íºõöºë çºâõºí öººí òîîíû òîäîðõîé á¿òöýä ë áàéäàã. ¯¿íýýñ øàëòãààëàí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí äýýð äóðäñàí áàéðøèë á¿ð ñ¿ðüåýãèéí àíõäàã÷ ãîëîìòûí ººðèéí ãýñýí õàòóó äýñ äàðààëàëòàé áàéðëàëòàé áèëýý.

Ñóäàëãààíä àíãèîãðàôèéí ÿíç á¿ðèéí, òîäðóóëáàë ñóäñûã ìîíî, áèõðîì àðãààð ä¿¿ðãýæ, ìèêðîàíãèîãðàôèéã ýäèéã öàéðóóëàõòàé õîñëóóëàõ, áè÷èë óðñãàëûã àìüäàä íü áè÷èæ, òåëåìåòð õèéõ öîãö àðãà, ìèêðîëèìôîãðàô, ýäèéã ñóïðàâèòàëààð áóäàõ áîëîí ãèñòîëîãèéí íèéòëýã áîëîí òóñãàé àðãà, ãèñòîõèìè, ðåîãðàôè áîëîí áóñàä îëîí àðãûã õýðýãëýñýí áèëýý. ̺í äàðõëàë ñóäëàë, áèîõèìè, íÿí ñóäëàëûí áîëîí ëàáîðàòîðèéí íèéòëýã áà øèíýëýã îëîí àðãûã ºðãºí õýðýãëýñýí. Òóðøèëòààð àâñàí íèéò áàðèìòûã óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèéã ñóäàëæ îëñîí áàðèìòòàé çààâàë õàðüöóóëæ áàéëàà. Èíãýõäýý òîäîðõîé íýãýí áàéðøèë á¿õèé óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã æàìûã ñóäëàõäàà ñ¿ðüåý íü áèå ìàõáîäèéã á¿õýëä íü õàìàðñàí ºâ÷èí ãýäýã öîãö ºíö㺺ñ õàðæ, áóñàä áàéðøèëòàé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã ÷ õàðãàëçàí ¿çýæ áàéëàà. Îäîîãîîð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí äàðààõ áàéðøëûí ýìãýã æàìûã ñóäëààä áàéíà: ÿñ áîëîí ¿åíèé (¿¿íèé äîòîð íóðóó íóãëàìûí), Ẻðíèé, ýð áýëýã ýðõòíèé (öóñààð äàìæèí õàëäâàðëàñàí), ýì áýëýã ýðõòíèé, í¿äíèé, òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí. Áàðàã íèéò áàéðøèë öóñààð äàìæèí õàëäâàðëàæ ¿¿ññýí áàéëàà. Ǻâõºí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý ë ãîëëîæ îëîí ãîëîìòîîñ, åðºíõèé äààìæðàëûí óëìààñ öóñààð äàìæèí õàëäâàðëàæ ¿¿ñýæ áîëîõ áîëîâ÷ èõýíõäýý (70-80%) òóíãàëãààð äàìæèí õàëäâàðëàñíààñ ¿¿ñäýã.

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã æàìûí òàëààðõ áèäíèé îéëãîëòûã íýãòãýâýë, ñ¿ðüåý íü áèå ìàõáîäèéã åðºíõèéä íü õàìàðäàã áóþó ººðººð õýëáýë àíõíààñàà îëîí ýðõòíèéã ãýìòýýäýã ºâ÷èí. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý ýíý ºâ÷íèé õýñýã ãàçðûí èëðýë áºãººä èõýâ÷ëýí öóñààð äàìæñàí, áèåìàõáîäèéí äàðààõ õýñýãò òîâãîðò ãýìòýë ¿¿ñãýñíýýð ýõýëäýã. ¯¿íä: • ßñ áîëîí ¿å ìº÷ - ÿñíû ìèåëîèä ÷ºìºã (Çóðàã 2.3), ãîëëîæ íóãàëàìûí èõ áèå, óðò õºíäèéò ÿñíû ýïèìåòàôèç õýñýã, • Áººð – Ẻðíèé õîëòîñëîã ïåðèãëîìåðóëÿð õýñýã,

ýä,

• Ýð áýëýã ýðõòýí – Ẻãíºðºë õýëáýðèéí ñ¿ëæýý, • Ýì áýëýã ýðõòýí – óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí íàìèðàà-àìïóë õýñýã,

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿íäñýí áàéðøëûí (òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéíõààñ áóñàä) õóâüä ýìãýã æàìûí äàðààõ îíöëîãèéã òîãòîîãîîä áàéíà. ¯¿íä ýä ýðõòýíä öóñààð äàìæèí õàëäâàðëàõ, öóñíû áè÷èë óðñãàëòàé õîëáîîòîé õàëäâàðëàõ èæèë àðãà çàì, ìºí ýä ýðõòýíä ¿¿ñýõ

• Í¿ä – óâåàë, õîðèîèä õýñýã, • Àðüñ – ìºõëºãò áîëîí àðüñíû äîîðõ äàâõðàãà.

31

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Çóðàã 2.3

Çóðàã 2.4

ßñíû ìèåëîèä ÷ºìºãò ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò ¿¿ñýæ ýõýëæ áàéãàà íü, òîìðóóëàëò 40 äàõèí

Áººðºíä ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò ¿¿ñýæ ýõýëæ áóé íü. Òºâä – ãëîìåðóë, ìºí õÿëãàñàí ñóäàñ íü äàðàãäñàí ýñèéí ¿ðæëèéí ãîëîìò. Ýäèéí áýëäìýë, ãåìàòîêñèëèíààð áóäñàí, òîìðóóëàëò 60 äàõèí.

ãîëîìòóóä õýñýã÷ëýí ýñâýë á¿ðõ¿¿ëýýð á¿ñëýãäýæ, õàäãàëàãäàíà,

Ýäãýýð ãýìòýë íü èõýâ÷ëýí ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðûí àíõäàã÷ ¿åä, äàðõëàà ¿¿ñýõýýñ ºìíº, ãîëëîæ õ¿¿õýä áîëîí èäýð íàñàíä ¿¿ñäýã. ̺í óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºìíº, õîéíî íü, õàìò èëýð÷ ýñâýë îãò áàéõã¿é ÷ áàéæ áîëîõ óóøãèíû ñ¿ðüåýãýýñ øóóä õàìààðàëã¿é áèëýý. Àìüñãàëûí ýðõòýí ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðò õàìãèéí îëîíòàà íýâòýðäýã áºãººä õàìãèéí ÷óõàë çàìûí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã. Õàëäâàð íýâòýðýõ ººð íýãýí ÷óõàë çàì íü õîîë õ¿íñ þì. Ýíý çàì ýïèçîîòîëîãèéí áàéäàë òààã¿é, ÑÌÁààð õàëäâàðëàãäñàí àìüòíû ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õýðýãëýõ ìàãàäëàëòàé îðîí íóòàãò à÷ õîëáîãäîëòîé. ̺í óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí õóâüä èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé, àìüñãàëûí çàìûí äàðàà õî¸ðäóãààðò îðäîã.

• Àíõäàã÷ ãîëîìòîîñ øóóä òàðõñàíû óëìààñ ñ¿ðüåý òóõàéí ãýìòñýí ýðõòýíã íýðâýíý (Õîâîð òîõèîëäîëä, äàðõëàà ñóëàðñàí áîë àæèãëàãäàíà. Ñ¿¿ëèéí ¿åä íèéãýì – ýäèéí çàñãèéí áàéäàë ººð÷ëºãäñºíººñ ýëáýã òîõèîëäîæ áàéíà). Ýõíèé õóâèëáàð ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã åðºíõèé áîëîí õýñýã ãàçðûí ýñýðã¿¿öýë ñàéòàé, ãîëîìò áàãà õýìæýýòýé, ýìãýã ìîðôîëîãèéí ººð÷ëºëò íü ãðàíóëåìàòîç (èëýðõèé ¿õæèë ¿ã¿é) õýëáýðòýé òîõèîëäîëä àæèãëàãääàã. Õî¸ðäóãààð õóâèëáàð ºâºðìºö ýñýðã¿¿öýë õóðäàí ¿¿ññýí áîëîâ÷ õýñýã ãàçðûí ººð÷ëºëò èë¿¿ òîä, óëìààð ãîëîìòóóä ñîðèâæèæ ýäãýðíý. Óëìààð çàðèì áàéðøëûí ¿åä ñºðºã ¿ð äàãàâàð (óìàéí ãóóðñàí õîîëîé áèò¿¿ð÷ ¿ðã¿éäýõ, øýýë¿¿ð íàðèéñàõ, õàðàà ººð÷ëºãäºõ ã.ì.) ¿¿ñ÷, ýäãýýðèéã õýäèéãýýð øóóä õîëáîõîä õýö¿¿ ÷ ãýñýí ñ¿ðüåýãýýñ õàìààðàëòàé ãýæ õýëæ áîëîõ þì.

Äýýð äóðäñàí ýä ýðõòýíä àíõäàã÷ ãîëîìò (èõýâ÷ëýí îëîí òîîíû) ¿¿ññýíèé äàðàà ¿éë ÿâö äàðààõ õóâèëáàðààð ºðíºõ ìàãàäëàëòàé: • ¿¿ññýí òîâãîðóóä óë ìºðã¿é øèìýãäýíý (õàìãèéí ýëáýã òîõèîëäîíî), • õýñýã÷ëýí øèìýãäýæ ñîðèâæèíî, • êàçåîç-¿õæèë

á¿õèé

á¿ðýí ÑÌÁ

ñ¿ðüåýãèéí

32

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí òóõàéä ãóðàâäóãààð õóâèëáàð ïðàêòèêèéí õàìãèéí ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé þì. ÑÌÁ àãààðààð ýñâýë õîîë õ¿íñýýð íýâòðýí õàëäâàðëàñíààñ ãàíö íýã öàãèéí äàðàà ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàð öóñààð äàìæèí áèå ìàõáîäèä òàðõàõ ìàãàäëàëòàé. Èéìýýñ õàëäâàð àâñàí õýíä ÷ óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý ¿¿ñýõ áîëîìæ áèé. Ãýâ÷ áàéäàë õàðüöàíã¿é ýåðýã, ìºí áóñàä ýðõòíèé èäýâõèòýé ñ¿ðüåý áàéõã¿é áîë óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý àëü íýã ýðõòíèé áèå äààñàí ºâ÷ëºë õýëáýðýýð ¿¿ñýõ íü èõýâ÷ëýí ãóðàâäóãààð õóâèëáàðûí ¿åä ë òîõèîëäîíî. Á¿ðõ¿¿ë á¿õèé, õàëäâàðûí àíõàí øàòàíä ¿¿ññýí ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòóóä òîõèîëäîë á¿ðò áèø, èõýâ÷ëýí õàëäâàð àâñíààñ õîéø õýäýí æèëèéí äàðàà (íóóö ¿å), íèéãýì – ýäèéí çàñãèéí òààã¿é íºõöºë, ýêîëîãèéí ñºðºã õ¿÷èí ç¿éëñ, íàñíû áîëîí äààâðûí ººð÷ëºëò, äàðõëààã ñóëðóóëàõ íºëººë뺺ð (¿¿íèé äîòîð ÄÎÕ), ýñâýë ñ¿ðüåýãèéí õóó÷èí ãîëîìòûã èäýâõæ¿¿ëýõ áóñàä øàëòãààíû óëìààñ ýìíýë ç¿éí õóâüä èëýðõèé, äààìæèðñàí ºâ÷ëºëä õ¿ðãýäýã. Á¿ä¿¿â÷ 2.1

ĺðºâä¿ãýýð õóâèëáàð õàìãèéí õ¿íä, ¿¿íèé äîòîð îëîí ýðõòíèéã õàìàðñàí ºâ÷ëºëä õ¿ðãýäýã. Õýäèéãýýð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã æàì íèéòëýã øèíæ¿¿äòýé ÷ ¿¿íä íýðâýãääýã ýðõòýí, òîãòîëöîîíû á¿òýö, ¿éë àæèëëàãàà ººðºº èõýýõýí îíöëîãòîé òóë ýìãýã æàìûã íü òóõàé á¿ðä òóñãàéëàí àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýéã ñàíóóëàõ õýðýãòýé. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí áàéðøèë á¿ðèéí îíöëîãîîñ õàìààð÷ ýìãýã æàìûí ÿíç á¿ðèéí õ¿÷èí ç¿éëñ ãîëëîäîã. Ýäãýýðýýñ ñîðèâæèëò ýåðýã ýñâýë ñºðºã íºëººòýé, ýä äàõü äèñòðîôèéí ººð÷ëºëò à÷ õîëáîãäîëòîé ýñýõ, çàðèì áàéðøèëä ìàø áàãà õýìæýýòýé ãîëîìò ÷ íýí àþóëòàé áàéäàã íü, çàðèì ýðõòýí ººðèéí á¿òöèéã õýâýýð íü íºõºí ñýðãýýõ ÷àäâàð õÿçãààðìàãäìàë, ýìãýã ÿëãàðàë, ¿¿íä íýí ò¿¿ð¿¿íä êàçåîç Ẻãíºðëèéã çàéëóóëàõ áàéãàëèéí ãàðö áàéõã¿é, ìºí ýì÷èëãýýíèé àðãà õýìæýý, ¿¿íä ãîë íü íÿíãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý íºëººëºõ áîëîìæ áàãàòàé áàéðøèë áîëîí õýëáýð õàìààðäàã (á¿ä¿¿â÷ 2.1).

Ýìãýã æàìûí õ¿÷èí ç¿éëñ áà óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿åä òýäíèé ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã

Ñîðèâæèëò õ¿ñýýã¿é, àþóëòàé ¿ð äàãàâàðòàé Ãàäàãøëóóëàõ áàéãàëèéí ãàðö, ñ¿â áàéõã¿é (ÿñ, ¿å, òóíãàëãèéí áóë÷èðõàé, í¿äíèé ñóäàñíû áàãö)

Äèñòðîôèéí èëýðõèé ººð÷ëºëòòýé Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí çàðèì áàéðøëûí ýìãýã æàìûí îíöëîã

ªºðèé㺺 õýâèéí áàéäàëä íºõºí ñýðãýýæ òºëæ¿¿ëýõ ÷àäâàð õÿçãààðìàãäìàë

Ãîëîìòûí õýìæýý áàãà ÷ íýí àþóëòàé (í¿ä, øýýë¿¿ð, óìàéí ãóóðñàí õîîëîé) Ýì÷èëãýý ¿ð íºëºº áàãàòàé (ÿñ, í¿ä, òóíãàëãèéí áóë÷èðõàé, óìàéí ãóóðñàí õîîëîé)

Ýìíýë ç¿éí àæèãëàëòààð áàòëàãäñàí òóðøèëòààð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí áàéðøèë á¿ðèéí àíõäàã÷ ãîëîìòóóäààñ õàëäâàð ÿìàð çàìààð òàðõäàãèéã òîäðóóëààä áàéíà. Àíõäàã÷, õàìãèéí ýõýí

¿åèéí ãýìòëýýñ (ãàíöààð÷èëñàí òîâãîð) òóõàéí ýðõòýí á¿ðýí óñòàæ ìºõºõ õ¿ðòýëõ ñ¿ðüåýãèéí ¿éë ÿâöûã ¿å øàò á¿ðýýð íü àæèãëàæ ÷àäñàí áèëýý.

33

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

ßñ- ¿å ìº÷íèé ñ¿ðüåýãèéí ¿åä ¿å ãýìòñýí áîë õàëäâàð ñèíîâèàë á¿ðõ¿¿ë ¿åíèé õ¿¿äèéä áýõëýãääýã õýñýã îð÷ìîîð ¿åíèé ìºãººðñººð äàìæèí 纺ëºí ýäýä òàðõàíà. Íóãàëàìûí ñ¿ðüåýãèéí ¿åä íóãàëàì õîîðîíäûí ìºãººðñººð äàìæèí

õàæóóãèéí íóãàëàìä, óðàãøààãàà óðä äàãóó õîëáîîñûã õºíäèéð¿¿ëæ, àðàãøàà íóãàñíû ñóâàãò áîëîí íóãàëàì îð÷ìûí 纺ëºí ýäýä äàìæèæ áóãëàà ¿¿ñãýíý (çóðàã 2.5).

Çóðàã 2.5 ßñíû ìèåëîèä ÷ºìºã äàõü àíõäàã÷ ãîëîìòîä ººð÷ëºëò (àíõäàã÷ îñòèò) áà õàëäâàð òàðõàõ çàì À. 1-¿åíä, 2-¿å îð÷ìûí ýäýä, 3-ñèíîâèàë á¿ðõ¿¿ëä. Á. 1 – õàæóóãèéí íóãàëàìä, 2- íóãàëàìûí ºìíºõ ýäýä, 3- íóãàñíû ñóâàãò, 4- áóë÷èíä.

Í¿äíèé ñ¿ðüåýãèéí ¿åä õàëäâàð çàõðóó, õîðåîèä á¿ðõ¿¿ëèéí çàëãàà õýñýãò, øèëëýã õîëòñîîð äàìæèí òîðëîãò òàðõàíà (çóðàã 2.6). Í¿äíèé øèíãýí õýñýã õàëäâàðëàãäñàíààð òîðëîã á¿ðõ¿¿ë áîëîí öèëèàð áèåòýä òàðõàíà (çóðàã 2.7).

Çóðàã 2.6

Çóðàã 2.7

Õîðåîèä äàõü òóðøèëòààð ¿¿ñãýñýí ñ¿ðüåýãèéí êàçåîç-¿õæëèéí ãîëîìò. Ñ¿ðüåý òîðëîãò äàìæèæ ýõýëæ áàéíà. Ýäèéí áýëäìýë, ãåìàòîêñèëèí-ýîçèíààð áóäñàí, òîìðóóëàëò 80 äàõèí.

Í¿äíèé ñóäàñëàã á¿ðõ¿¿ë äàõü àíõäàã÷ ãîëîìòóóä áà õàëäâàð òàðõà çàì 1-ñóäàñëàã á¿ðõ¿¿ëèéí õàæóóãèéí õýñã¿¿äýä, 2òîðëîã á¿ðõ¿¿ëä, 3, 4 – í¿äíèé óðä õýñýãò.

34

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Áººðíèé ñ¿ðüåýãèéí ¿åä õàëäâàð øóëóóí ñóäñûí äàãóó òàðõèëàã á¿ðõ¿¿ë áîëîí ìºõëºãò, äýëáýý õîîðîíäîõ ñóäñûí äàãóó àÿãàíöàð-òýâøèíöýðò, îäîí âåíèéí äàãóó

õîëòîñëîã á¿ðõ¿¿ëèéí õàæóóãèéí õýñýãò, ìàõèà ñóäñûí äàãóó Ẻðíèé õàæóóãèéí äýëáýíä äàìæèíà (çóðàã 2.8).

Çóðàã 2.8 Áººðíèé õîëòîñëîã á¿ðõ¿¿ë äàõü àíõäàã÷ ãîëîìòóóä áà õàëäâàð òàðõàõ çàì 1-øóëóóí ñóäñûí äàãóó, 2- äýëáýí õîîðîíäûí ñóäñûí äàãóó, 3-îäîí âåíèéí äàãóó, 4-ìàõèà ñóäñûí äàãóó, 5- àíõäàã÷ ãýìòëèéí ãîëîìòóóä.

Ýì áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåýãèéí ¿åä õàëäâàð óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí ñàëñòûí äàãóó íóãàëààñóóäûí äàãóó óìàéä, ÷àöàðõàéãààð ºíäºãâ÷èíä, öààøèëáàë ãÿëòàíãèéí õàæóóãèéí õýñã¿¿äýä äàìæèíà (çóðàã 2.9). Çóðàã 2.9

Óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí íàìèðàà-àìïóëÿð õýñýã äàõü àíõäàã÷ ãîëîìòóóä áà õàëäâàð òàðõàõ çàì 1-óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí ñàëñòûí äàãóó íóãàëààñààð, 2- óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí ÷àöàðõàéä, 3-ºíäãºâ÷èíä, 4óìàéí ñàëñòàä, 5-àíõäàã÷ ãýìòëèéí ãîëîìòóóä, 6-õàëäâàð òàðõñàíû äàðààõ ¿åèéí ãîëîìòóóä.

Ýð áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåýãèéí ¿åä õàëäâàð ãýìòñýí Ẻðíººñ øýýë¿¿ðèéí õºíäèé㺺ð (ýì áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåýãýýñ ÿëãààòàé íü), ýñâýë øýýë¿¿ðèéí äîîä 1/3 ãýìòñýí áîë òóíãàëãààð äàìæèí áýëýã ýðõòíèéã õàëäâàðëóóëíà. Ò¿ð¿¿ áóë÷èðõàé ìºí ë ñóâãààð, òºìñºã äàéâðààñàà õàëäâàð àâàõ ìàãàäëàëòàé.

Àðüñíû ñ¿ðüåýãèéí ¿åä àíõëàí ñóáïàïèëëÿð äàâõðàãà, ýíäýýñ õàëäâàð àðüñíû ñóäàñíû äàãóó óã äàâõðàãûí áóñàä õýñýãò, íýâò îðäîã ñóäñûí äàãóó àðüñíû äîîð äàìæèæ, ìºí ýïèäåðìèñýýð äàìæèí àðüñíû ãàäíà òàëûã øàðõëóóëíà (çóðàã 2.10).

35

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Çóðàã 2.10

Àðüñíû ñóáýïèäåðìàëü õýñýã äàõü àíõäàã÷ ãîëîìòóóä áà õàëäâàð òàðõàõ çàì 1-ñóáïàïèëëÿð äàâõðàãûí õàæóóãèéí õýñýãò, 2-àðüñûã äîòîãøîî íýâòýëäýã ñóäñûí äàãóó, 3-ýïèäåðìèñò, 4àíõäàã÷ ãýìòëèéí ãîëîìò.

óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýýíèé àðãà õýìæýýã òóðøèëòûí æóðìààð áîëîâñðóóëæ ¿ð ä¿íã íü òîäðóóëàõ áîëîìæèéã áèäýíä îëãîñîí áèëýý. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí íÿíãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã àìæèëòòàé õèéõýä ýìãýã æàìûí äàðààõ õ¿÷èí ç¿éëñ ñààä ó÷ðóóëäãèéã òîãòîîãîîä áàéíà, ¿¿íä: öóñíû áè÷èë óðñãàëûí õÿìðàë, ¿¿íèé äîòîð êàçåîç-¿õæëèéí ãîëîìò ñóäàñã¿é áàéäàã íü, êàçåîç ÿëãàðàë òîãòâîðòîé, øèìýãääýãã¿é áºãººä áèå ìàõáîäèîñ ãàäàãøëàäàãã¿é íü, ôèáðîç èõýýð ÿâàãäàæ óëìààð ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì ýä, ýðõòýí, ìºí ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòîä ìóó íýâòýðäýã íü õàìààðíà (á¿ä¿¿â÷ 2.2).

Ýìãýã æàìûí òàëààð øèíý áºãººä á¿ðýí ä¿¿ðýí ìýäýýëýë íü óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí àíãèëëûã áîëîâñðóóëæ, õóâüñàë-ýìãýã æàìûí õàíäëàãûí åðºíõèé çàð÷ìûã òîãòîîõ áîëîìæèéã îëãîñîí áèëýý. Ýìãýã æàìä íü ¿íäýñëýí ºâ÷èí äààìæðàõ 4 ¿å øàòûã òîäîðõîéëîîä áàéíà. Èíãýñíýýð ºâ÷òíèéã òºðºëæ¿¿ëýõ, òýäíèéã ýðò áºãººä çîðèëãîòîéãîîð èëð¿¿ëýõ, ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã ñàíàë áîëãîõ áîëîìæ íýýãäñýí þì. ßñ-¿åíèé ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ àæëûí òóðøëàãà ýíýõ¿¿ àðãà÷ëàëûí ¿ð ä¿íã íîòîëñîí áèëýý. Ýìãýã æàìûí òóëãàìäñàí áîëîí ìàðãààíòàé àñóóäëûã òîäðóóëñàí íü Á¿ä¿¿â÷ 2.2

Ýì÷èëãýýíä ñààä ó÷ðóóëäàã ýìãýã æàìûí åðºíõèé õ¿÷èí ç¿éëñ Öóñíû áè÷èë óðñãàëûí õÿìðàë

Êàçåîç ¿õæèë

Èéìýýñ ÷ óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîëä àëü áîëîõ ýðò ¿åä õèéãäýõ ìýñ çàñëûí ýì÷èëãýý íü ýìãýã æàìûí õóâüä õàìãèéí ¿íäýñëýëòýé õýâýýð áàéñààð áàéíà. Ǻâõºí ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòûã

Ôèáðîïëàñòèê ¿çýãäýë

á¿ðýí àâ÷ óñòãàõ íü ýìãýã æàìûí öóâààã òàñàëæ, ºâ÷íèé ÿâöûã íàéäâàðòàé çîãñîîæ, õ¿íäðýëýýñ ñýðãèéëæ, ìºí ñºðºã ¿ð äàãàâðûã àëü áîëîõ áàãàñãàæ ÷àäíà. ¯¿íèé çýðýãöýý ýìãýã æàìûí

36

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

á¿ðõ¿¿ë ïàðàñïåöèôèê õàðøëûí ãýìòýëä íýðâýãäñýíèé ¿ð äàãàâàð þì. Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä ¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí àíãèëàëä çîõèõ ººð÷ëºëòèéã îðóóëñàí áèëýý. Ýäãýýð ºâ÷ëºë ýðò ¿åèéí, áèå ìàõáîäèä õàðøèë ¿¿ñãýã÷ ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðûí äàëä ãîëîìòóóäòàé õîëáîîòîé áàéäàã. Ýíý àñóóäëààð ºìíº áàéñàí áîëîí ºíººäºð õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí îéëãîëòûí ÿëãàà äàðààõàä îðøäîã. Àíõäàã÷ ñ¿ðüåýãèéí ñèíîâèòèéã èõýâ÷ëýí ñèíîâèàë á¿ðõ¿¿ë æèðèéí, öóñààð õàëäâàðëàãäñàíû óëìààñ ¿¿ñäýã ãýìòëèéí îíöãîé õýëáýð õýìýýí ¿çäýã áàéëàà. Èíãýõäýý õîâîð òîõèîëääîã “ñ¿ðüåýãèéí õîðäëîãî-õàðøëûí õýðëýã òºñò àðòðèò (Ïîíñå)” –èéã õ¿ëýýí çºâøººðäºã áàéæýý. Îð÷èí ¿åä ñèíîâèàë á¿ðõ¿¿ë ÑÌÁ-ààð àíõäàã÷ààð õàëäâàðëàí ãýìòääýãèéã ¿ã¿éñãýäýãã¿é. Ãýâ÷ ÿëàíãóÿà ºâäºãíèé ¿åíä ýëáýã òîõèîëääîã, ñîíãîäîã õýëáýðèéí Ïîíñåãèéí àðòðèòààñ èõýýõýí ÿëãààòàé áîëîâ÷ À.È.Ñòðóêîâûí òîìú¸îëñíîîð èæèë “ñ¿ðüåý-õàðøëûí”, “äàðõëàëûí” ¿ðýâñýë ýìãýã æàìûíõ íü ãîë õ¿÷èí ç¿éë áîëäîã ñ¿ðüåýãèéí ñèíîâèòèéí ººð õýëáýð áàéäãèéã ìàðãààíã¿é òîãòîîñîí þì. Óëìààð àíõäàã÷ ñèíîâèòèéí “ãàðöààã¿é ºâºðìºö ñ¿ðüåýãèéí ãàðàëòàé áîëîâ÷ ºâºðìºö ìîðôîëîãèéí çóðàãëàë (ñ¿ðüåýãèéí òîâãîð) ¿ã¿é, íÿí ñóäëàëûí àðãààð ÑÌÁ èëýðäýã îíöãîé õýëáýð¿¿ä áàéäàã àæýý. Íàñàíä õ¿ðãý÷äýä àæèãëàãääàã ñ¿ðüåýãèéí àíõäàã÷ àðõàã ñèíîâèò (ºìíº íü ÿñíû ãýìòýë áàéãààã¿é) íü èõýâ÷ëýí ñ¿ðüåýõàðøëûí ãàðàëòàé ãýæ ñýæèãëýõ ¿íäýñ ÷ áàéíà.

åðºíõèé ¿éë÷ëýë á¿õèé àðãà õýìæýýíèé õàìò (äàðõëààã ñýäýýõ, õýò èñýëäëèéí ýñðýã áýëäìýë, äààâàð ã.ì.) ÎÕÓûí Ñ¿ðüåýãèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýíãèéí áîëîâñðóóëñàí õýñýã ãàçðûí ýíçèì, ôèçèî-ýíçèì ýì÷èëãýýã õýðýãëýõ íü ýìãýã æàìûí ¿íäýñëýëòýé þì. Ýäãýýð àðãà ýäãýðýëòýä ñààä ó÷ðóóëäàã äýýð äóðäñàí ãóðâàí õ¿÷èí ç¿éëñýä ýåðýãýýð íºëººëäãèéã íü áàòëààä áàéíà. Áýëäìýë¿¿ä äîòðîîñ íÿíãèéí ãàðàëòàé óóðàã çàäëàã÷ ôåðìåíò - òåððèëèòèí õàìãèéí ¿ð ä¿íòýé. Ýä, ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò äàõü ôåðìåíò áîëîí ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýìèéí òóíã ðàäèîíóêëèä àðãààð ñóäëàõàä ñàíàë áîëãîæ áóé àðãà íü ýìèéí áýëäìýëèéí òóí, ýäèéí íÿíãèéí ¿ðæëèéã ñààòóóëàõ ÷àäâàðûã èõýñãýæ, ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿íã õýä äàõèí íýìýãä¿¿ëäýã íü áàòëàãäñàí áèëýý. Õýëñýí á¿õ ç¿éë íü áèå ìàõáîäü, ýä ýðõòýíä ÑÌÁ øóóä íºëººëñíººñ ¿¿ñäýã, ºâºðìºö ãðàíóëåìàòîç ¿ðýâñýë ãîë èëðýë íü áîëäîã óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí æèðèéí áóþó ìèêîáàêòåðèéí õýëáýðèéí ýìãýã æàìä õàìààðàëòàé þì. Ãýâ÷ îð÷èí ¿åä ñ¿ðüåýãèéí õóâüñëûí óëìààñ óã ºâ÷íèé æèðèéí áóñ, ýìãýã æàìûíõ íü ¿íäñýí íºõöºë íü ïàðàñïåöèôèê ¿ðýâñýë á¿õèé õýëáýð¿¿ä óëàì à÷ õîëáîãäîëòîé áîëæ áàéíà. Ýäãýýð õýëáýð íü ÿàõûí ÷ àðãàã¿é ñ¿ðüåýãèéí ãàðàëòàé áîëîâ÷ ìîðôîëîãèéí ºâºðìºö áóñ èëðýë¿¿äòýé þì. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýäãýýð õýëáýðèéí ýìãýã æàìûã 1980 îíîîñ ýõëýí ÎÕÓ-ûí Ñ¿ðüåýãèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýí ñóäàëæ áàéíà. Èéì òºðëèéí ºâ÷ëºëèéí ¿íäñýí áàéðøèë áîëîí õýëáýðèéí çàãâàðûã òóðøèëòààð ¿¿ñãýæ, ñ¿ðüåý-õàðøëûí ãàðëûã íü òîãòîîãîîä áàéíà. ßëàíãóÿà ñ¿ðüåý-õàðøëûí ñèíîâèòèéã äýëãýðýíã¿é ñóäàëæýý. Ñ¿ðüåý-õàðøëûí ñèíîâèò áîëîí ¿åíèé ¿ðýâñýë íü ¿åíèé ñèíîâèàë

Ñ¿ðüåý-õàðøëûí ñèíîâèò òºäèéã¿é áóñàä èæèë òºñòýé ïàðàñïåöèôèê ºâ÷ëºëèéí çàãâàðûã òóðøèëòààð ¿¿ñãýõ àðãà÷ëàëûã àøèãëàñíààð ýìãýã æàìûã íü íàðèéâ÷ëàí ñóäàëæ áàéíà. Èíãýñíýýð ÿíç á¿ðèéí áàéðøëûí (¿å, í¿ä, Ẻð, àðüñ, áóñàä) óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí æèðèéí áóñ õýëáýð, ìºí ñ¿ðüåýãèéí ÿíç á¿ðèéí 37

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

õýëáýð áàéðøëûí ¿åèéí àÿãàíöàðòýâøèíöðèéí ¿ðýâñýë áîëîí Ẻðíèé áóñàä ãýìòýë, õàðøëûí âàñêóëèò, àíõäàã÷ ¿ðã¿éäýë, ñ¿ðüåýòýé õîëáîîòîé áóñàä ºâ÷íèé îíîøèëãîî, ýì÷èëãýýíèé àñóóäàëä øèíýýð õàíäàõ áîëîìæ íýýãäýæ áàéãàà áèëýý.

îëäìîë ºâºðìºö ýñýðã¿¿öëèéí óðâàëûí íèéëáýðýýñ á¿ðääýã. Òºðºëõèéí áîëîí îëäìîë äàðõëàëûí òýíöâýð àëäàãäàõ íü îëîí øàëòãààíòàé áàéæ áîëîõ ÷ ýöýñò íü äàðõëàëûí äîòîîä îð÷èí õÿìàðñíû ¿ð ä¿íä ºâ÷èí ¿¿ñäýã. Õ¿íèé áèå ìàõáîäèéí ýñýðã¿¿öëèéí ºâºðìºö áóñ õ¿÷èí ç¿éëñýä õààëòûí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã ýä, ýðõòýí, ýñ, áèîëîãèéí øèíãýíèéã õàìààðóóëäàã (çóðàã 2.11). Ýäãýýð íü ÿíç á¿ðèéí ýñðýã òºðºã÷èéã òàíèõ, óñòãàõ, áèå ìàõáîäèîñ ãàðãàæ ãàäàãøëóóëàõ èæèë ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã. ªâºðìºö áóñ ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéí ¿ð íºëºº íü ýäãýýðèéí ÷àäàâõè (¿éë àæèëëàãàà íü õýâèéí, èäýâõòýé), òóõàéí ýñðýã òºðºã÷èéã óñòãàõ áîëîìæòîé ýñýõ áîëîí ýñðýã òºðºã÷èéí øèíæ ÷àíàðààñ õàìààðäàã. ªâºðìºö áóñ ýñýðã¿¿öëèéí ýñèéí á¿ðýëäýõ¿¿í áóþó ìèêðî áîëîí ìàêðîôàã (íåéòðîôèë, ìîíîöèò, ýäèéí ìàêðîôàã), Ê-ýñ, êèëëåð áîëîí áóñàä ýñ íü äîòîðõè íÿí óñòãàã÷ áîäèñûã (ëèçîñîìêàòèîíû óóðàã, ñóïåðîêñèä ðàäèêàë, óóðàã çàäëàã÷ ôåðìåíò) èäýâõèòýé ãàðãàñíààð, ìºí çàëãèæ çàäàëñíààð ¿¿ñãýã÷èéã íºõºí ¿ðæèõ áîëîìæã¿é áîëãîäîã. ªâºðìºö áóñ ýñýðã¿¿öëèéí ãóìîðàë á¿ðýëäýõ¿¿íä êîìïëåìåíòèéí òîãòîëöîî, ëèçîöèì, Âëèçèí áîëîí áóñàä õýä õýäýí õ¿÷èí ç¿éëñ õàìààðäàã áºãººä ýäãýýð íü ýñèéí ãàäíà ¿¿ñãýã÷èéã çàäàëæ óñòãàõàä ÿíç á¿ðèéí õýìæýýíèé ¿ð ä¿íòýéãýýð îðîëöäîã.

ªâ÷íèé ÿíç á¿ðèéí ¿å øàò, õýëáýðò íºëººëäºã õýñýã ãàçðûí áîëîí åðºíõèé äàðõëàëûí óðüä ºìíº ìýääýãã¿é áàéñàí õ¿÷èí ç¿éëñèéã íýýõýä òóñëàõ, øèíý õàíäëàãà, äàðõëàë ñóäëàëûí øèíý àðãà÷ëàëä ñóóðèëñàí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí äàðõëàëûí ýìãýã æàìûí ñóäàëãàà íü ýíýõ¿¿ àæëûí ç¿é ¸ñíû ¿ðãýëæëýë áºãººä øèíý ÷èãëýë áîëñîí þì. Ýíý ñóäàëãà çºâõºí îíîëûí òºäèéã¿é öýâýð ïðàêòèêèéí à÷ õîëáîãäîëòîé áºãººä ÿëàíãóÿà ýðò ¿åèéí îíîøëîãîîíû øèíý áîëîìæèéã íýýæ áàéãàà áèëýý. Øèíæëýõ óõààíû ýíýõ¿¿ ÷èãëýë èðýýëä¿éòýé íü íîòëîãäîæ, ¿ð ä¿íä íü áîëîâñðîãäñîí îíîøèëãîîíû õýä õýäýí àðãà÷ëàë, ñ¿ðüåý-õàðøëûí ñèíîâèòèéí áîëîí ëèìôàäåíèòèéí, ¿¿íèé äîòîð ïàòåíò á¿õèé îíîøèëãîîíû çºâëºìæèä òóñãàëàà îëñîí þì. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí áàéðøèë á¿ðèéí, ò¿¿í÷ëýí æèðèéí ìèêîáàêòåðèéí áîëîí æèðèéí áóñ áóþó ñ¿ðüåý-õàðøëûí õýëáýðèéí ýìãýã æàìûã òóñãàéëàí àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé áèëýý (ýíýõ¿¿ óäèðäàìæèéí ºâ÷íèé òîäîðõîé áàéðøèëä çîðèóëñàí õýñãèéã õàðíà óó).

Ñ¿ðüåýãèéí ¿¿ñãýã÷òýé òóëãàðàõàä ºâºðìºö áóñ ýñýðã¿¿öëèéí á¿õ õ¿÷èí ç¿éëñ äàé÷ëàãäàí òýìöäýã áîëîâ÷ ýíýõ¿¿ òºðºëõèéí äàðõëàëûí ¿éë÷ëýë õàíãàëòòàé áàéäàãã¿é. ÑÌÁ-èéí õàëäâàð àâñàí õ¿íèé áèå ìàõáîäü øóóä ë ºâºðìºö, ÿã ÑÌÁèéí ýñðýã ÷èãëýñýí äàðõëàëûí óðâàëûã ¿¿ñãýæ, ñ¿ðüåýãèéí ¿¿ñãýã÷èéí ýñðýã äàðõëàëûã á¿ðä¿¿ëäýã.

Ñ¿ðüåýãèéí äàðõëàë Àëü ÷ õàëäâàðò ºâ÷íèé àäèëààð ñ¿ðüåý ººðèéí ¿¿ñãýã÷ - ñ¿ðüåýãèéí ìèêîáàêòåð, ãàäààä îð÷íû òààã¿é õ¿÷èí ç¿éëñ, äàðõëàëûí äîòîîä îð÷èí õÿìàðñíû íºëººë뺺𠿿ñäýã. Äàðõëàà íü ºâºðìºö áóñ ýñýðã¿¿öýë (òºðºëõèéí áóþó áàéãàëèéí äàðõëàà) áîëîí

Ýñðýã òºðºã÷èéí (ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîëä ÑÌÁ) íºëººë뺺𠿿ññýí äàðõëàëûí 38

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

óðâàë íü äàðõëàëûí ýñ áîëîí ãóìîðàë õ¿÷èí ç¿éëñèéí òóñëàìæòàé çîõèîí áàéãóóëàãäàæ á¿ðääýã. ªºðººð õýëáýë õîîðîíäîî, ºâºðìºö áóñ ýñýðã¿¿öëèéí Çóðàã 2.11

õ¿÷èí ç¿éëñòýé áîëîí ýñðýã òºðºã÷òýé áàéíãà õàðüöàæ áàéäàã ýñèéí (Ò-äàðõëàà) áîëîí ãóìîðàë (Â-äàðõëàà) á¿ðýëäýõ¿¿íýýñ á¿ðääýã.

Ýñýðã¿¿öëèéí ºâºðìºö áóñ õ¿÷èí ç¿éëñ Øèìýã÷ Õàâäðûí ýñ Ýñðýã òºðºã÷

Áè÷èë áèåòýí

Õîð

Õóâüññàí ýñ

Ê-ýñ

êèëëåð ýñ

ôàãîöèò

ñàëñò á

èéí öóñ áîëîí ýäóóðàã ÿíç á¿ðèéí

èíòåðôåðîí

ëèçîöèì

êîìïëåìåíò

òðîìáîöèò áîëîí áóñàä ýñ

¿ðõ¿¿ë

Õºãøèí ýñ

Àðüñ

Õàðøèë ¿¿ñãýã÷

òàíèëöóóëñíààð ¿ðãýëæèëäýã. Äàðõëàëûí óðâàëûí íýãä¿ãýýð ¿å øàòíû ¿ð ä¿íä èäýâõæñýí ìàêðîôàã áîëîí ýñðýã òºðºã÷ººñ á¿ðäñýí, Ò áîëîí  ëèìôîöèò ýñòýé õàðüöàõàä áýëýí áîëñîí á¿ðäýë ¿¿ñäýã.

Ìàêðîôàã ýñðýã òºðºã÷òýé òóëãàðñíààð äàðõëàëûí óðâàë ýõýëæ (çóðàã 2.12), äàðàà íü êîìïëåìåíòèéí õÿíàëòàíä ýñðýã òºðºã÷èéã çàäëàí áîëîâñðóóëæ, áîëîâñðóóëñàí ¿ëäýãäëèéã íü ýäèéí çîõèöëûí 2 äóãààð àíãèëëûí ìîëåêóëûí õàìò ìàêðîôàãèéí ãàäàðãóóä ñóóëãàæ

39

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Çóðàã 2.12

Äàðõëàëûí óðâàëä îðîëöîã÷ ýñèéí õàìòûí ¿éë àæèëëàãàà

Öààøèä, äàðõëàëûí óðâàëûí õî¸ðäóãààð ¿å øàòàíä èäýâõæñýí ìàêðîôàã íü ÿíç á¿ðèéí öèòîêèíèéã ÿëãàðóóëäàã. Èíòåðëåéêèí -1 íü Ò-õåëïåðèéí 0 áà 2 äóãààð á¿ëãèéã, õàðèí èíòåðëåéêèí – 12 íü Ò-õåëïåðèéí 1 ä¿ãýýð á¿ëãèéã èäýâõæ¿¿ëäýã. Èäýâõæñýí Ò-õåëïåð 1 áîëîí 0 íü ìºí ë îëîí òºðëèéí öèòîêèíèéã ÿëãàðóóëæ, õàðèí èíòåðëåéêèí -2 íü Ò áîëîí  ýñèéí ÿíç á¿ðèéí á¿ëãèéã èäýâõæ¿¿ëäýã. Èäýâõæñýí Ò-õåëïåð 2 íü èíòåðëåéêèí 4, 5, 10 - ûã ÿëãàðóóëñíààð Â-ýñ áîëîí èììóíîãëîáóëèíû íèéëýãæèëòèéã èäýâõæ¿¿ëæ, Â-ëèìôîöèò ïëàçìàòèê ýñýä õóâèðàõ ¿éë ÿâöûã ñýäýýäýã. Óëìààð ïëàçìàòèê ýñ íü èììóíîãëîáóëèíûã, ¿¿íèé äîòîð òóõàéí ýñðýã òºðºã÷òýé òýìöýõ ýñðýã áèåèéã óëàì èäýâõèòýé íèéëýãæ¿¿ëäýã. ¯¿íèé íýãýí çýðýãöýý Ò-õåëïåð 0 íü Ò-õåëïåð 1 (ýñèéí óðâàëûã çîõèîí áàéãóóëàã÷) áîëîí Ò-õåëïåð 2 (ãóìîðàë óðâàëûã çîõèîí áàéãóóëàã÷) –ò õóâèðäàã.

Ò-õåëïåð 1, 2 íü ººðèéí áîëîâñðóóëäàã öèòîêèíèéã õóðèìòëóóëàõ íü ýñèéí áà ãóìîðàë äàðõëààã èäýâõæ¿¿ëýí õ¿÷èðõæ¿¿ëäýã. Äýýð ä¿ðñýëñýí ¿éë ÿâäàë (çóðàã 2.12) íü äàðõëàëûí çàõûí ýðõòýíä íýãýí çýðýã, ìàø ò¿ðãýí õóãàöààíä ÿâàãäàæ, îðîëöîã÷èä íü øóóä áîëîí óðâóó õîëáîîãîîð áàéíãà óÿëäàí õàðèëöàæ áàéäãèéã àíõààðóóøòàé. Ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºíä äàðõëàëûí àíõäàã÷ (òºðºëõèéí ýñâýë îëäìîë) õîìñäîë íýí õîâîð òîõèîëääîãèéã ñàíàõ õýðýãòýé. Õàðèí ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºíä äàðõëàëûí õî¸ðäîã÷ äóòàãäëûí øèíæ òýìäýã íýí ýëáýã áóþó 80-90%-ä èëýð÷, ýíý íü ýõýíäýý ºâ÷èí ¿¿ñýõ íºõöºë áîëæ, õàðèí öààøèä ºâ÷íèé ¿ð äàãàâàð áîëîí äààìæèðäàã. Áèå ìàõáîäèä ÑÌÁ ¿ðæèõ, áèîëîãèéí øèíãýí, ýäýä ìèêîáàêòåðèéí ýñðýã áèå áîëîí áîäèñûí ñîëèëöîîíûõ íü áóñàä á¿òýýãäýõ¿¿í íýâòðýõ, ãýìòñýí ýñèéí á¿òýö äàõü áèîëîãèéí èäýâõèò áîäèñ, 40

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

çàâñðûí á¿òýýãäýõ¿¿í ÿëãàðàõ íü ºâ÷òíèé äàðõëàëûí ýñýä øóóä áîëîí øóóä áóñààð ãýìòýýõ íºëºº ¿ç¿¿ëæ, ñ¿ðüåýãèéí ¿åä ãóìîðàë äàðõëàëààñ èë¿¿ ¿¿ðýãòýé ýñèéí äàðõëàëûí õàðèó óðâàëûã äàðàíãóéëàõàä èõýâ÷ëýí õ¿ðãýäýã.

Ýìíýë ç¿éí ïðàêòèêò òóáåðêóëèí (ÏÏÄ) ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã òºðºã÷èéí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã. Òóõàéëáàë òóáåðêóëèíû àðüñíû ñîðèë, ëèìôîöèòèéí áëàñò õóâüñëûí ºâºðìºö óðâàë, ëåéêîöèòèéí í¿¿äëèéã ñààðóóëàõ ºâºðìºö óðâàë, ýñðýã òºðºã÷èéã àãóóëñàí áàé-ýñýä ÏÏÄä ìýäðýã áîëñîí ëèìôîöèòèéí ¿ç¿¿ëýõ öèòîòîêñèê íºëººëëèéã ¿íýëýõ, ºâºðìºö ðîçåòê ¿¿ñãýõ óðâàëûí ÿíç á¿ðèéí õóâèëáàðûí ¿åèéí ÓÕÕÌÓ-ûã ä¿ãíýõýä ÏÏÄ-ã àøèãëàäàã.

Ñ¿ðüåýãèéí ¿åä ýñèéí óðâàë áîäèòîîð ÿâàãäàõ ãîë õýëáýð íü óäààøèðñàí õýëáýðèéí õýò ìýäðýã ÷àíàð (ÓÕÕÌ×) /ãèïåð÷óâñòâèòåëüíîñòü çàìåäëåííîãî òèïà/ þì. ÑÌÁ-èéí ýñðýã òºðºã÷èä ìýäðýã áîëñîí Ò-ýñèéí ÿíç á¿ðèéí òºðë¿¿ä õîîðîíäîî áîëîí ìàêðîôàãóóäòàé õàðèëöàõ íü ýíý ¿çýãäëèéí ¿íäýñ íü áîëäîã.

Ñ¿ðüåýãèéí ¿åä ëåéêîöèòèéí í¿¿äëèéã ñààðóóëàõ ºâºðìºö óðâàë íýìýãäýõ íü ºâ÷íèé äààìæðàëòàé äàâõöàõ íü îëîíòàà. Õàðèí ýñðýãýýð ëèìôîöèòèéí áëàñò õóâüñëûí ºâºðìºö óðâàë íü áèå ìàõáîäèéí ýñýðã¿¿öýë íýìýãäñýíòýé äàâõöäàã. Ýñèéí äàðõëàëûí óðâàë äàðàíãóéëàãäàõ íü Ò-ëèìôîöèòèéí òîî, ºñºí ¿ðæèõ áîëîí ÿíç á¿ðèéí ìåäèàòîðèéã ¿¿ñãýõ ÷àäâàð áóóðñíààð èëýðäýã. Ýñðýã òºðºã÷èéí ñýäýýõ ¿éë÷ëýë íü èììóíîãëîáóëèíû, óëìààð ºâºðìºö ýñðýã áèåèéí íèéëýãæèëòèéí ýð÷, ôàãîöèò ýñèéí ¿éë àæèëëàãààíû èäýâõ ººð÷ëºãäºõºä õ¿ðãýäýã.

Ýíýõ¿¿ õàðèëöàà íü äàðààõ ¿íäñýí ÷èãëýëä ÿâàãääàã: • Èíòåðëåéêèí -2 áà 12-èéí íºëººãººð èäýâõæñýí Ò-õåëïåð 1 ýñ¿¿ä ýñðýã òºðºã÷èéí ñýäýýëòýý𠺺ðèéí ëèçîñîìèéí óóðàã çàäëàã÷ ôåðìåíòèéí èäýâõèéã ýðñ íýìýãä¿¿ëæ, ýñýýñ ãàäíàõ îð÷èíä èíòåðëåéêèí -2-ûã íýìýëò õýìæýýãýýð ãàðãàäàã. • Èíòåðëåéêèí-2 íü öèòîòîêñèê Òýñèéã ñýäýýæ, óëìààð ýäãýýð íü ÑÌÁèéí ýñðýã òºðºã÷èéã óóñãàí çàäàëäàã ëèìôîöèòîòîêñèíèéã íèéëýãæ¿¿ëäýã.

Àðõàã ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîëä äàðõëàë áàéíãà äàðàíãóéëàãäàæ, ýíý íü Òëèìôîöèòèéí ÿíç á¿ðèéí òºðë¿¿äèéí õýâèéí õàðüöàà àëäàãäñàíààð èëýðäýã. Èíòåðëåéêèí -2 íü Â-ýñýýð äàìæóóëàí ïëàçìàòèê ýñèéí ¿ðæëèéã ýõë¿¿ëæ, äàðõëàëûí Ò-õåëïåðèéí îðîëöîîòîé á¿ðýëäýõ¿¿íèéã äàðàíãóéëæ, èíãýñíýýð Ò-õåëïåð 2-ûí ¿¿ñãýäýã èíòåðëåéêèí - 4, 5, 10 –ûí ÿëãàðàë áàãàñàõ íü á¿õ àíãèëëûí èììóíîãëîáóëèíû òýíöâýðèéí àëäàãäëààð èëýðäýã. Ýíý ¿åä ºâ÷òíèé öóñíû ñèéâýíä ºâºðìºö ýñðýã áèå áàéõã¿é, ýñâýë ìàø áàãà õýìæýýãýýð òîäîðõîéëîãääîã. Ò-õåëïåð 1-èéí òîî, èäýâõ áóóðàõ íü õàëäâàðûã ¿¿ñãýã÷èéí ãýìòýýñýí ýñèéã óñòãàäàã ëèìôîöèòèéí

• Ìºí ¿¿íòýé íýãýí çýðýã èíòåðëåéêèí -2 íü ÓÕÕÌÓ-ûã ñýäýýã÷ Ò-ýôôåêòîðèéã èäýâõæ¿¿ëñíýýð ýäãýýð íü ýñýýñ ãàäíàõ îð÷èíä ÿíç á¿ðèéí ëèìôîêèíèéã ÿëãàðóóëäàã. • Ëèìôîêèí íü ìàêðîôàãèéí èäýâõæ¿¿ëäýã.

ãðàíóëîöèò áîëîí ¿éë àæèëëàãààã

• Ëèìôîêèíû íºëººãººð èäýâõæñýí ìàêðîôàãóóä íü íÿí óñòãàõ ¿éë÷ëýëýý íýìýãä¿¿ëäýã òºäèéã¿é ýñðýã òºðºã÷èéã òàíèóëàõ ÷àäâàðàà íýìýãä¿¿ëäýã. Èíãýñíýýð äàðõëàëûí óðâàëûã äàõèí äàõèí øèíýýð ýõë¿¿ëäýã.

41

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

õàìãààëàõ óðâàë õàíãàëòã¿é ÿâàãäàõàä õ¿ðãýäýã.

òóáåðêóëèíä õàðèó óðâàë ºãäºãã¿é íü òîëåðàíò ÷àíàðûí èëðýë þì.

Ìàêðîôàãóóä ýñðýã òºðºã÷èéí äýýæèéã Ò-õåëïåðò òàíèëöóóëäàã òºäèéã¿é ÿëãàðóóëäàã èíòåðëåéêèí – 1-èéí íºëººãººð õåëïåðóóä èäýâõæäýã. Ýíýõ¿¿ èäýâõæ¿¿ëýõ íºëºº õàíãàëòã¿é áàéõ íü õåëïåðèéí îðîëöîîòîé äàðõëàà äóòàãäàõ øàëòãààí íü áîëäîã. Àðõàã õàëäâàðûí ¿åä ìîíîöèòèéí ¿éë àæèëëàãàà àëäàãääàã òóë äàðõëàëûí öîãö õàðèó óðâàë ÿâàãäàõàä íýí øààðäëàãàòàé õàìòûí àæèëëàãàà ÷ õÿìàðäàã.

Ñ¿ðüåýãèéí ¿åä àóòîèììóí ¿çýãäýë äàãàëääàã áºãººä ýíý íü ýä ýñ ãýìòñýíýýñ àóòî ýñðýã òºðºã÷ ¿¿ññýí, ýñâýë ººðèéí ýäèéí ýñðýã òºðºã÷èéí ýñðýã ¿¿ññýí àóòî ýñðýã áèå, ìýäðýã áîëñîí Ò-ëèìôîöèòýýñ õàìààðñàí áàéäàã. Àóòîèììóí ººð÷ëºëò íü äàðõëàëûí óðâàëûã ãàæ áîëãîäîã ºâºðìºö áóñ ¿ðýâñýë ýäýä ¿¿ñýõ íºõöºë áîëäîã. Äàðõëàëûí óðâàëûã õàíãàäàã ìàø íàðèéí á¿òýöòýé òîãòîëöîîíû ¿éë àæèëëàãààã ëåéêîöèò äýýð áàéäàã ýäèéí òîõèðëûí ãîë á¿ðäýëòýé õîëáîîòîé äàðõëàëûí óðâàëûí ãåíóóä (HLA) ñ¿ðüåýãèéí ¿åä õÿíàäàã. Óäàìøëûí õ¿÷èí ç¿éëñ íü ìàêðîôàã áîëîí Ò,  ëèìôîöèòèéí õîîðîíäûí óÿëäàà, õàìòûí ¿éë àæèëëàãàà, íèéò äàðõëàëûí ýñèéí èäýâõèéã õàíãàäàã áóþó ººðººð õýëáýë äàðõëûí óðâàëûã á¿õýëä íü çîõèöóóëäãèéã áèä ìýäíý. HLAèéí B áîëîí DR ëîêóñò ýñðýã òºðºã÷èéí òîäîðõîé çàðèì íýãýí á¿ðäýëòýé õ¿ì¿¿ñ ñ¿ðüåýãýýð èë¿¿òýé ºâääºã, ýñâýë ýñðýãýýð ñ¿ðüåýä òýñâýðòýé áàéäãèéã îð÷èí ¿åä òîãòîîãîîä áàéãàà.

Ýñèéí äàðõëàëûí õàðèó óðâàë õàíãàëòã¿é áàéõ íü Ò-õåëïåð 2-èéí ¿éë àæèëëàãààíû èäýâõ ñóëàðñíààð èëýð÷, óëìààð õàðøëûí óðâàëóóä ÿâàãääàã. Õàðøëûí áîëîí äàðõëàëûí óðâàë ÿâàãäàõ æàì õîîðîíäîî îíöûí ÿëãààã¿é áèëýý. ßëãàà íü ýñðýã òºðºã÷èéã ÿìàð òóí õýìæýýãýýð, ÿìàð çàìààð íýâòð¿¿ëñíýýñ õàìààðäàã. Ýñðýã òºðºã÷ ðåàãèíèé òºðëèéí ýñðýã áèåòýé (IgE) òóëãàðàõ íü øóóä óðâàëûã ýõë¿¿ëæ, ýäèéí ôåðìåíò èäýâõæèõ, ãèñòàìèí òºñò íýãäýë ÿëãàðàõ, ñóäàñíû íýâ÷èìòãèé ÷àíàð íýìýãäýõ, öóñíû óóðãèéí á¿òýö àëäàãäàõ çýðýã ¿çýãäýë á¿õèé õèìèéí ýìãýã óðâàëóóäûã ¿¿ñãýäýã. Öîãöîîð íü ýíýõ¿¿ ¿çýãäëèéã ò¿ðãýí õýëáýðèéí õýò ìýäðýã óðâàë (ÒÕÕÌÓ, ãèïåð÷óâñòâèòåëüíîñòü íåìåäëåííîãî òèïà) ãýæ íýðëýäýã. Ïîëèìîðô Ẻìò ëåéêîöèò íü ÒÕÕÌÓ-ûí ýñèéí á¿ðýëäýõ¿¿í íü áîëäîã. Ñ¿ðüåýãèéí õàðøëûí óðâàë íü èõýâ÷ëýí í¿ä, àðüñ, Ẻð, ñèíîâèàë á¿ðõ¿¿ëèéí ãýìòëèéí ¿åä èëýðäýã.

̺í ñ¿ðüåýä õýð ìýäðýã áàéõ, ºãºõ õàðèó óðâàëûí öàð õýìæýý íü öóñíû ñèéâýíãèéí á¿òö¿¿ä áóþó ãàïòîãëîáèí (Hp) áîëîí á¿ëýãò ºâºðìºö á¿ðýëäýõ¿¿íòýé (Gc, ãðóïïîñïåöèôè÷åñêèé êîìïîíåíò) óÿëäààòàé áàéäãèéã ÷ áèä ìýäíý. Ýð¿¿ë õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöóóëàõàä ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèé äóíä Íð 2-2 áîëîí Gc 1-1, ìºí ýäãýýðèéí õîñëîë, HP 2-2 - Gc 1-1 èë¿¿òýé òîõèîëääîã. Ýäãýýð õ¿ì¿¿ñò ñ¿ðüåý õ¿íä ÿâöòàé áàéäàã íü ýñèéí äàðõëàà äàðàíãóéëàãäàæ, ãóìîðàë äàðõëàë õýò ñýäýýãäñýíòýé íü õîëáîîòîé þì.

Òîëåðàíò ÷àíàð íü ñ¿ðüåýãèéí ¿åä ýñèéí äàðõëàëûí óðâàë àëäàãäñàíû íýãýí èëðýë áîëäîã. Ýñðýã òºðºã÷ õýò èõ õýìæýý, õóãàöààãààð ¿éë÷ëýõýä ëèìôîöèòóóä õàðèó óðâàë ºãäºãã¿é, àðõàã äåñòðóêòèâ ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºíä Ò-õåëïåð 1 áà 2 õýò èõýýð ñýäýýãäýæ, ëèìôîöèòèéí áëàñò õóâüñëûí ºâºðìºö óðâàëûã ÿâóóëàõàä

Ò-òîãòîëöîî áàãà çýðýã äàðàíãóéëàãäàõ, Â-òîãòîëöîî èäýâõæèõ, ìàêðîôàãèéí ¿éë àæèëëàãàà àëäàãäàõ íü óóøãèíû áóñ 42

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

ñ¿ðüåýãèéí äàðõëàëûí åðºíõèé õýâ øèíæ áèëýý. Ãýâ÷ äýýðõ ººð÷ëºëò óóøãèíû áóñ ñ¿ðüýåãèéí òîõèîëäîë á¿ðò èëýðäýãã¿éã àíõààðàõ õýðýãòýé. Ýñèéí áîëîí ãóìîðàë ºâºðìºö õàðèó óðâàë èëýðõèé èõ áàéãààã õàðóóëàõ èììóíîëîãèéí ¿ç¿¿ëýëò øýýñ áýëãèéí çàìûí èäýâõèòýé ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºíä ýëáýã òîõèîëääîã. Ýñèéí èëýðõèé áîëîí ãóìîðàë ñóëõàí äàðõëàëûí õîñëîë óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí çàðèì íýãýí õÿçãààðìàãäìàë õýëáýðò (í¿ä, òóíãàëãèéí çàíãèëààíû ñ¿ðüåý, ýì áîëîí ýð áýëýã ýðõòíèé äàíãààð òîõèîëäîõ ñ¿ðüåý) òîõèîëääîã. Ýñèéí ñóëõàí, ãóìîðàë äàðõëàëûí õ¿÷òýé èëðýë íü ÿñíû, òóõàéëáàë íóðóó íóãëàìûí èäýâõòýé ñ¿ðüåýä èëýðäýã. Íåéòðîôèëèéí ãàðàëòàé áàéãàëèéí ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷èí ç¿éëñ áóþó êàòèîí óóðàã, ìèåëîïåðîêñèäàç, ëàêòîôåðèíèé ìàø ºíäºð èäýâõæèë íü óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ºâºðìºö øèíæ þì.

Õýñýã ãàçðûí ò¿âøèíä áóþó ãýìòñýí õýñãèéí áèîëîãèéí øèíãýí, ýäýä äàðõëàëûí õ¿÷èí ç¿éëñèéã ñóäëàõ íü ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã íü óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí äàðõëàëûí íýãýí îíöëîã þì. Çàðèì ñóäàëãààãààð ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýñðýã áèå, èììóíîãëîáóëèí A áîëîí G, èììóí á¿ðäýë, öèòîêèí ÔÍÎ – α íü ñèíîâèàë øèíãýí, ãýìòñýí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ýäèéí äýýæ, Äóãëàñûí çàé äàõü õýâëèéí ãÿëòàíãèéí øèíãýí, íóãàñíû óñàíä áàéäãèéã òîãòîîñîí áèëýý. ªâºðìºö ¿ðýâñëèéí ãîëîìòîä ãóìîðàë äàðõëàëûí ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éëñ õóðèìòëàãäàõ íü ýäèéí íýâ÷èìòãèé ÷àíàð íýìýãäýõ, ãýìòñýí ýäýä ëèìôîèä ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿í õóðèìòëàãäàõ, óëìààð ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýñðýã áèå áîëîí äàðõëàëûí õàðèó óðâàëûí áóñàä á¿òýýãäýõ¿¿í òóõàéí õýñýã ãàçàð íèéëýãæèæ áóéã èëòãýíý. Ñïèíàë ìåíèíãèòýýð õ¿íäýðñýí ñ¿ðüåýãèéí ñïîíäèëèòèéí ¿åä ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýñðýã áèå, ÔÍÎ - α, èììóí á¿ðäýë, èììóíîãëîáóëèí íóãàñíû øèíãýíä èëðýõ íü òàðõèíû ãèñòîãåìàòèê áîëîí äàðõëàëûí õààëò àëäàãäñàíû èëðýë þì.

Äàðõëàëûí ¿ç¿¿ëýëòèéí äóíäàæ íü ñ¿ðüåýãèéí áàéðøëààñ õàìààðàí ÿëãààòàé áàéõûã áèä òîãòîîæ ÷àäààã¿é áèëýý. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí äàðõëàëûí øèíæ òýìäãèéí äýýð äóðäñàí îíöëîãóóä íü ºâ÷íèé ¿å øàò, èäýâõæèë, òàðõàöààñ õàìààðäàã. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí äàðõëàëûí øèíæ òýìäýã ºâ÷íèé ¿å øàòààñ õàìààðàëòàé íü çàõûí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèé äàðõëàëûí áîëîí ìîðôîëîãèéí øèíæèëãýýíèé ¿ð ä¿íã õàðüöóóëàõàä òîäîðõîé õàðàãääàã. Äàðõëàëûí ¿ç¿¿ëýëò äîîãóóð áàéõ íü ýäãýðýëòèéí øèíæ òýìäýãã¿é òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí êàçåîç ¿õæëèéí, ºíäºð ¿ç¿¿ëýëò ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò øèìýãäýæ, ôèáðîçæèõ ¿åä òîäîðõîéëîãääîã. Ýñèéí äàðõëàëûí ºíäºð, ãóìîðàë äàðõëàëûí ñóëõàí èëðýë á¿õèé ¿ç¿¿ëýëò íü ñîðèâæèëò, ãðàíóëÿöèéí øèíæ òýìäýãòýé á¿ðõ¿¿ëæñýí õóó÷èí êàçåîç ãîëîìòòîé ºâ÷òºíä èëýðäýã.

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ÿíç á¿ðèéí áàéðøëûí ¿åä åðºíõèé áîëîí õýñýã ãàçðûí äàðõëàëûã íýãýí çýðýã ñóäàëñàí íü çºâõºí äàðõëàëûí ýìãýã æàì áóþó òóõàéí ºâ÷íèé ýìãýã æàìûí îíöëîã õýâ øèíæ á¿ðýëäýõýä äàðõëàë õýðõýí îðîëöäîãèéã òîäðóóëñàí òºäèéã¿é óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí äàðõëàëûí îíîøèëãîîíû áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëñýí þì. Ýäãýýð áàðèìòûã áîëîí ò¿øèãëýñýí õîëáîãäîõ ýõ ñóðâàëæèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã äàðõëàë ñóäëàëûí àðãóóäàä çîðèóëñàí á¿ëýãò òàíèëöóóëñàí áàéãàà.

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã àíàòîì Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã àíàòîìèéã òàéëáàðëàõààñ ºìíº ýíýõ¿¿ ýìãýã íü õ¿íèé òóñäàã ºâ÷í¿¿ä äîòîð ÿìàð áàéð 43

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

ýðõòíèé, ìýäðýëèéí òîãòîëöîîíû, ãÿëòàí á¿ðõ¿¿ëèéí, àðüñíû, ìýäðýõ¿éí ýðõòíèé, ãýäýñíèé, öàãààí áîëîí àìüñãàëûí õîîëîéí ñ¿ðüåýãèéí ãýìòýë á¿õèé. Àíãèëàëä çààñíààð ýäãýýð íü ýìãýãèéí áàéðøëààñ ¿ë õàìààðàí õóðö ãîëîìòîò, àðõàã ãîëîìòîò, õóðö äåñòðóêòèâ (õºíäèéò, øàðõëààò) ñ¿ðüåý áàéæ áîëíî.

ñóóðèéã ýçýëäãèéã íü òîäðóóëàõ õýäýí òàéëáàðûã õèéõ ¸ñòîé áèëýý. Ǻâõºí èíãýñýí òîõèîëäîëä ë óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìíýë ç¿éí áîëîí ýìãýã àíàòîìèéí îíîøèéã çºâ òîìú¸îëîõ áîëîìæòîé áîëíî. ªâ÷íèé îëîí óëñûí 10 äóãààð àíãèëàëä íèéö¿¿ëýí ººð÷èëñºí (¿íäýñíèé øèíæëýõ óõààíä óëàìæëàë áîëñîí ýìãýã æàìûã äýýäëýõ çàð÷ìûã áàðèìòëààã¿é) ñ¿ðüåýãèéí îð÷èí ¿åèéí àíãèëàëä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí áàéäàë òºäèéëºí òîäîðõîé áóñ þì. ¯íäñýí õýëáýðèéã íü À18-À19 õýñã¿¿äýä òîî÷ñîí áàéãàà. Òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý çýðýã ÷óõàë õýëáýðèéí áàéäàë òîäîðõîé áóñ áàéãàà þì. Öýýæíèé õºíäèéí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý íü À15 áîëîí À16 áóþó àìüñãàëûí ñ¿ðüåýãèéí (áàêòåðèîñêîïèéí ýñâýë ýäèéí øèíæèëãýýãýýð áàòàëãààæñàí áîëîí áàòàëãààæààã¿é) õýñýãò îðóóëæýý. Ãýòýë çàõûí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý áóþó ñ¿ðüåýãèéí ëèìôàäåíèòèéã À18 áóþó áóñàä ýðõòíèé ñ¿ðüåýä õàìààðóóëàí À18.2-ò áàéðëóóëæýý. ̺í ýíý õýñýãò, ãýõäýý À18.3-ò ÷àöàðõàéí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåýã áàéðëóóëñàí áàéãàà (ãýäýñíèé áîëîí ãÿëòàíãèéí ñ¿ðüåýãèéí çýðýãöýý). Òàéëáàðëàõàä õýö¿¿ áóñàä òîõèîëäëóóä ÷ áèé.

Ãýâ÷ ñ¿ðüåýãèéí ¿åä ÿñ, äîòîð ýðõòýí, òàðõèíû õàëüñ ãýõ ìýòèéí ãýìòýë á¿ð ºìíº ä¿ðñýëñýí ñ¿ðüåýä õàìààðäàãã¿éã òóñãàéëàí äóðäàõ õýðýãòýé. Æèøýýëáýë õýðâýý óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí àíõäàã÷ á¿ðäýë íü ýäãýðýýã¿é õ¿¿õýä ñ¿ðüåýãèéí ñïîíäèëèòòàé áîë íóãëàìûí ãýìòëèéã íü öóñààð òàðõàí äààìæðàõ õýëáýðèéí àíõäàã÷ ñ¿ðüåý ãýæ ¿çíý. Èéìýýñ àíõäàã÷ á¿ðäëèéí áàéäëààñ àñóóäàë õàìààðíà. Õýðâýý ýíý íü ýäãýð÷, óë ìºð íü òîäîðõîéëîãäîõã¿é áàéãàà áîë áóñàä ýðõòíèé ãýìòëèéã óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý ãýæ ¿çýæ áîëíî. Õýðâýý àíõäàã÷ ñ¿ðüåýãèéí á¿ðäýë á¿ðýí ýäãýðýýã¿é áîë áóñàä ýðõòíèé ãýìòýë íü àíõäàã÷ ñ¿ðüåýãèéí òàðõàëò þì. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã àíàòîì íü äýëãýðýíã¿é ñóäëàãäàæ òîäðóóëàãäñàí áèëýý. ¯¿íä íýí ò¿ð¿¿íä À.Í.×èñòîâè÷ òîìîîõîí õóâü íýìðèéã îðóóëñàí þì. Òýðýýð îð÷èí ¿åèéí ñ¿ðüåý íü áèå äààñàí ºâ÷íèé õóâüä ¿¿ñãýäýã á¿òöèéí íèéëìýë ººð÷ëºëò (çóðàã 2.13)-èéí äîòîð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý ÿìàð áàéð ñóóðèéã ýçýëäãèéã òîäîðõîéëñîí áèëýý. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý íü çºâõºí àëü íýãýí ýðõòíèé áèå äààñàí áóñ, õàðèí íèéò áèå ìàõáîäèéí ºâ÷èí áîëîõ ¿íäñýí çàð÷ìûã À.Í.×èñòîâè÷ ñóäàëãààãààðàà òîãòîîñîí þì.

Ýìãýã æàìûí çàð÷èìä òóëãóóðëàñàí òóë óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí áàéäëûã íýã ìºð òîäîðõîé áîëãîõóéö á¿òýö-ýìíýë ç¿éí àíãèëàë íü õýðýãëýõýä õÿëáàð þì. Ýíý àíãèëëûí äàãóó óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý íü ãîëëîæ óóøãèíû áóñ (ýðõòíèé) ãýìòýë á¿õèé öóñààð òàðõñàí ñ¿ðüåý þì. Òîäðóóëáàë òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí, Ẻð øýýñíèé çàìûí, ÿñ, ¿åíèé, áýëýã

44

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Çóðàã 2.13

Ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã æàì áà ¿¿íä óóøãèíû áóñ (öóñààð òàðõàí äààìæèðñàí, ãåìàòîãåííî-äèññåìèíèðîâàííûé) ñ¿ðüåýãèéí ýçëýõ áàéð ñóóðü

¯íýõýýð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîëä àëü íýãýí ýðõòíèé ãýìòýë ýìíýë ç¿é-ìîðôîëîãèéí çóðàãëàëä ãîëëîäîã ÷ ýíý íü ¿¿íèéã áèå äààí àâ÷ ¿çýõ ¿íäýñëýë áîëäîãã¿é. Ýñðýãýýð ÿñ, äîòîð ýðõòýí, òàðõèíû õàëüñ, ãýõ ìýòýä áàéãàà á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã öîãöîîð áóþó ¿¿ñãýã÷ íèéò, ìàãàäã¿é òóõàéí ìº÷èä ýìãýã ººð÷ëºëòã¿é, ýñâýë áàãà áàéãàà ýä ýðõòýíòýé ÷ õàðüöàæ áàéãàà ãýñýí îéëãîëòûí õ¿ðýýíä ë òóíãààõ áîëîìæòîé. Áóñàä ýìãýãèéí ¿åèéí íýãýí àäèëààð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã àíàòîì íü ãýìòëèéã äàãàëäàõ îëîí òºðëèéí óðâàëûí

íèéëáýð ãýæ îéëãîãääîã. ¯¿íä íýã òàëààñ òºëæèõ, íºõºí çîõèöîõ, íºãºº òàëààñ äàñàí çîõèöîõ óðâàëûã õàìààðóóëæ áîëîõ áºãººä ÷óõàì ñ¿¿ë÷èéíõ íü ãîë ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã. ªºðººð õýëáýë óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã õàìãèéí ºíäºð ìàãàäëàëòàéãààð ä¿ãíýå ãýâýë áèä ýíýõ¿¿ ºâ÷íèéã íºõºí çîõèöîõ óðâàëóóäàä àíõäàã÷ à÷ õîëáîãäëûã ºãäºã Ä.Ñ.Ñàðêèñîâèéí îíîëûí ¿¿äíýýñ àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìíýë ç¿éí îíöëîãóóä íü ÿíç á¿ðèéí äàñàí çîõèöîõ óðâàëóóäààð òîäîðõîéëîãääîã.

45

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

ýñ îëîí ¿å øàòûã äàìæñàí õóâüñëûí ¿ð ä¿íä ¿¿ñäýã ýïèòåëèîèä ýñ ñ¿ðüåýãèéí ãðàíóëåìèéí ¿íäñýí á¿ðýëäýõ¿¿í áîëäîã. Ýïèòåëèîèä ýñ áàéãàà íü ñ¿ðüåýãèéí ãðàíóëåìèéí ìîðôîãåíåçò äàðõëàëûí ìåõàíèçì áàéãààã íîòîëäîã. Çàðèì òºðëèéí ýñýä ñàéí õºãæñºí ýíäîïëàçìèéí òîð òîäîðõîéëîãääîã áà ýäãýýð íü èäýâõòýé íèéëýãæèæ áàéãàà ýñ¿¿ä þì. Öèòîïëàçìä íü áºìáºëºã, öýâð¿¿ äàâàìãàéëñàí ººð òºðºë íü ø¿¿ðýëò ýñ¿¿ä àæýý. Ýïèòåëèîä ýñèéí ãîë ¿¿ðýã íü óóðàã çàäëàã÷ ôåðìåíòèéã áîëîâñðóóëàõàä îðøäîã. Çýðãýëäýý áàéðëàñàí ýïèòåëèîèä ýñ¿¿ä õîîðîíäîî íèéëýõýä Ëàíãõàíñûã àâàðãà ýñ ¿¿ñäýã. Ýïèòåëèîèä áîëîí àâàðãà ýñèéí õîîðîíä, ýñâýë ãðàíóëåìèéí çàõûí õýñýãò á¿ä¿¿í áàãö õýëáýðýýð áàéðëàñàí ëèìôîèä ýäèéí õîëüö èõ áàãà õýìæýýãýýð ãðàíóëåìä èõýâ÷ëýí áàéæ áàéäàã. ¯¿íä ëèìôîêèíèéã èõ õýìæýýãýýð ÿëãàðóóëäàã èäýâõæñýí Ò-ëèìôîöèòóóä îíöãîé ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã.

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýã ºâ÷íèé áèå äàñàí òºðºë ãýæ ¿çýõ õàíãàëòòàé ¿íäýñëýë áèé. Ýäãýýðýýñ õàìãèéí ÷óõàë íü äàðààõ þì: 1. Øàëòãààí íü íèéòëýã. 2. Äàëä ýõëýëòýé. 3. ¯¿ñãýã÷ öóñààð òàðõäàã. 4. Äîëãèîí õýëáýðèéí ÿâöòàé. 5. Äàðõëàë õîìñäîëûí ºðíºäºã.

ñóóðèí

äýýð

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí øàëòãààí áîëîí ýìãýã æàìûí ýäãýýð îíöëîãèéã äýýð äýëãýðýíã¿é ºã¿¿ëñýí òóë íýìýëò òàéëáàð õýðýãã¿é þì. ×óõàì ýäãýýð íü ÿíç á¿ðèéí èëðýë á¿õèé ýìãýã àíàòîìèéí îíöëîãèéã òîäîðõîéëäîã. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý õóðö, ºðãºí õ¿ðýýòýé äåñòðóêòèâ ººð÷ëºëòòýéãýýð õýäýí äîëîî õîíîãèéí òóðø, ýñâýë àðõàã, æèøýý íü ñ¿ðüåýãèéí õÿðâàñ /âîë÷àíêà/ áîëîí ñïîíäèëèò øèã õýäýí àðâàí æèëýýð ¿ðãýëæèëäýã. Íýãýí çýðýã õî¸ð, ãóðàâ, õîñ ýðõòýí, òóõàéëáàë Ẻð, ìºí õîñ áóñ, òýð ÷ áàéòóãàé ººð òîãòîëöîîíä õàìààðàõ ýðõòýí (Ẻð áîëîí ÿñ, áýëýã ýðõòýí áîëîí Ẻðíèé äýýðõ áóë÷èðõàé, ã.ì.) ãýìòýõ íü áèé. Èíãýõäýý ÿíç á¿ðèéí õîñëîë, íèéëáýð¿¿ä áàéäàã. Æèøýý íü Ẻðºíä ¿¿ññýí ýìãýã ÿñàíä äàìæèæ, äàðàà íü ººð ýðõòýíä øèëæäýã.

Ýñèéí á¿òýö íü òîãòìîë áóñ, ìîðôîãåíåçèéí ÿíç á¿ðèéí ¿å øàòàíä èõýýõýí ººð÷ëºãääºã íü ñ¿ðüåýãèéí ãðàíóëåìèéí íýãýí ÷óõàë îíöëîã þì. ßëàíãóÿà óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýñèéí óðâàëûí ¿íäýñ íü áîëäîã àðõàã ãðàíóëåìàòîç ¿ðýâñëèéí òóõàéä ýíý íü íýí íèéòëýã áàéäàã. Ãðàíóëåìèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä, ÿëàíãóÿà õºãæëèéíõ íü îðãèë ¿åä Ò-ëèìôîöèòóóä äàâàìãàéëäàã òóõàé áèä äýýð äóðüäñàí. Ãýâ÷ Âëèìôîöèòóóä ÷ áàéäàã. Ø¿¿äýñò óðâàë äàâàìãàéëáàë Â-ëèìôîöèòèéí òîî ýðñ íýìýãäýæ, æàì ¸ñíû õóâüñëûí ÿâöàä ïëàçìàòèê ýñýä õóâèðäàã. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä èììóíîãëîáóëèíóóä ÿëãàð÷, ìèêîáàêòåðèéí ýñðýã òºðºã÷èäòýé á¿ðäëèéã ¿¿ñãýæ, êîìïëåìåíò èäýâõæèæ, ¿ðýâñëèéí ìåäèàòîð áîëîí õåìîòàêòèê õ¿÷èí ç¿éëñ ÿëãàðäàã. Ìîðôîëîãèéí õóâüä ÒÕÕÌÓ áîëîí ø¿¿äýñò óðâàë ÿâàãäàæ, ñóäàñíû õàíûí íýâ÷èìòãèé

Ñ¿ðüåý íü ãðàíóëåìàòîç ºâ÷íèé õàìãèéí ò¿ãýýìýë íýã õýëáýð áºãººä ýíý ¿åä ìèêîáàêòåðèéí çàäàð÷ áóé ýñðýã òºðºã÷ íü ìàêðîôàã-ôàãîöèòèéí òîãòîëöîîíû ýñ¿¿äýä õóðèìòëàãääàã. Ìèêîáàêòåðèéí ººõ òîñ á¿õèé õýñã¿¿ä ãðàíóëåìàòîç, õàðèí óóðãèéí õýñã¿¿ä áóñàä óðâàëûã ¿¿ñãýäýã. ªâ÷èí äààìæðàõûí õýìæýýãýýð ÓÕÕÌÓ-ûí õýëáýðýýð ÿâàãäàõ äàðõëàëûí ¿éë ÿâö èë¿¿ ¿¿ðýãòýé áîëäîã. ßñíû ÷ºìºãíèé ñòâîëîâûå /¿¿ñãýâýð/

46

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

ôèáðèíîèä ¿õæëèéí õýìæýýãýýðýý õýðëýãèéíõòýé èæèë äåñòðóêòèâ âàñêóëèò ÷ ÿâàãäàõ ìàãàäëàëòàé. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ãàð÷ áóé ìýäýýãýýð âàñêóëèòèéí ìîðôîëîãèéí îíöëîã íü ñóäàñíû ñóóðü õàëüñíû ýñðýã òºðºã÷èä àóòî õàðøèë ¿¿ññýíýýñ á¿ðääýã.

÷àíàð íýìýãäýæ, ãóìîðàë õ¿÷èí ç¿éëñ ÿëãàð÷, ýñ¿¿ä (íåéòðîôèëò áîëîí ýîçèíîôèëò ãðàíóëîöèò, ìàêðîôàã, ëèìôîöèò) í¿¿äýëëýí øèëæäýã. Ø¿¿äýñò ººð÷ëºëò äàâàìãàéëáàë ñ¿ðüåýãèéí ãðàíóëåìä êàçåîç-¿õæëèéí ãîëîìòóóä á¿ðýëääýã. Äàðõëàëûí á¿ðäë¿¿ä êîìïëåìåíòèéí òîãòîëöîîã èäýâõæ¿¿ëæ, ýíý íü íåéòðîôèëò ãðàíóëîöèò áîëîí ìàêðîôàãèéí öèòîïëàçì äàõü ëèçîñîìóóäûã èäýâõæ¿¿ëäýã.

Ä¿ãíýõýä, óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ìîðôîëîãèéí èëðýë íü ýíýõ¿¿ ãðàíóëåìàòîç ºâ÷íèé õóâüä îíöëîã äàðõëàëûí óðâàëûí õóâüñëûí òóñãàë þì. Èæèë òºñòýé ººð÷ëºëò¿¿ä áóñàä ãðàíóëåìàòîç ºâ÷íèé ¿åä ÷ èëýðäýã.

Ø¿¿äýñò áîëîí ïðîäóêòèâ óðâàë ýýëæëýõ íü óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëò äîëãèîí õýëáýðýýð ÿâàãäàõ ¿íäýñ íü áîëäîã áà ìàø òîäîðõîé ýìíýë ç¿éí èëðýëòýé áàéäàã.

Áººð, øýýñ ÿëãàðóóëàõ çàìûí ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã àíàòîì

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí åðºíõèé ïàòîìîðôîëîã íü ºâºðìºö, ºâºðìºö áóñ áîëîí ïàðàñïåöèôèê ººð÷ëºëòèéí íèéëáýðýýñ á¿ðääýã áºãººä ýäãýýð íü ºâ÷òíèé äàðõëàëûí îíöëîãèéí òóñãàë þì. Ñ¿ðüåýã ¿å, ç¿ðõ, àðüñ, í¿ä ãýõ ìýò ýðõòíèé áóñàä ýìãýãýýñ ÿëãàí îíîøëîõ íü õ¿íäðýëòýé áàéäãààñ ýäãýýð óðâàëûí ýìíýë ç¿éí èëðýë íü ýðò ¿åýñ àíõààðëûã òàòñààð òîäîðõîé áîëòîë ñóäëàãäæýý. Ïàðàñïåöèôèê óðâàëä äîòîð ýðõòíèé á¿ðõ¿¿ë, õîëáîã÷ ýä, ìýäðýëèéí øèðõýã, ç¿ðõíèé áóë÷èí, ñåðîç áîëîí ñèíîâèàë á¿ðõ¿¿ë äàõü òàðõìàë áîëîí ãîëîìòîò ìàêðîôàãèéí ýñâýë ëèìôîãèñòèîöèòàð óðâàëûã õàìààðóóëæ áîëîõûã À.È.Ñòðóêîâ õàðóóëñàí áèëýý. Çàðèì òîõèîëäîëä äàðõëàë äóòàãäàëòàéãààñ ãýìòñýí ýðõòýíä õàòóóðëûí (ñêëåðîòèê) ººð÷ëºëò ÿâàãääàãã¿é. Ìàêðîôàãóóä õóðèìòëàãäñàí ãîëîìòîä áàãàã¿é õýìæýýíèé ëèìôîöèòèéí õîëüö áàéñàí íºõöºëä ë õàòóóðëûí áîëîí öèððîçèéí ººð÷ëºëò ÿâàãääàã. ªâºðìºö áóñ âàñêóëèò íü ïàðàñïåöèôèê óðâàëûí áàñ íýãýí òºðºë þì. Áè÷èë óðñãàëûí ñóäàñíû ýðãýí òîéðîíä ëèìôîèä áîëîí ëèìôîïëàçìîöèòàð íýâ÷äýñ ¿¿ñ÷,

Ýäãýýð ãýìòýë óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí á¿òöýä ýõíèé áàéðûí íýãèéã ýçýëäýã. 1. Ìèëèàð, 2. Ãîëîìòîò, 3. Õºíäèéò, 4. Ôèáðîç – õºíäèéò, 5. Ïèîíåôðîç, 6. Ñ¿ðüåýãèéí øèãäýýñ, 7. Êîõîâñêèé íåôðîöèððîç ÿëãàäàã (Ôåäîðîâ Ñ.Ï.) Õºíäèéò áà ôèáðîç-õºíäèéò õàìãèéí îëîíòàà òîõèîëääîã.

çýðãèéã ñ¿ðüåý

Èõýâ÷ëýí íýã Ẻð ãýìòäýã. Õî¸ð Ẻðíèé ñ¿ðüåýãèéí ¿ðýâñýë îð÷èí ¿åä õîâîð òîõèîëääîã (Êàìûøàí È.Ñ., 1987). Óóøãèíû ýñâýë óóøãèíû áóñ ãîëîìòîîñ õàëäâàð öóñààð òàðõàõàä ìèêîáàêòåð õî¸ð Ẻðíèé õîëòîñëîã áîäèñò íýãýí çýðýã íýâòýðäýã. Ãýâ÷ ýìãýã íýã Ẻðºíä äààìæèð÷, íºãºº Ẻðºíä ýäãýðäýã. Ýõýí ¿åèéí ãýìòýë õîëòîñëîã äàâõàðãàä òºâëºð÷ (çóðàã 2.14), ýíäýýñ

47

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

òàðõèëàã äàâõàðãàä øèëæñýíýýð Ẻðíèé ìºõëºã¿¿ä ¿ðýâñäýã. Ýìíýë ç¿éí óäèðäàìæóóäàä ïàïèëëèòèéã ñ¿ðüåýãèéí ýõëýë ãýæ áóðóóãààð òàéëáàðëàäàã.

Ýäãýðýõ ÿâöàä ïðîäóêòèâ óðâàë óëàì äàâàìãàéëñààð ýïèòåëèîèä áîëîí àâàðãà îëîí Ẻìò ýñ îëøèðäîã. Êàçåîç ¿õæëèéí äàâõàðãà äîòðîîñîî íèìãýðýí õîâõîð÷, ¿õæñýí ýäèéí ¿ëäýãäýëä êàëüöèéí äàâñóóä òóíàäàã. ªâºðìºö ãðàíóëÿöèéí äàâõàðãà ÷ õóâèð÷, æèðèéí ñîðèâèéí ýäòýé óëàì àäèëõàí áîëäîã.

Çóðàã 2.14

Ñ¿ðüýåãèéí ãîëîìò, õºíäèé Ẻðºíä ¿¿ñýõ ºâºðìºö ººð÷ëºëò íü ïàðàñïåöèôèê ººð÷ëºëòòýé õîñëîõ íü ýöýñòýý Ẻðíèé ýäèéí îãöîì õóâèðàëä õ¿ðãýäýã. Áººðíèé ýäèéí á¿òýö àëäàãäàæ, õàòóóðàë ¿¿ñýõèéã ñóäàñíû òîð öººðºõ, ñóäàñ, ¿¿íèé äîòîð òîì ñóäñóóä õýìæýýãýý ººð÷ëºí õóâèðàõ, àðòåðèîâåíîç àíàñòîìîç áîëîí êîëëàòåðàë ¿¿ñýõ ¿çýãäýë äàãàëääàã. Ýíý á¿õíèéã íºõºí – çîõèöîõ óðâàëûí èëðýë ãýæ ¿çýæ áîëíî. Èæèë òºñòýé ººð÷ëºëò ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòûí á¿ðõ¿¿ëä ÷ àæèãëàãääàã. Õºíäèéí õàíà õàòóóðàõòàé õàìò òóíãàëãèéí ñóäàñíû á¿òöèéí ººð÷ëºëò ÿâàãääàã. ¯õæëèéí áîëîí ãðàíóëÿöèéí äàâõàðãûí çààã, ãðàíóëÿöèéí ýäèéí á¿ñýä òóíãàëãèéí áè÷èë ñóäàñ îëîí, õàðèí ôèáðîç äàâõàðãàä öººí áàéäãèéã À.È.Ñòðóêîâ, È.Ï.Ñîëîâü¸âà íàð òîäîðõîéëñîí þì.

Ñ¿ðüåýòýé Ẻð äàõü ìèëèàð áà àöèíîç ãîëîìò

Àÿãàíöðûí õàíàíä øàðõëààò ñ¿ðüåý ¿¿ñ÷, òýâøèíöýð, õîëòîñëîã áîëîí òàðõèëàã äàâõàðãûí çàðèì õýñýãò øèëæäýã. Ýäèéí øèíæèëãýýíä êàçåîç ¿õæèëòýé ãðàíóëåì àæèãëàãäàæ, ¿õæñýí õýñýã íü õàéëàõàä õºíäèé áîëîí õóâèðäàã. Áººðíèé èäýâõòýé ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîëä õºíäèéí õàíà õî¸ð äàâõàðãà áóþó ñ¿ðüåýãèéí ãðàíóëÿö, ¿õæñýí ýäýýñ á¿ðääýã. Áººðíèé àðõàã ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîëä ýíý õî¸ð äàâõàðãàä ãóðàâäóãààð áóþó ôèáðîç äàâõàðãà íýìýãäýæ, õàðèí õºíäèéí ýðãýí òîéðîíä ò¿¿äãýíöð¿¿ä õàòóóð÷, ãèàëèíîç ¿¿ñäýã.

Áººðíèé ýäýä ò¿¿äãýíöðèéí õàòèíãèðøèë ¿¿ñýæ (çóðàã 2.15), çàðèì íü ºðãºñºæ, óóðãèéí öèëèíäðèéã àãóóëäàã. Èéì õýñã¿¿ä áàìáàé áóë÷èðõàéí áè÷èë á¿òöèéã ñàíàãäóóëäàã òóë ýäãýý𠺺ð÷ëºëòèéã “áàìáàé Ẻð” ãýæ íýðëýõ øàëòãààí áîëæýý. Ò¿¿äãýíöðèéí õàòèíãèðøëèéí çýðýãöýý Ẻðºíä çàâñðûí ýäèéí õàòóóðàë ÿâàãääàã. Èéíõ¿¿ ººð÷ëºãäñºí Ẻðíèé ¿éë àæèëëàãàà ýðñ äîðîéòäîã.

48

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Çóðàã 2.15

äàãóó ëèìôèä-ìàêðîôàãàë íýâ÷äýñ çýðýã ïàðàñïåöèôèê ººð÷ëºëò àæèãëàãääàã. Âåíèéí òîî îëøèð÷, õºíäèé íü ºðãºñ÷, ìºí òóíãàëãèéí ñóäñóóä òýëäýã. Èæèë òºñòýé ººð÷ëºëò Ẻðíèé ñ¿ðüåýãèéí õºíäèéí õàíàíä ÿâàãääàã áà ¿¿íèéã ºìíº òàéëáàðëàñàí áèëýý. Äàâñàãíû ãýìòýë ÷ èæèë òºñòýé áàéäàã ãýæ õýëæ áîëíî. Áººð, øýýë¿¿ð, äàâñàã õî¸ðäîã÷îîð õàëäâàðò ºðòºæ, àÿãàíöàðòýâøèíöðèéí ¿ðýâñýë, õàòóóðëûí ýðãýæ áóöàøã¿é ººð÷ëºëò, ãèäðîíåôðîç áîëîí ïèîíåôðîç öººíã¿é òîõèîëäîíî.

Áººðíèé õîëòîñëîã äàâõàðãà äàõü á¿ðõ¿¿ëòýé, òîì õýìæýýíèé êàçåîç-¿õæëèéí ãîëîìò

Îð÷èí ¿åä òîõèîëäîæ áóé Ẻðíèé ñ¿ðüåýãèéí ìîðôîëîãèéí îíöëîãèéã ïàòîìîðôîçîîð õÿçãààðëàõûã îðîëäîõ áîëæýý. Ïàòîìîðôîç íü öîãö îéëãîëò, ºâºðìºö ýì÷èëãýýíèé íºëººãººð ¿¿ñäýã ìîðôîëîãèéí ººð÷ëºëò íü ¿¿íèé íýã á¿ðýëäýõ¿¿í ãýæ ¿çñýí òîõèîëäîëä ë ýíý ¿íýíä íèéöíý. Ñòðåïòîìèöèí, èçîíèàçèäààð ýì÷ëýõýä õóðö ø¿¿äýñò óðâàë, ¿¿íòýé õàìò òîä èëðýë á¿õèé ïåðèôîêàë ººð÷ëºëò ÷ íàìæèæ, Ẻðíèé ýä õàòóóðäàã. Ðèôàäèí, ýòàìáóòîëîîð ýì÷ëýõýä ÷ èæèë ¿ð íºëºº àæèãëàãääàã áîëîâ÷ ôèáðîç ººð÷ëºëò èéì èëýðõèé áóñ, ààæèì ¿¿ñäýã. Ñ¿ðüåýãèéí ïàòîìîðôîçèéí õóâüä ñ¿ðüåýãèéí äàðààõ ººð÷ëºëò (ãèäðîíåôðîç, àÿãàíöàðòýâøèíöðèéí ºâºðìºö áóñ ¿ðýâñýë, Ẻðíèé èõ õýìæýýíèé öóñ àëäàëò, öóñíû äàðàëò èõñýõ øàëòãààí áîëäîã íåôðîñêëåðîç) ¿¿ñýõ íü íèéòëýã þì.

Çàðèì òîõèîëäîëä ñ¿ðüåýòýé Ẻðºíä ºâºðìºö áóñ ¿¿ñãýã÷òýé àÿãàíöàð òýâøèíöðèéí ¿ðýâñýë ÿâàãääàã. Øýýë¿¿ðèéí ãýìòýë èõýíõäýý Ẻðíèé õºíäèéò ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîëä èëýðäýã. Ìèëèàð, íýâ÷äýñò – øàðõëààò, íèéòèéã õàìàðñàí êàçåîç áàéõ íü áèé. ªâºðìºö ººð÷ëºëò õàíûí ã¿íèéã ÿíç á¿ðýýð õàìàðäàã íü ýíäî, ìåçî, ïåðè, áîëîí ïàíóðåòåðèòèéí òóõàé ÿðèõ ¿íäýñëýë áîëäîã. Çàðèì õýñýãò ñàëñòûí ºíãºð (ýïèòåëü) íèìãýð÷, øàðõàëæ, õóóðäàã. ªºð õýñã¿¿äýä ïðîëèôåðàòèâ ººð÷ëºëòèéí óëìààñ ºíãºð çóçààðàõ, ìåòàïëàçè, ñàëñòûí ã¿íä íýâ÷èí óðãàõ ¿çýãäýë ÿâàãääàã. ªíãºð ãàäàãø (ýêçîôèò) óðãàõ íü õîâîð òîõèîëääîã. Ýäãýýð ¿ðýâñýëò óðãàëòóóä íü ñ¿ðüåýãèéí õóâüä íèéòëýã áèø þì. Ìåçîóðåòåðèòèéí òîõèîëäîëä õàíà õàâàãíàõ, áóë÷èíãèéí øèðõýãò öèòîïëàçì âàêóîëèçàö áîëîõ äèñòðîôèéí (òýæýýëèéí) ººð÷ëºëò ÿâàãääàã. Õàòèíãèðøñàí áîëîí òîìîðñîí áóë÷èíãèéí øèðõýã á¿õèé õýñã¿¿ä ñîëáèëöîí ýýëæëýõ, ìºí ãîëîìòîò ¿ðýâñëèéí íýâ÷äýñ, ôèáðîç íü ºâºðìºö øèíæ¿¿ä þì. Ïåðèóðåòåðèòèéí òîõèîëäîëä ñóäàñíû õàíûí ôèáðîç á¿õèé âàñêóëèò, ìýäðýëèéí øèðõýãèéí

Äýýð äóðäñàí ç¿éëñèéí óëìààñ, ìºí Ẻðíèé ñ¿ðüåý íü ºâºðìºö øèíæ òýìäýãã¿é òóë ìîðôîëîãèéí îíîøèëãîî íü õ¿íäðýëòýé áàéäàã. Èéìýýñ ºâ÷òíèéã ýìãýãèéíõ íü á¿õ ¿å øàòàíä îëîí òàëûí, á¿ðýí õýìæýýíèé ýìíýë ç¿éí ¿çëýã øèíæèëãýýíä õàìðóóëàõ íü îíöãîé à÷ õîëáîãäîëòîé þì.

49

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

ßñ, ¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã àíàòîìè Íóðóó íóãàëàìûí ñ¿ðüåýãèéí ººð÷ëºëò

áëàñò ýñèéã èäýâõæ¿¿ëýí îëøðóóëäàã. Ýíäîñòîä öóñíû áè÷èë ñóäñûí òîî îëøèð÷, òðàáåêóëèéí ÿñàí ýäèéã óóñãàã÷ îñòåîêëàñòóóä áèé áîëäîã.

ßñ, ¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí á¿òöýä íóðóó íóãàëàìûí ñ¿ðüåý ýõíèé áàéðûã ýçýëäýã. ¯ðýâñýë íóãàëàìûí èõ áèåä, èõýâ÷ëýí íóðóóíû öýýæíèé äîîä (X, XI, XII) áîëîí á¿ñýëõèéí (I,II) õýñýãò ÿâàãääàã. Íóãàëàìûí íóì, ñýðòýí ãýìòýõ íü íýí õîâîð òîõèîëääîã.

Ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòóóä íèéëñýýð íóðóó íóãàëàìûí òîìõîí ãýìòëèéã ¿¿ñãýäýã. Õ¿¿õäýä öººíã¿é òîõèîëäîëä 4-5, ¿¿íýýñ îëîí òîîíû íóãàëàì ãýìòýí íóðàõ íü áèé. Íàñàíä õ¿ðýã÷äýä (15 íàñíààñ õîéø ºâ÷èëñºí) íóðóó íóãàëàì äàõü ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò õ¿¿õýäòýé õàðüöóóëàõàä öººí áàéäàã. Ýìãýã õî¸ð íóãàëàìûí èõ áèå, õîîðîíä íü áóé ìºãººðñººð õÿçãààðëàãääàã.

Ñ¿ðüåýãèéí àíõäàã÷ ãîëîìò íóãàëàìûí çàõûí (ýïèôèç) õýñãèéí ÿñíû ÷ºìºãò, íóãàëàì õîîðîíäûí ìºãººðñèéí îéðîëöîî ¿¿ñäýã (çóðàã 2.16). Æèæèã ãîëîìòóóä íü õýìæýýãýýð òîìîðñîîð íèéëæ, 1-2 ñì õýìæýýòýé òîì ãîëîìòûã áèé áîëãîäîã. ¯ðýâñýë äààìæðàõûí ñàöóó ãîëîìòîä ¿õæëèéí õýñã¿¿ä áèé áîëæ, ýäãýýð íü ààæèìäàà õîîðîíäîî íèéëäýã. Ýíýõ¿¿ ø¿¿äýñò - ¿õæëèéí óðâàëûí óëìààñ ãîëîìò äàõü äàðàëò íýìýãäýæ, ýíäîñòèéí

¯ðýâñýë õàæóóãèéíõ íü íóãàëàìä õî¸ð çàìààð äàìæäàã: • ̺㺺ðñººð. Èíãýõäýý ìºãººðñèéã ãýìòýýí íóðààäàã, • Ãàäàðãóóãààð. Íóãàëàìûí èõ áèåèéí ãàäàðãóéí ýäýýð. Õ¿¿õýä, íàñàíä õ¿ðýãñäèéí ñ¿ðüåýãèéí ñïîíäèëèòèéí ÿâöàä ÿëãàà àæèãëàãääàã. Ýíýõ¿¿ ÿëãàà íü õ¿¿õäýä ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã äàðõëàà ñóë, ÿñíû óÿí õàòàí áàéäëààñ øàëòãààëäàã.

Çóðàã 2.16

Äýýð äóðäñàí ººð÷ëºëòèéí óëìààñ íóãàëàìûí èõ áèåä á¿òöèéí èëýðõèé ººð÷ëºëò ¿¿ñ÷, õ¿¿õäèéí íóðóó íóãàëàì óðàãø õàçàéæ áºãòèéíº (êèôîç). Íàñàíä õ¿ðýãñäèéí ÿñ èë¿¿ òîãòâîðòîé òóë ëàêóíàð ðåçîðáöèä òèéì ÷ õÿëáàðõàí àâòäàãã¿é. Èéìýýñ ÿñàíä á¿òöèéí ººð÷ëºëò, íóðóó íóãàëàìä ìóðèéëò ¿¿ñýõ íü áàãà áàéäàã. Ñ¿ðüåýãèéí ñïîíäèëèòèéí ¿åä íóãàëàìûí èõ áèåä á¿òöèéí ººð÷ëºëò ¿¿ñýõ íü íóðóó íóãàëàìûí ºâºðìºö ãýìòëèéí ãóðâàí øèíæ òýìäãèéí íýã áèëýý. Õî¸ðäóãààð íü íàò¸÷íûé (íýâòðýí óðññàí) áóãëàà, ãóðàâäóãààð íü òàðõè-íóãàñíû ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãäàë þì. Ñ¿ðüåýãèéí ñïîíäèëèò

50

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Ñ¿ðüåýãèéí ñïîíäèëèòòàé ºâ÷òíèé íàò¸÷íûé áóãëàà íü ÿñíû õàëüñ, ýñâýë ¿¿íèéã õó÷äàã õºâñãºð õîëáîã÷ ýäýä ¿¿ñäýã. Èíãýõ íü ÿñíû ãîëîìò äàõü èäýý íóðóó íóãëàìûí ãàäàðãóóãààð óðñàæ, ÿñíû õàëüñûã õºíäèéð¿¿ëñíýýñ áóñ, ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàð ÿñàí äàõü õàæóóãèéí ãîëîìòîîñ èäýâõèòýé òàðõñàíààñ áîëäîã àæýý. Íýâòðýí óðññàí áóãëààíû ýõëýëèéí çàõûí õýñýã òîâãîðóóä á¿õèé ãðàíóëÿöààñ á¿ðääýã íü áè÷èë õàðóóðààð øèíæëýõýä õàðàãääàã. Íóãàëàìûí õàæóóãèéí ãàäàðãóó äàõü íýâòðýí óðññàí òîì áóãëààã “õàðààöàéí ¿¿ð”-òýé æèøäýã. Íóðóó íóãàëàìàíä áýõëýãääýã áóë÷èíä ìèêîáàêòåð íýâòýðñíýýð ¿ðýâñýë òàðõàæ, óã áóë÷èíä ñ¿ðüåýãèéí ãðàíóëåì, ¿õæèë, çàäðàë ÿâàãääàã. ¯ðýâñýë áóë÷èíãààñ ãàäíà çàëãèóð, óëààí õîîëîé, ãîë ñóäàñ, ãýäýñíèé õàíà, ìºí óóøãèíû ýäýä øèëæèí òàðõàõ òîõèîëäîë áàéäàã.

áàéæýý. Ãýâ÷ íóðóó íóãàëàìûí ìóðèéëòã¿é ºâ÷òºíä ÷ ñààæèëò òîõèîëäîæ áàéñàí òóë ñààæèëòèéí øàëòãààíû ýðýë ¿ðãýëæèëñýýð áàéëàà. Íóãàñ äàðàãäàõ íü ñààæèëòèéí øàëòãààí ãýäãèéã ºíãºðñºí çóóíû ýöýñò àíõ áàòàëñàí þì. Íóãàñ äàðàãäñàíààð ýäèéíõ íü öóñíû áîëîí òóíãàëãèéí ýðãýëò õÿìàð÷, ìýäðýëèéí ýñýä òýæýýëèéí (äèñòðîôèéí) ººð÷ëºëò ¿¿ñ÷, íóãàñíû ¿éë àæèëëàãàà àëäàãääàã. Ñïîíäèëèòèéí ¿åèéí íýâòðýí óðñäàã áóãëàà íóãàñíû äàðàãäëûã õàìãèéí îëîíòàà ¿¿ñãýäýã ãýñýí ä¿ãíýëòèéã V.Menard, Ì.À. Âàñèëüåâ áà áóñàä ýìíýë ç¿éí àæèãëàëòûã ¿íäýñëýí õèéñýí áàéäàã (çóðàã 2.17). Ñïîíäèëèòèéí ¿ð äàãàâàð áîëîí ¿¿ñäýã íóðóó íóãàëàìûí á¿òöèéí ººð÷ëºëò õàäãàëàãäàæ, öàã õóãàöàà ºíãºðìºãö íýìýãääýã òóë ýíýõ¿¿ õ¿íäðýëèéí ýì÷èëãýýíèé àñóóäàë òóëãàìäàæ áàéíà. ßëàíãóÿà íóðóó íóãàëàìûí áóëàíãèéí õýìýýõ á¿òöèéí ººð÷ëºëò õàìãèéí òààëàìæã¿é áºãººä ýíý ¿åä íóãàñ íóãàëàìûí èõ áèåèéí ¿ëäýãäëèéí õîîðîíä òàòàãääàã (çóðàã 2.18).

Íóðóó íóãàëàìûí ñ¿ðüåýãèéí ãýìòýë áîëîí äîîä ìº÷äèéí ñààæèëòûí õîîðîíäûí õîëáîîã àíõ Àíãëèéí ìýñ çàñàë÷ Ï.Ïîòò òýìäýãëýñýí áàéäàã. Íóãàñ äàðàãäàõàä õ¿ðãýäýã íóðóó íóãàëàìûí ìóðèéëòàä òýð à÷ õîëáîãäîë ºãäºã Çóðàã 2.17

Çóðàã 2.18

Íóãàëàìûí èõ áèåèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëò, êèôîç ¿¿ñ÷ ýõýëæ áàéãàà íü

Íóðóó íóãàëàì áîëîí íóãàñíû á¿òöèéí èëýðõèé àëäàãäàë

51

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Çóðàã 2.19

Ñààæèëò ¿¿ñýýä óäààã¿é íóãàñàíä ýäèéí øèíæèëãýý õèéõýä äàðàãäñàí õýñýãò èøåìèéí, äýýä áîëîí äîîä õýñýãò íü öóñíû çîãñîíãøëèéí ººð÷ëºëò èëýðäýã. Ýíý íü äàðàãäñàí õýñãèéí ñààðàë áîäèñûí ìýäðýëèéí ýñèéí á¿ðýí ýñâýë õýñýã÷èëñýí ìºõºë, ìºí ìýäðýëèéí øèðõýãèéí õî¸ðäîã÷ äåãåíåðàöèä õ¿ðãýäýã. Ñààæèëò óäñàíû (2 áà äýýø æèë) äàðàà íóãàñ áîëîí õàëüñàíä íü ñóäàñíûõ íü õàíûí õàòóóðàë, õºíäèéíõ íü áèò¿¿ðýë àæèãëàãääàã. Íóãàñíû äàðàãäàæ áàéñàí õýñýã õºíäëºí㺺𺺠íàðèéñàí, á¿òýö íü àëäàãäàæ, ñààðàë áîäèñûí õýëáýð ä¿ðñ á¿äãýð÷, õýìæýý íü áàãàññàí áàéäàã (2.19). Áè÷èë õàðóóðààð õàðàõàä ìýäðýëèéí ýñèéí áîëîí äîòîðõè òèãðîèä ýäèéíõ íü õýìæýý ýðñ áàãàññàí, öººíã¿é òîõèîëäîëä ìýäðýëèéí ýñ á¿ðìºñºí ¿ã¿é áîëñîí íü áèé (çóðàã 2.20). Ýñðýãýýð ãëèéí ýñèéí Ẻìèéí òîî õààíà ÷ èõýññýí áàéäàã. Íóãàñíû öàãààí áîäèñò ìèåëèíû çàäðàëûí áîëîí øèìýãäëèéí ¿ëäýãäýë õàðàãääàã. Ïåðèïàõèìåíèíãèò, ïàõèìåíèíãèò ýìãýã æàìä îíöãîé ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýãã¿é. Ýäãýýð íü ñ¿ðüåýãèéí ñïîíäèëèòèéí á¿õ òîõèîëäîëä àæèãëàãääàã áà íóãàñíû öóñàí õàíãàìæèéí õÿìðàëûã ¿¿ñãýäýãã¿é.

Íóãàñíû äàðàãäñàí õýñãèéí õàâàí áà èëýðõèé íåêðîáèîòèê ººð÷ëºëò

Çóðàã 2.20

Íóðóó íóãàëàì äàõü ãîëîìòûí çàäðàëûí á¿òýýãäýõ¿¿í ïàðàïëåãèéí øàëòãààí áîëäîãã¿é. Ëåíèíãðàä õîò á¿ñëýãäñýí æèë¿¿äýä çàðèì ºâ÷òºíèé íóðóó íóãàëàìä ñ¿ðüåýãèéí òàðõìàë ãýìòýë àæèãëàãäàæ áàéæýý. Ãýìòýë íóðóóíû öýýæíèé áîëîí á¿ñýëõèéí õýñãèéã íèëýíõ¿éä íü õàìàð÷ áàéñàí áîëîâ÷ ýäãýýð ºâ÷òºíä ñààæèëò ¿¿ñäýãã¿é áàéæýý.

Òîì ¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí ººð÷ëºëò Òîõèîëäîõ äàâòàìæèéí õóâüä òîì ¿åíèé ñ¿ðüåý (êîêñèò, ãîíèò, àðòðèò) íóðóó íóãàëàìûí ºâºðìºö ºâ÷ëºëèéí äàðàà õî¸ðäóãààð áàéðûã ýçýëäýã. Àíõäàã÷

À. Íóãàñíû ìýäðýëèéí ýñèéí èëýðõèé õýìæýýíèé òýæýýëèéí (äèñòðîôèéí) ººð÷ëºëò Á. Íóãàñíû õýâèéí çóðàãëàë

52

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Çóðàã 2.21

ººð÷ëºëò ÿñàíä ¿¿ñäýã ãýæ Ï.Ã.Êîðíåâ ¿çäýã áàéæýý. Ò¿¿íèé òýìäýãëýñíýýð ¿åíèé ñ¿ðüåý àíõäàã÷ îñòèòààñ ýõýëæ, ýíý íü ¿åíèé õî¸ðäîã÷ ¿ðýâñýëä õ¿ðãýäýã. Ìèëèàð ñ¿ðüåýãýýð íàñ áàðñàí õ¿¿õä¿¿äèéí ºâäºãíèé ¿åíèé ïàòîìîðôîëîãèéí øèíæèëãýý ýíý áàðèìòëàëûí áàòàëãàà áîëñîí þì. Ýïèôèçèéí ÿñíû ÷ºìºãò òîâãîðóóä áàéíãà îëääîã áîë ñèíîâèàë á¿ðõ¿¿ëä ñ¿ðüåýãèéí ãðàíóëåì çºâõºí 2%ä ë èëýð÷ýý. Ãîíèòèéí (ºâäºãíèé ¿åíèé ¿ðýâñëèéí) ¿åä ýïèôèç äàõü ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò ¿åíèé òàëáàéí èðìýãò áàéðëàäàã íü (ìºãººðñ á¿ðýí óñòààã¿é) àðòðèòèéí ¿åä ÿñíû çàðèì ãîëîìò õî¸ðäîã÷îîð ¿¿ñäýãèéã õàðóóëæ áàéíà. Ìàãàäã¿é, ñ¿ðüåýãèéí ¿ðýâñýë ýïèôèçèéí ÿñíû ÷ºìºãò ýõýëæ, ýäãýýð ãîëîìò ñèíîâèàë á¿ðõ¿¿ëä õàëäâàðëàí, ýäãýðýõýä íü õýìò (ãóá÷àòûé) ÿñ íºõºí òºëæäºã. Ñèíîâèàë á¿ðõ¿¿ëèéí ñ¿ðüåý ïðîäóêòèâ óðâàë á¿õèé òàðõìàë ¿ðýâñëèéã ¿¿ñãýæ, ¿åíä ø¿¿äýñ òóíàäàã. Èíãýõäýý ìºãººðñíèé øàðõàëñàí õýñã¿¿äýä ÿñíû ÷ºìºã õàëäâàð àâ÷, ÿñíû õî¸ðäîã÷ ãîëîìò ¿¿ñäýã áºãººä ýäãýýðèéã íü ðåíòãåíýýð àíõäàã÷ îñòèò ãýæ àíäóóðàõ ìàãàäëàëòàé.

Øèëáýíèé ÿñíû ýïèôèçèéí áîëîí ¿åíèé ìºãººðñíèé íóðàëò á¿õèé ñ¿ðüåýãèéí ãîíèò

ßñíû ¿åòýé ãàäàðãóéí õàìãèéí èõ à÷ààëàë àâäàã õýñýãò öààøèä ¿õæäýã õàòóóðëûí ãîëîìò ¿¿ñýõ íü íàñàíä õ¿ðýãñäèéí ñ¿ðüåýãèéí àðòðèòèéí îíöëîã þì. ¯õæèë ¿¿ñòýë ýäãýýð ãîëîìò äàõü ýíäîñòèéí ýä ôèáðîçæèæ, çààãààð íü òîâãîð á¿õèé ãðàíóëÿö ¿¿ñ÷, ñåêâåñòðóóä õîâõîðäîã. ßñíû ýïèôèçèéã õó÷èã÷ ¿åíèé ìºãººðñ íóðæ á¿òöýý àëääàã. Èëýðõèé ø¿¿äýñò¿õæëèéí óðâàëûí òîõèîëäîëä (êîêñèò) ¿åíèé ìºãººðñ ¿õæèæ, ýíäîñòèéí ýä ò¿ðýí óðãàñíààñ ÿñíààñàà ñàëäàã. Èëýðõèé ïðîäóêòèâ óðâàëûí òîõèîëäîëä (ãîíèò) ¿åíèé ìºãººðñ òýæýýëèéí äîðîéòîëä (äèñòðîôèéí) îðæ, öààøèä ýíäîñòèéí ýñ¿¿äýä øèìýãääýã. Ýíäîñòèéí ýñ¿¿ä óðãàæ, ãðàíóëÿöèéí õýëáýðòýé áîëäîã áà ìýñ çàñàë÷èä ýäãýýðèéã ºâºðìºö

Ñ¿ðüåýãèéí àðòðèò ¿ðýâñëèéí áàéðøëààñ õàìààðàí ººð ººðèéí îíöëîãòîé áàéäàã. Òóõàéëáàë õ¿¿õäýä ñ¿ðüåýãèéí êîêñèòèéí ¿åä ¿åèéã ¿¿ñãýã÷ ÿñûã èõýýõýí ãýìòýýäýã ø¿¿äýñò-¿õæëèéí óðâàë äàâàìãàéëäàã. Íàñàíä õ¿ðýãñäýä ÿñ èõýýð ãýìòýýäýãã¿é áîëîâ÷ êîêñèò óäààí õóãàöààíä ààæèì ÿâàãääàã. Ñ¿ðüåýãèéí ãîíèòèéí ¿åä ïðîäóêòèâ óðâàë äàâàìãàéëäàã. ¯ðýâñýë ñèíîâèàë á¿ðõ¿¿ëèéí äàãóó ºðãºíººð òàðõàæ ¿åíèé ìºãººðñíèé á¿òöèéã àëäàãäóóëäàã (çóðàã 2.21). Õàìãèéí èëýðõèé ïðîäóêòèâ ¿ðýâñýë ìºðíèé ¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîëä àæèãëàãääàã.

53

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

ãðàíóëÿö õýìýýí ¿çäýã. Ýíý á¿õýí íü äèñòðîôèéí øàëòãààíòàé ºâ÷íººñ ÿëãàí îíîøëîõîä áýðõøýýëèéã ¿¿ñãýäýã.

îíîøëîõ ¿íäýñëýë áîëäîã. Ãýâ÷ ÿñ áîëîí ¿åíèé ýäýä ñ¿ðüåýãèéíõòýé òºñòýé ãàäíû áèåòèéí ãðàíóëåì, ýñâýë ëèïîãðàíóëåì ¿¿ñýõ ìàãàäëàëòàéã àíõààðàõ õýðýãòýé.

Ñ¿ðüåýãèéí èäýâõæèë áóóðìàãö ¿å äàõü ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòóóä ýäãýðýí ôèáðîç ýä ¿¿ñ÷, óëìààð ôèáðîçîí ýñâýë ÿñíû àíêèëîçä õ¿ðãýäýã. Áóñàä, ÿëàíãóÿà êîêñèòèéí òîõèîëäîëä ºâ÷èí ñýäýð÷, íàò¸÷íûé áóãëàà áîëîí öîîðõîé (ñâèø) ¿¿ñäýã. Â.À.Òàëàíòîâèéí ìýäýýãýýð ËÈÕÒ ýìíýëýãò íàñ áàðàãñäûí 44% íü öîîðõîéòîé áàéñàí áºãººä òýäíèé 75% íü àìèëîèäîçèéí èëðýëòýéãýýð íàñ áàðæýý. Íóðóó íóãàëàìûí ñ¿ðüýåòýé ºâ÷òíèé 62%-ä, êîêñèòòàé ºâ÷òíèé 18%-ä, ñ¿ðüåýãèéí áóñàä áàéðøèëòàé ºâ÷òíèé 20%-ä íü öîîðõîé àæèãëàãäàæ áàéæýý. Öîîðõîé áîëîí àìèëîèäîçèéí øàëòãààíòàé íàñ áàðàëò îð÷èí ¿åä íýí õîâîð òîõèîëäîõ áîëñíûã ÿñ-¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí ïàòîìîðôîçèéí èëðýë õýìýýí ¿çäýã.

Ýäãýýð ãðàíóëåì íü òîðãîí óòàñ, íýã ãàçàðò äàâòàí õèéñýí õàãàëãààíû ç¿ñëýã, ÿñ -¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí ¿åä öîîðõîéí ñóâàãò øàõäàã óóñàëò òààðóó ýìèéí áîäèñûí õóðèìòëàë îð÷ìûí ýäýä ¿¿ñäýã. Ãàäíà áèåòèéí ãðàíóëåì ¿õæñýí íÿãòðàëòàé áîäèñ (ãèàëèíæñàí êîëëàãåí øèðõýãèéí ¿ëäýãäýë, øîõîéæèëò), ãàäíààñ îðæ èðñýí æèíõýíý ãàäíû áèåòèéí (ìîä, õóâöàñíû õýëòýðõèé ã.ì.) ýðãýí òîéðîíä á¿ðýëääýã. ¯åíèé ýä ¿ðýâñýæ ººõºí ýä ¿õæñýíýýñ ëèïîãðàíóëåì ¿¿ñýõ ìàãàäëàëòàé. ¯ðýâñëèéí ãàðàë ¿¿ñëèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõäýý àëü íýãýí ºâºðìºö øèíæ òýìäãèéã (Ëàíãõàíñûí îëîí Ẻìò ýñ, ýïèòåëèîèä ýñ, ëèìôîöèò, ¿õæëèéí ãîëîìò ýñâýë øîõîéæèëò) ¿íäýñëýí ñ¿ðüåýãèéí îíîøèéã òàâüæ áîëîõã¿é. Ãàíö íýãýí îëîí Ẻìò ýñ ºâºðìºö áóñ îñòåîìèåëèòèéí, ëèìôîöèòèéí Ẻãíºðºë àëü ÷ àðõàã ¿ðýâñëèéí, ¿õæñýí ãðàíóëÿö, äåòðèòèéí áîëîí ôèáðèíû õóðèìòëàë ÿíç á¿ðèéí ºâºðìºö áóñ ¿ðýâñëèéí ¿åä òîõèîëääîã. ¯å îð÷ìûí ýä áîëîí á¿ðõ¿¿ë, ìºí ÿñíû ýïèôèçèéí êàëüöèíîçèéí (øîõîéò ïîäàãðà) ¿åä øîõîéí õóðèìòëàë àæèãëàãääàã. Ýïèôèçèéí êàëüöèíîçèéí òîõèîëäîëä øîõîéò òîâãîðûí îð÷èìä ãàäíà áèåòèéí îëîí Ẻìò àâðàãà ýñ áàéäàã íü øîõîéò ïîäàãðèéã ñ¿ðüåýãèéí àðòðèòòàé óëàì òºñòýé áîëãîäîã.

ßñ áîëîí ¿åíèé ýä ìàø óÿí áà áàéíãà á¿òöýý ººð÷èëæ áàéäàã. Õýìò ÿñ áîëîí ìºãººðñíèé èéíõ¿¿ ººð÷ëºãäºæ áàéãàà õýñãèéã ýìãýãèéí øèíæ õýìýýí àíäóóð÷ áîëîõã¿é. Ýíý íü ýíäîñòèéí ýäèéí ãîëîìòîò ïðîëèôåðàö, ÿñíû ýäèéí ðåçîðáö, ýñâýë øèíý óðãàëò (õàâäàð? íîâîîáðàçîâàíèå) áàéæ áîëçîøã¿é. Õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä ÿñíû ýäèéí á¿òöèéí øèíý÷ëýë èë¿¿ èëýðõèé áàéäãèéí çýðýãöýý ¿ðýâñëèéí ãîëîìòîíä ÿñíû ñèéðýãæèëò, á¿òöèéí àëäàãäàë àæèãëàãääàã. Íàñàíä õ¿ðýãñäèéí áîëîí õ¿¿õäèéí ¿åíèé ìºãººðñ ÿëãààòàé á¿òýöòýéí çýðýãöýý ÿñ, ìºãººðñíèé íºõºí òºëæèõ ÷àäâàð íü ÷ ÿíç á¿ð áàéäàã. ªâºðìºö øèíæ òýìäýã áóþó Ëàíãõàíñèéí àâðàãà îëîí Ẻìò ýñ äóíä íü òîõèîëääîã ýïèòåëèîèä ýñýýñ á¿ðäñýí ºâºðìºö ãðàíóëåì íü ÿñ ýñâýë ¿åíèé ýäèéí ñ¿ðüåýãèéí ãàðàëòàé ¿ðýâñëèéã

ßíç á¿ðèéí ¿ðýâñëèéí óëìààñ ýäýä äåòðèò áóþó ôèáðèíýýð áàÿëàã ø¿¿äýñ, ÿëàíãóÿà ñèíîâèàë âëàãàëèøå, ¿åíèé õºíäèé, öîîðõîéí ñóâàãò õóðèìòëàãäàõ íü áèé. Ãðàíóëÿöèéí ç¿ñëýã äàõü ýäãýýð õóðèìòëàëûã ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòûí

54

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

ýýäýìò (òâîðîæèñòûé) ¿õæëèéí õýñýã ãýæ àíäóóðàõ ìàãàäëàëòàé.

àðòðèò, ºâºðìºö áóñ ñèíîâèò, õýðëýã, ïèãìåíò-øèëá¿ðò (âîðñèí÷àòûé) çàíãèëààò ñèíîâèò, ñèíîâèàë á¿ðõ¿¿ëèéí õîíäðîìàòîçòîé ÿëãàí îíîøëîõ øààðäëàãà ãàðàõ íü áèé.

Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ýõ ñóðâàëæóóäàä ÿíç á¿ðèéí òºðëèéí ìèêîáàêòåðààð ¿¿ñãýãäñýí ÿñ¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí îíöëîãèéã òýìäýãëýõ áîëñîí òóë òºãñãºëèéí îíîøèéã òàâèõ íü õ¿íäðýëòýé áîë ñ¿ðüåý áàéõ ìàãàäëàëòàéã îíöëîõ õýðýãã¿é. Ìºí ¿ðýâñýë ºâºðìºö áóñ áîë ñ¿ðüåýãèéí ïàòîìîðôîç áàéíà ãýæ áè÷èæ áîëîõã¿é. Ýñ òýãâýë ýìãýã ñóäëàà÷èéí ýíýõ¿¿ “òóñëàìæòàéãààð” îñòåîìèåëèò, ýñâýë ðåâìàòîèä àðòðèòèéã ýìíýë ç¿é÷èä ñ¿ðüåýãèéí ¿ðýâñýë õýìýýí àíäóóðàõ ìàãàäëàëòàé.

Ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìòòîé àíäóóðàõóéö õàâäðûí ¿ñýðõèéëýë, õàâäðûí ýäèéí óðãàëò íóðóó íóãàëàìàíä õàìãèéí îëîíòàà òîõèîëääîã. Íåéðîáëàñòîì õàìãèéí ýëáýã íü. Ýíý íü çàëóó õ¿ì¿¿ñò ñèìïàòèê çàíãèëààíààñ ààæìààð ¿¿ñ÷, öýýæíèé õýñãèéí íóãàëàìûí èõ áèåä íýâ÷äýã. Íóðóó íóãàëàìûí áóñàä ¿ñýðõèéëñýí õàâäðààñ íýãä¿ãýýðò ãèïåðíåôðîèä õàâäàð áàéäàã. Îñòåîãåí ñàðêîì áà áóñàä õàâäàð íýí õîâîð òîõèîëääîã.

ßñíû ººð ýìãýã, òóõàéëáàë ïîäàãð íü ñ¿ðüåýòýé ìîðôîëîãèéí õóâüä òºñòýé áàéäàã. Ìºí ººð íýãýí òóéëààñ áóþó èð¿¿ëñýí äýýæèä ìîðôîëîãèéí èëýðõèé øèíæ òýìäýã òîäîðõîéëîãäîõã¿é áîëîâ÷ ýìíýë ç¿é-ðåíòãåí øèíæ íü ãàðöààã¿é èëòãýæ áàéõàä ñ¿ðüåýã ¿ã¿éñãýõýýñ çàéëñõèéõ õýðýãòýé. Èéì íºõöºëä ÿñ¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí ºâºðìºö ïðîäóêòèâ ººð÷ëºëò öººíã¿é òîõèîëäîëä ãîë ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýãã¿é, ìºí ÿñ-¿åíèé ñ¿ðüåýã äàãàëäñàí ºâºðìºö áóñ ýìãýã äàâõàð áàéæ áîëçîøã¿éã àíõààðàõ ¸ñòîé. ßñ¿åíèé ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷ëºõ ºíäºð ýðñäýëòýé á¿ëãèéí ºâ÷òºíèé òîõèîëäîëä ýìíýë ç¿éìîðôîëîãèéí õàðüöóóëàëòàä îíöãîéëîí àíõààðàõ õýðýãòýé.

Çàõûí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã àíàòîì Çàõûí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåýãèéí ãóðâàí õýëáýð áèé: ïðîäóêòèâ, ýýäýìò (òâîðîæèñòûé), èíäóðàòèâ. Ñ¿¿ë÷èéíõ íü îð÷èí ¿åä íýí õîâîð áà áîä ìàëûí ñ¿ðüåý òîõèîëääîã á¿ñ íóòàãò ë ãàðäàã. Èõýâ÷ëýí çàõûí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý ïðîäóêòèâ (18%) áà ýýäýìò (82%) õýëáýðýýð òîõèîëääîã. Ýõíèé õýëáýðèéí òîõèîëäîëä òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ýäýä ýïèòåëèîèä òîâãîðóóä òóóðäàã (èõýâ÷ëýí ïàðàêîðòèêàë áà ôîëëèêóë õîîðîíäûí á¿ñýä). Èíãýõäýý á¿äýãõýí ëèìôîèä ãèïåðïëàçè àæèãëàãäàæ, ôîëëèêóëèéí öàéâàð òºâ íü õýìæýýãýýð áàãàñäàã. Öààøèä òîâãîðûí òîî íýìýãäýæ, çàðèìäàà ýäãýýð íü òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí á¿õ ýäèéã ä¿¿ðãýäýã. Ýðãýí áóöàõ (èíâîëþöèéí) øàòàíä ãðàíóëåì ôèáðîçæäîã. Çàðèìäàà ãàíö íýãýí òîâãîðò ýýäýìò ¿õæëèéí æèæèã õýñýã àæèãëàãääàã.

Çàðèìäàà ÿñ-¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí ýìíýë ç¿éí ïðàêòèêò ñ¿ðüåýãèéí ººð÷ëºëòèéã õàâäàð, ÿñíû ýäèéí ¿éë àæèëëàãààíû ýñâýë äèñïëàçèéí ãàðàëòàé ãîëîìòîò ººð÷ëºëòòýé õàðüöóóëàõ áîëäîã. Ýäèéí øèíæèëãýýãýýð îñòåîáëàñòîì, îñòåîèä îñòåîì, êîðòèêàë ìåòàôèçàð äåôåêò, ñ¿ðüåýãèéí êîêñèòèéí óëìààñ ¿¿ñ÷ áîëîõ ¿éë àæèëëàãààíû ººð÷ëºëòèéí îíîøèéã ýöñèéí áàéäëààð òàâèõ áîëîìæòîé. Ñ¿ðüåýãèéí ñèíîâèòèéã ðåâìàòîèä

Ïðîäóêòèâ ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîëä ýïèòåëèîèä òîâãîðûí äóíä ãàíöààð÷èëñàí, 55

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Áè÷èë õàðóóðààð øèíæëýõýä 29%-ä íü òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ýäèéí ãèïåðïëàçè èëýð÷ýý. ªâ÷òíèé 4%-ä íü ñ¿ðüåý áóñ, õàðèí ôåëèíîç, 11%-ä íü õàâäàð (ëèìôîãðàíóëåìàòîç, àðüñíû õîðã¿é õàâäàð, õ¿ç¿¿íèé õàæóóãèéí óéëàíõàé áà áóñàä) òîäîðõîéëîãäæýý.

õóó÷èí, á¿ðõ¿¿ëæñýí ýýäýìò ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò çàðèìäàà õàðàãääàã. Ýíý íü óã ïðîäóêòèâ ëèìôàäåíèò íü íàìæñàí õóó÷èí ºâ÷ëºëèéí ñýäðýëò áîëîõûã íîòîëäîã. Ñ¿ðüåýãèéí ëèìôàäåíèòèéí õî¸ðäóãààð õýëáýð íü ýýäýìò ¿õæèë á¿õèé ãðàíóëåì ¿¿ñãýäãýýðýý îíöëîã áàéäàã. Çàðèìäàà ýíý íü òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéã ä¿¿ðãýæ áàéñàí íèéò òîâãîðóóäûã ýçýëäýã. Õóó÷èí öàãò òóíãàëãèéí áó÷èðõàéí ýä èéíõ¿¿ íèéòäýý ¿õæèõ íü ýëáýã òîõèîëääîã áàéñàí áîë îð÷èí öàãò òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéä èéì èëýðõèé ººð÷ëºëò òîõèîëäîõ íü õîâîð áîëæýý.

ªâºðìºö áóñ èëýðõèé õýìæýýíèé ëèìôàäåíèò îíîøòîé òóíãàëãèéí áóë÷èðõàé õîâîð áóñ áàéäàã. Áè÷èë õàðóóðààð ýäãýýðò ëèìôîèä ýäèéí ðåàêòèâ ãèïåðïëàçè òîäîðõîéëîãääîã. Ôîëëèêóëûí òîî îëøèð÷, öàéâàð òºâ íü òîìîð÷ (ôîëëèêóëÿð ãèïåðïëàçè), ñèíóñèéí ãèñòèîöèòîç ¿¿ñ÷, òàðõèëàã äàâõàðãûí ëèìôîöèòèéí ïðîëèôåðàö àæèãëàãääàã. Èéì ººð÷ëºëò çºâõºí õýñýã ãàçðûí ¿ðýâñëèéí ¿åä òºäèéã¿é çàðèì òºðëèéí õàëäâàðò áîëîí õàðøëûí ãàðàëòàé ºâ÷íèé (ðåâìàòîèä àðòðèò, õàðøëûí äåðìàòèò, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàðèëãûí äàðààõ ëèìôàäåíèò) ¿åä èëýðäýã. ßëãàí îíîøëîõäîî òàðõìàë ¿ðýâñýëò õóóðàì÷ õàâäðûã (ïñåâäîîïóõîëü) òîîöîõ ¸ñòîé.

Êàçåîç ãîëîìòûí ñîðèâæèëò, øîõîéæèëò ÿâàãääàã ýýäýìò ëèìôàäåíèòèéí èíâîëþöèéí øàò îð÷èí ¿åä ìºí ë õîâîð àæèãëàãääàã. Çàðèì òîõèîëäîëä ëèïîìàòîç õàòèíãèðøëèéã ñ¿ðüåýãèéí ëèìôàäåíèòèéí òºãñãºë ãýæ ¿çýõ ¿íäýñëýë áèé. ªíãºðñºí ¿åä çàõûí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåýãýýð èõýâ÷ëýí õ¿¿õä¿¿ä ºâääºã áàéñàí. Â.À.Òàëàíòîâà, È.Í.Áóòêàðåâàãèéí ìýäýýãýýð óã ºâ÷íèé õàìãèéí èõ õóâü (67%) 21-60 íàñíûõíû äóíä áàéíà. Áàéðøëûí õóâüä ñ¿ðüåý èõýâ÷ëýí õ¿ç¿¿íèé (75%), àðàé õîâîð íü ñóãàíû (20%), ìºí öàâèíû (5%) òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéä àæèãëàãääàã. Ñ¿ðüåýãèéí ëèìôàäåíèòòàé ºâ÷òºíä áóãëàà, öîîðîëò ¿¿ñýõ íü îäîî ÷ ýëáýã òîõèîëääîã (20%). Áè÷èë õàðóóðààð øèíæëýõ íü ñ¿ðüåýãèéí ëèìôàäåíèòèéã 40%-ä íü áàòàëäàã. ªâ÷òíèé 16%-ä òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ôèáðîç, óëìààð õýìæýý íü áàãàñàõ, ýñâýë ëèìôîèä ýä õàòèíãèðøèæ ººõºí ýäýýð ñîëèãäîõ áóþó ëèïîìàòîç õàòèíãèðøèë ¿¿ñäýã. Õýä õýäýí òîõèîëäîëä èéì ººð÷ëºëò óðüä íü ÿâàãäñàí ºâºðìºö ýñâýë ºâºðìºö áóñ ëèìôàäåíèòèéí òºãñãºë áàéñàí þì.

Ôåëèíîç (ìóóðàíä ñàìàðäóóëñíû ºâ÷èí) íü õýñýã òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí èëýðõèé ðåàêòèâ ãèïåðïëàçèéí çóðàãëàëòàéãààð ýõýëæ, öààøèä ëèìôîèä ýäýä èäýýò ãîëîìò áóþó æèæèã áóãëàà á¿ðýëäýæ, ýäãýýðèéã áè÷èë õàðóóðààð õàðààä ¿õæèë á¿õèé ñ¿ðüåýãèéí òîâãîð (îëîí Ẻìò ýñ áèé áîëäîã) õýìýýí àíäóóðàõ ìàãàäëàëòàé. Èõýíõäýý ìóóðàíä ñàìàðäóóëñíààñ, ýñâýë àìíû ñàëñòààð äàìæñàíààñ (àìüòàíòàé õ¿ðýëöñýíýýñ) õàëäâàðëàäàã õëàìèäèéí á¿ëãèéí ¿¿ñãýã÷ýýð ýíýõ¿¿ ºâ÷èí ¿¿ñäýã. Õýñýã ãàçðûí ëèìôàäåíèò ¿¿ñäýã (ñóãàíû, õ¿ç¿¿íèé). ªâ÷èí õóðö, ºíäºð õàëóóðàëòààð ýõýëäýã. ªâ÷òíèé îéðîëöîîãîîð 60%-ä íü ñ¿ðüåýòýé àíäóóðàõóéö õºíãºí õýëáýð òîõèîëääîã. Ôåëèíîçîîð èõýâ÷ëýí õ¿¿õýä, çàëóó÷óóä, çàðèìäàà íàñ àõèìàã õ¿ì¿¿ñ ÷ ºâ÷èëäºã. Öóñ òºëæèõ ýðõòíèé õàâäðóóäûí ¿åä 56

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

æèæèã õýìæýýòýé, èë¿¿ øèã¿¿ áàéðëàäàã, çºâ äóãóéâòàð õýëáýðòýé áàéäàã. Ǻâõºí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ýäèéí øèíæèëãýýãýýð ñàðêîèäîç ãýñýí îíîøèéã òàâüæ áîëîõã¿é, õàðèí ñàðêîèä óðâàëûí òóõàé ë ÿðèõ áîëîìæòîé ãýñýí ¿çýë áàðèìòëàë áèé. Òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéä ýñèéí èæèë òºñòýé ººð÷ëºëò áóñàä ëèìôàäåíîïàòèéí ¿åä ÷ àæèãëàãääàã. Äýýð ºã¿¿ëñýí á¿õ ç¿éë íü ñàðêîèäîçèéã îíîøëîõîä òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí áè÷èë õàðóóðûí øèíæèëãýý õàíãàëã¿é, ºâ÷òíèé á¿ðýí ýìíýë ç¿éí ¿çëýã, øèíæèëãýý øààðäëàãàòàéã õàðóóëæ áàéíà.

òóíãàëãèéí áóë÷èðõàé ýìãýãøèõ íü öººíã¿é áàéäàã. Ëåéêîç (ëèìôîèä áà áóñàä õýëáýð), ëèìôîñàðêîì, ëèìôîãðàíóëåìàòîç íü ýõýí ¿åäýý ñ¿ðüåýãèéí ëèìôàäåíèòòàé àíäóóðàõóéö ñýæ¿¿ðèéã ºãäºã. Ëèìôîãðàíóëåìàòîçèéí ëèìôîãèñòèîöèòàð õóâèëáàðûí ýõýí ¿åèéã îíîøëîõîä áýðõøýýë ó÷èðäàã. Çàðèìäàà îëîí Ẻìò àâðàãà ýñ á¿õèé æèæèã ãðàíóëåì àæèãëàãääàã. Ñ¿ðüåýãýýñ ÿëãàí îíîøëîõîä ø¿¿äýñò óðâàëûí (ëåéêîöèò, ¿õæèë) áîëîí ôèáðîçèéí øèíæ áàéäààã¿é íü òóñàëäàã. Õýñýã òóíãàëãèéí áóë÷èðõàé ÿìàð íýãýí ºâ÷èí ýìçýãëýëã¿éãýýð òîìðîõ íü õàâäðûí ¿ñýðõèéëýëèéã ñýæèãëýõ ¿íäýñëýë áîëäîã (ÿëàíãóÿà àõèìàã íàñíûõàíä). Ǻâ îíîøèéã òàâèõàä ýñèéí áîëîí ýäèéí øèíæèëãýý òóñàëäàã.

Ýì, ýð áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã àíàòîì Ýð áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåýãèéí ¿åèéí ººð÷ëºëò Ýðýãòýé÷¿¿äèéí áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåýä òºìñºãíèé äàéâàð, ò¿ð¿¿ áóë÷èðõàé, ¿ðèéí öýâð¿¿ íýðâýãääýã. Òºìñºã õîâîð ãýìòòýã. Ãýìòñýí ÷ çºâõºí õî¸ðäîã÷îîð, ¿ðýâñýë òºìñºãíèé äàéâðààñ äàìæñàíààñ. Èéì áàéäëààð äàìæèõ íü äàéâàðò ñ¿ðüåýãèéí ýýäýìò ãîëîìò ¿¿ññýí íºõöºëä àæèãëàãääàã. Ò¿ð¿¿ áóë÷èðõàé, ¿ðèéí öýâð¿¿ äàíãààðàà ãýìòýõ íü õîâîð òîõèîëääîã. Ýäãýýð ýðõòíèé ¿ðýâñýë èõýâ÷ëýí òºìñºãíèé äàéâðûí èëýðõèé ºâ÷ëºëòýé íýãýí çýðýã ÿâàãääàã. Äàéâàð íýã òàëäàà ãýìòýõ íü îëîíòàà ÷ çàðèìäàà õî¸ð òàëûí ýïèäèìèò òîõèîëääîã. Äàéâðûí ñ¿¿ë õýñýã èõýâ÷ëýí ãýìòýæ, èõ áèå, òîëãîé õýñýãò ÷ ãîëîìòóóä ¿¿ñýõ íü áèé. Òîâãîðóóä äàéâðûí çàâñðûí ýäýä (èíòåðñöèòèé) ¿¿ñ÷, ¿éë ÿâö äààìæðàõàä äàéâðûí ýäèéí òîìîîõîí õýñãèéã õàìàðñàí ýýäýìò-¿õæëèéí ãîëîìòóóä áèé áîëäîã. ¯ðèéí ñóâàã ÷ ¿ðýâñýõ íü ýëáýã áà ñ¿ðüåýãèéí ïðîäóêòèâ ãîëîìò ¿¿ñ÷ ôèáðîç ýä óðãàñíààñ çóçààðàí, ýðõ øèã áîëäîã.

Õ¿ç¿¿í äýýð ø¿ëñíèé áóë÷èðõàéí õîðò õàâäàð, çàãàëìàéí çàâñàð áèò¿¿ðýýã¿éòýé õîëáîîòîé õàâäàð ñ¿ðüåýãèéí ëèìôàäåíèòòàé àíäóóðàãäàõ ìàãàäëàëòàé. Çàãàëìàéí çàâñàð áèò¿¿ðýýã¿éãýýñ ¿¿ññýí õàâäðààñ õàæóóãèéí óéëàíõàé ýâýë áðàíõèîì ¿¿ñäýã. ªíãºð (ýïèòåëèé) íü õîðò õýëáýðò øèëæñýíýýñ áðàíõèîãåí õàâäàð ¿¿ñäýã. Õ¿ç¿¿íèé òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåýòýé àðüñíû õîðã¿é õàâäðóóä (äåðìîèä óéëàíõàé, àòåðîì, ëèïîì, ôèáðîì, íåéðîôèáðîì) àíäóóðàãäàõ íü áèé. Äåðìîèä óéëàíõàé, èäýýëñýí àòåðîìä ñ¿ðüåýãèéí òîâãîðòîé àíäóóðàãäàõ ìàãàäëàëòàé ãàäíà áèåòèéí (øîõîéæèëòèéã õ¿ðýýëýí) ãðàíóëåì õî¸ðäîã÷îîð ¿¿ññýí òîõèîëäîëä ë áè÷èë õàðóóðààð îíîøëîõîä áýðõøýýë ó÷ðàõ ìàãàäëàëòàé. Çàõûí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåýã ñàðêîèäîç õýìýýí ýäèéí øèíæèëãýýãýýð õýòð¿¿ëýí îíîøëîõ íü áèé. Ñ¿ðüåýãèéíõýýñ ÿëãààòàé íü ñàðêîèäîçèéí ãðàíóëåì íü

Ýäèéí øèíæèëãýý ñ¿ðüåýãèéí îíîøèéã

57

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

òàëààñ áàãà õóâüä áàòàëäàã íü íÿíãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý õýðýãëýñýíòýé õîëáîîòîé áàéæ áîëîõ þì. Èéì ºâ÷òºíèé äàéâðûí ýäýä èëýðõèé ôèáðîç, ìºí ºâºðìºö áóñ ãðàíóëÿö èëýðäýã. Ýïèäèìèò, îðõèòèéí ÿëãàí îíîøëîãîîã äàéâàð áîëîí òºìñºãíèé ºâºðìºö áóñ ¿ðýâñýëòýé (ãýìòëèéí äàðààõ îðõèò, ºâºðìºö áóñ ýïèäèìèò, äàéâðûí ñïåðìàòèê ãðàíóëåì) õèéõ õýðýãòýé. Çàðèìäàà ñ¿ðüåýãèéí ýïèäèìèòèéã õîðò (ñåìèíîì, òºìñºãíèé ¿ð õºâðºëò õàâäàð) áîëîí õîðã¿é (äàéâðûí àäåíîìàòîèä õàâäàð áà áóñàä) õàâäðóóäààñ ÿëãàí îíîøëîõ õýðýãòýé áîëäîã.

óðãàñíààñ ºâºðìºö áóñ ººð÷ëºëò ¿¿ñäýã. Õîîëîéí õàíûí ã¿íä õóóðàì÷ áóë÷èðõàéëàã á¿òýö á¿ðýëääýã. Çàðèì ãóóðñàíöàð ñàëñò á¿ðõ¿¿ëä õ¿ðýõ íü áèé. ¯ðýâñýë óäààí ¿ðãýëæëýõýä õîîëîéí ýäýä ïðîëèôåðàòèâ ººð÷ëºëò ôèáðîçèéí íýãýí çýðýã ÿâàãääàã. Ýäãý𠺺ð÷ëºëòèéí óëìààñ óìàéí ãóóðñàí õîîëîé àãøèæ, á¿òöýý ººð÷ëºõ ìàãàäëàëòàé. Õîîëîéí ã¿íä, ìºí ãàäíà óðãàëò ¿¿ñ÷, èíãýñíýýð óìàéí ãóóðñàí õîîëîé õýâëèéí îéðîëöîî ýðõòýíòýé íààëäàæ, Ẻãíºðëèéã áèé áîëãîäîã. Ñ¿ðüåýòýé õî¸ðäîã÷ õàëäâàð (ñòðåïòîêîêê, ñòàôèëîêîêê), Êðîíèé ºâ÷èí õàâñàðñíààñ óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí ºâºðìºö áóñ ¿ðýâñýëò ººð÷ëºëò àæèãëàãääàã. Ãýìòñýí óìàéí ãóóðñàí õîîëîéãîîñ ñ¿ðüåýãèéí ¿ðýâñýë ºíäãºâ÷èíä äàìæèõ (ïåðèîîôîðèò) ìàãàäëàëòàé. ªíäãºâ÷ àíõäàã÷ààð ãýìòýõ íü íýí õîâîð òîõèîëääîã. Ñ¿ðüåýãèéí ñàëüïèíãîîôîðèò ¿å ¿å ñýäýðñýí óäààí, àðõàã ÿâöààðàà ÿëãàðäàã. Óìàéí ãóóðñàí õîîëîé áèò¿¿ð÷, á¿òýö íü àëäàãäñàíààñ ¿ðã¿éäýë ¿¿ñäýã.

Ýì áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåýãèéí ¿åèéí ººð÷ëºëò Ýìýãòýé÷¿¿äýä èõýâ÷ëýí óìàéí ãóóðñàí õîîëîé íýðâýãääýã. ¯ðýâñýë àìïóëÿð õýñýãò ýõýëæ, ýíäýýñ óìàéä äàìæèí õàëäâàðëàäàã. Áóñàä áýëýã ýðõòýí ãýìòýõèéã ¿ã¿éñãýõ áîëîìæã¿é ÷ õîâîð òîõèîëääîã. Ñ¿ðüåýãèéí ýïèäèìèòýýð ºâ÷èëñºí ýðýãòýéòýé áýëãèéí õàâüòàëä îðñíîîñ óìàéí õ¿ç¿¿, ¿òðýý, ãàäíà áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåý ¿¿ññýí íýí õîâîð òîõèîëäëûí òóõàé ìýäýýëñýí áàéäàã.

Óìàéí ñ¿ðüåý ñàëñòàä íü ñ¿ðüåýãèéí òîâãîð ¿¿ñäãýýðýý îíöëîã áà ýäãýýð íü óìàéí ñàëñòûã õóñàæ áè÷èë õàðóóðààð øèíæëýõýä òîäîðõîéëîãääîã. Çàðèìäàà óìàéí ñàëñò áîëîí ñàëñòûí äîîðõ äàâõàðãûí øàðõëàà ¿¿ñäýã. Áóë÷èíãèéí äàâõðàãà íýðâýãäýõ íü íýí õîâîð òîõèîëääîã. Çàðèìäàà ñ¿ðüåýãèéí êàçåîç ãîëîìò ¿¿ñýõ íü áèé. Èéì ººð÷ëºëòèéí ñîíèí òîõèîëäëûã Ò.Â. Áåëûøåâà ìýäýýëñýí áàéäàã. Ýäèéí øèíæèëãýýãýýð ºâºðìºö ººð÷ëºëò èëðýõ íü ýëáýã áóñ þì. Áèåíèé þìíû ÿëãàðóóëàõ øàòàíä óìàéí ñàëñòûã õóñàõûã îëîí ñóäëàà÷èä çºâëºäºã. Å.Í. Êîëà÷åâñêàÿãèéí ìýäýýãýýð (1986) 324 ºâ÷òýé ýìýãòýéí óìàéã îíîøèëãîîíû çîðèëãîîð õóñàõàä 56 ºâ÷òºíä (17%) ýäèéí øèíæèëãýýãýýð

Å.Í. Êîëà÷åâñêàÿãèéí ìýäýýãýýð (1986) ñóäàñëàí 380 ºâ÷òºíä íü óìàéí ãóóðñàí õîîëîé 100% íýðâýãäñýí áàéñàí áîë òýäíèé 24%-ä óìàéí, 5.8%-ä ºíäãºâ÷íèé ñ¿ðüåý àæèãëàãäæýý. Ýìýãòý÷¿¿äèéí áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåýãèéí ºìíº õýâëèéí ãÿëòàíãèéí ñ¿ðüåý ¿¿ññýí áàéõ íü îëîíòàà (70.8%). Ïàòîìîðôîëîãèéí õóâüä ñ¿ðüåýãèéí ñàëüïèíãèòèéí 2 õýëáýðèéã ÿëãàäàã: 1) ºâºðìºö, 2) ºâºðìºö áóñ. Ýõíèéõýä íü óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí ýäýä, ãîëëîæ ñàëñòàä íü ñ¿ðüåýãèéí òîâãîðóóä ¿¿ñäýã. Êàçåîç ãîëîìò òîì õýìæýýíä õ¿ð÷, ýýäýìò õóðèìòëàë õîîëîéí ºðãºññºí õºíäèéã ä¿¿ðãýõ íü áèé. Ñàëñàðõàã á¿ðõ¿¿ëèéí ºíãºð ãèïåðïëàñòèêààð

58

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

ñ¿ðüåýãèéí ýíäîìåòðèò èëýð÷ýý. Òýäíèé 53-ò íü ñ¿ðüåýãèéí òîâãîð, 3-ò íü ýýäýìò ¿õæëèéí ãîëîìò îëäñîí áàéíà. Ñ¿ðüåýãèéí ýíäîìåòðèòèéã ñýæèãëýæ áàéãàà áîë îíîøèëãîîíä íü íýãýí çýðýã ýäèéí, íÿí ñóäëàëûí áîëîí áèîëîãèéí (óñàí ãàõàéä õàëäâàðëóóëàõ) øèíæèëãýýíèé ãóðâàí àðãûã õýðýãëýõèéã çºâëºäºã.

ººð÷ëºëò á¿ðýí, óë ìºðã¿é øèìýãääýã òîõèîëäëóóä ÷ áèé. Èíãýñíýýð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí áóñàä õýëáýðèéí íýãýí àäèëààð í¿äíèé ñ¿ðüåý ýìíýë ç¿éí ÿìàð ÷ èëðýëòýé áàéñàí ºâ÷íèé áèå äààñàí õýëáýð áèø þì. Íèéò òîõèîëäîëä ýíý íü ýñâýë àíõäàã÷, ýñâýë öóñààð òàðõñàí ñ¿ðüåýãèéí íýãýí èëðýë áèëýý. Àíõäàã÷ á¿ðäýë ýäãýðýýã¿é áàéõàä ñóäàñíû áàãöûí ãàíöààð÷ëàí (ñîëèòàð) Ẻãíºðñºí òóáåðêóë õýëáýðèéí ºâºðìºö òîì ãîëîìò òîõèîëääîã. Àíõäàã÷ ñ¿ðüåýãèéí õîæóó ¿åä ñóäàñíû áàãöàä ìèëèàð òàðõàëò (èðèò, õîðèîèäèò áà áóñàä), ýñâýë ãîë÷ëîí ø¿¿äýñò ¿ðýâñýëò ¿çýãäýë (ñàëñàðõàã èðèäîöèêëèò, òîðëîãèéí õîâõðîë á¿õèé óâåîðåòèíèò, òîðëîãèéí öóñàðõàã ïåðèôëåáèò) èëýðäýã. Öóñààð òàðõñàí ñ¿ðüåýãèéí öººíã¿é òîõèîëäîëä õ¿íäýðñýí ãîëîìòîò áà òàðõìàë óâåèò (óâåîêåðàòèò, ñêëåðèò, ðåòèíèò) ÿâàãääàã. ªâºðìºö ººð÷ëºëòèéã çàðèìäàà òîä èëðýë á¿õèé ïàðàñïåöèôèê ººð÷ëºëò äàãàëääàã íü íèéòëýã þì. Ýäãýýð ïàðàñïåöèôèê ººð÷ëºëòºä ôëèêòåíóë¸ç êîíúþêòèâèò áîëîí êåðàòèò, çàíãèëàà, æèðèéí áóñ óâåèò õàìààðäàã. Õîñäîã÷ ñ¿ðüåýãèéí ¿åä í¿äíèé ãýìòýë íýí õîâîð áºãººä ãîëëîí òàðõìàë ìèëèàðèçàöòàé ºâ÷òºíä òîõèîëääîã.

Í¿äíèé ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã àíàòîìè Í¿äíèé ñ¿ðüåý íü èõýíõäýý õàëäâàð öóñààð òàðõàí äààìæèðñíû èëðýë þì. Èéì òîõèîëäîëä á¿ðýí ýäãýýðýýã¿é àíõäàã÷ á¿ðäýë, ýñâýë ¿¿íèé óë ìºð, ìºí óóøãèíû áóñ ÿìàð íýãýí ãîëîìò, æèøýý íü ãýäýñíèé ÷àöàðõàéí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí ãýìòýë èëðýõ íü îëîíòàà. Ñ¿ðüåý öóñààð òàðõàí äààìæèðñíû àëü ÷ èëðýëä, ¿¿íèé äîòîð í¿äíèé ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîëä ÷ ìîðôîëîãèéí èëðýë îëîí ÿíç áàéäàã. Ýíý íü ºâ÷òíèé íàñ, äàðõëàëûí áàéäàë, áóñàä õ¿÷èí ç¿éëñýýñ õàìààðäàã. Òóõàéëáàë õ¿¿õäýä ø¿¿äýñò ¿õæëèéí ººð÷ëºëò èëýðõèé äàâàìãàéëæ, ýíäî-, ïàíîôòàëüìèò òîõèîëäîõ òºäèéã¿é í¿äíèé õàíà öîîðîõ íü áèé. Ãýòýë íàñàíä õ¿ðýãñäýä ïðîäóêòèâ óðâàë äàâàìãàéëäàã. Îëîí ºâ÷òºíä í¿äíèé ãýìòýë îëîí òºðëèéí ïàðàñïåöèôèê ººð÷ëºëòòýé õàâñàð÷, í¿äèéã ººðèéã íü øèíæëýõýä ÷ ìîðôîëîãèéí çóðàãëàë ïàðàñïåöèôèê õýâ øèíæòýé áàéäàã. ªâºðìºö ãîëîìòîò ººð÷ëºëò õàðüöàíã¿é öººí òîõèîëääîã. Òýð ÷ áàéòóãàé í¿äíèé á¿õ á¿ðõ¿¿ë õóðöààð ¿ðýâñýæ, òàðõìàë ¿õæèë á¿õèé ñ¿ðüåýãèéí ãðàíóëÿöèéí ýä í¿äíèé óõàéðõàéí õºíäèéã ä¿¿ðãýñýí áàéõàä ãàäíà áàéäàë íü í¿äíèé õàâäàð – ðåòèíîáëàñòîìèéã ñàíàãäóóëäàã. Õóó÷èí ¿åèéí ýõ ñóðâàëæóóäàä ä¿ðñýëñýí èéì õ¿íä õýëáýðèéí ìîðôîëîãèéí ººð÷ëºëò îð÷èí ¿åä õàðüöàíã¿é öººí òîõèîëääîã áà ðåïàðàöè îãò áàéõã¿é áàéõàä àëüòåðíàòèâ óðâàë äýýä çýðýãò áàéäãààðàà îíöëîãòîé. Ãýâ÷ ÿã ýñðýã òºãñãºëòýé, ñ¿ðüåýãèéí

Òàðõèíû õàëüñíû ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã àíàòîìè Ýìíýë ç¿éí àíãèëàëä ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèòèéã óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí áèå äààñàí õýëáýð ãýæ ¿çäýã. Ãýòýë æèíõýíäýý ýíý íü öººíã¿é òîõèîëäîëä óóøãèíû àíõäàã÷ ñ¿ðüåý äààìæðàõàä, àðàé õîâîð òîõèîëäîëä áóñàä áàéðøëûí äåñòðóêòèâ ñ¿ðüåýãèéí ¿åä ÿâàãääàã. Òàðõèíû õàëüñíû ãýìòýë äàíäàà õî¸ðäîã÷ áàéäàã. Ìåíèíãèò ¿¿ñýõýä áèå ìàõáîäèä ñ¿ðüåýãèéí ÿìàð íýãýí èäýâõèòýé ãîëîìò áàéõ ¸ñòîé áºãººä ¿¿íèé õýìæýý ÷óõàë

59

II. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÝÌÃÝà ÆÀÌ, ÄÀÐÕËÀÀ, ÝÌÃÝà ÀÍÀÒÎÌ

Àðüñíû ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã àíàòîìè

¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýãã¿é. Áººð ýñâýë óóøãèíû ôèáðîç-õºíäèéò ñ¿ðüåýãèéí àäèëààð òóíãàëãèéí áóë÷èðõàé äàõü, áè÷èë õàðóóðààð ë èëð¿¿ëýõ áîëîìæòîé, áàðàã ñîðèâæñîí öýã÷èëñýí ãîëîìò ÷ õàëäâàð äààìæðàõ ýõ óóðõàé áîëîõ áîëîìæòîé. Òàðõèíû õàëüñ, òºâ ìýäðýëèéí òîãòîëöîîíû ñ¿ðüåý åðºíõèé òàðõàëòûí ñóóðü äýýð ë ¿¿ñäýã. Èíãýõäýý øèëæèëòèéí á¿õèé ë õýëáýð, òîòàë òàðõìàë ìèëèàð ñ¿ðüåýãýýñ ýõëýýä òóñãààðëàãäñàí ìåíèíãèò õýìýí íýðëýãääýã áàãà, ýìíýë ç¿éãýýð ¿ë ìýäýãäýõ äèññåìèíàö õ¿ðòýë òîõèîëäîõ ìàãàäëàëòàé.

Àðüñíû ñ¿ðüåýãèéí ìîðôîëîãè áóñàä õýëáýðýýñ èë¿¿ ºâºðìºö áàéäàã íü äàðõëàëûí õ¿÷èí ç¿éëñòýé õîëáîîòîé þì. À.È.Ñòðóêîâ, È.Ï.Ñîëîâüåâàãèéí ¿çýæ áàéãààãààð àðüñíû ñ¿ðüåý äàðõëàëûí ÿìàð íýãýí õýìæýýíèé õîìñäëûí ¿åä ¿¿ñäýã. Èììóíîìîðôîëîãèéí íèéòëýã èëðýë áîëîõ óäààøèðñàí õýëáýðèéí õýò ìýäðýã ÷àíàð (ÓÕÕÌ×)-ûã àâ÷ ¿çâýë àðüñíû ñ¿ðüåýãýýñ èë¿¿ çàãâàð ãýæ ¿ã¿é. Èõýíõ ºâ÷òºíä àðüñíû ãýìòëèéí çýðýãöýý áóñàä ýðõòíèé, õàìãèéí îëîíòàà íü óóøãèíû ñ¿ðüåý áàéäàã. Èéì ººð÷ëºëò íèéò ºâ÷òíèé çºâõºí 21%-ä ë èëýðäýãã¿é.

Òàðõèíû õàëüñíû ñ¿ðüåýãèéí 3 ¿íäñýí õýëáýðèéã ÿëãàäàã: áàçèëÿð ìåíèíãèò, ìåíèíãîýíöåôàëèò, íóðóóíû õýëáýð. Ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèò èõýíõäýý áàçèëÿð áàéäàã. ªºðººð õýëáýë ¿ðýâñýë òàðõèíû ñóóðü õýñãèéí 纺ëºí õàëüñàíä, õàðààíû ìýäðýëèéí çºðëºãººñ óðòàâòàð òàðõè õ¿ðòýë ÿâàãääàã. ¯ðýâñýë òàðõèíû òàë áºìáºëãèéí õàæóó õýñýãò øèëæèõ ìàãàäëàë ÷ áèé. ßëàíãóÿà ñèëüâèéí õîâèëûí äàãóó áóþó áàçèëëÿð –êîíâåêñèòàë ìåíèíãèò õýëáýðýýð. ªâ÷íèé ýõýí ¿åä òàðõèíû õàëüñàíä ãèïåðåìè, õàâàí, ñóäàñíû õàíàíû ¿ðýâñýëò íýâ÷äýñ, òðîìáîç á¿õèé öóñàí õàíãàìæèéí èëýðõèé àëäàãäëûí øèíæ àæèãëàãääàã. Ñóäàñíû äàãóó, ìºí õàëüñíû ººðèéí ýäýä ìàêðîôàã áîëîí ëèìôîèä ýñ¿¿ä ãîëîìòîò áà òàðõìàë áàéäëààð íýâ÷ñýí áàéäàã. Öóñàí õàíãàìæ èõ õýìæýýãýýð àëäàãäàõàä òàðõèíû ýä ãîëîìòîò áàéäëààð 纺ëºðäºã. Õîæóó ¿åä õàëüñàíä ýïèòåëèîèä ýñò òîâãîð á¿õèé ïðîäóêòèâ ººð÷ëºëò òîäîðõîéëîãääîã. Ø¿¿äýñ øèìýãäýõ ìàãàäëàëòàé áà èíãýâýë õàëüñíû á¿òýö á¿ðýí ñýðãýäýã. Áóñàä òîõèîëäîëä õàëüñàíä ôèáðîç ¿¿ñýæ, íóãàñíû øèíãýíèé ýðãýëò õÿìàð÷, ºâ÷òºíä ¿¿íòýé õîëáîîòîé õ¿íäðýë (ãèäðîöåôàëè, ãàâàë-òàðõèíû ìýäðýëèéí ãýìòýë áà áóñàä) ¿¿ñäýã.

Ýìíýë ç¿é-ìîðôîëîãèéí õóâüä àðüñíû àíõäàã÷ áîëîí õî¸ðäîã÷ ñ¿ðüåýã ÿëãàäàã. ßëàíãóÿà àíõäàã÷ ñ¿ðüåý ºâºðìºö áà õóðö (õóðö ìèëèàð, çàíãèëààò ýðèòåì) ýñâýë àðõàã (ñêðîôóëîäåðì, ïàïóëîíåêðîç, õàòóó ýðèòåì, ëèõåíîèä ñ¿ðüåý) õýëáýðýýð ÿâàãääàã. Ýäãýýð õýëáýðèéã ãàäíà (ìàêðî) áàéäàë äýýð ¿íäýñëýí ÿëãàäàã áà ýäèéí øèíæèëãýýãýýð èæèë çóðàãëàë àæèãëàãääàã. Òóõàéëáàë äåðìàä òºâëºðñºí ÿíç á¿ðèéí èëðýë á¿õèé êàçåîç-¿õæëèéí áîëîí ïðîäóêòèâ ººð÷ëºëò èëýðäýã. Òºãñºëä íü ñîðèâ ¿¿ñäýã. Àðüñíû ñ¿ðüåýãèéí ýíä òýíä òàðõñàí (ðàññåÿííûé) õýëáýðèéã îíîøëîõîä òîäîðõîé áýðõøýýë ó÷èðäàã. Ýäãýýð òîõèîëäîëä ºâºðìºö ººð÷ëºëòèéí çýðýãöýý ëèìôîìàêðîôàãàë Ẻãíºðºë, ôëåáèò áîëîí àðòåðèèò èëýðäýã. 1012 äîëîî õîíîãîîñ äîîøã¿é õóãàöààíä áàéãàà àðüñíû ãîëîìò ýäèéí ñîðüöûã àâàõûã À.È.Ñòðóêîâ, È.Ï.Ñîëîâüåâà íàð çºâëºäºã. Õî¸ðäîã÷ ñ¿ðüåýãèéí ãàäíàõ áîëîí ýäèéí øèíæèëãýýíèé ººð÷ëºëò õàíãàëòòàé ºâºðìºö áà ýäãýýðò ñ¿ðüåýãèéí õÿðâàñ (âîë÷àíêà), ¿¿ò (áîðîäàâ÷àòûé) ñ¿ðüåý, ìèëèàð-øàðõëààò ñ¿ðüåý õàìààðäàã.

60

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

Áèäíèé ¿çýæ áóéãààð èíãýõ õàíãàëòòàé ¿íäýñëýë áàéõã¿é áºãººä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã àíàòîìè óóøãèíûõààñ èë¿¿òýé ¿¿íèéã áàòàëæ áàéíà.

Æèøýý áîëãîæ ñ¿ðüåýãèéí õÿðâàñûã àâ÷ ¿çüå. Ýíý íü áàéðøèë (õàìàð, õàöàð), ÿâö (çàðèìäàà íàñíû òóðø ¿ðãýëæèëäýã), òºãñãºë (òààòàé òîõèîëäîëä àðüñíû ñîðèâæèëò, õàòèíãèðøèë, òààã¿é òîõèîëäîëä äîîðõ ýäýä íýâ÷èæ, ÿñíû ìºãººðñèéã íóðààñíààð ç¿ñ öàðàéí ãîî ñàéõíûã àëäàãäóóëäàã)-èéí õóâüä ºâºðìºö áàéäàã. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí áóñàä áàéðøèëòàé õàðüöóóëàõàä àðüñíû ñ¿ðüåýãèéí ¿åä êàçåîç ¿õæèë õîâîð òîõèîëääîã. Õýäèéãýýð õÿðâàñò ººð÷ëºëòèéã ýäèéí øèíæèëãýýãýýð íÿãòëàõàä ñ¿ðüåýãèéí ºâºðìºö òîâãîðóóä èëýðäýã ÷, ýäãýýð òîõèîëäîëä íàðèéâ÷èëñàí ÿëãàí îíîøèëãîîã õèéõ õýðýãòýé. Ó÷èð íü èæèë ººð÷ëºëò òýìá¿¿, óÿìàí ºâ÷èí, àðüñíû 캺ãºíöðèéí ¿åä èëýðäýã.

3. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ Õ¿íèé äàðõëàë õîìñäîëûí âèðóñ (ÕÄÕÂ)ûí ºíäºð òàðõàëòòàé îðíóóäàä ò¿ðõýöñºðºã óóøãèíû áà óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ò¿âøèí èõýñ÷ áàéíà. ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé, ñ¿ðüåýòýé, ÿëàíãóÿà ò¿ðõýö-ñºðºã óóøãèíû áîëîí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºíèé íàñ áàðàëòûí ò¿âøèí ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðã¿é ºâ÷òºíèéõººñ ¿ëýìæ äýýã¿¿ð áàéíà. ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé, ò¿ðõýö-ñºðºã óóøèãíû áîëîí óóøèãíû áóñ ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºíèé íàñ áàðàëò èë¿¿ áàéãààãèéí ãîë øàëòãààí íü îíîøèéí õîæèìäîë áàéæ áîëîõ þì. Ò¿ðõýö-ñºðºã óóøèãíû áîëîí óóøèãíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí õóðäàí, ýíãèéí, áàòàëãààòàé îíîøëîõ àðãà áàéõã¿é áàéãàà ó÷ðààñ îíîøëîãîîíû àëãîðèòìûã çºâëºìæ áîëãîäîã. Ǻâëºìæ áîëãîæ áàéãàà àëãîðèòìóóä, çºâëºìæ¿¿ä íü áàòòàé íîòîëãîîíä áèø, ìýðãýæèëòýíèé ñàíàë çºâøèëöººíä ¿íäýñëýí õèéãäæýý. Ýäãýýð àëãîðèòìóóä ºâ÷òºíã èëð¿¿ëýõ õóãàöààã óðòàñãàäãààñ ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé ºâ÷òºí¿¿ä îíîøëîãäîîã¿é ñ¿ðüåý áîëîí áóñàä õ¿íäðýëèéí óëìààñ íàñ áàðæ áîëíî. Îð÷èí ¿åä “Ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ õºòºëáºð” ñ¿ðüåýãèéí á¿õ òîõèîëäëûã, ò¿¿í äîòîð ò¿ðõýö-ñºðºã óóøèãíû áîëîí óóøèãíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýðò îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýã èë¿¿ àíõààðàí ¿çýæ áàéíà.

Ýìãýã ººð÷ëºëò àíõàíäàà äåðìèéí ã¿í õýñã¿¿äýä òºâëºðäºã. Õýìæýýãýýðýý òîìîðñîîð ýïèäåðìèñò íýâòýð÷, ýíä õî¸ðäîã÷ íåêðîáèîòèê ººð÷ëºëò ¿¿ñäýã. Àðüñíû ñ¿ðüåýãèéí ¿åä ýïèòåëèéí ¿ðýâñýëò óðãàëòóóä èëýðäýã. Äîîãóóð íü óðãàñààð ýïèòåëèéí äàâõàðãà òîâãîðóóäûã õ¿ðýýëæ, ãàäàãø ò¿ëõýæ òîâîéëãîäîã. Àðüñíû ñ¿ðüåýãèéí ýíä òýíä òàðõñàí õýëáýðèéí òîõèîëäîëä ýäèéí ñîðüöîä âàñêóëèò, ëèìôîìàêðîôàãàë íýâ÷äýñ çýðýã ºâºðìºö áóñ ººð÷ëºëò èëýðäýã. Èéìýýñ çºâõºí ìîðôîëîãèéã ¿íäýñëýñýí ä¿ãíýëò ÿëàíãóÿà ìèêîáàêòåð èëðýýã¿é òîõèîëäîëä (àðüñíû ñ¿ðüåýãèéí ýíä òýíä òàðõñàí õýëáýðèéí ¿åä ýëáýã) òîäîðõîé áóñ áîëäîã. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýìãýã àíàòîìèéí òàëààðõ îð÷èí ¿åèéí îéëãîëò èéì áàéíà. Ìýäýýæ äýýð ºã¿¿ëñýí ç¿éëýýð ¿¿íèé áàÿëàã ä¿ð çóðàã, îíöëîã òîäîðõîéëîãäîõã¿é. Îð÷èí ¿åèéí ýõ ñóðâàëæóóäàä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí áàÿëàã ä¿ð çóðàã, îíöëîãèéã ñ¿ðüåýãèéí ïàòîìîðôîçòîé õîëáîõ õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áàéãàà.

Îäîî õýðýãëýãäýæ áóé ò¿ðõýö-ñºðºã óóøèãíû ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíû ãàðûí àâëàãûã ÄÝÌÁ-ààñ 2003 îíä õýâë¿¿ëæ, 2006 îíä ÄÝÌÁ-ûã áàãòààñàí Ñ¿ðüåýã Çîãñîîõ ͺõºðëºëèéí Ãèø¿¿í áàéãóóëëàãóóä (Stop TB Partnerships)-ûí õýâëýë Ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ àðãà õýìæýýíèé îëîí óëñûí

61

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

ñºðºã ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíä îð÷èí ¿åä çºâëºìæ áîëãîæ áóé àðãûã õÿíàõ, õýðýãëýãäýæ áóé ÄÝÌÁûí ãàðûí àâëàãóóäûã õÿíàí çàñàõ çîðèëãîîð 2005 îíû 9 ñàðä ÄÝÌÁààñ “Ìýðãýæèëòýí¿¿äèéí á¿ëýã”-èéã õóðàëäóóëñàí áàéíà. Ìýðãýæèëòýíèé á¿ëýã àñóóäàë á¿ðä õîëáîãäîõ áàòàëãààíóóäûã õÿíàí ¿çýæ, çºâëºìæ ãàðãàí, õýðýãëýãäýæ áóé îíîøëîãîîíû àëãîðèòì¿¿äèéã õÿíàí çàñ÷ýý. Òýãýýä íýýëòòýé çºâëºãºº àâàõûí òóëä çºâëºìæ¿¿ä áîëîí õÿíàí çàññàí îíîøëîãîîíû àëãîðèòì¿¿äèéã ÄÝÌÁ-ûí âýá õóóäñàíä òàâüñàí áàéíà. Îëîí îðíû ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí çîõèöóóëàã÷èä, ñóäëàà÷èä, ýì÷, ýìíýëãèéí àæèëòàíóóä áîëîí ñ¿ðüåýãýýð àæèëëàæ áóé îëîí óëñûí òýðã¿¿ëýõ á¿õ áàéãóóëëàãóóä ¿¿íä èäýâõòýé îðîëöñîí þì. ¯¿íèé äàðàà “Ìýðãýæèëòýí¿¿äíèé á¿ëýã” îðîí îðíîîñ èð¿¿ëñýí ñàíàë, îëîí óëñûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðëóóäûí ìàòåðèàëóóäàä ¿íäýñëýí çºâëºìæ, àëãîðèòì¿¿äèéã õÿíàí çàñ÷ýý. ÄÝÌÁ-ä ñ¿ðüåý, ÕÄÕÂ-ûí çºâëºãºº ºãäºã áèå äààñàí õî¸ð áàéãóóëëàãà áîëîõ Ñ¿ðüåýãèéí Áîäëîãî, Ìýðãýæëèéí Ǻâëºõ Õýñýã (STAG-TB) áîëîí ÕÄÕÂ-ûí Áîäëîãî, Ìýðãýæëèéí Ǻâëºõ Õýñýã (STAG-HIV) çºâëºìæ¿¿äèéã áàòàëñàí áàéíà.

ñòàíäàðòàä àëáàí ¸ñîîð îðóóëæýý. Îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä 2003 îíû ÄÝÌÁ-ûí çºâëºìæ åðºíõèé人 õàäãàëàãäñàí ÷ ò¿ðõýö-ñºðºã ºâ÷òºíèé áèåèéí áàéäàë õ¿íä ¿åä, æèøýý íü: ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé ã.ì ¿åä ýíý àðãà÷ëàëûã õýðýãëýõäýý “óÿí õàòàí” áàéõ ¸ñòîéã îíöëîí òýìäýãëýñýí áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, ýäãýýð àðãà÷ëàë ÕÄÕÂûí õàëäâàðòàé ºâ÷òºíä õèð ñàéí ¿ð ä¿í ºã÷ áàéãààã õàðóóëñàí áàòàëãàà áàéõã¿é áàéãààã öîõîí òýìäýãëýæýý. Ò¿ðõýö-ñºðºã óóøãèíû áà óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ ¿íäýñíèé áîäëîãî áîëîâñðóóëàõàä ýíý ýìõòãýë òóñëàõ çîðèëãîòîé þì. Ǻâëºìæ¿¿ä áîëîí àëãîðèòì¿¿äèéã ñ¿ðüåý, ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí õºòºëáºð¿¿ä, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýã÷äýä õýðýãëýõýýð áîëîâñðóóëñàí áàéíà. Íàñàíä õ¿ðýãñäèéí ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëòûí ò¿âøèí æèðýìñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí äîòîð ≥1%, ýñâýë ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºíèé äîòîð ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò ≥5% áàéãàà îðîí, çàñàã çàõèðãààíû íýãæ (ä¿¿ðýã, ìóæ ã.ì) þìóó òóñãàé áàéãóóëàìæèéã (ýì÷èëãýýíèé òóñãàé òºâ¿¿ä, õàð òàìõèíû ýì÷èëãýýíèé òºâ ã.ì) ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëòòàé ãàçàð ãýæ òîäîðõîéëäîã. Óëñûí õýìæýýíä ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò 1% äîîø áàéãàà îðîíä ñ¿ðüåý, ÕÄÕÂ-òàé òýìöýõ àëáóóäààñ ÕÄÕÂ-ûí òàðõâàð ñóäëàë, ÕÄÕÂ-òýé õîëáîîòîé ñ¿ðüåýãèéí õýìæýýíä ¿íäýñëýí ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëòòàé ãàçðóóäûã (çàñàã çàõèðãààíû íýãæ, áàéãóóëàìæóóä) òîãòîîæ, ýäãýýð çºâëºìæ¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä òîõèðîõ çààâðûã áîëîâñðóóëàõ øààðäëàãàòàé. Ýíý çºâëºìæ áîëîí õÿíàí çàññàí àëãîðèòìûã ñóá-Ñàõàðûí Àôðèê, ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëòòàé áóñàä ãàçðóóäàä ñ¿ðüåý, ÕÄÕÂ-òàé òýìöýõ àëáóóäûí òîäîðõîéëñîíîîð ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîã ò¿ðãýâ÷ëýõ, ýì÷èëãýýíä ëàâëàõ áîëãîí íýí äàðóé õýðýãæ¿¿ëýõýä çîðèóëàãäàíà. ÕÄÕÂ-ûí

òàðõàëòòàé

ãàçàð

Ýíý ýìõòãýëä ºãºãäñºí çºâëºìæ¿¿ä íü ñàíàìñàðã¿é ñîíãîëòîîð õèéñýí êëèíèê òóðøèëòóóä, ºíäºð ÷àíàðûí øèíæèëãýý ñóäàëãààíóóä, õÿíàëòòàé êîãîðò ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëîí õàíãàëòòàé áàðèìò áàéõã¿é ãàçàðò ìýðãýæèëòýíèé ñàíàëä (Õ¿ñíýãò 3.1-èéã ¿ç) ¿íäýñëýñýí þì. Áîëîìæòîé õýñýãò çºâëºìæ ãàðãàõàä õýðýãëýñýí áàòàëãààíû ò¿âøèíã îðóóëñàí. Ò¿¿í÷ëýí, çºâëºìæèéã á¿ñèéí áîëîí óëñ îðíû õºòºëáºðò õèð öàð õ¿ðýýòýé õýðýãæ¿¿ëæ áîëîõ âý ãýäýãò åðºíõèé ÷èã ºãºõ ¿¿äíýýñ áîëîìæòîé ãàçàðò çºâëºìæèéí çýðýãëýë áîëîí áàòàëãààíû ò¿âøèíã õàðóóëñàí.

ò¿ðõýö-

62

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

Æèøýýëýõýä, À II ãýæ òýìäýãëýãäñýí çºâëºãººã äàãàí ìºðäºõ ¸ñòîé áºãººä, áàòàëãàà íü íààä òàë íü ºíäºð ÷àíàðûí íýã ñóäàëãàà þìóó êëèíèê, ëàáîðàòîð áîëîí õºòºëáºðèéí ýöñèéí ¿ð ä¿í ãàðñàí øààðäëàãà õàíãàõ õýä õýäýí ñóäàëãààíä ¿íäýñëýñýí áàéíà. Ñàéí ¿ð ä¿í ¿ç¿¿ëñýí êëèíèêèéí ïðàêòèêò ¿íäýñëýñýí çºâëºìæ¿¿äýä ÿìàð íýã áàòàëãààíû ò¿âøèíã çààãààã¿é áîëíî. Æèøýý íü, íýã äýõ ò¿âøíèé ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãóóäàä óóøèãíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýýíèé Õ¿ñíýãò 3.1

òàëààðõ êëèíèê ìýäëýã, ÷àäâàðûí ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ õýðýãòýé ãýñýí çºâëºìæèéã áàòàëãààíû ÿìàð íýã ò¿âøèíòýé õîëáîîã¿é áàéíà. Ǻâëºìæ¿¿äèéã á¿ñèéí áîëîí óëñ îðíû õºòºëáºðò çîõèöóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõýä ºâ÷ëºëèéí ãàìøèã, õ¿í õ¿÷íèé áîëîìæ, ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîíû äýä á¿òýö áîëîí íèéãýìýäèéí çàñãèéí áîäèò áàéäëûã àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé õýäèé ÷ ýäãýýð çºâëºìæ¿¿äèéí ºðòºã-¿ð ä¿íãèéí áàéäëûã òîäîðõîé àâ÷ ¿çýýã¿é àæýý.

Ǻâëºìæ¿¿ä áîëîí áàòàëãààíû ò¿âøèíãèéí çýðýãëýë

Ǻâëºìæèéí çýðýãëýë

Ǻâëºìæ ¿íäýñëýãäñýí áàòàëãààíû ò¿âøèí

À. Ǻâëºìæ áîëãîæ áóé – äàãàí ìºðäºõ øààðäëàãàòàé

I. Êëèíèê, ëàáîðàòîð áîëîí õºòºëáºðèéí ýöñèéí ¿ð ä¿í ãàðñàí ñàíàìñàðã¿é ñîíãîëòîîð õèéñýí õÿíàëòòàé ñóäàëãàà íààä òàë íü íýã õèéãäñýí

Á. Àâ÷ ¿çýæ áîëîõ – èõýíõ íºõöºëä õýðýãëýæ áîëîõ

II. Íààä òàë íü ºíäºð ÷àíàðûí íýã þìóó êëèíèê, ëàáîðàòîð áîëîí õºòºëáºðèéí ýöñèéí ¿ð ä¿í ãàðñàí øààðäëàãà õàíãàõ õýä õýäýí ñóäàëãàà

Â. Àëáàí ¸ñíû áóñ

III. Àæèãëàëòòàé êîãîðò ¿íýëãýý, çîõèõ ¸ñîîð õèéãäñýí íýãýýñ äýýø òîîíû òîõèîëäëûí-õÿíàëòòàé áîëîí ¿íýëãýýíèé ñóäàëãààíóóä IV. Áóñàä áàòàëãààã ¿íýëñýí ìýðãýæèëòýíèé ñàíàë

Á¿ðýí á¿òýí áàòàëãàà áàéõã¿é ¿åä çºâëºìæèéã çºâøèëöºë áîëîí äýëõèé äàÿàðõ ìýðãýæèëòýí¿¿äèéí îëîí äàâòñàí ñàíàëä ¿íäýñëýñýí áàéíà. Ýäãýýð íü ñ¿ðüåý, ÕÄÕÂ-ûí õàâñàðñàí òàðõàëòûí óëìààñ ¿¿ñ÷ áóé àþóëä òîõèðîõ õàðèó ºãºõºä òóñ áîëíî ãýæ èòãýñýí þì. Èéìýýñ, ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò èõòýé ãàçàðò ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿ì¿¿ñèéí äóíä ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîã ñàéæðóóëàõàä ýäãýýð çºâëºìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé. Ǻâëºìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷àíàðûí áàòàëãàà á¿õèé ëàáîðàòîð, õàíãàìæèéí ¿ð ä¿íòýé òîãòîëöîî, àæèëòàíû ñóðãàëò çýðãèéã õàìàðñàí çîõèõ ¸ñíû ¿ð ä¿íòýé ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîî øààðäàãääàã. Ò¿¿í÷ëýí, îðîí á¿ðèéí ºâºðìºö õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààð÷, ¿íäýñíèé ãàðûí

àâëàãóóäûã õÿíàí çàñâàðëàõ, õàíãàìæèéí òîãòîëöîî, õ¿í õ¿÷èí, ñóðãàëò áà äýä á¿òöèéí õºãæëèéã îðóóëñàí õàíãàìæèéí áîëîí ìýðãýæëèéí ººð÷ëºëò õèéõ øààðäëàãà ãàð÷ áîëîõ þì. Ǻâëºìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâöàä òýäãýýðèéí ¿ð ä¿í áîëîí áèåëýãäýõ áîëîìæèéã ¿íýëýõýä õýðýã áîëîõ áàòàëãààíû ñóóðü òàâèõ íü ÷óõàë. Ñ¿ðüåý, ÕÄÕÂ-ûí õàâñàðñàí òàðõàëòûí ¿åä çºâëºìæ¿¿äèéí à÷ õîëáîãäîë, òîõèðîìæèéã òîãòîîõîä óëñ îðíû óäèðäëàãà, ñóäëàà÷äûí á¿ëýã áîëîí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäûí àíõààðàëòàé ¿íýëãýý øààðäëàãàòàé. Ýäãýýð ¿íýëãýýíèé ä¿ãíýëò¿¿ä íü äýëõèé äàÿàðõ áîëîí óëñ îðíû õºòºëáºðèéí áèåëýëòèéã ñàéæðóóëàõàä ÷èãëýñýí áîäëîãûã ººð÷ëºõºä õóâü íýìðýý ºãºõ þì.

63

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

Òîõèîëäëûí òîäîðõîéëîëòóóä

þìóó ãèñòîëîãîîð áàòëàãäñàí áºãººä • ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðûã áàòàëñàí ýñâýë

Ò¿ðõýö-ýåðýã óóøãèíû ñ¿ðüåý • Öýðíèé ò¿ðõýöèéí íýã øèíæèëãýý íü õ¿÷èëä òýñâýðòýé íÿíä (ÕÒÍ) ýåðýã áºãººä • ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðûã áàòàëñàí ýñâýë

ëàáîðàòîðèä

• ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàð áàéõ ìàãàäëàë èë¿¿òýé êëèíèê øèíæ èëýðñýí áºãººä • Ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã á¿òýí êóðñ ýì÷èëãýý õèéõýýð ýì÷ øèéäâýðëýñýí.

ëàáîðàòîðèä

• ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàð áàéõ ìàãàäëàë èë¿¿òýé êëèíèê øèíæ1 èëýðñýí.

Ǻâëºìæèéí çýðýãëýë: À

Ò¿ðõýö-ñºðºã óóøèãíû ñ¿ðüåý

Àíòèáèîòèêèéí òóðøèëò

• Äîîä òàë íü öýðíèé 2 ñîðüö íü ÕÒÍ-ä ñºðºã áà

Àãóóëãà: ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿ì¿¿ñèéí õàíèàëãûí øàëòãààí íü ñ¿ðüåý þó ãýäãèéã òîãòîîõîîð àíòèáèîòèêèéí òóðøèëò ýì÷èëãýý õýðýãëýñýí áàòàëãàà öººõºí áàéíà. Àíòèáèîòèê õýðýãëýõýä ñàéæðàë áàéõã¿é áîë ñ¿ðüåý áàéõ ìàãàäëàëûã èõýñãýäýã, ãýõäýý ýíý íü, ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëòòàé ãàçàð àìüäàð÷ áóé ñ¿ðüåýãèéí ñýæèãòýé õ¿ì¿¿ñ àíòèáèîòèêò ñàéæèð÷ áàéâàë ñ¿ðüåý áàéõã¿é ãýñýí ¿ã áèø þì. ªðãºí-õ¿ðýýíèé àíòèáèîòèê áóðóó õýðýãëýõ íü ýìèéí äàñàë, ýì÷èëãýýíèé õîæèìäîë áîëîí íàñ áàðàëòàíä õ¿ðãýæ áîëíî.

• Èäýâõòýé ñ¿ðüåýòýé òºñòýé ººð÷ëºëò ãýðëèéí øèíæèëãýýíä èëýðñýí áºãººä • ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðûã áàòàëñàí ýñâýë

ëàáîðàòîðèä

• ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàð áàéõ ìàãàäëàë èë¿¿òýé êëèíèê øèíæ1 èëýðñýí áºãººä • Ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã á¿òýí êóðñ ýì÷èëãýý õèéõýýð ýì÷ øèéäâýðëýñýí

ÝÑÂÝË

Ǻâëºìæ¿¿ä:

• ÕÒÍ-ä ò¿ðõýö íü ñºðºã ÷ Mycobacterium tuberculosis-ûí ºñãºâºð-ýåðýã ºâ÷òºí.

• Àíòèáèîòèêèéã þóí ò¿ð¿¿íä îíîøëîãîîíû çîðèëãîîð õýðýãëýæ áîëîõã¿é, ýäãýýðèéã ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-òîé õàíèàëãàæ áàéãàà þìóó õ¿íä ºâ÷òýé õ¿ì¿¿ñò íÿíãèéí õàâñàðñàí õàëäâàðûã ýì÷ëýõýä õýðýãëýõ ¸ñòîé (Çýðýãëýë: ÀIV).

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý • Óóøãèíû áóñ õýñãýýñ àâñàí íýã ñîðüö Mycobacterium tuberculosis-ûí ºñãºâºð-ýåðýã þìóó ÕÒÍ-ä ò¿ðõýöýåðýã

• Õàíèàëãàæ áàéãàà ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé ºâ÷òºíä àíòèáèîòèê ýì÷èëãýý òîõèðîìæòîé, ó÷èð íü ñ¿ðüåý áàéñàí áàéãààã¿é íÿíãèéí õàëäâàð ýëáýã áàéäàã (Çýðýãëýë: À-II).

ÝÑÂÝË • Óóøãèíû áóñ èäýâõòýé ñ¿ðüåý áàéõ ìàãàäëàë èë¿¿òýé êëèíèê øèíæòýé 1

Êëèíèê ¿íýëãýý áîëîí ¿íäýñíèé áîëîí îðîí íóòãèéí áîäëîãîîñ õàìààðàí ÕÄÕ áàéäàë íü ìýäýãäýõã¿é áàéãàà õ¿íèéã îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé çîðèëãîîð ÕÄÕÂ-ýåðýã ãýæ àíãèëæ áîëäîã.

64

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

• Ñ¿ðüåýãèéí ñýæèãòýé øèíæ èëýðñýí, áèåèéí áàéäàë íü õ¿íä áàéãàà ºâ÷òºíä ºðãºí-õ¿ðýýíèé àíòèáèîòèêîîð òóðøèëò ýì÷èëãýý õèéõ õýðýãòýé, ¿ð àøèã íü ãàðàõ àþóëààñ èë¿¿ áàéäàã (Çýðýãëýë: À-II).

• Îíîøëîãîîíû õîæèìäîëûã áîãèíîñãîõîä öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý ¿ëýìæ à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã òóë ñ¿ðüåýãèéí ñýæèãòýé ¿åä øèíæèëãýýã àëü áîëîõ ýðò õèéõ øààðäëàãàòàé (Çýðýãëýë: À-II).

• Õýðýãëýõ çààâàðòàé ¿åä, óóøãèíû ¿ðýâñëèéí õýâèéí áà õýâèéí áóñ øàëòãààíûã õàìàð÷ ÷àäàõ ºðãºíõ¿ðýýíèé àíòèáèîòèêèéí íýã êóðñûã ñ¿ðüåýãèéí îíîøèéí õîæèìäîëûã áóóðóóëàõûí òóëä õýðýãëýõ õýðýãòýé (Çýðýãëýë: À-IV). Èéì òîõèîëäîëä ôòîðõèíèëîí õýðýãëýæ áîëîõã¿é, ýäãýýð íü ñ¿ðüåýãèéí îíîøèéí õîæèìäîëä õ¿ðãýæ áîëíî (Çýðýãëýë: À-II).

• Ǻâõºí ãýðëèéí øèíæèëãýýíèé ººð÷ëºëòººð ë ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý õèéõýýð áîëæ áàéãàà öýðíèé ò¿ðõýö íü ñºðºã, áèåèéí áàéäàë íü õ¿íä áàéãàà ºâ÷òºíä êëèíèêèéí íàéäâàðòàé áàòàëãàà áàéõ øààðäëàãàòàé. Èéì òîõèîëäîëä, ºâ÷òºíä ãàð÷ áóé êëèíèê óðâàëûã õÿíàæ, ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîã äîð õàÿõàä ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýíä ãàð÷ áóé êëèíèê ñàéæðàëààð, áîëæ ºãâºë ºñãºâºðººð áàòàëãààæóóëíà (Çýðýãëýë: Á-II).

• Îíîøëîãîîíû àëãîðèòìä àíòèáèîòèêèéí òóðøèëòûí ¿ð ä¿í áîëîí õýðýãëýý, àíòèáèîòèêèéí ñîíãîëòûí òàëààðõ, ÿëàíãóÿà ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿ì¿¿ñò, ººð ñóäàëãààíóóä øààðäëàãàòàé áàéíà (Çýðýãëýë: À).

• Çàõ õÿçãààðûí ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãàä áîëîìæ áàéõã¿é, äýýð íü òóñãàé ñóðãàãäñàí ýì÷ íàð õ¿ðòýë õàðèóã ¿íýëýõýä õ¿íäðýëòýé áàéäàã çýðýã ãýðëèéí øèíæèëãýýã ºðãºíººð õýðýãëýõýä õÿçãààðëàëò ¿¿ñãýäýã õ¿÷èí ç¿éëñ, ìºí áàéíãûí òàñðàëòã¿é ñóðãàëò õýðýãòýé áàéäãèéã õºíäºæ òàâèõ øààðäëàãàòàé (Çýðýãëýë: À).

Öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý Àãóóëãà: ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé, ñ¿ðüåýã¿é õ¿ì¿¿ñèéí öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýýíä ººð÷ëºëò èëðýõ íü ýëáýã ÷ ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿ì¿¿ñò ñ¿ðüåýã îíîøëîõîä öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí, öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý íü ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿ì¿¿ñò ò¿ãýýìýë òîõèîëääîã ñ¿ðüåýãèéí áóñ óóøãèíû ºâ÷ëºëèéã îíîøëîõîä ÷óõàë ìýäýýëýë ºãäºã.

• Ýì÷, ýìíýëãèéí àæèëòàíóóä öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýýã çºâ óíøèõ ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ øèíý àðãà çàìóóäûã òîäîðõîéëîõ, öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýýã àõèí íÿãòëàí øàëãàõ áîëîìæ áîëîí íýìýí ãàðàõ ¿ð ä¿íã ¿íýëýõ, óëàìæëàëò ãýðëèéí øèíæèëãýýã îðëîæ áîëîõ îð÷èí ¿åèéí ä¿ðñëýëèéí áóñàä àðãóóäûã òîäðóóëàõ ñóäàëãààíóóä øààðäëàãàòàé áàéíà (Çýðýãëýë: À).

Ǻâëºìæ¿¿ä: • ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé ºâ÷òºí¿¿äèéí öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýýíèé ñ¿ðüåýãèéí èëðýë ñàéí òîäîðõîéëîãäñîí áàéãàà ó÷ðààñ öààøäàà ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëòòàé ãàçàðò “õýâèéí áóñ” ãýñýí õýëëýãèéã ñ¿ðüåýä õýðýãëýõã¿é áàéõ íü ç¿éòýé (Çýðýãëýë: À-IV).

Öýðíèé ºñãºâºð Àãóóëãà: Öýðíèé ºñãºâºð íü ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíû àëòàí ñòàíäàðò áèëýý. Ãýâ÷, ìèêîáàêòåðè íü óäààí ¿ðæäýã íÿí ó÷ðààñ ºñãºâºðëºëòºíä õýäýí äîëîî õîíîã øààðäàãääàã áºãººä õàðüöàíãóé 65

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

õ¿ðýãñäýä äàðõëàë íü ãîëäóó õ¿ðäàí ñýðãýäýã. Õîâîð òîõèîëäîëä äàðõëààíû òîãòîëöîîíû ñýðãýëò èäýâõòýé ñ¿ðüåýãèéí êëèíèê øèíæ òýìäýã èëðýõýä õ¿ðãýäýã. Ýíý íü, ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõëýõýýñ ºìíº ºâ÷òºíä øèíæ òýìäýã íü èëðýýã¿é ñ¿ðüåý áàéñàí þìóó, ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàð äàõèí èäýâõæñýíýýñ áàéæ áîëíî. Äàðõëàëûí äàõèí ñýðãýëòèéí ¿ðýâñëèéí õàì øèíæ ãýæ íýðëýãääýã áàéäàë ðåòðîâèðóñûí ýì÷èëãýý ýõýëñýíýýñ õîéø 3 ñàðûí äîòîð ãîëäóó ¿¿ñäýã. Ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý õèéëãýæ áàéãàà ÕÄÕÂûí õàëäâàðòàé ºâ÷òºíä ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõëýõýä ìºí ñ¿ðüåýãèéí õóðöäàë áàéäëààð ÷ èëýð÷ áîëäîã. ÕÄÕ õàëäâàðã¿é çàðèì ºâ÷òºíä èéì ïàðàäîêñ óðâàë àæèãëàãäñàíûã òýìäýãëýñýí áàéäàã. Áóñàä ýìãýãèéí ¿åä ìºí òîõèîëäîæ áîëîõ ÷ ÄÄ¯Õ íü ãîëäóó ñ¿ðüåýòýé õîëáîîòîé áàéäàã.

íàðèéí õýðýãñýë, ìýðãýæëèéí òóðøëàãà õýðýãòýé áàéäàã. ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿ì¿¿ñèéí öýðíèé ºñãºâºðëºëòºíä ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðã¿é ºâ÷òºíèéõººñ èë¿¿ èíêóáàöèéí õóãàöàà øààðäàãääàã. ÕÄÕÂûí òàðõàëòòàé, õºðºíãèéí áîëîìæ ìóó ãàçàðò ºíäºð ÷àíàðûí öýðíèé ºñãºâºð õèéõ áîëîìæèéã áàòàëãààòàé áîëãîõ íü ãîë áýðõøýýë áàéäàã. Ǻâëºìæ¿¿ä: • Áîëîìæèéã ñóäëàõ, ÿëàíãóÿà, õàòóó îð÷èíã áîäâîë èë¿¿ ìýäðýã áºãººä õóðäàí, ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëòòàé, õºðºíãèéí áîëîìæ õàâ÷èãäìàë ãàçàðò ÷ òýð èë¿¿ ºðãºíººð õýðýãëýæ áîëîõ, øèíãýí ºñãºâºðèéí îð÷èíã ñóäëàõ ñóäàëãàà øààðäëàãàòàé áàéíà (Çýðýãëýë: À-II). • ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé, ÕÒÍ ò¿ðõýöñºðºã ñ¿ðüåý áàéæ áîëçîøã¿é ãýæ øèíæèëãýý õèéñýí ºâ÷òºíä öýðíèé ò¿ðõýö ñºðºã ãàðñàí ¿åä îíîøëîãîîíû íýã õýñýã áîëãîí öýðíèé ºñãºâºðèéã õèéõèéã äýìæèõ õýðýãòýé, ýíý íü ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëæ, îíîøèéã áàòàëãààæóóëàõàä òóñ áîëäîã (Çýðýãëýë: À-I).

Ǻâëºìæ¿¿ä: • Ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõëýõýýñ ºìíº, ÄÄ¯Õ êëèíèê ñýæèã áàéãàà òîõèîëäîë á¿ðä ñ¿ðüåýã îíîøëîæ, ýì÷ëýõ øààðäëàãàòàé (Çýðýãëýë: À-IV). • ÄÄ¯Õ íü ºâ÷òºíã õî¸ð äàõü-ýãíýýíèé ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýýíä øèëæ¿¿ëýõ øàëòãààí áèø þì, õàðèí ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýòýé òîõèðóóëàõûí òóëä çàðèì çîõèöóóëàëò õèéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã (Çýðýãëýë: À-IV).

• Óëñ îðíóóäàä óëàìæëàëò ºñãºâºðèéí àðãûã õýðýãëýõýä áîëîìæòîé áàéãàà õ¿÷èí ÷àäëûã ñóäàëæ, äýìæèí, áýõæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé. Öýðíèé ºñãºâºðèéí øèíæèëãýýã ÷àíàðûí õÿíàëòûí ¿ð ä¿íòýé òîãòîëöîî á¿õèé ¿éë÷èëãýý áîëãîí òºâëºð¿¿ëýõ íü ÷óõàë. Öýðèéã õ¿ðãýõ íàéäâàðòàé òýýâðèéí òîãòîëöîîã ìºí áèé áîëãîõ øààðäëàãàòàé (Çýðýãëýë: À).

• Ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõëýõýä ñ¿ðüåýãèéí áàéäàë ìóóäàæ áîëäîã, èéì ¿åä ðåòðîâèðóñûí áîëîí ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã àëü àëèíûã ¿ðãýëæë¿¿ëýõ õýðýãòýé ãýäãèéã ýìíýëãèéí àæèëòàíóóä ìýäýæ áàéõ øààðäëàãàòàé (Çýðýãëýë: À-IV).

Äàðõëàëûí äàõèí ñýðãýëòèéí ¿ðýâñëèéí õàì øèíæ (ÄįÕ) áîëîí ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîî

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîî

Àãóóëãà: Ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõýëñýí ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé íàñàíä

Àãóóëãà: 66

Óóøãèíû

áóñ

ñ¿ðüåý

íü

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

óóøãèíû ñ¿ðüåýãýýñ èë¿¿òýéãýýð ÕÄÕÂòýé õîëáîîòîé áàéäàã áºãººä, ýíý õî¸ð õàâñàðñàí áîë ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé áàéõ ìàãàäëàë èë¿¿ áàéäàã. ÕÄÕÂ-òýé õîëáîîòîé óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýã ÄÝÌÁ-ûí îíîøëîãîîíû êëèíèê øàò 4 (äààìæèðñàí ÄÎÕ) ãýæ òîîöäîã, ÕÄÕÂ-òýé õîëáîîòîé óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºíèé ºâ÷èí íü ãîëäóó òàðõìàë, ºâ÷èí õóðäàí äààìæðàõ, íàñ áàðàõ ýãçýã èë¿¿ ºíäºð áàéäàã. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí çºâ îíîøëîãîîã òàâèõ íü, ÿëàíãóÿà áîëîìæ, îíîøëîãîîíû äýä á¿òýö õÿçãààðëàãäìàë çàõ õÿçãààðûí ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãóóäàä õýö¿¿ áýðõøýýëòýé áàéäàã. ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëòòàé ãàçàðò ä¿¿ðãèéí ýìíýëãèéí ò¿âøèíä àæèëëàæ áóé ýð¿¿ë ìýíäèéí àæèëòàíóóäàä òóñëàõ çîðèëãîîð ò¿ãýýìýë òîõèîëääîã áºãººä õ¿íä õýëáýðèéí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ¿åä àâàõ ýíãèéí, ñòàíäàðò àðãà õýìæýýã ýíý íîìä îðóóëëàà.

• Òóðøèëòûí ýì÷èëãýýã ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýìèéí á¿òýí áóñ ãîðèìîîð õèéæ áîëîõã¿é (Çýðýãëýë: À-I). • ªâ÷òºíä ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã òóðøèëòûí ýì÷èëãýý õèéæ áàéãàà áîë ñòàíäàðò ýì÷èëãýýã, íýã äýõ-ýãíýýíèé ãîðèìûã á¿òýí õóãàöààãààð õèéõ õýðýãòýé. ªºð îíîøèéã íÿí ñóäëàë, ãèñòîëîã þìóó êëèíèê áàòòàé øèíæýýð ë òîãòîîñîí ¿åä òóðøèëòûí ýì÷èëãýýã çîãñîîæ áîëíî (Çýðýãëýë: À).

Á¿ðòãýë áà òàéëàí Àãóóëãà: Ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðò ò¿ðõýö-ñºðºã óóøãèíû áà óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí á¿ðòãýë òàéëàíã ñàéæðóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéãàà þì. Òîõèîëäëûí-á¿ðòãýëýýñ àâñàí ìýäýýëëèéã õºòºëáºðèéí áèåëýëòýíä ººð÷ëºëò õèéõýä ò¿ëõ¿¿ àøèãëàõ õýðýãòýé áàéíà.

Ǻâëºìæ¿¿ä:

Ǻâëºìæ¿¿ä:

• Àíõàí øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäàä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé êëèíèê ìýäëýã, ÷àäâàðûí ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ, ¿¿íèé äîòîð ºâ÷òºíã çîõèñòîé ¿åä íü ýðò øèëæ¿¿ëäýã áîëîõ øààðäëàãàòàé (Çýðýãëýë: À).

• Ò¿ðõýöèéí õàðèó áàéõã¿é áàéãàà òîõèîëäëóóäûã ò¿ðõýö-ñºðºã óóøãèíû òîõèîëäîë ãýæ á¿ðòãýíý ãýñýí 2003 îíû çºâëºìæèéã õÿíàí çàñàõ øààðäëàãàòàé (Çýðýãëýë: À). • Ò¿ðõýö-ñºðºã óóøãèíû áà óóøãèíû áóñ òîõèîëäëûí á¿ðòãýë áîëîí ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿íãèéí íàéäâàðòàé ìýäýýëýë áèé áîëãîõûí òóëä õÿíàí çàññàí ñ¿ðüåýãèéí á¿ðòãýë, òàéëàíãèéí ñòàíäàðò ìàÿãòûã õýðýãëýõ ¸ñòîé. Ýíý íü óëñ îðíû áîëîí äýëõèé äàÿàðõ õºòºëáºðèéí áîäëîãî, áèåëýëòýíä ìýäýýëýë ºãºõ þì (Çýðýãëýë: À).

• Àíõàí øàòíû ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãóóäàä ýì÷ íàð óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé áàéæ áîëçîøã¿é õ¿íä ºâ÷òºíä ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã òóðøèëòûí ýì÷èëãýýã ýðò ýõëýõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íèé äàðàà ºâ÷òºíèé êëèíèê õàðèóã õÿíàõûã îðóóëàí ñ¿ðüåýãèéí îíîøèéã òîãòîîõ, ºâ÷òºíã çºâ ýì÷èëæ áàéãààã áàòëàõ áîëîëöîîòîé á¿õ àðãà õýìæýýã àâàõ øààðäëàãàòàé. Îíîøëîãîîíû íýìýëò øèíæèëãýý áîëîìæã¿é, äýýä ò¿âøíèé ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãàä îíîøèéã áàòëàõààð øèëæ¿¿ëæ áîëîõîîðã¿é áîë ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã ¿ðãýëæë¿¿ëæ, äóóñãàõ õýðýãòýé (Çýðýãëýë: Á-IV).

Ò¿ðõýö-ñºðºã óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíû àëãîðèòì¿¿ä Ñ¿ðüåýã îíîøëîõ õóðäàí, ýíãèéí àðãà áàéõã¿é ¿åä ýäãýýð àëãîðèòì íü ÕÄÕÂûí òàðõàëòòàé, õºðºíãèéí áîëîìæ õàâ÷èãäìàë ãàçàðò êëèíèê øèéäâýð

67

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

äàðàà öóãëàñàí öýðèéã ºã뺺 ýðò àâñàí áàéõ õýðýãòýé. ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé þìóó õàëäâàðòàé áàéæ áîëîõ êëèíèêèéí áàòàëãààòàé øèíæ èëýðñýí ºâ÷òºíä íýã ò¿ðõýö ÕÒÍ ýåðýã áîë ò¿ðõýö-ýåðýã òîõèîëäîë ãýæ òîîöîõîä õàíãàëòòàé.

ãàðãàõàä òóñëàõ, îíîøëîãîîíû ÿâöûã õóðäàñãàæ, áóðóó îíîø, íàñ áàðàëòûã áàãàñãàõ ãîë çîðèëãîòîé. Ýäãýýð ãàçàðò ñ¿ðüåý áîëîí ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýã÷äýä ýíý àëãîðèòì ¿ëýìæ òóñòàé áàéõ áºãººä ÕÄÕ áà ñ¿ðüåýãèéí òóñëàìæèéã ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ áóé öýãò íýãòãýõ ÿâöûã õóðäàñãàõ áîëíî. 2-3 äîëîî õîíîã õàíèàëãàæ áàéãàà íàñàíä õ¿ðýãñýä, ºñâºð íàñíûõàíä óã àëãîðèòìûã õýðýãëýõýýð çîðèóëñàí áºãººä ºâ÷òºíèé êëèíèê áàéäëààñ (áèåèéí áàéäàë õºíãºí þìóó õ¿íä) õàìààð÷ ÿíç á¿ð áàéõ þì.

ÕÄÕ ñîðèë: ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëòòàé ãàçàðò 2-3 äîëîî õîíîã õàíèàëãàæ áàéãàà ºâ÷òºíä öýðíèé ò¿ðõýöèéí øèíæèëãýýòýé õàìò ÕÄÕ ñîðèë õèéäýã æóðàìòàé áàéõ íü ç¿éòýé. ÕÄÕ áàéäàë íü ìýäýãäýõã¿é áàéãàà (ÕÄÕ ñîðèëûí õýðýãñýë áàéõã¿é þìóó ñîðèë õèéëãýõýýñ òàòãàëçñàí) õ¿íä ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðûí êëèíèêèéí áàòàëãààòàé øèíæ èëýðñýí áîë ÕÄÕÂýåðýã ãýæ àíãèëæ áîëíî.

Óäèðäàìæ áîëãîõ çàð÷ìóóä Çîðèëòîò á¿ëýã: Øèíýýð õÿíàí çàññàí àëãîðèòì¿¿ä íü (Çóðàã 3.1, 3.2) ÕÄÕÂ/ ÄÎÕ-òîé áºãººä ¿íäýñíèé áà/ýñâýë îðîí íóòãèéí áîäëîãîä àâ÷ ¿çñýíýýð êëèíèê, òàðõâàð ñóäëàëûí õóâüä ÕÄÕÂûí õàëäâàðûí ýãçýã ºíäºðòýé íàñàíä õ¿ðýãñäýä çîðèóëàãäñàí þì. ÕÄÕÂ-ñºðºã áîëîí ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé áàéõ ìàãàäëàë áàãàòàé ºâ÷òºí¿¿äýä îíîøëîãîîã Ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ àðãà õýìæýýíèé îëîí óëñûí ñòàíäàðò, 2006 (2)-ä îðñîí, áàòëàãäñàí àëãîðèòìûí (ÄÝÌÁ-ûí 2003 îíû çºâëºìæèä ¿íäýñëýñýí) äàãóó õèéõ íü ç¿éòýé (Çóðàã 3.3).

ÕÄÕ ¿íýëãýý: ¯¿íä ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðûí êëèíèê øàò (Õ¿ñíýãò 3.2-ûã ¿ç), äàðõëàëûí áàéäëûí øàò (ÑD4 òîî), ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý çýðýã ÕÄÕÂ-ûí ¿éë÷èëãýýíä øèëæ¿¿ëñýí áàéäàë, óðòõóãàöààíû õÿíàëò áà êîòðèìîêñàçîëûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëòèéã îðóóëñàí àðõàã ºâ÷íèé ýì÷èëãýý çýðýã îðíî. Êëèíèê øàòëàë ÷óõàë áàéäàã, óóøãèíû ñ¿ðüåýòýé çàðèì ºâ÷òºíä ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý õóðäàí ýõëýõ øààðäëàãàòàé øàò 4 õàâñàðñàí áàéæ áîëäîã. Êëèíèê ¿íýëãýý: Ýíý íü îíîøëîãîî òàâèõàä, ÿëàíãóÿà ñ¿ðüåýãèéí íÿí ñóäëàëûí ÿìàð íýã áàòàëãàà áàéõã¿é ¿åä òóí à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã. Ǻâ îíîøèéã õîæèìäîëã¿é òàâèõ, îíîøëîãäîîã¿é ñ¿ðüåýãèéí óëìààñ ãàð÷ áàéãàà íýìýëò íàñ áàðàëòûã áóóðóóëàõûí òóëä áîëîìæèéí õèðýýð áóñàä òóñëàõ øèíæèëãýýí¿¿ä, êëèíèêèéí áàòàëãààòàé øèéäâýðò ¿íäýñëýæ áàéõ õýðýãòýé. ªâ÷òºíä ¿íýëãýý õèéõ ÿâöàä ñ¿ðüåýãèéí áóñ áóñàä áàéäëûã îíîøëîæ, ýì÷ëýõýä ÷ ìºí õýðýãòýé áàéäàã. Êëèíèêèéí áàòàëãààòàé øèéäâýð íü: àþóëòàé øèíæèä ¿íäýñëýí ºâ÷òºíã õ¿íä õºíãºíººð àíãèëàõ; ÕÄÕ áàéäàë íü ìýäýãäýõã¿é áàéãàà ºâ÷òºíã ÕÄÕÂ-ýåðýã

Àþóëòàé øèíæ¿¿ä: Äîîðõ àþóëòàé øèíæ¿¿ä èëýðñýí ºâ÷òºíã õ¿íä ãýæ àíãèëíà: • ººðºº ÿâæ ÷àäàõã¿é áàéãàà • àìüñãàëûí òîî ìèíóò-ä 30-ààñ èë¿¿ • 39°-ýýñ èë¿¿ õàëóóíòàé • ñóäàñíû èë¿¿.

öîõèëò

ìèíóò-ä

120-îîñ

Öýðíèé ò¿ðõýöèéí øèíæèëãýý Äîð õàÿõàä öýðíèé õî¸ð ñîðüöûã àâ÷ ÖÒØ õèéíý. Ñîðüöûí íýã íü øºíº óíòñàíû

68

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

þìóó ñºðºãò àíãèëàõ; ºâ÷òºíèé êëèíèê áàéäàë, øèíæ òýìäýãò ¿íäýñëýí ºðãºí õ¿ðýýíèé àíòèáèîòèê þìóó ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã ýõëýõ; áóñàä ºâ÷íèéã îíîøëîõ, ýì÷ëýõ áà/ýñâýë øèëæ¿¿ëýõýä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã. Ýäãýýð àðãà õýìæýý íü êëèíèêèéí ¿íäñýí ïðàêòèêèéí íýã õýñýã áàéäàã òóë ýäãýýð çºâëºìæèä ¿¿íýýñ èë¿¿ çààâàð îðóóëàõ õýðýãã¿é þì.

¿ðýâñýëä (PCP) òóðøèëòûí ýì÷èëãýý õèéëãýæ áàéãàà ºâ÷òºíä êëèíèê õàðèó áàéâàë ñ¿ðüåýãèéí îíîøèéã øóóä ¿ã¿éñãýæ áîëîõã¿é. Äàëä áàéãàà ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºíä íÿíãèéí óóøèãíû õóðö ¿ðýâñýë þìóó Pneumocystis carinii óóøèãíû ¿ðýâñýë ¿¿ñ÷ áîëîõ òóë, ÿëàíãóÿà àìüñãàëûí çàìûí øèíæ¿¿ä ýì÷èëãýýíèé äàðàà áàéñààð áàéâàë ºâ÷òºíä ñ¿ðüåýã äàõèí ¿íýëýõ øààðäëàãàòàé. Ýäãýýð ºâ÷òºíèé õÿíàëòûã òóõàéí îðîíä ìºðäëºã áîëãîæ áóé çàð÷èì þìóó ïðàêòèêààñ õàìààð÷ ñ¿ðüåýãèéí þìóó ÕÄÕ àëáàíû àëü íýãýíä ÿâóóëäàã.

Êëèíèê õàðèó: Ñ¿ðüåý áàéõ ìàãàäëàë áàãàòàé áºãººä íÿíãèéí óóøãèíû ¿ðýâñýë áîëîí Pneumocystis carinii óóøãèíû

ÇÓÐÀÃ 3.1

ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëòòàé ãàçàðò àìáóëàòîðèéí ºâ÷òºíä ñ¿ðüåýã îíîøëîõ àëãîðèòì 2-3 äîëîî õîíîã õàíèàæ áàéãàà áºãººä àþóëòàé øèíæa èëðýýã¿é àìáóëàòîðèéí ºâ÷òºí

1 äýõ èðýëò

ÕÄÕÂ+ þìóó áàéäàë ìýäýãäýõã¿éâ

ÕÄÕÂ+ þìóó áàéäàë ìýäýãäýõã¿éâ

2 äàõü èðýëò

ÖÒØ ÕÄÕÂ ñîðèëá

Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý ÊÒÓÑä ÕÄÕ ¿íýëãýýå

ÕÒÍ-ñºðºãã

Ñ¿ðüåý áàéæ áîëîõ

ÖÃØæ Öýðíèé ÕÒÍ áà ºñãºâºðæ Êëèíèê ¿íýëãýýæ

3 äàõü èðýëò

Ñ¿ðüåý áèø

PCP ýì÷èëãýýç ÕÄÕ ¿íýëãýýå

4 äýõ èðýëò

Õàðèóê

Íÿíãèéí õàëäâàðûí ýì÷èëãýýè ÕÄÕ ¿íýëãýýå ÊÒÓÑä

Yã¿é ýñâýë õýñýã÷èëñýí õàðèó Ñ¿ðüåýã äàõèí ¿íýëýõ

69

Õàðèóê

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

à

Àþóëòàé øèíæ: àìüñãàëûí òîî >30/ìèí, õàëóóí >39°, ñóäàñíû öîõèëò >120/ìèí, ººðºº ÿâæ ÷àäàõã¿é. á Íàñàíä õ¿ðýãñäèéí ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò ≥1% þìóó ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºíèé äóíä ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò ≥5% îðíóóäàä. â ÕÄÕ ñîðèë áàéõã¿é áîë ÕÄÕ áàéäàë ìýäýãäýõã¿é áàéãààã ÕÄÕÂ-ýåðýã ãýæ àíãèëàõ íü êëèíèê ¿íýëãýý þìóó ¿íäýñíèé áà/ýñâýë îðîí íóòãèéí áîäëîãîîñ õàìààðäàã. ã ÕÒÍ-ýåðýã ãýæ äîð õàÿæ íýã ýåðýã; ÕÒÍ-ñºðºã ãýæ 2 áà èë¿¿ ò¿ðõýö ñºðºã áàéãààã òîîöíî. ä ÊÒÓÑ, êîòðèìîêñàçîëûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò. å ÕÄÕ ¿íýëãýýíä ÕÄÕ êëèíèê øàò, áîëîìæòîé áîë ÑD4 òîî, ÕÄÕ ¿éë÷èëãýýíä øèëæ¿¿ëýõ çýðýã îðíî. æ Èðýëòèéí òîîã öººëºõ, îíîøèéã õóðäàñãàõ çîðèëãîîð áîëîìæòîé ãàçàð á¿ðä ýíä äóðüäñàí øèíæèëãýýí¿¿äèéã íýã äîð õèéõ õýðýãòýé. ç PCP, Pneumocystis carinii óóøèãíû ¿ðýâñýë, Pneumocystis jiroveci óóøèãíû ¿ðýâñýë ÷ ãýæ ìºí íýðëýäýã. è Õýâèéí áà õýâèéí áóñ íÿíãèéí àëü àëèíä ¿éë÷ëýõ àíòèáèîòèê (ôòîðõèíèëîíîîñ áóñàä) ê Øèíæ òýìäýã èëýðâýë äàõèí èðýõèéã çºâëºõ.

Àìáóëàòîðèéí ºâ÷òºíèé àëãîðèòì

áîë ºâ÷òºí õî¸ð äàõèà èðýõýä íü áîëîìæòîé áàéãàà á¿õ øèíæèëãýýã õèéíý. Õî¸ð äàõü èðýëò ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãàä àíõ èðñýí ºäðèéí ìàðãààø íü áàéâàë õàìãèéí òîõèðîìæòîé áàéäàã. Øèíæèëãýýíä: ÖÒØ äàâòàí õèéõ, öýðíèé ºñãºâºð, öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý îðíî. Ýíý øàòàíä ºâ÷òºíä ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý õèéõ ýñýõèéã øèéäýõýä êëèíèê ¿íýëãýý ìºí ÷óõàë áàéäàã. ÕÄÕ ¿íýëãýýã õèéæ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí äàãóó êîòðèìîêñàçîëûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý õèéíý.

Äýýð äóðüäñàí àþóëòàé øèíæ èëðýýã¿é ñ¿ðüåýãèéí ñýæèãòýé õ¿íä (àìáóëàòîðèéí ºâ÷òºí) ýíý àëãîðèòìûã õýðýãëýíý. ªâ÷òºí ÕÄÕÂ-ýåðýã þìóó, ñýæèãòýé áàéæ áîëîõîîð ¿åä îíîøëîãîîã õóðäàñãàõ õýðýãòýé. Ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãàä àíõ õàíäñàíààñ îíîø òàâèõ õ¿ðòýë ¿çëýã øèíæèëãýý õèéëãýõýýð èðñýí íèéò òîî íü 4-ººñ èë¿¿ áàéõ ¸ñã¿é. ¯íýëãýý ºãºõ õîîðîíäûí ºäð¿¿äèéí òîî óëñ îðíû îíöëîã õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààð÷ ÿíç á¿ð áàéäàã, îíîø òàâèõàä øààðäàãäàõ öàã áîëîí èðýõ òîîã áàãàñãàõûí òóëä óëñûí áîëîí îðîí íóòãèéí ñ¿ðüåý, ÕÄÕ àëáàíû óäèðäëàãóóä çîõèõ àðãà õýìæýý àâàõ õýðýãòýé. Öýðíèé ò¿ðõýöèéí øèíæèëãýý (ÖÒØ)ºãºõººð èðæ áàéãàà öàãèéã áîãèíîñãîõ íü ÷óõàë áàéäàã.

• Íýã äýõ èðýëò: ÕÄÕ ñîðèë òàâèóëàõûã ñàíàë áîëãîæ ÖÒØ õèéõ õýðýãòýé. Õýðýâ ÕÒÍ ýåðýã áîë ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý õèéíý.

• Ãóðàâ äàõü èðýëò: ªâ÷òºí ãóðàâ äàõèà èðýõýä íü õî¸ð äàõü èðýëòýýð õèéñýí øèíæèëãýýí¿¿äèéí õàðèóã (ºñãºâºðººñ áóñàä) áýëýí áîëãîñîí áàéõ íü ç¿éòýé. Ýäãýýð øèíæèëãýýãýýð ñ¿ðüåýòýé áàéæ áîëçîøã¿é ãàðñàí (ãýðëèéí øèíæèëãýýíèé ººð÷ëºëò ã.ì) ºâ÷òºíä ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý ýõýëíý. Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý õèéãýýã¿é ºâ÷òºíä íÿíãèéí õàëäâàðûã ýì÷ëýõýýð ºðãºí õ¿ðýýíèé àíòèáèîòèê (ôòîðõèíèëîí áèø) þìóó PCP-èéí ýì÷èëãýý õèéíý. ÕÄÕ ¿íýëãýýã ìºí õèéæ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí äàãóó êîòðèìîêñàçîëûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý õèéíý.

• Õî¸ð äàõü èðýëò: Õýðýâ ÖÒØ ñºðºã

• ĺðºâ äýõ èðýëò: ªâ÷òºíèé õàðèó

Àìáóëàòîðèéí ºâ÷òºíä ò¿ðõýö-ñºðºã óóøèãíû ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîã õóðäàñàãàõààð àëãîðèòì õýðýãëýõýä äîîðõ çàð÷ìóóäûã ìºðäºõ øààðäëàãàòàé:

70

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

óðâàëûã ¿íýëæ, êëèíèê õÿíàëòûí òîãòîëöîîã çîõèîí áàéãóóëíà (ñ¿ðüåýãèéí þìóó ÕÄÕ àëáàíä). PCP þìóó àíòèáèîòèê ýì÷èëãýýíä õóðäàí õàðèó ºã÷ áàéãàà ºâ÷òºíä äàâõàöñàí ñ¿ðüåýã ¿ã¿éñãýõèéí òóëä ¿ðãýëæë¿¿ëýí ñîíîð ñýðýìæòýé áàéõ õýðýãòýé. PCP þìóó íÿíãèéí óóøèãíû ¿ðýâñëèéí ýì÷èëãýýíä õàðèó áàéõã¿é áîë íÿí ñóäëàëààð àõèí ¿íýëýõ õýðýãòýé.

áîäëîãûí äàãóó ÕÄÕÂ-ñºðºã ºâ÷òºíä ¿ç¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâíà. ÕÄÕ ýåðýã þìóó õàëäâàð áàéõ êëèíèê ñýæèã èõòýé áîë àëãîðèòìûã äàãàæ ìºðäºíº. • ÖÒØ -ýýð ñ¿ðüåýãèéí îíîø áàòëàãäâàë ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõýëíý. Àíòèáèîòèê ýì÷èëãýýã ¿ðãýëæë¿¿ëýí äóóñãàíà. • Õýðýâ ÕÒÍ ñºðºã áîë òàðüæ áóé àíòèáèîòèêèéí õàðèóã ýì÷èëãýýíèé 3-5 õîíîãò ¿íýëæ, ñàéæðàë áàéõã¿é áîë ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã ýõëýõ õýðýãòýé. Àíòèáèîòèê ýì÷èëãýýíèé êóðñûã äóóñòàë íü ¿ðãýëæë¿¿ëíý. ÕÄÕÂ-ûí áîëîí êëèíèê øàòíû ¿íýëãýýã õèéíý. Ñ¿ðüåýãèéí îíîøèéã áàòëàõ, ÕÄÕ ýì÷èëãýý õèéëãýõýýð ºâ÷òºíã äàðàà÷èéí ò¿âøíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãàä øèëæ¿¿ëýõ íü ç¿éòýé. Øèëæ¿¿ëýõ áîëîìæã¿é áîë ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã äóóñòàë íü ¿ðãýëæë¿¿ëíý.

Õ¿íä ºâ÷òºíèé àëãîðèòì Àþóëòàé øèíæèéí àëü íýã èëýðñýí õ¿íä ºâ÷òºíã äýýä ò¿âøíèé ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãàä äàðóé øèëæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé. Õóðäàí øèëæ¿¿ëýõ áîëîìæã¿é áîë àíõàí øàòíû ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãàä äîîðõ àðãà õýìæýýã àâàõ õýðýãòýé. • Íÿíãèéí õàëäâàðûí ºðãºí õ¿ðýýíèé àíòèáèîòèê ýì÷èëãýýã òàðèàãààð ýõýëæ, ÕÄÕ ñîðèë, ÖÒØ õèéíý. Àþóëã¿éí òàðèëãûí æóðìûã ÷àíä ñàõèõ õýðýãòýé. Õýðýâ ¿íäýñíèé õºòºëáºðò çààãäñàí áîë PCP ýì÷èëãýý õèéæ áîëíî. ÕÄÕ ñîðèë ñºðºã þìóó õàëäâàðòàé áàéõ êëèíèê ñýæèã áàãàòàé ýñâýë òóõàéí ãàçàð íóòãèéã ÕÄÕ òàðõàëòòàé ãýæ àíãèëààã¿é áîë ¿íäýñíèé õºòºëáºðò çààñàí ¿íäýñíèé

• Äýýä ò¿âøíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãàä øèëæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé áîë ºâ÷òºíã ÿàðàëòàé òóñëàìæèéí õ¿ðýýíä áîëîìæòîé áàéãàà á¿õ øèíæèëãýýã, ò¿¿í äîòîð ÕÄÕ ñîðèëûã ñ¿ðüåýã îíîøëîõòîé õàìò íýã çýðýã õèéõ õýðýãòýé.

71

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

Çóðàã 3.2 ÕÄÕÂ-òàðõàëòòàé ãàçàðò õ¿íä ºâ÷òºíä ñ¿ðüåýã îíîøëîõ àëãîðèòì 2-3 äîëîî õîíîã õàíèàëãàæ áàéãàà, àþóëòàé øèíæà èëýðñýí õ¿íä ºâ÷òºí

Äýýä ò¿âøíèé ýìíýëýãò øèëæ¿¿ëýõ

Äàðóé øèëæ¿¿ëýõ áîëîìæã¿é

Íÿíãèéí õàëäâàðûí àíòèáèîòèê ýì÷èëãýýã òàðèàãààð õèéõá,ã ÖÒØ áà ºñãºâºðá ÕÄÕ ñîðèëá,â ÖÃØá

Íÿíãèéí õàëäâàðûí àíòèáèîòèê ýì÷èëãýýã òàðèàãààð õèéõá,ã PCP ýì÷èëãýýã àíõààð÷ ¿çýõä ÖÒØ áà ºñãºâºðá ÕÄÕ ñîðèëá,â

ÕÄÕÂ+ ýñâýë ìýäýãäýõã¿éå

Ñ¿ðüåý áèø

ÕÄÕÂ-õîëáîîòîé áóñàä ºâ÷íèé ¿íýëãýý

ÕÒÍ-ýåðýãæ

Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý

Ñ¿ðüåý áèø

à

ÕÒÍ-ñºðºãæ

3-5 õîíîãèéí äàðàà ñàéæèðñàí

3-5 õîíîãèéí äàðàà ñàéæðààã¿é

Ñ¿ðüåýãèéí äàõèí ¿íýëãýýç

Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý ýõëýõ Àíòèáèîòèê äóóñãàõ ÕÄÕ áà ñ¿ðüåýãèéí àëáàíä øèëæ¿¿ëýõ

Àþóëòàé øèíæ¿¿ä: àìüñãàëûí òîî >30/ìèí, õàëóóí>39°Ñ, ñóäàñíû öîõèëò >120/ìèí, ººðºº ÿâæ ÷àäàõã¿é. á Èðýëòèéí òîîã öººëæ, îíîøèéã õóðäàñãàõ çîðèëãîîð ýäãýýð øèíæèëãýýí¿¿äèéã áîëæ ºãâºë íýã äîð õèéõ õýðýãòýé. â Íàñàíä õ¿ðýãñäèéí ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò ≥1% þìóó ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºíèé äóíä ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò ≥5% îðíóóäàä. ã Õýâèéí áà õýâèéí áóñ íÿíãèéí àëü àëèíä ¿éë÷ëýõ àíòèáèîòèê (ôòîðõèíèëîíîîñ áóñàä). ä PCP, Pneumocystis carinii óóøèãíû ¿ðýâñýë, Pneumocystis jiroveci óóøèãíû ¿ðýâñýë ÷ ãýæ ìºí íýðëýäýã. å ÕÄÕ ñîðèë áàéõã¿é áîë ÕÄÕ áàéäàë ìýäýãäýõã¿é áàéãààã ÕÄÕÂ-ýåðýã ãýæ àíãèëàõ íü êëèíèê ¿íýëãýý þìóó ¿íäýñíèé áà/ýñâýë îðîí íóòãèéí áîäëîãîîñ õàìààðäàã. æ ÕÒÍ-ýåðýã ãýæ äîð õàÿæ íýã ýåðýã; ÕÒÍ-ñºðºã ãýæ 2 áà èë¿¿ ò¿ðõýö ñºðºã áàéãààã òîîöíî. ç Ñ¿ðüåýã äàõèí ¿íýëýõýä ÕÒÍ øèíæèëãýý áîëîí êëèíèê ¿íýëãýýã îðóóëíà.

72

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

Çóðàã 3.3

ÕÄÕÂ-ñºðºã ºâ÷òºíä ñ¿ðüåýã îíîøëîõ àëãîðèòì (Ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ àðãà õýìæýýíèé îëîí óëñûí ñòàíäàðò, 2006) Óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí ñýæèãòýé á¿õ ºâ÷òºí

Öýðíèé ò¿ðõýöèéí øèíæèëãýý

3 ò¿ðõýö ñºðºã

ªðãºí õ¿ðýýíèé àíòèáèîòèê (ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì¿¿ä, ôòîðõèíèëîíûã îðóóëàõã¿é)

Ñàéæðàë áàéõã¿é

Ñàéæèðñàí

ÖÒØ äàâòàõ

Äàõèí íýã ò¿ðõýö ýåðýã

Á¿õ ò¿ðõýö ñºðºã

Öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý áà ýì÷èéí øèéäâýð

Ñ¿ðüåý

Ñ¿ðüåý áèø

Ýõ ñóðâàëæ: (1)-ýýñ àâëàà.

73

III. Ò¯ÐÕÝÖ-ѪЪà ÓÓØÃÈÍÛ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

Õ¿ñíýãò 3.2

Êëèíèê øàò 1 Êëèíèê øàò 2

Êëèíèê øàò 3

Êëèíèê øàò 4â

ÕÄÕ õàëäâàð íü áàòëàãäñàí íàñàíä õ¿ðýãñýä, ºñâºð íàñíûõíû ÕÄÕÂ/ ÄÎÕ-ûí ÄÝÌÁ-ààñ õÿíàí çàññàí êëèíèê øàò Øèíæ òýìäýã èëðýýã¿é Òóíãàëãûí áóë÷èðõàé íèëýíõèéäýý òîìîðñîí Áèåèéí æèí øàëòãààí òîäîðõîéã¿éà äóíä çýðýã áóóðñàí (áàéæ áîëîõ õýìæýýíýýñ<10%)á Àìüñãàëûí çàìûí äàõèëòàò õàëäâàð (ñèíóñèò, òîíçèëëèò, îòèò, ôàðèíãèò) Ãåðïåñ çîñòåð Çàâüæíû ¿ðýâñýë Àìíû äàõèëòàò øàðõëàà ÿâäð¿¿ò çàãàòíààò òóóðàëò Ñåáîððåéò àðüñíû ¿ðýâñýë Õóìñíû 캺ãºíöºðèéí õàëäâàð Áèåèéí æèí øàëòãààí òîäîðõîéã¿éà èõýýð áóóðñàí (áàéæ áîëîõ õýìæýýíýýñ >10%)á Ñàðààñ èë¿¿ ¿ðãýëæèëæ áàéãàà øàëòãààí òîäîðõîéã¿éà àðõàã ñóóëãàëò Øàëòãààí òîäîðõîéã¿éà òîãòìîë õàëóóí (37.5° äýýø çàâñàðëàãààò þìóó, ñàðààñ èë¿¿ áîëæ áàéãàà òîãòìîë õàëóóí) Àìíû áàéíãûí êàíäèäèîç Àìíû ¿ñýðõýã ëåéêîïëàêè Óóøãèíû ñ¿ðüåý Íÿíãèéí õ¿íä õàëäâàðóóä (óóøãèíû ¿ðýâñýë, ýìïèåì, ïèîìèîçèò, ÿñ ¿åíèé õàëäâàð, ìåíèíãèò, áàêòåðåìè) Õóðö ÿâöòàé ¿õæèëò, øàðõëààò ñòîìàòèò, ãèíãèâèò þìóó ïåðèîäîíòèò Øàëòãààí òîäîðõîéã¿é öóñ áàãàäàëò (<8 ã/dl), íåéòðîïåíè (<0.5õ109/ë) áà ýñâýë àðõàã òðîìáîöèòîïåíè (<50õ109/ë3) ÕÄÕ òóðààëûí õàì øèíæ Pneumocystis óóøãèíû ¿ðýâñýë Íÿíãèéí õ¿íä õýëáýðèéí äàõèëòàò óóøãèíû ¿ðýâñýë Àðõàã ãåðïåñ ñèìïëåêñ õàëäâàð (ñàðààñ èë¿¿ ¿ðãýëæèëæ áàéãàà àì óðóóëûí, áýëýã ýðõòýíèé þìóó õîøíîãî-øóëóóí ãýäýñíèé ýñâýë àëü íýã äîòîð ýðõòýíèé) Óëààí õîîëîéí êàíäèäèàç (ýñâýë ìºãººðñºí õîîëîé, ãóóðñàí õîîëîé, óóøèãíû êàíäèäèàç) Óóøèãíû áóñ ñ¿ðüåý Êàïîøè ñàðêîìà Öèòîìåãàëîâèðóñûí õàëäâàð (ðåòèíèò þìóó áóñàä ýðõòýíèé) Òºâ ìýäðýëèéí òîãòîëöîîíû òîêñîïëàçìîç Óóøãèíû áóñ êðèïòîêîêêîç áà ìåíèíãèò Ñ¿ðüåýãèéí áóñ ìèêîáàêòåðèéí òàðõìàë õàëäâàð Îëîí ãîëîìòîò, äààìæèðìàë ëåéêîýíöåôàëîïàòè Àðõàã êðèïòîñïîðèäèîç Àðõàã èçîñïîðèàç Òàðõìàë ìèêîç (óóøèãíû áóñ ãèñòîïëàçìîç, êîêöèäèîìèêîç) Äàõèëò ñåïòèöåìè (òèôîèä áèø ñàëìîíåëë) Ëèìôîìà (òàðõèíû þìóó  ýñò Õîäæêèí áóñ) Õ¿ç¿¿íèé äàâøèëò êàðöèíîìà Õýâèéí áóñ òàðõìàë ëåéøìàíèîç ÕÄÕÂ-õîëáîîòîé íåôðîïàòè þìóó êàðäèîìèîïàòè

Ýõ ñóðâàëæ: (7)-îîñ àâëàà. à Øàëòãààí òîäîðõîéã¿é ãýäýã íü ÿìàð íýã ººð áàéäëààñ áîëñîí ãýäýã íü òîãòîîãäîîã¿é. á Æèðýìñýí ýìýãòýéí áèåèéí æèíã ¿íýëýõäýý æèðýìñëýëòýýñ íýìýõ ¸ñòîé æèíã àíõààð÷ ¿çýõ ¸ñòîé. â Îðîí íóòãèéí àíãèëàëàä çàðèì íýìýëò ºâºðìýö íºõöºë¿¿äèéã îðóóëæ áîëíî (æ íü, ÄÝÌÁ-ûí Àìåðèêèéí Á¿ñýä Àìåðèêèéí òðèïàíîñîìèàçûí äàõèí èäýâõæèë (ìåíèíãîýíöåôàëèò áà/ýñâýë ìèîêàðäèò), Àçèéíõàä ïåíèöèëëèîç ã.ì).

74

IV. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ ÐÅÍÒÃÅÍ-ÐÀÄÈÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

4. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ ÐÅÍÒÃÅÍ-ÐÀÄÈÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

Ñ¿ðüåýãèéí ñïîíäèëèò Íóðóó íóãëàìûí ýìãýãèéí îíîøèëãîîã àëü ÷ òîõèîëäîëä òîéì ðåíòãåíîãðàôààñ ýõëýõ ¸ñòîé. Ðåíòãåí àðãà ººðèéí ñóóðü à÷ õîëáîãäëûã àëäààã¿é òºäèéã¿é ÊÒ, ÑÐÒ, îñòåîñöèíòèãðàô áîëîí áóñàä àðãàä ä¿í øèíæèëãýý õèéõýä àøèãëàäàã ÿñíû ºâ÷íèé òóõàé îð÷èí ¿åèéí îéëãîëòûã ýíý àðãûí ¿íäýñëýí áîëîâñðóóëñàí áèëýý. ªºð ÿìàð ÷ àðãà íóðóóíû ÿñàí á¿òöèéí èë¿¿ òîä çóðãèéã ºãäºãã¿é. Ǻâ àøèãëàâàë ðåíòãåíîãðàô áîëîí ðåíòãåíòîìîãðàô íü ãýìòñýí íóãàëàì áîëîí ñýðòýí, ãýìòëèéíõ íü õýìæýý áîëîí õýâ øèíæ, õàæóóãèéí ýäèéíõ íü ººð÷ëºëòèéí òàëààð õàíãàëòòàé ìýäýýëëèéã ºãäºã (çóðàã 4.1).

Òóÿàãààð øèíæëýõ àðãóóä ßñ-¿åíèé ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèéã òóÿàãààð øèíæëýõ íü Ýìãýãèéã òóÿàãààð ä¿ðñæ¿¿ëýõ íü ÿñ-¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí îíîøèëãîîíä ¿íäñýí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã. Îð÷èí ¿åä ðåíòãåí, êîìïüþòåðèéí (ÊÒ) áà ñîðîíçîí-ðåçîíàíñèéí (ÑÐÒ) òîìîãðàô, îñòåîñöèíòèãðàô áîëîí áóñàä äýâøèëòýä àðãóóäûã àøèãëàæ áàéíà. Ýäãýýð àðãà íü ôèçèêèéí ÿíç á¿ðèéí ¿çýãäýëä ñóóðèëäàã òóë øèíæ ÷àíàðààðàà ÿëãààòàé ä¿ðñèéã ºã÷, óëìààð ºã÷ áóé ìýäýýëýë íü íýã íýãíèéãýý äýìæèí íºõäºã. Ýäãýýð àðãûã õàðüöóóëàõ ýñâýë ¿ã¿éñãýõ áîëîìæã¿é òóë òóñ á¿ðèéíõ íü áîëîìæ, îíöëîãèéíõ íü äàãóó àøèãëàõ íü ç¿éòýé. Çóðàã 4.1

Õî¸ð áàéðëàëä àâñàí òîéì çóðàã íü áàéã ÿã îíîñîí áóþó òºâ íü ãýìòëèéí ò¿âøèíä, äèàôðàãì÷èëñàí áàéõ ¸ñòîé. Çàðèì òîõèîëäîëä íóãëàìûã òîîëîí òîäîðõîéëîõ, ýìãýãèéí áàéðøèë, áóãëààíû õýìæýýã òîãòîîõîä èéì çóðãèéí çýðýãöýý ñîíèðõîë òàòàæ áóé íèéò õýñãèéã áàðèìæààëñàí òîéì çóðãèéã àâàõ øààðäëàãàòàé áîëäîã. Íóãëàìûí á¿òýö èõýýð àëäàãäààã¿é, ýìãýã õÿçãààðìàãäìàë òîõèîëäîëä çóðãèéã àâàõ áàéðëàë, àðãûã íèéòëýã ä¿ðìèéí äàãóó ñîíãîäîã. Öýýæíèé äýýä õýñãèéí íóãëàìóóäûã ÿëãàñàí çóðãèéã, ÿëàíãóÿà ýãö áàéðëàëä àâàõûí òóëä òóÿàíû áàãöûã 15-25 ãðàäóñààð òîëãîé ðóó (õºëººñ òîëãîé ðóó) áºõèéëãºõ íü îíîâ÷òîé. Õàðèí á¿ñýëõèéí äîîä íóãëàìûí çóðãèéã àâàõäàà àõàð ñ¿¿ëèéã ÷èãëýæ (òîëãîéãîîñ õºë ð¿¿) áºõèéëãºíº. Èëýðõèé êèôîçèéí ¿åä ýãö ðåíòãåíîãðàôèéã õèéõäýý ºâ÷òíèé íóðóóã

Õàæóóãèéí ìèåëîòîìîãðàì. 9-10 íóãëàìûí ñ¿ðüåý.

75

IV. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ ÐÅÍÒÃÅÍ-ÐÀÄÈÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

ñýðòýíãèéí áàéðøëûí ò¿âøèíä õèéäýã. Öýýæíèé õýñýã ãýìòñýí áîë áóãëààã èëð¿¿ëýõäýý òîìîãðàôèéã õî¸ð áàéðëàëä õèéíý: õàæóóãèéí áàéðëàëä òºâèéí ç¿ñëýãèéã, ýãö áàéðëàëä öýýæíèé íóãëàìûí äóíä õýñãèéí ò¿âøíèé ç¿ñëýãèéã. Öýýæ-á¿ñýëõèéí õýñãèéí áóãëàà, ìºí ýíý íü á¿ñýëõèéí áóë÷èíä íýâòýð÷ öîîðñíûã èëð¿¿ëýõýä ãýìòñýí íóãëàìûí óðä ãàäàðãóóä õàìãèéí èõýýð îéðòóóëàõ ýãö ç¿ñëýã õàìãèéí òîõèðîìæòîé áàéäàã. Ãÿëòàíãèéí àðûí ïñîàñ-áóãëààã á¿ñýëõèéí íóãëàìûí èõ áèåèéí óðä õýñãèéí ò¿âøèíä àâñàí ýãö òîìîãðàôèéí ç¿ñëýãýýð øèíæèëäýã. Óóöíû ºìíºõ áóãëààã á¿ñýëõèé-óóöíû õýñãèéí õàæóóãèéí ãîëûí ç¿ñëýãýýð èëð¿¿ëýõ ìàãàäëàëòàé.

øèðýýíèé äîîä õýñýãò ò¿ø¿¿ëíý. Èë¿¿ íàðèéâ÷èëñàí ìýäýýëëèéã àâàõûí òóëä çàðèìäàà 3 çóðàã àâàõ áîëäîã (êèôîçèéí îðîé, äýýä, äîîä ºíöºã). Òîìîãðàô áèé áîë õàæóóãèéí òîìîãðàô èë¿¿ íàðèéâ÷èëñàí ìýäýýëëèéã ºãäºã. Èëýðõèé êèôîç, íóãëàìûí ººð÷ëºëòèéã äàãàëäñàí ñêîëèîçèéí ìóðèéëòèéí õàæóóãèéí ðåíòãåíîãðàô áîëîí òîìîãðàôèéã õèéõäýý ºâ÷òíèéã êèôîñêîëèîçûí íóìûí ã¿äãýð òàëààð áàéðëóóëäàã. Õàëüñíû õýìæýýã òîîöîõäîî íóðóó, ýðãýí òîéðíû ýäèéí ãýìòëèéí õýìæýýã ¿íäýñëýäýã. Ðåíòãåíîãðàìûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ, òóÿàíû õýìæýýã áàãàñãàõûí òóëä òóÿàíû áàãöûã ºðö áîëîí íàðèéñãàã÷èéí (òóáóñ) òóñëàìæòàé òîõèðóóëäàã. Îð÷èí ¿åä ñïîíäèëèòòàé ºâ÷òíèéã øèíæëýõäýý íóðóóíû òîìîãðàôèéã çààâàë õèéõ ¸ñòîé ãýæ ¿çäýã. Òîìîãðàô íü 0,4-0,6 ñì õýìæýýòýé õºíäèéã îíîøëîõ áîëîìæèéã îëãîäîã. Òîìîãðàô õèéëãýõ ºâ÷òíèé áàéðëàëûã òîäîðõîéëîõäîî òîéì çóðàã àâàõòàé èæèë íºõöëèéã õàðãàëçäàã áà áàéã ÿã îíîñîí çóðãèéã àâäàã. Á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéí õýâ øèíæ, íàðèéâ÷ëàõ øààðäëàãààñ õàìààðàí òîìîãðàôèéí àëõàì 0,5-1,0 ñì áàéíà. Òºâèéí ñàãèòàë ç¿ñëýãèéí ò¿âøíèéã õýìæèëòýýð òîäîðõîéëæ, öààøèä ñîíèðõîë òàòàæ áóé íèéò íóãëàìûí ¿å÷èëñýí øèíæèëãýýã õèéäýã. Çàðèì òîõèîëäîëä ýìãýãèéí õýâ øèíæýýñ õàìààðàí, ÿëàíãóÿà öýýæíèé äýýä, á¿ñýëõèéí äîîä íóãëàìûí ãýìòëèéí ¿åä õàæóóãèéí õàìò ýãö (àðûí) òîìîãðàôèéã ÷ ã¿éöýòãýäýã. Èíãýñíýýð íóãëàìûí íóìûí óã, èõ áèå, õàæóóãèéí 纺ëºí ýäèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã èëð¿¿ëäýã. Íóðóóíû ÿíç á¿ðèéí õýñýãò áàéðøèëòàé íóãàëàì îð÷ìûí áóãëààíû îíîøèëãîî ººð ººðèéí îíöëîãòîé áàéäàã.

Áóãëààã õàòãàæ óñ, ýñâýë òîñîíä óóñäàã òîäðóóëàã÷ áîäèñîîð òîäîòãîõ çàìààð íóãàëàì îð÷ìûí áóãëààã îíîøëîõ áîëîìæòîé. Éîäîëèïîëèéã àøèãëàâàë òàðõàõ ÿâöûíõ íü ðåíòãåí õÿíàëòûã óäààí õóãàöààíä, øààðäëàãà ãàðâàë òîìîãðàôèéí òóñëàìæòàé õèéæ áîëäîã. Ìàíàé õ¿ðýýëýíä ýäãýýð àðãà, ÿëàíãóÿà íóãëàìûí ç¿¿í òàë îð÷ìûí áóãëààã òîì ñóäñààñ ÿëãàõàä õàíãàëòã¿é òîõèîëäëóóäàä Ñåëäèíãåðèéí àîðòîãðàô áîëîí âåíîãðàôèéã àøèãëàñàí áèëýý. Áóãëààã îíîøëîõ íü õ¿íäðýëòýé íºõöºëä áîëîìæòîé áîë ÑÐÒ, áîëîìæã¿é áîë ÊÒèéã àøèãëàíà. Íóðóó íóãàñíû õ¿íäðýë á¿õèé ñ¿ðüåýãèéí ñïîíäèëèòèéí ðåíòãåí îíîøèëãîîíä íóðóóíû õ¿íä õýëáýðèéí ººð÷ëºëòòýé ºâ÷òºíä àðãà÷ëàëûã íü òîõèðóóëàí ººð÷èëñºí ïíåâìîìèåëîòîìîãðàô íü óäààí õóãàöààíä ¿íäñýí àðãà íü áàéëàà. Ýíý íü ýïèäóðàë áóãëàà, íóãàñíû äàðàãäëûí òàëààð áàãàã¿é ìýäýýëëèéã ºãäºã ÷ ºâ÷òºíä õ¿íäðýëòýé, çàðèì òîõèîëäîëä ä¿ðñèéã íü óíøèõ áýðõøýýëòýé áàéñàí áèëýý. Õîæèì íü ìàíàé õ¿ðýýëýí

Õ¿ç¿¿íèé õýñýã ãýìòñýí áîë áóãëààíû òîìîãðàôèéã õàæóóãààñ, õºíäëºí

76

IV. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ ÐÅÍÒÃÅÍ-ÐÀÄÈÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

ñïîíäèëèòèéí ¿åèéí íóðóó-íóãàñíû ººð÷ëºëòèéã íàðèéâ÷ëàí îíîøëîõûí òóëä âåíîñïîíäèëîãðàôèéí (ÂÑÃ) àðãûã àíõ øèíý÷ëýí õýðýãëýñýí þì. Èíãýñíýýð íóãàñíû âåíèéí ñ¿ëæýý äàõü öóñíû óðñãàëûí õÿìðàëûí áàéäàë, õýìæýýã ¿íäýñëýí íóãàñíû ñóâàã äàõü ººð÷ëºëòèéí õýìæýý, áàéðøëûã ýðò, ýìíýë ç¿éí ºìíºõ øàòàíä áîäèòîîð òîäîðõîéëîõ áîëîìæ íýýãäñýí þì.

õàòãàëòààð õèéäýã. Àâàõ òóÿàíû õýìæýýã áàãàñãàõ, øèíæëýõ õóãàöààã áîãèíîñãîõ çîðèëãîîð ìèåëîãðàôèéã íóðóóíû òîìîãðàôòàé õîñëóóëàõ íü ç¿éòýé þì. Íóãàñíû õàëüñíû óóò øèëæèõ, ººð÷ëºãäºõ, íàðèéñàõ, íóãàñíû óñíû ñóâãóóä á¿ðýí ýñâýë õýñýã÷ëýí òîäðîõã¿é áàéõ íü ìèåëîãðàôèéí îíîøèëãîîíû øàëãóóð áèëýý. Õàëüñíû óóò õýð çýðýã äàðàãäñàíààð íóãàñ àëü ò¿âøèíä, õýäèé óðòàä, õýð çýðýã äàðàãäñàíûã òºñººëäºã (çóðàã 4.2). Òîäîòãîã÷ áîäèñ á¿ðýí ñààòñàí (ñòàç) áîë íóãàñíû äàðàãäëûí äýýä ò¿âøíèéã çºâõºí òîäîòãîã÷ áîäèñûã äàõèí, äýýðýýñ íü, äàãç îð÷ìîîñ îðóóëñíààð ë òîäîðõîéëæ áîëíî. Ìèåëîãðàô íü íóãàñíû àëäàãäëûã îíîøëîõ èõýýõýí õýìæýýíèé ìýäýýëýë ºãäºã àðãà þì. Ýêñòðàäóðàë äàðàãäëûí æèðèéí òîõèîëäëóóäàä ìýñ çàñëûí ºìíºõ á¿õ àñóóäëûã øèéäâýðëýõ áîëîìæòîé. Õàãàëãààíû ¿åèéí ìýäýýëýëòýé 98,5%èéí êîððåëÿöèòàé. Ãýâ÷ íóãàñíû áîëîí ýìãýãèéí á¿òöèéí áàéäàë ýíý àðãààð òîäîðõîéëîãääîã¿é. Éîäûí áýëäìýëä õàðøèëòàé áàéõ íü ìèåëîãðàôèéí ýñðýã òóéëûí, õàðèí õàòãàëòûã õèéõ áîëîìæã¿é, ºâ÷òíèé áèåèéí áàéäàë çýðýã íü õàðüöàíã¿é çààëò þì.

Îð÷èí ¿åä íóðóó-íóãàñíû ººð÷ëºëòèéí ðåíòãåí îíîøëîãîîíû ¿íäñýí àðãà íü òîäîòãîã÷ ìèåëîãðàô áîëîí ìèåëîòîìîãðàô þì. Íîðâåãèä 1982 îíîîñ ¿éëäâýðëýæ áóé Îìíèïàê õýìýýõ èîíã¿é, õî¸ðäóãààð ¿åèéí áýëäìýëèéã õýðýãëýæ áàéíà. Íàñàíä õ¿ðñýí õ¿íä Îìíèïàê-180-èéí 10 ìë óóñìàëûã õèéõ íü õàíãàëòòàé ìýäýýëëèéã ºãºõ çóðãèéã àâàõàä õ¿ðýëöäýã. Ãýìòýë äýýð áàéðøèëòàé (õ¿ç¿¿íèé õýñýã), ºâ÷òºí òîì áèåòýé áîë õèéõ áýëäìýëèéí õýìæýýã íýìæ áîëîõ áîëîâ÷ íèéò éîäûí õýìæýýã 3 ãðàìààñ õýòð¿¿ëýõ ¸ñã¿é. ¯¿íèéã õàðãàëçàí éîäûí àãóóëàìæ èë¿¿ èõòýé áýëäìýëèéã (Îìíèïàê 240, 270, 300) àøèãëàæ áîëíî. Óðüä÷èëæ íóãàñíû óñûã øèíæèëñíèé ¿íäñýí äýýð òîäîòãîã÷ áîäèñûã ýíäîëþìáàë Çóðàã 4.2

À. Õàæóóãèéí ìèåëîòîìîãðàì: 11-12 äóãààð öýýæíèé íóãëàìûí ñ¿ðüåý, íóãëàìûí ¿ëäýãäýë áîëîí ýïèäóðàë áóãëàà òîäîðñîí õàëüñíû óóòûã äàðñàí, äàðàãäëûí ò¿âøèíä òîäîòãîã÷ áîäèñûí óðñãàë ñààòñàí, ýìãýãèéí ãîëîìòîîñ õîëäîõ òóòàì òîäðóóëàã÷ áîäèñûí óðñãàë ñýðãýñýí. Á. Õàæóóãèéí ñóáàðàõíîèäàë çàéãààð òîäîòãîã÷ áîäèñ óðñàæ áàéãàà íü.

77

IV. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ ÐÅÍÒÃÅÍ-ÐÀÄÈÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

Ñ¿ðüåýãèéí ñïîíäèëèòòàé, ¿¿íèé äîòîð òàðõè-íóãàñíû ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãòàëòàé ºâ÷òíèéã ìýñ çàñëûí àðãààð íºõºí ñýðãýýõýä òàâèãäàæ áàéãàà çîðèëòîîñ õàìààðàí òóÿàãààð øèíæëýõ àðãûí ñîíãîëò õàìààðäàã. Ìýñ çàñëûí ºìíº äýýð òàéëáàðëàñàí àðãóóäààð õàíãàëòòàé ìýäýýëëèéã àâ÷ ÷àäàõã¿é áàéãàà áîë äàðààãèéí ò¿âøíèé øèíæèëãýýã õèéíý.

ç¿ñëýã äýýð ãàð÷ áàéãàà ðåíòãåí øèíæ òýìäãèéã ¿íäýñëýæ îíîøèéã òàâüäàã. ÊÒ íü ÿñíû ýäèéí á¿òöèéí çóðàãëàëûã õàðóóëàõ ºíäºð ÷àäâàðòàé òóë õºíäëºí ç¿ñëýãèéí òóñëàìæòàé íóãëàìûí èõ áèå äàõü õºíäèéí áàéðëàë, õýìæýý, íóãàñíû ñóâàã áîëîí õàæóóãèéí 纺ëºí ýäòýé õîëáîîòîé ýñýõèéã íü òîãòîîäîã. Íóðóóíû áàãàíûí àðûí õýñãèéí áóþó íóì, ñýðòýí, íóì-ñýðòýíãèéí õîîðîíäûí ¿åèéã ä¿ðñëýõ õàìãèéí òîõèðîìæòîé àðãà íü ÊÒ þì. Áàãà íÿãòðàëòàé áèåòýä ºíäºð ìýäðýìæòýé òóë 纺ëºí ýäèéã, ò¿¿í÷ëýí áóãëààã ÿëãàõ áîëîìæòîé (çóðàã 4.3).

Êîìïüþòåðèéí òîìîãðàô (ÊÒ) íü ôèçèêèéí ¿íäýñëýëèéí õóâüä ðåíòãåí àðãà þì. Òóõàéí ýä þìñûí õºíäëºí Çóðàã 4.3

Êîìïüþòåðèéí òîìîãðàì: á¿ñýëõèéí 3 äóãààð íóãëàìûí ñ¿ðüåý, ñåêâåñòðóóä ýìãýãèéí ãîëîìòîîñ íóãàñíû ñóâàãò íýâòýðñýí, á¿ñýëõèéí áàðóóí Ẻðºíõèé áóë÷èí ºðãºñºæ, 纺ëºí ýä õàéëñàí (ïñîàñ-áóãëàà)

Áîñîî ç¿ñëýã æèðèéí ðåíòãåíòýé õàðüöóóëàõàä ÷ á¿òöèéã ñàéí ä¿ðñýëäýãã¿é áîëîâ÷ á¿òöèéí àëäàãäëûí ã¿í, íóãëàì õîîðîíäûí çàé áîëîí õàæóóãèéí ýäèéí áàéäëûã õàðàõ áîëîìæèéã îëãîäîã (çóðàã 4.4). Çóðàã 4.4

Êîìïüþòåðèéí òîìîãðàì: À-õàæóóãèéí, Á-ýãö ä¿ðñ: íóãëàìûí èõ áèåèéí á¿òýö òîäîðõîé áóñ, á¿ñýëõèéí 2 äóãààð íóãëàì á¿òöèéí ººð÷ëºëòòýé, õºíäèéä íü ñåêâåñòð õàðàãäàíà, ñåêâåñòðóóä íóãëàìûí õàæóóãèéí ýä áîëîí íóãàñíû ñóâàãò íýâòýðñýí, á¿ñýëõèéí áàðóóí Ẻðºíõèé áóë÷èí áóë÷èí ºðãºñºæ, 纺ëºí ýä õàéëñàí (áóãëàà)

78

IV. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ ÐÅÍÒÃÅÍ-ÐÀÄÈÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

Êîìïüþòåðèéí òîìîãðàì: À-õàæóóãèéí, Á-ýãö ä¿ðñ: íóãëàìûí èõ áèåèéí á¿òýö òîäîðõîé áóñ, á¿ñýëõèéí 2 äóãààð íóãëàì á¿òöèéí ººð÷ëºëòòýé, õºíäèéä íü ñåêâåñòð õàðàãäàíà, ñåêâåñòðóóä íóãëàìûí õàæóóãèéí ýä áîëîí íóãàñíû ñóâàãò íýâòýðñýí, á¿ñýëõèéí áàðóóí Ẻðºíõèé áóë÷èí áóë÷èí ºðãºñºæ, 纺ëºí ýä õàéëñàí (áóãëàà)

àòîìûí Ẻìèéí ñîðîíçîí ðåçîíàíñèéí ¿çýãäýëä òóëãóóðëàäàã. Ýìíýë ç¿éä õýðýãëýäýã ÑÐÒ –èéí øèíæèëãýý íü áèå ìàõáîäèéí àëü ÷ ýä ýñèéí íàéðëàãàä îðäîã óñíû óñ òºðºã÷èéí àòîìûí ðåçîíàíñàä ¿íäýñëýäýã. Ǻºëºí ýäèéã ÿëãàõ ÷àäâàðòàé òóë íóãàñ, íóãàñíû õàëüñóóä, ýïèäóðàë çàé, 纺ëºí ýä ÿëãàðàí ä¿ðñæäýã. Íóãàñíû ¿ðýâñýëò ºâ÷íèé îíîøèëãîî íóãàëàì, õîîðîíäûí ìºãººðñ, õàæóóãèéí 纺ëºí ýäèéí ºãºõ äîõèîíû áîëîí õýëáýð ä¿ðñ, õàðüöààíû ººð÷ëºëòèéã èëð¿¿ëýõ äýýð ¿íäýñëýäýã. Ò-1 òîìîãðàì äýýð íóãëàìûí èõ áèåèéí ¿ðýâñýëòýé õýñãèéí áîëîí ñîíèðõîë òàòàæ áóé ìºãººðñíèé ºãºõ äîõèî áóóðäàã, íóãëàìûí õàæóóãèéí áóãëààíû äîõèîíû ýð÷ äóíä çýðãèéí, á¿òýö íü æèãä áàéäàã. Ò-2 òîìîãðàì äýýð ãýìòñýí íóãëàìûí èõ áèåèéí ¿ðýâññýí õýñãèéí äîõèî òîä, ìºãººðñ ÷ ýð÷òýé äîõèî ºãäºã. Íóãëàìûí õàæóóãèéí áóãëàà òîä áàéäàã íü ÿëàíãóÿà ýïèäóðàë áóãëààã îíîøëîõîä à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã (çóðàã 4.5).

Íóðóóíû òîäîðõîé íýãýí õýñýãò ë áàéã ÿã îíîæ õýðýãëýõ øààðäëàãàòàé íü ÊÒ-èéí ñóë òàë þì. Óã àðãûí òàëààð äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë íàðèéí ìýðãýæëèéí íîì, ýõ ñóðâàëæóóäàä áèé. ÊÒ-èéã õýðýãëýõýä íóãàñ, ýïèäóðàë çàéã çºâõºí òîäîðõîé õýñýãò ë ä¿ðñæ¿¿ëäýã. Çàðèìäàà ýíý íü õàíãàëòã¿é áàéäàã òóë òîäîòãîã÷ áîäèñûã ñóäñààð áîëîí èíòðàòåêàë õàòãàëòààð õèéæ ä¿ðñèéã ñàéæðóóëæ áîëîõ áîëîâ÷ èíãýõ íü øèíæèëãýýã òºâºãòýé áîëãîäîã. Àëü ÷ ãàðàë ¿¿ñýëòýé òàðõè-íóãàñíû ººð÷ëºëòèéã îíîøëîõ øèëìýë àðãà íü ñîðîíçîí-ðåçîíàíñèéí òîìîãðàô (ÑÐÒ) þì. Ôèçèêèéí ¿íäýñëýëèéí õóâüä ÑÐÒ íü Çóðàã 4.5

Ñîðîíçîí-ðåçîíàíñèéí òîìîãðàì: ñ¿ðüåýãèéí ñïîíäèëèòèéí óëìààñ öýýæíèé íóãëàìûí á¿òýö áàðàã á¿ðýí àëäàãäñàí, ýïèäóðàë áóãëàà íü íóãàñûã èëýðõèé äàðñàí. Íóãàñíû á¿òýö íèéò ¿ðãýëæëýëä íü õàðàãäàíà.

79

IV. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ ÐÅÍÒÃÅÍ-ÐÀÄÈÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

áóñàä) òîäîòãîõîä ñ¿ðüýåãèéí áóãëààíû áîëîí ÿñíû ôîêóñèéí ÿëãàí îíîøèëãîî ñàéæèðäàã. ÑÐÒ-èéí ôèçèêèéí ¿íäýñëýë, àðãà÷ëàë, ä¿ðñíèé õýâ øèíæèéã íàðèéí ìýðãýæëèéí íîì, ýõ ñóðâàëæóóäàä äýëãýðýíã¿é òàéëáàðëàñàí áàéäàã.

Àíõàí, ðåíòãåí øèíæ òýìäýã èëðýõýýñ ºìíºõ øàòàíä ãýìòñýí íóãàëàì ºíäºð ýð÷òýé äîõèî ºãäºã. Íóðóó íóãëàìûí ºâ÷íèéã îíîøëîõîä ÑÐÒ-èéã äàðààõ òîõèîëäîëä àøèãëàíà: • Õýðâýý õýðýãëýõ áîëîìæòîé áîë òàðõèíóãàñíû àëäàãäëûí íèéò òîõèîëäîëä,

Ñ¿ðüåýãèéí ñïîíäèëèòèéí öîîðîëò á¿õèé õýëáýðèéã îíîøëîõîä äýýð äóðäñàí àðãóóäûí çýðýãöýý òîäîòãîã÷ ôèñòóëîãðàôèéã õýðýãëýäýã. Òîäîòãîã÷ áîäèñûã ýìíýë ç¿éí áàéäëààñ õàìààðóóëàí ñîíãîäîã. Éîäîëèïîë öîîðîëòûí ñóâãóóäàä óäààí õàäãàëàãääàã òóë øèëæèí óðñàõûã íü ¿ðãýëæèëñýí óäààí õóãàöààíä àæèãëàí øèíæëýõ áîëîìæèéã îëãîäîã. Öîîðîëòûí ñóâãèéã, õàæóóãèéí ýðõòíèé áàéäàë, õàðüöààã èëð¿¿ëýõ íü òºâºãòýé áîë ñòåðåîðåíòãåíîãðàô ýñâýë òîìîãðàôèéã õýðýãëýíý.

• Äèñöèò, îñòåîìèåëèòèéã ýðò îíîøëîõ, ñïîíäèëèòèéí ãîëîìòîä õýëáýðèéã ñýæèãëýæ áàéãàà áîë, • Ìèåëîãðàôààð íóãàñíû óñíû óðñãàë ñààòñàí, óëìààð íóãàñíû äàðàãäñàí õýñãèéí óðòûã òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé, • Ìèåëîãðàôààð òîãòîîñîí íóãàñíû äàðàãäëûí ò¿âøèí ìýäðýëèéí ¿çëýãèéí ¿ð ä¿íòýé çºðºõ, • Òàðõè-íóãàñíû àëäàãäëûí ýìíýë ç¿éòýé áîëîâ÷ íóãàñíû óñíû óðñãàë ìèåëîãðàôààð ÷ºëººòýé òîõèîëäîëä òàðõè áîëîí õàëüñíûõ íü á¿òöèéã ä¿ðñæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð,

Òóÿàãààð øèíæëýõ àðãûí òºðºë ºðãºæèæ, àðãà á¿ð ººðèéí äàâóó áîëîí ñóë òàëòàé íü õàìãèéí òîõèðîìæòîé, ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëòýé àðãûã ñîíãîõ àñóóäëûã äýâø¿¿ëäýã. Èõýíõ ìýðãýæèëòýí, ñóäëàà÷èä îíîøëîãîîíû ýõíèé øàòàíä ðåíòãåíîãðàôèéã òàâüæ, öààøèä ººðèéí ÿíç á¿ðèéí äàðààëàë, àëõìûã ñàíàë áîëãîäîã áà ýäãýýðèéã ýõ ñóðâàëæóóäààñ ñîíèðõîõ áîëîìæòîé þì.

• Õàëüñíû õ¿¿äèéã áóñàä àðãààð ä¿ðñæ¿¿ëýõýä ñààä ó÷ðóóëæ áóé èõ õýìæýýíèé êèôîçòàé, • Äàðàãäëûã àðèëãàõ õàãàëãàà õèéñíèé äàðàà íóãàñíû ¿éë àæèëëàãàà àëäàãäñàí õýâýýð áàéõ, • Ðåíòãåí øèíæèëãýý íóãàñíû õàæóóãèéí áóãëààã îíîøëîõîä õàíãàëòòàé ìýäýýëëèéã ºãºõã¿é áàéãàà,

¯åíèé ñ¿ðüåý ßñ, ¿åíèé ñ¿ðüåýã òóÿàãààð îíîøëîõ çàð÷èì íü ñ¿ðüåýãèéí ñïîíäèëèòèéã îíîøëîõòîé èæèë þì. ªâ÷òíèéã øèíæëýõäýý ýìãýã æàìûã ãîë ¿íäýñëýë áîëãîäîã. ªºðººð õýëáýë ÿñíû ¿åíä îéðîëöîî õýñãèéí, äààìæèðâàë ¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí ¿ðýâñýëä õ¿ðãýäýã ñ¿ðüåýãèéí àíõäàã÷ ãîëîìòûã èëð¿¿ëýõýä ÷èãëýäýã. Òóÿàãààð îíîøëîõäîî äýýð äóðäñàí çàð÷ìûã áàðèìòàëñíààð ºâºðìºö ãýìòëèéã õàíãàëòòàé ìàãàäëàëòàéãààð îíîøèëäîã, ýñâýë ¿ã¿éñãýäýã.

• ßìàð íýãýí ýñðýã çààëòûí óëìààñ ìèåëîãðàôèéã õèéõ áîëîìæã¿é, • Àðàõíîèäèòèéã îíîøëîõ. ßñíû ýäèéí íàðèéâ÷èëñàí á¿òýö õàðàãääàãã¿é íü ÑÐÒ-èéí àðãûí õÿçãààðëàëò áºãººä öººíã¿é òîõèîëäîëä îíîø íàéäâàðòàé òàâèãäàõã¿é áàéõ, ÿëãàí îíîøëîãîî áýðõøýýëòýé ó÷ðàõ íü áèé. Ïàðàìàãíåòèêààð (ÃÄ-ÄÒÏÀ, ìàãíåâèñò áà 80

IV. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ ÐÅÍÒÃÅÍ-ÐÀÄÈÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

çýðýã ¿íýëýõ àæèë õÿëáàðøäàã. ÊÒ, ÑÐÒ-èéã õèéõäýý ºâ÷òíèéã áàéðëóóëàõ îðòîïåäèéí çàð÷ìûã áàðèìòëààã¿éãýýñ ä¿ðñèéã óíøèõàä áýðõøýýë ó÷èðäàã.

Ðåíòãåí ¿íäñýí àðãà õýâýýð áàéñààð áàéãàà áà îíîøèéí áîëîí õàãàëãààíû ºìíºõ á¿õ àñóóäëûã øèéäâýðëýäýã. Øèíæèëãýýã èõýíõ òîõèîëäîëä õî¸ð òàëûí, áàéã ÿã îíîñîí òîéì ðåíòãåíîãðàôààñ ýõýëäýã. Ò¿íõíèé ¿åíèé ýãö çóðãèéí çýðýãöýý øààðäëàãàòàé áîë òàíãåíöèàë çóðãèéã àâäàã. Òîéì çóðãèéã ¿íäýñëýæ òîìîãðàôèéí ÷èãëýë, òàëáàéã ñîíãîõäîî ÿñíû ýð¿¿ë ýä áîëîí ¿åíèé õàæóóãèéí ýäèéã äàâõàð õàìðóóëàõààð òîîöäîã. Øàðäëàãà õàíãàñàí òîéì çóðãèéã àâñíû äàðàà øèðýýí äýýðõè ºâ÷òíèé áàéðëàëûã ñîëèõã¿éãýýð òîìîãðàôèéã õèéäýã. Æèðèéí òîõèîëäîëä 20-30 ñì-èéí òîéðîãòîé çóðàã øààðäëàãûã õàíãàäàã. Çàðèì òîõèîëäîëä ä¿ðñèéí òîéðîã 1012 ñì áàéæ áîëîõ áà èéì õýìæýýã ºðö, òîõèðóóëàã÷èéí (òóáóñ) òóñëàìæòàé òààðóóëäàã. Òîìîãðàô õèéõ íºõöëèéã õÿëáàð÷ëàõûí òóëä òîéì ðåíòãåíîãðàô, äàðààãèéí òîìîãðàôèã íýãýí çýðýã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õèéäýã. ×àíàðòàé òîéì çóðàã àâñíû äàðàà òîìîãðàìûã àâàõäàà öàõèëãààí ã¿éäëèéí öàã, õ¿÷èéã ººð÷ëºõã¿éãýýð õ¿÷äýëèéã 6-10%-èàð íýìæ áîëíî. Àâòîìàò òîõèðóóëãà á¿õèé òîíîã òºõººðºìæ äýýð (ÒÓÐ-1500, ÓÄÐ ã.ì) àæèëëàâàë òîìîãðàô õèéõäýý òîìîãðàôèéí àëõààíä öàã íýìæ, áóñàä ¿ç¿¿ëýëòèéã àâòîìàò òîõèðóóëãà äýýð íü òàâüäàã. Øèíæèëãýýíèé çîðèëãî, çóðãèéí õýìæýýíýýñ õàìààð÷ òîìîãðàôèéí àëõàà 0,5-1,0 ñì áàéäàã. ßñ, ¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí óëìààñ ¿åíä íü á¿òöèéí ººð÷ëºëò, õàòèíãèðøèë, ìóëòðàë ¿¿ññýí ºâ÷òíèéã ðåíòãåíýýð øèíæëýõýä ìàíàé õ¿ðýýëýíä á¿òýýñýí òóñãàé çîðèóëàëòûí òàâèóð, æèéðýã ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé áîëäîã. Øèíæèëãýýã ã¿éöýòãýõ, øèðýýí äýýð ºâ÷òíèé áàéðëàëûã òîãòâîðòîé áàéëãàõûí òóëä ýëñòýé óóò, õºâºí äýðýíöýð, áýõëýã÷ çýðãèéã àøèãëàäàã. Îñòåîñöèíòèãðàôèéã õèéõýä ÷ áèä ýäãýýð òàâèóð, æèéðãèéã àøèãëàæ, èíãýñíýýñ ðåíòãåí áîëîí ñöèíòèîãðàìûã íýãýí

Ò¿íõíèé ¿åíèé çóðãèéã àâàõàä ºâ÷òíèéã íóðóóí äýýð íü õýâò¿¿ëæ, á¿ñýëõèéí ëîðäîçèéã òýãøèëäýã. Ààðöãèéã äýýä èðìýã íü íýãýí õàâòãàéí ò¿âøèíä áàéõààð áàéðëóóëæ, ààðöãèéí õàòèíãèðøñàí òàëûí äîîð õºâºí äýðýíöðèéã èâíý. ªâ÷òíèéã áàéðëóóëàõ ÿâöàä èëýð÷ áóé íóãëàðàë á¿õèé õàòèíãèðøëûã íºõºõ人 ºâ÷òýé õºëèéí äîîð õàéðöàã, äýð çýðãèéã èâæ ºãíº. Áîëîìæòîé áîë ãóÿíû ÿñíû õ¿ç¿¿ õýñãèéã õàëüñíû äàãóó áàéðëóóëàõ çîðèëãîîð ãóÿûã äîòîãø 20-25 ãðàäóñààð ýðã¿¿ëíý. Ïóïàðòûí õîëáîîñíû òºâººñ 34 ñì ãàäàãøõ öýãò òóÿàíû áàãöûí òºâèéã ÷èãë¿¿ëíý. Ýõíèé ç¿ñëýãèéã òàøààí òîëãîéí õàìãèéí òîâîéñîí õýñãèéí ò¿âøèíä õèéõäýý õºëèéã äîòîãø ýðã¿¿ëñýí áàéíà. Äàðààãèéí ç¿ñëýãèéã àíõíûõààñ óðàãø, õîéø 1 ñì-èéí çàéòàé õèéæ, õàðèí òîî íü çààëòààñ øàëòãààëäàã. Ñ¿¿æíèé ÿñíû èõ áèå, õîíõîðõîéí ãîë õýñýãò ãîëîìòîò ººð÷ëºëò áàéãàà áîë ç¿ñëýãèéã ñóóäëûí áîëîí óìäàãíû ÿñíààñ õàëèí ãàðòàë íü õèéíý. ªâäºãíèé ¿åèéã ðåíòãåíýýð ýãö øèíæëýõäýý óðä áàéðëàëä õèéíý. Èíãýñíýýð ÿìàð ÷ õàòèíãèðøëûí ¿åä ¿åèéã õàëüñàíä îéðòóóëàõ, ìºí øèðýýíä øèëáý áèø, ãóÿ íààëäàæ áàéãàà òóë ¿åíèé õºíäèéí õýìæýýíèé òàëààð áîäèò îéëãîëòûã àâàõ áîëîìæ á¿ðääýã. ªâäºãíèé ¿å õàòèíãèðøèëòàé áîë øèëáèéã øèðýýíä àëü áîëîõ íààëäóóëàõ çîðèëãîîð ºâ÷òíèé õýâëèé, ãóÿíû äîîð èâýýñ õèéäýã. ßã ýíý áàéðëàëä äàðààãèéí òîìîãðàôèéã õèéäýã òóë ºâ÷òíèé áàéðëàë àëü áîëîõ ýâòýé, òîãòâîðòîé áàéâàë çîõèñòîé. ¯åíèé õºíäèéí òºâòýé òîõèðäîã òóë ºâäºãíèé àðûí õîíõîðõîéí òºâ ð¿¿ òóÿàíû òºâ áàãöûã ÷èãë¿¿ëíý. 81

IV. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ ÐÅÍÒÃÅÍ-ÐÀÄÈÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

Õàëüñíû (18õ24 ñì) òºâ ºâäºãíèé àÿãíû äýýä èðìýãèéí ò¿âøèíä áàéðëàõ ¸ñòîé. Ç¿ñëýãèéí òîî øèíæèëãýýíèé çîðèëãî, ¿åíèé õýìæýýíýýñ õàìààðíà.

õ¿¿äèé, äýðíèé òóñëàìæòàéãààð ºâ÷òíèéã òîãòâîðòîé áàéðëóóëíà. ßñ, ¿åíèé ñ¿ðüåýãèéí õ¿íäðýë áóþó áóãëàà, öîîðîëòûí îíîøëîãîîã àáñöåññîãðàô áîëîí ôèñòóëîãðàôààð õèéõäýý ñïîíäèëèòèéí îíîøèëãîîòîé èæèë àðãà÷ëàëûã áàðèìòàëíà. Ñòåðåîðåíòãåíîãðàô íü ºðãºí õýðýãëýäýã àðãà þì. Çóðãèéã ñòåðåîñêîï äýýð õàðñíààð áóãëàà, öîîðîëò, ýäãýýð íü ÿñòàé õîëáîîòîé ýñýõèéã áîäèòîîð õàðàõ áîëîìæ îëääîã. Ñòåðåîðåíòãåíîãðàôèéã õî¸ð õàëüñ äýýð äàðààëàí, êàññåòûã íü ÿã èæëýýð áàéðëóóëæ àâäàã. Òðóáêèéã ýõëýýä òºâººñ áàðóóí òèéø, äàðàà íü ç¿¿í òèéø 3,5ñì-ààð øèëæ¿¿ëíý.

̺ðíèé ¿åèéã ºâ÷òíèéã íóðóóí äýýð íü õýâò¿¿ëñýí, ¿åíèé õºíäèéí áîäèò ä¿ðñèéã ãàðãàõûí òóëä øèíæèëæ áóé ¿åíèé ÷èãëýëä 40-45 ãðàäóñààð õàçàéëãàñàí áàéðëàëä øèíæèëíý. Ãàðûã áèåèéí äàãóó áàéðëóóëàõäàà àëãûã äýýø íü õàðóóëñíààð ìºðíèé ÿñíû òîëãîéí ñ¿¿äýðòýé òîì òîâãîðûí ñ¿¿äýð äàâõöàõààñ ñýðãèéëíý. Òóÿàíû òºâ áàãöûã äàëíû ñýðòýí ð¿¿ ÷èãë¿¿ëíý. Òîìîãðàôèéã ÿã èæèë áàéðëàëä ã¿éöýòãýíý. Äàëíû èõ áèåèéí ýãö ä¿ðñèéã àâàõûí òóëä áàéðëàë ìºí ë èæèë áàéíà, ãýõäýý ãàðûã òîëãîé äýýð àâàõóóëæ ìºðèéã õàæóó òèéø õîëäóóëíà. Òóÿàíû òºâ áàãöûã ñóãàíû õîíõîðûí òºâä ÷èãë¿¿ëíý.

Êîìïüþòåðèéí òîìîãðàô íü ÿñíû ¿åíä îéðîëöîîõ õýñãèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã òîäîðõîé õàðóóëäàã. ̺í ýäãýý𠺺ð÷ëºëò àðûí ýñâýë óðä òàëûí áàéðøèëòàé áîë îðëóóëàøã¿é àðãà òºäèéã¿é õºíäèéò ººð÷ëºëò ¿å îð÷ìûí 纺ëºí ýäòýé ÿìàð õàðüöààòàéã òîäðóóëæ ºãäºã (çóðàã 4.6). Àíõààðóóëàõàä æèðèéí áàéðëàëä ðåíòãåí øèíæèëãýýãýýð øèíæëýõýä òºâºãòýé õýñãèéã ÊÒ-ààð øèíæëýõ íü çîõèñòîé.

Áóñàä ¿å, ÿñíû ðåíòãåí øèíæèëãýý íèéòëýã ä¿ðìèéí äàãóó õèéãäýíý. ¯å õàòèíãèðøèëòàé, ìóëòðàëòàé áîë ¿åíèé õºíäèéã ¿¿ñãýã÷ ÿñûã çºâ áàéðëóóëàõûí ÷óõëûã ñàíàõ õýðýãòýé. Õàðèí èíãýõäýý ¿åíèé òîâãîð õýñãèéã óóñãýã÷ ÿñíû áàéðëàëûã õàäãàëàõ çîðèëãîîð ýëñòýé Çóðàã 4.6

Ò¿íõíèé ¿åíèé êîìïüþòåðèéí òîìîãðàì. ªâ÷òíèéã îíîâ÷ã¿é áàéðëóóëñíààñ áàðóóí òàëä ñ¿¿æíèé ÿñíû èõ áèå, ç¿¿í òàëä ãóÿíû ÿñíû òîëãîé òîäîðõîéëîãäîíî. Ñ¿¿æíèé ÿñíû èõ áèåèéí òºâ-ãîëûí õýñýãò ààðöãèéí õºíäèéä íýâò öîîðñîí á¿òöèéí òîìîîõîí ººð÷ëºëò òîäîðõîéëîãäîíî.

82

IV. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ ÐÅÍÒÃÅÍ-ÐÀÄÈÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

ÑÐÒ íü ãóðâàí õýìæýýñò ä¿ðñèéã ºãäºã òóë ÿñíû ¿ðýâñýëò ººð÷ëºëò, ¿åíèé ¿ðýâñëèéí ýõíèé ¿å øàò (çóðàã 4.7), ¿õæëèéí ãîëîìòûí ¿¿ñýë, ñåêâåñòð, ¿å îð÷ìûí áóãëààã ýðò èëð¿¿ëýõ áîëîìæèéã

îëãîäîã. ¯åíèé ýìãýãèéã îíîøëîõîä ÊÒ, ÑÐÒ-èéí àëü àëü íü íýìýëò ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã (æèðèéí ðåíòãåí äýýð) áà òîäîðõîé çààëòûí äàãóó ë àøèãëàãääàã.

Çóðàã 4.7 õºäºë㺺íã¿é íîòëîõ ýìíýë ç¿éí øèíæ òýìäýã áàéñàí ÷ ðåíòãåí øèíæèëãýýã çààâàë õèéíý. ¯¿íèé òóñëàìæòàé ýìãýãèéí õýìæýý, áàéðøèë, õýëáýð, ¿å øàòûã òîäîðõîéëäîã. Ãýâ÷ ýðò áóþó Ẻðíèé õîëòîñëîã äàâõàðãàä ñ¿ðüåýãèéí àíõäàã÷ ãîëîìò ¿¿ñýõ, ñ¿ðüåýãèéí íýâ÷äýñ òàðõèëàã äàâõàðãàä íýâòðýõ ¿åèéí îíîøèëãîîíä ðåíòãåí øèíæèëãýý òºäèéëºí ¿ð ä¿íã¿é, áàãà ìýäýýëëèéã ºãäºã. Ýíý ¿å øàòàíä ýêñêðåòîð óðîãðàô àëü íýã Ẻðíèé ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãäëûã èëð¿¿ëýõ ìàãàäëàëòàé. Íåôðîôàçä Ẻðíèé íýãýí æèãä ñ¿¿äðèéí òàëáàéä Ẻðíèé ýäèéí ãîëîìòîò ººð÷ëºëòèéã õàðóóëàõ öàéðàëò èëýð÷ áîëîõ áîëîâ÷ ýíý íü òîìîãðàôààð èë¿¿ õàðàãääàã. ¯íäñýíäýý ¿ðýâñýë ìºõëºãò øèëæèæ ñ¿ðüåýãèéí ïàïèëëèò ¿¿ññýí, ñ¿ðüåý Ẻðíèé àÿãàíöàð òýâøèíöðèéã ãýìòýýõýä ë ðåíòãåí àðãà èë¿¿ ìýäýýëëèéã ºã÷ ýõýëäýã. Îð÷èí ¿åèéí àíãèëëààð Ẻðíèé ñ¿ðüåýãèéí äàðààãèéí áóþó õºíäèéò, ôèáðîçõºíäèéò, ïèîíåôðîç, ìºí ñ¿ðüåýãèéí äàðààõ ººð÷ëºëò (ïèåëîíåôðèò, íåôðîñêëåðîç, ãèäðîêàëèêîç, ãèäðîíåôðîç) ðåíòãåíýýð îíîøëîãäîõ áîëîìæòîé. Øýýë¿¿ð, äàâñàã, øýýñíèé ñóâàã çýðýã øýýñ ÿëãàðóóëàõ òîãòîëöîîíû áóñàä õýñãèéí ñîðèâæèëòèéí ººð÷ëºëò, òîäðóóëáàë øýýë¿¿ðèéí íàðèéñàë, äàâñàãøýýë¿¿ðèéí ðåôëþêñ, ìèêðîöèñòèñ íü õàìãèéí òîäîðõîé ðåíòãåí øèíæèéã ºãäºã.

Ò¿íõíèé ¿åíèé ÑÐÒ: áàðóóí òàëä ¿åíèé ¿ðýâñëèéí ýõíèé èëðýë õàðàãäàíà

Õàãàëãààíû ºìíºõ îíîøèëãîîòîé èæèë çàð÷ìààð õèéãääýã, íóðóó, ¿åíä õèéãäñýí ìýñ çàñëûí äàðààõ ¿ð ä¿íã ¿íýëýõ çîðèëãîòîé õàãàëãààíû äàðààõ ðåíòãåí îíîøèëãîî íü áèå äààñàí àñóóäàë þì. Øýýñ ÿëãàðóóëàõ áîëîí ýð áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òíèéã òóÿàãààð øèíæëýõ Øýýñ ÿëãàðóóëàõ òîãòîëöîîíû ñ¿ðüåýã îíîøëîõ, ÿëãàí îíîøëîõîä òóÿàãààð øèíæëýõ àðãóóä òýðã¿¿ëýõ ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã. Óëàìæëàëò ðåíòãåí àðãóóä äýýð õýò àâèà, ÊÒ, ÑÐÒ íýìýãäýýä áàéíà. Áººðíèé ºâºðìºö ãýìòëèéã èëð¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ºâ÷òíèé öîãö ¿çëýãò ðåíãåí øèíæèëãýý öººíã¿é òîõèîëäîëä øèéäâýðëýõ ¿¿ðýãòýé áàéäàã. Áººð ñ¿ðüýåãèéí óëìààñ ãýìòñýíèéã

83

IV. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ ÐÅÍÒÃÅÍ-ÐÀÄÈÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

Áººðíèé ýìãýãòýé ºâ÷òíèé øèíæèëãýý äàðààõ çîðèëòòîé:

øèíæèëãýýíèé òóñëàìæòàéãààð øèéäâýðëýäýã. ªìíº äóðäñàíààð åðºíõèé áàéäëûã õýâëèéí òîéì çóðãèéí òóñëàìæòàé òîäðóóëäàã. Íåôðîôàçä ýêñêðåòîð, ¿¿íèé äîòîð èíôóçèéí óðîãðàôèéí òóñëàìæòàéãààð (øààðäëàãàòàé áîë Ẻðíèé òîäîòãîã÷òîé òîìîãðàôèéã íýìæ õèéñíýýð, ç¿ñëýãèéí òîõèðîìæòîé òîî 8-9-10 ) ¿éë àæèëëàãààíû áîëîí á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã èëð¿¿ëäýã. 10 äàõü ìèíóòàíä õèéõ óðîãðàôèéí çóðãèéã øýýñíèé çàì äàðàãäñàí íºõöºëä àâ÷ áîëíî. Øèíæèëãýýíèé ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà Ẻðíèé ºòãºð¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà áîëîí ýìãýãèéí áàéäëààñ õàìààðäàã. ªìíº áººðíèé ýäèéí áîëîí àÿãàíöàðòýâøèíöðèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã ðåòðîãðàä ïèåëîãðàô ýñâýë òîäîòãîã÷ã¿é òîìîãðàôèéí òóñëàìæòàé õèéäýã áàéëàà. Õàðèí îð÷èí ¿åä Ẻð, õýâëèéí ýðõòíèé õýò àâèàí øèíæèëãýý õ¿ðòýýìæòýé áºãººä ºã÷ áàéãàà ìýäýýëýë íü õàíãàëòòàé þì. Ðåíòãåí øèíæèëãýýíèé ºìíº õèéãäñýí õýò àâèàí øèíæèëãýý íü ðåíòãåí èëðýëèéã çºâ ä¿ãíýõýä èõýýõýí òóñàëäàã.

ðåíòãåí

• Õýâëèéí òîéì çóðãèéí òóñëàìæòàéãààð åðºíõèé áàéäëûã òîäðóóëàõ. ¯¿íèé ¿íäñýí äýýð íàðèéñãàñàí ðåíòãåí îíîøèëãîîã õèéäýã (íóðóó íóãëàìûí ýìãýã, òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí øîõîéæèëò, áóãëààã èëð¿¿ëýõ, õàâèðãàíû ìºãººðñíèé øîõîéæèëò, øýýñ öºñíèé çàìûí ÷óëóóã òîäîðõîéëîõ). • Øýýñ ÿëãàðóóëàõ òîãòîëöîîíû ¿éë àæèëëàãààíû áîëîí øýýñíèé çàìûí äàìæóóëàëòûí àëäàãäëûã èëð¿¿ëýõ, • Áººðíèé ýäèéí ýðò ¿åèéí íýâ÷äýñò áîëîí á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã (ïàïèëëèò) èëð¿¿ëýõ, • Áººðºí äàõü òîì õýìæýýíèé á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã (àÿãàíöàð-òýâøèíöýðòýé õîëáîîòîé õîëáîîã¿é, øîõîéæñîí êàçåîç àãóóëñàí õºíäèé) èëð¿¿ëýõ, • Áººðíèé ¿éë àæèëëàãààã¿é õýñãèéã, øîõîéæñîí ýñâýë ìºõñºí Ẻðèéã èëð¿¿ëýõ,

Áººðíèé á¿òöèéí áîëîí ýìãýãèéí òàëààð õàìãèéí òîäîðõîé ìýäýýëëèéã ÊÒ ºãäºã. ¯¿íèéã ýõëýýä òîäîòãîã÷ áîäèñã¿é, äàðàà íü òîäîòãîã÷ áîäèñûí òóñëàìæòàé õèéäýã. Þóãààð ÷ õààãäààã¿é, õºíäëºí ç¿ñëýãýýð ¿å÷ëýí ãàðñàí Ẻðíèé ä¿ðñ îíîøëîãîîíû äýýä çýðãèéí áîëîìæèéã îëãîäîã. Áººðíèé ìýñ çàñëûí îíîøèëãîîíä ÑÐÒèéã àðàé öººí õýðýãëýäýã. Õýâëèéí àðûí çàéí áàéðøèë, 纺ëºí ýäèéã áàãöààëàõ, Ẻðíèé á¿òöèéã íèéò òóðøèä íü õàðàõàä ýãö ç¿ñëýã ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã. Çàðèì, èõýâ÷ëýí Ẻðíèé õ¿íäýðñýí ýìãýãèéí òîõèîëäîëä òîäîòãîã÷ áîäèñûã Ẻðíèé ýäýä øóóä ýñâýë ïèåëî/ íåôðîñòîìèéí ãóóðñûí òóñëàìæòàéãààð îðóóëæ àíòåãðàä ïèåëîãðàôèéã õèéäýã. Áººðíèé àíãèîãðàô íü ÿëàíãóÿà õàâäàðòàé ÿëãàí îíîøëîõîä à÷ õîëáîãäëîî àëäààã¿é õýâýýð áàéíà.

• Áººðíèé àÿãàíöàð-òýâøèíöýð, øýýë¿¿ðèéí ººð÷ëºëòèéã òîäîðõîéëîõ (õºíäèéí àíõäàã÷ ºðãºñºë – ãèäðîêàëèêîç, ïèåëîýêòàç, àÿãàíöðûí ñîðèâæèëò ººð÷ëºëò, øýýë¿¿ðèéí õàòóóðàë, íàðèéñàë, ºðãºñºëò), • Ñîðèâæèëò ººð÷ëºëò, äàâñàãíû á¿òöèéí ººð÷ëºëò, øýýë¿¿ðèéí àìñàð õýñãèéí áàéäëûã òîäðóóëàõ, • Áººð áîëîí àÿãàíöàð-òýâøèíöðèéí õî¸ðäîã÷ ººð÷ëºëò èëð¿¿ëýõ (õºíäèé õî¸ðäîã÷îîð òýëýõ, Ẻð æèæèãðýõ), • ¯íäñýí ýìãýãèéí õî¸ðäîã÷ õ¿íäðýë, õýâëèéí àðûí õýñãèéí 纺ëºí ýäèéí ººð÷ëºëòèéã èëð¿¿ëýõ. Äýýðõ çîðèëòûã õýä õýäýí àðãà÷ëàëûã äàðààëàí õýðýãëýõ öóâðàë ðåíòãåí 84

IV. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ ÐÅÍÒÃÅÍ-ÐÀÄÈÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

Äàâñàã, øýýë¿¿ðèéí äàâñàãíû îéðîëöîîõ õýñãèéí ñîðèâæèëòèéí ººð÷ëºëòèéã îíîøëîõîä òîäîòãîã÷ öèñòîãðàôèéã õýðýãëýäýã.

íààëäàö ¿¿ñýõèéí ñàöóó õºíäèé ýðõòýí áºãëºð÷ áèò¿¿ðäýã. Äàðààãèéí øàòàíä ¿ðýâññýí õýñýã ñîðèâæèæ, óëìààð áýëýã ýðõòíèé ¿éë àæèëëàãààíû áîëîí á¿òöèéí ººð÷ëºëò ¿¿ñäýã. Õºäºë㺺íã¿é áîëîí õºäºë㺺íò ãèñòåðîñàëüïèíãîãðàô õýìýýõ îð÷èí ¿åèéí ðåíòãåí øèíæèëãýýíèé àðãààð äýýð äóðäñàí á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã èëð¿¿ëäýã. Ðåíòãåí øèíæèëãýý äàðààõ çîðèëòòîéãîîð õèéãääýã:

Ýð áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåýã îíîøëîõîä äàâñàã îð÷ìûí òîéì ðåíòãåíîãðàôèéã çààâàë õèéäýã. Èíãýõäýý ò¿ð¿¿ áóë÷èðõàéí ñ¿¿äðèéã óìäàãíû öààíààñ ãàðãàõûí òóëä ðåíòãåí òðóáêèéã àõàð ñ¿¿ëèéã 70 ãðàäóñààð ÷èãë¿¿ëäýã. Çàðèìäàà èéì çóðàã íü ò¿ð¿¿ áóë÷èðõàéí áîëîí ¿ðèéí öýâð¿¿íèé øîõîéæèëòèéã èëð¿¿ëýõýä òóñàëäàã. ¯ðèéí øèíãýíèéã ãàäàãøëóóëàõ çàìûí ðåíòãåí øèíæèëãýýã ñïåðìàòîãðàôèéí ÿíç á¿ðèéí õóâèëáàðààð ã¿éöýòãýäýã. Ñïåðìàòîãðàô íü áýëãèéí áóë÷èðõàéíóóä äàõü á¿òöèéí ººð÷ëºëò, ¿ðèéí øèíãýí ãàäàãøëàõ çàì ÷ºëººòýé ýñýõ, ýìãýã ààðöàã äàõü áýëýã ýðõòýíä äàìæñàí ýñýõèéã èëð¿¿ëäýã. Øýýñ ÿëãàðóóëàõ áîëîí ýð áýëýã ýðõòíèé òîãòîëöîîíû ñ¿ðüåýãèéí ðåíòãåí áà áóñàä øèíæ òýìäãèéã ¿¿íä òóñãàéëàí çîðèóëñàí á¿ëýãò òîäîðõîé òàéëáàðëàñàí áàéãàà.

• Óìàéí õºíäèéí õýìæýý, áàéðëàëûã òîäîðõîéëîõ, • Óìàéí, óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí õºíäèéí íýâ÷äýñò ººð÷ëºëòèéã èëð¿¿ëýõ (óìàé, óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí ñàëñòûí çóçààðàë, óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí ñàëñòûí íóãëààñíû õººëò, óã õîîëîéí õàòóóðàë, òîâãîð çàäàðñàí áîë õºíäèé, öîîðîëò), • Óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí á¿òöèéí ººð÷ëºëò, áèò¿¿ðñýí ýñýõèéã òîãòîîõ. ¯ðýâñýë íàìæèæ ñîðèâæèëò äàâàìãàéëñàí ¿åä ðåíòãåí øèíæèëãýýãýýð óìàéí õ¿ç¿¿íèé ñóâãèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëò, áèò¿¿ðýë, áºãëºðºë, óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí á¿òöèéí ººð÷ëºëò, íàðèéñàë, õºäºë㺺íã¿é áýõëýãäñýí áàéðëàëòàé ýñýõèéã òîãòîîõ áîëîìæòîé. ̺í óìàéí ãóóðñàí õîîëîé, ºíäãºâ÷, ààðöãèéí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéí øîõîéæèëòèéã èëð¿¿ëýõ ìàãàäëàëòàé. Ðåíòãåíîãðàìûã õýðõýí óíøèæ ä¿ãíýõ íàðèéâ÷èëñàí àðãà÷ëàëûã ¿¿íä çîðèóëñàí á¿ëýãò, ìºí áóñàä ýõ ñóðâàëæóóäàä òàéëáàðëàñàí áàéãàà.

Ýì áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåýãèéí ðåíòãåí øèíæèëãýý Ýì áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüåý 80-90%-ä óìàéí ãóóðñàí õîîëîéí, ÿëàíãóÿà ¿¿íèé ºðãºí õýñãýýñ ýõýëäýã. Õàëäâàð èõýâ÷ëýí óìàéí ãóóðñàí õîîëîéãîîñ äàìæñàíààñ ºíäãºâ÷íèé ñ¿ðüåý ýõýëäýã áîë óìàéí ñ¿ðüåý èõýâ÷ëýí ãóóðñàí õîîëîéíõòîé õàìò, íýãýí çýðýã ýõýëñýí áàéäàã. Ýì áýëýã ýðõòíèé ñ¿ðüýåãèéí ¿åä ¿¿ñýõ á¿òöèéí ººð÷ëºëò áóñàä ýðõòíèéõòýé çàð÷ìûí õóâüä èæèë áàéäàã. Ãðàíóë¸ì ¿¿ñ÷, ýíý íü óìàé áîëîí ãóóðñàí õîîëîéí ñàëñò, ñàëñòûí äîîðõ äàâõàðãóóäàä íýâ÷èæ, ìºí ºíäãºâ÷èíä ñ¿ðüåýãèéí ãîëîìò á¿ðýëääýã. Öààøèä ãðàíóë¸ì, ãîëîìòóóäàä êàçåîç-¿õæëèéí çàäðàë ÿâàãäàæ õºíäèé, øàðõëàà, ñàëñòûí

Õýâëèéí ñ¿ðüåýã òóÿàãààð îíîøëîõ Õýâëèéí ñ¿ðüåýãèéí õýëáýð¿¿äýä ñ¿ðüåýãèéí ìåçàäåíèò, ïåðèòîíèò, ãýäýñíèé ñ¿ðüåýã õàìààðóóëäàã. Ǻâõºí õýâëèéí çóðàã áîëîí ðåíòãåí õàðàëòààð øîõîéæñîí òóíãàëãèéí áóë÷èðõàé èëðýõèéã ë ñ¿ðüåýãèéí ìåçàäåíèòèéí 85

IV. ÓÓØÃÈÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝà ÎÍÎØËÎÕ ÐÅÍÒÃÅÍ-ÐÀÄÈÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

áàòàëãààò øèíæ òýìäýã ãýæ ¿çäýã. Ðåíòãåí õàðàëòààð õîäîîä ãýäýñíèé ãºðâºëçºõ õºäºë㺺íèé àëäàãäàë, ò¿ãæðýëèéí øèíæ òýìäýã, õîäîîä, á¿ä¿¿í ãýäýñíèé õºíäëºí õýñãèéí ñóíàëò áîëîí áóñàä øèíæ òýìäýã èëðýõ íü õýäèéãýýð ºâºðìºö ¿ðýâñëèéí ãàðàëòàé áàéæ áîëîõ ÷ ìåçàäåíèò ãýæ îíîø òàâèõ ¿íäýñëýë áîëäîãã¿é. Ðåíòãåí øèíæèëãýýíèé õàðèóã áóñàä ºâºðìºö øèíæèëãýýíèé àðãóóäòàé öîãö áàéäëààð õàðüöóóëæ ä¿ãíýäýã. ÊÒ, ÑÐÒ íü òóíãàëãèéí áóë÷èðõàéã øîõîéæèõîîñ ºìíº ä¿ðñæ¿¿ëäýã òóë ìåçàäåíèòèéã îíîøëîõîä áàãàã¿é à÷ õîëáîãäîëòîé áàéõ íü áèé.

ãýäýñíèé ºãñºõ áîëîí ìóõàð õýñãèéí ñàëñò äîîð ñ¿ðüåýãèéí òîâãîð, íýâ÷äýñ ¿¿ñ÷, öààøèä êàçåîç çàäðàë, ñîðèâæèëò ÿâàãääàã. Óëìààð ðåíòãåí øèíæèëãýýãýýð ãýäýñíèé ýìãýãò õàìðàãäñàí õýñãèéí õàòóóðàë, èðìýã íü ýð÷ëýýòýé áîëîõ, øàðõëàà áîëîí øàðõíû ãàðàëòàé õºíäèé, ãýäýñíèé õàíûí ñîðèâæèëò áîëîí ¿¿íèéã äàãàëäàõ øèíæ òýìäýã, ýìãýã íóãëàà èëýðäýã. Ýäãýýð á¿òöèéí ººð÷ëºëò íü õîäîîä-ãýäýñíèé ãºðâºëçºõ õºäºë㺺íèé èëýðõèé àëäàãäëûí ñóóðèí äýýð ãàðäàã. Îð÷èí ¿åä á¿ä¿¿í ãýäýñíèé ºãñºõ õýñãèéí õºäºë㺺í íýìýãäýõ, àãøèëò, òîäîòãîã÷ øîõîéí óóñìàë õýò õóðäàí äîîøëîõ, ìóõàð ãýäýñíèé õºäºë㺺íèé àëäàãäàë, ãýìòñýí õýñýã òîãòâîðòîéãîîð àãøèõ (Øòèðëèíèé øèíæ) çýðýã çºâõºí ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãäëààð èëýðäýã ºâ÷íèé áàëàðõàé õýëáýð ýëáýã òîõèîëääîã. Ýäãýýð ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãäëûã õîäîîä-íàðèéí ãýäýñíèé ¿éë àæèëëàãààíû õÿìðàë ÷ äàãàëääàã. Äýýðõ øèíæ òýìäýã ºâºðìºö áóñ òóë ýìíýë ç¿éí áîëîí ëàáîðàòîðèéí áóñàä èëðýë áàéãàà òîõèîëäîëä ë ãýäýñíèé ñ¿ðüåýã ðåíòãåíýýð ñýæèãëýõ áîëîìæòîé.

ªíãºðñºí çóóíû äóíä ¿åä ò¿ãýýìýë òîõèîëäîæ, óëìààð äîòîîäûí ìýðãýæèëòí¿¿ä áàãàã¿é ñóäàëñàí ãýäýñíèé ñ¿ðüåý îð÷èí ¿åä ñîíãîìîë õýëáýðýýðýý õîâîð òîõèîëäîõ áîëæýý. Ãýäýñíèé ñ¿ðüåýã îíîøëîõîä ðåíòãåí òýðã¿¿ëýõ ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã áºãººä óëàìæëàëò àðãà÷ëàëààð õèéãääýã (èððèãîñêîï, àìààð òîäîòãîã÷ óóëãàæ õîäîîä ãýäýñèéã õàðàõ). Ãýäýñíèé ñ¿ðüåýãèéí ¿åä á¿ä¿¿í

86

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

Õî¸ðäóãààð õýñýã 5. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

6. ÕÄÕÂ-ûí ñîðèë (ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò èõòýé ãàçàðò)

Õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýã ºâ÷íèé ò¿¿õ, êëèíèê ¿çëýã, òóáåðêóëèíû àðüñíû ñîðèë (ÒÀÑ), öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý (ÖÃØ), ÖÒØýýñ îëæ àâñàí á¿õ ìýäýýëýëä á¿ðýí ã¿éöýä, õÿíàìãàé ¿íýëãýý õèéñíýýð îíîøëîäîã. Ñ¿ðüåýòýé èõýíõ õ¿¿õýä óóøãèíû ñ¿ðüåýòýé áàéäàã. Íÿí ñóäëàëààð ñ¿ðüåýã áàòëàõ áîëîìæ ¿ðãýëæ áàéäàãã¿é ÷, öýðýý ãàðãàæ ÷àäàõààð áîëñîí õ¿¿õýä ñ¿ðüåýòýé áàéæ áîëçîøã¿é ¿åä öýðíèé áè÷èë õàðóóðûí øèíæèëãýýã áîëîìæèéí õèðýýð õèéæ áàéõ íü ç¿éòýé. Õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýã îíîøëîõîä ñ¿ðüåýãèéí ýìýýð òóðøèëòûí ýì÷èëãýý õèéõ àðãûã çºâëºäºãã¿é. Õ¿¿õäýä ýì÷èëãýý õèéõ ýñýõ àñóóäàëä òóí íÿõóóð õàíäàõ õýðýãòýé, øèéäâýð ãàðãàñàí áîë ýì÷èëãýýíèé á¿òýí êóðñ õèéæ äóóñãàíà.

Ñ¿ðüåýä íºëººëäºã ãîë õ¿÷èí ç¿éëñ • øèíýýð îíîøëîãäñîí ò¿ðõýö-ýåðýã òîõèîëäëûí ãýð á¿ëèéí õàâüòàë • 5-ààñ äîîø íàñ • ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàð • õîîë òýæýýëèéí õ¿íä äóòàãäàë Äèéëýíõ òîõèîëäîëä M. tuberculosisûí õàëäâàðûã òóáåðêóëèíû ñîðèëîîð èëð¿¿ëäýã. Áàãà íàñíû õ¿¿õäýä ñ¿ðüåý èë¿¿ õóðö, óóøãèíû õóðö ¿ðýâñýëòýé àäèë øèíæýýð èëýð÷ áîëíî, àíòèáèîòèêò ñàéæðàë áàéõã¿é ¿åä ñ¿ðüåý áàéæ áîëçîøã¿é ãýæ ¿çýõ íü ç¿éòýé. Èéì òîõèîëäîëä, ãîëäóó õ¿¿õäèéí ýõ íü áàéäàã, õàëäâàðûí ýõ óóðõàéã õÿëáàð èëð¿¿ëæ áîëäîã.

Õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýã îíîøëîõîä ñàíàë áîëãîæ áóé àðãà÷ëàë 1. Õÿíàìãàé àâñàí ºâ÷íèé ò¿¿õ (ñ¿ðüåýãèéí õàâüòàë áîëîí ñ¿ðüåýãèéí áàéæ áîëîõ øèíæ òýìäãèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã õàìðóóëäàã)

Ñ¿ðüåý áàéæ áîëîõ ãîë øèíæ¿¿ä Ãóðàâ, ò¿¿íýýñ îëîí øèíæ èëýðñýí áîë ñ¿ðüåý áàéæ áîëîõ ìàãàäëàë èë¿¿ èõ áàéäàã:

2. Êëèíèê ¿çëýã (ºñºëòèéí ¿íýëãýýã ìºí õèéíý)

• ñ¿ðüåýãèéí øèíæ¿¿ä

áàéæ

• ñ¿ðüåýãèéí èëðýë¿¿ä

áàéæ

áîëîõ

àðõàã

3. Òóáåðêóëèíû àðüñíû ñîðèë 4. Áîëîìæòîé òîõèîëäîë ñóäëàëûí áàòàëãàà

á¿ðä

íÿí

áîëîõ

êëèíèê

• òóáåðêóëèíû àðüñíû ñîðèë ýåðýã 5. Óóøãèíû áîëîí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý áàéæ áîëçîøã¿é òîõèîëäîëä õèéãääýã øèíæèëãýýí¿¿ä

• öýýæíèé ãýðëèéí ñ¿ðüåýãèéí áàéæ ººð÷ëºëò¿¿ä

87

øèíæèëãýýíä áîëçîøã¿é

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

• Ò¿ðõýö-ýåðýã óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîëòîé îéðûí õàâüòàëòàé áàéñàí 0-4 íàñíû á¿õ õ¿¿õýä, øèíæ òýìäýã èëýðñýí 5-ààñ äýýø íàñíû õ¿¿õäýä ñ¿ðüåýãèéí ñêðèíèíã õèéõ øààðäëàãàòàé.

Õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíä îäîî õýðýãëýæ áóé àðãóóä ó÷èð äóòàãäàëòàé, äýýð íü ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäëûí äèéëýíõ îíîøëîãäîæ áàéãàà ãàçàðò øààðäëàãàòàé øèíæèëãýý (ºñãºâºðèéí øèíæèëãýý, òóáåðêóëèíû àðüñíû ñîðèë) õèéõ áîëîìæ òýð á¿ð áàéäàãã¿é. Õºðºíãèéí áîëîìæ áàãàòàé ãàçàðò õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíä õýðýãëýõ áîëîìæòîé àðãûã áîëîâñðóóëàõ íü ñóäëàà÷èä, áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷äûí íýí òýðã¿¿íèé çîðèëò áàéõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Çàðèì îðîíä õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíä îíîîíû õ¿ñíýãò õýðýãëýäýã, ãýâ÷ ýäãýýðèéã ¿íýëæ “àëòàí ñòàíäàðò” áîëãîí áàòàëãààæóóëààã¿é áàéãàà þì. Èéìä, ýäãýýðèéã ñ¿ðüåýãèéí îíîøèéã áàòëàõàä áèø, õàðèí ñêðèíèíã õèéõýä ë õýðýãëýõ íü ç¿éòýé. Óóøãèíû ñ¿ðüåý áàéæ áîëçîøã¿é (õàìãèéí ò¿ãýýìýë õýëáýð) þìóó ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä îíîîíû õ¿ñíýãòèéí õýðýãëýý òóñ áîëîõ íü á¿ð ÷ áàãà áàéäàã.

• ßìàð íýã õ¿¿õýä (15-ààñ äîîø íàñíû) ñ¿ðüåýòýé ãýæ îíîøëîãäñîí áîë ãýð á¿ëä íü ýõ óóðõàéã (öýðíèé ò¿ðõýö-ýåðýã óóøèãíû ñ¿ðüåýòýé íàñàíä õ¿ðýãñýä ãîëäóó áàéäàã) áîëîí îíîøëîãäîîã¿é òîõèîëäëûã èëð¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâàõ õýðýãòýé. • Õýðýâ õ¿¿õäýä õàëäâàðò õýëáýðèéí ñ¿ðüåý èëýðñýí áîë óã õ¿¿õäèéí á¿õ õàâüòëûã èëð¿¿ëæ, ñêðèíèíã õèéõ øààðäëàãàòàé. Öýðíèé ò¿ðõýö-ýåðýã óóøãèíû ñ¿ðüåýòýé þìóó öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýýíä íü õºíäèéò ñ¿ðüåý èëýðñýí õ¿¿õäèéã õàëäâàðò ãýæ òîîöäîã. á. Øèíæ òýìäýã

Õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíä ñàíàë áîëãîæ áóé àðãà÷ëàë

Ñ¿ðüåýãèéí ñýæèãòýé èõýíõ õ¿¿õäýä àðõàã ºâ÷íèé øèíæýýð èëýðñýí áàéäàã. Õàìãèéí ò¿ãýýìýë íü:

1. Õÿíàìãàé àâñàí ºâ÷íèé ò¿¿õ (ñ¿ðüåýãèéí õàâüòàë áîëîí ñ¿ðüåýãèéí áàéæ áîëîõ øèíæ òýìäãèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã õàìðóóëñàí)

• Àðõàã õàíèàëãà ßìàð íýã ñàéæðàë áàéõã¿é, 21 õîíîãîîñ äýýø õóãàöààíä áàéíãà õàíèàëãàõ. • Õàëóóí Õóìõàà, óóøãèíû ¿ðýâñýë çýðýã ãîë ¿¿ñãýã÷èéã íü ¿ã¿éñãýñýí ¿åä 14 õîíîãîîñ äýýø õóãàöààíä áèåèéí õàëóóí íü 38°Ñ äýýø áàéãàà.

à. Õàâüòàë Öýðíèé ò¿ðõýö-ýåðýã óóøãèíû ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºíòýé íýã ãýðò àìüäàð÷ áàéãàà þìóó áàéíãûí õàâüòàëòàé (õ¿¿õäèéí àñðàã÷ ã.ì) áîë îéðûí õàâüòàë ãýæ ¿çäýã. Öýðíèé ò¿ðõýö-ñºðºã ÷ ºñãºâºð-ýåðýã òîõèîëäîë ìºí õàëäâàðòàé ÷ çýðýã íü àðàé äîîãóóð áàéäàã.

• Áèåèéí æèí áóóðàõ þìóó ºñºëò óäààøðàõ Áèåèéí æèíãèéí áóóðàëò, ºñºëòèéí óäààøðàëòûí òàëààð àñóóõààñ ãàäíà õ¿õäèéí ºñºëòèéí ãðàôèêèéã ¿çýõ õýðýãòýé.

Õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýã îíîøëîõîä õàâüòàëòàé õîëáîîòîé äîîðõ ç¿éëñèéã àíõààðàõ õýðýãòýé.

Ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíä øèíæ òýìäãèéí

88

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

ºâºðìýö áàéäàë íü òýäãýýðèéã õèð íàðèéí òîäîðõîéëñîíòîé øóóä õîëáîîòðé áàéäàã.

õîîë òýæýýë íºõºëòèéí òóñãàé äýãëýìèéí äàðàà æèí íýìýãäýõã¿é áàéãààã òîãòîîõ íü õ¿¿õäýä àðõàã ºâ÷èí, ¿¿í äîòîð ñ¿ðüåý áàéæ áîëçîøã¿éã çààäàã ÷óõàë ¿ç¿¿ëýëò áàéäàã.

2. Êëèíèê ¿çëýã (ºñºëòèéí ¿íýëãýýã ìºí õèéíý) Êëèíèê ¿çëýã õèéõýä óóøãèíû ñ¿ðüåýãýýñ áîëñîí ãýäãèéã áàòëàõ ºâºðìýö øèíæ¿¿ä áàéäàãã¿é. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý (óóøãèíààñ áóñàä ýðõòýíèé ñ¿ðüåý) áàéæ áîëîõ çàðèì øèíæ¿¿ä õààÿà èëýðäýã. Áóñàä øèíæ¿¿ä íü ò¿ãýýìýë áàéäàã áºãººä èéì õ¿¿õäýä ñ¿ðüåýãèéí øèíæèëãýý ÿàðàëòàé õèéõ øààðäëàãàòàé. Ãîë èëýðäýã øèíæ¿¿ä:

3. Òóáåðêóëèíû àðüñíû ñîðèë M. tuberculosis-ûí õàëäâàðòàé õ¿íä òóáåðêóëèíû ñîðèë ýåðýã ãàðäàã ÷, ýíý íü çààâàë ºâ÷èëñºí áàéãàà ãýñýí õýðýã áèø þì. Ñ¿ðüåýãèéí øèíæ òýìäýã èëýðñýí õ¿¿õäèéí îíîøëîãîîíä òóáåðêóëèíû ñîðèëûã íýìýëò áîëãîí õýðýãëýæ áîëíî. Îëîí ÿíçûí òóáåðêóëèíû ñîðèë áàéäàã ÷ Ìàíòóãèéí àðãûã çºâëºìæ áîëãîäîã.

à. óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý áàéæ áîëîõ øèíæ¿¿ä: • áºãòºð, ÿëàíãóÿà ¿¿ñýýä óäààã¿é áàéãàà (íóðóóíû ñ¿ðüåýãèéí óëìààñ áàéæ áîëíî)

Ñîðèë õýðýãëýõ Òóáåðêóëèíû ñîðèë õèéõ àðãà îðîí á¿ðä ñòàíäàðò áàéõ øààðäëàãàòàé. Ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä àäèë óðâàë ¿¿ñãýäýã ó÷ðààñ 5 òóáåðêóëèí íýãæ (ÒÍ) öýâýðø¿¿ëñýí òóáåðêóëèíû óóðãèéí äåðèâàò (ÏÏÄ)-Ñ þìóó 2 ÒÍ ÏÏÄ-ÐÒ23 òóáåðêóëèíû àëü íýãèéã õýðýãëýäýã. Ýìíýëãèéí àæèëòàíóóäûã ÒÀÑ õèéõ, óíøèõàä ñóðãàõ øààðäëàãàòàé (Õàâñðàëò 1-èéã ¿ç).

• õ¿ç¿¿íèé òóíãàëãûí áóë÷èðõàéíóóä òîìîðñîí, ºâ÷èíã¿é, öîîðîëò ¿¿ññýí. á. óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýã ¿ã¿éñãýõ øèíæèëãýý õèéõ øààðäëàãàòàé øèíæ¿¿ä: • àíòèáèîòèê ýì÷èëãýýíä ¿ð ä¿íã¿é áàéãàà õóðöàâòàð ýõëýëòýé þìóó òàðõèíû äîòîðõ äàðàëò èõýññýí ìåíèíãèò • öýýæíèé ¿ðýâñýë

ãÿëòàí

õàëüñíû

Äîîðõ òîõèîëäîëä ÒÀÑ-ûã ýåðýã ãýæ ¿íýëäýã:

ø¿¿äýñò

• ºíäºð ýãçýãòýé (ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé, õîîë òýæýýëèéí õ¿íä äóòàãäàëòàé, º.õ. òóðààë áîëîí Êâàøèîðêîðûí êëèíèê èëðýëòýé) õ¿¿õäýä ≥5 ìì õýìæýýòýé ã¿âäð¿¿ ¿¿ññýí

• ¿íõýëöýã õàëüñíû ø¿¿äýñò ¿ðýâñýë • õýâëèéä øèíãýí õóðàëäàæ òîìîðñîí

• áóñàä õ¿¿õäýä (Êàëüìåòò-Æåðåíèé âàêöèí (ÁÖÆ) õèéëãýñýí ýñýõ õàìààã¿é) ≥10 ìì õýìæýýòýé ã¿âäð¿¿ ¿¿ññýí.

• òóíãàëãûí áóë÷èðõàéíóóä òîìîðñîí, ºâ÷èíã¿é, öîîðîëòã¿é • ¿å òîìîðñîí, ºâ÷èíã¿é • òóáåðêóëèíû õýò øèíæ¿¿ä (ôëèêòåíò óëààí áóëäðóó ã.ì)

Ñîðèëûí à÷ õîëáîãäîë

ìýäðýãøëèéí êîíüþêòèâèò,

Ñ¿ðüåýä ºðòñºí õ¿¿õäýä (ñ¿ðüåýãèéí ãýð á¿ëèéí õàâüòàë ã.ì) ñêðèíèíã õèéõýä ÒÀÑûã õýðýãëýæ áîëíî, ãýõäýý ÒÀÑ áîëîìæã¿é

Áèåèéí æèíãèéí áóóðàëò þìóó, ÿëàíãóÿà

89

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

òîõèîëäëûí áàòàëãààæóóëòûí õóâèéã èõýñãýäýãýýñ ãàäíà, M. tuberculosis-ûã ñ¿ðüåýãèéí áóñ áóñàä ìèêîáàêòåðèàñ ÿëãàõ ãàíö àðãà áàéäàã.

áàéñàí ÷ ýäãýýð õ¿¿õäýä õèìè óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò õèéæ áîëäîã. Òóáåðêóëèí ýåðýã óðâàë ¿¿ñãýõýä äàðõëàà õýâèéí áàéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. ÕÄÕÂûí õàëäâàðòàé îëîí õ¿¿õäýä äàðõëàë ñóëàðñàí áàéäãààñ öººí õ¿¿õäýä ë ÒÀÑ ýåðýã ãàðäàã õýäèé ÷ ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé ¿åä ñ¿ðüåý/ ÕÄÕ õàì õàëäâàðòàé õ¿¿õäèéã èëð¿¿ëýõ, ñ¿ðüåýãèéí îíîø òàâèõàä íýìýëò áîëãîí õýðýãëýõýä ÒÀÑ à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã. ÒÀÑ-ûí õàðèó õóóðàì÷-ýåðýã þìóó õóóðàì÷-ñºðºã áàéæ áîëíî. Èéì õàðèó ãàðàõàä õ¿ðãýæ áîëîõ øàëòãààíóóäûã Õ¿ñíýãò 5.1 õàðóóëñàí áàéãàà. Ýõíèé ÒÀÑ ñºðºã, õàðèí 2-3 ñàðûí ýì÷èëãýýíèé äàðàà ýåðýã ãàð÷ áîëäîã ó÷ðààñ õ¿¿õäèéí õîîë òýæýýëèéí áàéäàë ñàéæèðñàí þìóó, õ¿íä ºâ÷ëºëèéí (ò¿¿í÷ëýí ñ¿ðüåýãèéí) øèíæ àðèëñàí ¿åä ÒÀÑ-ûã äàâòàí õèéæ áîëäîã. ÒÀÑ ñºðºã áàéõ íü õ¿¿õäýä ñ¿ðüåýã ¿ã¿éñãýõ çààëò áîëäîãã¿é.

Äàðààõ õ¿¿õä¿¿äýä íÿí ñóäëàëûí áàòàëãàà íýí ÷óõàë áàéäàã: • ýìèéí ñ¿ðüåý

äàñàëòàé

áàéæ

áîëçîøã¿é

• ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàð • õ¿íäýðñýí þìóó ºâ÷íèé õ¿íä õýëáýð • îíîø òîäîðõîéã¿é. ÖÒØ-ä ñîðüö öóãëóóëàõ ãîë àðãóóä. à. Öýð Óóøãèíû ñ¿ðüåýòýé áàéæ áîëçîøã¿é íàñàíä õ¿ðýãñýä áîëîí òîì õ¿¿õä¿¿äýýñ (10-ààñ äýýø íàñíû) öýðèéã øèíæèëãýýíä çààâàë àâíà. Áàãà íàñíû, ÿëàíãóÿà 5ààñ äîîø íàñíû õ¿¿õäýýñ öýð àâàõàä õ¿íäðýëòýé áàéäãààñ ãàäíà èõýíõ íü ÖÒØ-ä-ñºðºã áàéäàã. Ãýõäýý öýðýý ãàðãàæ ÷àäàæ áàéãàà õ¿¿õäèéí ñîðüöûã ÖÒØ-ä (áîëîìæòîé áîë ºñãºâºðò) ÿâóóëàõ íü ç¿éòýé. Òîì õ¿¿õä¿¿ä (5-ààñ äýýø íàñíû), ºñâºð ¿åèéíõýí áîëîí õ¿íä õýëáýðèéí ºâ÷òýé á¿õ õ¿¿õäýä íÿíãèéí òîî èë¿¿ îëîí áàéäàã. Ñ¿ðüåýãèéí ñýæèãòýé íàñàíä õ¿ðýãñýäòýé àäèëààð öýðíèé 3 ñîðüöûã àâàõ õýðýãòýé: ãàçàð äýýð íü àâàõ ñîðüö (ýõíèé ¿íýëãýýíä), ºã뺺 ýðòíèé áà õî¸ð äàõü óäààãèéí ãàçàð äýýð íü àâàõ ñîðüö (äàõèí èðýõýä íü).

4. Áîëîìæòîé òîõèîëäîë á¿ðä íÿí ñóäëàëûí áàòàëãàà Õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí îíîøèéã áàòàëãààæóóëàõûí òóëä àëü áîëîìæòîé ñîðüö, ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýý õýðýãëýõ íü ç¿éòýé þì. Ãýìòýë ¿¿ññýí áàéæ áîëîõ õýñãýýñ òîõèðîõ ñîðüöûã áè÷èë õàðóóðûí øèíæèëãýýíä, áàãàæ õºðºí㺠áîëîìæòîé ãàçàðò ºñãºâºðò (ò¿¿í÷ëýí ãèñòîïàòîëîãèéí øèíæèëãýýíä) àâàõ õýðýãòýé. Êëèíèêèéí òîõèðîõ ñîðüöîíä öýð, õîäîîäíû óãààäàñ áîëîí áóñàä ìàòåðèàë (òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí áèîïñè áîëîí áèîïñè õèéæ áîëîõ á¿õ ìàòåðèàë) îðíî. Òîìîðñîí òóíãàëãûí áóë÷èðõàéãààñ íàðèéí-ç¿¿ãýýð ñîðóóëàí ñîðüö àâ÷ õ¿÷èëä òýñâýðòýé íÿíãèéí áóäàëò áîëîí ãèñòîëîãèéí øèíæèëãýý õèéõ íü íÿí èëð¿¿ëýõ ÷àäâàð ñàéòàé, ¿ð ä¿íòýé áîëîõ íü õàðàãäñàí þì.

á. Õîäîîäíû óãààäàñ Öýðýý ãàðãàæ ÷àäàõã¿é áàéãàà þìóó õ¿ñýõã¿é áàéãàà õ¿¿õäýýñ õàìðûí ãóóðñààð õîäîîäíû óãààäàñ àâäàã. Õîäîîäíû óãààäñûã ò¿ðõýöèéí áè÷èë õàðóóð áîëîí ìèêîáàêòåðèéí ºñãºâºðò ÿâóóëíà. Õîäîîäíû óãààäñûã äàðààëàí 3 ºã뺺 àâàõ õýðýãòýé.

Ìèêîáàêòåðèéí ºñãºâºð íü ñ¿ðüåýãèéí

90

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

â. Öýð “ãàðãàõ àæèëáàð”

òàëáàéä áàéíãûí ñ¿¿äýð èëýðäýã. ÕÄÕÂûí õàëäâàðã¿é õ¿¿õäýä óóøãèíû òàëáàéä òàðõìàë ñ¿¿äýð èëðýõ íü ñ¿ðüåýãèéí áàéæ áîëîõ õàìãèéí ñýæèãòýé ººð÷ëºëò áàéäàã. Àíòèáèîòèê ýì÷èëãýýíèé äàðàà óóøãèí äàõü ñ¿¿äýð íü ñàéæðàëã¿é áàéãàà ºâ÷òºíä ñ¿ðüåýãèéí øèíæèëãýý õèéõ øààðäëàãàòàé. Ñ¿ðüåýãýýð ºâäñºí ºñâºð íàñíûõàíä íàñàíä õ¿ðñýí ºâ÷òºíèéõòýé àäèëààð ãÿëòàí õàëüñíû èõ õýìæýýíèé ø¿¿äýñ, óóøãèíû îðîéä íýâ÷äýñ áîëîí õºíäèé ¿¿ññýí áàéõ íü ýëáýã òîõèîëääîã. Ìºí ºñâºð íàñíûõíû ÖÃØ-ä óãèéí òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí òîìðîëò, êîëëàïñ á¿õèé àíõäàã÷ á¿ðäýë ÷ ¿¿ñ÷ áîëäîã.

Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí íèëýýä îëîí ñóäàëãààãààð öýð “ãàðãàõ àæèëáàð” íü á¿õ íàñíû õ¿¿õäýä õýðýãëýõýä àþóëã¿é áºãººä ¿ð ä¿íòýé, íÿí èëð¿¿ëýõ ÷àäâàð íü õîäîîäíû óãààäñûíõòàé àäèë, á¿ð ÷ èë¿¿ áàéæ áîëîõûã õàðóóëààä áàéíà. Ãýâ÷ ýíý àæèëáàðûã ã¿éöýòãýõýä ñóðãàëò, òóñãàé õýðýãñýë øààðäëàãàòàé áàéäàã. Õàâñðàëò 2-ä óã àæèëáàðûí òàëààð èë¿¿ äýëãýðýíã¿é îðóóëñàí áàéãàà. Ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíä ëàáîðàòîðèéí àëáûã øèíýýð áàéãóóëàõ þìóó ¿éë àæèëëàãààã íü ñàéæðóóëàõ ÿâöàä, êëèíèê ñîðüöóóä, ãîëäóó ÖÒØ õèéõýä ÷àíàðûí õÿíàëò òàâèõ ëàáîðàòîðèéí ñ¿ëæýýã áèé áîëãîõîä íýí òýðã¿¿íä àíõààðàõ ¸ñòîé.

ÖÃØ-èé ÷àíàð ñàéí áàéõ íü çºâ îíîø òàâèõàä íýí ÷óõàë áàéäàã. Ãýðëèéí ýì÷ þìóó óíøèõàä ñóðãàãäñàí ýìíýëãèéí àæèëòàíóóä ÖÃØ-ã óíøèæ, ä¿ãíýëò õèéõ ¸ñòîé. ÖÃØ-ä ä¿ãíýëò õèéõ ãàðûí àâëàãà õýâëýãäñýí áàéäàã.

5. Óóøãèíû áîëîí óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý áàéæ áîëçîøã¿é òîõèîëäîëä õèéãääýã øèíæèëãýýí¿¿ä

á. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý áàéæ áîëçîøã¿é

à. Óóøèãíû ñ¿ðüåý áàéæ áîëçîøã¿é Õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíä öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã. Óóøãèíû ñ¿ðüåýòýé èõýíõ õ¿¿õäèéí ÖÃØ-ä ñ¿ðüåýãèéí áàéæ áîëîõ ººð÷ëºëò èëýðäýã. Õàìãèéí ò¿ãýýìýë èëýðäýã ººð÷ëºëò íü óóøãèíû óãèéí áîëîí ìºãººðñºí õîîëîéí áèôóðêàöèéí äîîä õýñãèéí òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí òîìðîëòòîé õàìò óóøãèíû Õ¿ñíýãò 5.1

Õ¿ñíýãò 5.1-ä óóøèãíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ò¿ãýýìýë òîõèîëääîã õýëáýð¿¿äèéã îíîøëîõîä õýðýãëýäýã øèíæèëãýýí¿¿äèéã õàðóóëàâ. Òîõèîëäëûí èõýíõýä êëèíèê èëðýëä ¿íäýñëýí ñ¿ðüåý áàéæ áîëçîøã¿é ãýæ ¿çýí ãèñòîëîãè þìóó áóñàä ºâºðìýö øèíæèëãýý õèéæ îíîøèéã áàòàëäàã.

Õ¿¿õäýä òîõèîëääîã óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ò¿ãýýìýë õýëáýð¿¿ä

Áàéðøèë Çàõûí òóíãàëãûí áóë÷èðõàé (ãîëäóó õ¿ç¿¿íèé) Õóðö òàðõìàë Ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèò Ãÿëòàí õàëüñíû ø¿¿äýñò ¿ðýâñýë (òîì õ¿¿õä¿¿ä, ºñâºð íàñíûõàí) Õýâëèéí ñ¿ðüåý

Îíîøëîõ àðãà÷ëàë Òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí áèîïñè þìóó íàðèéí-ç¿¿ãýýð ñîðóóëàõ Öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý áà íóãàñíû õàòãàëò (ìåíèíãèò øèíæëýõ) Íóãàñíû õàòãàëò (áîëîìæòîé áîë êîìïüþòåðèéí òîìîãðàô) Öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý, ãÿëòàí õàëüñíû õàòãàëòûí áèîõèìèéí øèíæèëãýý Õýâëèéí õýò àâèàí øèíæèëãýý, õýâëèéí õàòãàëò

ßñ-¿å

Ãýðëèéí øèíæèëãýý, ¿åíèé õàòãàëò áîëîí áèîïñè

¯íõýëöýã õàëüñíû ñ¿ðüåý

Õýò àâèàí øèíæèëãýý, ¿íõýëöýã õàëüñíû õàòãàëò

91

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

â. Áóñàä øèíæèëãýýí¿¿ä

ÿìàð íýã øèíæèëãýýíèé õàðèó, (iii) ñ¿ðüåý ºâ÷íèé áàéäàë, (iv) ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý ºìíº õèéëãýæ áàéñàí ýñýõýýð òîãòîîäîã. Ñ¿ðüåýòýé á¿ð õ¿¿õäèéã ÑÒ¯Õò ò¿ðõýö-ýåðýã óóøèãíû, ò¿ðõýö-ñºðºã óóøãèíû, óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý, øèíý òîõèîëäîë þìóó ºìíº ýì÷ëýãäýæ áàéñàí òîõèîëäîë ãýæ á¿ðòãýäýã. Òîõèîëäëûí ñòàíäàðò òîäîðõîéëîëòûã äîîð îðóóëëàà.

Ñåðîëîãèéí áîëîí àìèí õ¿÷ëèéí àìïëèôèêàöèéí (ïîëèìåðàçûí ãèíæèí óðâàë ã.ì) øèíæèëãýýí¿¿äèéã õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíä õýðýãëýõèéã çºâëºäºãã¿é, ó÷èð íü ýäãýýðèéã á¿ðýí ã¿éöýä ñóäëààã¿é, õèéãäñýí öººí òîîíû ñóäàëãààíóóäûí ¿ð ä¿í õàíãàëòã¿é áàéãàà áèëýý. Ýäãýýð íü ¿ð àøèãòàé áàéæ áîëîõ òóë öààøèä íýìýëò ñóäàëãàà õèéõ øààðäëàãàòàé áàéãàà þì.

Óóøãèíû ñ¿ðüåý, öýðíèé ò¿ðõýö-ýåðýã Øàëãóóð:

Öýýæíèé êîìïüþòåðèéí òîìîãðàô, áðîíõîñêîï çýðýã íàðèéí øèíæèëãýýí¿¿äèéã õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíä åðäèéí áàéäëààð õýðýãëýõèéã çºâëºäºãã¿é.

• õî¸ð áà ò¿¿íýýñ îëîí öýðíèé ÖÒØ íü õ¿÷èëä-òýñâýðòýé íÿí ýåðýã; ýñâýë • íýã öýðíèé ò¿ðõýöèéí øèíæèëãýý íü õ¿÷èëä-òýñâýðòýé íÿí ýåðýã äýýð íü ÖÃØ-ä óóøãèíû èäýâõòýé ñ¿ðüåýòýé àäèë ººð÷ëºëò èëýðñýí ãýäãèéã ýì÷ òîäîðõîéëñîí; ýñâýë

6. ÕÄÕÂ-ûí ñîðèë Õ¿í àìûí äóíä ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò èõòýé ãàçàðò ñ¿ðüåý áà ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàð õàâñàðñàí áàéõ íü èë¿¿ áàéäàã òóë ñ¿ðüåýòýé á¿õ ºâ÷òºíä ÕÄÕÂ-ûí çºâëºãºº áîëîí ñîðèëûã åðäèéí ¿éë÷èëãýýíèé íýã õýñýã áîëãîí õèéõ øààðäëàãàòàé. ÕÄÕÂûí òàðõàëò áàãàòàé ãàçàðò ÕÄÕÂ-ûí õîëáîîòîé øèíæ òýìäýã èëýðñýí þìóó, ÕÄÕÂ-ä ºðòºõ ýãçýã èë¿¿òýé ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºí¿¿äýä ÕÄÕÂ-ûí çºâëºãºº áîëîí ñîðèëûã õèéõ íü ç¿éòýé þì.

• íýã öýðíèé ò¿ðõýöèéí øèíæèëãýý íü õ¿÷èëä-òýñâýðòýé íÿí ýåðýã äýýð íü M. tuberculosis-ä õèéñýí öýðíèé ºñãºâºð íü ýåðýã áàéãàà. ªñâºð íàñíûõàí áîëîí öýýæíèé õºíäèéí õ¿íäýðñýí ºâ÷ëºëòýé á¿õ íàñíû õ¿¿õäýä öýðíèé ò¿ðõýö-ýåðýã óóøãèíû ñ¿ðüåý èë¿¿ òîõèîëääîã. Óóøãèíû ñ¿ðüåý, öýðíèé ò¿ðõýö-ñºðºã

Õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäëûí ñòàíäàðò òîäîðõîéëîëò

Äýýð ºãºãäñºí ò¿ðõýö-ýåðýã óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí òîäîðõîéëîëòîíä òîõèðîõã¿é áàéãàà óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîë. Èéì òîõèîëäîëä ò¿ðõýöèéí øèíæèëãýýã¿éã ìºí îðóóëäàã, ýíý íü íàñàíä õ¿ðýãñäýä áàðàã áàéäàãã¿é ÷ õ¿¿õäýä ýëáýã áàéäàã.

Ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîî íü èäýâõòýé òîõèîëäëûã áóþó øèíæ òýìäýã èëýðñýí (M. tuberculosis-ûí õàëäâàðûí óëìààñ) ºâ÷òºíã èëð¿¿ëýõýä ÷èãëýãääýã. Ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëèéã îíîøëîõîîñ ãàäíà òîõèðîõ ýì÷èëãýý õèéæ, ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿íã ä¿ãíýõèéí òóëä ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäëûí òîäîðõîéëîëò ãàðãàõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Òîõèîëäëûí òîäîðõîéëîëòûã: (i) ºâ÷íèé áàéðøèë, (ii) íÿí ñóäëàëûí

Êëèíèê ïðàêòèê áà íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãîä çîõèöóóëàõûí òóëä óóøãèíû ò¿ðõýö-ñºðºã ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîîíû øàëãóóðò äîîðõ ç¿éëñèéã îðóóëàõ øààðäëàãàòàé:

92

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

• äîð õàÿæ ãóðâàí óäààãèéí öýðíèé ñîðüö íü õ¿÷èëä-òýñâýðòýé íÿí ñºðºã áàéãàà; áºãººä

1. Ýõ óóðõàé íü ýìèéí-äàñàëòàé ñ¿ðüåýòýé áàéæ áîëîõ: • ýìèéí-äàñàëòàé ñ¿ðüåý òîäîðõîé õàâüòàë

• óóøãèíû èäýâõòýé ñ¿ðüåýòýé àäèë ººð÷ëºëò ãýðëèéí øèíæèëãýýíä íü èëýðñýí; áºãººä

ãýäýã

íü

• ýì÷èëãýý ýõýëñýíýýñ ãóðâàí ñàðûí äàðàà öýðíèé ò¿ðõýö íü ýåðýã õýâýýð áàéãàà

• ºðãºí õ¿ðýýíèé àíòèáèîòèêò ñàéæðàë áàéõã¿é, ýì÷ ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã á¿òýí êóðñ õèìè ýì÷èëãýý õèéõýýð øèéäâýðëýñýí.

• ºìíº íü ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý õèéëãýæ áàéñàí • ýì÷èëãýýãýý òàñàëñàí.

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý

2. Õ¿¿õäýä ýìèéí-äàñàëòàé ñ¿ðüåý áàéæ áîëîõ:

Ǻâõºí óóøèãíû áóñ ñ¿ðüåýòýé õ¿¿õäèéã ë ýíý òîäîðõîéëîëòîíä õàìðóóëàõ õýðýãòýé. Óóøèãíû áà óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí àëü àëü íü èëýðñýí õ¿¿õäèéã óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîëä îðóóëäàã.

• ýìèéí-äàñàëòàé ñ¿ðüåý ãýäýã òîäîðõîé òîõèîëäëûí õàâüòàë

íü

• ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýíä ¿ð ä¿í ºãºõã¿é áàéãàà

Ýìèéí-äàñàëòàé ñ¿ðüåý

• ýì÷èëãýýíèé ãîðèìûã æóðìûí äàãóó äóóñãàñàíû äàðàà ñ¿ðüåý íü äàõüñàí.

Õ¿¿õäýä ýìèéí-äàñàëòàé áîëîí ýìýíäìýäðýã ñ¿ðüåýãèéí àëü íü ÷ ¿¿ñ÷ áîëäîã. Ýìèéí äàñàëòàé ñ¿ðüåý ãýäýã íü ëàáîðàòîðèéí îíîø áàéäàã ÷ äîîðõ øèíæèéí àëü íýã èëýðñýí áîë ýìèéíäàñàëòàé ñ¿ðüåý áàéæ áîëçîøã¿é ãýæ ¿çýõ õýðýãòýé.

Õ¿¿õäýä ýìèéí-äàñàëòàé ñ¿ðüåýã îíîøëîæ, ýì÷ëýõ íü õýö¿¿ áàéäàã òóë ëàâëàõ òºâ¿¿äýä õèéõ øààðäëàãàòàé. Õàâñðàëò 3, 4 -ä èë¿¿ ìýäýýëýë îðóóëñàí áàéãàà.

93

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

ÕÀÂÑÐÀËÒ 1

2. Òàðèóð áýëäýõ

ÒÓÁÅÐÊÓËÈÍÛ ÀÐÜÑÍÛ ÑÎÐÈË ÒÀÂÈÕ, ÓÍØÈÕ, ¯ÍÝËÃÝÝ ªÃªÕ

• Ñàâàíä áàéãàà øèíãýí ÏÏÄ-Ñ (0.1 ìë-ò 5 ÒÍ) òóáåðêóëèí ìºí ýñýõèéã òîãòîîæ, õóãàöààã øàëãàíà.

ÒÀÑ ãýäýã íü ìèêîáàêòåðèéí àíòèãåíèé õîñëîëûã àðüñàí äîòîð òàðüäàã ñîðèë, èíãýñíýýð äàðõëààíû õàðèó óðâàë (ààæèì-õýëáýðèéí õýò ìýäðýãøèë) ã¿âäð¿¿ ìàÿãààð ¿¿ñäýã, ¿¿ññýí ã¿âäð¿¿ã ìèëëèìåòðååð õýìæäýã. Ìàíòóãèéí àðãà õýðýãëýäýã ÒÀÑ íü M. tuberculosis-ûí õàëäâàðòàé õ¿ì¿¿ñèéã èëð¿¿¿ëýõ ñòàíäàðò àðãà þì. 5 òóáåðêóëèí íýãæ (ÒÍ) ÏÏÄÑ òóáåðêóëèíûã òàðèõ, óíøèõ, ¿íýëãýý ºãºõ òàëààð àâ÷ ¿çýõ áîëíî. 5 ÒÍ ÏÏÄÑ-èéí îðîíä 2 ÒÍ ÏÏÄ ÐÒ23-ûã õýðýãëýæ áîëäîã.

• Áîãèíî îãòëîëòîé (¼-ººñ ½ èí÷), 27õýìæýýíèé æèæèã ç¿¿òýé òóáåðêóëèíû íýã òóíãèéí òàðèóð õýðýãëýíý. • Òàðèóðò 0.1 ìë òóáåðêóëèí ñîðóóëíà. 3. Òóáåðêóëèí òàðèõ (Çóðàã À1.1-ã õàð) • Ç¿¿ã îãòëîëîîð íü äýýø õàðóóëàí 5-15° ºíö㺺ð íàëóóëæ, ààæèì îðóóëíà. • Ç¿¿íèé îãòëîë äºíãºæ àðüñíû äîð õàðàãäàõààð áàéõ ¸ñòîé. 4. Òàðüñàí òàëáàéã øàëãàõ

Òàðèõ

• Òàðüñíû äàðàà àðüñàí äîð 8-10 ìì õýìæýýòýé ãºâãºð ¿¿ñýõ ¸ñòîé. Õýðýâ ¿¿ñýýã¿é áîë óã õýñãýýñ äîð õàÿæ 5 ñìèéí çàéä äàõèí òàðüíà.

1. Òîõîéí ¿åíýýñ 5-10 ñì-ò òàðèõ õýñãèéã òîãòîîæ, àðèóòãàõ • Õàòóó ãàäàðãóó äýýð, ãýðýë ñàéòàé ãàçàðò ãàðûí øóóã àëãàí òàëààð íü äýýø õàðóóëàí áàéðëóóëíà.

5. Ìýäýýëëèéã á¿ðòãýõ • Òàíàé áàéãóóëëàãààñ õºòºëäºã á¿õ áè÷èã áàðèìòûã áºãëºíº (æ íü, ñîðèë õèéñýí ºäºð, öàã, ñîðèë òàðüñàí õýñýã, òóáåðêóëèíû öóâðàëûí äóãààð ã.ì).

• ßìàð íýã ººð÷ëºëòã¿é (ñîðâè, øàðõ ã.ì) öýâýð õýñãèéã ñîíãîí àâíà. • Ñïèðòòýé àðèóòãàíà.

õºâºí㺺ð

òàëáàéã

Çóðàã 5.1 Òóáåðêóëèíû àðüñíû ñîðèëûã Ìàíòóãèéí àðãààð òàâüæ áàéãàà íü

94

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

Óíøèõ

5. ÿâäð¿¿íèé õýìæýýã òýìäýãëýõ

Ñîðèë òàâüñíààñ 48-72 öàãèéí äàðàà õàðèóã óíøäàã. 72 öàãèéí äîòîð õàðèóã íü óíøèæ ÷àäààã¿é áîë ÒÀÑ äàõèí òàâèõ õýðýãòýé.

• “Ýåðýã” þìóó “ñºðºã” ãýæ òýìäýãëýæ áîëîõã¿é. • Õýìæýýã çºâõºí ìì-ýýð á¿ðòãýíý. • ÿâäð¿¿ áàéõã¿é áîë “0” ìì ãýæ á¿ðòãýíý.

1. Òàðüñàí õýñãèéã øàëãàõ • Ñàéí ãýðýëòýé ãàçàðò òàðüñàí õýñãèéã àíõààðàëòàé õàðæ, óëàéëòûã áèø çºâõºí ã¿âäð¿¿ã õýìæèíý.

¯íýëãýý ºãºõ ÒÀÑ-ûí ¿íýëãýý õî¸ð õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààðäàã:

2. ÿâäð¿¿ã òýìòðýõ

• ã¿âäð¿¿íèé õýìæýý

• ÿâäð¿¿íèé èðìýãèéã õóðóóíû ¿ç¿¿ðýýð òîãòîîíî.

• òóõàéí õ¿í ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàð àâàõ, õàëäâàð àâñàí ¿åä ºâ÷ëºõ ýãçýã.

3. ÿâäð¿¿ã òýìäýãëýõ

Äîîðõ òîõèîëäîëä ≥5 ìì õýìæýýòýé ã¿âäð¿¿ã ýåðýã ãýæ òîîöíî:

• ÿâäð¿¿íèé õºíäëºí õýìæýýã õóðóóíû ¿ç¿¿ðýýð òîãòîîíî.

• ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õýä 4. Òóíãàëàã, óÿí øóãàìààð ã¿âäð¿¿íèé õýìæýýã õýìæèõ

• õîîë òýæýýëèéí õ¿íä äóòàãäàëòàé õ¿¿õýä (òóðààë, êâàøèîðêîðûí êëèíèê øèíæ èëýðñýí).

• Øóãàìûí “0” çààëòûã ã¿âäð¿¿íèé äîòîîä-ç¿¿í çàõàä áàéðëóóëíà.

Äîîðõ òîõèîëäîëä ≥10 ìì õýìæýýòýé ã¿âäð¿¿ã ýåðýã ãýæ òîîöíî:

• ÿâäð¿¿íèé äîòîîä-áàðóóí çàõ õ¿ðòýëõ õýìæýýã õýìæèíý (ìì-èéí õî¸ð çóðààñíû äóíä áàéâàë õýìæýýã áàãààð íü àâíà). Õ¿ñíýãò 5.2

• áóñàä á¿õ õ¿¿õäýä (ÁÖÆ âàêöèí õèéëãýñýí ýñýõýýñ õàìààðàõã¿é).

Òóáåðêóëèíû àðüñíû ñîðèë (ÒÀÑ) õóóðàì÷-ñºðºã, õóóðàì÷-ýåðýã ãàðàõ øàëòãààíóóä

ÒÀÑ õóóðàì÷-ñºðºã ãàðàõ øàëòãààíóóä

ÒÀÑ õóóðàì÷-ýåðýã ãàðàõ øàëòãààíóóä

Ñîðèëûí òàðèëò, ¿íýëãýý áóðóó õèéãäñýí ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàð Òóáåðêóëèíûã áóðóó õàäãàëñàí Âèðóñûí õàëäâàð (óëààí áóðõàí, ñàëõèí öýöýã) Àìüä âèðóñûí âàêöèí õèéëãýñýí (6 äîëîî õîíîãò) Õîîë òýæýýëèéí äóòàãäàë Íÿíãèéí õàëäâàð (õèæèã, óÿìàí, õºõ¿¿ë õàíèàä) Äàðõëàë äàðàíãóéëàõ ýì (êîðòèêîñòåðîèä ã.ì) Íÿðàé ºâ÷òºí Äàðõëàëûí àíõäàã÷ äóòàãäàë Òóíãàëãûí ýäèéí ºâ÷èí (Õîäæêèíû ºâ÷èí, ëèìôîìà, ëåéêåìè, ñàðêîèäîç ã.ì) Óóðãèéí ò¿âøèí áàãà Ñ¿ðüåýãèéí õ¿íä õýëáýð

Ñîðèëûí ¿íýëãýýã áóðóó õèéñýí ÁÖÆ âàêöèí Ñ¿ðüåýãèéí áóñ ìèêîáàêòåðèéí õàëäâàð

95

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

ÕÀÂÑÐÀËÒ 2.

öýðèéã ãàðãàæ áîëäîã. Öýð àâàõ ñàâûã óðóóëäàà îéðõîí áàðüæ, öýð ãàðñàíû äàðàà àÿàðõàí íóëèìàí öýðýý õèéõèéã õýëæ ºãíº.

Ò¯ÐÕÝÖÈÉÍ ÁÈ×ÈË ÕÀÐÓÓÐÒ ÊËÈÍÈÊ ÑÎÐÜÖ ÀÂÀÕ ÀÆÈËÁÀÐÓÓÄ

4. Öýðíèé õýìæýý õàíãàëòã¿é áîë õ¿¿õäèéã äàõèí õàíèàëãóóëæ, õàíãàëòòàé õýìæýýíä õ¿ðòýë öýðèéã àâíà. Èõýíõ õ¿¿õýä öººõºí ìèíóòûí äîòîð àìüñãàëûí çàìûí ã¿íýýñ öýðýý ãàðãàæ ÷àäàõã¿é ãýäãèéã ñàíàæ áàéõ ¸ñòîé. Èéìä õ¿¿õýä öýðýý ãàðãàõàä õàíãàëòòàé öàã ãàðãàõ íü ç¿éòýé.

Ò¿ðõýöèéí áè÷èë õàðóóðò õ¿¿õäýýñ êëèíèê ñîðüö àâàõàä ò¿ãýýìýë õýðýãëýäýã: öýð, õîäîîäíû óãààäàñ àâàõ, öýð “ãàðãàõ àæèëáàð” çýðýã àðãóóäûã ýíý õàâñðàëòàíä àâ÷ ¿çíý.

À. Öýð

5. Öýð ãàðààã¿é áîë öýðíèé ñàâûã õýðýãëýñýí ãýæ òîîöîæ çîõèõ æóðìûí äàãóó óñòãàíà.

¯íäýñëýë Õ¿¿õäèéí ãàðãàñàí öýðíèé á¿õ ñîðüöûã ò¿ðõýöèéí áè÷èë õàðóóðò, áîëîìæòîé áîë ìèêîáàêòåðèéí ºñãºâºðò ÿâóóëàõ õýðýãòýé. Öýð ãàðãàæ áóé õ¿¿õýä õàëäâàðòàé áàéæ áîëîõ òóë íàñàíä õ¿ðýãñýäòýé àäèëààð öýðèéã íü çîðèóëàëòûí òóñãàé ºðºº ë áèø áîë áèò¿¿ (æîðëîí ã.ì) ãàçàðò àâ÷ áîëîõã¿é, ãàäàà àâàõ ¸ñòîé. Öýðíèé 3 ñîðüöûã àâíà: ãàçàð-äýýðõ ñîðüö (ýõíèé ¿çëýãýýð), ºã뺺 ýðòíèé öýð, ãàçàð-äýýðõ õî¸ð äàõü ñîðüö (äàõèí èðýõýä íü àâíà).

Á. Õîäîîäíû óãààäàñ ¯íäýñëýë Ñ¿ðüåýòýé õ¿¿õýä M. tuberculosis á¿õèé öýðýý çàëãèæ áîëäîã. Õîäîîäíû óãààäàñ àâàõ ãýäýã íü ñ¿ðüåýãèéí îíîøèéã áè÷èë õàðóóð áîëîí ìèêîáàêòåðèéí øèíæèëãýýãýýð áàòëàõûí òóëä õîäîîäîí äàõü ç¿éëèéã àâàõ àæèëáàð. Õ¿¿õäýä ò¿âýãòýé, äýýð íü áè÷èë õàðóóðò ò¿ðõýöýåðýã ãàðàõ íü ãîëäóó áàãà áàéäàã ó÷ðààñ áè÷èë õàðóóð áîëîí ºñãºâºð àëü àëèéã íü õèéõ áîëîìæòîé ¿åä ë ýíý àæèëáàðûã õèéõ õýðýãòýé. Çàðèìäàà áè÷èë õàðóóðò õóóðàì÷-ýåðýã õàðèó ãàð÷ áîëäîã (ÿëàíãóÿà ñ¿ðüåýãèéí áóñ ìèêîáàêòåðè áàéõ ýãçýã ºíäºðòýé ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä). ªñãºâºð õèéõ íü ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýìèéí ìýäðýìæèéã ¿çýõ áîëîìæ ºãäºã. Öýðýý åðäèéí àðãààð þìóó äàâñíû õýò õàíàñàí óóñìàë õýðýãëýí ºäººãººä ãàðãàæ ÷àäàõã¿é áàãà íàñíû õ¿¿õäýä áè÷èë õàðóóð áîëîí ìèêîáàêòåðèéí ºñãºâºð õèéõýýð õîäîîäíû óãààäñûã àâäàã. Ýìíýëýãò õýâòýæ áàéãàà õ¿¿õäýä õèéõýä èë¿¿ à÷ õîëáîãäîëòîé. Èäýâõòýé ñ¿ðüåýòýé õ¿¿õäèéí õîäîîäíû 3 óãààäàñä õèéñýí îíîøëîãîîíû ò¿âøèí (ýåðýã

Àæèëáàð (Ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ àæëûí ëàáîðàòîðèéí àëáà. Õýñýã II. Áè÷èë õàðóóð (1)-ñ àâàâ) 1. Öýð àâ÷ áàéãàà ó÷ðûã õ¿¿õäýä (áîëîí ãýð á¿ëèéíõýíä) ñàéòàð òàéëáàðëàí îéëãóóëíà. 2. Ñîðüö àâàõûí ºìíº õ¿¿õäèéí àìûã óñààð çàéëóóëíà. Ýíý íü àìàí äîòîðõ õîîëíû ¿ëäýãäýë, áîõèðäîë ¿¿ñãýæ áîëîõ íÿíã çàéëóóëäàã. 3. Àìüñãàë àâñàíû äàðàà öººí ñåêóíä àìüñãààãàà ò¿ãæýýä, äàðàà íü ààæèì ãàðãàõ ìàÿãààð õî¸ð óäàà ã¿íçãèé àìüñãàë àâàõûã õ¿¿õäýä çààæ ºãíº. Ãóðàâ äàõü óäàà àìüñãàë àâààä àìüñãààãàà õ¿÷òýé ãàðãàíà. Äàõèí àìüñãàë àâààä, äàðàà íü õàíèàëãàõûã õýëæ ºãíº. Èíãýñíýýð óóøãèíû ã¿íýýñ

96

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

ºñãºâºð) äºíãºæ 25-50% ë áàéäàã ó÷ðààñ ò¿ðõýö þìóó ºñãºâºð ñºðºã ¿åä õ¿¿õäýä ñ¿ðüåýã ¿ã¿éñãýæ áîëäîãã¿é. Óóøãèíû ñ¿ðüåýòýé áàéæ áîëçîøã¿é áàãà íàñíû õ¿¿õäýýñ õîäîîäíû óãààäàñ àâäàã. Õ¿¿õýä óíòàõ ¿åä öýð óóøãèíààñ õîîëîéä èðäýã, ¿¿íèéã õ¿¿õýä çàëãèñíààð õîäîîäîíä îðäîã. Èéìä ñîðüöûã õ¿¿õýä ºã뺺 ñýðýíã¿¿ò àâáàë îíîøëîãîîíû ò¿âøèí èõýñäýã.

Àæèëáàð Àæèëáàðûã ýìíýëýãò, õ¿¿õýä ºã뺺 ñýðñýíèé äàðàà îðîíä íü þìóó òàðèàíû ºðººíä (èéì ºðºº áîëîìæòîé áîë); ýñâýë àìáóëàòîðèä (øààðäëàãàòàé á¿õ õýðýãñë¿¿ä áàéãàà áîë) õèéæ áîëäîã. Àæèëáàð õèéõýýñ íààä òàë íü 4 öàã (íÿðàé áîë 3 öàã) õ¿¿õýä õîîë èäýýã¿é áàéõ øààðäëàãàòàé. 1. Àæèëáàðò òóñëàõ òóñëàã÷ îëíî.

ªâ÷òºí á¿ðýýñ äàðààëñàí 3 ºã뺺 õîäîîäíû óãààäàñ àâàõ øààðäëàãàòàé. Ýíý íü ò¿ðõýö-ýåðýã ãàðàõ áîëîìæèéã èõýñãýäýã. Ýõíèé õîäîîäíû óãààäàñíû îíîøëîãîîíû ò¿âøèí èë¿¿ áàéäàã. Àæèëáàðûã çºâ õèéõýä õî¸ð õ¿í áàéõ øààðäëàãàòàé (íýã íü àæèëáàð õèéõ, íºãºº íü òóñëàõ). Àæèëáàð õèéõýýñ 4 öàãèéí ºìíº (íÿðàé õ¿¿õýä 3 öàã) õ¿¿õýä õîîëëîñîí áàéõ õýðýãòýé, òðîìáîöèòûí õýìæýý íü áàãà þìóó öóñ àëäàõ õàíäëàãàòàé õ¿¿õäýä ýíý àæèëáàðûã õèéæ áîëîõã¿é.

2. Àæèëáàð ýõëýõýýñ ºìíº øààðäëàãàòàé á¿õ õýðýãñëèéã áýëäñýí áàéõ ¸ñòîé. 3. Õ¿¿õäèéã äýýø íü þìóó õàæóóãààð íü õàðóóëàí õýâò¿¿ëíý. Òóñëàã÷ õ¿¿õäèéã áàðüæ áàéõ õýðýãòýé. 4. Õ¿¿õäèéí õàìðààñ õîäîîä õ¿ðòýëõ çàéã õýìæèíý, çîíäíû óðò èéì áàéõ ¸ñòîé. 5. Òàðèóðûã çîíäîíä õîëáîíî. 6. Çîíäûã õàìàð ëóó 纺ëºí õèéæ, öààø ààæèì õîäîîäîíä îðóóëíà. 7. Çîíäîíä õîëáîñîí òàðèóðààð õîäîîäíîîñ óãààäàñ (2-5 ìë) ñîðóóëàí àâíà.

Øààðäàãäàõ ç¿éëñ: • áýýëèé • õàìàð-õîäîîäíû çîíä (10 Ôðýí÷ þìóó òîì)

8. Çîíä çºâ îðñîí ýñýõèéã õîäîîäíû óãààäàñò ëàêìóñûí öààñ õèéæ øàëãàäàã: öýíõýð ëàêìóñ óëààí áîëäîã (õîäîîäíû õ¿÷èëëýãèéí óëìààñ). (̺í áàãà çýðãèéí (3-5 ìë) àãààðûã õîäîîä ðóó øàõàæ, ÷àãíóóðààð ÷àãíàí øàëãàæ áîëíî).

• õàìàð-õîäîîäíû çîíäòîé õîëáîõ õîëáîã÷òîé 5, 10, 20, 30 ñì3 òàðèóð • ëàêìóñûí öààñ • ñîðüö àâàõ ñàâ

9. Øèíãýí ç¿éë ñîðîãäîîã¿é áîë 5-10 ìë àðèóòãàñàí óñ þìóó ôèçèîëîãèéí óóñìàë õèéæ äàõèí ñîðóóëæ ¿çíý.

• ¿çýã (ñîðüöûã õàÿãëàõ) • ëàáîðàòîðèéí ìàÿãò

• Äàõèí þó ÷ ñîðîãäîîã¿é áîë äàâòàí õèéíý (õàìàð-õîäîîäíû çîíä áóðóó áàéðëàæ, óñ þìóó ôèçèîëîãèéí óóñìàë àãààðûí çàìä îðñîí ÷ õýìæýý íü áàãà ó÷ðààñ õ¿íäðýë ¿¿ñýõ ýãçýã òóí áàãà áàéäàã).

• àðèóòãàñàí óñ þìóó ôèçèîëîãèéí óóñìàë (0.9% NaCl) • áèêàðáîíàò íàòðèéí óóñìàë (8%) • ñïèðò/õëîðãåêñèäèí.

97

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

• Ãóðâààñ îëîí óäàà äàâòàí õèéæ áîëîõã¿é.

äàðàëò, ºðººã õýðýãëýýã¿é ¿åä àñààäàã õýò ÿãààí òóÿà, ñîðîõ ñýíñ ã.ì) òóñãàé ºðººíä ¿¿íèéã õèéõ ¸ñòîé.

10. Õîäîîäíû óãààäñûã ñîðóóëàí àâíà (510 ìë õàíãàëòòàé áàéäàã).

Öýð “ãàðãàõ àæèëáàð”-ûã áàãà-ýãçýãòýé àæèëáàðò òîîöäîã. Õýñýã çóóð õàíèàëãàõ, àìüñãàë äàâ÷äàõ, õàìðààñ öóñ ãàðàõ çýðýã öººí òîîíû ë ãàæ óðâàë ¿¿ññýíèéã òýìäýãëýñýí áàéäàã. Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ñóäàëãààãààð óã àæèëáàðûã á¿ð áàãà íàñíû õ¿¿õäýä ÷ õèéõýä àþóëã¿é áîëîõûã õàðóóëñàí áàéíà, õàðèí èéì ºâ÷òºíä àæèëáàð õèéõýä òóñãàé ñóðãàëò, òîíîã òºõººðºìæ øààðäëàãàòàé áàéäàã.

11. Õîäîîäíû óãààäñûã àðèóòãàñàí ñàâàíä (öýð öóãëóóëàõ ñàâ) õèéíý. 12. Ñîðüö ëóó àäèë õýìæýýíèé áèêàðáîíàò íàòðèéã õèéíý (õîäîîäíû õ¿÷èëëýãèéã ñààðìàãæóóëñàíààð ñ¿ðüåýãèéí íÿíã óñòãàõààñ õàìãààëäàã). Àæèëáàðûí äàðàà 1. Ñîëáèñîí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõèéí òóëä ñîðüöûí ñàâûã ñïèðò/ õëîðãåêñèäèíýýð àð÷ààä ñàâûã õàÿãëàíà.

Åðºíõèé çàð÷èì Àæèëáàð õèéõýä õîðèãëîõ çààëò áàéõã¿é ãýäãèéã òîäîðõîéëîõûí òóëä õ¿¿õäýä ¿çëýã õèéõ õýðýãòýé. Äîîðõ òîõèîëäîëä óã àæèëáàðûã õèéæ áîëîõã¿é:

2. Ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýýíèé ìàÿãòûã áºãºëíº.

• Áóðóó õîîëëîñîí: õ¿¿õýä äîð õàÿõàä 3 öàã ºëºí áàéõ ¸ñòîé, õýðýâ õîîëëîñîí áîë àæèëáàðûã òîõèðîõ öàã õ¿ðòýë õîéøëóóëíà.

3. Ñîðüöûã (õ¿éòýí õàéðöàãò õèéæ) àëü áîëîõ ò¿ðãýí (4 öàãèéí äîòîð) ëàáîðàòîðèä õ¿ðãýíý. 4. Ñîðüöûã òýýâýðëýõýä äºð⺺ñ îëîí öàã áîëîõîîð áàéâàë ñîðüöûã õºðãºã÷èíä (4-8°) õàäãàëíà.

• Àìüñãàëûí õ¿íä äóòàãäàë (àìüñãàë õóðäàññàí, àìüñãàë äàâ÷äñàí, ãèïîêñè).

5. Õ¿¿õäýä èääýã õîîëûã íü ºãíº.

• Èíòóáàöèòàé.

Àþóëã¿éí æóðàì

• Öóñ àëäàëò: òðîìáîöèòûí òîî öººí, öóñ àëäàõ õàíäëàãàòàé, õàìðààñ íü èõ öóñ ãàðäàã (ñèìïòîìàòèê þìóó öóñàí äàõü òðîìáîöèòûí òîî <50/ìë).

Õîäîîäíû óãààäàñ àâàõàä àãààðûí äóñàë ãîëäóó ¿¿ñäýãã¿é. Ò¿¿í÷ëýí áàãà íàñíû õ¿¿õýä õàëäâàð òàðààõ àþóë íü áàãà áàéäàã ó÷ðààñ õîäîîäíû óãààäàñ àâàõ àæèëáàðûã ñ¿ðüåý òàðààõ ýãçýã íü áàãà ãýæ ¿çýí õ¿¿õäèéí áàéãàà ºðººíä þìóó åðäèéí òàðèàíû ºðººíä õèéõýä àþóëã¿é.

• Óõààí àëäñàí, óõààí ñàìóóðñàí. • Áàãòðààòàé ãýäýã íü òîäîðõîé (îíîøòîé þìóó ýì÷èëãýý õèéëãýæ áàéãàà). Àæèëáàð

Â. Öýð “ãàðãàõ àæèëáàð”

1. Àìüñãàë äàâ÷äàë ¿¿ñýõ ýãçãèéã áóóðóóëàõûí òóëä ãóóðñàí õîîëîé òýëýã÷ (ñàëáóòàìîë ã.ì) õýðýãëýíý.

Öýð “ãàðãàõ àæèëáàð” íü õîäîîäíû óãààäàñ àâàõòàé àäèëã¿é, àãààðûí äóñàë ¿¿ñãýäýã. Èéìä, áîëîìæòîé ãàçàð á¿ðä õàëäâàð òàðõàëòààñ çîõèõ ¸ñîîð ñýðãèéëñýí (ñºðºã

2. Äàâñíû

98

ãèïåðòîíèê

óóñìàë

(3%

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

NaCl) 15 ìèíóòûí òóðøèä þìóó 5 ñì3 õýìæýýòýé óóñìàëûã äóóñòàë õýðýãëýíý.

Îëîí ýìèéí äàñàëòàé ñ¿ðüåý Ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã áóñàä ýìýíä áàéãàà ýñýõýýñ õàìààðàëã¿é èçîíèàçèä, ðèôàìïèöèíä õî¸óëàíä íü äàñàë áàéãààã îëîí-ýìèéí äàñàëòàé ñ¿ðüåý (ÎÝÄÑ) ãýäýã. Íàñàíä õ¿ðñýí ýõ óóðõàéãààñ M. tuberculosis-ûí ÎÝÄÑ-èéí òºðºë òàðõàñíààñ õ¿¿õäýä ãîëäóó ÎÝÄÑ ¿¿ññýí áàéäàã òóë óóøãèíû ÎÝÄÑ-èéí õàâüòàë ãýäãèéã ºâ÷íèé ò¿¿õýýñ ìýäýýã¿é ë áîë õ¿¿õäýä áàéãàà ãýäãèéã òîãòîîõîä õýö¿¿ áàéäàã. Ýì÷èëãýý õ¿íäðýëòýé áàéäàã òóë òóñãàé òºâ¿¿ä ð¿¿ øèëæ¿¿ëýõ íü ç¿éòýé. Ýì÷èëãýýíèé ¿íäñýí çàð÷ìóóä:

3. Øààðäëàãàòàé áîë öýýæèíä ôèçèê ýì÷èëãýý õýðýãëýíý, ýíý íü öýðíèé ãàðãàëòûã ò¿ðãýñãýæ áîëíî. 4. Öýðýý ãàðãàæ ÷àäàõààð áîëñîí õ¿¿õäýýñ ÿëãàðñàí öýðèéã äýýð À õýñýãò äóðüäñàíààð àâíà. 5. Öýðýý ãàðãàæ ÷àäàõã¿é õ¿¿õäýä (æèæèã õ¿¿õä¿¿ä): (i) õàìðûí õºíäèé㺺ñ ñàëñò ñîðóóëæ àâàõ, ýñâýë (ii) òîõèðîõ ñîðüö àâàõûí òóëä õàìàð-çàëãèóðûí ñàëñòûã ñîðóóëæ àâíà.

• ¯ð ä¿íã¿é áîëæ áàéãàà ãîðèì äýýð ýì íýìæ õýðýãëýæ áîëîõã¿é.

Õýðýãëýãäñýí á¿õ ç¿éëñèéã äàðàà÷èéí ºâ÷òºíä õýðýãëýõýýñ ºìíº çîõèõ æóðìûí äàãóó õàëäâàðã¿éæ¿¿ëæ, àðèóòãàíà.

• Õ¿¿õäýä ÿëãàí àâ÷ ÷àäààã¿é áîë ýõ óóðõàéí M. tuberculosis-ûí òºðëèéí ýìèéí ìýäðýã áàéäàëä ¿íäýñëýí (ìºí ýì÷èëãýýíèé ò¿¿õèéã àøèãëàí) õ¿¿õäèéã ýì÷èëäýã.

ÕÀÂÑÐÀËÒ 3 Õ¯¯ÕÄÝÄ ÝÌÈÉÍ-ÄÀÑÀËÒÀÉ Ñ¯ÐÜÅÝà ÝÌ×ËÝÕ

• ¯ð ä¿íòýé ãýäýã íü òîäîðõîé äîð õàÿõàä 4 ýì õýðýãëýíý. • Ǻâõºí ºäºð á¿ðèéí ãîðèì õýðýãëýíý, ýì÷èëãýýíèé øóóä õÿíàëò íýí ÷óõàë.

Íýã áà îëîí ýìèéí äàñàë Èçîíèàçèä áà/ýñâýë ðèôàìïèöèíû äàñàë ãîë íü áàéäàã, ýíý 2 íü îäîî õýðýãëýãäýæ áóé õèìè ýì÷èëãýýíèé òóëãóóð íü áèëýý. Ýì÷èëãýý ýõëýõ ¿åä èçîíèàçèäûí íýãäàñàë áàéãàà íü òîäîðõîé þìóó, áàéæ áîëçîøã¿é áîë ýð÷èìò øàòàíä èçîíèàçèä, ðèôàìïèöèí, ïèðàçèíàìèä äýýð íýìæ ýòàìáóòîë õýðýãëýõèéã çºâëºäºã. Çàðèì ìýðãýæèëòýí¿¿ä 6-9 ñàðûí ¿ðãýëæëýõ øàòàíä ÷ ýòàìáóòîë õýðýãëýõèéã ñàíàë áîëãîäîã. ªâ÷èí èë¿¿ òàðõìàë ¿åä ôòîðõèíèëîíûã íýìæ, ýì÷èëãýýã äîîä òàë íü 9 ñàð õ¿ðòýë óðòàñãàæ áîëîõ þì. Ðèôàìïèöèíû íýã-äàñëûí ¿åä èçîíèàçèä, ýòàìáóòîë äýýð ôòîðõèíèëîíûã íýìæ íààä òàë íü 12-18 ñàð, ýõíèé 2 ñàðä íü ïèðàçèíàìèä íýìæ õýðýãëýíý.

• Õ¿¿õäèéí àñðàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷òýé èðýõ á¿ðä íü ÿðèëöàæ, äýìæëýã ºãºõèéí äýýð ãàæ íºëººíèé òàëààð çºâëºí, ýì÷èëãýýã äàãàæ ìºðäºõ, ýì÷èëãýý äóóñãàõûí à÷ õîëáîãäëûí òàëààð îéëãóóëíà. • Õÿíàëò ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé: êëèíèêèéí, ãýðëèéí øèíæèëãýýíèé áîëîí íÿí ñóäëàëûí (íÿí ñóäëàëûí øèíæèëãýýãýýð îíîø òàâüñàí õ¿¿õýä á¿ðä ìèêîáàêòåðèéí ºñãºâºð õèéíý). • Ýì÷èëãýýíèé ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà ºâ÷íèé õ¿íäðýëýýñ õàìààðäàã ÷ èõýíõ òîõèîëäîëä 12 ñàð, ò¿¿íýýñ äýýø áàéäàã (ýñâýë ñ¿¿ë÷èéí ºñãºâºð ýåðýã ãàðñàíààñ õîéø íààä òàë íü 12 ñàð).

99

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

• Òóíã çºâ ë òîõèðóóëñàí áîë õî¸ð äàõüýãíýýíèé õîðóó ÷àíàð íü èë¿¿ áàéäàã ýòèîíàìèä, ôòîðõèíèëîí õýðýãëýõýä ÷ õ¿¿õäýä ýìèéí ãàæ íºëºº ¿¿ñýõ íü öººí òîõèîëääîã.

ñòðåïòîìèöèí, ýòàìáóòîë, ïèðàçèíàìèä çýðãèéã áîëæ ºãâºë ýì÷èëãýýíä íü õýðýãëýõ õýðýãòýé. Ýòàìáóòîëûã ºíäºð òóíãààð õýðýãëýõýä áàêòåðèöèä ¿éë÷èëãýýòýé áàéäàã òóë ÎÝÄÑòýé õ¿¿õäýä ºäðèéí òóíã 25 ìã/êã õýðýãëýæ áîëäîã. Õ¿ñíýãò 5.3-ä ÎÝÄÑòýé õ¿¿õäèéí ýì÷èëãýýíä õýðýãëýõ õî¸ð äàõü-ýãíýýíèé (ýñâýë íººö) ýì¿¿äèéã íýãòãýí ¿ç¿¿ëýâ.

ÎÝÄÑ-òýé õ¿¿õäèéí (ýñâýë òýäãýýðèéí ýõ óóðõàéí) M. tuberculosis-ûí òºðºë ìýäðýã áàéãàà íýã äýõ-ýãíýýíèé ýì¿¿ä:

Õ¿ñíýãò 5.3 ÎÝÄÑ-òýé õ¿¿õäèéí ýì÷èëãýýíä õýðýãëýõ õî¸ð äàõü-ýãíýýíèé ýì¿¿ä

Ýì¿¿ä

¯éë÷èëãýý

Ýòèîíàìèä, ïðîòèîíàìèä

Áàêòåðèöèä

Ôòîðõèíèëîíá Îôëîêñàöèí Ëåâîôëîêñàöèí Ìîêñèôëîêñàöèí Ãàòèôëîêñàöèí Öèïðîôëîêñàöèí

Öèêëîñåðèí òåðèçèäîí ïàðà-Àìèíñàëèöèëûí õ¿÷èë

Áººëæèõ, õîäîîä ãýäýñ õÿìðàõà

15-20

1000

15-20 7.5-10 7.5-10 7.5-10 20-30

800 1500

15-30 15-22.5 15-30

1000 1000 1000

10-20

1000

150

12000

Àðòðîïàòè, àðòðèò Áàêòåðèöèä Áàêòåðèöèä Áàêòåðèöèä Áàêòåðèöèä Áàêòåðèöèä

Àìèíîãëèêîçèä Êàíàìèöèí Àìèêàöèí Êàïðåîìèöèí

Ýëáýã ¿¿ñäýã ãàæ íºëºº

Ǻâëºìæ áîëãîæ áóé ºäðèéí òóí Õýëáýëçýë (áèåèéí æèí Äýýä òàë (ìã) ìã/êã)

×èõ, ýëãýíä õîðóó íºëºº Áàêòåðèöèä Áàêòåðèöèä Áàêòåðèöèä Áàêòåðèîñòàòèê Áàêòåðèîñòàòèê

Ñýòãýë ìýäðýëèéí, ìýäðýëèéí Áººëæèõ, õîäîîä ãýäýñ õÿìðàõ

ÕÀÂÑÐÀËÒ 4.

îíîøèéã áàãà íàñíû, òýð äóíäàà õàëäâàðò õýëáýðèéí ñ¿ðüåýòýé íàñàíä õ¿ðýãñýäòýé õàâüòàëòàé õ¿¿õäýä àëü áîëîõ õóðäàí òàâèõ øààðäëàãàòàé. Ìýðãýæèëòýí¿¿äèéí äóíä ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèòèéí ýì÷èëãýýíèé òàëààð ñàíàë çºðºë人íòýé áàéäàã òóë ¿¿íèéã ýíý õàâñðàëòàíä èë¿¿ äýëãýðýíã¿é àâ÷ ¿çýõ áîëíî.

Ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèò áà õóðö òàðõìàë ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý Ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèò, õóðö òàðõìàë ñ¿ðüåý áàãà íàñíû õ¿¿õäýä èë¿¿ èõ òîõèîëääîã áºãººä, ÿëàíãóÿà îíîø õîæèìäñîí ¿åä íàñ áàðàëò, òàõèð äóòóó áîëîõ àþóë ºíäºð áàéäàã. Èéìä, ýäãýýð 100

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

Îíîøëîãîî

ýòàìáóòîëûã äºðºâ äýõ ýì áîëãîí õýðýãëýõèéã çºâëºäºã. Ãýâ÷, òàðõèíû á¿ðõ¿¿ë ¿ðýâññýíýýñ áóñàä òîõèîëäîëä ýòàìáóòîë òàðõè íóãàñíû øèíãýí ð¿¿ íýâ÷èõ íü ìóó áàéäàã. Ñòðåïòîìèöèí òàðõèíû á¿ðõ¿¿ë ¿ðýâññýí ¿åä õ¿ðòýë òàðõè íóãàñíû øèíãýí ð¿¿ íýâ÷èõ íü ìóó áàéäàã òóë ýì÷èëãýýíèé ýõíèé 2 ñàðä ë ¿ð ä¿íòýé áàéæ áîëäîã. Õýâèéí áàéãàà áîëîí ¿ðýâññýí òàðõèíû á¿ðõ¿¿ëèéí àëü ðóó íü ÷ íýâ÷èõ ÷àäâàð ñàéí áàéäàã ó÷ðààñ çàðèì ìýðãýæèëòýí¿¿ä ýòèîíàìèä õýðýãëýõèéã çºâëºäºã. ̺í, ðèôàìïèöèí ¿ðýâñýýã¿é òàðõèíû á¿ðõ¿¿ë ð¿¿ íýâ÷èõ íü ìóó, ïèðàçèíàìèä íýâ÷äýã òóë öààø ¿ðãýëæë¿¿ëýí ýì÷èëãýýíèé á¿òýí 6 ñàðûí òóðø ò¿¿íèéã õýðýãëýõ íü ç¿éòýé ãýæ çàðèì ýì÷ ¿çäýã. Çàðèì ìýðãýæèëòýí ýì÷èëãýýíèé ¿ðãýëæëýõ øàòûã óðòàñãàõûã ñàíàë áîëãîäîã. Òàðõè íóãàñíû øèíãýí ð¿¿ çàðèì ýìèéí (ðèôàìïèöèí, ñòðåïòîìèöèí) íýâ÷èõ íü ìóó áàéäàã òóë ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèò áîëîí õóðö òàðõìàë ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýýíèé ãîðèìä çºâëºìæ áîëãîæ áóé òóíãèéí äýýä õýìæýýãýýð õýðýãëýâýë èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áàéæ áîëîõ þì.

Õóðö òàðõìàë þìóó öóñààð òàðõñàí ñ¿ðüåý íü òàðõèíû á¿ðõ¿¿ëèéã õàìðàõ àþóë èë¿¿ (60-70%) áàéäàã òóë ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèòòýé àäèë ýì÷èëãýý õèéõ øààðäëàãàòàé. Ýíý øàëòãààíû óëìààñ îëîí ìýðãýæèëòýí¿¿ä õóðö òàðõìàë ñ¿ðüåýòýé (þìóó áàéæ áîëçîøã¿é) á¿õ õ¿¿õäýä ìåíèíãèò áàéãàà ýñýõèéã èëð¿¿ëýõèéí òóëä íóãàñíû óñíû øèíæèëãýý õýðýãòýé ãýæ ¿çäýã.

Ýì÷èëãýý Ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèò áîëîí õóðö òàðõìàë ñ¿ðüåýòýé õ¿¿õäèéã, ÿëàíãóÿà ýõíèé 2 ñàðä ýìíýëýãò õýâò¿¿ëæ ýì÷ëýõ øààðäëàãàòàé. Õ¿ñíýãò 5.4-ä õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèòèéí ýì÷èëãýýíä ò¿ãýýìýë õýðýãëýäýã ãîðèìóóäûã íýãòãýí õàðóóëàâ. Òºâ ìýäðýëèéí òîãòîëöîî ðóó ýìèéí íýâ÷èëò ººð ººð áàéäàã òóë çàðèì ìýðãýæèëòýí¿¿ä ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ñòàíäàðò ãîðèìûã õ¿¿õäýä ººð÷ëºí õýðýãëýõèéã çºâëºäºã. Óóøãèíû áóñ áóñàä ñ¿ðüåýãèéí õýëáýð¿¿ä áîëîí ò¿ðõýö-ýåðýã óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí ¿åä Õ¿ñíýãò 5.4

Õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèòèéí ýì÷èëãýýíèé ãîðèìóóä

Ýð÷èìò øàò

¯ðãýëæëýõ øàò

Ýõ ñóðâàëæ

2HRZS

4HR

Treatment of tuberculosis. Guidelines for national programmes, 3rd ed. (1)

2HRZ (S þìóó Eth)

7-10HR

Tuberculosis. In: Red book: 2003 report of the Committee on Infectious Diseases, 26th ed. (2)

6HRZEth

Áàéõã¿é (ãîðèì íèéò 6 ñàð)

Donald áà áóñàä (3)a

Eth, ýòèîíàìèä; H, èçîíèàçèä; R, ðèôàìïèöèí; S, ñòðåïòîìèöèí; Z, ïèðàçèíàìèä. à Ãîðèì íü ñàéí ¿ð ä¿íòýé áîëñîí ýíý ñóäàëãààíä á¿õ ýìèéã ºíäºð òóíãààð õýðýãëýñýí áàéíà

101

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä íýã çýðýã îëîí òºðëèéí îïïîðòóíèñò õàëäâàð áàéæ áîëäîã òóë íýã îíîø òàâüñíààð áóñäûã ¿ã¿éñãýæ áîëäîãã¿é. Ñ¿ðüåý íü ëèìôîèä èíòåðñòèöèéí óóøèãíû ¿ðýâñýë, ãóóðñàí õîîëîéí òýëýëò áîëîí óóøèãíû áóñàä ºâ÷èíòýé äàâõöàí ¿¿ñ÷ áîëíî. Èéìýýñ õ¿¿õäýä ñ¿ðüåýã õýò îíîøëîõ (èíãýñíýýð øààðäëàãàã¿é ýì÷èëãýý õèéõ) þìóó äóòóó îíîøëîñíîîð ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä ýäãýð÷ áîëîõ ºâ÷èíã ýì÷ëýõ áîëîìæèéã àëäàæ áîëäîã. Ãýðëèéí øèíæèëãýýíä òºñòýé ººð÷ëºëò èëýðäýã ó÷ðààñ ëèìôîèä èíòåðñòèöèéí óóøèãíû ¿ðýâñëèéã ñ¿ðüåýãýýàñ ÿëãàõàä õàìãèéí áýðõøýýëòýé áàéäàã.

Ñ¿ðüåýòýé á¿õ õ¿¿õäýä êîðòèêîñòåðîèäûã (ãîëäóó ïðåäíèçîëîí) ºäºðò 2 ìã/êã, 4 äîëîî õîíîã õýðýãëýõèéã çºâëºäºã. Äàðàà íü 1-2 äîëîî õîíîãîîð òóíã ààæìààð áóóðóóëàí çîãñîîíî. Ðèôàìïèöèí êîðòèêîñòåðîèäûí õóðèìòëàëûã áóóðóóëäàã ó÷èð õ¿¿õäèéí áèåèéí áàéäàë õ¿íä ¿åä ïðåäíèçîëîíû òóíã 4 ìã/êã (äýýä òàë íü ºäºðò 60 ìã) õ¿ðòýë èõýñãýæ áîëíî, õàðèí ºíäºð òóí äàðõëàë äàðàíãóéëàõ àþóë íü èë¿¿ èõ áàéäàã. Ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèò, õóðö òàðõìàë ñ¿ðüåýòýé íü áàòëàãäñàí þìóó áàéæ áîëçîøã¿é á¿õ õ¿¿õäèéã áèåèéí áàéäàë íü òîãòâîðæòîë ýìíýëýãò õýâò¿¿ëæ ýì÷ëýõ íü ç¿éòýé. Ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèòòýé õ¿¿õäýä òàõèð äóòóó áîëîõ ýãçýã ºíäºð áàéäàã ó÷ðààñ áîëîìæòîé áîë òóñãàé ìýðãýæëèéí õÿíàëòàí äîð ýì÷èëãýý õèéõ íü ç¿éòýé þì.

ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä ñ¿ðüåýã îíîøëîõ àðãà íü ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðã¿é õ¿¿õäèéíõòýé áàðàã àäèë áàéäàã, º.õ äîîðõ øèíæ òýìäãýýñ 3, ò¿¿íýýñ îëîí èëýðñýí áîë ñ¿ðüåý áàéõ ìàãàäëàë èë¿¿ ãýæ ¿çäýã:

ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýý

• ñ¿ðüåýãèéí øèíæ¿¿ä

Îíîøëîãîî

áàéæ

• ñ¿ðüåý áàéæ ººð÷ëºëò¿¿ä

ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õýä ñ¿ðüåýãýýð ºâ÷ëºõ ýãçýã èë¿¿ áàéäàã. Ãýõäýý èéì õ¿¿õä¿¿äýä òýäãýýðèéí ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õîëáîîòîé Pneumocystis jiroveci óóøèãíû ¿ðýâñýë (ºìíº íü Pneumocystis carinii óóøèãíû ¿ðýâñýë ãýæ íýðëýãäýæ áàéñàí), ëèìôîèä èíòåðñòèöèéí óóøèãíû ¿ðýâñýë áîëîí âèðóñûí þìóó íÿíãèéí óóøèãíû ¿ðýâñýë çýðýã áóñàä ºâ÷èí ãîëäóó ¿¿ñäýã. ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé èõýíõ õ¿¿õäýä óóøèãíû îëîí òºðëèéí õàëäâàðóóä íü ãóóðñàí õîîëîéí òýëýëò, óóøèãíû àðõàã ºâ÷ëºëä õ¿ðãýäýã. Ýäãýýð ºâ÷íèé èõýíõèéã êëèíèêò ¿íäýñëýí òàâèõ áîëäîã òóë õ¿¿õäèéí ºâ÷íèé øàëòãààí íü ÿìàð îïïîðòóíèñò õàëäâàð áîëñîíûã òîãòîîõîä õ¿íäðýëòýé áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí,

áîëîõ áîëîõ

àðõàã êëèíèê

• ÒÀÑ ýåðýã (õ¿¿õýä ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé òóë ã¿âäð¿¿íèé õýìæýý ≥5 ìì) • ÖÃØ-ä ñ¿ðüåýãèéí ººð÷ëºëò.

áàéæ

áîëîõ

Ñ¿ðüåýãèéí áàéæ áîëîõ àðõàã øèíæ èëýðñýí èõýíõ õ¿¿õäýä ÕÄÕÂ-ûí ñîðèë òàâèàã¿é áàéäàã. ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò èõòýé ãàçàð (ìºí õ¿¿õäýä ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàð áàéæ áîëîõ á¿õ òîõèîëäîëä) ÕÄÕÂ-ûí çºâëºãºº áîëîí ñîðèëûã õ¿¿õýä, ãýð á¿ëèéíõýíä õèéõ íü ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý, îíîøëîãîîíû àæëûí íýã õýñýã íü áàéõ ¸ñòîé.

102

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

Ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý

ñóëôàìåòîêñàçîë (SMX); 5-ààñ äýýø íàñàíä 80 ìã òðèìåòîïðèì (TMP) + 400 ìã ñóëôàìåòîêñàçîë (SMX)) õèéõ íü ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäèéí íàñûã óðòàñãàæ, àìüñãàëûí çàìûí õàëäâàð áîëîí ýìíýëýãò õýâòýõèéã áàãàñãàäàã. ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé, ñ¿ðüåýòýé õ¿¿õäýä ñóäàëãàà õèéãäýýã¿é áàéãàà ÷ ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé, ñ¿ðüåýòýé íàñàíä õ¿ðýãñäýä êîòðèìîêñàçîëûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò õèéñýí íèëýýä òîîíû ñóäàëãààãààð ¿ð ä¿í íü ñàéí áàéãàà þì. ÄÝÌÁ-ààñ ÕÄÕÂûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä õýðýãëýæ áóé ò¿ð çóóðûí çºâëºì溺 ñàÿõàí äàõèí õÿíàæ (2) äàðõëàë íü íèëýýí áóóðñàí ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé á¿õ õ¿¿õäýä êîòðèìîêñàçîë õýðýãëýõýýð øèéäâýðëýñýí áàéíà. Õàðèí ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý õèéëãýæ áàéãàà äàðõëàëûí äàõèí ñýðãýëòèéí ¿ðýâñëèéí õàì øèíæòýé õ¿¿õäýä êîòðèìîêñàçîëûã çîãñîîõîä àþóëã¿é þó ãýäýã òàëààð çºâøèëöºëä õàðààõàí õ¿ðýýã¿é áàéíà.

Îëîí óëñûí õýìæýýíä îäîî õýðýãëýæ áóé èõýíõ ãàðûí àâëàãàä ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýä ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðã¿é õ¿¿õäèéíõòýé àäèë 6 ñàðûí ãîðèì õýðýãëýõèéã çºâëºäºã. Õàðèí çàðèì îðíû õºòºëáºðò ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé, óóøèãíû ñ¿ðüåýòýé õ¿¿õäèéã 9 ñàð, óóøèãíû áóñ ñ¿ðüåýã 12 ñàð ýì÷ëýõýýð (1) îðóóëñàí áàéäàã. ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé íàñàíä õ¿ðýãñäýä ¿ðãýëæëýõ øàòàíä ýòàìáóòîë õýðýãëýñýí ¿åä äàõèëòûí ò¿âøèí ºíäºð áàéãàà ó÷ðààñ áîëîìæòîé áîë ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä ýì÷èëãýýíèé òóðøèä ðèôàìïèöèí õýðýãëýõ íü ç¿éòýé áàéíà. Óóøèãíû ñ¿ðüåýòýé èõýíõ õ¿¿õäýä ÕÄÕÂûí õàëäâàðòàé ÷ ãýñýí 6 ñàðûí ãîðèìûí ¿ð ä¿í ñàéí áàéäàã. Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý õèéãýýä ñàéæðàë àâàõã¿é áàéãàà ¿åä ýì÷èëãýý ¿ð ä¿íã¿é áîëîõîä õ¿ðãýæ áîëäîã: ýì÷èëãýýíèé çààâðûã çºð÷èõ, ýìèéí øèìýãäýë ìóó, ýìèéí äàñàë, ººð ºâ÷ëºë çýðýã øàëòãààíóóäûã íàðèéí øàëãàõ õýðýãòýé. 9 ñàðûí ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿íã 6 ñàðûíõòàé õàðüöóóëñàí ñóäàëãàà õèéãäýæ áàéíà.

Ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý (ART) ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé, ñ¿ðüåýòýé õ¿¿õäýä ART õèéõ ñòàíäàðò çºâëºìæèéã ÄÝÌÁ-ààñ õýâë¿¿ëñýí áàéíà. ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä ART õèéõýä ¿ð ä¿íòýé áàéãàà þì. Õàðèí ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé, ñ¿ðüåýòýé íü áàòëàãäñàí þìóó áàéæ áîëçîøã¿é ¿åä ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã íýí ò¿ð¿¿íä õèéõ õýðýãòýé. ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé ART õèéëãýæ áàéãàà þìóó õèéõýýð òºëºâëºñºí õ¿¿õäýä ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýýíèé àñóóäëûã õÿíóóð àâ÷ ¿çýõ ¸ñòîé, ó÷èð íü ðèôàìïèöèí¿¿ä (ÿëàíãóÿà ðèôàìïèöèí) áîëîí çàðèì òðàíñêðèïöýä ñààä áîëîõ íóêëåîçèä áèø èíãèáèòîðóóäûí õîîðîíä ýìèéí ìýäýãäýõ¿éö õàðèëöàí óðâàë ¿¿ñäýã. Ò¿¿í÷ëýí, ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã áîëîí ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýìèéí ãàæ íºëºº íü òºñòýé áàéäàã ó÷ðààñ àëü ýìèéã íü çîãñîîõ âý ãýäãèéã øèéäýõýä õ¿íäðýëòýé áîëäîã. Ðèôàìïèöèí íü îëîíõ ïðîòåàç

ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðã¿é õ¿¿õäèéíõòýé àäèëààð ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä ÷ ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã òóðøèëòûí ýì÷èëãýý õèéõèéã çºâëºäºãã¿é. ßìàð ÷ õ¿¿õäýä ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý õèéõ øèéäâýðèéã òóí õÿíóóð ãàðãàæ, ýì÷èëãýý õèéõýýð øèéäñýí áîë õ¿¿õäýä ýì÷èëãýýíèé á¿òýí êóðñ õèéõ øààðäëàãàòàé. ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäèéí àìüñãàëûí çàìûí ºâ÷íèéã ÿëãàõ îíîøëîãîîíû òàëààð èë¿¿ ìýäýýëëèéã õ¿ñíýãò 5.5-ààñ èë¿¿ õàðæ áîëîí.

Êîòðèìîêñàçîëûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò ªäºð á¿ð êîòðèìîêñàçîëûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò (5-ààñ äîîø íàñàíä 20 ìã òðèìåòîïðèì (TMP) + 100 ìã 103

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

èíãèáèòîðûí èéëäýñ äýõ ò¿âøèíã 80% ò¿¿íýýñ äîîø, òðàíñêðèïöýä ñààä áîëîõ íóêëåîçèä áèø èíãèáèòîðóóäûíõûã 2060% áóóðóóëäàã. Ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã áîëîí ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì¿¿äèéã õîñëîí õýðýãëýõ òàëààðõ çºâëºìæèéã áàéíãà õÿíàí çàñàæ áàéäàã ó÷ðààñ õàìãèéí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ìýäýýëëèéã ÄÝÌÁ-ûí âýá õóóäàñíààñ (http://www.who.int/hiv/mediacentre) àâ÷ áàéõ íü ç¿éòýé. Àìåðèêèéí Íýãäñýí Óëñûí ªâ÷íèé Õÿíàëò, Óðüä÷èëàí Ñýðãèéëýëòèéí Òºâèéí âýá õóóäñàíä ÷ (http://www.cdc.gov/nchstp/tb/) ìºí õýðýãòýé ìýäýýëýë ºãäºã.

ART õèéëãýýã¿é áàéãàà (º.õ ðåòðîâèðóñ “ãýíýí” áàéãàà) õ¿¿õäýä ART-ã áîëæ ºãâºë íààä òàë íü 2-8 äîëîî õîíîãîîð õîéøëóóëàõ íü ç¿éòýé áàéäàã. ART áà ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì¿¿äèéí õîîðîíä ¿¿ñ÷ áîëîõ õàðèëöàí óðâàë á¿ðèéã íàðèéâ÷ëàí òîîöîæ, ÿìàð íýã ººð÷ëºëòèéã ÕÄÕÂ-ûí ìýðãýæèëòýíòýé çºâëºñíèé äàãóó õèéõ øààðäëàãàòàé.

Äàðõëàëûí äàõèí ñýðãýëòèéí ¿ðýâñëèéí õàì øèíæ Äàðõëàëûí äàõèí ñýðãýëòèéí ¿ðýâñëèéí õàì øèíæ íü ºâ÷òºíèé áèåèéí áàéäàë ýõëýýä ñàéæèð÷ áàéñíàà äàõèí ìóóäàõààð òîäîðõîéëîãääîã, ýíý íü ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý õèéëãýæ áóé ºâ÷òºíä ART ýõýëñýíèé äàðàà àæèãëàãääàã. ART ýõýëñýíèé äàðàà ýõíèé 3-6 ñàðä ¿¿ñ÷, ãîëäóó ººðºº 10-40 õîíîãò àðèëäàã. Çàðèì ¿åä ART õèéëãýæ áóé õ¿¿õäýä ñ¿ðüåý ¿¿ñ÷ áîëíî. ART ýõýëñýíèé äàðàà ñ¿ðüåý õýçýý ¿¿ññýíèéã àâ÷ ¿çýõ íü ñ¿ðüåý ¿¿ññýí øàëòãààíûã òîãòîîõîä ÷óõàë áàéäàã (3). ART ýõýëñýíèé äàðààõ 6 ñàðä ñ¿ðüåý ¿¿ñâýë äàðõëàëûí äàõèí ñýðãýëòèéí ¿ðýâñëèéí õàì øèíæèéí èëðýë áàéæ áîëîõ þì. ART 6 ñàð õýðýãëýñíèé äàðàà ñ¿ðüåý ¿¿ñâýë ART ãîðèì ¿ð ä¿íã¿é áàéãààãèéí øèíæ áàéæ áîëíî. ART ýõýëñýíèé äàðàà ÿìàð ÷ õóãàöààíä ¿¿ñ÷ áóé ñ¿ðüåý íü ñ¿ðüåýãèéí øèíý õàëäâàð àâñàíû óëìààñ ¿¿ññýí áàéæ áîëíî. Ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã ÿàðàëòàé ýõëýõ õýðýãòýé. Êëèíèê ¿íýëãýýíä ÑD4 ýñèéí òîî áîëîí õóâü ÷óõàë áàéäàã (Õ¿ñíýãò À5.2, À5.3-ã ¿ç).

Ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýíèé ÿâöàä ART ýõýëæ áîëîõ òîõèðîìæòîé õóãàöàà íü ìýäýãäýýã¿é áàéãàà ÷ äàðõëàë äóòàãäëûí çýðýã, ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýíèé ÿâöàä ãàð÷ áàéãàà ¿ð ä¿íã õàðãàëçàí ART ýõëýõ øèéäâýðèéã ãàðãàõ íü ç¿éòýé. Õ¿ñíýãò 5.5-ä ÕÄÕÂ-ûí õàì õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõýëñýíèé äàðàà ART ýõëýõ õóãàöààíû òàëààðõ çºâëºìæèéã õàðóóëàâ. Ýì÷èëãýýã õýçýý ýõëýõ øèéäâýð ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäèéí êëèíèê áà äàðõëààíû áàéäëààñ õàìààðäàã: • ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýíèé äàðàà óäàõã¿é (2-8 äîëîî õîíîã) ART ýõëýõ; • ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýíèé ýð÷èìò øàò äóóñòàë ART-ã õîéøëóóëàõ; • ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý äóóñòàë ART-ã õîéøëóóëàõ. Ñ¿ðüåýãèéí

ýñðýã

ýì÷èëãýý

ýõýëñýí

104

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

Õ¿ñíýãò 5.5

Ðèôàìïèöèí á¿õèé ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõýëñýí ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä ART ýõýëæ áîëîõ õóãàöààà

ÄÝÌÁ õ¿¿õäèéí êëèíèê øàòá

Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýýíèé äàðàà ART ýõëýõ õóãàöààâ,ã

Ǻâëºìæ áîëãîæ áóé ART ãîðèì

4ä (òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåýãýýñ áóñàä óóøèãíû áóñ ñ¿ðüåý)

Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýýíèé äàðàà ART óäàëã¿é ýõëýõ (ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýýíýýñ 2-8 äîëîî õîíîãèéí äàðàà)

3 (óóøèãíû ñ¿ðüåý, òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý)

Êëèíèê ¿íýëãýý ë çºâõºí áîëîìæòîé ¿åä: • Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýýíèé äàðàà ART óäàëã¿é ýõëýõ (ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýýíýýñ 2-8 äîëîî õîíîãèéí äàðàà) • Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý äóóñòàë ART õîéøëóóëæ áîëîõ Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý 2-8 äîëîî õîíîã õèéñíèé äàðàà ¿ð ä¿í òóí ñàéí, õ¿¿õäèéí áèåèéí áàéäàë òîãòâîðòîé áºãººä êîòðèìîêñà-çîëûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò õèéñýí áîë ART ýì÷èëãýýã õîéøëóóëæ áîëíî ÑD4 õýìæýýã ãàðãàõ áîëîìæòîé áîë: ART õîéøëóóëàõ ýñýõ íü êëèíèê áàéäàë áîëîí ÑD4 õýìæýý, ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýýíèé êëèíèê áà äàðõëààíû ¿ð ä¿íãýýñ õàìààðäàã • Äàðõëàëûí õ¿íä äóòàãäàëè: Ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýíèé äàðàà ART óäàëã¿é ýõëýõ (ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýýíýýñ 2-8 äîëîî õîíîãèéí äàðàà) • Äàðõëàë äóòàãäàë õºíãºí þìóó áàéõã¿éê: Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý äóóñòàë ART õîéøëóóëæ áîëîõ Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿íã ñàéòàð íÿãòëàí øàëãàæ, ýì÷èëãýý äóóññàíû äàðàà ART õèéõ ýñýõèéã øèéäíý, ñàéæðàë áàéõã¿é áîë ART ýõýëíý.

3-ààñ äîîø íàñíû õ¿¿õäýä • Õàìãèéí çîõèìæòîé: ãóðâàëñàí NRTI íýã äýõ-ýãíýýíèé ãîðèì d4T þìóó AZT+3TC+ABC • Ñîíãîëòûí: íýã äýõ ýãíýýíèé ñòàíäàðò ãîðèì Õî¸ð NRTI + NVPå 3-ààñ äýýø íàñíû õ¿¿õäýäæ • Õàìãèéí çîõèìæòîé: ãóðâàëñàí NRTI íýã äýõ-ýãíýýíèé ãîðèì d4T þìóó AZT+3TC+ABC • Ñîíãîëòûí: íýã äýõ ýãíýýíèé ñòàíäàðò ãîðèì Õî¸ð NRTI + EFVç Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý äóóññàíû äàðàà äýýðõ ART ýì÷èëãýýã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õèéõ íü ç¿éòýé.

Äýýð äóðüäñàí ãîðèìóóä

Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý äóóñòàë ART õîéøëóóëæ áîëîõîîð áàéãàà ¿åä õî¸ð NRTI+ NNRTI íýã äýõ-ýãíýýíèé ñòàíäàðò ãîðèì õýðýãëýõèéã çºâëºäºã.

ART, ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý; NRTI, òðàíñêðèïöýä ñààä áîëîõ íóêëåîçèä èíãèáèòîð; d4T, ñòàâóäèí; AZT, çèäîâóäèí; 3TC, ëàìèâóäèí; ABC, àáàêàâèð; NVP, íåâèðàïèí; EFV, ýôàâèðåíç; NNRTI, òðàíñêðèïöýä ñààä áîëîõ íóêëåîçèä áèø èíãèáèòîð. à Ýõ ñóðâàëæ: Antiretroviral therapy of HIV infection in infants and children in resource-limited settings: towards universal access. Recommendations for a public health approach (3). á Ñ¿ðüåýòýé õ¿¿õäèéí êëèíèê ¿å øàò (ART øààðäëàãàòàé ýñýõèéã çààäàã). â Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý: ðèôàìïèöèí àãóóëñàí ãîðèì. ã Ñ¿ðüåý/ ÕÄÕÂ-ûí õàì õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä êîòðèìîêñàçîëûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý õýðýãëýõýä ¿ð ä¿íòýé áàéäàã. ä Êëèíèêèéí 4 äýõ ¿å øàòàíä áàéãàà á¿õ õ¿¿õäýä ÑD4-èéí õýìæýýíýýñ õàìààðàëã¿é ART ýõëýõ õýðýãòýé. å NVP-ã ðèôàìïèöèíòýé õàìò õýðýãëýæ áàéãàà ¿åä êëèíèê õÿíàëòûã áîëîìæòîé áîë ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýýòýé õàâñðàí íàðèéí õèéõ øààðäëàãàòàé. æ Ìýäýýëýë äóòìàã áàéãàà ó÷ðààñ ðåòðîâèðóñûí ýñðýã òîõèðîìæòîé áîëîí ñîíãîëò õèéõ ãîðèìóóäûã çºâøèëöºëä õ¿ðñýí çºâëºìæ ãýæ ¿çýæ áîëîõã¿é áàéãàà þì. ç EFV-ã <3 íàñòàé þìóó <10 êã õ¿¿õäýä õýðýãëýõèéã çºâëºäºãã¿é, áýëãèéí áîéæèëò íü ã¿éöñýí, áýëãèéí èäýâõòýé àìüäðàëòàé, æèðýìñëýëòýýñ õàìãààëàõ íàéäâàðòàé àðãà õýðýãëýäýãã¿é ýñâýë æèðýìñíèé ýõíèé 3 ñàðòàé îõèäîä õýðýãëýæ áîëîõã¿é. è Íàñàíä òîõèðñîí ÑD4 çààã 5%-ààñ èë¿¿ áóóðñàí ¿åä þìóó ≥5 íàñòàé õ¿¿õäýä ÑD4 200-349 ýñ/ìì3 áàéâàë äàðõëàëûí õ¿íä äóòàãäàë ãýæ òîîöäîã (Õ¿ñíýãò 5.6 ¿ç). ê ÑD4 ò¿âøèí äýýð äóðüäñàí õýìæýýíýýñ äýýã¿¿ð áàéãàà ¿åä äàðõëàëûí äóòàãäàë õºíãºí þìóó áàéõã¿é ãýæ òîîöäîã.

105

V. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝ

Õ¿ñíýãò 5.6

ÕÄÕÂ-òýé õîëáîîòîé õ¿¿õäèéí äàðõëàë äóòàãäëûí ñàíàë áîëãîæ áóé àíãèëàëà

ÕÄÕÂ-òýé õîëáîîòîé äàðõëàë äóòàãäëûí àíãèëàë ¯ë ÿëèã Õºíãºí Äààìæèðñàí Õ¿íä

Íàñòàé õîëáîîòîé ÑD4 õýìæýý ≥11 ñàð (%)

12-35 ñàð (%)

36-59 ñàð (%)

≥5 íàñ (ýñ/ìì3)

>35 30-35 25-30 <25

>30 25-30 20-25 <20

>25 20-25 15-20 <15

>500 350-499 200-349 <2000

à

Ýõ ñóðâàëæ: Antiretroviral therapy of HIV infection in infants and children in resource-limited settings: towards universal access. Recommendations for a public health approach (3). á ýñâýë <15%.

Óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò

õèéñíèé äàðàà ÁÖÆ-èéí òàðõìàë ºâ÷ëºë ¿¿ññýí òàëààð öººí áàðèìò áàéãàà ÷ ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé áîëîí õàëäâàðã¿é õ¿¿õäýä ÁÖÆ âàêöèíæóóëàëòûí ¿ð ä¿íã õàðüöóóëñàí ñóäàëãààãààð õ¿íäðýë ¿¿ñýõ ýãçýãò ÿëãàà áàéõã¿éã õàðóóëñàí áàéíà. Òóõàéí îðíû ñ¿ðüåýãèéí òàðõàëòààñ õàìààðàí ÁÖÆ âàêöèíæóóëàëòûí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ íü ç¿éòýé þì. Ñ¿ðüåý èõ òàðõàëòòàé îðîíä ÁÖÆ âàêöèíæóóëàëòûí ¿ð àøèã íü ¿¿ñýõ àþóëààñ èë¿¿ áàéäàã ó÷ðààñ ÄÝÌÁ á¿õ íÿðàéä ÁÖÆ õèéõèéã çºâëºäºã. ÁÖÆ âàêöèí õèéãýýã¿é, ÕÄÕÂûí ºâ÷ëºë/äàðõëàëûí îëäìîë äóòàãäëûí õàì øèíæ èëýðñýí õ¿¿õäýä ÁÖÆ-òàðõìàë ºâ÷ëºë ¿¿ñ÷ áîëîõ òóë ÁÖÆ õèéãýýã¿é íü äýýð áàéäàã. Ñ¿ðüåýãèéí òàðõàëò áàãàòàé îðîíä ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä ÁÖÆ õèéõ øààðäëàãàã¿é.

Äýëõèé íèéòýýð ñ¿ðüåý, ÕÄÕÂ-ûí õàì õàëäâàðûã õÿíàëòàíä àâàõ àðãà õýìæýýí¿¿ä õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ¿ð àøãàà ºãºõ þì. ¯¿íä, æèæèã õ¿¿õäèéí äóíä ÕÄÕ øèíýýð ¿¿ñýõ òîîã áóóðóóëæ ÷àäàõ ýõýýñ-õ¿¿õäýä ÕÄÕ õàëäàõààñ ñýðãèéëýõ õºòºëáºð áîëîí “Ñ¿ðüåýã Çîãñîîõ Ñòðàòåãè”-ûã ºðãºæ¿¿ëýõ çýðýã îðäîã. Ãýâ÷, ºâºðìýö àðãà õýìæýýã íýìýí àâàõ øààðäëàãàòàé áàéãàà þì. Íààä òàë íü, ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò èõòýé ãàçðóóäàä ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé á¿õ õ¿¿õäýä ñ¿ðüåýãèéí ñêðèíèíã õèéæ, ñ¿ðüåýòýé á¿õ õ¿¿õäýä ÕÄÕÂ-ûí ñîðèë õèéæ, çºâëºãºº ºãºõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Õàëäâàðò õýëáýðèéí ñ¿ðüåýãèéí ãýð á¿ëèéí õàâüòàë ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé á¿õ õ¿¿õäýä íàñíààñ õàìààðàëã¿é ñ¿ðüåýãèéí øèíæèëãýý õèéæ ýì÷ëýõ áóþó óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý õèéõ õýðýãòýé áàéãàà áèëýý. Õàì õàëäâàðòàé õ¿¿õäèéã èëð¿¿ëýõ, áîëîìæòîé ãàçàðò ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ øèíý àðãóóä øààðäëàãàòàé áàéíà.

ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé (ýñâýë äàðõëàëûí áóñàä äóòàãäàëòàé) õ¿¿õäýä ÁÖÆ óðüä÷èàí ñýðãèéëýõ òàðèëãààñ ¿¿ñýëòýé ºâ÷íèéã ýì÷ëýõ Óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàðèëãààñ ¿¿äýëòýé ºâ÷íèéã îíîøëîõîä ò¿âýãòýé, ýì÷èëãýý íü ºâºðìýö áàéäàã. M.bovis ïèðàçèíàìèäàä äàñàëòàé, ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã íýã äýõýãíýýíèé áóñàä ýìèéã ºíäºð òóíãààð

ÁÖÆ âàêöèíæóóëàëò ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò íü ÁÖÆ âàêöèíæóóëàëòàíä íºëººëºëõ áîëëîî. ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä ÁÖÆ âàêöèí 106

VI. ÓÓØÈÃÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ¯ÅÄ ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝÍÈÉ ÕßËÁÀÐØÓÓËÑÀÍ, ÑÒÀÍÄÀÐÒ ÀÐÃÀ×ËÀË

õýðýãëýõ øààðäëàãàòàé áàéäàã – çàðèì ìýðãýæèëòýí èçîíèàçèäûí ºäðèéí òóíã 15 ìã/êã (äýýä òàë íü 300 ìã), ðèôàìïèöèíûã 20 ìã/êã (äýýä òàë íü 600 ìã) õ¿ðòýë èõýñãýõèéã çºâëºäºã. ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä ÁÖÆ-ºâ÷ëºë áàéæ áîëçîøã¿é òóë òîõèðîõ ìýðãýæèëòýí ð¿¿ ýì÷èëãýýíä øèëæ¿¿ëýõ õýðýãòýé.

òîõèîëäëûí ¿åä ÿàðàëòàé àâàõ ãîë àðãà õýìæýýí¿¿äèéã ¿ç¿¿ëëýý. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýòýé áàéæ áîëîõ ºâ÷òºíä íÿí ñóäëàë þìóó ãèñòîëîãèéí áàòàëãààã¿é ¿åä ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõýëñýí áîë ýì÷èëãýýíèé êëèíèê ¿ð ä¿íã ñàðûí äàðàà øàëãàõ õýðýãòýé. Ñàéæðàë áàéõã¿é áîë êëèíèê ¿íýëãýýã àõèí õèéæ ººð îíîø õàéíà.

6. ÓÓØÈÃÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ¯ÅÄ ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝÍÈÉ ÕßËÁÀÐØÓÓËÑÀÍ, ÑÒÀÍÄÀÐÒ ÀÐÃÀ×ËÀË

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ñýæèãòýé á¿õ ºâ÷òºíä ÕÄÕ ñîðèë òàâóëàõûã ñàíàë áîëãîõ õýðýãòýé. Ó÷èð íü ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðòàé óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý õàâñàðñàí ¿åä ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýýã ýðò ýõëýõ øààðäëàãàòàéã çààäàã. ÕÄÕ õàëäâàðòàé õàâñàðñàí ñ¿ðüåýãèéí ¿åä äîîðõ àðãà õýìæýýã àâàõ øààðäëàãàòàé:

Ñ¿ðüåýòýé á¿ðòãýãäñýí 5 ºâ÷òºíèé 1ä óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý áàéäàã. Õàìãèéí ò¿ãýýìýë õýëáýðò: òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí (ãîëäóó õ¿ç¿¿ þìóó ñóãàíû), ãÿëòàí õàëüñíû (ãîëäóó íýã òàëûí ãÿëòàí õàëüñíû ¿ðýâñýë) áà òàðõìàë ñ¿ðüåý (íýãýýñ îëîí õýñýãò) îðäîã. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí õàðüöàíãóé öººí òîõèîëääîã õýëáýð: ¿íõýëöýã õàëüñíû áîëîí òàðõèíû á¿ðõ¿¿ëèéí ñ¿ðüåýã ýíý àâëàãàä ìºí àâ÷ ¿çíý. ÕÄÕÂ-ýåðýã Àôðèê÷óóäûí íàñ áàðàëòûí áàðàã ãóðàâíû íýã íü òàðõìàë ñ¿ðüåýãèéí óëìààñ áîëäîã áîëîâ÷ íàñ áàðæ áóé ÕÄÕÂ-ýåðýã ºâ÷òºí¿¿äèéí äºíãºæ òàëä íü ë íàñ áàðàõààñ íü ºìíº îíîø òàâüæ ÷àääàã. Ãýìòñýí òóíãàëãûí áóë÷èðõàéãààñ ñîðóóëàí àâ÷ îíîøèéã áàòàëæ áîëäîã òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåýãýýñ áóñàä ¿åä óóøèãíû áóñ ñ¿ðüåýòýé èõýíõ ºâ÷òºíä íÿí ñóäëàë þìóó ãèñòîëîãèéí áàòàëãàà õèéäýãã¿é. Èéìä, óóøèãíû áóñ ñ¿ðüåýã õóðäàí îíîøëîæ, ýì÷ëýõýä çîðèóëàãäñàí õÿëáàð, ñòàíäàðò ãàðûí àâëàãà ýìíýëãèéí àæèëòàíóóäàä õýðýãòýé áàéãàà þì.

• ÕÄÕ àëáàíä øèëæ¿¿ëýõ þìóó ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí äàãóó ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõýëíý. • Êîòðèìîêñàçîëûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý ýõýëíý. • Ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõýëñýíèé äàðàà óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí êëèíèê áàéäàë ìóóääàã (äàðõëàëûí äàõèí ñýðãýëòèéí ¿ðýâñëèéí õàì øèíæ) òàëààð ìýäýæ, òîõèðîõ àðãà õýìæýý àâàõàä áýëýí áàéõ õýðýãòýé.

Ñ¿ðüåýãèéí ëèìôàäåíèò Òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí òîìðîëòòîé, òýð íü õàòóó, íýã òàëûí, 2 ñì-ýýñ èë¿¿ õýìæýýòýé áàéãàà ýñâýë áóë÷èðõàé íü 纺ëºð÷ õýäýí ñàðûí òóðøèä öîîðîëò ¿¿ññýí á¿õ ºâ÷òºíã ñ¿ðüåýãèéí ëèìôàäåíèòèéí ñýæèãòýé ãýæ ¿çíý. Õ¿ç¿¿íèé áóë÷èðõàé ãýìòýõ íü ýëáýã áàéäàã áºãººä áóë÷èðõàé òîìîðäîã áóñàä øàëòãààíóóä: ðåàêòèâ áà/ ýñâýë ÕÄÕÂ-õîëáîîòîé ëèìôàäåíîïàòè, õîðò õàâäàð, òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí áóñàä õàëäâàð çýðãýýñ êëèíèêýýð ÿëãàõàä õýö¿¿ áàéäàã. Èéìä, ºâ÷òºí ýìíýëýãò ¿ç¿¿ëýõýýð

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåý ãýæ ñýæèãëýõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, ºâ÷íèé ò¿ãýýìýë õýëáýðèéí ¿åä èëýðëýã ãîë øèíæ¿¿äèéã Çóðàã 6.1-ä íýãòãýí õàðóóëàâ. Õ¿ñíýãò 6.1-ä îíîøëîõîä øààðäàãääàã ÷óõàë øèíæèëãýýí¿¿ä, óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ñýæèãòýé 107

VI. ÓÓØÈÃÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ¯ÅÄ ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝÍÈÉ ÕßËÁÀÐØÓÓËÑÀÍ, ÑÒÀÍÄÀÐÒ ÀÐÃÀ×ËÀË

ýõíèé óäàà èðýõýä íü ë çîõèõ æóðìààð ç¿¿í ñîðóóëàëò (“Òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí ñîðóóëàëò õèéõ àðãà÷ëàë” õàéðöãèéã õàð) õèéõ íü ç¿éòýé.

àâñàí ìàòåðèàë îíîøëîãîîíä òóñëààã¿é áîë äýëãýðýíã¿é øèíæèëãýýíä ç¿ñýëòèéí áèîïñè õèéæ Öèëü-Íèëüñîíû áè÷èë õàðóóð, ìèêîáàêòåðèéí ºñãºâºð, áîëîìæòîé ¿åä ãèñòîëîãèéí øèíæèëãýýíä àâíà.

Ñîðóóëæ àâñàí ìàòåðèàëä öèòîëîãèéí áîëîí ñ¿ðüåýãèéí áè÷èë õàðóóð õèéñíýýð îíîøëîãîîíû ò¿âøèí ºíäºð áîëäîã, ñ¿ðüåýãèéí ëèìôàäåíèòòàé ºâ÷òºíèé 85%-ä îíîøèéí áàòàëãàà õèéæ áîëäîãèéã á¿õ áèø ÷ íèëýýä ñóäàëãààãààð õàðóóëñàí íü óã àðãà ÷óõàë áàéæ áîëîõûã õàðóóëæ áàéãàà þì. Öîîðîëò ¿¿ññýí áîë ãàð÷ áóé èäýýã áè÷èë õàðóóðò øèíæèëñýíýýð ÕÒÍ èëð¿¿ëýõ áîëîìæòîé. Áîëîìæòîé ãàçàðò öèòîëîãè õèéñíýýð õàâäàð, áóñàä õàëäâàð çýðýã áóë÷èðõàéí òîìðîëòûí ººð øàëòãààíûã òîäðóóëæ áîëäîã.

Äîîðõ òîõèîëäîëä ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã äàðóé ýõëýõ øààðäëàãàòàé: • ºâ÷òºí ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé áºãººä òàðõìàë ñ¿ðüåýãèéí êëèíèê øèíæ (ìýäýãäýõ¿éö òóðàõ, êëèíèê áàéäàë õóðäàí äîðîéòîõ, îëîí õýñýãò ñ¿ðüåýãèéí ñýæèãòýé øèíæòýé) èëýðñýí ýñâýë • ñ¿ðüåýãèéí ëèìôàäåíèò áàéõ ìàãàäëàë èõòýé áºãººä õàíãàìæ, ýäèéí çàñãèéí õÿçãààðëàëòààñ ç¿ñýëòèéí áèîïñèéí õàðèó õî¸ð äîëîî õîíîãîîñ èë¿¿ õóãàöààíä õîæèìäîõîîð áîë.

Øèíæèëãýýíèé õàðèóã äîëîî õîíîãèéí äîòîð ãàðàõàä õÿíàëò òàâèíà. Ñîðóóëæ

108

VI. ÓÓØÈÃÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ¯ÅÄ ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝÍÈÉ ÕßËÁÀÐØÓÓËÑÀÍ, ÑÒÀÍÄÀÐÒ ÀÐÃÀ×ËÀË

Çóðàã 6.1

Óóøèãíû áóñ ñ¿ðüåýã (ÓÁÑ) îíîøëîõîä òóñ áîëîõ êëèíèê îíöëîãóóä

ÓÁÑ-ã ñýæèãëýõ Õî¸ð äîëîî õîíîãîîñ äýýø õàíèàëãàæ áàéãàà ýñâýë • çîðèóäààð áóñ òóðñàí f øºíº õºëºðäºã áºãººä f õàëóóí >37.5° ýñâýë f õàëóóíòàé ìýò áàéãàà • Àìüñãàë õ¿íäðýëòýé (ø¿¿äýñ/ ïåðèêàðäèò) ýñâýë • Õ¿ç¿¿/ñóãàíû áóë÷èðõàé òîìîðñîí ýñâýë • Öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýýíä f Òàðõìàë ñ¿¿äýðòýé f Ç¿ðõ òîìîðñîí (ÿëàíãóÿà òýãø f õýìòýé, Ẻðºíõèé áîëñîí) f Öýýæíèé ãÿëòàí õàëüñíû f ø¿¿äýñ f Öýýæíèé õºíäèéí òóíãàëãûí f áóë÷èðõàé òîìîðñîí • Òîëãîéí àðõàã ºâäºëò þìóó ñýòãýöèéí áàéäàë ººð÷ëºãäñºí ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé ¿åä ò¿ðãýí þìóó ìýäýãäýõ¿éö òóðæ áàéãàà, õàëóóðñàí, øºíº õºëºðäºã øèíæ èëýðñýí á¿õ õ¿íä òàðõìàë ñ¿ðüåý áàéæ áîëçîøã¿é ãýæ ¿çíý

¨

f

f

•

Öýýæíèé õºíäèéä øèíãýí f Àìüñãàëûí ÷èìýý ñîíñîãäîõã¿é f Öýýæíèé õýíõýðöãèéí õºäºë㺺í áàãàññàí f Òîãøèëòûí ÷èìýý á¿äãýðñýí Öýýæíèé ãÿëòàí õàëüñíû ñ¿ðüåýãèéí ø¿¿äýñò ¿ðýâñýë áàéæ áîëîõ •

Ç¿ðõ îð÷èìä øèíãýí õóðñàí øèíæ f Ç¿ðõíèé ÷èìýý àëñëàãäñàí f Õºë áà/ýñâýë õýâëèéí õàâàí f Ãàðûã äýýø ºðã¿¿ëýõýä õ¿ç¿¿, ãàðûí âåíèéí ñóäàñ õººõ Ñ¿ðüåýãèéí ïåðèêàðäèò áàéæ áîëîõ •

Ìåíèíãèòèéí øèíæ f õ¿ç¿¿ õºøèí㺠f óõààí áàëàðäàõ f í¿äíèé õýâèéí áóñ õºäºë㺺í Ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèò áàéæ áîëîõ

ÓÁÑ ñýæèãòýé áîë ÕÄÕ áàéäëûã òîãòîîõ • ÕÄÕ áàéäàë ìýäýãäýõã¿é ýñâýë ñ¿¿ëèéí ñîðèë íü ñºðºã áîë ÕÄÕ õóðäàí ñîðèëûã çºâëºõ þìóó õèéõ f

Õàðàõ, ÷àãíàõ • Õ¿ç¿¿, ñóãàíû òóíãàëãûí áóë÷èðõàé òîìîðñîí (ÓÁÑ-èéí áóñàä õýëáýð èëýðñýí áîë îíîø áàòëàõàä òóñ áîëäîã) Ñ¿ðüåýãèéí ëèìôàäåíèò áàéæ áîëîõ

Îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíä ýíý íü íºëººëäºã áîëîõûã òàéëáàðëàõ ÕÄÕÂ-õîëáîîòîé ñ¿ðüåý îíîøëîãäñîí áîë ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý õèéëãýõ øààðäëàãàòàé ýñýõèéã øèéäýõ Õýðýâ çºâøººðñºí áîë ñîðèëûã òýð ºäºðò íü õèéõ íü ç¿éòýé.

Öýýæíèé ãÿëòàí õàëüñíû ø¿¿äýñò ¿ðýâñýë

èë¿¿ áàéäàã. Óãàíäà, Çèìáàáâåéä ñàÿõàí õèéñýí òîõèîëäëûí õî¸ð ñóäàëãààãààð îíîøëîãîîíû ò¿âøèí 95%-ä õ¿ðñýí áàéíà. Öýýæíèé ãÿëòàí õàëüñíû ø¿¿äýñò ¿ðýâñýë íü ÕÄÕÂ-õîëáîîòîé óóøãèíû áóñ

Ñ¿ðüåýãèéí òàðõàëò èõòýé îðíóóäàä öýýæíèé ãÿëòàí õàëüñíû íýã òàëûí ø¿¿äýñò ¿ðýâñýë ñ¿ðüåýãèéí áàéõ íü

109

VI. ÓÓØÈÃÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ¯ÅÄ ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝÍÈÉ ÕßËÁÀÐØÓÓËÑÀÍ, ÑÒÀÍÄÀÐÒ ÀÐÃÀ×ËÀË

ñ¿ðüåýãèéí õàìãèéí ýëáýã òîõèîëääîã õýëáýð áºãººä ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýíèé ýõíèé 2 ñàðä íàñ áàðàëòûí ò¿âøèí ºíäºð (20% äýýø) áàéäàã. Äîîðõ àðãà øààðäëàãàòàé:

õýìæýýí¿¿äèéã

áàéõã¿é áîë íýìýëò øèíæèëãýý õèéõ øààðäëàãàã¿é. • Ñîðóóëæ àâñàí øèíãýí íºæðºõã¿é áàéõ íü ñ¿ðüåýã ¿ã¿éñãýõ çààëò áèø þì, èéìä ºâ÷òºíä õýâèéí áóñ áóñàä èëðýë (Õ¿ñíýãò 6.1) áàéõã¿é áîë ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã äàðóé ýõýëæ áîëíî. Õàðèí øèíãýíä óóðãèéí õýìæýý (ñ¿ðüåýãèéí ø¿¿äýñòýé ºâ÷òºíä ≥30 ã/ë ãýæ ¿çäýã ÷ õ¿íä ºâ÷òºíä äîîãóóð áàéæ áîëíî), ýñèéí äýëãýðýíã¿é øèíæèëãýýã (ñ¿ðüåýãèéí ¿åä ëèìôîöèò¿¿ä ≥50% áàéäàã) õèéõ øààðäëàãàòàé. ªºð îíîøèéã 7 õîíîãèéí äîòîð òàâèàã¿é áîë ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõëýõ õýðýãòýé.

àâàõ

• Öýýæíèé ãÿëòàí õàëüñíû ø¿¿äýñò ¿ðýâñëèéí ¿åä àâàõ àðãà õýìæýýã ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã ýõýëæ, ñóóðü áîëæ áóé ÕÄÕ õàëäâàðûã õîæèìäîëã¿é èëð¿¿ëýõýä ÷èãë¿¿ëýõ õýðýãòýé. Ãÿëòàí õàëüñíû áèîïñè õèéõýä îíîøëîãîîíû ò¿âøèí ºíäºð áàéäàã ÷ øààðäëàãàã¿éãýýð ó÷ðóóëäàã ãýìòýë èõòýé, îíîøëîãîî õîæèìäóóëàõàä õ¿ðãýæ áîëäîã òóë ¿¿íèéã õèéõèéã çºâëºäºãã¿é.

• Öýýæíèé õºíäèéí õàòãàëò õèéõ áîëîìæã¿é ¿åä, ºâ÷òºí ÕÄÕ õàëäâàðòàé, ñ¿ðüåýãýýñ áóñàä èëðýë êëèíèê þìóó ãýðëèéí øèíæèëãýýíä èëðýýã¿é áîë ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã äàðóé ýõëýõ íü ç¿éòýé.

• Öýýæíèé ãÿëòàí õàëüñíû ø¿¿äýñ áàéæ áîëîõ ñýæèãòýé ¿åä îíîøèéã áàòëàõûí òóëä öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý õèéæ, áîëîìæòîé ãàçàð á¿ðä øèíãýíèéã ñîðóóëàí àâ÷, àâñàí øèíãýíèéã ýíãèéí 1, àíòèêîàãóëÿöëàãäñàí 2 õóðóó øèëýíä õóâààæ õèéíý.

Òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí àñïèðàö õèéõ àðãà÷ëàë

• Íýã òàëûí ø¿¿äýñò ¿ðýâñýëòýé ºâ÷òºíä ãÿëòàí õàëüñíû ø¿¿äýñ öýâýð, õýñýã õóãàöààíû äàðàà íºæèð÷ áàéãàà ¿åä íÿíãèéí óóøèãíû ¿ðýâñëèéí êëèíèê èëðýë áàéõã¿é áîë ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý ýõýëòýë ºðãºí-õ¿ðýýíèé àíòèáèîòèê ýì÷èëãýý õèéõ øààðäëàãàã¿é.

Øààðäëàãàòàé õýðýãñë¿¿ä: õýñýã ãàçðûí ìýäýý àëäóóëàã÷, áýýëèé, 5 ìë-èéí òàðèóð, 18-ààñ 21-õýìæýýíèé ç¿¿*, áè÷èë õàðóóðûí 3 øèëýí òàâèóð øèë, öèòîëîãè áîëîìæòîé áîë öèòîëîãèéí áýõæ¿¿ëýã÷ (öýâýð ñïèðò, ìåòàíîë ã.ì).

• Õî¸ð òàëûí ø¿¿äýñò ¿ðýâñýë, ñîðóóëñàí ç¿éë áóëèíãàðòàé þìóó öóñàðõàã çýðýã õýâèéí áóñ èëðýëòýé ºâ÷òºíä Õ¿ñíýãò 6.1-ä äýëãýðýíã¿é ºãºãäñºí íýìýëò øèíæèëãýýí¿¿äèéã õèéõ íü ç¿éòýé. Öýâýð õóðóó øèëýíä (àíòèêîàãóëÿíòã¿é) õèéñíèé äàðàà öººí ìèíóò áîëîîä ñîðóóëñàí ç¿éë íºæèð÷ áàéâàë øèíãýíä óóðãèéí õýìæýý èõ áàéãààã áàòàëäàã áºãººä ñ¿ðüåý ãýäãèéã çààäàã. Ñîðóóëñàí øèíãýí òóíãàëàã þìóó ñ¿ðëýí ºíãºòýé, ñ¿ðüåýãýýñ áóñàä ºâ÷íèé ººð øèíæ

Õèéõ äàðààëàë 1. Áè÷èë õàðóóðûí òàâèóð øèë äýýð ºâ÷òºíèé íýð, òàíèõ äóãààðûã áè÷èæ áýëýí áîëãîíî. 2. Òîìîðñîí òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí ãàäíàõ àðüñàíä õýñýã ãàçðûí ìýäýý àëäóóëàã÷ õèéíý. 3. Òàðèóðò ç¿¿ã áýõýëæ àãààðûã ãàðãàíà. 4. Òóíãàëãûí áóë÷èðõàéã õºäºë㺺íã¿é áàéëãàõûí òóëä ñóë ãàðûí ýðõèé,

110

VI. ÓÓØÈÃÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ¯ÅÄ ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝÍÈÉ ÕßËÁÀÐØÓÓËÑÀÍ, ÑÒÀÍÄÀÐÒ ÀÐÃÀ×ËÀË

äîëîîâîð áàðèíà.

õóðóóãààð

áóë÷èðõàéã

ºâ÷íèéã íÿí ñóäëàë, ãèñòîëîãîîð çààâàë áàòëàëã¿éãýýð ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã ýõëýõýä õàíãàëòòàé ºâºðìýö áàéäàã. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýã äèéëýíõ ºâ÷òºíä ç¿ñëýãò áèîïñè áà/ýñâýë îëîí òºðëèéí ºñãºâºðèéí øèíæèëãýýãýýð áàòàëæ áîëäîã ÷ ýäãýýðèéã åðäèéí æóðìààð õèéõèéã çºâëºäºãã¿é, ó÷èð íü ¿íýòýé, ìºí îíîøèéã õîæèìäóóëñàíààð ýì÷èëãýýíèé ñàéí ¿ð ä¿íã áóóðóóëæ áîëäîã.

5. ͺ㺺 ãàðò òàðèóð áàðüæ ýð¿¿ë àðüñòàé õýñãýýð ç¿¿ã õàòãàí áóë÷èðõàéí òºâä þìóó 纺ëðºëò õàìãèéí èõòýé õýñýã õ¿ðòýë îðóóëæ òàðèóðûí ãàðûã õîéø òàòíà. Þì ñîðîãäîõã¿é áîë òàðèóðûí ãàðûã òàòñàí õýâýýð ç¿¿ã ãàäàãø, äîòîãø 纺ëºí õºäºëãºíº. Áóë÷èðõàé áàðüæ áàéãàà ãàðààðàà 纺ëºí äàðæ ç¿¿ã 2 òèéø íü ýðãýëä¿¿ëíý. Òàðèóðûí äîòîð õàðàãäàõààð ç¿éë ñîðîãäîîã¿é áàéëàà ÷ ç¿¿, ç¿¿íèé ñ¿âýíä òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí æèæèã õýñýã öóãëàðñàí áàéäàã.

Ñîðüöûã ºñãºâºðò àâñàíààð ñ¿ðüåýã áàòëàõ áîëîìæ èõýñäýã ÷ ºñãºâºðèéí õàðèó ãàðòàë ýì÷èëãýýã õîæèìäóóëàõàä õ¿ðãýæ áîëäîã. Õ¿ñíýãò 6.1-ò çààãäñàí ÷óõàë øèíæèëãýý, ¿íýëãýýã õèéñýí áîë ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã äàðóé ýõëýõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Ñ¿ðüåýãýýñ áóñàä ºâ÷èí áàéæ áîëçîøã¿é áîë ¿çëýã õèéæ áóé ýìíýëãèéí àæèëòàí íýìýëò øèíæèëãýý áîëîí ýì÷èëãýý (àíòèáèîòèê ã.ì) øààðäëàãàòàé ýñýõèéã íàðèéí àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé. Ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõëýõýýñ ºìíº ºðãºí-õ¿ðýýíèé àíòèáèîòèêèéã åðäèéí æóðìààð ºãºõ øààðäëàãàã¿é.

6. Ç¿¿, òàðèóðûã ñóãàëàí àâ÷ ñîðîãäñîí ç¿éëèéã òàâèóð øèë äýýð òàðààí ò¿ðõýíý. Äîòîðõ ç¿éëèéã ãàðãàõûí òóëä ç¿¿ã ñóãàëàí áàãà õýìæýýíèé àãààð îðóóëàõ øààðäëàãà ãàð÷ áîëíî. 7. Òàâèóð øèëèéã õàòààíà. Õýðýâ èäýý ñîðîãäñîí áîë íýã òàâèóð øèëèéã Ãðàìûí áóäàëòàíä, íýãèéã ñ¿ðüåýãèéí áè÷èë õàðóóðò ÿâóóëíà. Èäýý áàéõã¿é áîë õî¸ð òàâèóð øèëèéã ñ¿ðüåýãèéí áè÷èë õàðóóðò ÿâóóëíà.

Äîîðõ ºâ÷òºíä àäèë òºñòýé êëèíèê èëðýë ¿¿ñãýæ áîëîõ áóñàä øàëòãààíóóäûã ¿ã¿éñãýñýí ë áîë ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýýã äàðóé ýõëýõ øààðäëàãàòàé:

8. Áîëîìæòîé ¿åä ãóðàâ äàõü òàâèóð øèëèéã ýñèéí áýõæ¿¿ëýã÷ öàöàæ, õàòñàíû äàðàà öèòîëîãèä ÿâóóëíà.

• ¯íõýëöýã õàëüñíû ø¿¿äýñò ¿ðýâñýë: ÕÄÕÂ-õîëáîîòîé ¿íõýëöýã õàëüñíû ø¿¿äýñíèé ¿åä øàëòãààí íü 90% îð÷èìä ñ¿ðüåý áàéäàã áîë ÕÄÕÂñºðºã õ¿ì¿¿ñò ýíý íü äîîãóóð (50-70%) áàéäàã.

*Ç¿¿íèé õýìæýý òîì áàéõ òóòàì ¿ð ä¿í ñàéí áàéäàã (18 þìóó 19G: ºðãºíç¿¿ò àñïèðàöè), ãýõäýý ººð ç¿¿ áàéõã¿é áîë ñòàíäàðò ôëåáîòîìèòîé íàðèéí ç¿¿í (21G) àñïèðàöèéã õýðýãëýæ áîëíî. Òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí ç¿¿íèé-õºíäèéí áèîïñèéã òîõèðîõ õýðýãñýëòýé áîë îðëóóëàí õýðýãëýæ áîëäîã.

• Íóãàñíû óñàíä íü ñ¿ðüåýãèéí ñýæèãòýé ººð÷ëºëò èëýðñýí ìåíèíãèò. • ÕÄÕ òóðààëûí õàì øèíæòýé, õàëóóð÷ áàéãàà òàðõìàë ñ¿ðüåýãèéí ñýæèãòýé ºâ÷òºí. ÕÄÕÂ-ýåðýã, õàëóóðàëòòàé, ýìíýëýãò õýâòýæ áàéãàà ºâ÷òºíèé äóíä, çàðèì îðîíä íàñ áàðñàíû äàðààõ

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí áóñàä õýëáýð¿¿ä Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí áóñàä õýëáýðòýé èõýíõ ºâ÷òºíä èëýðñýí øèíæ íü

111

VI. ÓÓØÈÃÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ¯ÅÄ ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝÍÈÉ ÕßËÁÀÐØÓÓËÑÀÍ, ÑÒÀÍÄÀÐÒ ÀÐÃÀ×ËÀË

îíîøëîãäîîã¿é òàðõìàë ñ¿ðüåýãèéí ò¿âøèí òîãòìîë ºíäºð õýâýýð áàéãàà þì.

ìåíèíãèòòýé ºâ÷òºí¿¿äèéí àìüä ¿ëäýõ áîëîìæèéã ìýäýãäýõ¿éö èõýñãýäýã áàéíà, èéìä ¿¿íèéã õýðýãëýõèéã çºâëºìæ áîëãîäîã. Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí áóñàä õýëáýð¿¿ä áîëîí ÕÄÕÂ-õàëäâàðòàé ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèòèéí ¿åä ñòåðîèäûí ¿ð ä¿í òîäîðõîéã¿é õýâýýð áàéãàà áèëýý. Ñ¿ðüåýãèéí ïåðèêàðäèòûí ¿åä õèéñýí æèæèã òóðøèëòûí ¿ð ä¿í íàéäâàð òºð¿¿ëýõýýð áàéíà. Öýýæíèé ãÿëòàí õàëüñíû ø¿¿äýñò ¿ðýâñëèéí ýì÷èëãýýíä ñòåðîèä íýìñýíèé ¿ð ä¿í áàéõã¿é, õàðèí ÕÄÕÂ-ýåðýã ºâ÷òºíä õîð õ¿ðãýæ áîëîõ íü ãýñýí çàðèì ñàíàë ãàðààä áàéíà. Èë¿¿ òîì õýìæýýíèé êëèíèê òóðøèëòóóäûí ¿ð ä¿í ìýäýãäýõýýð öààøäàà çºâëºìæèä ººð÷ëºëò ãàð÷ áîëîõ þì.

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí Õ¿ñíýãò 6.1-ä äóðüäñàíààñ áóñàä õýëáýðòýé áàéæ áîëîõ êëèíèê èëðýë áîëîí øèíæèëãýýíèé õàðèóòàé ºâ÷òºíä ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý ýõëýõèéí ºìíº èë¿¿ íàðèéí øèíæèëãýý õèéõ øààðäëàãàòàé, õàðèí îíîøëîãîîíû õîæèìäîëûã äîîãóóð ò¿âøèíä áàéëãàõ õýðýãòýé.

Êîðòèêîñòåðîèäûí ýì÷èëãýý Ñ¿ðüåýã îíîøëîõ ¿åä íü ýõýëæ, ýì÷èëãýýíèé ýõíèé 2 ñàðä õýðýãëýñýí êîðòèêîñòåðîèä ÕÄÕÂ-ñºðºã ñ¿ðüåýãèéí

112

113 Ñ¿ðüåýãèéí áóñ èëðýëòýé • Áóñàä øàëòãààíûã õàéõ • Ñ¿ðüåýãèéí, õ¿íä ¿åä àíòèáèîòèê ýì÷èëãýý õî¸óëàíã ýõëýõ

ßàðàëòàé àâàõ àðãà õýìæýý Ǻâõºí ñ¿ðüåýãèéí èëðýëòýé • Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý ýõëýõ (õ¿íä áîë àíòèáèîòèê íýìýõ)

ßàðàëòàé àâàõ àðãà õýìæýý Ǻâõºí ñ¿ðüåýãèéí èëðýëòýé • Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý ýõëýõ

Ñ¿ðüåýãèéí áóñ èëðýëòýé • Àñïèðàöèéã ýñèéí, óóðàã, áîëîìæòîé áîë öèòîëîãèä ÿâóóëàõ: ëèìôîöèò≥50%, óóðàã >30 ã/ë áîë ñ¿ðüåý áàéæ áîëîõ • Àñïèðàöè íºæðººã¿é íü ë ãàíö õýâèéí áóñ øèíæ áîë, ýñâýë 7 õîíîãò ººð îíîø îëîîã¿é áîë ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý õèéíý.

Ñ¿ðüåýãèéí áóñ øèíæ¿¿ä ÕÄÕÂ+ áîë ñàëìîíåëë, ïíåâìîêîêê, õóìõàà, êðèïòîêîêêîç áàéæ áîëîõ • Õºøèí㺠• Àìüñãàë õ¿íäðýë (àìüñãàëûí òîî>30/ìèí) • Ñóóëãàæ áàéãàà,õ¿íä • ªòãºí öóñòàé • Êðèïòîêîêêûí àíòèãåí+ õóìõààãèéí ò¿ðõýö áà öóñíû ºñãºâºðò ¿¿ñãýã÷ ÿëãàãäñàí

Ñ¿ðüåý áàéõ ìàãàäëàë èõòýé • Òóðñàí, õàëóóí, õàíèàëãàæ áàéãàà • ÖÃØ õýâèéí áóñ (òàðõìàë ñ¿¿äýð ìºí èëýðñýí) • Ýëýã/äýë¿¿ òîìîðñîí • Øºíº õºëºðäºã • Öóñ áàãàäàëò

Ñ¿ðüåýãèéí áóñ øèíæ¿¿ä • Õî¸ð òàëûí ¿ðýâñýë (ç¿ðõíèé äóòàãäàë, óóøèãíû ¿ðýâñýë áàéæ áîëîõ) • ÊÑà êëèíèê/áóñàä õàâäàð • Ñîðóóëñàí øèíãýí: - Áóëèíãàð/èäýýòýé (ýìïèåì áàéæ áîëîõ) - ͺæðºõã¿é áàéãàà (ñ¿ðüåýã ¿ã¿éñãýäýãã¿é, øèíãýíã óóðàã, ýñèéí øèíæèëãýýíä ÿâóóëàõ, ç¿ðõíèé äóòàãäàë áàéæ áîëîõ)

Ñ¿ðüåý áàéõ ìàãàäëàë èõòýé • Íýã òàëûí ¿ðýâñýë • Ñîðóóëñàí øèíãýíá: - Òóíãàëàã, ñ¿ðëýí ºíãºòýé - Àíòèêîàãóëÿíòã¿é õóðóó øèëýíä õèéñíèé äàðàà íºæèð÷ áàéãàà • Òóðñàí, øºíº õºëºðäºã, õàëóóíòàé • Áóñàä õýñýãò ñ¿ðüåý èëýðñýí

×óõàë øèíæèëãýýí¿¿ä • ÕÄÕ ñîðèë (õóðäàíã áîëîìæòîé áîë) • ÖÃØ • Õóìõààãèéí öóñíû øèíæèëãýý • Öóñíû ºñãºâºð, öóñíû äýëãýðýíã¿é øèíæèëãýý, êðèïòîêîêêûí àíòèãåí

×óõàë øèíæèëãýýí¿¿ä • ÕÄÕÂ ñîðèë (õóðäàíã áîëîìæòîé áîë) • ÖÃØ • Õàíèàæ áàéâàë öýðíèé ò¿ðõýö • Øèíãýíã ñîðóóëæ øèíæëýõá • Öóñíû öàãààí öîãöîñûí äýëãýðýíã¿é áîëîí ñîðóóëñàí øèíãýíèé óóðàã òîäîðõîéëîõ (áîëîìæòîé áîë)

Ñ¿ðüåýãèéí áóñ èëðýëòýé • Áóñàä øàëòãààíûã õàéõ • Õýò àâèàãààð ø¿¿äýñ áàéãààã áàòàëñàí, 7 õîíîãò ººð îíîø òîãòîîãîîã¿é áîë ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý ýõëýõ

ßàðàëòàé àâàõ àðãà õýìæýý Ǻâõºí ñ¿ðüåýãèéí èëðýëòýé • Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý ýõëýõ • Àìüñãàëàõàä õýö¿¿, áèåèéí áàéäàë õ¿íä áîë ÿàðàëòàé àñïèðàö õèéõýýð øèëæ¿¿ëýõ

Ñ¿ðüåýãèéí áóñ øèíæ¿¿ä • Óóøèãíû òàëáàéä çóðâàñ ñ¿¿äýð áà/ ýñâýë ç¿ðõíèé ñ¿¿äýð òýãø õýìòýé áèø (ç¿ðõíèé äóòàãäàë áàéæ áîëîõ) • Öóñíû äàðàëò ºíäºð • Ýëåêòðîêàðäèîãðàììä ç¿ðõíèé òîìðîëòûí ººð øàëòãààí áàéæ áîëîõ (öóñíû äàðàëò ºíäºð, õàâõëàãûí ºâ÷èí, êàðäèîìèîïàòè) • Øóóãèàí (õàâõëàãûí ºâ÷èí áàéæ áîëîõ) • Õºøèí㺠(íÿíãèéí ïåðèêàðäèò áàéæ áîëîõ)

Ñ¿ðüåýãèéí áóñ èëðýëòýé • Êðèïòîêîêêûí ñîðèë+ þìóó ÕÄÕÂ+, ººð îíîø òàâèãäààã¿é áîë êðèïòîêîêêûí ºâ÷íèé ýì÷èëãýý õèéíý.

ßàðàëòàé àâàõ àðãà õýìæýý Ǻâõºí ñ¿ðüåýãèéí èëðýëòýé • Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý • Ýìíýëýãò õýâò¿¿ëýõ

Ñ¿ðüåýãèéí áóñ øèíæ¿¿ä • ÕÄÕ ñîðèë+ (êðèïòîêîêêûí ºâ÷ëºë áàéõ ìàãàäëàë èë¿¿) • Íóãàñíû óñ áóëèíãàðòàé þìóó áè÷èë õàðóóðò íåéòðîôèë (íÿíãèéí áàéæ áîëîõ) • Êðèïòîêîêêûí øèíæèëãýý+ • Õóðö ýõëýëòýé • Íóãàñíû óñíû äàðàëò ìàø ºíäºð (êðèïòîêîêêûí áàéæ áîëîõ)

Ñ¿ðüåý áàéõ ìàãàäëàë èõòýé • Òóðñàí, øºíº õºëºðäºã, õàëóóíòàé • Íóãàñíû óñ òóíãàëàã, óóðàã èõ, ñàõàð áà ëèìôîöèò áàãà • Íóãàñíû óñàíä êðèïòîêîêêûí àíòèãåí (ýñâýë Ýíýòõýãèéí èíê áà 캺ãºíöºðèéí ºñãºâºð) ñºðºã • Áóñàä õýñýãò ñ¿ðüåý èëýðñýí

×óõàë øèíæèëãýýí¿¿ä • ÕÄÕ ñîðèë (õóðäàíã áîëîìæòîé áîë) • Íóãàñíû óñ àâàõ • Áè÷èë õàðóóð (Ãðàì áóäàëò áà ÕÒÍ)/íóãàñíû óñíû óóðàã/ñàõàð • Êðèïòîêîêêûí àíòèãåí/áóäàëò • Õàíèàæ áàéâàë öýðíèé ò¿ðõýö

×óõàë øèíæèëãýýí¿¿ä • ÕÄÕ ñîðèë (õóðäàíã áîëîìæòîé áîë) • ÖÃØ • Õàíèàæ áàéâàë öýðíèé ò¿ðõýö • Ç¿ðõíèé õýò àâèàí øèíæèëãýý (õàìãèéí òîõèðîìæòîé) • Õýò àâèà áîëîìæã¿é áîë ýëåêòðîêàðäèîãðàìì Ñ¿ðüåý áàéõ ìàãàäëàë èõòýé • Óóøèãíû òàëáàé õýâèéí (2 òàëûí ãÿëòàí õàëüñíû ø¿¿äýñ áàéæ áîëíî) • Òóðñàí, øºíº õºëºðäºã, õàëóóíòàé • Áóñàä õýñýãò ñ¿ðüåý èëýðñýí

Ñ¿ðüåýãèéí ìåíèíãèò

¯íõýëöýã õàëüñíû ¿ðýâñýë

á

ÊÑ – Êàïîøèéí ñàðêîìà Ñîðóóëàí àâñàí øèíãýíèéã åðäèéí òºëºâ áàéäàë, íºæðºëòèéã àæèãëàõûí òóëä öýâýð õóðóó øèëýíä (àíòèêîàãóëÿíòã¿é) õèéíý. Õî¸ð äàõü õýñãèéã àíòèêîàãóëÿíòòàé õóðóó øèëýíä õèéæ ñ¿ðüåýãèéí áóñ ÿìàð íýã ñýæèãòýé ¿åä öàãààí ýñèéí äýëãýðýíã¿é áà óóðàã òîäîðõîéëîõîä ÿâóóëíà.

à

ßàðàëòàé àâàõ àðãà õýìæýý • Àñïèðàöè õèéæ öèòîëîã, ÕÒÍ áè÷èë õàðóóð • Àñïèðàò îíîøëîõ áîëîìæã¿é, äîîðõ òîõèîëäëîîñ áóñàä ¿åä ç¿ñëýãò áèîïñè - ÕÄÕÂ+ , òàðõìàë ñ¿ðüåý áàéæ áîëîõ (êëèíèê áàéäàë õóðäàí ìóóäàõ ã.ì) - Ñ¿ðüåý áàéõ êëèíèê ìàãàäëàë ºíäºð áºãººä áèîïñè 2 äîëîî õîíîãèéí äîòîð õèéõ áîëîìæã¿é

Ñ¿ðüåýãèéí áóñ øèíæ¿¿ä • Àðüñ, àìíû ÊÑà (ÊÑ áóë÷èðõàé áàéæ áîëîõ) • 2 òàëûí (ëèìôîìà þìóó ÕÄÕ ëèìôàäåíîïàòè áàéæ áîëîõ) • Ǻºëºí, ¿ðýâññýí, èäýýò (íÿí, 캺ãºíöºðèéí) • Õ¿ç¿¿íýýñ áóñàä õýñýãò

Ñ¿ðüåý áàéõ ìàãàäëàë èõòýé • 2 ñì ò¿¿íýýñ òîì • Íýã òàëûí/õýñýã ãàçðûí • ªâ÷èíã¿é • Õàòóó/纺ëºí/öîîðñîí • Õ¿ç¿¿íèé • Òóðñàí, øºíº õºëºðäºã, õàëóóíòàé

×óõàë øèíæèëãýýí¿¿ä • ÕÄÕÂ ñîðèë (õóðäàíã áîëîìæòîé áîë) • Õàíèàæ áàéâàë öýðíèé ò¿ðõýö • Ç¿¿í àñïèðàöè õèéæ ÕÒÍ (18-21 õýìæýý)

Òàðõìàë ñ¿ðüåý

Ãÿëòàí õàëüñíû ¿ðýâñýë

Óóøãèíû áóñ ñ¿ðüåýãèéí ñýæèãòýé ¿åèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýý

Òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí ñ¿ðüåý (çàõûí)

Õ¿ñíýãò 6.1.

VI. ÓÓØÈÃÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ¯ÅÄ ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝÍÈÉ ÕßËÁÀÐØÓÓËÑÀÍ, ÑÒÀÍÄÀÐÒ ÀÐÃÀ×ËÀË

114 Ààæèì ýõëýë, èõ õýìæýýíèé öýðòýé (èäýýò, çàðèì ¿åä öóñòàé) õàíèàõ, àìüñãàëàõàä èäýýíèé ¿íýð ãàðàõ, õóðóóíû ¿ç¿¿ð òîìðîõ

Ãýíýòèéí óóøèãíû õ¿íä ¿ðýâñýë, õ¿íä ãèïîêñè

Ààæèì ýõëýë, õàíèàõ, áàãà çýðãèéí ãèïîêñè, òàðõìàë ëèìôàäåíîïàòè,÷èõíèé àðûí áóë÷èðõàé òîìðîõ, õóðóóíû ¿ç¿¿ð òîìðîõ

Àìüñãàë äàâ÷äàõ

Çààãäñàí ºâºðìýö ýì÷èëãýý õèéñíýýð ýäãýýðèéí èõýíõ íü ñàéæèðäàã, ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý õèéñíýýð õ¿íäðýë, äàâòàìæ áóóðäàã. á Äàðõëàë ñóëàðñàí áàãà õ¿¿õäýä ýõëýë íü õóðö áàéæ áîëíî.

à

Àìüñãàëûí çàìûí äàõüñàí ¿ðýâñýë (Ëèìôîèä èíòåðñòèöèéí óóøèãíû ¿ðýâñýë áà ñ¿ðüåýãèéí õ¿íäðýë áàéõ íü ýëáýã)

Ãóóðñàí õîîëîéí òýëýëò

Ýïøòýéí-Áàðð âèðóñûí ýñðýã äàðõëààíû óðâàë

Ëèìôîèä èíòåðñòèöèéí óóøèãíû ¿ðýâñýë

Pneumocystis jiroveci

Àìüñãàëûí ñèíöèòèéí âèðóñ, àäåíîâèðóñ, èíôëþýíçà âèðóñ, öèòîìåãàëî âèðóñ, ÝïøòýéíÁàðð âèðóñ

Âèðóñûí óóøèãíû ¿ðýâñýë

Pneumocystis jiroveci óóøèãíû ¿ðýâñýë

Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Salmonella spp., Staphylococcus aureus, Klebsiella pneumoniae, Escherichia coli

Íÿíãèéí óóøèãíû ¿ðýâñýë

Õóðö ýõëýë, ºíäºð õàëóóí, öóñíû äýëãýðýíã¿é øèíæèëãýýíä ëåéêîöèò èõñýõ

Õóðöàâòàð ýõëýë , òàñðàëòã¿é áàéíãà õàíèàëãàõ, òóðàõ þìóó ºñºëò çîãñîõ, õàëóóðàõ

M. tuberculosis

Ñ¿ðüåý

á

Êëèíèê èëðýë

¯¿ñãýã÷

Òîì õ¿¿õýä

Æèæèã õýìæýýòýé õºíäèé, ãîëäóó äîîä äýëáýýíä

Èíòåðñòèöèéí òàðõìàë íýâ÷äýñ, óóøèãíû çóðàãëàë èõýññýí

Ðåòèêóëîíîäóëÿð òàðõìàë íýâ÷äýñ, òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí òîìðîëò

Òîì õ¿¿õýä

Áàãà íàñ

Èíòåðñòèöèéí òàðõìàë íýâ÷äýñ, óóøèãíû çóðàãëàë èõýññýí

Áðîíõîïíåâìîíè

Ãýðëèéí øèíæèëãýý Òóíãàëãûí áóë÷èðõàéí òîìðîëò, íýâ÷äýñ, àíõäàã÷ á¿ðäýë

Áàãà íàñíû õ¿¿õäýä èë¿¿ ýëáýã

Á¿õ íàñ

Á¿õ íàñ

Íàñíû á¿ëýã

ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäèéí àìüñãàëûí çàìûí ºâ÷íèéã ÿëãàõ îíîøëîãîî

ªâ÷èí

Õ¿ñíýãò 5.5

Öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý

Êëèíèêýýð

Ôèçèê ýì÷èëãýý, äàâõàð õàëäâàðûí ýì÷èëãýý, õîâîð òîõèîëäîëä ìýñ çàñàë (äýëáýí òàéðàõ)

Êîòðèìîêñàçîë, õ¿íäýâòýð áà õ¿íä ¿åä êîðòèêîñòåðîèä

Ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì÷èëãýý, çàðèì òîõèîëäîëä êîðòèêîñòåðîèä

Äýìæèõ ýì÷èëãýý

Êëèíèêýýð

Êëèíèêýýð

ªðãºí õ¿ðýýíèé àíòèáèîòèê (ãðàì-ñºðºã íÿíä ÷ ìºí íºëººëºõ)

Ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã ýì÷èëãýý

Ýì÷èëãýýà

Õ¿¿õäýä öýðíèé ºñãºâºð òóñ áîëäîãã¿é, öóñíû ºñãºâºð

Ò¿ðõýöèéí áè÷èë õàðóóð, öýýæíèé ÃØ, òóáåðêóëèíû ñîðèë, õàâüòëûí ò¿¿õ, áîëîìæòîé áóñàä øèíæèëãýý

Îíîøëîõ àðãà

VI. ÓÓØÈÃÍÛ ÁÓÑ Ñ¯ÐÜÅÝÃÈÉÍ ¯ÅÄ ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝÍÈÉ ÕßËÁÀÐØÓÓËÑÀÍ, ÑÒÀÍÄÀÐÒ ÀÐÃÀ×ËÀË

VII. ÕÀÂÜÒËÛÍ ÑÊÐÈÍÈÍÃ, ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝͯ¯Ä

7. ÕÀÂÜÒËÛÍ ÑÊÐÈÍÈÍÃ, ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝͯ¯Ä

ýãçýã íü 5-ààñ äýýø íàñíû õ¿¿õäèéíõèéã áîäâîë èë¿¿ èõ áàéäàã. Õàëäâàð àâñàíû äàðààõ 2 æèëä ãîëäóó ºâ÷èí ¿¿ñäýã ÷ ýíý õóãàöàà íü íÿðàé ¿åä öººí äîëîî õîíîã ÷ áàéæ áîëíî. Õàëäâàð àâñàí ÷ ºâ÷뺺ã¿é áàéãàà áàãà íàñíû õ¿¿õäýä èçîíèàçèäûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò íü õ¿¿õýä íàñàíä ñ¿ðüåý ¿¿ñýõ ýãçãèéã áóóðóóëæ ÷àääàã. Õàâüòëûí äóíä ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðûã èëð¿¿ëýõ õàìãèéí ñàéí àðãà íü ÒÀÑ, ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëèéã èëð¿¿ëýõýä ÖÃØ ¿ð ä¿íòýé áàéäàã. Ýäãýýðèéã áîëîìæòîé ãàçàð á¿ðä, õàâüòàëä ºðòñºí á¿õ õ¿ì¿¿ñò õýðýãëýõ íü ç¿éòýé þì. Õºðºíãèéí áîëîìæ ìóóòàé ãàçàðò òóáåðêóëèí îëäîöã¿é ó÷èð õýðýãëýõ áîëîìæ áàéäàãã¿é. ÒÀÑ áîëîí ÖÃØ áîëîìæã¿é áàéõ íü õàâüòëûí ñêðèíèíã õèéõýä ñààä áîëîõ ¸ñã¿é, ó÷èð íü êëèíèêèéí åðäèéí ¿íýëãýýãýýð ÷ ¿¿íèéã õèéæ áîëäîã áèëýý.

Õàâüòëûã øèíæëýõ íü ñ¿ðüåýãèéí øèíý òîõèîëäëûã èëð¿¿ëýõ ¿íý öýíýòýé àðãà áîëîõûã îëîí òîîíû ñóäàëãààíóóä áàòàëñàí áàéäàã, ¿¿íèéã ÄÝÌÁ áîëîí Ñ¿ðüåý Óóøèãíû ªâ÷èíòýé Òýìöýõ Îëîí Óëñûí Õîëáîîíîîñ õèéõèéã çºâëºäºã. ÑÒ¯Õ-ä ãýð á¿ëèéí õàâüòàëä ºâ÷íèé øèíæ òýìäãèéí ñêðèíèíã õèéæ, õàâüòàëä ºðòñºí òàâààñ äîîø íàñíû áîëîí ÕÄÕÂûí õàëäâàðòàé á¿õ õ¿¿õäýä èçîíèàçèäûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý (º.õ, èçîíèàçèäûã ºäºð á¿ð, íààä çàõ íü 6 ñàð óóëãàõ) õèéõèéã çºâëºìæ áîëãîäîã. Çàðèì õºòºëáºðò ãýð á¿ëèéí õàâüòàë áîëîõ á¿õ õ¿¿õýä, íàñàíä õ¿ðýãñäýä ñêðèíèíã õèéæ, èçîíèàçèäûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý õèéäýã. Ýäãýýð õ¿ì¿¿ñ íü õàëäâàð àâàõ, ºâ÷ëºõ ºíäºð ýãçýãòýé òóë óã áîäëîãûã áîëîìæòîé ãàçàðò õýðýãëýõ øààðäëàãàòàé.

Õàâüòàëä ºðòñºí õ¿¿õäýä ñêðèíèíã õèéõ ãîë çîðèëãî:

Ò¿ðõýö-ýåðýã óóøãèíû ñ¿ðüåýòýé îéðûí õàâüòàëä àìüäàð÷ áóé áàãà íàñíû õ¿¿õä¿¿äýä ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàð àâàõ, ºâ÷ëºõ ýãçýã íýí ºíäºð áàéäàã. Íÿðàé áîëîí õºëä îðæ áàéãàà õ¿¿õäèéí ýõ þìóó àñðàã÷ ã.ì õàâüòàë èë¿¿ îéð, óäààí ¿ðãýëæèëñýí áîë õàëäâàðûí ýãçýã á¿ð ºíäºð áàéíà. Íÿðàé áîëîí 5-ààñ äîîø íàñíû õ¿¿õýä õàëäâàð àâñàíû äàðàà ºâäºõ

• Øèíæ òýìäýã èëýðñýí õ¿¿õäèéã èëð¿¿ëýõ (º.õ, ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë íü îíîøëîãäîîã¿é áàéãàà õ¿¿õä¿¿ä) • ºðòºìõèé á¿ëãèéí õ¿ì¿¿ñò (º.õ, ò¿ðõýö-ýåðýã óóøèãíû ñ¿ðüåýãèéí îéðûí õàâüòàë, øèíæ òýìäýã èëðýýã¿é áàéãàà 5-ààñ äîîø íàñíû õ¿¿õýä) óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý õèéõ.

Õàâüòëûí ñêðèíèíãä õýðýãëýãääýã òîäîðõîéëîëòóóä Ýõ óóðõàé

Õàâüòëûí äóíä õàëäâàð þìóó ºâ÷ëºë ¿¿ñãýñýí óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäîë (ãîëäóó öýðíèé ò¿ðõýö-ýåðýã)

Ñêðèíèíã õèéõ õàâüòëóóä

Ýõ óóðõàéä îéð õàâüòàëòàé áàéñàí 5-ààñ äîîø íàñíû (ºâ÷èëñºí áîëîí ýð¿¿ë) á¿õ õ¿¿õä¿¿ä; 5-ààñ äýýø íàñíû øèíæ òýìäýã èëýðñýí õ¿¿õä¿¿ä

Îéðûí õàâüòàë

Ýõ óóðõàéòàé íýã ãýðò àìüäàð÷ áàéãàà þìóó áàéíãûí õàâüòàëä áàéäàã õ¿ì¿¿ñ

115

VII. ÕÀÂÜÒËÛÍ ÑÊÐÈÍÈÍÃ, ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝͯ¯Ä

¯íýëãýý áà àâàõ àðãà õýìæýý

øèíæèëãýýí¿¿ä õèéõ øààðäëàãàòàé. Õàðèí øèíæ òýìäýã èëðýýã¿é áîë öààøäûí øèíæèëãýý áîëîí àâàõ àðãà õýìæýý íü òóõàéí îðíû ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿íäýñíèé áîäëîãîîñ õàìààðíà. Òàâààñ äîîø íàñíû, ýð¿¿ë áàéãàà õàâüòàëä èçîíèàçèäûã 5 ìã/êã-ààð ºäºð á¿ð, 6 ñàð õýðýãëýõèéã çºâëºäºã. Ýì÷èëãýý äóóñòàë ÿäàæ 2 ñàð òóòàìä õÿíàëò õèéõ íü ç¿éòýé. Îíîø òîäîðõîéëîõ áîëîìæã¿é ¿åä ä¿¿ðãèéí þìóó áóñàä äýýä øàòíû ýìíýëýãò øèëæ¿¿ëýõ øààðäëàãà ãàð÷ áîëíî. Ñ¿ðüåýòýé ºâ÷òºíèé õàâüòëóóäûã á¿ðòãýëä îðóóëæ ýì÷ëýõ øààðäëàãàòàé.

Õàâüòàë ýð¿¿ë þìóó øèíæ òýìäýã èëýðñýí ¿¿ ãýäãèéã øèéäâýðëýõýä äàí ãàíö êëèíèê ¿íýëãýý ë õàíãàëòòàé áàéäàã. Õàâüòëûí åðäèéí ¿íýëãýýíä ÖÃØ þìóó ÒÀÑ çààâàë õýðýãëýõ øààðäëàãà áàéäàãã¿é (Çóðàã 7.1). Ýíý àðãà ò¿ðõýö-ýåðýã óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäëûí õàâüòàëä çîðèóëàãäñàí ÷ ò¿ðõýö-ñºðºã óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäëûí õàâüòëûí ñêðèíèíãä ÷ õýðýãëýæ áîëäîã. Ýõ óóðõàé íü ò¿ðõýö-ñºðºã óóøèãíû ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäëûí õàâüòàëä øèíæ òýìäýã èëýðñýí áîë õàâüòëûí íàñûã õàìààðàëã¿é äýýð äóðüäñàíààð ñ¿ðüåýã îíîøëîõ Çóðàã 7.1

Öýýæíèé ãýðëèéí øèíæèëãýý, òóáåðêóëèíû àðüñíû ñîðèë áîëîìæã¿é ¿åä õàâüòàëä àâàõ àðãà õýìæýýíèé àðãà÷ëàë

Ò¿ðõýö-ýåðýã óóøèãíû ñ¿ðüåýãèéí ýõ óóðõàéòàé îéðûí õàâüòàëòàé õ¿¿õýä

5-ààñ äîîø íàñòàé

Õýâèéí

5-ààñ äýýø íàñòàé

Øèíæ òýìäýã èëýðñýíà

6Íá

Øèíæ òýìäýã èëýðñýíà

Ñ¿ðüåýã øèíæëýõ

Õýðýâ øèíæ òýìäýã èëýðâýë

Õýâèéí

Ýì÷èëãýý õèéõã¿éâ

Õýðýâ øèíæ òýìäýã èëýðâýë

à

Õýðýâ ñ¿ðüåý ãýæ ñýæèãëýæ áàéâàë, Õýñýã 1-èéã ¿çíý ¿¿. Èçîíèàçèä 5 ìã/êã-ààð ºäºð á¿ð, 6 ñàð â Õ¿¿õýä ÕÄÕ õàëäâàðã¿é áîë (èéì òîõèîëäîëä èçîíèàçèä 5 ìã/êã-ààð ºäºð á¿ð, 6 ñàð õýðýãëýõ øààðäëàãàòàé) á

ªâºðìºö íºõöºë¿¿ä

òýìäýã èëðýýã¿é áîë èçîíèàçèäûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýýã íàñ õàðãàëçàëã¿é á¿õ õ¿¿õäýä õèéõ øààðäëàãàòàé. Áóñàä õàâüòëûí àäèëààð ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä èçîíèàçèäûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý õèéõèéí

Õàâüòàëòàé õ¿¿õýä ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé íü òîäîðõîé Õýðýâ õàâüòàëòàé õ¿¿õýä ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé íü òîäîðõîé áºãººä øèíæ

116

VII. ÕÀÂÜÒËÛÍ ÑÊÐÈÍÈÍÃ, ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝͯ¯Ä

ºìíº èäýâõòýé ºâ÷ëºëã¿é ãýäãèéã íü òîãòîîõ õýðýãòýé. ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä øèíæ òýìäýã èëýðñýí áîë ñ¿ðüåý ìºí ýñýõèéã íàðèéâ÷ëàí òîãòîîæ, ñ¿ðüåý èëýðñýí áîë ÑÒ¯Õ-ò á¿ðòã¿¿ëæ, ýì÷èëãýý ýõë¿¿ëýõýýð øèëæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé.

àëü íü áàéæ áîëäîã. Ýõ óóðõàé áîëîí õ¿¿õäèéí ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðûí òàëààð àñóóæ, ÕÄÕÂ-çºâëºãºº ºãºõ, ñîðèë õèéõ òàëààð àíõààð÷ ¿çýõ õýðýãòýé. ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò ºíäºðòýé îð÷èíä, º.õ. ÕÄÕÂ-ûí íèëýíõèé òàðõàëòòàé, ýñâýë ÕÄÕ õóðèìòëàãäñàí õýñýã á¿ëãèéí äîòîð (Õ¿ñíýãò 7.1-èéã ¿ç) ñ¿ðüåýãèéí õàâüòëûí øèíæèëãýý íü ñ¿ðüåý áà ÕÄÕÂ-ûí òîõèîëäëûã èëð¿¿ëýõ ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áîëîìæ áàéäàã. ÕÄÕÂ-ûí íèëýíõèé òàðõàëòòàé îðíóóäàä ÑÒ¯Õò ñ¿ðüåý/ÕÄÕ õàâñàðñàí õàâüòëûí øèíæèëãýýã õèéõ òàëààð àâ÷ ¿çýæ áîëîõ þì.

Ýõ óóðõàé áîëîí õàâüòàë ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðòàé áàéæ áîëçîøã¿é Ò¿ðõýö-ýåðýã óóøãèíû ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäëûí äóíä ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò èõ áàéäàã ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëòòàé îðíóóäàä õàëäâàðûí ýõ óóðõàé íü ýöýã, ýõ íü áîë õ¿¿õäýä ñ¿ðüåý, ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðûí àëü Õ¿ñíýãò 4

ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëòûí àíãèëàë

Àíãèëàë

ÕÄÕÂ-ûí òàðõàëò

Íèëýíõèé Õóðèìòëàãäñàí

Æèðýìñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíä òîãòìîë > 1% Òîäîðõîé á¿ëãèéí äîòîð (æ íü, ñóäñààð õàð òàìõè õýðýãëýã÷èä, áèåý ¿íýëýã÷èä, èæèë õ¿éñòýí ã.ì) òîãòìîë > 5% Æèðýìñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíä òîãòìîë > 1%

Áàãà ò¿âøèí

Òîäîðõîé á¿ëãèéí äîòîð 5%-ààñ õýòðýýã¿é òîãòìîë áàéãàà

Õàëäâàðò õýëáýðèéí ÎÝÄÑ õàâüòàëòàé õ¿¿õýä

áàéäëààð õóðèìòëàãäñàí áàðèìòààð ÄÝÌÁ-ààñ ÎÝÄÑ-èéí õàâüòëóóäàä õî¸ð äàõü-ýãíýýíèé ýìýýð õèìè óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò õèéõèéã çºâ뺺ã¿é áàéíà.

Çîõèõ ò¿âøèíä ñóäëàãäñàí õèìè óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëòèéí ãàíö ãîðèì íü èçîíèàçèäûí áàéäàã, ðèôàìïèöèíû ñóäàëãàà áàãà áàéãàà þì. ÎÝÄÑ òîäîðõîéëîëòîîð ýíý õî¸ð ýìýíä äàñàëòàé áàéäàã ó÷ðààñ ÎÝÄM. tuberculosis-ûí òºð뺺𠿿ñãýãäñýí íóóö õàëäâàðûí ýì÷èëãýýíä ýäãýýð ýìèéã õýðýãëýñíýýð ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºë ¿¿ñýõýýñ ñýðãèéëæ ÷àäàõã¿é íü îéëãîìæòîé. ÎÝÄÑ-òýé ºâ÷òºíèé îéðûí õàâüòëóóäàä íààä òàë íü 2 æèëèéí õóãàöààíä êëèíèê õÿíàëò õèéõ øààðäëàãàòàé. Èäýâõòýé ºâ÷ëºë ¿¿ñâýë ÎÝÄÑ-èéí ýì÷èëãýýíä çºâëºìæ áîëãîäîã ãîðèìîîð ýì÷èëãýýã ÿàðàëòàé ýõëýõ õýðýãòýé. Îäîîãèéí

Õàëäâàðò õýëáýðèéí óóøãèíû ñ¿ðüåýòýé ýõýýñ òºðñºí íÿðàéä ñ¿ðüåý ¿¿ñýõýýñ ñýðãèéëýõ Æèðýìñýí ýìýãòýé íààä òàë íü 2-3 äîëîî õîíîãèéí ýì÷èëãýý õèéëãýñýí áîë ò¿¿íèéã õàëäâàð òàðààõàà çîãññîí ãýæ ¿çýæ áîëäîã. Æèðýìñýí ýìýãòýé òºðºõººñºº ºìíº ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý õýäýí äîëîî õîíîãîîð õèéëãýñýí áîë íÿðàéí õàëäâàð àâàõ ýãçýã íü áóóðäàã. Òºðºõ ¿åä íü þìóó òºðñºíèé äàðààõàí ýõýä íü îíîø òàâüñàí áîë õàëäâàð àâàõ

117

VII. ÕÀÂÜÒËÛÍ ÑÊÐÈÍÈÍÃ, ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝͯ¯Ä

ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý ýõýëñýí õ¿¿õäèéã ãîëäóó á¿ðòãýëä îðóóëäàãã¿é. Õàâüòëûí ñêðèíèíã, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò õèéõ á¿òöèéã çààâàë òóñàä íü áàéãóóëàõ øààðäëàãàã¿é þì. Õýðýãæ¿¿ëæ áóé ÑÒ¯Õèéí á¿òýö áîëîí ìýðãýæèëòýíèé õ¿ðýýíä óã àðãà õýìæýýã ÿâóóëæ áîëäîã. “Õàâüòëûí ¿çëýã” áóþó õàâüòàëòàé õ¿¿õä¿¿äèéã äîëîî õîíîã á¿ð ¿çýõ öàã, ãàçðûã òîãòîîõ íü ¿ð ä¿íòýé áàéäàã. Èéì ¿çëýãèéã òóõàéí îðîí íóòãèéí áàéäëààñ õàìààð÷ àíõäàã÷øèëæ¿¿ëýõ ò¿âøèíä þìóó ä¿¿ðãèéí ýìíýëýã, ñ¿ðüåýãèéí òàñàã, ýð¿¿ë ìýíäèéí òºâ¿¿äèéí àëèíä íü ÷ õèéæ áîëíî.

ýãçýã ºíäºð áàéäàã. Òºðñºíèé äàðààõàí ñ¿ðüåýòýé ãýæ îíîøëîñîí áîë òºðñºí õ¿¿õäýä, áîëîìæòîé áîë ýõýñä ñ¿ðüåýãèéí òºðºëõèéí õàëäâàð áèé ýñýõèéã øèíæèëæ, õýðýâ áàéâàë íÿðàéã ýì÷èëíý. Ýõ íü ò¿ðõýö-ýåðýã óóøãèíû ñ¿ðüåýòýé áîë õºõ¿¿ë íÿðàé õàëäâàð àâàõ, óëìààð ºâ÷ëºõ ýãçýã ºíäºð. Íÿðàéä èçîíèàçèäûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëòèéã 6 ñàð õèéãýýä äàðàà íü ÁÖÆ âàêöèí õèéõ õýðýãòýé. Ýíý õóãàöààíä ¿ðãýëæëýí õºõ¿¿ëæ áîëäîã. ªºð íýã àðãà íü 3 ñàð èçîíèàçèä õýðýãëýýä, äàðàà íü ÒÀÑ òàâüäàã. Ñîðèë ñºðºã áîë èçîíèàçèäûã çîãñîîæ ÁÖÆ âàêöèí õèéíý. Ñîðèë ýåðýã áîë èçîíèàçèäûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí 3 ñàð ºãººä, äàðàà íü ÁÖÆ âàêöèí õèéäýã.

Ýõ óóðõàéã á¿ðòãýæ, ýì÷èëãýýã õÿíàæ áàéãàà ýìíýëãèéí àæèëòàíóóä õàâüòëûã èëð¿¿ëýõ, øèíæëýõ àðãà õýìæýýã àâàõ íü õàìãèéí òîõèðîìæòîé áàéäàã. Ýíý àæèëòàí õ¿¿õäýä ìºí èçîíèàçèäûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý ÷ õèéæ áîëíî. Ýíý íü ãýð á¿ëèéíõýíä íü èë¿¿ òîõèðîìæòîé áºãººä äàãàí ìºðäºëò ÷ õàâüã¿é äýýð áàéäàã. Õàìðàãäàõ á¿õ õ¿¿õä¿¿ä ñêðèíèíãä îðñîí ãýäãèéã ýìíýëãèéí àæèëòàíóóä ìýäýæ áàéõûí òóëä òýäãýýðèéí õýðýãëýæ áóé ýì÷èëãýýíèé êàðòíû àðä ìýäýýëëèéí íýìýëò õ¿ñíýãò îðóóëáàë ¿ð ä¿íòýé áàéæ áîëíî. Èçîíèàçèäûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý øààðäëàãàòàé õ¿¿õäèéã òóñàä íü á¿ðòãýæ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýýíèé êàðò õºòëºõ õýðýãòýé. Óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëòèéí á¿ðòãýëèéã õàâüòëûã ýðæ îëîõîä ìºí õýðýãëýæ áîëäîã (Çóðàã 7.2).

ÑÒ¯Õ-èéí õ¿ðýýíä ñ¿ðüåýãèéí õàâüòàë áîëñîí õ¿¿õä¿¿äýä àâàõ àðãà õýìæýý Èõýíõ ÑÒ¯Õ-ò îéðûí õàâüòëûí ñêðèíèíã, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò çýðýã àðãà õýìæýýã îðóóëñàí áàéäàã áîëîâ÷ õ¿¿õäèéí ñ¿ðüåýãèéí äèéëýíõ òîõèîëääîã áàãà îðëîãîòîé ãàçðóóäàä õýðýãæ¿¿ëýõ íü òóí õîâîð áàéäàã. Ãýòýë ýíý íü, õàâüòàëòàé èõýíõ õ¿¿õäýä ýíãèéí êëèíèê ¿íýëãýý õèéñíýýð ë øèéäâýðëýæ áîëäîã õÿëáàð ç¿éë áèëýý. Õºðºíãèéí áîëîìæ ìóóòàéí äýýð ó÷èðäàã ººð íýã ãîë áýðõøýýë íü õàâüòàëä àâàõ àðãà õýìæýýã ÑÒ¯Õ-èéí á¿òöýä òîäîðõîé òºëºâ뺺ã¿é áàéäàã, æèøýý íü: èçîíèàçèäûí óðüä÷èëàí Çóðàã 7.2

Íýð

Íàñ

Óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëòèéí á¿ðòãýëèéí çàãâàð Ñ¿ðüåýãèéí øèíæ (Ò/¯)

Ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý (Ò/¯)

Èçîíèàçèäûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý (Ò/¯)

Ñ¿ðüåýãèéí á¿ðòãýëèéí äóãààð

Ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿í

Ò-òèéì, ¯-¿ã¿é; ÕÄÕÂ-õ¿íèé äàðõëàë õîìñäîëûí âèðóñ à ÕÄÕÂ-ûí íèëýíõèé òàðõàëòòàé îðîíä ÕÄÕÂ-ûí áàéäëûã á¿ðòãýëä îðóóëæ áîëîõ þì.

118

ÕÄÕÂ áàéäàëà

VII. ÕÀÂÜÒËÛÍ ÑÊÐÈÍÈÍÃ, ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝͯ¯Ä

ÑÒ¯Õ-èéí õ¿ðýýíä õàâüòëûí ñêðèíèíã, àâàõ àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëàõ

áóé äóòàãäëûã èëð¿¿ëæ çàñàõàä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áõéäàã. Äîîðõ ÷óõàë ìýäýýëë¿¿äèéã îðîí íóòàãò öóãëóóëæ òºâ íýãæèä ¿íýëãýý õèéõýýð õ¿ðã¿¿ëäýã:

Òóõàéí îðîíä õàìãèéí ¿ð ä¿íòýé áàéõ õàâüòëûí ñêðèíèíã, àâàõ àðãà õýìæýýã ÑÒ¯Õ-ººñ õîëáîãäîõ á¿õ áàéãóóëëàãóóäòàé ÿðèëöàí øèéäâýðëýõ õýðýãòýé áàéäàã. Èõýíõ õºòºëáºðò ýíý àðãà õýìæýý íü øèíý ýõëýë áàéäàã, èéìä ýõëýýä òîäîðõîé òîîíû ä¿¿ðýãò ÷ þìóó ýõýëæ, ààæìààð öààøèä ºðãºæ¿¿ëýõ íü óõààëàã øèéäýë áàéæ áîëîõ þì. Õàâüòëûí ñêðèíèíã, àâàõ àðãà õýìæýýã õºòºëáºðò íýìýí îðóóëàõààñ ºìíº ÑÒ¯Õ àæèëòàíû ò¿âøèí òîäîðõîé øàëãóóðò õ¿ðñýí, øóóä õÿíàëòòàé ýì÷èëãýýã ÿâóóëàõ àðãà, ñ¿ðüåýãèéí á¿õ òîõèîëäîëä àâ÷ ÿâóóëæ áóé àðãà õýìæýýí¿¿ä íü øààðäëàãà õàíãàõóéö áîëñîí áàéõ øààðäëàãàòàé. ̺í ýìíýëãèéí àæèëòàíóóäàä õàâüòëûã ýðæ îëîõ, øèíæëýõ àðãà õýìæýý àâàõûí ¿íäýñëýë, à÷ õîëáîãäëûã òàéëáàðëàí ñóðãàëò õèéõ õýðýãòýé. Íàñíû äîð õàÿæ 2 á¿ëýãò (0-4, 5-14) àíãèëàõ íü õÿíàëòûí àðãà õýìæýýã ã¿éöýòãýõ, ¿ð ä¿íã òîãòîîõ, ýìèéí çàõèàëãà õèéõ çýðãèéã õºíãºâ÷èëæ ºãäºã.

• ñêðèíèíã õèéñýí õ¿¿õäèéí òîî, íàñààð íü àíãèëñàí • ñ¿ðüåýãèéí ýì÷èëãýý õèéãäñýí òîî, ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿í • èçîíèàçèäûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý õèéãäñýí òîî, ¿ð ä¿í, ýì÷èëãýý äóóñãàñàí õ¿¿õäèéí òîîã õàìðóóëíà • ýìèéí ãàæ óðâàë. Õ¿¿õýä á¿ðä (ÿìàð íýã ýì÷èëãýý õèéëãýæ áàéãàà) êàðò õºòºëæ, ýõ óóðõàéí ìýäýýëëèéã äýëãýðýíã¿é îðóóëàõ õýðýãòýé. Ìýäýýëëèéã îðîí íóòàãò õºòºëæ, èëð¿¿ëýëòèéí óëèðëûí òàéëàíòàé õàìò òºâ íýãæèä ÿâóóëæ áîëíî. Èçîíèàçèäûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ýì÷èëãýý õèéëãýæ áàéãàà õ¿¿õäýä òóñãàé á¿ðòãýë õºòëºõ íü ç¿éòýé þì. Õàâüòàëä àâàõ àðãà õýìæýýã ã¿éöýòãýæ ýõýëñýí áîë ÑÒ¯Õ-ººñ ìýäýýëëèéã õ¿¿õäèéí ýì÷, óëñûí ýð¿¿ë ìýíäèéí õýëòñ¿¿ä, ä¿¿ðãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí ñ¿ðüåýãèéí ìýðãýæèëòýí¿¿äýä òîãòìîë õ¿ðã¿¿ëæ áàéõ øààðäëàãàòàé.

Õÿíàëòûí àðãà õýìæýýã ã¿éöýòãýõ, ¿ð ä¿íãèéí ¿ç¿¿ëýëòýíä ¿íýëãýý ºãºõ íü ºâ÷òºíèé ýì÷èëãýý õÿíàëòûã ÿâóóëàõ áîëîí òîãòîëöîîíû çîõèîí áàéãóóëàëòàä

119

VII. ÕÀÂÜÒËÛÍ ÑÊÐÈÍÈÍÃ, ÀÂÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝͯ¯Ä

120